SZLERN SOYAACI ADA TRKENN KKENBLM

SZLSevan Nianyan

www.iskenderiyekutuphanesi.com

+zede ~ Fa zada vuran, vurulan < Fa zadan, zan-vurmak, arpmak, almak, alg almak, yere almak (= Ave cad-, can- a. a.)

+zen ~ Fa -zan vuran, alan, alg alan < Fa zadan,zan- vurmak, almak, darbetmek " +zede

+ ~ - bir eye ynelme ve katlma bildiren fiilneki ~ HAvr *ad- a. a.

* Ayn kkten Lat ad, ng at, Fr (ynelme ve katlma edat).

ab [xiv] ~ Fa/OFa b su (= Ave p- a.a. = Sans ap a.a.)HAvr *p- a. a.

ab+ ~ Lat ab(s) bir eyden veya yerden ayrlma,znden uzaklama, aykr olma bildiren edat ve fiil neki ~ HAvr *apo a. a.

* Ayn kktenEYun ap, Ger *af > ng of, off, Alm auf; Sans pa-, Ave apa- (a.a.). Ayrca HAvr *ap-tero- biiminden EYun apoter, ng after (ard, sonra).

aba [xiv] ; abay yakmak [188+] ak olmak (argo) ~ Arcab'/qab' ynden yaplm st giysi, cbbe = Aram qsby a.a.

* Fa kaba/qaba, Erm kapa/kapani, t gabano biimleri Arapadan alntdr. 7. yy'dan itibaren kaydedilen OLat cappa biiminin bir Sami dilinden alnd anlalmaktatr.

E K K E N L L E R :Ar caba : aba, aban-Ar qaba : kabanLat cappa : handikap, kaporta2, kapuino, kaput, kapon, kep, ap3, apel, aperon, apka?

abad [xiv] ~ Fa/OFa bd bakml, bayndr,

mamur, meskn(= Sogd pt baklan, korunan = Ave pta- a.a.) Fa/OFa - ynelme edat + Fa/OFa pdan, pay- bakmak, korumak, gzetmek " +

abajur [187+] pencerenin alafranga kafesi; [189+] lamba siperi

- Fr abat-jour "gn-ksan", "k-ksan", lamba siperi Fr abat ksar (< Fr abattre ksmak, drmek ) + Fr jour gn, k (~ Lat diurnus gn < Lat dies gn, gndz ) " bateri, jurnal

Ahmet Vefik Paa'nn verdii "pencere kafesi [panjur]" tanm rneklenmeye muhtatr. Franszcada szcn bu anlamna rastlanmad. Kar. Panjur.

abaks [xx/b] ~ Lat abacus 1. her trl masa, pano,tabla, 2. hesap tahtas ~ EYun baks, abak- tabla, masa

aban[mak [xix] ullanmak, stne yklenmek < T abaaba

* Kar. ullan- < ul.

abandone [196+] boksta oyunu terketme ~Frs'abandonner boyun emek, vazgemek, pes etmek < EFr bandon mahkm, cezal, yarglanarak hkm giymi olan Fr bir eye + Fr ban/bandon ferman, hkm " ad+, banal

abanoz abanus [xiv] ; ebenus [xvii] ~ Fa/OFabns/abans abanoz aac ~ EYun benos a.a. ~ Ms hbny a.a.

* Bat dillerine Yunancadan gemitir. Kar. ng ebony, Fr bne.

abart[mak T? abart-/obart- [xvi] mbalaa etmek; aprt- [Krg] a.a. T *abar- bymek?

* Nihai kkeni ve treyi biimi belirsizdir.

abazan habazan/abazan [192+] itahl, a (argo); [xx/b] cinselanlamda a ~ ing habezan a < ing habe yemek " habe

abdal [xi] dilenci dervi, kalender, meczup ~ Ar abdal[#bdl o.] 1. bedeller, 2. sufi dncesinde rical-i gaybn bir rtbesi < Ar badal karlk olarak verilen ey, bedel" bedel

* Esasen esoterik sufi retisine ait bir kavram iken, 13. yy'da Anadolu'da heterodoks slami tarikatler bnyesindeki meczup derviler iin kullanlmtr.

abdest [xiv] ~ Fa bdast/b-i dast "el suyu", el ykama,namaz ncesi trensel ykanma " ab, dest

abdomen [xx/c] ~ Lat abdomen, abdomin- karn boluu

aberasyon [xx/b] ~ Fr aberration sapma, yanl yola girme ~Lat aberratio a.a. < Lat aberrare yanl yola sapmak Lat ab- aykr + Lat errare dolamak, gezmek ~ HAvr *ers- a.a. " ab+

abes [xiv] ~ Ar caba6 [#cb6 msd.] boa vakit geirme,oyalanma < Ar cabi6a boa vakit geirdi, oyaland

* Trkede sfat olarak kullanm yakn dneme aittir.

abhayat ~ Fa b-i Hayt can suyu Fa b su + ArHayt" ab, hayat1

a b i + < T aabey" aa, bey

abide [191+] ebedi kalan ey, ant (Fr monument karl)

< Ar bid [#'bd fa.] kalan " ebed

* Modern Osmanlca trev Ar abidat (unutulmaz olay, byk felaket) szcyle birletirilemez.

abiye [xx/b] gece kyafeti ~ Fr habill giyinik, zellikle gecekyafeti giymi < Fr habiller hazrlamak, donatmak, giydirmek Lat habitus klk, donanm < Lat habere sahip olmak " habitat

abla oc aba [xi] ana; aba/ebe [xiv] anne, nine; aba/apa/apu/ebe [xiv-xix] yalca ve saygdeer kadn, bac, byk kzkarde; abla [xix] a.a. " ebe

* -l- ara sesi Trkiye Trkesinde ge dnemde tremitir. Asya Trk dillerinde ape, apay, appa biimlerine rastlanr.

ablak [xiv] yass ve yuvarlak yzl ~ Ar ablaq [#blq sf.]siyahl beyazl (at rengi), yass ve yuvarlak yzl (insan)

* Renk ve kusur sfatlar yapan af cal vezninde.

abluka abloka [xix] bloke etme ~ t a blocco blokeedilmi < t blocco abluka ~ Fr blocus a.a. ~ Hol bloc-huis mstahkem mevki, karakol" blok

abone [187+] ~ Fr abonn a.a. < Fr abonner aboneolmak, abone etmek Fr bir eye + Fr bon2 deme emri, kupon, senet" ad+, bono

aborda abordo [xvii] (gemi) yanama ~ t abbordayana! < t abbordare yanamak t ad- bir eye + t bordo kenar, yan " ad+, borda

abra kadabra [xx/b] ~ Fr abra cadabra by sz ~ OLat abracadabra a. a. ~ E Yun abraksas a. a. ~? br

abra [xiv] ~ Ar abra [#br] illi, alaca benekli

* Renk ve kusur sfatlar yapan af cal vezninde.

abrl [xvi] ~ Yun aprlios Nisan ay ~ Lat aprilis a.a. < EtrApru Etrsklerde bir tanra

absorbe [etm [xx/b] zmsemek ~ Fr absorber emmek,zmsemek ~ Lat absorbere btn olarak yutmak, silip sprmek Lat ab- bir eyden + Lat sorbere emmek ~ HAvr *srebh- a. a. " ab+

abstre [xx/b] soyut (resim) ~ Fr abstrait soyut, zet, hlasa ~Lat abstractus a.a. < Lat abstrahere, abstract- bir btnden ekip ayrmak, zn almak, suyunu skmak Lat ab- bir eyden + Lat trahere, tract- ekmek " ab+, traktr

absrd [xx/b] ~ Fr absurd sama, anlamsz ~ Lat absurdus < Latsurdus sar ~ HAvr *sur-do- sar, dilsiz, bouk sesli

abuk sabuk ikil [xix] sama sapan

* kinci unsur belki T sab/sav (sz) biimiyle ilikili olabilir. Abuk szcnn "sama" anlamnda bamsz bir sfat olarak kullanm yakn yllarda ortaya kmtr.

abullabut [188+] avanak (argo) ~ Ar *ab-l-labT ifteatan hayvan Ar ab baba + Ar labT [#lbT im.] tekmeleyen, saldrgan " ebu

abur cubur ikil apur sapur [xv] darmadank; abur cubur [xvii] dzensiz yemei ifade eden sz; [xix] karmakark " abuk sabuk

* Belki yansma ses kkenli olabilir. Kar. hapr hupur, apr upur.

abus [xvii] ~ Ar cabs [#cbs im.] atk kal, ask suratl < Arcabasa ka att, surat ast

abze [etm [xx/a] ~ Fr abuser ktye kullanmak ~ Lat abuti,abus- a.a. Lat ab- zne aykr + Lat uti, us- kullanmak " ab+

acaba [xiv] ~ Ar cacab [#ccb zrf.] "ararak, hayret ederek",soru szc < Ar cacab [msd.] arma, hayret" acep

acar acarl [xvii] yeni (Anadolu lehesinde); acar [xx/a] ele avucasmaz, atlgan, taze, gl ~ ?

* Erm acar (kas lifi, sinir) ile balants gsterilemez. Ar cacar (knt, kabart, ikinlik) ile birletirilmesi abestir.

acayip [xiv] tuhaf ey < Ar min al-cac'ib tuhafeylerden (biri) < Ar cac'ib [#ccb o.] tuhaf eyler < Ar cacbat^ tuhaf ey, hilkat garibesi" acep

* Trkede tekil sfat olarak kullanm 17. yy'dan itibaren kaydedilmitir.

acele cacelet usit. c^acele [xvii] ~ Ar cacalat^ [#ccl msd.]ivme, evecenlik < Ar cacila acele etti

acemi [xiv] beceriksiz ~ Ar cacam [#ccm nsb.] Arapabilmeyen kimse, barbar, ranl < Ar cacam a. a.

acente [186+] ~ t agente bakas adna i yapan, vekil~Lat agens, agent- 1. yapan, eyleyen, i gren, 2. vekil < Lat agere, act- yapmak, etmek " aksiyon

acep [xi] hayret, taaccp; [xx/b] hayret ederek, acaba ~ Arcacab [#ccb msd.] arma, hayret < Ar caciba ard, hayret etti

* Zarf olarak kullanm halk diline zg olup yakn dnemde genel dile girmitir.

aceze [xvii] ~ Ar cacazat^ [#ccz o.] acizler, dknler < Arcacz [sf.] " aciz

a c T [viii+] 1. ac tad, 2. ar, sanc < T a- acmak "ac-

a c [ m a k T a- [viii+] 1. aclamak, ekimek, 2. can yanmak< T *a- < T a ac ve znt bildiren nlem

a c k [ m a k T ak- [xi] < T - [viii, xi] a hale gelmek "a

* Pekitirici -()k- ekiyle. . Eski Trke isim ve fiil kklerinin birlii dikkat ekicidir,

acil ~ Ar ccil [#ccl fa.] acele eden " acele

aciz [xi] ~ Ar cciz [#ccz fa.] acz gsteren, gsz" acz

acul ~ Ar cacl [#ccl im.] aceleci, hzl" acele

acun YT acun [193+] dnya ~ T ajun Budist inanta yaam evresi, enkarnasyon [viii+ Uy], bu dnya, yeryz alemi [xi, xv+ a] ~ Sogd ajn yaam, Budist inanta enkarnasyon < Sogd jaw-/j- yaamak ~ HAvr *gweis-l yaamak, canl olmak "can

* Trkiye Trkesinde kullanlmayan bir kelime iken Dil Devrimi dneminde "z Trke" olduu zannyla canlandrlmtr.

acur [xix] ~ Ar caccr [#ccr] bir tr hyar veya yeil kavun< Ar cacara burdu, bzd, (biimsiz ve irkin bir surette) kabard veya kabartt

* Yun < OYun angori (hyar) biimi Msr Arapasndan veya baka bir Ortadou dilinden alntdr. Alm Gurke (a.a.) bir Slav dili zerinden Yunanca biime dayanr. Kar. Pol ogrek, Rus ogurec vb. (a.a.).

acuze [xix] ihtiyar kadn < Ar cacz [im.] yal ve dkn(kadn veya erkek) < Ar cacaza aciz idi" acz

acz [xiv] ~ Ar cacz [#ccz msd.] gszlk < Ar cacazagsz idi, yal ve dkn idi

a T [viii] alk (isim); [xi] a (isim ve sfat)

* sim kullanm acndan lmek deyiminde korunmutur. a[mak

T a- [viii] a.a.

aalya/aelya [xx/b] ~ t azalea kumlu toprakta yetien biriek ~ YLat azalea a.a. #Linnaeus, sv. doabilimci (1707-1778) < EYun azalos susam, susuzluktan yanan ~ HAvr *asd- < HAvr *as- yanmak* Trkedeki -- sesi taly

a YT

ak T

akla[mak YT

ak YTa-

[193+] zaviye < T a-" a-

auk [viii+] a. a. < T a-" a-

[193+] tasrih etmek < T ak " ak [xiv-xx] cila,

perdah; [194+] anahtar < T a-

* "Anahtar" anlam 15. yy'da kaydedilen tek rnee dayanarak Dil Devrimi bnyesinde dolama sokulmutur.

amaz insulare (ayrmak, izole etmek).

ada[mak T ta- [viii+] isim vermek, armak, bir greve atamak, bir amaca adamak, sz kesmek, sz vermek < T t isim " ad

adak T atak [viii+] adanan ey < T ta-" ada-

adale azal et [xvii] ~ Ar cadalat^ [#cdl msd.] kas

adalet [xvii] ~ Ar cadlat^ [#cdl msd.] adillik, hak gzetme"adl

adam [xi] ~ Ar dm [#'dm] 1. insanlarn atas, Adem, 2.insanolu ~ br dm a.a. = br admah toprak

* Kar. Fen 'adm (insan), Ugar 'b 'dm (insanlarn atas). "Toprak" kavramyla ilikisi iin kar. Lat homo (insan) < humus (toprak). Bak. hmanizm.

adap ~ Ar adab [#'db o.] < Ar adab grg, terbiye,usul bilgisi" edep

adapte [etm adaptasyon [192+] ~ Fr adapter uyarlamak ~OLat adaptare bir eye uydurmak, tatbik etmek Lat ad- bir eye + Lat aptare a. a. < Lat aptus uygun"ad+

* Kar. ng apt (uygun), inept (beceriksiz), aptitude (yetenek).

adavet [xiv] ~ Ar cadwat^ [#cdw msd.] dmanlk Fa rb (tilki).

alpaka 1 [192+] ~spalpaca Gney Amerika'yazg bir memeli hayvan, bu hayvann yn ~ Quech alpako a. a. < Quech pako kzl kahverengi

alpaka2 [xx/b] ~ YLat alpax, alpac- bir alminyumalam YLat aluminium + Lat pax, pac- bar " alminyum, pakt

* 1920 Versailles bar antlamasyla ayn gnlerde icat edildii iin.

alpinizm [xx/a] ~ Fr alpinisme daclk sporu < Fr alpinAlp dalarna ait < z Alpe Alp dalar

alt T alt [viii+] a. a.

alternatif [xx/b] ~ Fr alternatif 1. srayla deien, 2.seenek, almak < Fr alterner ~ Lat alternare bir ii srayla yapmak < Lat alter br, teki ~ HAvr *al-tero- iki eyden baka olan, dier < HAvr *al-1 te, baka " alegori

alternatr [xx/b] ~ Fr alternateur alternatif akm retencihaz < Fr alterner " alternatif

altes [xix] ~ Fr altesse prens rtbesindeki kiilere hitap ekli

- t altezza ykseklik, ycelik < t alto yksek " alto

alt T alt [viii] a. a. altn

T altun [viii] a. a.

altimetre [xx/b] ~ Fr altimtre ykseklik lme cihaz Lat altus yksek + EYun mtron l " alto, +metre

altm T altm [viii+] a.a. < T alt" alt

* -m ekinin ilevi belirsizdir.

alto [189+] ~talto1.yksek, 2. mzikte yksekperdeden erkek sesi, tenor [esk.], 3. pes perdeden kadn sesi [xvi], buna edeer perde ~ Lat altus boy atm, yksek ~ HAvr *al-to- a.a. < HAvr *al-3 (bitki veya canl) yetimek, bymek, boy atmak

* Ayn kkten Lat alescere (bymek, boy atmak). Kar. Fr/ng altitude < Lat altitudo (ykseklik).

alminyum [192+] ~YLat aluminium bir1808 Humphrey Davy, ngiliz kimyac < Lat alumen ap

alvyon [xx/b] ~ Fr alluvion akarsuyun srkledii kumlutoprak, dere mili < Lat alluere suyla srklenmek Lat ad- bir yere + Lat lavare, laut- suyla aktmak, ykamak " ad+, lavabo

alyans [xx/a] ~ Fr alliance 1. ittifak, 2. nikh yz l dnm dissimilasyon rneidir.

bilahare ~ Ar bi-al-%irat sonradan < Ar %iratsonraki" bi+1, el3, ahir

bilakaydart ~ Ar bil qayd wa arT kaytsz artsz "bila+, kayt, art1

bilakis ~ Ar bi-al-caks aksine < Ar al-caks [#ckssf.] kart, zt" bi+1, el3, akis

bilano [ xx/a] ~ t bilancio 1. terazi, denge, 2.muhasebede bor ve alacak dengesi ile bu dengeyi gsteren hesap ~ Lat bilanx, bilanc- terazi & Lat bi- iki + Lat lanx, lanc- kefe, kapk " bi+3, leen

* Kar. Fr/ng balance (denge, terazi) < Lat bilanx.

bilardo [M582 187+] ~tbiliardo/bigliardo~Frbillard 1. ucu kvrk denek, 2. hokey veya bilardo sopas < Fr bille2 sopa, ktk ~ Kelt

bilbord [ xx/c] ~ ng billboard ilan tahtas & ng bill ilan,afi, yazl kt (~ Fr bille1 a.a.) + Fr board tahta, tabela " bilet, borda

- Ar bi-al-cumlat tmyle, hepbilcmle beraber " bi+1

,el3, cmle [MMem xvi]

bldr T xi] bldr geen yl

bldrcn buSursm a.a.

T? [Kp xiv] bu]

* Biim itibariyle yabanc bir alnt olduu muhakkak olmakla birlikte kkeni mehuldr, bildirge YT

[CepK 1935] takrir < T bildir-" bil-

bile T [Orh viii] birle birlikte, beraber (sfat), dahi (zarf), ile (bala); [Uy viii+] bile/birle ; [passim xiii-xviii] bile/birle " bir

* Zarf olarak bile/birle korunurken, Trkiye Trkesinde bala olarak 14. yy'dan itibaren ile biimi kullanlmtr.

bile[mek T [Uy viii+] bile- a.a. < T bi [viii+ Uy] bak, ban keskin az

bilei/biley T [Uy viii+] bile a.a. < T bile-" bile-

bilek T [Uy viii+] bilek eklem, zellikle el eklemi < T *bile-birlemek, eklemlenmek " bile

bile[mek YT [Fel 194+] terekkp etmek, eklemlenmek < T *bile- birletirmek, eklemlemek " bilek

bilet [ 184+] bilyeto ; [Ds I.2.344 186+] bilet tren bileti- t biglietto tiyatro giri pusulas / Fr billette [[mod. billet] ] ksa not, fi, pusula, a.a. < Fr bille1 ksa yaz,

not ~ OLat billa a.a.

EKKENLLER:Fr bille : bilbord, bilet

T

[Uy viii+] bilerzk a.a.; [ xi] bilezk < T - Ar bi-al-

ficl eylem ile, eylemli olarak " bi+1,

[Or viii] bilgili kii, bilgin < T bilmek " bil-

* Trkiye Trkesinde 15. yy'dan sonra unutulmu bir kelime iken Dil Devrimi dneminde yeniden dolama sokulmutur.

bilgi [Or viii] bilig ; [Ka xi] bilig ; [CodC xiii] bilik ; [dr xiv] bilg< T bil-" bil-

bilgin YT [CepK 1935] alim < T bil-" bil-

* Geili fiilden etken sfat yapm iin -gin eki kullanlmas keyfidir. Kar. azgn, baygn, bitkin, dolgun, durgun, olgun, solgun vb. (geisiz) ve bkn, gergin, sekin, tutkun, zgn (geili/edilgen).

bi lg is ay ar + [T DK 1 96 9] k om p te r # 1 96 9 Ay d n Kksal, Hacettepe niv. " bil-, say-

* Erken bilgisayarlarn daha ok aritmetik uygulamalarnda kullanlmasndan tr.

bilhassa ~ Ar bi-al-%SSat zellikle " bi+1, el3,hassa

bilim YT [CepK 1935] irfan, ilim < T bil-" bil-

* Ar cilm > ilim szcnden serbest arm yoluyla tretildii aktr. Trke tek kerelik eylem ad (ism-i merre) yapan -im ekinin buradaki kullanm keyfidir.

bilin YT [Fel 194+] uur < T bil-" bil-, +in biliim YT

[ 197+] enformatik < T *bili-" bil-

* 1971 dolaynda Hacettepe niversitesinde Aydn Kksal tarafndan nerilmitir. Bilimek fiili mevcut deildir.

blkm

billur [Kp xiv] billevr ~ Ar billawr/billur kristal (= Fabllr a.a. ) ~ Aram bslr a.a. ~ EFa *vilrya ~ Sans viDrya bir tr mcevher, kristal" berilyum

bilumum ~ Ar bi-al-cumm genellikle, genel olarak" bi+1, el3, umum

bilye [ xx/a] cam veya metalden kk kre ~ t biglia

topuk ~ Fr bille1 bilye, kk top ~ Ger

[ viii] bin- a.a.; [Uy viii+] min-[ viii] bin ; [Uy viii+] min 1000 says

[ xiv] ~ Ar bin [#bn] oul, erkek evlat [Kut, A xi] ~ Ar bina'

[#bny msd.] yap < Ar bana

[MMem xvi] ~ Ar bina'an [zrf.] -e dayanarak,

binaenaleyh [Menxvii] -Arbin'ancalayhionadayanarak, ondan dolay" binaen, aleyh

bngldak

birey YT [CepK 1935] fert ~ T bire [xiv Kp] kii, fert" bir

birik[mek T [Uy viii+] birik- bir araya gelmek, toplanmak dnm gerekletii dnlebilir. bit1 T

[ xi] bit hayvan ve bitkilerde yaayan asalak haere

bit2 [ 198+] ~ ng bit < ng binary digit ikiliaritmetikte 1 ve 0 rakamlar < OLat binarius ikierli < Lat bini ift, ikier " bi+3

* ng bit (lokma, parack) szcnden esinlenmitir.

bitap [Men xvii] gsz ~ Fa btb gsz, kudretsiz & Fab- yoksunluk edat + Fa tb g, kudret" bi+2, tav2

bitaraf ~ Fa b Tarafdar taraf tutmayan, tarafsz &Fa b- yoksunluk neki + Ar Taraf" bi+2, taraf

biteviye

biyonik [ML xx/c] ~ ng bionic canl organizmalaraait zellikleri mekanik ve elektronik sistemlere uygulama disiplini ^1958 Jack Steele, Amer. mhendis. < ng bio-electronic " biy(o)+

biyopsi [ML xx/c] ~ Fr biopsie canl doku rneininmikroskopla tetkiki / ng biopsy a.a. ^ Ernest Besnier, Fr. tabip (1831-1909) & EYun bos yaam + EYun psis grme, gr " biy(o)+, optik

biz1 T [ viii] biz birinci oul ahs zamiri

biz2

blog [Hrr 2002] ~ ng blog internette yaymlanan gnce #1999 Peter Merholz, blog yazar. < ng weblog & ng web 1. a, doku, kuma, 2. bilgisayar a (~ Ger *wabjam dokuma, kuma ~ HAvr *wobh-yo- < HAvr *webh- dokumak ) + ng log 1. ktk, tomruk, 2. geminin hzn lmeye yarayan bir ara, 3. gemi gncesi, seyir defteri, gnce " pafta

blok [ 185+] bloks ~ Fr bloc ktle, yn, ktk, tka(~ Hol blok ktk, tomruk ) ~ Frk

bloke [etm [ xx/b] ~ Fr bloquer tkamak, kapatmak < Frbloque " blok

bloknot [Radyo Haf 1950] ~Frbloc-notes not almayayarayan kt bloku " blok, not

blucin [ xx/b] ~ ng bluejeans & ng blue mavi + ngjeans bir tr pamuklu kuma [esk.] < z Genes Cenova kenti [esk.]

* 16. yy'da Cenova kentinde ticareti yaplan pamuklu dokumaya verilen ad.

bluz [AMithat 1877] amele gmlei ~ Fr blouse bol iigmlei [esk.], ii gmlei tarznda hafif gmlek [xix] ~ ?

boa [Ahsan 1891] ~ Fr/ng boa tropik iklimlere zgbir tr zehirsiz ylan ~ Lat boa bir tr deniz ylan

bobin [Bah 1924] ~ Fr bobine zerine tel veya iplik sarlansilindir eklinde ara < Fr bob- [onom.] ikinlik ve byklk ifade eden yansma kk

bbrek T [Uy viii+] bre a.a.; [ xi] br ; [Men xvii] bbrek

bbrlen[mek [Men xvii] beberlen- < Fa babr kaplanveya leopar

boca [etm [LF xvii] poca alabanda dmeni aniden yukar kaldrma- t poggiare 1. yaslanmak, abanmak, 2. (gemi) yelaltna gelmek, ynn rzgra evirerek

ahlanmak < t podio 1. destek, dayanak, taban, ayak ~ Lat podium a.a. " podyum

bocala[mak [MMem xvi] pocalamak yalpalamak < tpoggia (gemi) yelalt" boca

bcek

bodoslama [LF xvii] bodostama/bodoslama ~ OYunpodstima geminin ba ve k tarafndaki aa & EYun pos, pod- ayak + EYun stema, -t-durma, duru " podyum, sistem

bodrum [Men xvii] podrom arap mahzeni; [LL 1732] bodrum- Yun *ypodrmeos sokak alt & Yun (h)ypo alt + Yun drmos yol, sokak (~ EYun drmos 1. kou,

2. kou yolu, koridor, revak < EYun tre%, drom- komak, hzl yrmek, trs gitmek ~ HAvr *drem-, dromo- < HAvr *der-1 adm atmak, komak, trs gitmek ) " hip(o)+1

* Ayn kkten Ger *tredan/tre(m)pan (adm atmak, ayak basmak),

bodur [Men xvii] ksa boylu

* Kar. bcr, bdk, bzdk. Tm "ksa boylu" anlamna gelen bu szcklerin kkeni mulaktr. Trkeden alnt olmayan Erm bzdik ve bdik (kk, ksa) biimlerinin varl dndrcdr.

bo[mak T [ xi] bo- skmak, skarak daraltmak < T *bo-/*bu-/*b- skmak, bkmek, burmak, bzmek

* Dudak harfini izleyen yuvarlak seslilerin istikrarszl tipiktir. Baz trevlerde yuvarlak sesli etkisiyle inisyal b > w > 0 evrimi grlr. Ayn kkten bur-, bk-, bz- (skmak, bkmek), busan- > usan- (sklmak), burj (sknt), bok (sklm ey).

boa T [ viii] buka ift toynakl hayvanlarn erkei

* Kar. T bora/bura (her hayvann erkei, zellikle erkek deve). Buna karlk ESlav byku (boa), Kelt bukko, Ave buza- (teke), ng buck (teke, erkek geyik) < HAvr *bhugo- (ift toynakl hayvanlarn erkei). Evcil hayvan isimleri alannda Trke ile Hintavrupa dilleri arasndaki benzerlikler ilgi ekicidir.

b o a a " poaa

boaz T [ viii] bouz a.a.; [Uy viii+] bouz/bokuz < T bo-skmak, daraltmak " bo-

boum T [ xi] boum eklem, boum < T bo-" bo-br T

[ xi] bgr bbrek

br[mek

boha w > 0 dnm grlr. Kar. T le-/l(e)-(blmek, had ve l tayin etmek).

bold [Hrr 2002] ~ ng bold 1. cesur, cretli, 2. tipografidekaln yaz ~ Ger *baltha cesur, gl kuvvetli ~ HAvr *bhol-to- < HAvr *bhel-2 imek, kabarmak " balya

bolero [ xx/b] ~ sp bolero bir tr dans < sp bola balo,dansl elence < Lat ballare " balad

blge

* Piyade Talimname Komisyonu tarafndan 1928'de nerilen ilk "z Trke" kelimelerdendir.

bomba [LF xviii] ~ t bomba patlayc dzenek ~ Latbombus bouk ses, uultu

bombardman [ARasim 1897-99] ~Frbombardementbombalama < Fr bombarder bombalamak < OLat bombarda bir tr top " bomba

bombe [ARasim 1897-99] ~Fr bomb kabark,konveks < Fr bomber iirmek, konveks hale getirmek < Fr bom- [onom.] ikinlik ifade eden yansma kk " bobin

bn T? [Kp xiv] aptal, saf adam

bonbon [Bah1924] ~Fr bonbon ekerleme

boncuk T [Uy viii+] monuk/munuk/munak kolye veya kolye ta; [Kp xiv] bonuk/munak/munuk " boyun

* nisyal b/m iin kar. ben2.

bone [ xx/a] ~ Fr bonnet bir tr balk ~ EFr bonet bir trdokuma

bonfile [ 189+] ~ Fr bon filet "iyi fileto", bir etkesimi & Fr bon iyi (~ Lat bonus a. a.) + Lat filet fileto " bono, fileto

bonjur [ 187+] ~ Fr bonjour "iyi gn", gnaydn &Fr bon iyi (~ Lat bonus a.a. ) + Lat jour gn " bono, jurnal

bonkr [ xx/a] cmert ~ Fr bon coeur iyi yrekli& Fr bon iyi + Fr coeur yrek " bono, kr2

bono [ 186+] ~ t bono2 [mod. buono] deme emri,kupon, senet ~ Lat bonum [n.] iyi ey, deerli kt, dl, ikramiye < Lat bonus iyi

bonservis [ xx/b] ~ Fr bonne service "iyi hizmet", hizmetbelgesi < Fr bon iyi ~ Lat bonus " bono, servis

bonus [ xx/c] ~ ng bonus ikramiye, dl ~ Fr bon2 demeemri, kupon, senet ~ Lat bonum " bono

* ada Amerikan kullanmnda ortaya kan -us eki yanl Latincedir.

bonzai [ xx/c] ~ Jap bonsai zel yntemle yetitirilencce aa & Jap bon kesme + Jap sai aa

bor [KT xix] ~ Fr bore borakstan elde edilen ametalikelement ~ YLat boracium a.a. #1812 Sir Humphrey Davy, ng. kimyac < OLat borax " boraks

bora [a xv] boraan ksa yamur veya kar frtnas; [Ev xvii]boran kar frtnas, ksa sren iddetli ya ~ Mo boruan yamur Mo boru gri, boz, koyu renk

* Yun bores (Kuzey rzgr) ile birletirilmesi mmkn deildir.

boraks [Bah1924] ~Fr/ngborax bir mineral, sodyumborat ~ OLat borach/borac a.a. ~ Ar braq [#brq] gm parlatmakta ve lehimcilikte kullanlan bir madde, gherile < Ar baraqa parlad, kvlcmland" berrak

* Osmanlcada Arapadan burak ekli kullanlrken 20. yy balarnda Franszca biimi tercih edilmitir.

borani [Yus xiv] Acem yahnisi, salma; [LO xix] her trl sebzeyemei ~ Fa brhl kesilmi hamur paralar ve sebze ve etle yaplan bir yemek, Acem yahnisi < Fa br a.a. " brek

* Rivayete gre Trk hakan Bura Han veya Husrev Perviz'in kz olan Buran veya Halife Memun'un ei olan bir baka Brn onuruna adlandrlmtr. Buna karlk Ar barniyyat, o. baran (mlek, gve).

borazan + [Men xvii] boruzen vulg. borazan boru veya boru alan kii & T boru + Fa zan alan " boru, +zen

bor [Mh, CodC, DK xiii] ~ Sogd pr dn alnanveya verilen para < Sogd *partu- "bor veri" = EFa partu- bor vermek veya almak (= Ave pairya- a.a. )

* Erm bard (bor) biimi Eski Farsadan alnmtr.

borda [Men xvii] ~ t bordo geminin yan ~ Ger *bordhazkenar, snr, ky (= Ger *bordham biilmi tahta, kereste ) ~ HAvr *bherdh- kesmek, bimek

bordo [ xx/b] ~ Fr bordeaux krmz arap rengi < z BordeauxFransa'da bir kent, bu kente zg koyu krmz arap

bordro [Bah 1924] ~ Fr borderau izelge, izgilerleblnm tablo < Fr bord kenar, snr, ky ~ Ger *bordhaz a.a. " borda

bordr [Bah 1924] ~ Fr bordure kenarlk, ereve < Frborder bitimek, kenar izmek " borda

Kar. ng border (kenarlk, ereve).

brek [dr, Yus xiv] brek/brk ~ Fa burak [k.] 1. hamurve etle yaplan bir yiyecek, Acem yahnisi veya salma veya bura a, 2. gen brei, sembuse < Fa bra/bura Acem yahnisi ~? T

* Farsa szcn bir Trk dilinden alnt olmas gl ihtimaldir. Kar. Yak brk (a.a.). Buna karlk Trk hakan Bura Han tarafndan veya onun ad ile adlandrldna ilikin rivayet ihtiyatla karlanmaldr.

brk T [Ka xi] brk balk, klah

bornoz [Yus xiv] brnus ~ Ar burns/burnus klahlcbbe ~ Lat birrus a.a.

* Latince szcn kkeni belirsizdir.

borsa [ 187+] ~ t borsa 15. yy'da Felemenkli tccarailesi / Fr bourse menkul deer ars < z van der Burse a.a.

* Asl Bruges kentinde van der Burse konanda ileyen kuma borsas anlamnda iken kullanmda Fr bourse (para kesesi) kelimesinden etkilenmitir. Trkiye'de ilk borsa 1871'de almtr.

< T brt-/brt- [xv+ a] kabarmak,

[Uy viii+] buru/boruy boynuz eklinde fleme algs, T bur- bkmek, kvrmak " bur-

[Amr, Men xv] brlce her eit fasulye < T

[ viii] bo hr, serbest, salnm, gevek; [Kp xiv] dolu kart

boa[mak T [ viii] bou- serbest brakmak, azat etmek; [Uy viii+] boa- < T bo " bo

bostan [CodC xiii] bstan ~ Fa bstn/byistn bahe,

zellikle iek bahesi ~ OFa byistn a.a. < OFa by/by gzel koku " bu2, +istan

bot1 [ xx/a] ~ Fr botte kaln ve kaba ayakkab, postal ~ ?

bot2 [ xx/b] ~ ng boat tekne, gemi ~ Ger *boitaz kano,sandal, tekne ~ HAvr *bhoid- < HAvr *bheid- yontmak, srmak

botanik [ xx/a] ~ Fr botanique bitkilere ilikin, bitkibilimi ~ EYun botaniks < EYun botne ot, kendinden yetien bitki

brt bcek ikilimekboru Tborazan

botoks [Hrr2001] ~ marka Botox botulinum toxin-Amaddesinin ticari ad ^ 1989 Allergan, Amer. ila firmas ~ ng botulinum toxin & YLat botulinum botulizme yol aan bakteri ^ 1895 Emile Van Ermengem, Alm. biyolog (< YLat botulismus arkteri rnlerinin bozulmasna yol aan bir bakteri enfeksiyonu ^ 1870 Justinus Kerner, Alm. tabip < Lat botulus sosis ) + ng toxin zehir

* Yz estetii alannda kullanm 2002 ylndan itibaren yaygnlamtr. boy1 T

[ viii] bo5 airet, ulus, kavim

* Boy2 (duru, endam) szcyle ilikisi mulaktr. Kar. Ar qawm (1. duru, endam, 2. airet, ulus).

boy2 T [Uy viii+] bo5 duru, dikey uzunluk

boya T [Uy viii+] bodu yak, ivit, kna, boya; [Kp xiv] boya < T bo5u-" boya-

boya[mak T [Uy viii+] bod-/bodu- balamak, eklemek, katmak, yaptrmak, svamak; [ xi] bo5u- boyamak

boyar [Evxvii] ~Rus boyar Rusya'da byk toprak sahibi- T bay zengin " bayndr

* Rusa szck 15. yy'dan nce Tatarcadan alnmtr.

boykot [passim 1908] boykotaj ~ ng boycott birmal veya hizmeti satn almamak suretiyle yaplan direni eylemi < z J. Cunningham Boycott rlanda Toprak Birliinin direni eylemine hedef olan rlandal toprak sahibi (1832-1897)

* Trkede ilk kez Ekim 1908'de Avusturya-Macaristan rnlerine kar ilan edilen boykotaj mnasebetiyle yaygnlk kazanmtr.

byle

* Orijinal biim *bo5unturuk olmaldr. Boyun (= ba ile gvde arasndaki eklem) szcyle kkde olduu halde ondan tretilemez. Kar. Lat iugum (boyunduruk), iugulum (boaz).

boyut YT [Geom 193+] buut < T boy2" boy2

* Ar bucd > T buut szcnden esinlendii aktr.

boz T [ viii] boz alaca, kark renkli (= Mo brte/brt alaca, belirsiz renkli, benekli)

boz[mak T [Or, Uy viii] boz-/buz- ykmak, tahrip etmek

boza T? [Ka xi] bu^s/bu^sum pimi budaydan yaplan bir bulama, dardan yaplan eki iki; [Kp, TS xv xiv] boza

* Fa boza/bursum (a.a.) Trkeden alnm olabilir.

brahman [Bah1924] ~Hind brahmn Hindistan'daalimler snfna mensup kimse ~ Sans brahmn rahip < Sans brhma Hindu inancnda evrenin ruhu, mutlak varlk

brakisefal [ xx/b] ~ Fr brachycphale ksa kafal & EYunbra%ys ksa (~ HAvr *mregh-u- a.a.) + EYun kfalos kafa " brifing, +sefal

bran [198+] ~ ng brunch le yemei ile birletirilenbyk kahvalt & ng breakfast kahvalt + ng lunch le yemei

branda [LO xix] ~ t branda asker yata, hamak t

brandire kl ekmek, amak

bran [ xx/b] ~ Fr branche dal, meslek dal ~ OLat branca dal

bravo [LO xix] alk sz, aferin ~ t bravo cesur, gzpek,korkusuz

bre nl [DK xiv] bre/mere/more hitap nlemi

* eitli Balkan dillerinde kullanlan benzer nlemlerle etimolojik iliki olasl zayftr. Kar. Yun br/mor, Arn more (a.a.).

brendi [ xx/b] ~ ng brandy arabn damtlmasyla eldeedilen iki ~ Hol brandewijn yaklm arap < Hol branden yakmak < Ger *brandaz ate < Ger *brennan yanmak ~ HAvr *gwher-/*gw^hr- yanmak " term(o)+

bri [Bah 1924] biri ~ ng bridge2 bir kt oyunu < ngbiritch a.a.[esk.] ~ ?

* ng bridge1 (kpr) szcyle ilikisi ses benzerliinden ibarettir. 19. yy'da stanbul'da yaayan ngilizler arasnda ortaya kan oyunun adnn Trke bir-'ten geldii ciddi olarak savunulmutur.

brifing [ xx/b] ~ ng briefing ksa bilgilendirmekonumas < ng brief resmi mektup, grev yazs ~ Fr bref 1. ksa, 2. ksa not, mektup ~ Lat brevis ksa ~ HAvr *mregh-u- a.a.

* Ayn HAvr kkten Yunanca bra%ys (ksa).

briket [Bah 1924] kmr tozundan yaplan tula eklinde kmrktlesi ~ Fr briquette [k.] tulack < Fr brique tula ~ Hol bricke krk, krma, tula < Ger *brekan krmak ~ HAvr *bhreg- a.a. " fragman

briyantin [ARasim 1897-99] ~Frbrillantine1.okparlak bir tr ipek [esk.], 2. parlatc sa veya sakal ya < Fr brillant parlak, parldayan < Fr briller parlamak ~ t brillare a.a. " berilyum

broderi [ xx/b] ~ Fr broderie tla ileme, nak < Frbroder tla ilemek, sslemek ~ Frk *brozdon

brokar [ xx/b] ~ Fr brocart kabartma ilemeli ipek kuma- t broccato kabartmal < t broccare kabarmak [esk.]

brokoli [ xx/c] ~ ng broccoli karnabahara benzer birsebze < t broccolo tomurcuk < t brocco kabark, iik " brokar

brom [LO xix] ~ Fr brome kimyada bir element ^ A. J.Balard, Fr. kimyac (1802-1876) < EYun brmos pis koku, grlt

bron [Bah 1924] bronit ~ Fr bronche nefes borusunun anadallar ~ EYun brn%os yutak veya nefes borusu ~ HAvr *gwrs- < HAvr *gwers-4 yutmak

bronz [Bah 1924] ~ Fr bronze tun ~ t bronzo tun veyapirin [xiii] ~ Fa birinc " pirin2

bro [LO xix] ~ Fr broche i, ss inesi < Fr brochersaplamak

bror [ xx/a] ~ Fr brochure ciltlenmeden dikilmibirka sayfadan oluan kitapk < Fr brocher saplamak, i veya uvaldzla dikmek, kitabn ciltlemek amacyla dikmek " bro

brtel [ xx/b] ~ Fr bretelle at dizgini, pantolon asks ~ EAlmbrettil dizgin ~ Ger *breghd-

* Kar. ng bridle (dizgin).

brve [ xx/a] ~ Fr brevet imtiyaz veya dl ieren resmi belge< Fr bref ksa yaz, mektup, belge " brifing

brlr [ xx/b] ~ Fr bruleur ateleme aygt < Fr brler yakmak

brt [Bah 1924] ~ Fr brut 1. i, pimemi, kaba, 2.ilenmemi ~ Lat brutus ar, hantal, kaba, aptal ~ HAvr *gwru-to- < HAvr *gwers-2 ar "bar(o)+

b u 1 T [ viii] bu iaret sfat

bu2 [mer b. Mezid xv] ~ Fa/OFa by/by gzel koku,parfm (= Ave bao5a- a. a.)

* T bu (buu, buhar, koku) ile benzerlii tesadf olmaldr.

buat [ML xx/c] ~ Fr bote kutu ~ OLat buxida a.a. ~ EYunpykss, -d- a.a.

bubi [tuza [ML xx/c] ~ ng booby trap "aptal tuza",

baka bir nesne ss verilmi patlayc dzenek < ng booby aptal, salak, rdek

bucak T [ xi] buak ke, kesim, kesit < T b-/bu-" bi-buuk T [

xi] buk kesilmi olan ey, yarm < T b- " bi-

* nisyal b- etkisiyle > u dnm tipiktir.

bcr [LO xix] ksa boylu ~ ? " bodur

bucurgat [ xvi] bocurgat yelken ipi manivelas; [Ev xvii] bociergat & t poggia 1. (gemi) yelalt, 2. yelken ekme halat + Yun ergtes 1. ii, amele, 2. makina, manivela " bocala-, rgat

buda[mak T [Uyviii+]but-/buta-a.a. budak T [Uy

viii+] butk dal < T but-" buda-

budala [TS xiv] abdallar, derviler arasnda sekin bir zmre;[Men xvii] aptal, meczup ~ Ar budala' [#bdl o.] abdallar, sufi hiyerarisinde bir rtbe < Ar badl abdal" abdal

Budizm [Bah 1924] ~ Fr Bouddhisme Buda dini < SansBuddha " put

budun YT [TarD 193+] millet, kavim ~ T bu5un [viii] airetler konfederasyonu [o.] < T bo51 boy " boy1

* ET bu5un biiminin Trkiye Trkesinde edeerinin *buyun veya *boyun olmas gerekir.

bfe [ 188+] bir tr dolap; [ARasim 1897-99] yiyecek ve merubatsatlan tezgh ~ Fr buffet 1. zerinde yiyecek ve ieceklerin sergilendii masa, 2. bir

tr yemek odas dolab, 3. tren istasyonlarnda yiyecek satlan yer [xix], erez ve merubat dkkn [xx] ~ ?

buffalo [ML xx/c] ~ ng buffalo bir tr yaban sr ~t bufalo a.a. ~ Lat bbalus a.a. ~ EYun bobalos a.a. < EYun bos inek, sr " btan

buday T [Uyviii+]budaya.a. (=Mobudaganher trl tahl, hububat)

br T [Uy viii+] br bklm, burulmu < T *bgrg < T *bg()r- < T bk-" bk-

buu T [ xi] b buhar, yemek kokusu gibi buharl koku; [TS xiv, Kp xiv] bu

* Fa buy (gzel koku, parfm) ile benzerlii tesadf olmaldr. Kar. bu2.

buz [A xiv] ~ Ar buD [#bD msd.] kin, nefret < ArbauDa nefret etti

buhar [Ferec xv] ~ Ar bu%r [#b^r] buhar, buu < Ar ba%arattt, buu kard

buhran [mer b. Mezid xv] ~ Ar buHrn [#bHr msd.]hastaln dnm noktas, kriz, nbet ~? EYun

* Klasik Arap kaynaklarna gre Yunanca bir tp terimi olmasna karlk, Yunanca kkeni tesbit edilememitir.

bhtan [Yus xiv] ~ Ar bhtan [#bht msd.] iftira < Arbahata artt, oke etti, iftira att

buhur [rad, KGunya xiv] ~ Ar baxr [#b%r msd.] tts "buhar

buhurdan [Ali xvi] ~ Fa basurdan tts ksesi & Arbaxr tts + Fa -dnl kap, tutan " buhur, +dan1

buji [ xx/b] ~ Fr bougie 1. bir eit balmumu [esk.], mum, 2.benzinli motorlarda buji < z Bougie Cezayir'de eskiden balmumu ihra eden bir liman, Becaya

bk T [ xi] bk sk allk, koruluk; [Kp xiv] bk < T *bo-/*b- skmak, daratlmak, sktrmak " bo-

bk[mek T [Uy viii+] bk- burmak, kvrmak < T *b-skmak " bo-

buka T [Uy viii+] boka kstek, hayvanlarn ayana vurulan ket < T *boka-/*buka- skmak, bomak < T *bo-/*bu- skmak " bo-

bukalemun [ xiv] ~ Ar bu qalamun "kalemun babas", bir trsrngen & Ar b baba + EYun %amailen "bodur aslan", bukalemun (& EYun %amai yere ya da topraa yaknlk bildiren, toprak + EYun len aslan)" ebu, leopar

* Yunanca szck muhtemelen Akad nea qaqqari ("yer aslan", bukalemun) evirisidir. ng chamaeleon, Fr camlon biimleri Yunancadan alnmtr. (A)b bileeni Arapa hayvan isimlerinde tipiktir.

buke [ xx/b] ~ Fr bouquet 1. al yuma, iek demeti, 2.iek aromas, 3. arap aromas ~ EFr bosquet [k.] allk < EFr bosc orman ~ Ger ~ HAvr *busk- allk, orman

buket [ARasim 1897-99] ~ Fr bouquette [k.] kk iekdemeti < Fr bouquet iek demeti" buke

bukle [Bah 1924] sa kvrm, lle ~ Fr boucl tokal, halkal dnm Orta Farsada tipiktir. Farsa "ayr" anlamna gelen aman ile birletirilmesi yanltr.

cemiyet [A, KpGul xiv] toplum ~ Ar camciyyat^[#cmc msd.] toplama, toplant" cem

* 20. yy balarndan itibaren Fr socit karl olarak kullanlmtr.

emkir[mek [MMakal 1954] kesik kesik havlamak; [FBaykurt 1971]hrlamak, drlamak, fkeli cevap vermek < " +kir-

* Yerel bir azdan 20. yy ikinci yarsnda yaz diline gemitir.

cemre [Kp xiv] ~ Ar camrat [#cmr msd.] 1. kor, kz, 2.ubat aynda artan scaklk (= Aram gamr a. a. = Akad gumru a. a.)

* Kar. kmr.

cemse [ xx/b] askeri personel tama arac ~ markaGMC askeri personel tama arac markas < marka General Motors Corporation motorlu tat reticisi Amerikal firma

cenabet [rad, KGunya xiv] ~ Ar canabat [#cnb2 msd.]1. er'an kirli olma, gasl etmeyi gerektiren durumda olma, 2. bu durumda olan kii ~ Aram ganb hrsz, zellikle gece vakti ve gizlice alan hrsz < Aram #gnb alma, hrszlk etme

* Arapa szck Aramiceden alnt olup Ar canb (yan) szcyle etimolojik ilintisi yoktur. "Namaza yanamas caiz olmayan kii" aklamas halk etimolojisidir.

cenah [Mercimek xv] ~ Ar canH [#cnH msd.] kanat,mecazen kol, bir eyin iki yan, sa ve sol

cenap [MMem xvi] cenab ~ Ar canb [#cnb1] yan, kat, nezd,bir sayg deyimi < Ar canb yan " canip

cenaze [KGunya xiv] cinaze ~ Ar/Fa cinza lnn iinekonulduu tabut ~ Aram gansz gm, hazine ~ OFa ganz/ganzmag a. a.

cendere [Men xvii] ~ Fa candara bask mengenesi (=Sans yantra her tr makine, mekanizma, ara )

ene [TS xiv] ene/ene ; [dr xiv] ene ~ Fa ana/na a.a.- EFa anu- a.a. ~ HAvr *genu-2 a.a.

* Kar. Fa ana zadan (= ene almak). Ayn kkten Ger *kinn- > ng chin (a.a.).

enek YT [TDK 1944] botanikte iein bir ksm < T ene ene

* ene szcnn z Trke olduu varsaymyla trevleri yaplmtr. -k ekinin ilevi belirsizdir.

cengver [LO ] ~ Fa cangwar sava" cenk, +aver

engel [drH xiv] engl kvrk sivri ulu metal nesne- Fa angl/angal pene, trnak, a.a. < Fa ang trnak, zellikle vahi hayvan trna

* Erm cang (vahi hayvan trna) Farsadan alnmtr.

engi [Kp xiv] ~ Fa ang algc, zellikle eng adverilen algy alan < Fa ang trnak, trnakla alnan bir alg" engel

cenin [Men xvii] ~ Ar cann [#cnn sf.] gizli veya rtl olaney, embriyon " cin1

cenk [A, Yus xiv] ceng ~ Fa/OFa cang sava (= Ave yang-byk olay, hadise, hengme )

cennet [Har xii] ~ Ar cannat [#cnn msd.] kutsal kitaplardaad geen bahe ~ Aram gann/gannst bahe < Aram #gnn koruma, kapatma, etrafn evirme (= Akad gannu korumak, etrafn evirmek ) " cin1

* Kar. Yun pardeisos (kutsal kitapta anlan cennet) < EFa pairidaeza (etraf evrili yer, bahe). Akad gannu (bahe) Aramiceden alntdr.

ent[mek T? [TS xiv] endele- ince ince kesmek; [TS xvi] ent-kertmek, entik amak

centilmen [ARasim 1897-99] ~ ng gentleman beyefendi,kibar kimse & ng gentle zarif, kibar (~ Lat gentilis soylu ) + Lat man adam " janti, manken

cenup [A xiv] ~ Ar canb [#cnb1 im.] gney < Ar canbyan" canip

* Gn doumuna oranla yan tarafta olduu iin. Kar. imal.

cep [rad xiv] ceyb ; [Men xvii] ceyb vulg. ceb/cb 1. gmleings veya boyun yar, 2. gmlek veya alvar iinde bulunan torba ~ Ar cayb [#cyb msd.] 1. iki meme aras, koyun, kucak, 2. gmlein gs veya ba geirilen yark yeri, 3. matematikte sins

* Arapa szck Lat sinus ile e anlamldr. Cep telefonu deyimi ilk kez 1995'te kaydedilmitir.

eper [DD xx/b] d kenar, cidar ~ Fa/OFa apar/anbar 1.kuak, halka, kasnak, 2. daire eklinde adr veya saz kulbe, 3. it, evre duvar, evirme < Fa apdan dnmek

E K K E N L L E R :Fa apar/anbar : ember, eper

cephane [DK xv] cebehane ; [Katip xvii] cebehane ~ Facebe%na silahhane, askeri donanm deposu & Mo cebe silah + Fa %na ev " cebeci, hane

cephe [Men xvii] cebhe ~ Ar cabhat [#cbh msd.] 1. aln, 2.bir eyin n taraf, yz (= br gobha yksek < br/Aram #gbh yksek veya kk olma )

cepken

* "rin" anlam Trkeye zgdr.

cerbeze [LO xix] cret, aaronluk; [KT xix] beceriklilik, dil veifade gc ~ Ar carbazat [#crbz msd.] hilekrlk, dolan < Ar curbuz hilekr, dolandrc ~ Fa gurbuz " grbz

* Trkedeki anlam kaymas aklanmaya muhtatr.

ereve [Arg xvi] erive ~ Fa ar ba drt ubuk,drtgen, a.a. & Fa ar drt + Fa ba ubuk (~ OFa obag a.a.)" ehar, cop

eri [CodC xiii] seyyar satc ~? Mo car/caruhizmeti, ayak ileri yapan " yarc

cereme/cerime [Men xvii] cerime 1. su, 2. sua karlk denenpara cezas ~ Ar carimat/carmat^ [#crm sf. f.] su, gnah " crm

* Arapa szck crm ile e anlamldr. Anlam ayrmas Trkeye zgdr.

cereyan [Ferec xv] ~ Ar carayn [#cry msd.] akm,aknt, ak < Ar cara (hzla) akt, kotu

E K K E N L L E R :Ar #cry : cari, cariye, cereyan, icra, macera, maceraperest, mecra

erez [Mercimek xv] eres ; [Men xvii] eres iki ile yenen kuru veya yemi ~ Fa aras dilenciye verilen sadaka

cerh [Men xvii] ~ Ar carH [#crH msd.] yaralama, vcudukesici bir aletle kesme < Ar caraHa yaralad

eri T [Or viii] eri ordu ; [T S xiii] eri er, asker

ceride [Men xvii] defter, kitap, zellikle gelir ve giderlerin kaydedildiimuhasebe defteri; [ y 1860] gazete ~ Ar cardat [#crd fa. f.] soyulmu ey, soymuk, yonga, yaprak, tabaka, kt tabakas" cirit

ceriha [KT xix] yara < Ar caraHa [#crH] yaralad" cerh

* Arapa szlklerde mevcut deildir.

ermik [Kan xvi] ~ Erm ermig lca (DouAnadolu'da) < Erm erm s, scaklk ~ HAvr *gwher-mno- a.a. " term(o)+

* Ayn kkten Fa garm (scak), garmiyan (germiyan, lcalar).

cerrah [ xiv] ~ Ar carrH [#crH im.] ameliyat eden,cerrah (= Aram gar% cerrah ) " cerh

cesamet [Men xvii] ~ Ar casamat [#csm msd.]byklk, hacimlilik, csse < Ar casuma byk idi, yer kaplad < Ar cism " cisim

cesaret [Men xvii] ~ Ar casrat [#csr msd.] cesurolma, ataklk < Ar casara bir dere veya vadiyi geti, atld, giriti, risk ald

ceset [A xiv] ~ Ar casad [#csd msd.] insann fizikselvarl, kadavra, l gvde = Aram gd kadavra, ceset

* Sryanice guda ve Nabatice gtta biimleri edeerdir. Ar cu66at (csse) ve casad (cesed) biimlerinin farkl Sami diyalektlerini yanstt varsaylabilir. Kar. csse.

cesim [Men xvii] ~ Ar casm [#csm sf.] csseli, byk,iman < Ar casuma byk idi, yer kaplad" cisim

eit [Men xvii] eide tadlm, tadlan, tadan; [LO xix] eid/einnmune, mostra, satlan bir maln rnei ~ Fa ada tadlm, tadlan, tadan < Fa adan, - tatmak (= Ave - a.a.) ~ HAvr *geus- tatmak, semek

* Ayn kkten Lat gustare, EYun geo (tatmak, tad almak).

em [Ferec xv] ~ Fa/OFa am gz ~ EFa aman- a.a.HAvr *kweks-mn- grme, aydnlanma, k < HAvr *kwek- grmek

eme [A xiv] ~ Fa ama gz gibi olan ey,pnar, gze ~ OFa amag a. a. " em

emiblbl ~ Fa am-i bulbul blbl gz, bir trcam ii & Fa am gz + Ar bulbul2 ibrik veya ibrik az, srahi" eme, blbl

* Ku ad olan blbl ile ilikisi ok dolayldr.

eni [A xiv] ; [Men xvii] n tad, lezzet ~ Fa ntadm, tad, lezzet (< Fa adan, - tatmak, yemek) ~ OFa anlg a. a. " eit

cesur [Men xvii] ~ Ar casr [#csr im.] giriken, gzpek,atak " cesaret

cet/cedd- [DK xiv] cedd ~ Ar cadd [#cdd1 msd.]dede, ata

et [Hrr 2000] ~ ng chat 1. sohbet, 2. internette real-timemesaj alveriine verilen bir ad < ng chatter [onom.] lakrd, laklak

ete [Kan xvi] akn, aknc topluluu (Rumeli'de)Srp eta haydut, eteci

etele [Men xvii] ~ t cedola kat paras ~ Lat schedula[k.] kt paras, msvedde ~ EYun s%edrion [n. k.] iziktirme, eskiz, msvedde < EYun s%edios geici, nemsiz, rastgele

* ng schedule (program kd) Latinceden alnmtr.

etin T [drH xiv] krlmas g, sert (zellikle ceviz), zor; [Krg ] etin zor, sert; [Kazak ] itin a. a. T at-/et- vurmak, arpmak " at-

etrefil [LO xix] bozuk ive ile konuulan Trke iin kullanlanbir deyim ~ ?

* Kar. at pat.

cetvel [Kp xiv] cedvel su kanal; [Men ] dz izgi izmeye mahsusalet ~ Ar cadwal [#cdl] 1. kk akarsu, su kanal, 2. kesiksiz izgi, izgili liste veya tablo < Ar cadala burdu, ip rd, gerdi" cidal

* Trke ikincil anlam cedvel tahtas deyiminden tremitir.

cevahir [A, Yus xiv] ~ Ar cawhir [#cwhr o.]

cevherler, kymetli talar < Ar cawhar " cevher

cevap [Kut, A xi] cevab ~ Ar cawb [#cwb msd.] yant

cevaz [Ali xvi] ~ Ar cawz [#cwz III msd.] geit, geibelgesi, izin < Ar caza geti

cevelan [ xiv] ~ Ar cawaln/cawln [#cwl msd.] dnme,dolama, dolanma < Ar cla dnd, doland

evgan [Yus, DK xiv] ~ Fa awgn bir ucu kvrksopa, bu sopayla oynanan oyun, kriket < Fa awl kvrk, bkk

cevher [A, Yus xiv] ~ Ar cawhar [#cwhr] cevher, z,kymetli ta ~ OFa gawhar/ghar a. a.

evik [CodC xiii] evk neeli ~? Fa abuk hzl, abuk "abuk

evir[mek T [ xi] ewr- evirmek, dndrmek T *eir-

* E anlaml olan T ewr-, eir-/ewr-, teir-/tewr- fiilleri arasndaki iliki ak deildir. Kar. DEVR-, eir-, EVR-

evirmen YT [CepK 1935] mtercim < T evir- " evir-, +men2

ceviz ~ Ar cawz a. a. ~ Aram gawz a. a.

* Kar. OFa gawz, br egoz, Erm nguz (a.a.). Dou Anadolu kkenli olan bitkinin adnn Ermenice veya baka bir Anadolu dilinden yaylm olmas muhtemeldir.

evre

cb, cbl onom suda ykanma sesi, plak cilt sesi " ap1

cibilliyet [Ferec xv] cibillet ~ Ar cibilliyyat [#cbl]yaradl, maya, huy < Ar cabala kalp dkt, ekil verdi = Aram #gbl hamur yourma, biim verme

cibinlik c dnm Farsada tipiktir.

ift [CodC xiii] cft/ceft; [A xiv] ft ~ Fa cuft e, ikieyin biri, ift koulan kz ~ OFa cu%t a.a. (= Ave yu%ta- a.a.) ~ HAvr *yug-ta- < HAvr *yeug- ift komak, iki eyi birletirmek

* Ayn HAv kkten EYun zygn, zegos (ift), zegma, Lat iungere, iugum, ng yoke, Sans yga (boyunduruk, ift koma). Ar zawc (ift) szc Aramca yoluyla EYun zegos'tan alnmtr.

iftlik [Env xv] bir ift kzle srlebilen arazi < T ift"ift

* Ses yansmal kelimelerde zayf ses bildiren a > dnmyle, lk

kn

ile[mek

im T [Uy viii+] im yakt olarak kullanlan kuru yosun; [ xi] ayrk otu

im[mek c; ~ Aram glmel Arami/brani alfabesinin nc harfi, Dd2; = Aram gamsl deve (= Fen gml deve, Fenike alfabesinin nc harfi)

* EYun gmma (Yunan alfabesinin nc harfi) Fenikece veya baka bir Kuzeybat Sami alfabesinden alnmtr.

cim2 [ xx/c] spor salonu ~ ng gym < ng gymnasium sporsalonu " jimnazyum

cima [rad, KGunya xiv] ~ Ar cimc [#cmc msd.] cinselbirleme < Ar camaca bir araya getirdi" cem

ma [LO xix] ~ t cima kaln ip, halat

cmbz [TS xvi] cinbi kl yolma aleti; [Ev, Men xvii]cinbistra/cmbstra kerpeten veya kl yolma aleti ~ Yun tsimpdi/tsimpstra kk maa, cmbz < Yun tsimp imdiklemek, (pire) srmak, (sinek) sokmak

cimcime [Men xvii] cmcme 1. kafatas, 2. tahta kse; [LO xix]bir nevi kk karpuz ~ Ar cumcumat [#cmcm onom.] kafatas, tahta kse

imdik

in [ xiv] ~ Fa m Asya'da bir lke ~ Sogd n [MS 1. yy]a.a. ~ in ts'in in lkesini ilk kez birletiren imparatorluk hanedannn ad (M iii)

* T Taba/Tava terimi 11. yy sonuna dek kullanlmtr. Sans na biimi Sogdca veya Toharca zerinden M 2. yy'da alnmtr. Bat dillerine 16. yy'da Hinteden aktarlmtr.

n, ngr onom [DK xiv] nlamak yksek rezonansl hafif darbe sesi " an

cin1 [Yus xiv] insanlarda delilie neden olan grnmez varlk- Ar cinn [#cnn] bir tr grnmez varlk < Ar canna [msd. cunn] gizledi, saklad, rtt (= Aram gensy

cin, grnmez varlk < Aram #gny gizleme, saklama = Aram #gnn koruma, itle evirme, kapatma )

* Cin arpmas insan gznn fldr fldr dnmesine neden olaca iin, hiperaktif veya ok zeki kiiler de cine benzetilir.

cin2 [Bah 1924] ~ ng gin ard meyvesiyle tatlandrlm

alkoll iki ~ Hol genever ard, cin ~ Lat iuniperus ard ~ HAvr *yoi-ni- ard

inakop [LO xix] ~ Yun tsinokpos lferin k

nar [Men xvii] ~ Fa anr/anl nar aac ~ OFa inra.a. in 'un a.a.

cinas ~ Ar cinas [#cns msd.] bir cinsten olma, e seslikelimelere dayanan sz oyunu, telmih, pun < Ar cins " cins

cinayet [rad, KGunya xiv] ~ Ar cinyat [#cny2 msd.]su, zellikle slam hukukunda kabahatten daha ar olan su, lm cezas gerektiren su ~ Aram guny [#gny] su, gnah, kefaret gerektiren eylem ~? OFa winh a.a. " gnah

* Trkede 20. yy balarna dek "her trl su, zellikle ar su" anlamnda kullanlrken 1927 tarihli Trk Ceza Kanununda sadece adam ldrme sular iin kullanlmtr. Ar can2 (kefaret gerektiren bir su iledi) fiili muhtemelen isimden tremedir. Canl (meyve veya rn toplad) filiyle anlam ba kurulamaz.

inilya [LO 1876] inille ~ sp chinchilla GneyAmerika'ya zg, krk makbul bir kemirgen < sp chinche tahtakurusu

* Pis kokusundan tr.

ngar [LG188+] grlt, kavga (argo) (~ Yuntsngra kavga, grlt ) ~? t zingaro ingene ~ Yun tsingna " ingene

ingene [PiriR xvi] ingen; [Barkan xvi] ingne ~Yun tsingnos/tsingna [f.] Anadolu'da Romanlara verilen ad ~? T an [passim xiv-xvii] avare, berdu, sefil < T a [Or viii] fakir, yoksul

* Trke szcn biim bakmndan Rumcadan alnd muhakkaktr. Buna karlk Rumca biimin kkeni ak deildir ve Trke an < a szcnden aktarlma olasl dlanamaz. Rumca szck bugnk anlamyla ilk 1378'de kaydedilmitir.

cingl [

cips/ips [ xx/b] ~ ng potato chips patates yongas, ips vegetus (canl, diri) > ng vigor, vegetable.

diri [ xiv] ~ Fa diri esirgeme, koruma

diril[mek T [ xi] tiril- canlanmak " diri dirim YT

[CepK 1935] hayat < T diri" diri

* Sfata eklenen -(i)m ekinin ilevi belirsizdir; *dirimek fiili mevcut deildir.

dirlik

disket [ 198+] ~ Fr disquette [k.] kk disk " disk

dk YT [TDK 1944] gaita < T d " d

* Anadolu azlarndaki fk < Yun foski szcnden esinlenmi olduu aktr. Sfata eklenen -k ekinin ilevi belirsizdir.

diskotek [ xx/b] ; [ 197+] plak alnan gece kulb ~ Frdiscothque gramofon plaklar ktphanesi & Fr disque disk + EYun theke kap, depo, koyma yeri " disk, tez2

* Franszca biim Bibliothque (kitaplk) szcnden benzetme yoluyla 1920lerde tretilmitir.

diskur [Nutuk 1927] ~ Fr discours 1. nutuk, sylev, 2.sylem ~ Lat discursus 1. kouma, 2. mnakaa, 3. tartmal bir konuda verilen sylev < Lat discurrere, discurs- zt ynlere komak, mnakaa etmek & Lat dis- ayr, zt + Lat currere, curs- komak " dis+, kur

dilek

dit[mek T [ xi] tt- parampara etmek, yn veya pamuk atmak < T *t-1 paralamak, di geirmek " di

divan [Kut, A xi] defter; [DK xiv] kurultay, meclis ~Ar/Fa dwn 1. defter, zellikle resmi karar ve hesaplarn yazld defter, iir koleksiyonu, 2. yazmanlar heyeti, bro, sekretarya, mahkeme, 3. makam sahibinin oturduu minder, sedir ~ OFa dewn defter, ariv

* t dogana, Fr douane, sp aduana (gmrk) szckleri Arapadan alnmtr,

divane [Gl xiv] ~ Fa drwna deli, cin arpm" dev

divit [A xiv] devt; [Men xvii] devt vulg. divit ~ Ardawt mrekkep iesi (= Aram diwot mrekkep = br dlwo a.a.) ~ Ms

diyabet [ xx/a] ~ Fr diabte eker hastal ~ EYundiabetes 1. aktan, musluk, 2. idrar-sren hastal < EYun diabain srmek, iinden geirmek, karmak & EYun di iinden geerek + EYun bain, bat- gitmek " dia+, baz

* eker hastalarnn ar idrar etmesinden tr.

diyafram/diyafragma [186+]diafragma ~Frdiaphragme iki boluu ayran zar ~ EYun difragma, t- ara duvar, kkrdak & EYun di enlemesine + EYun frss, frag- kapatmak, nlemek, duvar veya itle bloke etmek ~ HAvr *bhrkw-yo- < HAvr *bhrekw- tkmak, skmak, daraltmak " dia+, fars

diyagnoz [ xx/b] ~ Fr diagnose tehis ~ EYun dignsisayrdetme, anlama, tehis < EYun diagignsk ayrdetmek, farketmek, tehis etmek & EYun di + EYun gignsk, gn- bilmek, anlamak, yarglamak " dia+, gnostik

diyagonal [ xx/b] ~ Fr diagonal apraz < EYun diagnioske apraz & EYun di apraz + EYun gony ke " dia+, gnye

diyagram [ xx/b] ~ Fr diagramme ematik izim, taslak ~EYun digramma, -t- a. a. < EYun diagrf stn izmek, kaba taslak izmek & EYun di + EYun grf " dia+, gram

diyakoz [LO xix] ~ Yun dikos/dikonos papazyardmcs, kilisede ayine yardmc olan kii ~ EYun dikonos yardmc, hizmetkr < EYun diakone hizmet etmek

* Kar. ng deacon (a.a.).

diyakronik [ML xx/c] ~ Fr diachronique zaman iindegelien, statik olmayan ~ EYun dia%roniks a.a. & EYun di boyunca + EYun %ronos zaman dia+, kron(o)+

diyalekt [ xx/a] ~ Fr dialecte lehe ~ EYun dilektoslehe, az, zellikle tara az & EYun di apraz + EYun Ieg2, log- sylemek " diyalog

diyalektik [P Safa 1949] ~ Fr dialectique tez ve antitezleakl yrtme yntemi, mnazara ~ EYun dialektike (te%ne) a.a. #Elea'l Zeno, Yun filozof (M y. 490-y. 430) < EYun dileg sohbet etmek, sylemek & EYun di karlkl + EYun Ieg2, log- sylemek " diyalog

diyaliz [ xx/b] ~ Fr dialyse, dialyt- ayrtrma ~ EYundilysis iinden geerek ayrma & EYun di iinden geerek + EYun l, lys- zmek " dia+, analiz

diyalog [ xx/a] ~ Fr dialogue karlkl konuma, diyalog- EYun dilogos syleme, karlkl konuma < EYun dileg 1. sylemek, karlkl konumak, 2. tara az konumak & EYun di apraz + EYun Ieg2, log- sylemek " dia+, +log

* Yunanca fiilin her iki anlamnda "farkl sylemek" fikri mevcuttur - "karlkl eitli eyler sylemek" veya "farkl biimde sylemek". Kar. diyalektik, diyalekt.

diyanet [Men xvii] ~ Ar diynat [#dyn1 msd.] din,dindarlk, din ileri < Ar dn " din

diyapazon [Bah 1924] ~ Fr diapason 1. bir algnnseslendirebilecei tm tnlarn dizisi, 2. tn kontrol arac ~ EYun dia pason (%ordn) batan baa tm perdeler & EYun di batan baa + EYun ps, pan(t)- tm " dia+, pan(to)+

diyapozitif [ xx/b] ~ Fr diapositif effaf pozitif film ~ ngdiapositive a.a. & ng diaphanous effaf (< EYun diafain iinden br yann gstermek) + ng positive " pozitif

diyar [Env xiv] ~ Ar diyar [#dwr o.] 1. evler, obalar, 2.bir airetin sahip olduu lke, memleket < Ar dar ev, oba " dar2

diyare [ xx/b] ~ Fr diarrhe ishal ~ EYun dirrhoia ishal, aknt< EYun diarrhe akp gitmek, iinden akmak & EYun di iinden + EYun rhe akmak " dia+, ritm

diyaspora [ xx/c] ~ Fr/ng diaspora bir ulusun ve zellikleYahudilerin dnyaya dalmas < EYun diaspr salma, tamamen yaylma & EYun di batan baa + EYun speir, spor- sama, tohum ekme " dia+, sperm

diyatonik [ xx/c] ~ Fr diatonique mzikte bir ses dizisi tafsTr biimleri Sryaniceden alnmtr.

fettan [ xiv] ~ Ar fattn [#ftn im.] fitne eden" fitne

fets [ xx/c] ~ YLat fetus cenin ~ Lat fetus yavrulama, yavru ~HAvr *dhe(i)- emmek, emzirmek " feminen

fetva [A xiv] ~ Ar fatw' [#ftw/fty msd.] hukuki gr

* Arapa szcn kkeni belirsizdir. fta [IV msd.] fiili isimden tremitir. Fata < #fty/ftw (gen olma) kkyle anlam ilikisi kurulamaz.

feveran ~ Ar fawarn [#fwr msd.] kaynama,patlama, fkrma < Ar fara kaynad

fevk [A xiv] ~ Ar fawq [#fwq msd.] stnlk, stnolma < Ar fqa at, stn geldi

fevkalade ~ Ar fawqa-l-dat olaan st, sra d"fevk, adet2

fevri ~ Ar fawr [#fwr nsb.] kaynayarak, ani, patlamaeklinde < Ar fawr [msd.] kaynama, patlama " feveran

fevt [ xiv] lm ~ Ar fawt [#fwt msd.] geip gitme, kama,(mecazen) lm < Ar fata geip gitti, kayboldu, kat

feyiz/feyz- [A xiv] ~ Ar fayD [#fyD msd.] tama,

artma, bolluk, bereket < Ar fDa (nehir) tat, bolluk ve bereket geldi

f e y l e z o f " filozof

feza ~ Ar faD' [#fDw msd.] boluk, uzay < Ar faDbo idi

fezleke ~ Ar faSlakat gereke yazs < Ar fa Slika

"unun iin" " fe+

fi ~ Ar f -de, iinde (edat)

fi tarihi < Ar f ta'r^i-l filan tarihinde " fi

* sim tamlamas olarak kullanm Trkeye zgdr.

fiber [ML xx/c] ~ ng fiber lif, iplik, elyaf~ Fr fibre ~ Latfibra a. a.

fiberglas [ML xx/c] cam elyaf ~ marka Fiberglas camelyafnn tescilli ad ^1937 ABD & ng fiber lif, elyaf + ng glass cam " fiber, glase

f [Kan xv] fu/fu ~ Yun bouts a. a. = OLatbutta/buttis a. a.

* Nihai kkeni belirsizdir.

fidan [Amr xv] fidon/fiton bitki ~ Yun fytn bitki ~ EYunfytn a. a. < EYun fy domak, bitmek, bymek, maddi varla kavumak ~ HAvr *bheu3-olmak, olumak, yetimek " fiziy(o)+

fide [LO xix] krpe fidan ~ Yun fyti [o.] < Yun/EYunfytn bitki " fidan

fidye [ xiv] ~ Ar fidyat [#fdy msd.] bir ykmllktenkurtulmak iin denen bedel, kurtulmalk " feda

fiesta [xx/c] ~spfiesta spanya tarz bayram~Lat festus a.a." festival

fi [Kan xvi] ~ Yun bik(on) baklagillerden hayvanyemi olarak yetitirilen bir bitki, vicia sativa = EYun afke a.a.

* Kar. Lat vicia, Sry bqa, Erm vikn, ng vetch, Rus vika (a.a.). Nihai kkeni belirsizdir.

fign [Yus xiv] ~ Fa fign/afgn acyla barma, alama,feryat

figr [DTC 1943] ~ Fr figure ekil, zellikle insangvdesinin ekli ~ Lat figura a.a. < Lat fi(n)gere, fi ct- biimlendirmek, elle ekil vermek ~ HAvr *dhi(n)gh- < HAvr *dheigh- hamur yourmak

figran [Bah1924] ~Frfigurant tiyatroda szsz roloynayan aktr < Fr figurer ekil vermek, gzkmek, boy gstermek " figr

figre [ xx/b] ~ Fr figur ilenip ekil verilmi < Fr figurer ekilvermek " figr

fihrist [ xi] ~ Fa fihrist katalog, liste, kitabn iindekilerlistesi

fiil [A, Yus xiv] fi'l ~ Ar ficl [#fcl msd.] edim, eylem,i < Ar facala yapt, etti, iledi = br/Aram #pcl a.a.

fkh/fkh- [ xiv] fkh ~ Ar fiqh [#fqh msd.] 1. anlay,kavray, ilim, 2. islami hukuk ilmi

fikir/fikr- [A, Yus xiv] fikr ~ Ar fikr [#fkr msd.]

dnce < Ar fakara [msd. fakr] dnd, akl yrtt

fkr onom [LO xix] fkr fkr, fkrdamak kaynama sesi Ave z- > Fa d- dnm tipiktir.

gamma [ xx/b] ~ ng gamma ray bir tr radyoaktif n ^1903 Ernest Rutherford, Yeni Zelanda kkenli Kanadal fiziki. ~ EYun gmma Yunan alfabesinin nc harfi ~ Fen gmel deve, Fenike alfabesinin nc harfi = Aram gmel Arami/brani alfabesinin nc harfi" cim1

gammaz [KpGul xiv] biri aleyhine kt sz syleyen- Ar gammaz [#mz im.] 1. gz krpan, 2. biri aleyhine kt sz syleyen < Ar amaza 1. skt,

imdikledi, gz krpt, 2. biri aleyhine kt sz syledi" gamze

gamze [KpGul xiv] gz krpma, ive, gz szerek bakma; [Men] a.a.; [LO ] a.a.; [KT ] a.a.; [TDK 1955] enede veya yanaklarda glmserken beliren ukurluk ~ Ar amzat [#mz] gz krpma, ive < Ar amaza [msd. amz] 1. skt, imdikledi, (gz vb.) krpt, 2. biri aleyhine kt sz syledi

* Modern anlam 20. yy'dan nce kaydedilmemitir.

gangster [ xx/b] ~ ng gangster eteci, haydut ^ y. 1890ABD < ng gang yolcu grubu, kafile [esk.], ete ~ Nor gangr yolculuk ~ Ger *gangan gitmek, yolculuk etmek ~ HAvr *ghengh- yrmek, gitmek

gani [A, Yus xiv] ~ Ar any [#ny sf.] zengin, bol" gna

ganimet [A xiv] ~ Ar anmat [#nm sf. f.] savataele geirilen mal, yama < Ar anam 1. koyun, 2. mal, mlk " anam

ganyan [ xx/b] ~ Fr gagnant 1. kazanan, 2. at yarlarndabir tr bahis < Fr gagner kazanmak ~ Ger *wainjan ~ HAvr *wois- < HAvr *weis- kazanmak, elde etmek, yamalamak

* Kar. ng to gain (kazanmak) < Fr; ng to win (kazanmak) < Ger.

gar1 [Ahsan1891] ~Frgare byk demiryolu dura< EFr garer korumak, gvenceye almak ~ Ger *waran/*weran bakmak, gzetmek, korumak ~ HAvr *wer-4 a.a.

* Ayn kkten Alm wahren (gzetmek, korumak), wehr (savunma), ng aware, wary (uyank, nbette). Ayn fiilin varyant olan Ger *wardn (gzetmek, beklemek) kknden Alm warten (beklemek), Fr garde, ng guard/ward (nbeti), Fr regarde (bakmak).

gar2 [ xiv] ~ Ar r [#wr] defne bitkisi, laurus nobilis

garabet ~ Ar arbat [#rb msd.] gariplik,yabanclk < Ar aruba [msd. arbat] yabanc idi, tuhaf idi = Ar araba [msd. arb/urb] uzaklat, ayrld, (gne) batt" garp

garaj [Cumh 1932] ~ Fr garage a. a. < Fr g(u)arer korumak,gvenli bir yere almak " gar1

garanti [kd1907] ~Frgarantie gvence

* "Fakir" anlam 17. yy'dan sonraki bir dnemde "yabanc, vatanndan uzak olan kimse" anlamndan tremitir.

gark [A xiv] ~ Ar arq [#rq msd.] 1. suya dalma,boulma, 2. kendinden habersiz hale gelecek derecede dalma < Ar ariqa dald, suya batt

garnitr [ 1920] alafranga yemekte tabak donatma unsurlar- Fr garniture donatm, armatr [esk.], ssleme < Fr garnir tahkim etmek, donatmak ~ Ger *warnjan

korunmak " garnizon

garnizon [Bah1924] ~Frgarnison savunma amalolarak bir kente veya kaleye yerletirilen askeri birlik < Fr garnir tahkim etmek, korumaya almak ~ Ger *warnjan kendini korumak, savunmak < Ger *waran gzetmek, korumak " gar1

* ng warn (uyarmak) fiili, kken itibariyle warn thee! veya be warned! (kendini koru) uyar cmlesinden kaynaklanr.

garp [A xiv] garb ~ Ar arb [#rb msd.] 1. gne batm, 2.Bat < Ar araba ayrld, uzaklat, (gn) batt (= Aram csreb gn batm = Akad erebu a.a.)

* Arapa fiilin ikinci anlam (yabanc olma, tuhaf olma) trevseldir. EYun Europe (Bat lkesi) muhtemelen bir Sami dilinden alntdr.

E K K E N L L E R :Ar #grb : garabet, garip, garp, gurbet, gurup, kurabiye, marip EYun Europe : avrupa

garson [AMithat 1877] restoran hizmetisi ~Frgaron1. olan, erkek ocuk, 2. hizmeti, uak, rak ~ Frk *warkjo ii, hizmetkr, vale ~ HAvr *werg- almak, ilemek " erg

garsoniyer [ xx/b] ~ Fr garonnire 1. hizmeti dairesi, 2.evlilik d ilikiler iin tutulan daire < Fr garon olan ocuu, rak, uak " garson

gasfri [ xx/c] ~ ng gas-free gaz boaltlm, gazsz & ng gas+ ng free serbest, bo " gaz1, frikik

gasil/gasl- ~ Ar asl [#sl msd.] bedeni ykama < Ar

asala ykad

gasp ~ Ar Sib [#Sb fa.] gaspeden, zorla alan " gasp

gasp [ xiv] ~ Ar aSb [#Sb msd.] bir eyi zorla ve yasadyollarla alma < Ar aSaba zorla ald, el koydu, zaptetti

gastr(o)+ ~ Fr/ng gastr(o)- mide ~ EYun gstronmide

gastrik [ xx/c] ~ Fr gastrique mideye ilikin ~ EYungastriks " gastr(o)+

gastrit [ xx/b] ~ Fr gastrite mide iltihab" gastr(o)+

gastroenteroloji [ xx/b] ~ Fr gastro-entrologie mide vebarsak hastalklar uzmanl" gastr(o)+, enter(o)+

gastroentestinal [ xx/b] ~ Fr gastro-intestinal mide vebarsaa ilikin & EYun gstron mide + Lat intestinum barsak " gastr(o)+

gastronomi [ML xx/c] ~ Fr gastronomie damak zevkiuzman, lokantac" gastr(o)+, +nomi

gavat/kavat [CodC, DK xiii] kavvad hakaret terimi ~ Arqawwd [#qwd im.] muhabbet tellal, fuhua araclk eden < Ar qda [msd. qawd/qiydat] nayak oldu, i bitirdi

g v u r " kfir

gay [ 199+] ~ ng gay 1. neeli, 2. ecinsel erkek ~ Fr

gai neeli

gayda [LO xix] ~ Bul gayda Bulgarlara zg tulumlu alg

gaye [Kut, A, Kp xiv] gayet son ~ Ar yat [#y msd.]hedef, ama, son nokta

gayet ~ Ar bi-yat son olarak, son derece " gaye

gayret [A, Yus xiv] haysiyetine dokunma, kskanlk yzndenhrslanma ~ Ar ayrat [#yr msd.] kskanlk, fanatizm, bir ey uruna byk hrs gsterme < Ar ra kskand, gayret gsterdi

gayr [DK xiv] ~ Fa ayri -den baka, -deil (sadecetamlamalarda) < Ar ayr [#yr] baka, dier

* Ge Osmanlcada Bat dillerinden alnan in- ve a(n)- nekli bileiklere karlk retmek iin kullanlmtr. Kar. irrationel > gayrakl, immeuble > gayrmenkul. Bamsz ad olarak kullanm halk diline zgdr.

gayser/gayzer [ xx/b] ~ ng geyser yer altndan fkransu ~ zl geisir fkran, dklen < Nor geisan aktmak, (sv) dkmek, fkrmak ~ Ger *gausjan ~ HAvr *gheus- < HAvr *gheu- sv bir eyi dkmek " fondan

gayya ~ Ar ayyat [#wy msd.] batan kma, kt yoladme, cehennemde bulunan bir kuyunun ad < Ar wa batan kt, kt yola dt " gabi

gaz1 [LO 187+] fizikte maddenin uucu hali; [M665 187+] havagaz,havagaz lambas ~ Fr gaz a.a. ~ Hol gaz maddenin uucu hali # J. B. van Helmont (1577-1644) Holl. kimyac ~ EYun %os dnya yaratlmadan nce varolan ekilsiz varlk " kaos

* Holandaca szcn telaffuzu Yunanca %os ile edeerdir.

gaz2 [Bah 1924] gaz/gazya petrolden elde edilen lamba ve otomobilyakt, petrol lambas; [Cumh 1929] otomobilde benzin pedal ~ ng gasoline [Amer.] rafine edilmi petrol, benzin & ng gas1 uucu madde, lamba gaz + Lat oleum ya " gaz1

* Trkede nceleri hem lamba hem otomobil yakt iin gaz(ya) kullanlrken, daha sonra otomobil yakt iin benzin szc tercih edilmitir.

gaz3 [LO xix] ince tlbent ~ Fr gaze cerrahide kullanlan birtr gevek dokunmu bez ~ Ar azz [nsb.] Gazze'ye ait, a.a. < z azzat Filistin'de bir kent

* ng gauze (a.a.) Franszcadan alnmtr.

gaza [Kut, DK xi] din uruna sava ~ Ar azt/azwat^[#zw msd.] akn, yama, saldr < Ar az 1. abalad, gayret etti, 2. akn yapt, istila etti

gazap [CodC, DK, Gl8 xiii] ~ Ar aDab [#Db msd.]kzgnlk, fke < Ar adiba kzd, fkelendi

gazel [ xiv] ~ Ar azal [#zl msd.] flrt etme, ak szleri, akiiri Ar azala yn eirdi

gazete [179+]gazeta ~Frgazette parayla satlanhaber blteni ~ Ven gazta [t gazzetta ] 1. Venedik devletinde bozuk para birimi, metelik, 2. a.a. [xvi]

* Venedik cumhuriyetine zg bir kavram iken 1630larda Almanya ve Hollanda, daha sonra Fransa ve ngiltere'de benimsenmitir.

gazi [Kut, DK xi] gaza eden ~ Ar gazin [#zw fa.] diniveya dnyevi amala akn eden, basknc, istilac" gaza

gazino [KT xix] kazino mzikli lokanta ~ t casino[k.] 1. kulbe, evcik, 2. mzikli lokanta < t casa ev ~ Lat casa baraka, kulbe

gazoz [ARasim 1897-99] gazz; [Cumh 1929] gazoz ~ Freau gaseuse gazl su, limonata ve sodyum bikarbonattan yaplan iecek < Fr gazeux gazl < Fr gaz"gaz1

g e ( o ) + " je(o)+

gebe

geber[mek

gelin T [Uy viii+] kelin a.a.

* Gelmek fiiliyle ilikisi mulaktr.

gelincik 1

genetik/j enetik [DTC 1942] jenetik ~ Fr gntique soyailikin, kaltmsal, rsi ~ EYun genetiks a.a. < EYun gnos soy, rk < EYun ggnomai, gen-dourmak ~ HAvr *gens- a.a.

* Ayn kkten Lat gignere, gen- (dourmak, babas olmak), genus (soy, rk), generare (dourmak, remek), nasci < gnasci (domak), gens (soy, kavim), genius (dourgan ruh). Ar cins Yunancadan alntdr.

geni

gerdel [M xvi] kerdel/kerder su kovas ~ Yun kaldri [mod.kardri] kazan, su stma kab ~ Lat caldaria a.a. < Lat calere stmak " kalori

* Kar. ng cauldron, Fr chaudron (byk su kab) < Lat caldaria.

gere YT [CepK 1935] levazm < T *gere-" gerek

* Geremek fiili kaydedilmemitir.

gerek T [Or viii] kergek eksik, noksan < T kerge- eksik olmak

gerek[mek

* Lat Germanus (Alman) sfat Galyallarn Alman airetlerine verdii isimden alnm olup muhtemelen Kelte "komu" anlamna gelen bir szckten tremitir.

gerzek + [ 197+] < T geri zekl" geri, zek

gestapo [ xx/b] ~ Alm gestapo Nazi dneminde gizli polisrgt < Alm geheime staatspolizei gizli devlet polisi

getir[mek T [Uy viii+] keltr-/ktr- a.a.; [TS xiv xiv] gelr-/getr-a.a. < T kel-" gel-

* Biim bakmndan kt-/git- fiilinin geili treviyle birlemitir - kel(t)r- = kt(t)r-.

getto [ML xx/c] ~ t ghetto bir kentte aznlklarn yaadsemt < z Ghetto Venedik kentinin Yahudi mahallesi

gevele[mek

gestapo [ xx/b] ~ Alm gestapo Nazi dneminde gizli polisrgt < Alm geheime staatspolizei gizli devlet polisi

getir[mek T [Uy viii+] keltr-/ktr- a.a.; [TS xiv xiv] gelr-/getr-a.a. < T kel-" gel-

* Biim bakmndan kt-/git- fiilinin geili treviyle birlemitir - kel(t)r- = kt(t)r-.

getto [ML xx/c] ~ t ghetto bir kentte aznlklarn yaadsemt < z Ghetto Venedik kentinin Yahudi mahallesi

gevele[mek

E K K E N L L E R :T gez-: gez-, gezegen

gezegen YT [TDK 1944] seyyare < T gez-" gez-

* Kar. seyyare < Ar sayr (gezmek) ve Fr plante < EYun plann (gezmek).

gibi T [O xi] kibi a. a. < T kp [xi] kalp, model,benzerlik

gck T [Uy viii+] kk kant, tahri; [TS xiv] gicik < Tkc-/gici- [onom.] tahri etmek, trmalamak

gcr onom [dr, DK xiv] kcrd araba tekerlei sesi; [LO ] gcr libas yeni,pek cilal (argo) < " gacr

gda [A, Yus xiv] ~ Ar i5' [#5w msd.] besin < Ar a5[msd. a5w] besledi

gider[mek T [ xi] kter- < T kt- gitmek " git-

gd gerdan - ?

gidi [Mercimek xv] deyyus; [LO ] a.a. ~ Fa gd deyyus,ahlaksz, pezevenk

* Gitmek fiiliyle ilikisi yoktur, gdk

glman [A, Yus xiv] Kuran'a gre cennette bulunan generkekler ~ Ar ilmn [#lm o.] olanlar < Ar ulm " gulam

glman [A, Yus xiv] Kuran'a gre cennette bulunan generkekler ~ Ar ilmn [#lm o.] olanlar < Ar ulm " gulam

gna [ xiv] ~ Ar inan [#ny msd.] zenginlik, bolluk, fazlalk< Ar aniya [msd. an] ihtiyac yoktu, bolluk iinde idi

gpta ~ Ar ibTat [#bT msd.] haset, kskanlk < ArabaTa [msd. abT] kskand

gipr [ xix] ~ Fr guipure bir tr dantel < Fr guiper ipekle

ilemek ~ Ger *wpan

gr onom [ xix] grlamak makara sesi, barsak sesi i dnm tipiktir. Uzun sesliden tr trevlerde t > d deiimi grlr.

E K K E N L L E R :T git- : gider-, gidiat, git-

gitar [AMithat 1875] gitara ~ Fr guitare bir tr tellialg ~ sp guitara a. a. ~ Lat cithara a. a. ~ E Yun kithra a. a. ~? EFa

* Yunanca szck bilinmeyen bir ark dilinden alntdr. Kar. Fa sihtar ( telli alg), dutar (iki telli alg) < tr (tel).

giy[mek T [Uy viii+] ke5- (= Mo kedr- rtnmek, giysi giymek )

* Trkiye Trkesinde > i dnm tipiktir.

gyap [ xiv] ~ Ar iyb [#yb msd.] kayp olma, hazrolmama, yokluk < Ar ba kayboldu

giyotin [AMithat 1877] ~Frguillotine mekanikkafa kesme cihaz < z Joseph-Ignace Guillotin ad geen cihaz icat eden Fransz tabip (1738-1814)

giysi

glase [ARasim 1897-99] bir tr parlak cila; [ 190+] kristallemiekerleme ~ Fr glac 1. buzlu, donuk, 2. cam gibi < Fr glacer dondurmak, camlatrmak < Lat glacies buz ~? HAvr *gl-k- < HAvr *gel-2 souk, donmak " jel

* ng glass (cam) Franszcadan alnmtr.

glaukoma/glokom [ xx/b] ~ YLat glaucoma gz bebeininmatlamasna yol aan bir gz hastal < EYun glauks yeilimsi mavi

* Hastalk sonucunda gzbebeinin ald renkten tr.

glayl [ xx/b] ~ Fr glaeul kl iei ~ Lat gladiolus[k.] a.a. #Plinius, Romal doabilimci (24-79) < Lat gladius kl " gladyatr

glazr [ xx/c] ~ Fr glaure camla kaplama, emaye, effafve sert cila < Fr glacer dondurmak, camlatrmak " glase

glikojen [ xx/b] ~ Fr glycogne karacierde glikoz deposuilevini gren bir kimyasal madde " glikoz, +jen1

glikoz/glkoz [Bah1924]glkoz/glikoz ~Frglucosebir tr eker < EYun glykys tatl ~ HAvr *dlku- tatl

gliserin [ xix] ~ Fr glycrine kokusu ekere benzeyen birkimyasal madde ^ Michel-Eugene Chvreul, Fr. kimyac (1786-1889) < EYun glykers tatl, ekersi < EYun glykys tatl " glikoz

glob [ xx/b] ~ Fr globe kre ~ Lat globus a.a. ~ HAvr *glebh-< HAvr *gel-1 topak yapmak, yuvarlamak

global [ xx/b] ; [ 199+] kresel ~ Fr/ng globaltoptan, genel, btnsel < Fr/ng globe top, kre " glob

globlin [ML xx/c] ~ Fr globuline kanda bulunan birprotein / ng globulin a.a. < ng globule [k.] krecik " glob

glokom [ML xx/c] ~ Fr glaucome" glaukoma

glten [ xx/a] ~ Fr gluten tahlllarda bulunan yapkannitelikte azotlu madde ^ 1787 Guyton de Morveau, Fr. kimyac. ~ Lat gluten, glutin- zamk, tutkal ~ HAvr *glei-/*gleu- balk

EKKENLLER:Lat gluten : agltine, glten

gnays [DTC1943] ~Almgneis bir tr kaya EAlmgneistokvlcm

gnostik [ML xx/c] gnostizm ~ Fr gnostique antik adabir felsefe ekol ve bu ekole mensup kimse / ng gnostic a.a. ~ EYun gnstiks bilen, bilgili, a.a. < EYun gignsk, gn- bilmek ~ HAvr *gn- a.a. " not

gbek T? [Mh xiii] kbek

goblen [ xx/a] ~ Fr gobelin bir tr resimli duvar hals inan rneine paralel olarak tretilmitir.

gven[mek T [Uy viii+] kwen- iinmek, bbrlenmek; [ xi] kwen-< T *kPen- < T *keP-2 imek " gebe

* 19. yy'a dek anlam arlkla olumsuzdur.

gvence YT [CepK 1935] garanti

* Ayn Hintavrupa kknden Sans vitarm, Alm weiter (te, ileri).

gzide [ xiv] ~ Fa guzda seilmi, sekin < Fa guzdan,guzn- semek ~ OFa wizdan, wizn- a. a. " g+

habaset ~ Ar %aba6at [#^ b6 msd.] ktlk, habislik< Ar %abu6a ktlk yapt" habis

habbe [ xiv] ~ Ar Habbat [#Hbb1 msd.] kabarck, tane, tohum

hacer [ xiv] ~ Ar Hacar [#Hcr msd.] ta

hacet [Kut, A xi] ~ Ar Hcat [#Hwc msd.] gereksinme,

ihtiya < Ar Haca gerekti

hac [DK xiv] ~ Ar Hacc [#Hcc nsb.] " hac

hacim/hacm- ~ Ar Hacm [#Hcm msd.] knt, tmsek,kabart, kapsam, boyut, kalibre

hacir/hacr- ~ Ar Hacr [#Hcr msd.] kstlama,tutuklama, kapatma, yasal kst < Ar Hacara kstlad, yasaklad, kstek vurdu (= Aram #xgr tuttu, balad, ayana kstek vurdu )

haciz/hacz- ~ Ar Hacz [#Hcz msd.] engelleme, elkoyma, kapatma, haciz < Ar Hacaza engelledi, el koydu, kapatt, haczetti

had/hadd- [Kut, A xi] hadd ~ Ar Hadd [#Hdd msd.] 1.ban keskin az, 2. snrlama, snr, limit < Ar Hadda 1. biledi, keskinletirdi, 2. snrlad, snr koydu, 3. son derece fkelendi, hiddet gsterdi (= Akad eddu keskin, sivri (bak, kl))

hadde [ xiv] erimi madeni tel yapmak iin kullanlan delikli madenlevha < Ar Hdd [#Hdd fa.] keskin, bilenmi, kzgn " had

haddizatnda ~ Ar f Haddu-l-5t kendi snrlar iinde "had, zat

hademe ~ Ar %adamat [#%dm o.] hizmetiler irrationalis.

in[mek T [ viii] in- aa doru hareket etmek, sarkmak, dmek, azalmak; [Uy viii+] n-/*yin- a.a.

in1 T [ xi] n/yin 1. ukur, ini, oyuk, 2. yrtc hayvan barna " in-

in2 [ xx/c] moda olan ey ~ ng in 1. i, ieri, ieride,2. moda olan ey " in+1

inak YT [Fel 194+] inak dogma ~ T nak/inak [viii+ Uy, xix LO] gvenilen kimse, mutemet < T *na- gvenmek " inan-

* Trkede 19. yy'a dek "gvenilen kimse" anlamyla kullanlan bir szck iken Dil Devrimi dneminde anlam deitirilmitir.

inam [Yus xiv] ~ Ar incm [#ncm IV msd.] nimet sunma,ihsan etme " nimet

inan

inat [Ne, SinanP xv] cinad ~ Ar cinad [#cnd msd.] inatetme, keyfi veya sbjektif olma < Ar canada kapris yapt, sz dinlemedi < Ar cinda taraf, sbjektif gr " ind

inayet [Kut, A xi] ~ Ar cinyat^ [#cny msd.] iyiliinidnme, kalbini ve akln bir kimseye yneltme, dikkat ve ihtimam etme, hastaya bakma < Ar cana 1. [msd. c^ any] kasdetti, anlam ifade etti, 2. [msd. c^ ina$yat^ ] ilgi ve ihtimam gsterdi, dnd (= Aram #cany muhatap olma, cevap verme, konuma )

inbisat [Ferec xv] ~ Ar inbisT [#bsT VII msd.]yaylma, genleme < Ar basaTa yayd, at" basit

in [ xx/a] ~ ng inch bir uzunluk birimi, fitin onikide biri ~Eng ynce ~ Lat uncia birim, onikide bir < Lat unus bir " ni+

ince T [Uy viii+] yinge ince, zayf, yufka < T *yin ini, azal, daralma, incelme < T in- inmek, azalmak " in-

* Yap olarak *inike ("iniik") edeeridir. Burunsuldan sonra > dnm tipiktir. incele[mek YT

[CepK 1935] tedkik etmek yincik balants, Fa pa > bacak ilikisine paraleldir.

incil [ xiv] ~ Ar incil Kuran'a gre Hristiyan dininin kutsalkitab ~ Aram engl Yeni Ahit in ilk drt kitabna verilen ad ~ EYun euangelion 1. iyi haberci, mjdeci, 2. a.a. & EYun e iyi + EYun ngelos haberci" +

* Fr evangile, ng evangel- (Yeni Ahit in drt kitab) biimleri Latince yoluyla Yunancadan alnmtr.

incin[mek

indeks [DTC 1942] dizin ~ index gsterge, dizin"endeks

* Ayn szck Trkede Franszca ve Almanca/ngilizce telaffuzla iki ayr anlamda kullanlmaktadr.

indi ~ Ar cindi [#cnd nsb.] birinin grne gre,sbjektif, keyfi" ind

indifa ~ Ar indifa' [#dfc VII msd.] pskrme, frlama,iddetle tama, (yanarda) patlama " def1

indigo [ xx/b] endigo ~ Fr/ng indigo ivit bitkisive boyas ve rengi ~ sp indigo Hint'e ait olan ey, ivit ~ Lat indicus a.a. ~ EYun indiks a.a. < Indos Hint ~ EFa hind- a.a. " Hint

* 1980 dolaynda ngilizce telaffuza uygun olarak dzeltilmitir.

indirge[mek YT [Fel 194+] irca etmek < T indir-" in-

* Fiile eklenen -ge- ekinin ilevi ak deildir.

individel/endividel [DTC 1944] individual ~Frindividuel bireysel < Fr individu a. a. ~ Lat individuus blnmez olan, atom, birey & Lat in-deil + Lat dividuus blnr < Lat dividere, divis- blmek " in+2, dviz

* Kar. ng individual (1. birey, 2. bireysel). Trke yazm 1980lerden sonra ngilizce telaffuza gre dzeltilmitir.

i n d k s i y o n " endksiyon

inek T [viii]inek (=Monige(n)a.a.)

infaz ~ Ar infaS [#nf5 IV msd.] saplama, sokma, bakveya klla ldrme " nfuz

infial ~ Ar infcl [#fcl VII msd.] 1. felsefede ruhun hertrl d etkenden etkilenme hali, (EYun pthos karl), 2. gcenme " fiil

infilak ~ Ar infilq [#flq VII msd.] patlama, krp kma< Ar falaqa yard, atlatt

infirat [Ne xv] ~ Ar infird [#frd VII msd.] yalnzlama,izolasyon, arya gitme < Ar farada yalnz idi" fert

infisah ~ Ar infis% [#fs% VII msd.] kendinifeshetme, fesh olunma " fesih

infisal ~ Ar infiSl [#fSl VII msd.] ayrlma,blnme, grevden ayrlma " fasl

infra+/enfra- ~ Fr/ng infra- alt, aa ~ Lat infra ~HAvr *ndher- aa

ngiltere [xvi] ~ t Inglaterra Avrupa'da bir lke & tIngla Angl halk, 5. yy'da Britanya'y istila eden bir Cermen kavmi + t terra toprak, lke " taraa

inha ~ Ar inha' [#nhw/nhy IV msd.] sonuca vardrma,kesinletirme " nihayet

inhidam ~ Ar inhidam [#hdm VII msd.] yklma OLat spinaceum > ng spinach.

ispanyolet [Bah 1924] ~ Fr espagnolette [k.] bir trpencere kilit mekanizmas < z espagnol spanyol

ispari [ xvii] ~ Yun sproi [o.] < Yun spros karagzebenzer bir balk

spatula [ xx/a] ~ t spatula kk ve enli bak ~ Latspathula < Lat spatha krek, enli bak " apolet

spazmoz/ispazmoz [ xix] ~ Yun spasms kaslma, spazm ~E Yun spasms, -d- a. a. " spazm

i s p a z m o z " spazmoz

ispeniyar [Ev xvii] attar, eczac ~ t speziale attar,baharat < t spezie baharat, ifal ot ~ Lat species 1. grnm, biim, 2. eit, tr, 3. ticari eya eidi, zellikle kimyasal madde veya ot tr " spesiyal

* ng spice < Fr pice (baharat) biimleri Latinceden alnmtr.

ispermeet [LO xix] ~ YLat spermaceti ispermeetbalinasndan elde edilen gzel kokulu beyaz muma benzer madde & Lat sperma sperm + Lat cetus balina " sperm

ispinoz [Arg xvi] ~ Yun spnos bir tr tc ku,fringilla ~ EYun spnos/spza a.a. ~ HAvr *(s)ping- a.a.

* Ayn kkten ng finch (a.a.).

ispiritizma [KT 189+] ~ Fr spiritisme medyumaraclyla ruh arma ~ ng spiritism a.a. # 1854. < ng spirit ruh ~ Lat spiritus a.a. " espri

ispiyon [Bah 1924] hafiye ~ Fr espion casus ~ tspione a.a. ~ Ger *spehn gzetleyen, gzc < Ger *spehjan gzetlemek, seyretmek ~ HAvr *spek- gzetlemek

* Ayn kkten Lat specere, EYun skopeo (bakmak, gzlemek), skptomai (gzden geirmek, incelemek).

iporta [LO 1876] porta iki kulplu yayvan sepet ~ tsporta ince tahta yongasndan rlen yayvan ve iki kulplu sepet ~ Lat sporta a.a. ~ EYun spyris, spyrida- a.a.

* portac "sepeti, sepetle dolaan satc" anlamnda. Yunanca szck muhtemelen eski bir Akdeniz dilinden alnmtr.

israf [Kp xiv] ; [Gl xv] boa harcama ~ Ar israf [#srf IVmsd.] aztma, tarma, ly karma, boa harcama < Ar sarifa [msd. saraf] gzard etti, ihmal etti, gzden kard

srar ~ Ar iSrr [#Srr IV msd.] a.a. < Ar Sarragcrdad, crcr bcei gibi tt

iret [A, Yus xiv] ~ Ar cirat^ [#cr msd.] birliktelik,yoldalk, birlikte yeyip ime < Ar caara birlik oldu " airet

ssz

* Ayn baln Yunanca ad savrdi muhtemelen EYun saros/sara (1. kertenkele, 2. bir tr dev deniz yarat, Lat lacerta) ile alakaldr. Ancak Bulgarca, Romence, Rusa stavrid/stravrida biimleri, Yun stavrids yan-biiminin de mevcut olmas gerektiini dndrr. t saurella, Fr saurelle (istavrit bal) Yunancadan alnmtr. Trke istavrit cinslerini ifade eden sar bal/sarkuyruk/sarkanat biimleri muhtemelen Yun savr/savrdi'den alntdr.

istavroz [Men xvii] ~ Yun staurs ha ~ EYun staursdirek, kazk ~ HAvr *stau-ro- dikmek, durdurmak < HAvr *st- durmak " stun

ite

istifa [Mercimek xv] af dileme ~ Ar isticf' [#cfw X msd.]af dileme " af

istifade ~ Ar istifdat [#fyd X msd.] yararlanma "fayda

istifham [ xiv] ~ Ar istifham [#fhm X msd.] sorma,sorgulama " fehim

istifra ~ Ar istifra [#fr X msd.] iini boaltma, kusma

" fera

itigal [ xiv] ~ Ar itigl [#l VIII msd.] urama" megale

istifar [Gl xiv] ~ Ar istifar [#fr X msd.]merhamet dileme < Ar afara merhamet etti" mafiret

istina ~ Ar istina' [#ny X msd.] gna getirmek,zenginlii reddetmek " gna

itiha ~ Ar itih' [#hw VIII msd.] arzulama, arzu "ehvet

istihale ~ Ar istiHlat [#Hwl X msd.] (bir sreiinde) dnme, evrilme, (bcek) hal deitirme " hal1

istihare [ xiv] ~ Ar isti%rat [#%yr X msd.] hayr dileme,bir iin hayrl olup olmayacan anlamak iin dua ile uykuya dalma < Ar %ayr hayr " hayr2

istihbar ~ Ar istihbar [#%br X msd.] haber sorma,haber toplama " haber

istihdam ~ Ar istihdam [#xdm X msd.] hizmetekoma, hizmeti olarak altrma " hizmet

istihfaf [ xiv] ~ Ar istihfaf [#%ffX msd.] hafifseme"hafif

istihkak [Ne xv] ~ Ar istiHqq [#Hqq X msd.] haketme, hakedi < Ar Haqqa hak idi" hak1

istihkm ~ Ar istiHkm [#Hkm X msd.] pekitirme,tahkim etme " hkm

istihlak ~ Ar istihlk [#hlk X msd.] tketme "helak

istihsal ~ Ar istiHSl [#HSl X msd.] aba ile eldeetme, retme " husul

istihza ~ Ar istihza' [#hz' X msd.] alay, aalama < Arhaza'a [msd. haz&rsquo] alay etti, aalad

itikak ~ Ar itiqq [#qq VIII msd.] 1. bir eyiikiye blme, yarma, 2. bir kelimeyi dierinden tretme, etimoloji < Ar aqqa yard, bld " k1

istikamet ~ Ar istiqmat [#qwm/qym X msd.]dimdik durma, dmdz gitme, doruluk < Ar qma durdu " kamet

* "Dorultu, yn" anlam Trkeye zgdr.

istikbal [Ne xv] arlama ~ Ar istiqbl [#qbl X msd.]1. ynelme, ynseme, 2. misafir kabul etme " kabul

istiklal [Ne xv] ~ Ar istiqll [#qll X msd.] 1.kmseme, saymama, hie sayma, 2. zellikle bir hkmdar hie sayarak itaati reddetme, isyan etme, ban koparma, 3. baka hkmdar tanmakszn hkm srme, hkmranlk " ekalliyet

* Klasik kullanmda olumsuz bir kavram iken en ge 15. yy'dan itibaren ksmen olumlu anlam kazanmtr. "syan, istibdat" anlamnda kullanmna 19. yy sonlarna dek rastlanr.

istikrah ~ Ar istikrah [#krh X msd.] ar derecedeirenme " kerh

istikrar ~ Ar istiqrr [#qrr X msd.] son derecekararl olma " karar

istikraz ~ Ar istiqrD [#qrD X msd.] faiz ileborlanma " inkraz

istila ~ Ar istil' [#wly X msd.] egemen olma, zelliklezorla egemenlii stlenme < Ar wal banda durdu, ynetti" velayet

stlah ~ Ar iStilH [#SlH VIII msd.] 1. dzenleme, 2.konvansiyon, teknik terim " sulh

istilzam ~ Ar istilzam [#lzm X msd.] gerek sayma,gerektirme " lzum

istim [ xix] (buhar makinasnda) buhar ~ ng steam buhar ~Ger *staum- buhar

istimal [ xiv] ~ Ar isticml [#cml X msd.] ie koma,iletme " amel

istimbot [Tarik 1885] ~ ng steamboat buharl gemi"istim, bot2

istimlak ~ Ar istimlak [#mlk X msd.] mlkedinme, mlke el koyma " mlk

istimna ~ Ar istimna' [#mnw/mny X msd.] meniekme, mastrbasyon " meni

istinat ~ Ar istind [#snd VIII msd.] dayanma, dayanakolarak alma " senet

istinkf ~ Ar istinkaf [#nkf X msd.] kmseyerekreddetme, gurur gstererek bir eyden kanma < Ar nakafa kmsedi, reddetti

istinsah ~ Ar istins% [#ns% X msd.] yazya dkme,kopya etme < Ar nus%at kitabn temize ekilmi hali, kopya " nsha

istintak ~ Ar istinTq [#nTq X msd.] (san)konuturma, soruturma " nutuk

itira ~ Ar itira' [#ry VIII msd.] satn alma < Ar ar[msd. ir'] satn ald

istirahat [ xiv] istirahe ~ Ar istirHat [#rwH X msd.]soluk alma, dinlenme " rahat

itirak [Env xiv] ~ Ar itirq [#rq VIII msd.] ortak olma,

ortak alma < Ar ariqa paylat, ortak oldu " irk

s t r a p " ztrap

istirdat ~ Ar istirdd [#rdd X msd.] geri isteme,geri alma " red

istirham ~ Ar istirHm [#rHm X msd.] merhametdileme, rica etme " rahmet1

istiridye [Men xvii] istiridya ~ Yun stredia [o.] birdeniz kabuklusu < Yun stredi(on) a.a. ~ EYun streion a.a. HAvr *ost- kemik veya kemie benzer kabuk " oste(o)+

* Kar. ng oyster, Fr hutre < Lat ostreum (a.a.) < EYun.

istiare ~ Ar istirat [#wr X msd.] danma,gr sorma < Ar r danma " ura2

istiskal ~ Ar isti6ql [#6ql X msd.] 1. ar bulma,arsama, 2. birinden rahatsz olma, tahamml edememe " sklet

"Aalama" anlam Trkeye zgdr.

istismar ~ Ar isti6mar [#6mr X msd.] rnndenyararlanma, smrme " semere

istisna ~ Ar isti6n' [#6ny X msd.] 1. bir yeminveya szlemeyi hukuken geersiz klacak ekilde (kt niyetle) bir art ileri srme, 2. dlama, hari tutma = Ar 8uny' ikircik, a.a. < Ar 8nn iki " sani

itiyak [Yus xiv] ~ Ar itiyq [#wq VIII msd.] evkduyma " evk

istizah ~ Ar istDH [#wDH X msd.] aklamaisteme, soruturma " vuzuh

istrongilos [LO, KT xix] istrongilo ~ Yun strongyloizmarite benzer bir balk, spicara flexuosa < Yun/EYun strongylos yuvarlak

* zmarite oranla daha yuvarlak ekilli olduu iin.

ive ~ Fa iwa/rwa naz, eda, tarz " ive

isyan [ xiv] ~ Ar ciSyn [#cSy msd.] asi olma < Ar caSisyan etti, ba kaldrd

it T [Or viii] t kpek

* Ad geen hayvann zgn Trke addr. Kpek szc 14. yy'da "iri bir tr kpek cinsi" anlamnda kullanma girmitir.

it[mek T [Ka xi] it- a.a.

ita ~ Ar icT [#cTw IV msd.] dl verme,balama, deme " atiye

itaat [Env xv] ~ Ar iTcat^ [#Twc IV msd.] boyun eme,tav olma < Ar Taca boyun edi" tav1

italik [ xx/b] ~ Fr italique 1. talya'ya ait, talyan tarz, 2.eimli matbaa yazs < z talie talya

* Venedikli yaync Aldus Manutius (1449-1515) tarafndan gelitirildii iin.

itfa [Men xvii] sndrme; [ xix] itfa-i dyun borcun faiziyle berabereit taksitlerle denmesi ~ Ar iTfa' [#Tf IV msd.] sndrme < Ar Tafa'a [msd. Tufu'] snd

itfaiye 1872'de stanbul'da kurulan yangn sndrme tekilatnaverilen ad < Ar iTfa' [IV msd.] sndrme " itfa

ithaf ~ Ar itHf [#tHf IV msd.] hediye etme < ArtuHfat hediye " tuhaf

ithal ~ Ar id%al [#d%l IV msd.] ieri sokma " dahil1

itham [TS* xv] ~ Ar ittihm [#whm VIII msd.] thmetaltnda brakma, su kukusu isnat etme < Ar wahama yanl kukuya kapld" vehim

* Arapada varolmayan #thm kknn IV masdar olduu zannyla Osmanlcada da bazen itham yazlmtr.

itibar [ xiv] ~ Ar ictibr [#cbr VIII msd.] 1. sayma, saysayma, sayg gsterme, 2. sayg, saygnlk < Ar cibrat^ t, ders " ibret

itidal [ xiv] ~ Ar ictidl [#cdl VIII msd.] dengeli olma, ortayolu izleme " adl

itikat [A xiv] ~ Ar ictiqd [#cqd VIII msd.] szlemeylebalanma, bir dine veya mezhebe balanma, bal olunan din veya mezheb " akit1

itilaf ~ Ar i'tilf [#'lf VIII msd.] uyum salama,anlama " lfet

itimat [Gl xiv] ~ Ar ictimd [#cmd VIII msd.] gvenme,dayanak kabul etme < Ar camada dikti, diredi" amut

itina ~ Ar ictin' [#cny VIII msd.] ilgi ve zen

gsterme " inayet

tr/tr- ~ Ar ciTr [#cTr msd.] gzel koku, parfm

itiraf [ xiv] ~ Ar ictirf [#crf VIII msd.] bildiini kabul etme" irfan

itiraz [Env xiv] ~ Ar ictirD [#crD VIII msd.] 1. yolunukesme, nne kma, 2. sz veya grle kar kma " arz1

itiyat ~ Ar ictiyd [#cwd VIII msd.] adet edinme,alma " adet2

itlaf ~ Ar itlaf [#tlf IV msd.] telef etme, hayvanldrme " telef

tlak [ xiv] salverm