SERCE I OSIERDZIE - wydawnictwopzwl.pl · anatomia III.indd 37 2010-04-07 13:20:13. 38 ROZDZIAŁ 6 z JAMA KLATKI PIERSIOWEJ TRÓJKĄTY WŁÓKNISTE Trójk

31

6.2

SERCE I OSIERDZIE

Serce (cor), otoczone osierdziem (pericardium), jest główną strukturą śródpiersia środkowego. Ma cztery wysłane wsierdziem (endocardium) jamy: dwa przedsionki, prawy i lewy, oraz dwie komory, prawą i lewą. Krew w sercu przepływa z żył do przedsionków, z przedsionków do ko-mór, a z komór do tętnic.

Dużymi żyłami doprowadzającymi krew do serca są biegnące piono-wo żyły: główna górna i główna dolna, które uchodzą do przedsionka prawego, oraz biegnące poziomo cztery żyły płucne wpadające do lewe-go przedsionka. Powyższe krzyżujące się naczynia tworzą tzw. krzyż żyl-ny serca.

Aorta wstępująca i pień płucny, wychodzące z komór, znajdują się po-wyżej nich. Pień płucny dzieli się na tętnice płucne, prawą i lewą.

6.2.1

BUDOWA ZEWNĘTRZNA SERCA

Serce leży asymetrycznie, bardziej po stronie lewej. Oś serca (axis cordis) bieg-nie skośnie od przodu, dołu i strony lewej do tyłu, góry i strony prawej.

Koniuszek serca (apex cordis) znajduje się u dołu, po stronie lewej; jest to węższa część serca. Zazwyczaj jest położony na wysokości piątej lewej przestrzeni międzyżebrowej, na szerokość palca przyśrodkowo od linii środkowoobojczykowej. W tym miejscu serce w czasie skurczu uderza w przednią ścianę klatki piersiowej, co jest wyczuwalne i określane jako uderzenie koniuszkowe.

Podstawa serca (basis cordis) jest to tylno-górny szeroki jego koniec. W sercu rozróżnia się cztery powierzchnie: przednią powierzchnię

mostkowo-żebrową (facies sternocostalis), dolną powierzchnię przepono-wą (facies diaphragmatica) oraz powierzchnię płucną lewą (facies pulmo-nalis sinistra) i powierzchnię płucną prawą (facies pulmonalis dextra).

SERCE I OSIERDZIE

anatomia III.indd 31anatomia III.indd 31 2010-04-07 13:20:132010-04-07 13:20:13

32 ROZDZIAŁ 6 JAMA KLATKI PIERSIOWEJ

RYCINA 6.2

Serce: a – widok od przodu; b – widok od tyłu.


33

BRUZDY NA POWIERZCHNI ZEWNĘTRZNEJ SERCAPrzedsionki od komór oraz prawą komorę od lewej oddzielają odpo-wiednio bruzda wieńcowa i bruzdy międzykomorowe. W bruzdach tych biegną tętnice wieńcowe, żyły serca oraz naczynia chłonne i nerwy.

Bruzda wieńcowa (sulcus coronarius) otacza serce, biegnąc w płasz-czyźnie prostopadłej do jego osi. Oddziela na powierzchni serca przed-sionki od komór.

Bruzdy międzykomorowe (sulci interventriculares), przednia i tylna, zaznaczają na powierzchni serca granice między komorą lewą i komorą prawą. Biegną od bruzdy wieńcowej w kierunku koniuszka serca, gdzie zaznaczają się w postaci wcięcia koniuszka serca (incisura apicis cordis).

Serce jest nie tylko ustawione w asymetrycznym położeniu wzdłuż skośnej osi, ale również zrotowane. W wyniku tego komora prawa znajdu-je się najbardziej z przodu, komora lewa – po stronie lewej, przedsionek lewy – z tyłu, a przedsionek prawy – po stronie prawej. Z każdego przed-sionka uwypukla się ku przodowi jedynie jego uszko (auricula atrii).

RZUT SERCA I CAŁEGO ŚRÓDPIERSIA NA PRZEDNIĄ POWIERZCHNIĘ KLATKI PIERSIOWEJPołożenie serca i całego śródpiersia w stosunku do przedniej ściany klatki piersiowej na zdjęciu rentgenowskim w rzucie tylno-przednim najlepiej wyznacza tak zwany cień środkowy. Obejmuje on w dolnej części serce, a w górnej – głównie pnie wielkich naczyń.

Prawy obrys śródpiersia tworzą dwa łuki: dolny – łuk przedsionka prawego i górny – łuk żyły głównej górnej. Niekiedy poniżej łuku dolne-go uwidacznia się krótki zarys żyły głównej dolnej.

Lewy obrys śródpiersia w części dolnej jest lewym obrysem serca; two-rzą go kolejno od dołu łuk komory lewej, łuk przedsionka (uszka) lewego. Dwa wyżej położone łuki lewego obrysu śródpiersia to łuk pnia płucnego i łuk aorty.

Dolna linia śródpiersia, będąca równocześnie dolną linią serca, jest utworzona przez komorę prawą. Nie jest ona widoczna, gdyż cień serca nakłada się w tym miejscu na cień wątroby.

Górna linia serca jest również niewidoczna. Łączy ona punkty, w któ-rych po stronie prawej łuk przedsionka prawego przechodzi w łuk żyły głównej górnej, a po stronie lewej łuk przedsionka lewego przechodzi w łuk pnia płucnego.

Położenie serca zależy od wielu czynników. Koniuszek serca, zwy-kle znajdujący się na wysokości piątego lewego międzyżebrza, u dziec-

SERCE I OSIERDZIE



RYCINA 6.3

Rzut serca i całego śródpiersia na przednią ścianę klatki piersiowej.

RYCINA 6.4

Pola stłumienia serca i wątroby w rzucie na przednią ścianę klatki piersiowej.


35

6.2.2

OSIERDZIE

W osierdziu rozróżnia się osierdzie surowicze składające się z blaszki trzewnej i blaszki ściennej, między którymi znajduje się jama osierdzia, oraz osierdzie włókniste.

OSIERDZIE SUROWICZEBlaszka trzewna (lamina visceralis) osierdzia surowiczego (pericardium se-rosum), czyli nasierdzie (epicardium), jest ściśle zrośnięta z powierzchnią zewnętrzną serca. Bezpośrednio pod nią biegną tętnice wieńcowe i żyły serca. Blaszka trzewna pokrywa również aortę wstępującą, pień płucny oraz końcowy odcinek żyły głównej górnej.

SERCE I OSIERDZIE

ka może znajdować się na wysokości czwartego międzyżebrza, a u osób o astenicznym typie budowy i w pozycji stojącej – na wysokości szóstego międzyżebrza.

Opukiwaniem serca określa się jego wielkość i kształt. Na podstawie różnic odgło-su opukowego rozróżnia się stłumienie bezwzględne i względne serca.

Pole bezwzględnego stłumienia obejmuje u góry czwartą przestrzeń międzyżebro-wą. Od strony prawej stłumienie bezwględne jest ograniczone przez brzeg przedni płuca prawego, nieznacznie tylko przekraczając na mostku linię pośrodkową, a od strony lewej (w linii przymostkowej) przez wcięcie sercowe płuca lewego. Dolna granica bezwzględnego stłumienia serca nie daje się określić, ponieważ przechodzi bezpośrednio w stłumienie wątroby, od którego się nie odróżnia.

Pole stłumienia względnego odpowiada obrysowi serca. Górna granica pola leży ku tyłowi od mostka na wysokości górnego brzegu III żebra, stąd lewa granica biegnie łukiem wypukłym bocznie ku dołowi, do miejsca uderzenia koniuszkowe-go w piątej przestrzeni międzyżebrowej (lewy obrys serca). Linia graniczna prawa kieruje się prawie równolegle do prawego brzegu mostka, przekraczając go mniej wiecej na szerokość jednego palca (prawy obrys serca). Ku dołowi bezwzględne stłumienie serca bezpośrednio przechodzi w stłumienie wątroby, tutaj więc nie może występować stłumienie względne.



Blaszka ścienna (lamina parietalis) osierdzia surowiczego zrasta się z osierdziem włóknistym tak, że obie te części nie dają się od siebie od-preparować.

Jama osierdzia (cavitas pericardialis) jest to wąska przestrzeń zawiera-jąca niewielką ilość płynu surowiczego ułatwiającego ślizganie się blaszek osierdzia.

Zatoki osierdzia (sinus pericardii) są to zachyłki jamy osierdzia wystę-pujące między dużymi naczyniami krwionośnymi. Na naczyniach tych znajduje się linia przejścia blaszki ściennej w blaszkę trzewną. Duże za-chyłki to zatoka poprzeczna i zatoka skośna. Zatoka poprzeczna osierdzia (sinus transversus pericardii) znajduje się bezpośrednio za aortą wstępują-cą i pniem płucnym do przodu od obu przedsionków. Od góry pokrywa ją blaszka ścienna osierdzia. Zatoka skośna osierdzia (sinus obliquus peri-cardii) leży niżej, między żyłami płucnymi lewymi, znajdującymi się po stronie lewej, a żyłami płucnymi prawymi i żyłą główną dolną – po stro-nie prawej. Wejście do zatoki poprzecznej jest po obu stronach bocznych, prawej i lewej; wejście do zatoki skośnej jest od strony dolnej.

RYCINA 6.5

Ściana tylna serca po usunięciu blaszki ściennej osierdzia surowiczego i osierdzia włóknistego.Linią ciągłą na powierzchni serca oznaczono przejście blaszki ściennej osierdzia surowiczego

w blaszkę trzewną.


37

OSIERDZIE WŁÓKNISTEOsierdzie włókniste (pericardium fibrosum) otacza od zewnątrz osierdzie surowicze. Jest zbudowane z tkanki łącznej włóknistej. Ku górze prze-chodzi w tkankę łączną, otaczającą duże naczynia krwionośne. U dołu ściśle łączy się z przeponą, tworząc więzadło przeponowo-osierdziowe (li-gamentum phrenicopericardiacum). Z przodu łączy się z mostkiem przez więzadła mostkowo-osierdziowe (ligamenta sternopericardiaca), z tyłu wzmocnione jest przez sięgającą do oskrzeli głównych błonę oskrzelowo--osierdziową (membrana bronchopericardiaca).

Osierdzie włókniste przylega bezpośrednio do ściany klatki piersio-wej jedynie w części dolnej pośrodkowo w obrębie trójkąta osierdziowego (p. rozdz. 6.13.3). W pozostałych obszarach osierdzie włókniste oddziela od ściany klatki piersiowej opłucna i jama opłucnej oraz, po stronie lewej, również języczek płuca lewego.

Ze względu na stosunkowo małą rozciągliwość osierdzia gromadzenie się w jego jamie dużej ilość płynu (krwi, płynu wysiękowego, płynu przesiękowego) może do-prowadzić do uciśnięcia serca – tamponada serca.

6.2.3

SZKIELET SERCA

Zbudowany z tkanki łącznej zbitej szkielet serca służy jako miejsce przy-czepu mięśniówki przedsionków i komór oraz zastawek. Jego głównymi elementami są cztery pierścienie włókniste, dwa trójkąty włókniste oraz część błoniasta przegrody międzykomorowej.

PIERŚCIENIE WŁÓKNISTEPierścień włóknisty pnia płucnego (anulus fibrosus trunci pulmonalis) znajduje się z przodu, a bezpośrednio za nim i nieco na prawo – pier-ścień włóknisty aorty (anulus fibrosus aortae). Między dwoma pierście-niami tętnic biegnie skośnie ścięgno stożka (tendo infundibuli).

Bardziej z tyłu po obu stronach pierścienia włóknistego aorty leżą pierścienie włókniste przedsionkowo-komorowe (anuli fibrosi atrioven-triculares) lewy i prawy.

SERCE I OSIERDZIE



TRÓJKĄTY WŁÓKNISTETrójkąt włóknisty lewy (trigonum fibrosum sinistrum) leży między pier-ścieniem włóknistym aorty i pierścieniem włóknistym przedsionko-wo-komorowym lewym, trójkąt włóknisty prawy (trigonum fibrosum dextrum) znajduje się bardziej z tyłu, między pierścieniem włóknistym aorty a pierścieniami włóknistymi przedsionkowo-komorowymi. Przez trójkąt włóknisty prawy przechodzi z prawego przedsionka na ścianę pra-wej komory pień pęczka przedsionkowo-komorowego (truncus fasciculi atrioventricularis), należący do układu przewodzącego serca.

CZĘŚĆ BŁONIASTA PRZEGRODY MIĘDZYKOMOROWEJCzęść błoniasta przegrody międzykomorowej (pars membranacea septi interventricularis) łączy się u góry z trójkątem włóknistym prawym. Po jej prawej stronie biegnie pęczek przedsionkowo-komorowy.

Wzajemne położenie ujść przedsionkowo-komorowych i tętniczych oraz trójkątów włóknistych i jam serca określa się nie ściśle w położeniu rzeczywistym serca, ale w tak zwanym położeniu opisowym (umow-nym). W położeniu tym koniuszek serca jest skierowany ściśle ku dołowi, a bruzda wieńcowa leży w płaszczyźnie poziomej.

RYCINA 6.6

Szkielet serca. Widok od góry.


Documents

SERCE I OSIERDZIE - wydawnictwopzwl.pl · anatomia III.indd 37 2010-04-07 13:20:13. 38 ROZDZIAŁ 6 z JAMA KLATKI PIERSIOWEJ TRÓJKĄTY WŁÓKNISTE Trójk