:اعضا ي گروه

نازیال خالدیان –شیوا قمبري –ساناز امانی

هانیه عسکر رمکی –غزاله فرجام بخش –ندا رازقی –الهام حسنی

:استاد مربوطه

جناب آقاي مهندس یگانگی

88هار ب

مقدمه

پیدایش شهرنشینی در جهان

به محض اینکه بحث تاریخ شهر مطرح . اي که همۀ ما به مسایل و مشکالت شهرهاي خودمان داریم با توجه به عالقه

آید؟ آیا بهتر نیست به جاي آن آید که کاوش در تاریخ شهرهاي قدیمی به چه کار می شود، این سئوال به ذهن می می

ل امروز شهرها متمرکز شویم؟ در پاسخ باید گفت ما به عنوان شهرساز به جزئیات تاریخ شهرها و توالی وقایع بر مسای

در . تاریخی عالقه داریم و اما درك منشاء شهرها و سیر تکوین شهرنشینی و شهریگري براي درك این پدیده الزم است

در علوم نیز یکی از روشهاي شناخت ,و می پرسیم زندگی معمولی وقتی می خواهیم کسی را بشناسیم از گذشته ا

/generic (این روش را روش ژنریک یا تکوینی . گیري و تکوین آنهاست پدیده ها دقت نظر در فرآیند شکل

generique (در این روش براي شناخت هر پدیدة اجتماعی مسیر پیدایش و تحول پدیده یا به سخن دیگر ..گویند می

همه از روش کارکرگرا و یا روش گونۀ . البته این تنها روش مطالعات اجتماعی نیست. سی می کنیمتاریخ آن را برر

هاي دشوار از روشهاي متفاوت امروزه براي شناخت و تعریف پدیده. مثالی وبر یا نوع خالص زیمل چیزهایی می دانیم

تصر به پیدایش شهرنشینی، به عنوان اولین خواهیم به طور مخ مانیز در این مقاله می. شود در کنار هم استفاده می

.نشینی بپردازیم گام در مطالعۀ تاریخ شهر

. دانند هاي حضور انسان برکرة زمین را در عصر دیرینه سنگی ابتدایی می دیرین شناسان و انسان شناسان اولین نشانه

برند، اما ش از میالد مسیح عقب میهاي موجوداتی شبیه انسان را گاه تا یک میلیون سال پی این علوم اولین نشانه

میان دانشمندان بر سر اینکه در صد هزار سال پیش از میالد هموساپینس ساپیینس که از نظر زیست شناسی جد

این موجود تا پایان عصر دیرینه . زیسته است، توافق نسبی وجود دارد آید برکرة خاك می انسانهاي امروز به شمار می

آوري غذاهاي طبیعی مثل انواع میوه، ریشه، دانه و ماهیگیري و انند حیوانات از طریق جمعم) پالئولیتیک(سنگی

درصد عمر زمین 98این نوع معیشت مطابق محاسبات مورگان مردم شناس معروف بیش از . شکار زندگی می کرد

شد، اما ی از چند خانوار تشکیل میهر اجتماع. در این دوران طوالنی البته واحد اجتماعی خانواده بود. گیرد را در بر می

توانستند در یک بنابراین نمی. ها مجبور بودند براي دستیابی به منابع جدید غذا پیوسته تغییر مکان بدهند این اجتماع

اجتماعات شکارگر مجبور بودند بدنبال صید حرکت . سکونت در یک نقطه به معناي مرگ آنها بود. جا ساکن شوند

در این نوع زندگی اقلیم کامال غالب بود و . کنند هاي گوزن کوچ می ها به دنبال گله ه هنوز هم الپوئنکنند، همانطور ک

ماند وطبیعی بود که خانوادها وسایل زندگی ناچیزي داشته باشند و از یک پناهگاه جمعیت انسانها الزاما محدود می

ان انسان آنقدر مجهز شده بود که خود و حیوانات اهلی شدة با وجود این ، در عصر یخ بند. کنند به پناهگاه دیگر حمل

اما تا پایان عصر دیرینه سنگی هنوز مسکن ثابت در زندگی انسان وجود . خود را از مهلکه نجات داده و در غار پناه گیرد

.نداشت

ر هند ، حوالی دریاي بیش از میالد د 10000اولین سکونتگاههاي دایمی که هنوز بر کشاورزي متکی نبودند، در حدود

با اهلی کردن حیواناتی مثل . ها و یا دریاچه در بعضی نقاط دیگر جهان به وجود آمدند بالتیک و احیانا در کنار رودخانه

گاو و االغ و اسب ، گردآوري منظم داده ها ، کشت صدف و صید ماهی و سایر حیوانات و تکثیر گیاهان را از قلمه و به

اغهاي نخل، زیتون، انجیر و مو، در نقاط محدودي که شرایط مناسب وجود داشت، مزحلۀ جدیدي از وجود آمدن اولین ب

با وجود این ، نقطۀ تحول اساسی در تاریخ بشر . شد به وجود آمد زندگی انسانی که با سکونت در یک جا مشخص می

.کشف کشاورزي بود

وة زندگی مبتنی بر گردآوري خوراك به شیوة زندگی بر اساس با گذر از شی) نئولیتیک(انقالب کشاورزي ـ عصر نوسنگی

بیش از میالد در خاورمیانه به وقوع پیوست و نظر به 8000این تحول در حدود . شود ها مشخص می دانه کشت

انسان از طریق کشت و پرورش منظم انواع خاصی . اهمیتی که در زندگی بشر داشت به انقالب کشاورزي معروف شد

هاي مغذي نسبتا خشک و قابل نگهداري داشتند، بویژه گیاهان وحشی که همان اجداد گندم و جو ات که دانهاز نبات

بودند، براي اولین با به تولید مواد غذایی و نه گردآوري آن پرداخت و تولید زیاد طعام پایۀ معیشت انسان قرار

نتیجه انسان از حرکت دایمی به دنبال غذا آزاد شد و مهارت نگهداري و دخیره محصول نیز کم کم پدیدار شد در. گرفت

امکان گسترش واحد . اجتماعات ساکن به وجود آورد) ها و دریاها ها، کنار رودخانه جزیره(توانست در نقاط مناسب

ها پدیدار شدند که البته آمد و با دوام سکونت در یک محل کم کم اولین دهکده اجتماعی در حد یک قبیله فراهم

توانست تمام حال قبیله می. یزي بیش از آلونکهاي بدوي نبودند کشف کشاورزي زندگی انسان را دگرگون ساختچ

هاي خود بماند و از محصول برداشت شدة سال قبل تغذیه کند و به امید برداشت محصول جدید در زمستان را در کلبه

.کم اهمیت فرعی پیدا کرد ر شد و شکارگري کمجمعیت ساکن در پرورش حیوانات اهلی نیز ماهرت. فصل گرم باشد

یک عامل خارجی نیز به پیدایش شرایط مناسب . تولید قابل کنترل خوراك فقط محصول تالش هموساپینس نبود

در اثر گرم شدن . کمک کرد و آن هم تغییرات آب و هوایی ناشی از پایان آخرین دورة یخ بندان در همان دوره بود

م یخ در شمال ذوب شدند و اروپاي شمالی و جنوبی به جنگلهاي معتدل تبدیل شدند و رودهاي هاي عظی زمین ورقه

و آسیاي غربی نیز صحراهاي داراي واحه و مرغزارهاي بسیار به ) شمال آفریقا(در جنوب مدیترانه. پرآب به وجود آمدند

هایی روییدند که با پرورش به جو و گندم امروزي در این مرغزارها ، وقتی هنوز اروپا پوشیده از یخ بود، علف. وجود آمدند

.تبدیل شدند

این منطقه، که . گویند اي افتاد که مورخان به آن هالل خضیب یا کمان زایا می این اتفاق براي اولین بار در منطقه

چشمۀ شود و به سوي شمال غرب ایران تا کوهستانهاي سر شکلی همچون کمان دارد از باالي خلیج فارس شروع می

النهرین، سوریه و هاي حوزة آبریز دجله و فرات، بین یابد، سپس به غرب متمایل شده ، دره دجله و فرات امتداد می

ها و اینجا خاستگاه اولین اجتماعات کشاورز، اولین دهکده.می نوردد و به درة دلتاي نیل می پیوندد فلسطین را در

افزون بر منطقۀ هالل خضیب با فاصلۀ زمانی قابل مالحظه در حوزة .ها و تمدنهاست سپس اولین شهرها، امپراطوري

، درة آنایانگ و چنگ چو و بعدها در جزایر یونان و حتی در آمریکا نخستین اجتماعات )در پاکستان امروز( رودخانه سند

ي کلی از تاریخی تصور تحت عنوان خط کش 1شکل . ها و شهرها و تمدنها پدیدار شدند ساکن ، نخستین دهکده

ها بیش از میالد مسیح است همۀ تاریخ* .دهد پیدایش اجتماعات بشري و نقش انقالب کشاورزي در آن را نشان می

شناسان کشف کرده اند روستاي جارمویا پارمو در کردستان عراق یکی از اولین روستاهایی که باستان :سکونت دایمی

اهالی روستا به کار کشاورزي . نفر جمعیت داشته است 150ش از میالد بی 6000تا 7000این روستا بین . امروز است

جالب این است بدانید که تراکم جمعیت . اند و سگ و بز و احتماال گوسفند را اهلی کرده بودند دایمی اشتغال داشته

ه تقریبا مساوي نفر در هر مایل مربع بوده ک 27در این منطقه در آن سالهاي دور، مطابق محاسبۀ باستان شناسان

علت این وضعیت البته فرسایش خاك و جنگل زدایی توسط بشر و تغییرات . تراکم جمعیت کنونی آن منطقه است

.اقلیمی است که از این لحاظ پیشرفتهاي تکنولوژیکی را خنثی کرده است

هاي گاهها از دامنهسال بعد، این سکونت 1500پیش از میالد تثبیت شدند و ظرف 5500اینگونه اجتماعات حدود

هاي اطراف رود در دره هاي بستر رودخانه نیل در شمال آفریقا ، دره. هاي دجله و فرات آمدند هاي رودخانه ها به دره تپه

در دنیاي جدید نیز دیرتر یکجا نشینی توسعه . سند و همینطور اطراف هوانگ هو در چین نیز آبادیها گسترش یافتند

.پیدایش آبادیها در چین و برجدید از سایر مناطق کامال مستقل بوده است اختراع کشاورزي و. یافت

افزایش جمعیت به میزان قابل توجه و دوم پیشرفتهاي تکنولوژیک : اول: نتیجۀ فوري انقالب کشاورزي دو چیز بود

. هاي بزرگ بودبویژه در زمینۀ تولید غذا و نتیجۀ این دو توسعۀ اقتصادي اجتماعات ساکن و پیدایش سکونتگاه

دهد جماعتهاي شکاگر و محاسبات نشان می.هاي دایمی امکان پذیر است نگهداري از جمعیت زیاد فقط در سکونتگاه

هاي مبتنی بر کشاورزي ابتدایی در هر امادر دهکده. نفر را در هر مایل مربع نگهدارند 7تا 3توانند گردآورندة خوراك می

افزون بر این، زندگی متحرك تلفات بیشتري داشت و یکجانشینی شرایط .دگی کنندتوانند زن نفر می 25مایل مربع

میان افزایش جمعیت و پیشرفت تکنولوژي و تولید بیشتر غذا نیز .بهتري براي تداوم حیات آدمی فراهم می کرد

آمدند و ن گرد هم میروستاییا. کشاورزي در اطراف رودخانه نیازمند نوعی نظام آبیاري بود. رابطۀ دوسویه وجود داشت

اي و ساختن قایقهاي کارآمد استفاده از استفاده از حمل و نقل رودخانه. آورند نظامی از نهرها براي آبیاري به وجود می

در نیمۀ هزارة . هاي غذا را فراوان ساخت حیوانات بارکش ، کشف روشهاي بهتر کشت محصول و نگهداري بهتر دانه

درة نیل در مصر از اقتصادي مرکب از کشاورزي و گرد آوري خوراك به اقتصادي عمدتا چهارم بیش از میالد اقتصاد

در بین النهرین نیز چوب ، حصیر، طناب . عالوه بر جو و گندم کشت نخل نیز اضافه شد. متکی بر کشاورزي تکامل یافت

بر غذاي مورد نیاز خود محصول برا 3دیري نگذشت که زارع مصري توانست بیش از .شد ، نخ و کف پوش نیز تولید می

ها پیشرفت تکنولوژي و مازاد تولید غذا را به پس یکجانشینی و افزایش و تراکم جمعیت در سکونتگاه. برداشت کند

وسایل حمل و نقل گسترش یافت و . وجود آورد و مازادتولید غذا پیشرفت صنعت دستی غیر کشاورزي را فراهم آورد

رونق گرفت و زمینه براي یک تحول مهم دیگر در زندگی بشر یعنی انقالب شهري یا تجارت میان اجتماعات ساکن

.پیدایش نخستین شهرها فراهم شد

در طول هزارة چهارم پیش از میالد ابزارهاي تکنولوژیکی کافی براي انقالب شهري اختراع یا کشف شده :انقالب شهري

فالگري، قایق بادبانی ، دستگاه بافندگی، استخراج فلزات ، کشت غله، گاو آهن، تکنولوژي ذخیرة غله، چرخ س. بود

ریاضیات، مشاهدات نجومی ، تقویم، خط و سایر وسایل انتقال مفاهیم و ارتباط سازي همگی کم وبیش در حدود

.العلل پیدایش شهرنشینی مازاد تولید غذا بود نه چیز دیگر اما علت. هزارة سوم بیش از میالد به وجود آمدند

رنشینی تنها در سایۀ مازاد تولید می توانست پدید آید و این مازاد تولید نیز در مناطقی که زمین حاصلیز و مساعد شه

نخستین شهرها ابتدا در بین . گوید تا آنجا که اطالعات باستان شناسان به ما می. براي کشاورزي داشت، ایجادشد

بین النهرین بین چهار تا سه هزار سال پیش از میالد، جوامع در . و غرب ایران ظاهر شدند) عراق امروزي(النهرین

چیزي نگذشت که شهرنشینی . روستایی در مناطق حوزة آبریز دجله و فرات رشد کردند و دچار تحول ساختاري شدند

. در طی هزارة سوم پیش از میالد شهرهاي سومري چندین هزار نفر جمعیت و تجارت وسیع داشتند. گسترش یافت

در چین تا یک هزار پیش از . یرتر در هزارة سوم شهرهاي نخستین مصري مثل تب و ممفیس نیز پدیدار شدندکمی د

( هاي سند شهرهاي موهنجودار و و هاراپا دو هزار سال پیش از میالد مسیح میالد شهرنشینی رایج نبود، اما در دره

.به وجود آمدند) همزمان با بابل در بین النهرین

اما همین شهرهاي کوچک . آیند ها بسیار کوچک بودند و به مقیاس امروز حداکثر ده بزرگی به شمار مینخستین شهر

اش که یکی از ده برابر روستاهاي دورة نوسنگی وسعت داشتند مثال مساحت شهر معروف بابل با باغهاي معلق

کنار دجله و فرات که بزرگترین شهر شهر اور در . رسید مایل مربع می 2/3عجایب جهان باستان بود، به زحمت به

شاید بتوان گفت جمعیت نخستین . هزار نفر داشت20جریب و جمعیتی حدود 220النهرین بود مساحتی معادل بین

زنند که این شهرها در حدود دو هزار پیش از باستان شناسان حدس می. نفر متغیر بود 20000تا 2000شهرها بین

اما باید توجه کرد که اندازة کوچک این شهرها از اهیمت آنها . ا در خود جاي داده بودنددرصد جمعیت ر 4تا 3میالد

. شان نیست بلکه در نوآوري است که در سازمان اجتماعی به وجود آوردند اهمیت نخستین شهرها در اندازه. کاهد نمی

دنهاي آن دوره بودند و بر روستا حکم هاي اقتصادي تم ها و ارزشهاي فرهنگی و توانایی این شهرها حاملین همه دانش

.پیدایش این شهرها آغاز تمدن بشري و دوران تاریخی است. راندند می

توالی گامهایی که بشر هشاید دربار. اند سازو کار پیدایش شهرنشینی و تمدن مورخان بسیار نظریه پردازي کرده هدربار

ها، زودتر یا ی وجود داشته باشد، اما در اینکه همۀ این گامهای برداشت تا به تمدن و شهرنشینی برسد، اختالف نظر

.دیرتر توسط انسان برداشته شده اختالفی نیست

. بتدریج همراه با پیشرفت دانش و مهارت انسان در زمینۀ کشاورزي بر بازده کار افزوده شد، و محصول فراوان شد

نخست اینکه فن ذخیرة . تحول اجتماعات انسانی داشتمازاد طعام پیامدهایی به دنبال داشت که تاثیرات مهمی بر

ترین لوازم تاسیس شهرها و تکنولوژي ساختن انبارهاي بزرگ و مطمئن غله یکی از اساسی. غذا به شدت پیشرفت کرد

گردند به توانایی شهرهاي باستانی براي حفظ و هاي بسیار دور برمی اسناد تاریخی که به گذشته. ها بود امپراطوري

دانیم در مصر باستان ذخیرة مواد مثال می. دهند ریزي براي آینده گواهی می هداري محصوالت کشاورزي و برنامهنگ

سال قحطی و خشکسالی به 7سال حاصلخیز و 7که ) ع(داستان زندگی حضرت یوسف . غذایی براي ایام قحطی رایج بود

تا انبارهاي بزرگ بسازند و غله را براي سالها بعد ذخیره دنبال آن را پیش بینی کرد و مشاور فرعون شد و دستور داد

رشد تمدنهاي باستانی همگی بر این توانایی تکیه داشت که . کنند، نشانگر کنترل مصریان بر محیط زیست خود بود

.شد شامل حمل و نقل مواد غذایی نیز می

پیشه . وانستند به امور غیر کشاورزي بپردازنددومین پیامد مازاد طعام این بود که تعداد زیادي از مردم در شهرها ت

. استفاده از فلزات و ومواد کانی رونق گرفت.هاي متنوع ظاهر شدند و صنایع دستی و صنعتگران در شهرها پیدا شدند

پیدایش ابزارهاي . چرم سازي و نخ تابی و پارچه بافی پدیدار شد. کار با چوب و سنگ و خاك و ساختمان سازي رشد کرد

.ن خود بر کشاورزي اثر گذاشت و تولید مواد غذایی را بازهم بیشتر کردنوی

به نظر بسیاري از مورخان اولین گروه از مردم که از کار یدي معاف شدند، کاهنان بودند، کاهنان نقش روحانی، مدیر

بندي مواد غذایی و جیرهدر معابد باستانی همه جا صورت مزد افراد . کردند اقتصادي، پزشک و قاضی را با هم ایفا می

. گرفتند این گروه با رشد فعالیتهاي کشاورزي و ساختمانی کار مدیریت کارهاي جمعی را بر عهده می. پیدا شده است

در مواقع اختالف میان شهروندان به اصالح . هاي تجربی خود را دربارة سالمتی در اختیار دیگران می گذاشتند آموخته

ین حال نقش تبیین زندگی و مرگ و اجراي مراسم آیینی و ایجاد رابطه با جهان غیر مادي را کوشیدند و در ع البین می

.کردند نیز ایفا می

سومین پیامد مازاد طعام پیدایش روستاها و سپس شهرهایی بود که در اثر رشد کشاورزي، صنایع دستی خوراك و

رو قرار می گرفتند و بویژه در فصل برداشت محصول این شهرها مورد توجه اقوام کوچ. وسایل زندگی فراوان داشتند

مردم ساکن در شهرها و روستاها نیاز به دفاع از خود و دستاوردهاي تالش خود را احساس . مورد هجوم قرار می گرفتند

ا به اي را از کشاورزي معاف کردند ت اما کم کم عده. کردند ابتدا همه دفاع می. بنابراین به فکر دفاع افتادند.کردند

این نوع سیستم کار میان جنگجویان و . پیدایش قشر جنگاور نتیجۀ چنین تفکیکی بود. دفاع از سایر ساکنان بپردازند

در چین قدیم گروههاي جنگاوري بودند که شغلشان این بود که در . کشاورزان در همه جاي دنیا مشاهده شده است

از جمله ( در بعضی نقاط آمریکاي التین. ارجی دفاع کنندمقابل سهمی از محصول از روستاها در مقابل تهاجم خ

قشر سامورایی در ژاپن نیز . اي میان کشاورزان و جنگجویان وجود داشت نیز چنین رابطه) مکزیک تا پایان قرن نوزدهم

هاي والیهاي میان ش فئودالیسم اروپایی در اروپاي قرون وسطا نیز مبنی بر چنین رابطه. اي داشت چنین خاستگاه اولیه

اما کم کم در زمان صلح نیز . اسب سوار و کشاورزان به وجود آمد جنگاوران ابتدا فقط در زمان مبارزه قدرت داشتند

دولت از .فاصلۀ میان ایجاد یک قشر یا طبقۀ جنگاور و پادشاهی موروثی یک گام بیش نبود. قدرت خود را حفظ کردند

گرفتند و از نیروي کار اقوام ابتدایی را به اسارت می. مردم پدیدار شدهمکاري جنگاوران و کاهنان و اطاعت بقیۀ

با استفاده از نیروي نظامی راهها را . ایشان براي گسترش کشاورزي و استخراج معادن و تامین سرباز بهره می بردند

هاي راز رشد امپراطوري دادند، دانند و تمدن را به همه جا گسترش می امن می کردند و تجارت میان شهرها را رواج می

.باستانی که محصول شهرنشینی است ، همین بود

به سخن دیگر، پیدایش و توسعۀ شهر وجود تشکیالت سیاسی و اجتماعی و حضور دستگاههاي هماهنگ کننده را

و گسترش زیراایجاد نظامهاي آبیاري کارآمد و عظیم و راههاي طوالنی و حفظ امنیت آنها براي برقراري. ضروري ساخت

هاي شهري و روستایی تجارت و دفاع از جان و ثروت اجتماعات در برابر حملۀ بیگانگان و رسیدگی به امور داخلی اجتماع

پس . اي امکان پذیر نبود که از نظر کیفی و کمی متفاوت با زندگی ابتدایی انسانی بود، بدون تشکیالت حساب شده

ضح است آنگونه که باید گفت بدون شهرنشینی و تجمع بسیار گروهها و رابطۀ شهرنشینی و پیدایش دولت بسیار وا

پیدایش دولت نیز متقابال بر پدیده. نیاز به فعالیتهاي عظیم عام المنفعه و همگانی وجود دولت غیر ضروري خواهد بود

.روز گسترش داد شهرنشینی اثر گذاشت و آنرا در همه جا جهان آن

طور در روستاهاي متکی بر کشاورزي تقریبا همه به یک کار مشغول ورنده خوراك و همیناگر در جوامع شکارگر گردآ

اي و درباریان صنعتگران ، مهندسان نظامیان حرفه. بودند، با پیدایش شهرنشینی و تمدن تقسیم کار گسترش یافت

دا خوراك و سپس محصوالت ابت(ساختمان و آبیاري ، کاهنان، هنرمندان و غیره و غیره همه براساس مازاد تولید

اقشار و طبقات از هم متمایز شدند و . افتراق اجتماعی بوجود آمد. و گسترش تجارت و مبادله پدیدار شدند) صنعتی

اي تصاعدي رشد شهرنشینی و تمدن به شیوه. نابرابري میان اقشار یک جامعه و میان جوامع مختلف اهمیت پیدا کرد

ظهور کاخ و نظامی . ساخت داشت، گامهاي دیگري را ضروري می به بیش برمی هر گامی که بشر. گرفت صورت می

گرمی و نیازهاي رزم آوران و در باریان یک بازار از کاالهاي غیر اساسی و تجملی به وجود آورد و به ظهور یک طبفۀ

ها تجارت را ور امپراطوريظه. وري آن اثر گذاشت رشد صنعت بر تکنولوژي کشاورزي و بهره. صنعتگر و افرازمند انجامید

تقویت کرد و تجارت دانشها انتشار فرهنگی را به دنبال داشت که به پخش اختراعات ، دانشها و افکار در پهنۀ وسیعی

خط ، حسابداري، تقویم خورشیدي و قمري، دیوان ساالري و نظام اداري ، آغاز علوم رشد . هاي آنروز انجامید از سرزمین

.رشد شهرنشینی بودندهنرها، همه محصول

پس انقالب شهري برخالف انقالب کشاورزي فقط انقالبی در تغییر شیوة معاش نبود، بلکه در ارتباط میان انسان و

محیط زیست او دگرگونی اساسی به وجود آورد و تمدن بشري که مبتنی بر کار ، تکنولوژي حکومت و طبقات اجتماعی

خ شهرهاي قدیمی در واقع همان تاریخ تطور انسان است که با خلق تکنولوژي و بنابراین تاری. است، محصول آن است

.سازمان اجتماعی نوین از تاثیر محیط زیست بر زندگی خود کاست و کنترل بیشتري بر جهان به دست آورد

نقش دین در شهرسازي

انس و فوق لیسانس فلسفه دروس نظرات حجت االسالم جاودان دانشجوي دکتري فلسفه دین و کالم اسالمی ولیس

. حوزه علمیه

وقتی شهرسازي می شده توجه به موقعیت شهر و توجه به قرار گیري شهر نسبت به قبله ،ساختن یکسري :نکات کلی

.در تمدن اسالمی وجود داشته است... اماکن ،مثل مساجد ،سقاخانه و

د نحوه شکل گیري آنها توضیح دهید؟اسالم براساس عناصر کالبدي ،مذهبی شکل می گیره در مور

مسجد یکی از اماکن خیلی مهم در شهرسازي اسالمی بوده است،معموال در هر شهري مخصوصا در شهرهاي مرکزي

وبزرگ به اسم مسجد جامع در نقطه مرکزي و اصلی شهر قرار گرفته ،به اصطالح بزرگترین مسجد شهر بوده که بیشترین

و بزرگترین عالم شهر آنجا امامت می کرده نوع ساخت محراب و کاشی کاري و نوشتن جمعیت به آنجا می رفته

آیت الکرسی که روي این کاشی ها بوده و اینکه طور ي سعی می شد که ایده توحید و وحدت را بشکلی نشان دهند

به یک نقطه کانونی گنبدي که این مساجد بزرگ دارند.هم در خود محراب و هم کاشی کاري هاي خاصی که داشته است

.ختم می شود یعنی وحدت و توحید اسالمی را منعکس می کند و همچنین طرز قرار گرفتن گل دسته ها

نوع معماري شیعه و اهل سنت خیلی متفاوت نیست ولی ممکن است از لحاظ مذهبی مقداري تفاوت پیدا کند مثل

اشاره کرده و در شهرهاي ایران بخصوص از دوره ... امزاده و مسجد و حسینه و سقاخانه ها ، آب انبار ،زورخانه ها و ام

اصفهان بعد از دوره صفویه با معماري خاص که تا حدي منعکس کننده معماري شیعی نیز (صفویه به این طرف

.سال قبل است 700است مسجد گوهر شاد در مشهد مال

دین اسالم چه تاثیري روي شهرسازي داشته است ؟

حیات بوده ودر هیچ کشوري غربی حیات نیست ،ممکن است نرده اطرافش باشد و لی معموال حیات خانه ها داراي

ندارند ،در واقع حیات یک حفاظ بوده که وقتی خانمی می ایند داخل حیات از دید اجنبی و نامحرم بیرون محفوظ باشند

ه مثال قسمت پذیرایی و مردانه کامال مستقل خانه ها یک دورنی و اندرونی داشته که خانه هاي را طوري می ساختند ک

از قسمت خانوادگی باشند که افراد بیکانه که می ایند با خانواده در ارتباط نباشد کل شهر هم معموال شهر را طوري

می ساختند که در جهت قبله باشد و خیلی از چیزها ومدارس علمیه و حتی بازار را که می ساختند، به شکلی بود که

در نظر گرفته می شده ) مسجد(در بازار حتما جایی براي عبادت وجود داشته باشد . ت در کثرت را منعکس بکندوحد

خیلی از این ها بصورت موقوفات و امور خیریه بوده و پیوستگی خانه ها به .... جایی بعنوان قرض الحسنه و . است

.یکدیگر

ذاشته یا شهرسازي بر روي دین ؟به نظر شما دین اسالم بیشتر روي شهرسازي اثر گ

در واقع هر دو اینهاست مسلمانان بیشتر اصول مهندسی و معماري خود را از بیرون از اسالم گرفتند مانند خیلی از

.چیزهاي دیگر مسلمانان مثل دیدگاهی که در علوم است

علوم در اسالم به دودسته علوم اسالمی و غیر اسالمی تقسیم می شود

می مثل علوم پایه فیزیک ،شیمی از بیرون جهان اسالم وارد اسالم کردند ولی سعی کردند که یک رنگ و بوي غیر اسال

اسالمی به انها دهند،نمونه بارزتر مثل فلسلفه که یک علم وارداتی بود ولیخیلی سعی در اسالمی بودن آن شدکه آن را

ندیشه اسالمی به فلسفه یونانی و غربی جهت داد و یک شکل و در واقع خیلی از عناصر فکري و بنیاد ها و ا. بومی کنند

در سایه توجه به تفکرات اسالمی بود که ابتکاراتی در .شمایل خاصی به آن داد که از آن به فلسفه اسالمی یاد میشود

. فلسفه اسالمی رخ داد که اگر این اتفاقات رخ نمی داد چیزي به اسم فلسفه اسالمی شکل نمی گرفت

بسازد که یکی 2عماري و شهر سازي ومهندسی نیز همین طوراست مثال وقتی متصور خواست بغداد رادر قرن بحث م

از باشکوهترین شهرهاي دوره تمدن اسالمی است ظاهرا منصور خیلی از متخصصین معمار را از ایران برد ودر واقع

جیشی از جهت حفاظت در مقابل حمالت موقعیت یابی کردن که از لحاظ مختلف دسترسی به آب موقعیت سوق ال

.ونسبت به قبله

در مورد شهرسازي که احتماال اصل مهندسی ان از بیرون اسالم بوده اما یک جهت گیري هاي اسالمی نیز در ان

اینکه موقعیت نسبت به کعبه و قبله و ساخت خانه ها و وضعیت دستشویی ،چاههاي فاضالب که باید دقت .بوده

فرض کنید اینطور بوده که . جهت گیري هاي کلی تاثیر داشته. ه لحاظ طهارت با اب مصرفی ترکیب نشودمی شده که ب

البته بعد ها .به مهندسی که از خارج می امد گفته می شد که در ساخت شهر این موارد را باید در نظر گرفته شود

مسلمانان خود این علوم را کسب . ضت ترجمهمسلمانان خود در این زمینه تخصص پیدا کردند این ها برمیگردد به نه

در اسپانیا که اسالمی بود مساجدي که ساختند ، شهرهایی که ساختند .کرده اند وخود جز بهترین متخصصین روزگار شدند

.براساس معماري اسالمی است

ده است که مسجد یکی از موردهایی که معموال بوده،این بو. کتابخانه هایی که ساختند، موقعیت مدارس، مساجد

و در مناطق مرکزي .ومدرسه در کنار هم قرار داشته یکی از ویژگی ها بوده است، یا اینکه در مدرسه،مسجد می ساختند

اینها چیزي هایی است که به جنبه اسالمی شهرسازي بازمی . شهر هم مسجد ساخته می شد وهم مدرسه اصلی شهر

.گردد

سجد دالیل کنار هم قرار گیري مدرسه و م

مسجد در جهان اسالم نقش محوري داشته از همان صدر اسالم مسجد فقط . بهرحال وقتی مدرسه علمیه را می ساختند

یک مکان ومحل براي عبادت نبود پیامبر خود از مسجد براي عبادت وجلسات تصمیم گیر یهاي مهم وهم جلسات

وهنوز هم وجود دارند مساجد بزرگی . سه را نیز داشت مشاوره و تعلیم استفاده می کرد حتی در ابتدا مسجد نقش مدر

که در انها درس می گذارند یک استاد حوزه علمیه در انجا درس می گذارد و طلبه ها به انجا می روند در همان جا با

ی در مساجد کتابخانه هایی بوده است این نقش را شاید در طول تاریخ اسالمی داشتند ول. یکدیگر مباحثه می کنند

چون تفکیک شود مدارس جدا شده مثل کاري که در دوره سلجوقیان شد نظامیه ها را ساختند که از بغداد ویا جاهاي

.دیگر جدا شد

چون مسجد یک نقش محوري و کانونی در تمدن اسالمی داشت بنابراین حتی وقتی بازار می ساختند در ان مساجد بود

در هر جایی که یک جمعیت کوچکی بود جایی براي عبادت می ساختند و در مدرسه نیز مسجد ساخته می شد خالصه

ممکن است ان مسجد قسمت اصلی مدرسه بوده بعنوان سالن و یا تاالر مدرسه محسوب می شد که درس هاي

نکته شهرسازي اسالم بحث محالت است که در هر شهري .بزرگتر انجا انجام می شده ودر همانجا عبادت نیز می کردند

محله .ظاهرا قبل از اسالم شهرسازي در جهان مثال در بغداد و غیره طبق نظر متخصصین ایرانی است. تی وجود داردمحال

فرض کنید آنجایی که نظامی و روحانیون و . ها را بر اساس نظام کاستها که در دوره ساسانی وجود داشته می ساختند

کسی که از طبقات پائین بود نمی توانست به طبقات باالتر را .اشراف بودند هر کسی در هر رده محله خود را داشت

.یابد

هر کسی با هر رده اي می توانست در . محالت از این نظر امتیازي نداشتند و بر اساس نظام طبقاتی قبل از اسالم نبود

در اسالم تحت عنوان یک قاعده الضرر که . هر محله اي باشد

ی در ملک خود که باعث ضرر بقیه شود از این جهت ساخت و حریم خانه مهم بود هیچ مسلمانی نباید کاري بکند حت

یکی هم مساله . نمی توانست باعث آزار و اذیت اطرافیان شود، نمی توانست خانه را مشرف به خانه بقیه بسازد

ته ، مجموعه میدان اصلی در شهر است که هر شهري یک میدان اصلی داشته مثال در دوره صفوي که دوره تشیع داش

بازار و جایی که براي مراسم و مسابقات -عالی قاپو که مجموعه اداري در بخشی از میدان شهري و عبادي مثل مسجد

بوده یا میدان حالت مرکزیت کرویت که مسائل زیست محیطی و از ... و مرکز تجارت و داد و ستد و بازرگانی و

مساله دایره و مربع در . همه یکجا جمع بودند... و مدرسه علمیه و مسائل اداري و دیوانی تا داد و ستد و عبادت

شهرسازي مطرح است که دایره در قدیم مساله کیهان شناختی بوده و دایره در واقع ناشی از عدم تناهی که سمبلی

لت مکعب نشانه محدودیت است مثال کعبه که مکعب است و دورش حا. براي نامتناهی بودن خدا است ،بوده است

شهرها را به صورت دایره اي می ساختند و بصورت طوالنی و دراز .دایره اي داردو طوافی که می کنند به این شکل است

مثل فلکه یا میدان -میدانی که در شهر می ساختند هم همین طور. و بی قاعده نبوده حالت دایره مانند داشته است

ازي اسالمی که به دایره وار بودن آن بر می گردد به همان نکته خاص دوره شهرس. آزادي که مجموعه مدور بزرگ است

میدان اصلی در هر شهر وجود داشت که مجموعه آن از بخش حکومتی تا بخش تجاري و عبادي و علمی همه . فوق

. یک جا جمع می شد

جایگاه شهر و شهرسازي در ادیان مختلف

شکل می ...) مسجد، بازار و(براساس محوریت عناصر کالبدي مذهبی تحوالت شهرسازي مبتنی بر نگرش اسالم که )1

].گیرد به سه دوره به شرح زیر قابل تقسیم بندي است

:اولیه اسالمی ـقرون1

در این مرحله به دلیل تأثیرات به جاي مانده از نظام شهرنشینی دوران ساسانی، اصول قبلی حاکم بر تفکرات این نظام

الگوي حاکم بر این . ما به تدریج بر اثر عوامل جدید، سیاست هاي شهرسازي تغییر می کندا. همچنان پا برجاست

یکی شهرهاي نوساز که نشانه قدرت و ) 1365، کیانی 1354فقیه (مرحله به دو گونه ساخت شهري منجر می گردد

. یفه عباسی بنا می شودوحدت سیاسی امپراطوري اسالمی می باشند، مثل شهر اولیه بغداد که به دستور منصور خل

این شهر براساس نظم هندسی دایره ساخته شده و با چهار دروازه در اطراف و قصر خلیفه و مسجد بزرگ در مرکز، طراحی

نکته قابل توجه در خصوص طراحی این شهر واگذاري ساخت محالت . کامال از پیش اندیشیده شده اي را نشان می دهد

به همین دلیل ترتیب محله بندي، نحوه معماري، و . که حاکی از مشارکت مردمی داردبه عهده خود افراد شهر است

.باغ سازي این شهر به شهرت رنگ وبوي ایرانی می یابد

شهرهاي نوع دوم، شامل شهرهایی است که با ایجاد مسجد و بناهاي جدید رنگ و بوي اسالمی به خود می گیرند مانند

.اصفهان و ري

درزمان استقرار حکومت هاي ایرانی همچون سامانیان، آل بویه و آل زیاد که آرامش نسبی نیز به پیشرفت شهرسازي

کشور حکمفرما شده بود، فراهم می گردد به همین دلیل ربـــض گسترش یافته و بر شارستان تقدم می یابد و

.گرفته و به تکامل می رسدهمچنین با توسعه ارتباطات با روستاهاي اطراف، شهر فئودالی نیز در ایران شکل

:ـ قرون میانی اسالمی2

ر این زمان، در کنار آرامش سیاسی و رونق اقتصادي، هنر ایرانی در قالب معماري ساختمـان ها شکوفا می شود و د

عناصر اصلی زیبایی شناسی شهري را به وجود می آورد و اگر چه یورش مغول باعث ویرانی بسیاري از شهرهاي آباد می

د ولی از آنجایی که احداث شهرهاي جدید و یا نوسازي آنها در این دوره، یکی از وظایف اصلی دولت شناخته می شو

شود، در زمان حکومت غازان خان، الجاتیو و ابوسعید، شهرسازي شیوه نوین را پذیرا شده و شهرهایی چون مراغه، تبریز

خواجه رشید الدین : پروفسور پوپ در این خصوص اذعان دارد کهبه طوري که . و سلطانیه بازسازي و یا احداث می شوند

هزار خانه مسکونی براي محل سکونت دانشمندانی 30مغازه و 1500کاروانسرا، 24شامل : وزیر غازان خان، شهري

از لحاظ عالوه بر این، احداث بیمارستان، نقاهتگاه و باغ هاي متعدد که . که از اطراف جهان گرد آمدند بنا می نماید

استحکام و زیبایی و یکپارچگی، تمام بناهاي نظیر خود را تحت الشعاع قرار داده اند، ساخته شده و مجموعا شهري را

.به وجود می آورد که تمام نیازهاي شهروندان را همراه با رفاه اجتماعی آنها فراهم نماید

ه اي برخوردار می شوند و یکـی از نمـــونــه هـاي در این زمان شهرهایی چون سمرقند، بخارا و هرات از اهمیت ویژ

در این شهر ابتدا جمعیت مورد . قابل توجه از نظر لحاظ نمودن مباحث امروزین برنامه ریزي شهري، به نام ترمه است

سپس میزان زمین مورد احتیاج هر محله را مشخص ساخته و . نظر را که باید در شهر سکنی کند، تعیین می نمودند

یتا شبکه بندي خیابان ها بازارها، مسجد جامع و سایر مساجد و مدارس شهر معین می گردید و پس از طی این نها

.مرحله مردم براي سکنی در شهر جدید به آنجا کوچ داده می شدند

:ـ قرون متاخر اسالمی 3

و آن تغییـــر اســاسی ساختار نقطه عطف دیگري در تاریخ شهرسازي و شهرنشینی ایران اتفاق می افتد ع در این مقط

شهرهاي ایران با گشایش شبکه هاي ارتباطی، ساختار فضاهاي عمومی متمایز از اماکن مذهبی و ایجاد ابنیه زیبا از

حیث جنبه هاي معمارانه، رونق شهرنشینی و همچنین احداث دو عنصر اصلی طراحی شهري یعنی میدان و خیابان به

اوج این اقدامات در عهد صفوي خصوصا هنگام سلطنت شاه عباس اول . اهاي شهري استهمراه بازارها و کاروانسر

. را به همراه دارد خصوصا نقاشی، معماري و شهرسازي است که زمان شکوفایی هنرهاي مختلف

داع نمونه هاي چنین توجهی را بیش از همه می توان در پایتخت دوم صفویان یعنی اصفهان جستجو کرد که حتی به اب

.مجدد مفهوم شار و شروع سبک جدیدي تحت عنوان مکتب اصفهان از آن یاد شده است

مکتب جدیدي که براساس الگوي آرمانی صفویه از تفکر به اجرا در می آید، تلفیقی دقیق و روشن را از وضع مطلوب

دیدي از برنامه ریزي و طراحی در این تلفیق دو روش طراحی ارگانیک و خودگرا آمیخته شده و مفهوم ج. عرضه می دارد

نهایی را به وجود می آورد، شهر اصفهان که عرصه کالبدي چنین تفکري است در طرح توسعه خود به گونه اي منطقی و

:خردمندانه به شرح زیر تعریف می گردد

به عنوان محوري (محور چهارباغ به عنوان لوالیی خطی بین سازمان فضایی کهن و نو، با عبور از محور زاینده رود ”

.را عرضه می دارد.... عمال ترکیبی از طبیعی و مصنوع، اندامین و منطقی، نظم و بی نظمی و ) طبیعی و اندامین

میدان نقش جهان به عنوان مرکز شهر جدید و نماد دولت قدرتمند صفوي با آن که الگوي خود را از میدان کهنه

ی کامال منطقی می بخشد و با دقتی بی نظیر به ترکیب و تنظیم هندسی اصفهان می گیرد ولی این الگوي کهن را نظم

.و فضایی عناصر پیرامونی و درونی آن می پردازد

ترکیب بندي عناصر فوق الذکر که تا این زمان در نظام شهرسازي ایران سابقه نداشته است باعــــث گردیـد تا مفهوم

به عبارتی . مایزات اجتماعی در کل شهر، تبلور کالبدي پیدا کندمنطقه بندي شهري براساس نظام محله بندي و ت

بارزترین ترکیب کالمی مکتب اصفهان در مجموعه اي کالبدي ـ فضایی بکار گرفته می شود، که براساس آن هر

داراي یک میدان و مرکز ثقل خواهد بود که هم سلسله مراتب مکانی را مشخص می ) شهر ـ روستا( مجموعه زیستی

.اید و هم مکان تقاطع گذرهاي اصلی و عبوري نیز می باشدنم

به طور کلی مکتب اصفهان در شهرسازي در پی تحقق بخشیدن به اصلی است که جهان بر آن قرار دارد یعنی اصل توازن

و تعادل کالبدي، با این مشخصات مبانی و مفاهیم اساسی مکتب اصفهان در شهرسازي بدین شرح قابل جمع بندي

:است

در مکتب اصفهان، شهر در محیط پیرامونی خویش مستحیل می گردد و از این رو در توافق کامل با طبیعت پیرامونی ”

خویش قرار می گیرد، در توافق، همزیستی و وحدت چند سویه با روستاهاي اطراف خود می باشد و برج و باروي شهر نه

به عنوان حصاري براي تعریف محدوده کالبدي شهر به کار گرفته به عنوان یک عنصر متمایز کننده شهر از روستا بلکه

می شود، در این مکتب، رونق و آبادانی شهر نه از طریق بازسازي شهر کهن بلکه از مسیر ایجاد مجموعه هاي شهري

رار می جدید در کنار شهر کهن دنبال می شود، بنابراین مکتب اصفهان نه تنها شهر قدیم را مورد جراحی و نوسازي ق

دهد، بلکه با ایجاد مجموعه هاي جدید و اعالم دیدگاه هاي جدید از طریق آنها، دگرگونی و دگردیسی را در بافت هاي

.آنچه در این میان اهمیت دارد بیان هماهنگ و هماواي فضاهاي شهري است. کهن می پراکند

و هیچ یک از حکومت هاي افشاریه، زندیه و با انقراض حکومت صفویه، فعالیت هاي شهرسازي نیز از رونق می افتد

تنها اقدام قابل توجه انجام یکسري فعالیت هاي . قاجاریه نمی توانند تأثیري در نظام شهرسازي ایران داشته باشند

.است که مجموعه بناهایی به نام مجموعه وکیل و ارگ حکومتی احداث می شود) شیراز(شهرسازي در پایتخت زندیان

سبزه میدان، توپخانه و (اریه با انتقال پایتخت به تهران، فعالیت هاي اندکی در خصوص احداث میادین در زمان قاج

فی الواقع نزول . انجام می گیرد که در مقایسه با فعالیت هاي عظیم شهرسازي دوران صفویه کم رنگ است) غیره

. شهرهاي تبریز، اصفهان. هرها همراه استنظام شهرسازي ایران در این زمان با درهــــم ریختــن سیستم اداري ش

عظمت و شکوه خود را از دست می دهند و تنها شهر تهران است که به دلیل تأثیر پذیري ایران از اروپا، ... شیراز و

نمادهایی از نظام شهرسازي غربی را تجربه می نماید و این امر موجب ایجاد تحوالتی در ساختار کالبدي این شهر می

طوري که با التقاطی شدن برخی تفکرات، خصوصا در دوران حکومت ناصرالدین شاه ارزش هاي تازه اي در شهر شود، به

سازي و معماري به وجود می آید که زبان سبک و ساختار فضایی جدیدي را به وجود می آورد که می توان به آن سبک

.تهران اطالق نمود

یابد و نه به عنوان تفرجگاه بلکه به عنوان مکان تجارت و بازرگانی نقش در سبک تهران، خیابان نیز مفهومی جدید می

می یابد به گونه اي که همانند یک فضاي شهري با هویت و زنده مطرح می شود و سعی بر آن دارد که مظهر تجدد

. طلبی دولت قاجار در دوره ناصري باشد

ید شهري همچون تماشاخانه، سینما، هتل، بانک، میدان بالطبـــع با دگرگونی مفهوم خیابان و حضور عملکردهاي جد

به طور . نیز فضاي کهن خود را از دست می دهد و تبعیت کننده تناسبات کمی دوره هاي رنسانس و باروي می گردد

کلی این سبک سعی در اختالط شرق و غرب و تفوق شرق و عرضه نمودن جنبه هاي کالبدي آن دارد که در برخی موارد

).نمونه سبزه میدان. (فق بوده استنیز مو

: توان به چند دسته تقسیم کرد و آنها را بررسى نمود بطور کلى تاثیر اسالم بر فرهنگ آبادیها را مى

در سیر . شهرهاى جدید اسالم در عین جهانشمولى آن، به طور عمده در شهر پدید آمد و در آن گسترش یافت :الف

روهاى اسالمى شهرهاى بزرگى پدید آمدند که شهرهاى کانونى اسالم را از هر حیث تاریخى پیشرفت اسالم، در قلم

.سر نهادند و شمار شهرهاى کوچک و متوسط نیز افزونتر شد شت

بطور کلى شهرهایى را که در دوران اسالمى بنا گردیدند

: شوند به دو دسته تقسیم مى

هها و قبور مقدس پیشوایان بزرگ اسالمى بوده است شهرهایى که علت اساسى پیدایش آنان وجود زیارتگا - 1

شهر و گسترش آن در این گونه شهرها زیارتگاهها به عنوان قلب و هسته هویت. همانند مشهد، کربال، و نجف اشرف

انداز عمومى شهر را به افتد و چشم در چنین شهرهایى زیارتگاههاى گوناگون در نقشه شهر مؤثر مى. آید به شمار مى

اى، به گیرد و دامنه شهر همچون حلقه چنین بناهایى گاه در مرکز واقعى شهر قرار مى. دهد اختصاص مىخود

.گیرند هایى تقریبا یکسان از مرکز یعنى زیارتگاه قرار مى فاصله

با کردند و خلفا و پادشاهان را گردیدند و به صورت ضد قدرت عمل مى گونه شهرها عمدتا از طرف شیعیان بنا مى این

ق بیابان . ه 61سرزمینى که تا سال . گونه شهرها کربالست بارزترین نمونه این. ساختند دشواریهاى سیاسى روبرو مى

السالم بتدریج مورد توجه شیعیان قرار گرفت و پس از بناى مرقد شهدا مرکز علیه بن على بود اما در پى شهادت حسین

در اخبارالطوال در بیان شرح واقعه کربال آمده است . هان اسالم استجمعیت گردید و امروزه یکى از شهرهاى مهم ج

بازداشتند و گفتند همین جا فرود آیید که السالم ایستادند و آنان را از حرکت علیه حر و یارانش مقابل امام حسین: که

سرزمین سختى و امام پرسیدند نام این سرزمین چیست؟ گفتند کربال، فرمود آرى. رود فرات به شما نزدیک است

بالست، پدرم هنگام جنگ صفین از این منطقه گذشت و من همراهش بودم، ایستاد و از نام آن پرسید و چون نامش

را گفتند فرمود این جا محل فرود آمدن ایشان است و محل ریخته شدن خونهاى ایشان و چون معنى این سخن را

السالم دستور علیه آنگاه امام حسین. آیند یه وآله این جا فرود مىپرسیدند فرمود گروهى از خاندان محمدصلى اهللا عل

ه بود و آن حضرت روز دهم عاشورا به 61و آن روز چهارشنبه اول محرم سال . داد بارها را همان جا فرود آوردند

.شهادت رسیدند

. توسعه و گسترش مرقد مطهر آن حضرت هسته اولیه بنیان این شهر را فراهم ساخت

شهرهاى نوبنیاد که در دوره اسالمى بنا گردیدند که علت اساسى بناى آنها وجود زیارتگاه و قبور مقدس پیشوایان - 2

نخستین شهرهایى که پس از اسالم . اند بزرگ اسالمى نبوده است ولى در دوره اسالمى و به دست مسلمین بنا گردیده

ان مسلمان و مهاجران تاسیس شده بود، بعضى از این احداث شدند اردوگاههایى بودند که براى استقرار سپاهی

قاهره یکى از این . قرارگاههاى کوچک بعدها به شهرهاى بزرگى مبدل شده و جاى شهرهاى بزرگ قدیمى را گرفتند

در زبان یونانى و التین به Fassation( شهرها است ابتدا شهرى به نام فسطاط در کنار نیل به صورت قرارگاهى بنا شد

کیلومترى قاهره بر ساحل راست نیل قرار گرفته 5/2فسطاط امروزه در ) نى محاصره شده به وسیله خندق استمع

.بانى آن عمروبن عاص فاتح مصر است. یکى از محالت بزرگ قاهره است

دوم بصره در روزگار عمر بنا شد و در سال

.د نهادوقاص در سال هفده یا پانزده آن را بنیا سوم کوفه که سعدبن ابى

) م 638(ه 17 بنیانگذارى شهر کوفه به سال

بدون تردید نتیجه مستقیم فتح عراق به دست اعراب بوده است و این مهم در زمانى صورت گرفته که آنها کار تسلط

موفق بر عراق را به پایان برده، بازمانده نیروهاى ساسانى را به فالت ایران عقب راندند، و جلوال و مداین را گرفته و

را در حاشیه سرزمینهاى » دارالهجرة«در این هنگام آنها لزوم برپایى یک . را متصرف شوند» سواد«شده بودند سرتاسر

.فتح شده احساس کردند تا هم کانونى باشد براى مهاجران از راه رسیده و هم پایگاهى نظامى براى مقابله با دشمن

از

ق در زمان . اهللا که در قرن دوم ه شهر رام: چهارمین آن است» رمله«آمد شهر بزرگى که در دوران اسالمى پدید هفت

به رغم اهمیت . باشد بنا گردید المقدس به دریا منتهى مى بر سر راهى که از بیت) ق. ه 97-99(خلیفه امورى سلیمان

مقام شهر بزرگ فلسطین المقدس براى مسلمانان، شهر جدید در اندك زمانى موقعیت ممتازى پیدا کرد و دینى بیت

.بود» آریمانا«) رمله - اهللا رام(گویند نام قدیم . را به خود اختصاص داد

عراق است که حجاج در سال » واسط«پنجم

هشتادوسه یا هشتادوچهار به قول احمدبن یحیى آن را بنا کرد و مسجد و قصر آن و قبه خضراء را در آن ساخت و چون

ششم مدینۀ السالم است که بناى آن به ابوجعفر منصور منسوب بود . نامیدند» اسط القصبو«قبال نیستان بود آن را

بناى آن را به انجام رسانید و آن را 146 در طرف غربى بغداد آغاز نمود و سپس در سال 145در سال ) جعفر مدینه ابى(

.است که معتصم بنا کرد» سرمن راى«هفتم . السالم نامید مدینۀ

این شهرها در کنار شهرهاى قدیم، قالع، تعدادى از

. نقاط استراتژیک و در جهت اهداف اسالمى بنا گردیدند

توان از بغداد مرکز روحانى و تشکیل حکومت وسیع اسالمى موجب ایجاد شهرهاى جدید نیز گردید که از آن جمله مى

ى است نو در اسالم، در آنجا عمارت نبود بغداد شهر: العالم گوید جیهانى در اشکال. سیاسى خلفاى عباسى نام برد

حواشى و بندگان و خدم خویش، بعد از آن عمارت کرد و منصور جعفر دوانقى آنجا را بنا نهاد و در جانب دجله به جهت

.تا آن که مهدى لشگرگاه خویش در جانب شرق دجله آورد و دارالخالفه به این جانب نقل افتاد. بناها نهادند

بناى

ق را نیز به مسلمانان . را در اواخر قرن دوم و شهر گنجه در قفقاز در قرن سوم ه ) مراکش(اس در مغرب شهرهاى ف

. دهند نسبت مى

دسته آبادیهایى هستند که در بدو امر توسط مسلمین بنا نگردیدند لیکن در ادوار بعد چون محل و مدفن بزرگان :ب

بارزترین نمونه این . اند ، گسترش یافتند و اغلب تغییر نام دادهدینى قرار گرفته مورد توجه و گسترش واقع شدند

توضیح آن که آستانه . باشد شهرها در ایران شهر آستانه اشرفیه در استان مازندران و شهر آستانه در استان مرکزى مى

» آسونه پیله«آن این شهر اکنون مرکز شهرستان است و در تلفظ محلى به . نام داشته است» کوچان«اشرفیه در قدیم

پس از به خاك . نام برده که احتماال صورت دیگر همین نام است» کوچیان«کاشانى در تاریخ الجایتو از . شود گفته مى

السالم فرزند امام موسى علیه الدین اشرف سپردن آقا سید حسن یا سید ابراهیم معروف به سلطان جالل

رابینو نیز از آستانه نام . ان فراموش گردید و نام آستانه اشرفیه متداول شدالسالم در آنجا بتدریج نام کوچی علیه کاظم

به گفته او هر سال در فصل ابریشم از ایران به سوى این زیارتگاه سرازیر . برده و شرحى درباره آن به دست داده است

.ه استاند و بازار بزرگى که در شهر ساخته شد منبع سود زیادى براى صاحبان آن بود شده مى

نام قدیم آستانه در

ق سلطان مراد بایندرى از مدعیان حکومت . ه 908شاه اسماعیل صوفى در سال . بوده است» کرج«استان مرکزى نیز

در منطقه را شکست داد و در پى این پیروزى دستور داد در کرج، آستانه امامزاده سهب بن على را بخوبى تعمیر کنند و

بوده » بویین کرج«نام اولیه آستانه . اند ى بزرگ بسازند از آن تاریخ شهر کرج را آستانه نامیدهبراى آن گنبد و بارگاه

طرفى کرد و همین امر باعث گفتند این شهر در دوران ستیز مامون و امین عباسى اعالم بى که به آن بویین کره نیز مى

اى از اهالى آن کرج کره عده از پاشیده شدن بویین پس. ویرانى آن گردید و بقایاى آن در زمان حمله مغول ویران شد

ساکن ) زند کنونى شاه(آباد اى دیگر بویین زهرا را ساختند و گروهى در ادریس نزدیک تهران را به وجود آوردند و عده

.شدند

وجه مسلمین اى مهم مورد عنایت و ت گروه دیگر از آبادیها به سبب توجه و اعتقادات مذهبى مردم بر اثر حادثه - ج

هسته . باشد هاى اخیر شهرك ابوالفضل واقع در استان یزد مى بارزترین نمونه این گونه آبادیها در دهه. اند قرار گرفته

گرچه از . با شروع بناى مسجدى به نام مبارك حضرت ابوالفضل نهاده شده است 1353 اولیه شهرك ابوالفضل در سال

کرمان از امتیازهاى مهم نهادى شهرك به -بندرعباس و یزد -ژیک مهم یزد نظر جغرافیایى مجاورت با راه استرات

آید ولى بواقع هسته پرتوان اولیه آبادى، یعنى مسجد، آن هم منتسب به حضرت ابوالفضل که در میان شمار مى

ایجاد این جماعت رانندگان وسایط نقلیه و بویژه رانندگان خودروهاى سنگین شیفتگان زیادى دارد مهمترین عامل

دهد که در این محل قبل از مسجد هیچ گونه اثرى از مظاهر جغرافیایى باشد، چرا که بررسیها نشان مى شهرك مى

چنین شهرت دارد که راننده معتقدى که از گزند حادثه هولناکى جان سالم به در برده به فکر . انسانى وجود نداشته است

کنند و نهایتا در دل جمعى از نیکوکاران متدین این فکر را دنبال مى. تداف بناى مسجدى به نام حضرت ابوالفضل مى

حول مسجد، فضاى جغرافیایى خاصى کویر ایران جایى که به ظاهر از زیرساخت جغرافیایى مناسبى برخوردار نیست

.کند جلب مىوجوش انظار را به خود کند و به صورت شهرکى پر جنب شود و در کوتاه مدت بسرعت رشد مى شکفته مى

اند مسجد حضرت ولى هاى اولیه و اصلى آنها را بنیان مساجد تشکیل داده هاى دیگر آبادیهایى که هسته از نمونه

. توان نام برد که موجبات توسعه این ناحیه را فراهم نموده است واقع در جمکران قم را مى) عج(عصر

آباد اند شهر نجف ذهبى مردم بنیاد نهاده شده و گسترش یافتهاز جمله آبادیهاى دیگرى که بر اثر توجه و اعتقادات م

بارگاه حضرت ق شاه عباس مقدارى پول و جواهرات جهت. ه 1022در حدود سال . واقع در استان اصفهان است

شیخ بهایى از قضیه مطلع . گیرد آنها را به نجف اشرف ارسال دارد دهد و تصمیم مى السالم اختصاص مى علیه على

خروج این ذخایر برخالف مصالح مملکتى است، به منظور جلوگیرى از این امر تدبیرى شود، او که معتقد است مى

اند السالم را در خواب زیارت نموده و آن حضرت به او فرموده علیه نماید که حضرت على اندیشد لذا به شاه اظهار مى مى

شاه . آباد بنمایید الى را صرف ساختمان شهرى به نام نجفکه نجف را به جواهرات شما احتیاجى نیست، جواهرات ارس

.گیرد آباد نام مى نماید که نجف پذیرد و امر به ساختمان این شهر مى عباس مى

نمونه دیگر آبادیهایى که بر اثر توجه و

اى سم بقعهامامزاده قا. است) جاپلق لرستان(اعتقادات مذهبى مورد توجه قرار گرفته است روستاى امامزاده قاسم

» ازنا«اى به همین نام در سى کیلومترى شمال شهر است متبرك و مدفن دو بزرگوار به نام قاسم و زید که در قریه

زند شده در دشتى حاصلخیز واقع و در مسیر ازنا به شاه نامیده مى» کنده سفید«این روستا پیش از آن . برپا شده است

بنا به روایتى از قول اهالى، سید احمد المدنى ملقب به . ن الیگودرز استقرار داشته و یکى از روستاهاى شهرستا

. آیند السالم به ایران مى بن موسى الرضاعلیه الدین به همراه همسر و فرزندانش به قصد زیارت حضرت على میرنظام

د امام حسن شود و خود را زید فرزن هنگام اتراق کاروان در محل کنده سفید شخصى در خواب بر وى ظاهر مى

گوید من در این جا مدفون هستم و یکى از فرزندان امام به نام قاسم بن زید کند و مى السالم معرفى مى علیه مجتبى

سید بزرگوار فرداى . خواهد که قبر جد خود را احیا کند او پس از نشان دادن قبور از او مى. نیز جنب قبر من مدفون است

گوید و با توجه به موقعیت زیستى مساعد مکان، همگان تصمیم ن خود باز مىهمان شب ماجراى خواب را با کسا

شکافد و خرد و محل دفن اجساد را مى الدین متعاقب این تصمیم قریه را مى میر نظام. گیرند به سکونت در محل مى

امروزه این ... و ) برکهمحل فعلى بقعه مت(کند اند در مکان مناسبى دفن مى اجساد را که به نقل از اهالى سالم بوده

.مکان جغرافیایى به نام روستاى امامزاده قاسم شهرت دارد

نظر از زمان پیدایش و علل وجودى آنها، در دوران گروه دیگر از آبادیها، شهرها و یا روستاهایى هستند که صرف - د

در سیره پیامبر . ه مدینه تغییر نام دادکه ب» یثرب«اند همانند شهر اسالمى تغییر نام داده و یا القابى ویژه یافته

ان رسول (داد تافت و آن را تغییر مى شهرها را برنمى صلى اهللا علیه وآله آمده است که حضرتش نامهاى زشت اسالم

مثال آن حضرت پس از هجرت به یثرب نام شهر مزبور ) البلدان... صلى اهللا علیه وآله کان یغیر االسماء القبیحۀ فى اهللا

.ه مدینه تغییر دادرا ب

ریزش بارانهاى متوالى آب و هواى این شهر را گوارا ساخته . بود» طیبه«نام اولیه شهر یثرب نیز

را براى این سرزمین انتخاب کرده بودند اما اعراب غیربومى که به ) پاکیزه(سبب نام طیبه بود و مردم بومى نیز بدین

را ) آزاردهنده(» یثرب«شدند نام ز بارانهاى متوالى این سرزمین آزرده مىآب و هواى خشک و بیابانى عادت داشتند و ا

گویا پیامبرصلى اهللا علیه وآله پس از هجرت به این سرزمین به سبب هواى نسبتا مرطوب آن بیمار . بر آن نهادند

.تغییر دادند) شهر(مدینه نام یثرب را براى این شهر زیبنده ندیدند پس نام مزبور را به ] اما[شدند و آزار دیدند و

از

.نامیده است» الدار و االیمان«خداوند مدینه را شده است که گفت بن عبدالرحمن روایت عثمان

و از ابراهیم بن ابى

المدینه، طیبه، طابۀ، المسکینه، جابرة، : شده که براى مدینه در تورات یازده اسم آمده به نامهاى یحیى نیز روایت

و از زیدبن اسلم روایت است که گفت رسول خداصلى اهللا . ومۀ، العذرا، المحبۀ، المحبوبۀ و العاصمۀالمجبورة، المرح

.باشد علیه وآله فرمودند براى مدینه ده نام مى

البلد «و » ام القرى«در قرآن کریم بر شهر مکه مکرمه القابى همچون

و کذلک اوحینا الیک «القراء به شهر مکه داده شده در سوره مبارکه شورى آیه ششم عنوان ام. داده شده است» امنا

و در ...) سان وحى فرستادیم بسوى تو قرآنى عربى را تا بترسانى مادر شهرها را و و بدین(» ...القرى و قرءانا عربیا لتنذر ام

. »...و اذ قال ابراهیم رب اجعل هذا البلد امنا و«: فرماید مى 34سوره مبارکه ابراهیم آیه

شهر در 66 هاى گذشته دست کم نام در دهه. به ذکر است که دادن القاب و عناوین در ایران نیز معمول بوده است الزم

شوراى عالى انقالب فرهنگى طرحى به تصویب رسانده که شهرهاى . اند ایران تغییر یافته و برخى القابى نو یافته

نمایانگر تاریخ و جغرافیاى تمدن اسالمى باشند و در اجراى جمهورى اسالمى ایران به لحاظ ظاهرى و باطنى باید هر یک

المقدور از نام شخصیتهاى بزرگ فرهنگى در تاریخ تمدن این طرح از کلیه مسؤوالن نامگذارى خواسته شده که حتى

صورت تغییر نام برخى از شهرها بعد از انقالب نیز بر همین اساس . اسالمى در ایران و دیگر کشورها استفاده کنند

شهر، گرفته است از جمله تغییر اسامى شهرهاى رضاییه به ارومیه، شاه آباد غرب به اسالم آباد غرب، شاهرود به امام

به آزادشهر ) یزد(شهر، شهسوار به تنکابن، بندرشاه به بندر ترکمن، آریاشهر شهر، همایونشهر به خمینى شاهى به قائم

...و

برخى شهرها نهاده شده نیز حکایت از تاثیر فرهنگ اسالمى بر فرهنگ آبادیهاى وجود برخى القاب و عناوین که بر

و یا القاب بعد ) اردستان(، دارالعرفان )قم(، داراالیمان و دارالمؤمنین )یزد(کشورمان دارد عناوینى همچون دارالعباده

و یا شهر حماسه و ) خرمشهر(شهر نین، و یا خو)قم(از پیروزى انقالب همچون شهر خون و قیام و یا شهر علم و اجتهاد

... و) دزفول(ایثار

اند، شهرهاى خارج از این چند گروه آبادیها که ذکر آنان گذشت در دوران اسالمى شهرهاى زیادى تحول و توسعه یافته

د از اسالم نیشابور، غزنین، شیراز، اصفهان، بلخ، رى، همدان، بخارا و یزد از جمله شهرهاى آباد و پررونق دوران بع

. اند بوده

نمونه اي از شهرهاي دوران اسالم

شهر قاین و عناصر کالبدي آن �

در کالوج و در زقان .احسن التقاسیم در قرن چهارم هجري از دروازه هاي قاین به نام در کورن.دروازه ها

واقع در محل (ه فرخ آباددرواز.در قرون معاصر شهر قاین داراي چهار دروازه به نام هاي . استخر یاد می کند

واقع در محل (دروازه شاهیک )واقع درمحل فعلی هنرستان حکمت(دروازه ابوالخیري ) فعلی باغ ملی

در )واقع درمحل فعلی تقاطع خیابان جانبازان شهید امین زاده(دروازه قدي )فعلی مدرسه علمیه جعفریه

بر درب هر یک از دروازه ها نگهبانانی .ت آن سالها دورادورشهر را حصاري ضخیم و رفیع در بر می گرف

.گمارده بودند که ورود وخروج افراد و کالروانها را کنترل و از هر تازه وارد عوارضی دریافت می گردید

موقعیت جغرافیایی وقرارگیري قاین بر گذرگاههاي تجاري در گذشته باعث شد تا پذیراي .کاروانسراها

.این موضوع باعث توسعه کاروانسراها گردید.ي باشدکاروانهاي تجاري و مهمانان زیاد

)واقع در جلوي دروازه شاهیک محل فعلی مدرسه علمیه(کاروانسراي شاهیک -

)واقع درمحل فعلی مسجد دعاي باران(کاروانسراي فرخ آباد-

)واقع در محل فعلی دبستان بعثت(کاروانسراي ابوالخیري -

)روشی آقاي صابريدرمحل فعلی آهن ف(کاروانسراي صابري -

.جایگاه اصلی تخلیه بارهاي تجاري و بار انداز شهر بود.کاروانسراي قارنی واقع در اول کوچه سنگی-

.که بعد ها در اختیار پاندارمري قرار گرفت) محل فعلی بانک مرکزي (االف کاروانسراي کربالي محمد-

الزم بیاد . هداري شترهاي کاروان ها بودمحل نگ) در محل فعلی میدان شیرازي (کاروانسراي اشترخو -

.آوریست که دروازه ي قدي کاروانسرانداشت

سابقه درخشان تجارت و موقعیت خوب ارتباطی و مرکزیت قاین موجب شد تا بازار آن . بازار قدیمی

به اعتقاد اغلب مورخان و جهانگردان این بازار بار .فعال وپر جنب و جوش و مرکز تجاري قهستان گردد

انداز کرمان و فرضه خراسان محسوب می شود زیرا محل تقاطع کاروانهایی بود که از هرات به یزد و

در این بازار صدها مغازه و حرف مختلف دیده . بیرجند و سیستان و کرمان تردد می کردند. مشهد.شهداد

پارچه فروشی و . بیقصا.دنگی پاالن دوزي .گیوه فروشی .کفشدوزي .خواربار فروشی :از آن جمله .می شد

.چند دستگاه خراس که براي تولید روغن منداب و کوبیدن گاورسها جهت پخت نان مورد استفاده بود

ادامه یافته پس از ) فیضیه فعلی(ابتداي بازار اصلی شهر از دروازه شاهیک شروع در مسیر کوچه آهنگران

بسوي کوچه سنگی تا منزل ) ع(ضا آن تا جلوي مدرسه علمیه و مسجد جامع به طرف خیابان امام ر

.قارنی کشیده می شد انتهاي آن برج آقاجی بود

یکی از بزرگترین و جذابترین بخش سیماي قدیم قاین که هم اکنون نیز چنین است مسجد .مساجد

جامع آن بوده که برروي معبد و آتشکده زرتشتیان بنا شده تمامی جهانگردان و مورخانی که به قاین

.زرگی یاد نموده اندآمده به ب

این مدرسه در جوار مسجد جامع با قدمتی طوالنی طی قرون متمادي محل تحصیل خیل .مدرسه علمیه

و سپس بر روي آن اولین مدرسه .بعد ها بدستور پهلوي اول ویران گردید.کثیري از علماي واال مقام بود

.نوین آموزش و پرورش قاین بنا شد

شهر دژو قلعه اي مستحکم با دیواري هاي قطورو مرتفع وجود داشته که در بخش میانی .ارگ یا کهندژ

این قلعه در محدوده .کسی کسی را اجازه ورود بدان نبوده. بزرگان و میرزاهاي قاین بود.محل سکونت امرا

هنوز نام مسجد قلعه از آن بناي تاریخی بیادگار .کوچه سنگی تا باغ ملی بود.فعلی چهارراه جانبازان

.سال قبل شهر قاین ویران گردید200متاسفانه این ارگ زیباو تاریخی در سیل مانده

:مهمترین محالت قدیمی قاین که شناخته شده و داراي سابقه تاریخی هستند عبارتند از .محالت قدیمی

ه او پای.اولین بار فردي به نام شوکت که نابینا بود در خارج از دیوارهاي شهر منازلی ساخت.محله کوري-

.گذار آن محله شد و چون نابینا بود به محله کوري اشتهار یافت

.احتماال به دلیل کثرت کوزه گران بدین نام اشتهار یافت.واقع در پشت مسجد جامع. محله ککی-

محله اطراف مسجد آیت اهللا اصفهانی که در آن زمان در خارج از محدوده اصلی شهر .محله بیرون شهر-

.یرون شهر معروف شدقرار داشت به محله ب

.محدوده مسجد محله باال که آن موقع بیشتر سکونتگاه شاهیکیها بود.بخش باالیی شهر.محله باال-

بخش پایینی شهر در محدوده مسجد محله پایین که آن زمان بیشتر سکونتگاه ابوالخیریها .محله پایین-

.و قدیکی ها بود

.بزرگان و میرزاها محسوب می شد.و سکونتگاه امرا همان جایگاه ارگ و بخش مرکزي شهر.محله قلعه-

.به همان ابتداي محدوده دروازه قدي اطالق می شد. محله قدي-

.به محدوده فعلی پاساژقائم گفته می شد که از قدیمی ترین محالت شهر بود. پیر محله -

در بین قاینیها رایج خرابه آقا سید فخر که به دلیل وضعیت نا مناسب آن هنوز بعنوان یک ضرب المثل

.است به محوطه تخریب شده اي که در جلوي مسجد حسینی اطالق گفته می شد

در حاشیه جنوبی در محل فعلی شاهزاده حسین قلعه ذخیره قرار داشت که درمیان خندقی قلعه ذخیره

سط رودخانه و این خندق تو.باره ها و دیوارها ي بلندي به ارتفاع ایوان مسجد جامع داشت . محاصره بود

نامگذاري قلعه ذخیره بدان جهت بود که هر کس در آنجا براي خود خانه . قنات در زمستان پرآب می شد

.اي ذخیره داشت تا زمان حادثه به آن محل پناهنده شود

بعلت خشکی منطقه احداث آب انبار از کارهاي عام المنفعه بود که با توسعه شبکه .آب انبارها

کشی منازل آب انبارهاي کاربري خود را ازدست داده و هم اکنون آثار تعدادي از آن ها آبرسانی و لوله

.نگی هنري یا موزه قرار گیردکه در صورت مرمت می تواند مورد استفاده گروههاي فره.باقیست

انباردروازه فرخ آباد آب-

آب انبار قلعه -

)واقع در جوار حمام شهرداري (آب انبار گیباغ -

)واقع در جوار حمام شهرداري(بار بازارآب ان-

آب انبار دروازه شاهیک-

:مهمترین حمامهاي مهم قاین عبارتند از .حمامهاي قدیمی

)واقع درجنب مسجد جامع(حمام بازار-

)واقع در جنب درب قلعه مرکزي شهر(حمام قلعه -

)واقع در جوار استخر بغدادي(حمام قارنی -

)پایینواقع در محله (حمام فاقدي -

حمام جنب کاروانسراي صابري -

:مهمترین گورستانهاي شهر قاین عبارتنداز.گورستانهاي قدیمی

)مزار شنبه پارك جنگلی جنت(گورستان همونا-

)واقع درکوچه گیباغ(گورستان باباعلی -

)در جوار آرامگاه ابوالمفاخر(گورستان ابوالخیري -

)گورستان گبرها (گورستان پشت مسجد جامع -

گورستان پی بازار -

گورستا قدیم شاهیک -

گورستان قدیم فرخ آباد-

گورستان لب کال فرخ آباد-

گورستان واقع درمسیر جاده قدیم زیر کوه -

)در جوار مدرسه شهید منتظري(گورستان شیبی -

.بلهوري که تامین کننده مخارج نگهبانان دروازه ابوالخیري بودند.زبر.قنوات دستیک قنوات

.که تامین کننده مخارج نگهبانان دروازه قدي بودند کهناب.جعفر آباد.نوات شاهیک ق-

.خیرآباد که تامین کننده مخارج نگهبانان دروازه قدي بودند.بغدادي.قنوات قدي -

خیرآباد و جعفر آباد از داخل شهر می گذشت و اغلب منازل واقع بر مسیر آنها چون .مسیر قنوات قدي -

.بودند به آب دسترسی داشتندداراي پایاب

آسیاب آبی حسنی در محل .آسیاب شاهراه .آسیاب بخشان واقع در محله فرخ آباد آسیابهاي آبی

...آسیاب آبی جعفر آبادو.اکبریه

قاین شهر راهنماي

Error!

شهر قارن

هکتار تمام سطح آن از 3این شهر درمنطقه پسکوه در جنوب غربی قاین بوده ودر محوطه اي به وسعت

سفال پوشیده شده در بررسی هاي عمل آمده از وجود شهر و تداوم استقرار انسانها درآن حکایت داشته

.داشته است اما چون در مسیر رود خانه واقع قسمت عمده این شهر را سیل از بنیان بر

قارن درچهار فرسخی قاین بعهد باستان شهري <مرحوم آیتی در بهارستان قارن را اینگونه معرفی می کند

معروف بوده و به ذکر ملوك قارن کتب تاریخ ناطق است و بعهد اسالم نیز دایر و بزرگانی از آن برخاسته

ازه این بابویه قمی است و جمشید قارنی اند منجمله احمد بن الحسین القارنی القاینی که از مشایخ اج

.>که از امراي زمان امیر تیمور گورکانی بوده ومسجد قاین را او ساخته است

هجري چون عبداهللا بن 32در سال <در کتاب بهارستان به نقل از لسان المک محمد تقی سپهر آمده

قارن که پدر بر پدر .خالی ماند از او عامر از نیشابور احرام بست و عزم زیارت مکه نمود و عرصه خراسانی

در کوه قارن سلطنت داشتند سر از چنبر اطاعت بیرون کرده از هرات و قهستان و بادغیس لشکري فراهم

شناخت بیشتر >سپس به سلطنت نواحی کوه قارن بر نشست.آورد و چهل هزار مرد بر او انجمن گشت

ستان شناسان داشته تا جزئیات آنها از پیچ و خم تاریخ قارنیان و شهر قارن احتیاج به کلنگ جستجو گر با

احتمال دارد مرحوم آیتی قارن قاینات را با کوه .بیرون کشیده و به دوستداران تاریخ و فرهنگ هدیه گردد

.در هر حال این موضوع نیازمند تحقیق و بررسی است.قارن در منطقه طبرستان اشتباه کرده باشد

کیلومتر طول از طویل ترین قناتهاي قاینات 8مانده هم اکنون قنات قارن با آنچه از قارن قدیم باقی

.بوده و فعال جاریست

شهر فارس

تماما از بین رفته و آنچه باقی مانده پی هاي .این شهر باستانی واقع در جوار شهر خضري دشتبیاض

ي باقیمانده آن از دوره تاریخی سفالها. سنگی و کوچه و معابریست که با اندکی دقت قابل رویت است

درخت چنار کهنسال آن با عمر دو هزار ساله تنها یادگار باقی مانده از .قبل و بعد از اسالم حکایت دارد

متر میرسید و بر اثر آتش سوزي 18محیط تنه آن به .دوران پرجنب وجوش این شهر باستانی می باشد

این شهر درمعجم البلدان به اسفیدر ستاق یاد شده و از .بخش اعظم آن سوخته اما مجددا روئیده است

قصبه دشت <حمد اله مستوفی می نویسد.بعد از استیالي عرب به دشت بیاض تغییر نام یافته است

بیاض را فارس گویند و بزرگانی همچون ولی دشت بیاضی و امیر حبیب دشت بیاضی که درهمراهی امیر

.نی از این شهر بوده اندتیمور بوده و درمصاحبت امیر جمشید قار

که از شهر هاي آباد دوره ساسانی و اوایل درکتاب احسن التقاسیم مقدسی به شهر فارس اشاره شده

اسالم بوده با توجه به مطابقت دوره و وجود دو هزار ساله و غار تاریخی فارسان و گستردگی محوطه

که مقدسی بدان اشاره کرده را در این محل به باستانی و پراکندگی زیاد سفالها وجود شهر باستانی فارس

.اثبات می رساند

)هفتاد کاریز(شهر یزدان

قدیمی ) یزدان(کارشناسان باستان شناسی از شهري تاریخی دردق پترگان نام میبرند که همان یزودیه

سنگی در این دق ترین اثر باستانی در پترگان می باشد که دست افزار سنگی داشته ورد پاي انسان دوره نو

.دیده شده است

یزدان واقع در دق پترگان طی قرون سوم تا پنجم هجري قمري آباد وبارونق بوده و این شهر باستانی بر

اثر زلزله یا سیل در عمق دو متري خاك مدفون شده است شناخت بیشتر این شهر نیاز به کلنگ باستان

.شناسان دارد

یزدویه به .سب به یزدگر بوده و هنوز اثر ارگ یزدگرد در آن باقیستنام این محل در گذشته یزدویه منت

بسال » جغرافیاي حافظ ابرو«در کتاب جغرافیاي تاریخی خراسان .مرور زمان به یزدان تغییر نام داد

مهم ترین آثار تاریخی یزدان که حاکی از پیشینه .هجري قمري از یزدان با نام یزدویه یاد شده است830

:اشد عبارتند ازکهن آن می ب

فراوانی قنوات یزدان که در برخی کتب تاریخی از آن بانام هفتاد کاریز یاد شده است پس از جدایی

هم . افغانستان از ایران تعدادي از این قنوات در خاك افغانستان و تعدادي در خاك ایران قرار گرفتند

ته رفته و کالته یزدانیها دایر و باقی چاه .چاه گزان.میر غفوره.تاج میره.قصبه.اکنون اسماعیل آباد

.خشکیده اند

اما بعد از جدایی افغانستان .که بسیار فعال وپر رونق بود.یزدان دروازه راه غوریان و هرات به قاینات بود

نقشه راههاي ایران در دوره اسماعیلیان موقعیت ارتباطی یزدان را مشخص .اهمیت خود رااز دست داد

.می کند

عوارض گمرکات «میالدي می نویسد 1910آبادیهاي خراسان اثر وزارت جنگ بریتانا در سال کتاب فرهنگ

تومان اجاره داده شده است و اجاره کنندگان انتظار 5000سالیانه به .منطقه قاینات به انضمام سیستان

است هر هزار تومان به طور تخمینی وصول کنند که به احتمال قوي رقمی اغراق آمیز 30دارند سالیانه

بار شتر وپشم وروغن کره تصفیه شده و زعفران از منطقه قاینات صادر و معادل همین 1000سال

در این » مقداراز فراه و دیگر نقاط افغانستان به قاینات و سیستان وارد می شودو به مصرف می رسد

کونی جهت کتاب به گمرك و پاسگاه یزدان اشاره شده است گمرك قدیم داراي دو بخش اداري و مس

.مسوولین بوده و قدمت آن به دوره قاجاریه میرسد

قلعه کهنه یزدان از دوره صفویه .گورستانهاي قدیمی .پاسگاه دوره قاجاریه و برج مرزبانی دوره پهلوي اول

.قلعه کربالیی محمد از دوره قاجاریه گواهی بر قدمت این دیار است .

یهودیت و مسیحیتمصاحبات

آرش آبائیآقاي معرفی

arash_abaie@hotmial.com

آرش آبائی محققی توانا و متعهد و یکی از شخصیت هاي فعال و موفق در زمینه علوم و

وي با پیوستن و قبول بخشی از . فرهنگ دینی در جامعه یهودیان ایران بشمار میرود

نوان مدیر هماهنگ کننده، خالء موجود را که در گروه احساس بع 7dorimمسئولیت سایت

. میشد برطرف نمود

در تهران چشم به جهان گشود، تحصیالت عالیه خود را در رشته مهندسی عمران به پایان رسانید 1972وي در آگوست

ن عبري و تعلیمات دینی بعنوان دبیر زبا 1990از سال . و همزمان به مطالعات خود در زمینه علوم دینی ادامه داد

با شکل 1998در سال . به سمت مشاور فرهنگی در انجمن کلیمیان تهران درآمد 1997مشغول بکارشد و در سال

از جهت داشتن شایستگی، مسئولیت سردبیري این نشریه به وي ) ارگان انجمن کلیمیان تهران(گیري نشریه افق بینا

. واگذار شد

وي به زبانهاي عبري و انگلیسی . ارشناس علوم دینی داراي فعالیت گسترده اي میباشدامروز آرش آبائی بعنوان ک

عضو هیئت علمی موسسه گفتگوي ادیان میباشد و حضورش بعنوان سخنران حوزه یهود در محافل علمی و . تسلط دارد

اي متعدد در زمینه فرهنگ جلسات دانشگاه هاي ایران و نیز شرکت در همایش بین المللی و ارائه مقاالت و مصاحبه ه

.و شریعت یهود، مبین نبوغ و استعداد وي در این راستا میباشد

:از دیگر فعالیت هاي وي

"فرهنگ و بینش یهود"تدوین سه جلد کتاب آموزشی با نام •

تالیف سه دوره یکساله تفاسیر هفتگی تورات •

ترجمه و ویراستاري کتب در زمینه دین و فرهنگ یهود •

و تیم تصحیح و ویرایش علمی لغتنامه فارسی به عبري سلیمان حییمعض •

مستخرج اوقات شرعی یهود به افق تهران •

آقاي آرش آبائیبا مصا حبه

.معرفی کنید و رشته تحصیلی خود را بیان کنید ران لطفا خودتا)1

ام به صـورت خـود آمـوز بـوده و بـا یـک تحصیالت دینی . گرایش سازه خوانده ام-آرش آبائی هستم، مهندسی عمران

.رابطه شاگرد، استادي صورت گرفته است

.لطفا سوابق کاري خودتان را بگویید)2

.عضو هیئت علمی موسسه گفتگوي ادیان، دبیر دروس الهیات یهود در دبیرستان هاي اقلیت هاي مربوط به یهود

.دکتري در دانشگاه امام خمینی قممولف کتاب در این زمینه ها، تدریس الهیات یهود در دوره

.در مورد پیدایش و وارد شدن دین یهود لطفا توضیح بدهید)3

سال پیش این دین وارد شده و شکل گیري و تـداوم در 3300دین یهود ابالغ تورات در بیابان هاي سینا است که حدود

سـال 1300ود، بوجـود آمـد، کـه در حـدود خود اورشلیم که در اسرائیل بوده است و معبد سـلیمان کـه در اورشـلیم بـ

میالدي یهودیان به دلیل حمله و جنگ از اسرائیل اخراج شـدند 68که در حدود سال . یهودیان در آن جا زندگی می کردند

شکل گیري دیـن خـاص یهـود از زمـان حضـرت موسـی بـوده . و به بابل و بین النهرین براي ادامه زندگی مراجعه کردند

.است

ههاي دین یهود به چه شکل بوده است؟عبادتگا)4

کالمی همان خواندن آیات تـورات و مزامیـر حضـرت داوود . عبادت در دو شکل کالمی و عملی صورت می گرفته است

میالدي اورشلیم تصرف می شود و 68تا حدود سال . بوده است و عملی، در بیت المقدس در اورشلیم قربانی می کردند

ود و از آن پس کنیسه ها به این منظور شکل می گیرد و شکل جدید عبادتگاهها بوجود می بیت المقدس ویران می ش

قسمت مهم کنیسه هیکل نام داشته که کاهن اعظم به آن می رفتند ولی امروزه جایی به نـام حفـال شـده کـه . آید

.تومارها در آن نگه داري می شوند

ها تغییر می کند در دین یهود به چه شکل بوده است؟با توجه به اینکه با پیدایش عبادتگاهها شکل شهر)5

در دین یهود نیز محله هاي مسکونی یهودي نشین در اطراف کنیسه ها شکل گرفته است تـا مـردم بتواننـد بـه راحتـی

.به همین صورت بقیه امکانات نیز در داخل این محله ها شکل گرفته بودند. براي استفاده به آن مراجعه کنند

روي مدینت تأثیر بیشتري دارد یا مدینیت روي دین؟این امر در دین یهود به چه شکل بوده است؟به دین )6

در طول تاریخ معموال افراد مردم در انتخاب دین تأثیر زیادي نداشتند و اکثرا به زور حکومت وقت انتخاب دین صـورت

کـه آیـین اجتمـاعی بیشـتري داشـته باشـد در می گرفته است و مردم ناچار به پذیرش بوده انـد و معمـوال هـز دینـی

.رفتارهاي اجتماعی افراد تأثیرات بیشتري دارد

در . در دین یهود نیز، عبادتگاهها از معماري بومی تأثیر می گیرند و ساختمان ها، بافت هاي شهري را تغییر مـی دهنـد

وده اند و اغلب در اقلیت قرار داشته انـد سال اخیر این امر کم رنگ بوده و یهودیان داراي حکومت نب 2000یهودیت در

ولی در کشورهایی که یهود آزاري وجود داشته است، بخصوص در . و دین کمتر روي بافت هاي شهري تأثیر گذاشته است

نامیـده » گتو«محله هاي اجباري یهودي نشین بوجود آمدند که 20و بعد در دوران نازي ها در قرن 18-12اروپا در قرن

گتو محله اي محصور و تحت کنترل بوده که به علت یهود ستیزي، یهودیان باید به اجبـار در آنجـا زنـدگی مـی شدند که

.کردند و از خیلی امکانات محروم بودند و همین اجبار شکل خاصی از زندگی مدنی و شهري را براي آن ها بوجود آورد

ایران به چه شکل بوده است؟در کدام کشورها بیشتر ساکن هستند و این امر در یهودیان )7

جمعیـت یهودیـان در .بیشترین جمعیت یهودیان به ترتیب در کشورهاي اسرائیل، آمریکا، فرانسه و آرژانتین قـرار دارد

همان مصـطفی حنینـی کنـونی ودالجانع سال پیش در جنوب تهران در محله اي بنام 50نفر است که در 15000ایران

ه داشتند ولی با گسترش تهران اکثر یهودیان به نقاط دیگـر تهـران رفتنـد ولـی عمـده زندگی می کردند که هفت کنیس

کنیسـه و در 20تمرکز یهودیان حد فاصل میدان ولیعصر تا میدان فاطمی و خیابان اسدآبادي قرار دارد و کال در تهـران

.شهرهاي دیگر نیز بنابه جمعیت تعدادي کنیسه وجود دارد

مورد این تحقیق چیست؟ در آخر، نظر شما در)18

. رابطه با شهرسازي کمتر معنی دارد ولی معرفی ادیان، سبب می شود تعصبات و خشونت هاي دینی کاهش پیدا کنـد

.زیرا آزارهاي دینی و دشمنی بین ادیان ناشی از عدم آگاهی و سوء تفاهم هاي موجود در بین افراد است

)نجمن کلیمیان استان تهرانعضو ا(مصاحبه با آقاي فرهاد افرامیان

:لطفا در مورد دین یهود و جایگاه شهرسازي در این دین توضیح دهید

پیش از میالد، ساالمانازار، 700در حدود سال . سابقه دارد) 2700(قوم یهود در ایران در حدود دو هزار و هفتصد سال

در آن تاریخ دو دولت از بنی اسرائیل وجود . منقرض کرد پادشاه آشور، دولت اسرائیل را که پایتخت آن شهر سامره بود

داشت یکی موسوم به دولت یهودا که افراد آن از اعقاب حضرت داود و سلیمان بودند و پایتخت آنان شهر اورشلیم

بود و دیگري معروف به دولت اسرائیل که افراد آن از خانواده افرائیم فرزند حضرت یوسف بودند و پایتخت ایشان

. پس از انقراض دولت اسرائیل، دولت یهودا در حدود یکصد و شصت سال باقی و برقرار بود. هر سامره بودش

نفر از یهودیان را به اسارت گرفت و به اطراف بابل و ماد کوچانید و از مسقطالرأس خود به 60000ساالمانازار قریب

رشان نیفتد و نتوانند قدعلم کنند و از همسایگان اطراف و استقالل به س) فلسطین(کلی دور کرد که دیگر هواي کنعان

از این مهاجران و اسیران یهودي، عده اي به طرف . کسانی را آورده به جاي آنها در آن قسمت از فلسطین ساکن کرد

پس از تقریبا . گیالن و دماوند رهسپار شده، در این نواحی به واسطه موقعیت و محل مناسب آن ساکن شدند

سال، کورش کبیر، اعالمیه آزادي یهودیان را صادر کرده و به آنها همه گونه مساعدتهاي سیاسی و مالی نمود دویست

عده اي از یهودیان ایران، اصال از آن اعالمیه آگاهی . و آنان را براي آبادانی اورشلیم و بیت المقدس به کنعان فرستاد

یشه اي که دوانده و صاحب آب و گل و احشام شده بودند از حاصل نکردند و برخی هم که مطلع شدند به واسطه ر

اکنون دهکده . ایران بیرون نرفتند و بعدها به تدریج به نواحی دیگر ایران رفتند و در آن شهرها ساکن و متوطن شدند

هودیان است بزرگی در نزدیکی دماوند واقع است که گیلیارد نام دارد و تپه هاي آن، قبرستان دو هزار و پانصد ساله ی

حتی امروز یهودیان تهران هم عالقمندند که پس از مرگ نیز قبرشان محفوظ و دستنخورده بماند و وصیت میکنند که

جنازه شان را به تپه هاي گیلیارد منتقل کنند و در آن جا به خاك بسپارند تا از دستبرد دگرگونی روزگار محفوظ و برکنار

انجمن کلیمیان تهران براي . رستان باستانی گیلیارد در بافت شهر قرار گرفته استبا گسترش شهر دماوند، گو.بمانند

نگهداري و آبادانی این میراث کهن مدتها است اقدامات قانونی را بعمل آورده که تاکنون نتیجه مطلوب حاصل

جایی که .ساکن هستنددر ایران یهودیان در شهرهاي اصفهان،کرمانشاه،همدان،خرم آباد،سنندج و تهران . نشده است

7هاي زندگی قوم یهود در ایران بوده است و تاریخ ورودشان به حدود شود از نخستین کانون اکنون اصفهان نامیده می

بخت«اند این شهر را اسراي یهود که گفته از عهد بسیار قدیم، یهودیان اصفهان می. گردد قرن پیش از میالد برمی

پیشینه . اند اند، تأسیس نموده ه بابل کوچ داده بود و پس از وي به ایران مهاجرت کرده از کشور یهودیه ب» النصر

گردد و همچنین بنابر مستندات تاریخی، ورود آنان با زندگی یهودیان در اصفهان تا دوره هخامنشیان نیز به عقب باز می

ورود یهودیان به ایران و » هرتسفلد«نان که چ. هایی گوناگون صورت گرفته است فواصل زمانی، گاه طوالنی و از مکان

.دهد به ویژه همدان و اصفهان را به اوایل سده چهارم میالدي، مقارن با پادشاهی یزدگرد یکم ساسانی نسبت می

، » دخت شوشن«اي از نویسندگان، ایجاد آن را به سفارش اند که پاره اي مخصوص خود داشته یهودیان اصفهان محله

نامیدند که می» جهودانک«شهرك یهود را ساسانیان . دانند ساسانی، مربوط می» پیروز«ي یزدگرد یکم و مادر ملکه یهود

النهرین بین» راس الجالوت«هاي آن تابع هاي بازرگانی آنان بود و جماعت یهود و کنیسه در عین حال کانون فعالیت

.دیعنی محله یهود بو» کوجهودان«نام دیگر این محل . بودند

)ضو انجمن کلیمیان تهرانع(اسحاق بن ماشیهمصاحبه با آقاي

:لطفا در مورد دین یهود و جایگاه شهرسازي در این دین توضیح دهید

در (اسرائیل یا کلیمیان در لفظ ایرانی، پیروان دین یهود و شریعت ابالغ شده از خداوند به حضرت موسی یهودیان، بنی

اسرائیل را به سرزمین پس از درگذشت حضرت موسی، جانشین وي، یهوشوع، بنی . هستند) پیش سال 3300حدود

تن از انبیاي بنی 55، )میالدي 70حدود سال (المقدس در اورشلیم مقدس وارد کرد و تا زمان ویرانی دومین معبد بیت

. اسرائیل به هدایت و ارشاد پیروان این دین پرداختند

گردد و بسیاري از اماکن مقدس و تاریخی آنها در این سال پیش باز می 2700یان در ایران به حدود سابقه حضور یهود

در همدان و حضرت استر و مردخاياسرائیل مانند حضرت دانیال نبی در شوش، کشور قرار دارند که آرامگاه انبیاي بنی

هاراو اورشرگاء در یزد و –هاي چندین تن از علماي برجسته یهودي آرامگاه.اند بقوق نبی در تویسرکان از این جمله ح

یهودیان با سکنی گزیدن در . .حاخام مال مشه هلوي در کاشان در ایران قرار داشته و مورد احترام مسلمانان نیز هستند

هاي آرامی و عبري به آن نمودند و موادي از زبان خود را نیز اتخاذ می مناطق مختلف ایران، زبان محل سکونت جدید

تر این بیش. نامند یهودي می –هاي ایرانی باشد، آن را ایرانی ي یکی از زبان اگر زبان یهودیان برپایه. افزودند می

. هاي مادي هستند هاي ایرانی، جز زبان فارسی، جزء لهجه زبان

هاي دینی از کرسی نمایندگی برخوردار شدند و کلیمیان تا لی در دوران مشروطیت، اقلیتبا تشکیل مجلس شوراي م

بعد از پیروزي انقالب اسالمی در مجلس خبرگان قانون اساسی نیز . اند ها داراي نماینده بوده به امروز در همه دوره

یک نماینده در مجلس شوراي اسالمی کلیمیان طبق قانون اساسی داراي. نماینده کلیمیان ایران حضور فعال داشت

هاي سیاسی، اجتماعی و شرعی جامعه کلیمی حول سه محور مرجع دینی کلیمیان، نماینده کلیمیان فعالیت. هستند

هرگونه اعالم موضع یا پیگیري مسائل . در مجلس شوراي اسالمی و هیئت مدیره انجمن کلیمیان تهران متمرکز است

.گیرد جامعه کلیمی از طریق نهادهاي مذکور صورت میحقوقی ، سیاسی و اجتماعی

هاي هاي فرهنگی ورزشی، سازمان هاي متعدد، مدارس خاص، مجتمع )کنیسه(اکنون جامعه ي یهود داراي کنیسا هم

هاي مواد گوشتی طبق شرع جوانان، دانشجویان و بانوان، سراي سالمندان، کتابخانه مرکزي، تاالر اجتماعات و فروشگاه

.نشین می باشد یهود در مناطق و شهرهاي یهودي

رسانی و نشر آثار فرهنگ یهودي به صورت کتب و نشریات متعدد با افت و خیز، همواره جریان داشته و پس از اطالع

عهده) 1378ارگان انجمن کلیمیان از سال ( افق بینااي، نشریه تموز و ماهنامه هاي داخلی دوره انقالب عالوه بر بولتن

کانون خیرخواه از دیگر نهادهاي خیریه جامعه کلیمی است که مهمترین فعالیت آن، اداره . اند دار این امر بوده

هزینه . ان دکتر سپیر در جنوب شهر تهران است که به ارائه خدمات به کلیه شهروندان ایرانی مشغول استبیمارست

.شود اداره این بیمارستان عمدتا توسط خیرین کلیمی تامین می

اند که در سالهاي اخیر به علت کاهش جمعیت و نیز مدارس متعددي از گذشته احداث و بهره برداري نموده کلیمیان

آموزان کلیمی در سایر مدارس عام، تعدادي از این مدارس در اختیار آموزش و پرورش و دانش اکندگی دانشپر

.اند آموزان مسلمان قرار گرفته

خوانده می شود، تسمه اي سیاه رنگ به دور بازوي چپ و انگشت یهودیان در مراسم روزانه مذهبی خود که تفیال

تورات نوشته شده درون آن کلماتی از بندند،که سیاه کوچکی به پیشانی میآنان جعبه .کوچک دست چپ می بندند

.است

علت بستن جعبه سیاه کوچک روي سر نزدیک . نزدیک بودن به قلب استعلت بستن تسمه چرمی به دور دست چپ

.استآن به مغز بودن

.اید تفیلین ببندداسم این تسمه سیاه تفیلین است و هر فرد مذکري که به سن تکلیف رسیده باشد ب

دست گرفته به خواندن دعا خوانده می شود به سر می اندازد و تورات در نمازگزار سپس روپوش سفیدرنگی که طلیت

.شودیمشغول م

. سحري خوانده می شودتفیال باید صبحها پس از برخاستن از خواب انجام گیرد و از این رو

نسخه باید پوشانده شده، در مکانی محفوظ ت نگهداري می شود که ایندر بسیاري از کنیسه ها نسخه اي کهن از تورا

.پنهان گردد

.در ایران یهودیان در شهرهاي اصفهان،کرمانشاه،خرم آباد،سنندج،میاندوآب،همدان و تهران ساکن هستند

آقاي آتور خنانشومصاحبه

تحصیل در زمینه مدیریت دانشگاه تهران و علوم سیاسی در اروپا

.نماینده مجلس -خانه دارکار

ما اشوریها، خداي آشور را داشتیم بعد که کورش بابل را .یران از فعاالن آشور بودموارد پاریس شدم در ا 1347در سال

. تمام فرهنگ بابل از ایران اطاعت کرد. گرفت

ل مسیحیت زمخت فکر یک معمار قبل از قبو: در مورد شهرسازي وآن دانش یاابزاري که بعد از مسیحیت آمده است

می کرده ولی بعد ازقبول مسیحیت لطافت انسان بیشتر می شود ، فرقی نمی کند درچه کسی باشد می تواند

مدیریت خوانده باشد یا یک مهندس شهرساز باشد ، منی که مدیریت خواندم لطافت و آرامش بیشتري در

دارد که نمی شود گفت تمام این علم بعد از کارمدیریت دارم ولی یک شهرساز لطافت بیشتري در طراحی شهري

مسیحیت آمده است ، قبل از مسیحیت در زمان خود مسیح،رم قسمت هاي زیادي از خاور میانه را گرفته بود بنابراین

.وقتی این امپراتوري عظیم بود،شهرسازي باید خیلی قوي باشد

سیحیت فقط در طرز تفکر یا نگرشی که یک م.ولی شهرسازي یک علم است - مسیحیت فقط لطافت به انسان داده

سیستم شهرسازي اروپا بسیار جالب است،مثال کلیساها داراي لطافتی است که . معمار به ساختمان دارد،مربوط است

من نمی توانم قبول کنم که مسیحیت علمی آورده باشد که بتواند شهرراعوض کند فقط می . به مسیحیت بر میگردد

ان ها تاثیر داشته در طرز تفکر یا لطافتی که انسان پیدا کرده با یک نگرش ظریفانه به شهرسازي توانم بگویم در انس

.توجه کرده و آن راطراحی کرده و به جز این نمی توان گفت مسیحیت در شهرسازي دخالت داشته باشد

مثال تاریخ نشان می وقتی در جاي کلیسایی ساخته می شد مردم می آمدند دراطراف آن ساختمان سازي می کردند

سال پیش آشوري ها خداي آشور را آفریدند و 7000در حدود . دهد فقط معبد باعث می شد شهرسازي به وجود آید

اولین معبدي که ساختند از آنجا شهرسازي شروع شد چون مردم می خواستند نزدیک معبد باشند که به نماز و

.ر اطراف معابد بودزیارتشون بپردازند و این دلیل ایجاد شهرها د

مثال در اروپا خیابان بندي به قدري جالب ساخته می شد که قرن ها دست نخورده باقی می ماند و ساختمان ها طوري

این کار باعث کاهش هزینه دولت می .سال عمر داشتند مثل فرانسه 100 -120ساخته می شد که حداقل

ساخته شود چون این هزینه مال مملکت و مال کشور است شود،صحیح نیست که یک ساختمان خراب شود و دوباره

.،پس باید مملکت را اصالح کنیم

مثال در شهرسازي آسفالت هایی که ما داریم سال به سال باید ترك ها را پر کنیم ولی در اروپا اینطور نیست ،

رق نمی کند،در غیر این صورت شهرسازي باید روي مقاومت کار کند،در ساختمان ها و خیابان ها و پس کوچه هاهیچ ف

.هزینه مملکت زیاد می شود

به نظر شما دین بر شهرسازي بیشتر تاثیر می گذارد یا شهرسازي بر دین؟

اثرات دین بر روي انسان است نه بر روي شهرسازي ، شما .دین دخالت دارد ولی نمی توان گفت همه چیز از دین است

د که به جامعه نمی خورد و نمی توانید با شهرهاي دیگر حرف بزنین چون وقتی خیلی مذهبی باشید افکاري داری

دین شما را بیرون از جامعه کرده ، دین اثراتش زمانی است که منطقی برخورد کنیم . حرفاتون را زیاد نمی پذیرند

هنگ با درست است که این فر. به نظر من فرهنگ مملکت است که جامعه را می سازد. وآنطور که هست بپذیریم

دین آمیخته است و طرحی که داده می شود بر اساس افکارمان است ، پس در این طرح دین دخالت دارد ولی بیشتر

. فرهنگ تاثیرگذاراست

دیدگاه انسان بر اساس فرهنگی است که از مجموعه عوامل خانواده و مدرسه و مملکتی که در آن زندگی می کند

دین با فرهنگ . فرهنگ تهران فرق می کند بنابراین دیدگاه ها هم متفاوت است هر جایی فرهنگش با.ساخته می شود

این جامعه با فرهنگ خاص خود ،با دیدگاه هایی که پیدا می کند و . آمیخته است و دین سازنده فرهنگ جامعه است

دیدگاه هاي انسانهایی این ها . پیدا کرده دست به ساخت شهر می زند و جاهایی مثل موزه یا مسجد را در آن می سازد

.است که در شهر زندگی می کنند

تاریخ می گوید که دانش ساختمان و شهرسازي و خداپرستی را باخود می برد که به انها یاد بدهند که چه طور خداي

.آشور را بپرستند و طرز زندگی کردن را مثل کشاورزي

.آشور بود که بیشتر در ایران دراین زمینه کار کرد

. خیابانهاي بابل قیر بود. زي تا حدي بود که قیر به کار می بردنشهرسا

االن هم در پاریس محله هایی از کوچه خیابان هاي اصلی است که سنگ فرش است و هم چنین از میدان حر به سمت

سال پیش مانند پاریس سنگ بود 50-40توپخونه تا

بان امام خمینی را داریم که از میدان حر می رود به ولی ما خیا.االن یک میدانی در پاریس هست که سنگ است

توپخونه همش سنگ فرش بود که کندند بنابراین، این فرهنگ مسیحیت نیست چون بابل و آشور زمانی که از بین

. رفتند مسیحیت نبود

و مسیحیت ساختار شهري در دوران یهودیت)2

یمابین شهرو ده در نهایت اشکال است اما همین قدر معلوم معروف است ،؛در تواریخ بنی اسرائیل تمییز ف: شهر

میتوان نمود که شهري بی حفاظ و بی دیوار و خندق بوده چون عدد اهالی بحد کفایت میرسید در پی محافظت و حفظ

خود افتاده دیوار و خندقی از براي آن ده قرار داده متدرجا بزرگ میشد و یا قصبه مانند می گشت و اول شخصی که

در قدیم شهرها پر نفوس و داراي کوچه هاي تنگ کجو معوج وبعضی از کوچه ها مسدود و .بناي شهر گذارد قائین بود

یا سر پوشیده و برحسب پیشه و صنعت اهالی نامیده میشد چنانکه درر اورشلیم کوچه پنیر فروشان و غیره و محل

؛و در بعضی از شهرها میدانهاي متعدد و تماشاگاهها ها بود اجتماع و خرید و فروش اهالی در جلو خان دره ها و دروازه

.بود مخصوصا در آشور و بابل ، کوچه بسیاري از شهرها سنگ فرش بود می

دیوارهاي شهر ها بلند و داراي دروازه ها و پشت بندها و برجها میبودو بعضی از دیوارها از :شهر یا شهرهاي حصار دار

که قابل سوختن بوده و دروازه شهر ها را گاهی از اوقات با صفحات مس و آهن می چوب و غیره ساخته شده است

پوشاندند و یا اینکه در را از این فلزات میساختند و در شهرهاي حصار دار برج و محلی که سرباز در آنجا پناه برد میبود و

بردند و اینگونه برجها غالبا بر جایهاي بلند و ها پناه می آن برجه هر گاه اهل شهر از مدافعه عاجز می آمدند آنها نیز ب

.تپه ها ساخته میشد

اجمالی به وضعیت یهودیان اروپاي شرقی و لهستاننگاهی

:اولین مهاجرت یهودیان به لهستان

میالدي براي اولین بار مهاجرت یهودیـان بـه سـمت اروپـاي شـرقی 1096زمان با شروع اولین جنگ صلیبی در سال هم

آنها در امتداد حوالی کراکاو به نام وایشسـل و نیـز . اولین مهاجرین از بوهم، آلمان و کشورهاي جنوبی بودند. دآغاز ش

گسـترش . قسمت شلسویگ استقرار یافته و بدون هرگونه محدودیتی مشغول به کشاورزي یـا دیگـر مشـاغل شـدند

به طور مثال می تـوان . ز به آن اشاره شده استیهودیت در این مناطق به حدي پیشرفت نمود که در منابع تاریخی نی

و نام گذاري .) م 1287(، فعالیت یک انجمن در کالیسز .)م 1237(به وجود یک منطقه کامال یهودي نشین در پولتسک

. اشاره نمود.) م 1330(خیابانی به نام یهودیان در کراکاو

1202تـا 1138هـاي یهودیان طـی سـال . شد می وضعیت حقوقی یهودیان زیر نظرمستقیم و مساعد پادشاه مشخص

میالدي تحت حکومت میسکو سوم، فرماندار لهستان بزرگ که بعدها به عنوان حاکم کل لهستان منصوب شـد، از هـر

اي براي یهودیان، تجارت آزاد را براي آنها مجـاز فرماندار وقت با تصویب حق ویژه 1264در سال . نظر پیشرفت نمودند

پـس از آن . میالدي در کل لهستان اجباري شد 1334لحاظ نمودن حق ویژه در سال . ه کشور خود دعوت نمودو آنها را ب

اي برخوردار شدند و از نظر حقوقی تحت نظارت مسـتقیم فرمانـدار بودنـد، در مراجـع حقـوقی یهودیان از امتیازات ویژه

شـد، متعلقـات ه آنها شـامل پرداخـت جریمـه مـی شد ، هرگونه آسیب رساندن ب شهرها با آنها برخورد نامناسب نمی

گرفـت، مـتهم نمـودن ، قبور و محل سکونت آنها مورد حفاظت قرار می)کنیساها(هاي آنها یهودیان از جمله عبادتگاه

ترتیـب بـدین . آنها در به صلیب کشیدن حضرت مسیح ممنوع شد و آنها از هـر جهـت از آزادي کامـل برخـوردار شـدند

البته منشا اعطاي حقـوق . ن گروهی کامال مستقل و جدا از تقسیمات عمومی کشوري محسوب شدندیهودیان به عنوا

اي بود که در گذشته توسط پادشـاه اتـریش صـورت بلکه تصمیم انسان دوستانه. ویژه مذکور تنها کشور لهستان نبود

. گرفت و براساس آن اتهام، به صلیب کشیدن حضرت مسیح توسط یهودیان رد شد

:کالت اولیه مش

هاي مختلف باعث ایجاد رقابت اقتصادي و اجتماعی میان آنهـا بـا جامعـه اکثریـت پیشرفت سریع یهودیان در حرفه

هـاي سـنگینی نیـز بـه دنبـال این امر باعث بروز برخوردهاي قدیمی و اتهامات متداول گذشته شد که گاه جریمه. شد

به دنبال حمایت یکی از راهبین و سخنرانی ضد یهودي 1454در سال . ندها بعضی حکام بود آغازگر این ناآرامی. داشت

ها که در ابتدا جنبه اقتصادي داشت کم کم مبدل به این ناآرامی. او در تعدادي از شهرهاي لهستان تظاهرات برگزار شد

وسـط حکـام وضـع اي کـه ت مبارزه اي مذهبی و ضدیهودي شد، اما وضعیت حقوقی یهودیان به علت وضع قوانین ویژه

اعطاء اختیار کامـل بـه یهودیـان در امـور مربـوط بـه خـود، آنهـا را موظـف بـه . شده بود از اهمیت خاصی برخوردار بود

. مدیریت کامل بر امور فرهنگی، آموزشی و حقوقی نمود

ار شـباهت میالدي در کراکـاو مـی شـود کـه از نظـر سـاخت 1515ترین نوع مدیریت کامال یهودي مربوط به سال قدیمی

شـد، کـه بیشـتر از مدیریت امور به کارمندان افتخاري سپرده می. بسیاري به نوع مشابه خود در شهرهاي آلمان داشت

در صـورت بـروز اخـتالف . گردید ها و یا افرادي که داراي مقام و منصب قضایی نیز بودند تشکیل می افراد مسن، حاخام

یهودیـان نیـز بـا توجـه بـه . نمـود سـتانی موضـوع را قضـاوت مـی میان یهودیان و مسـیحیان یـک قاضـی یهـودي له

اي کامال مخصوص بـه خـود داشـتند کـه در آن مسـیحیان اجـازه سـکونت هاي موجود سعی در ایجاد منطقه محدودیت

. میالدي موفق به ایجاد چنین مناطقی در لهستان شدند 1645و 1633و 1568هاي آنها در سال. نداشته باشند

پس از آن از . نمود میالدي مرجع داوري در لوبلین تشکیل یافت که به دعاوي میان یهودیان رسیدگی می 1530از سال

. موظف به پرداخت مالیات شدند 1549آنها موظف به انجام خدمت وظیفه سربازي و از سال 1544سال

س این مجمع یـک رئـیس قـرار در را. میالدي مدیریتی یهودي توسط پادشاه لهستان تشکیل شد 1578-79حدود سال

داشت و عالوه بر آن یک عضو به نمایندگی رهبر کل مذهبی وقت، مسئول انتشارات دینی و یک مقام مسـئول مـالی

فعالیت خـود را در لـوبلین آغـاز نمـود و تـا 1581نامیده شد و از سال »وعد اربع اراخوت«این مجمع . منصوب شدند

. نمود یبه امور یهودیان رسیدگی م 1764سال

هاي یهودیـان، تـوان اقتصـادي رو بـه افـزایش یهودیـان و توسـعه ترتیب قرن شانزدهم حاکی از استواري انجمن بدین

. مناسب استقالل به نحو مثبت بود

:قرن هفدهم

بلین کردند و در شهرهایی چون لو برعلیه یهودیان فعالیت می» یزوییتن«در این دوره گروهی از افراطیون مسیحی به نام

هاي شدید در اکثر شهرها، عالوه بر آن به علت درگیري. باعث بروز حوادث خونباري براي انتقام خون حضرت مسیح شدند

. کردند سکنه آنها در وحشت و نگرانی زندگی می

امـا ایـن مبـارزه باعـث ایجـاد یـک مقطـع . اي از اوکراین علیه حکومت لهستان آغاز شد میالدي مبارزه 1648در سال

جنـگ علیـه اوکـراین، روسـیه، . زمانی تلخ و فراموش نشدنی چه در تاریخ یهودیان لهستان و چه براي کشور لهستان شد

باعث از بین رفتن بسیاري از شهرها بـه ویـژه منـاطق زراعـی 1717تا 1648هاي سوئد، ترکیه و دیگر مناطق طی سال

نفـر یهـودي 125000ر نفر تخمین زده شد کـه در ایـن بـین ها بالغ بر هفتصدهزا شدگان طی این سال تعداد کشته. شد

. بودند

اما پس . بدین ترتیب یهودیت در لهستان نه تنها از نظر اقتصادي پیشرفت ننمود بلکه از نظر اجتماعی نیز متوقف شد

بنیـان ) هـودي بنیادگرایان ی(میالدي مجددا جامعه یهودي لهستان رشد خود را آغاز نمود و گروه حصیدیم 1717از سال

. نهاده شد

:تقسیم لهستان

تقسیم لهستان از نظر سیاسی از قرن هجدهم میالدي آغاز شد و ایـن امـر باعـث تقسـیم یهودیـت بـه سـه قسـمت

اما یهودیانی که در بوکوانیـا سـاکن بودنـد مـورد . یهودیان ساکن پروس با جامعه اکثریت همگون شدند. مختلف شد

پادشـاه وقـت . شـد ها برخورد می یهودیان هنوز مدیریت خود را داشتند اما با آنها مثل برده گرفتند گرچه تحقیر قرار می

شـدند و دستوري صادر نمود که براساس آن یهودیان در نامگذاري فرزندان خود اختیاري نداشته و به اجبار نامگذاري می

ب یهودیان این منطقه تازه پس از آغـاز جنـگ ترتی بدین. شد هاي ناشایست و سبک برگزیده می اکثرا هم براي آنها نام

. جهانی اول پاي در مسیر آزادي نهادند

بخش اصلی یهودیان لهستان در قسمت غربی روسیه، لیتوانی، اوکراین و پودولین سکنی گزیدند که البته ورود آنهـا بـه

دیـد مثبتـی نسـبت بـه یهودیـان گـاه در این هنگام قانون اساسی روسیه که هـیچ . مرکز روسیه در آن زمان مجاز نبود

. که آزادي فرهنگی را از آنها سلب نموده بود سعی در جذب یهودیان داشت نداشت در حالی

:تساوي حقوق

میالدي در مناطقی که توسط اتریش اشغال شده بـود صـورت 1859تا 1848هاي تغییرات اساسی و مفیدي طی سال

میالدي برابري حقوق یهودیان 1867-68در نهایت در سال . صورت قانونی درآمداین تغییرات به مرور زمان به . گرفت

اما در ورشو تساوي حقوق وجود نداشت زیرا در قانون اساسی تنها این حقوق براي مسـیحیان تعریـف شـده . اعالم شد

ییـري در وضـعیت نیـز تغ 1830-31در سـال » قیام نوامبر«میالدي قوانین جدیدي وضع شد و حتی 1821در سال . بود

ورزیدنـد و از اجـراي آن نگـران مقامات دولتی از اجراي حقوق برابر براي یهودیان امتناع می. حقوقی یهودیان ایجاد نکرد

ایـن امـر . به بعد به دنبال ارسال ابالغی مجبور به اجـرا رعایـت حقـوق یکسـان شـدند 1862ژوئن 5اما آنها از . بودند

. ر در ساختار و اعتماد به نفس را براي یهودیان به همراه داشتپیشرفت فرهنگی و سیاسی، تغیی

:دولت مدرن لهستان

: ها قبل از شروع فاجعه جنگ جهانی دوم داراي سه گروه اصلی از یهودیان بود دولت مدرن لهستان سال

. متعصبینی که در تالش ایجاد یک فرهنگ واحد بودند -1

. ي مختلف مذهبیها هاي صهیونیستی با دیدگاه گروه -2

. ها که با دو گروه دیگر در مبارزه بودند گروه متمایل به چپی -3

بدین ترتیب رقابت میان طرفداران سه گروه وجود داشت و هر یک خواهان مدیریت مسـتقل و در عـین حـال ییـدیش

. بودند) فرهنگ و زبان یهودیان اروپاي شرقی(

شد اگر چه آنها همیشه به علت سرگرم بودن با مشکالت مربوط به یده میهاي یهودي گرایش سیاسی د در اکثر خانواده

در کاتووتیز یک ارگـان جهـانی از سـوي یهودیـان معتقـد و 1912در سال . گرفتند حفظ حیات خود از سیاست دوري می

بـر ایجـاد عـالوه 1921این ارگـان در سـال . بند به کتاب مقدس به جهت اجرا و توضیح عالیق مذهبی شکل گرفت پاي

آمد همه چیـز در لهسـتان به نظر می. کرد آوري می امکان تحصیل کتاب مقدس، اعانات نیز براي مصارف مذهبی جمع

شماري مراکز فرهنگی و انتشاراتی مختلف در شهرهاي بزرگ تاسـیس تعداد بی. رود در راستاي حقوق یهودیان پیش می

از همـه . رفتنـد دانـان مشـهور بـه شـمار مـی روسی خود جزء موسـیقی عالوه بر آن یهودیان لهستانی در کنار رقباي. شد

. ها جاي ثابتی پیدا نمود ها، کتب، تئاتر و حتی در فیلم تر، زبان ملی آنها یا همان ییدیش در روزنامه مهم

که شامل اروپـاي مرکـزي و شـرقی مـی شـد و یهودیـان زیـادي نیـز در آن 1917-19هاي در پی انقالب اروپا طی سال

امـا بـا . مشارکت داشتند، جمهوري مردمی لهستان پا گرفت که البته قادر به حل مشکالت اجتماعی و اقتصـادي نبـود

حکومـت جـوان . اش فارغ از ملیت و مذهب خود از حقوق یکسـانی برخـوردار بودنـد توجه به قانون اساسی کلیه سکنه

به ویـژه در جنـگ . جهانی در موقعیت سختی قرار داشتند لهستان و البته یهودیان ساکن در آن در فاصله زمانی دو جنگ

به حـدي . هاي پس از آن یهودیان زیادي در لهستان، لیتوانی، پودولین و اوکراین دچار فقر مالی شدند جهانی اول و جنگ

یهـودي -هاي خیریـه امریکـایی دوستانه سازمان هاي انسان کردند و تنها وابسته به کمک که در زیر نقطه فقر زندگی می

. بودند

موج کشتار یهودیان و حمله به آنها توسط مسیحیان آنها را وادار بـه . آنها به تدریج متوجه افزایش فشار محیط شدند

تعداد کثیري از آنها به سوي اروپاي غربی، امریکاي شمالی و یـا جنـوبی و البتـه فلسـطین مهـاجرت . ترك موطن نمود

400000باعـث مهـاجرت بـیش از 1937تـا 1921هاي جو ضدیهودي میان سالوضعیت اقتصادي، بیکاري و . نمودند

داد که میلیونی می 32در لهستان خبر از جمعیت 1931سرشماري سال . یهودي به سوي اروپاي مرکزي، و فلسطین شد

از راه تجارت و درصد 36درصد از این جمعیت کوچک از طریق کار در کارخانجات، معادن، 42.ده درصد آنها یهودي بودند

البتـه در ایـن . نمودنـد هاي سطح باالیی چون طبابت، وکالت و یـا آمـوزش امـرار معـاش مـی درصد از طریق شغل 20

مقطع زمانی آمار بیکاري بسیار باال بود، اما با آغاز جنگ جهانی دوم و تسلط آرام حکومت هیتلـر بـر سرنوشـت ملـت

. لهستان مهر سکوت بر لبان یهودیان زده شد

درصـد 2/38درصد این عده در کارخانجات و 1/45درصد یهودیان لهستانی در شهرها، 5/76حدود 1931نابودي در سال

. در لهستان سکونت داشتند 1937در معامالت و امور بیمه اشتغال داشتند و بیش از یک سوم یهودیان اروپا در سال

حدود بیست هزار یهـودي در . شی یهودیت در اروپاي شرقی آغاز شدبه لهستان تال 1939با حمله سربازهاي نازي در سال

به فرمان رایش از گتـو بـه 1941در گتو محبوس شدند و از سال 1940یهودیان از سال . کشته شدند» قیام سپتامبر«

سـتور یهودیـان بـه د . بنـا شـد » شـلمنو «اولین بازداشـتگاه مـرگ در 1941در سال . هاي مرگ منتقل شدند بازداشتگاه

. ها منتقل و گروه زیادي از آنها به قتل رسیدند حکومت آلمان از کل اروپا به بازداشتگاه

کشاندند ها را به نابودي می ها، اسالوها با هزار بهانه دیگر انسان شد بلکه کولی این نابودي تنها به یهودیت محدود نمی

ها در شـهرهاي مختلـف شـکل گرفتـه ال داشت که طی قرننابودي دنیاي حصیدیم و زندگی سنتی یهودیان را نیز به دنب

هـایی چـون آشـویتس، مایـدانک، گـاه وجود قتل. در این شرایط هیچگونه تحلیل و یا تفکر و منطقی پاسخگو نبود. بود

. ترزین اشتاد، داخاو و اماکن مشابه قابل درك نبود، بشریت ناظر ظهور غول فاشیزم بود

شد ؟ ها در یهودي بودن یا کولی بودن آنها خالصه می هایی و کشتن انسان گاه ین قتلآیا تنها دلیل براي وجود چن

. توان داد به این سؤال پاسخی به جز جنون قدرت شیطانی و نژادپرستی نمی

:وضعیت فعلی

قلیلـی از تعداد . ترین اثري از یهودیت براي بازسازي مجدد آن در لهستان ناممکن بود پس از هولوکاست، یافتن کوچک

وجـود حکومـت . بـه اسـرائیل مهـاجرت کردنـد 1957تـا 1946یهودیان لهستانی به جاي مانده از جنگ بین سال هاي

. کمونیستی، کلیساي کاتولیک و جامعه لهستان دالئلی بودند که یهودیان را به مهاجرت تشویق نمودند

. ش دارد که اکثر آنها در ورشو و کاراکاو ساکن هسـتند در حال حاضر لهستان حدود ده هزار یهودي با جمعیت رو به افزای

لهستانی و فصلنامه اي به زبان ییدیش و خبرنامه اي مربـوط بـه موسسـه -عالوه بر آن هفته نامه اي به زبان ییدیش

.شود تاریخ یهودیت در ورشو منتشر می

، تونس و الجزایر)مراکش(یـــهودیان مغــــرب

جامعه چنـد صـد . هودیان در مراکش با زندگی یهودیان ایران مشابهت و نزدیکی بسیار داردسیر زندگی جامعه ی: اشاره

یهودیـان مراکشـی ضـمن . اینک به جمعیتی چند ده نفري تبدیل شده است 1948هزار نفري یهودیان مراکش در سال

ه نهتنهـا متـاثر از حفظ اعتقادات و سنت هاي یهودي خود داراي یـک فرهنـگ قـدیمی و دیرپـاي مراکشـی بودهانـد کـ

اعتقادات دینی یهود بوده بلکه بخشی از فرهنگ و تمدن مراکش را تشکیل داده است که اینک میرود تا هم از فرهنگ

در این مقاله رئیس جامعه یهودیان مراکش با اندوه میگویـد . یهود و هم از بافت فرهنگی و تمدن مراکش محو شود

ی است و شهري که نهصد سال پیش خانه یهودي بزرگ و فیلسوف و مفسـر که شمع یهودیت در مراکش رو به خاموش

آیـا تمـدنها و سـنتهاي . بوده است از آخرین نفرات یهودي خداحافظی میکنـد ) هارامبام(» موسی ابن میمون«تورات

؟ آیـا ...زیباي یهودیان در نقاط مختلف جهان در فرهنگ امریکایی، شکل مورد پسند زورمـداران عـالم را خواهـد گرفـت

؟ ...فرهنگی و تاریخی خود حفاظت نماید و آنها را به نسلهاي بعد بسپارد -یهودیت میتواند از میراث بزرگ دینی

و به نظر میرسد با همـه مشـکالت . گذشته نشان داده است که یهودیان توان مقابله با بحرانهاي گوناگون را داشتهاند

!! …یهودیان ایران میتواند گواهی بر این مدعا باشد حضور. بر این بحران نیز غلبه خواهند کرد

، »ربـاط «پایتخت آن . میلیون نفر جمعیت واقع شده است 28در شمال غربی افریقا با حدود ) یا مراکش(» مغـــرب«

امور حقوقی و قضایی در این کشور . باشد هاي رسمی آن عربی، فرانسه و اسپانیایی، و مذهب رسمی آن اسالم می زبان

درصـد 70و » بربـر «درصد جمعیت این کشـور 30. ر اساس قوانین کشور فرانسه و مذهب اسالم حل و فصل می شودب

درصد از سکنه 35بیش از . نمایند تکلــم می» بـربـري«به زبان » بـربـر«هنوز اکثر مردمان . باشند آن مسلمان عرب می

در شـهرهاي ربـاط و کازابالنکـا و دو دانشـگاه اسـالمی در مغرب داراي دو دانشگاه دولتـی . این کشور شهرنشین هستند

در قدیم و در اصطالح سیاسی مغـرب بـه کشـورهاي سـلطنتی مـراکش، جمهـوري ( باشد شهرهاي مراکش و فاس می

). شده است الجزایر و جمهوري تونس اطالق می

مراکش، الجزایـر و تـونس بـه ســـــال یا به عبارتی در محدوده کنونی کشورهاي » مغــرب«تاریخ سکونت یهودیان در

منطقـه غربـی . بـه یهودیـت گرویدنـد » بربـر «میالدي افرادي از طوائف محلی 200حتی در سال . گردد میالدي برمی 500

میالدي تحت تاثیر حکومت اسالمی میانه رو واقـع شـد کـه 7-8امیه در قرون افریقاي شمالی با به قدرت رسیدن بنی

مـیالدي بـا فـتح 683در سـال . میالدي در شکوفایی یهودیت در تونس بسیار موثر بوده است 11ا ت 9این امر در قرون

پیروان . مغرب کنونی توسط لشکر اسالم، دیگر قبایل ساکن در این منطقه تحت قانون اسالم و رهبري واحدي در آمدند

ي تقریبی به حیـات خـود ادامـه دادنـد و در آزاد» اهل ذمه«ادیان توحیدي دیگر یعنی یهودیان و مسیحیان تحت قانون

. این قانون صدها سال در مغرب تعیین کننده وضع آنها بود

میالدي فشار و سختگیري بر یهودیان آغـاز و هـر روزه نیـز بـر آن افـزوده 1147در سال » آل مهاد«اما با آغاز حکومت

اش از این منطقه به مـراکش و خانواده) امبامهار(» موسی ابن میمون«که ) میالدي 1160(ها بود در همان سال. شد

-میالدي به مغـرب، جامعـه یهـودي 15و 14به دنبال مهاجرت جمع کثیري از یهودیان اسپانیایی طی قرون . گریختند

تا زمـانی کـه مغـرب مسـتعمره فرانسـه بـود، یهودیـان فقـط مجـاز بـه سـکونت در . سفارادي در الجزایر شکل گرفت

رغم این که در نزدیکی قصر پادشاهی قرار داشت از حمالت مخالفان علی» مال«. بودند» مال«به نام هاي خاص خود محله

به جمع مسـتعمرات ) م 1912(و مراکش ) م 1881(، تونس )م 1830(حتی پیوستن کشورهاي الجزایر . در امان نبود

م و بـا آغـاز پادشـاهی محمـد 1975سـال تا ایـن کـه در . فرانسه، هیچ کمکی به بهبود وضعیت زندگی یهودیان نکرد

هاي دولتی شدند و نسبت به هموطنان مسـلمان خـود از حقـوق یکسـانی پنجم، یهودیان نیز مجاز به انتصاب در مقام

. برخوردار شدند

وضـعیت یهودیـان در هـر یـک از . اما پس از گذشت حدود نیم قرن هر یـک از منـاطق فـوق مجـددا اسـتقالل یافتنـد

. گذرد تقالل یافته به طور اجمالی از نظر میکشورهاي اس

مراکـــشیهودیان

اي کـویري این شهر در منطقه. واقع شده است» مغـــرب«هزار نفر در جنوب 300با جمعیت بیش از » مراکـش«شهر

. باشد هاي فراوانی می واقع شده، داراي نخلستان

، جامعـه کلیمیـان افریقـاي شـمالی از »کازابالنکـا «وپـایی بـه با آغاز جنگ جهانی دوم و مهاجرت روزافزون یهودیان ار

. نفـر بـوده اسـت 000،80بـالغ بـر 1967اهمیت خاصی برخوردار شد به طوري که تعداد یهودیان ایـن ناحیـه در سـال

هـاي مـرگ جلـوگیري سلطان محمد پنجم حاکم وقت مراکش در زمان جنگ جهانی دوم، از انتقال یهودیـان بـه جوخـه

یهودي در مراکش سکونت داشتند کـه بـه دنبـال اسـتقالل ایـن کشـور در سـال 000،270بالغ بر 1948ر سال د. نمود

اما به دنبال وجود جو ضدیهودي در این کشور، تعـداد . آنها نیز از حقوق یکسانی نسبت به دیگران برخوردار شدند 1956

نفـر از ایـن 5000نفر بود که حدود 6500یهودیان فقط تعداد 1997در سال . زیادي از یهودیان، مراکش را ترك نمودند

عامـل دیگـر در . سـکونت داشـتند » فـاس «و » تـانگر «، »ربـاط «و بقیه در شهرهاي دیگـر چـــون » کازابالنکــا«تعداد در

کاهش یهودیان مراکش، کنار کشیدن آنان از مسائل سیاسی روز همزمـان بـا مـتهم شـدن یهودیـان بـه جانبـداري از

بـه طـور مثـال . شـود اکنون کاهش افراد جامعه یهودي در تمام مناطق مراکش به وضوح مشاهده می. بود اسرائیل

99انـد، و یـا تقریبـا نفر تقلیـل یافتـه 72نفر به 130در ده سال گذشته از » کازابالنکا«ساکنین خانه سالمندان یهودي

پس از اتمام تحصیالتشان به خارج از کشـور مهـاجرت آموز یک مدرسه یهودي تصمیم دارند دانش 147درصد از تعداد

. کنند

باشند که کماکـان توسط آنها در خارج از مراکش نیز حفـظ مذهبی خاص خود می -یهودیان مراکش داراي سنن فرهنگی

ترین یهودیـان جهـان عـرب بدین ترتیب یهودیت در مراکش با قدمتی بیش از دو هزارسال از جمله قدیمی. شده است

000،400در قرن گذشته تعداد یهودیان در این نقطه از افریقاي شـمالی بـیش از 50هاي دهه تا سال. شود رده میشم

دهنـده خاتمـه آیا این ارقام، نشان. باشد اما آمار فعلی حاکی از کاهش یهودیان این شهر می. شد نفر تخمین زده می

باشد؟ حیات یهودیت با چنین قدمتی می

وجود تابلوي عکسی در اتـاق . ها بکاهد ، تاحدي از نگرانی»جک زعفرانی«رئیس انجمن کلیمیان مراکش، شاید گفتگو با

تصویر، رئیس انجمن کلیمیان مراکش را حین گفتگو و دسـت دادن بـه حسـن : دهد وي بسیاري از سئواالت را پاسخ می

نکتـه مهـم در ایـن . دهـد نشـان مـی دوم، پدر پادشاه فعلی مراکش یعنی محمد ششم، مدت کوتاهی قبل از فوتش

پادشاه با دست چپ خـود، دسـت راسـت رئـیس انجمـن را : باشد عکس نحوه دست دادن پادشاه به رئیس انجمن می

گذارد و بدین ترتیـب عالقمنـدي و فشارد درحالی که او دست راست خود را طبق یک سنت قدیمی بر روي قلبش می می

. کش ابراز می نمایدتمایل خود را نسبت به کلیمیان مرا

که یکـدیگر اند نفر باقی مانده 240هزار نفري یهودیان مراکش فقط 50در حال حاضر از جمعیت «: گوید می «زعفرانی»

هنوز سـه کنیسـا در . اند شهر سکونت داشتهخانوار یهودي زمانی در این 120گوید حدود او می. »شناسند را به خوبی می

یـک جمـع ده ) شـبات (استثنایی هر هفته براي اجراي مراسم روز مقدس شنبه و به جز مواردکند این شهر فعالیت می

اي مقولهآوري این جمع ده نفره البته زحمات مسئولین کنیسا در جمع. شوند در کنیسا حاضر می (عسارا(نفره از مردان

کاهش تعداد یهودیان تنها منحصر به مراکش ارسد، زیر اما اخبار و ارقام، زیاد امیدوارکننده به نظر نمی. جداگانه است

که زمانی مراکز شکوفایی یهودیـت بـود، اکنـون پـذیراي » فاس«و «مکنس«، »تانگر«نیست بلکه شهرهاي دیگر مثل

.استعده معدودي از یهودیان

امـا هـم . ودبـ کنیسـا 30در مراکش که اکثریت جمعیت آن یهودي بود داراي » اسااوئیر«یکصد سال پیش شهر حدود

و تنها وجود اسامی درگذشـتگان و قبـور اکنون عده قلیلی یهودي در این شهر سکونت دارند و خبري هم از کنیسا نیست

ایـن . که هنوز مورد احترام هستند یاد گذشته را زنده نگهداشته اسـت و علماي دینی) رهبران مذهبی(هاي آنها و مقبره

انجمـن رئـیس . اسم مذهبی خود بایـد بـه کنیسـاي کازابالنکـا یـا مـراکش برونـد براي به جا آوردن مرتعداد قلیل نیز

نـوعی همزیسـتی پیـروان مـذاهب کلیمیان مراکش با اشاره به گذشته تاریخی یهودیان مراکش، زندگی فعلی آنها را

یـز هنگـام هـا ن در اکثـر هتـل . کنـد خود را عنـوان مـی او در معرفی خودش ابتدا ملیت، سپس مذهب. داند مختلف می

بـه همـین جهـت او ماننـد دیگـر همکیشـان خـود یـک . و نه مذهب آنهاشود پذیرش در مورد ملیت افراد سئوال می

.ها است وظایف متقابل نسبت به دیگر مراکشیمراکشی یهودي با حقوق و

یهودیان تونــس

ن رسـمی در ایـن کشـور عربـی و زبـا . میلیون نفر جمعیت می باشـد 5/9در شمال افریقا واقع شده و داراي » تونس«

. باشند فرانسه است و مردمان آن پیرو دین اسالم می

از اسـپانیا و 1492یهودیان بسیاري در سـال . گردد سال پیش برمی 2000سابقه سکونت یهودیان در تونس به حداقل

. جمع کثیري از آنها از ایتالیاي جنوبی به تونس مهاجرت نمودند

بایست برخورد با یهودیت روندي منفی پیدا نمود به طوري که منازل و کنیساهاي یهودیان نمی از قرن نوزدهم به بعد

توسط فرانسه به نظر 1881با مستعمره شدن تونس در سال . تر از اماکن همسایه عرب آنها ساخته شود مرتفع

ذرنامه براي یهودیان تا آغاز آمد وضعیت یهودیان بهتر شود، اما پاریس نیز از تفویض ملیت فرانسوي و صدور گ می

هزار نفري یهودیان در تونس قبل از آغاز جنگ جهانی دوم می 85آمار، حاکی از جمعیت . جنگ جهانی اول امتناع ورزید

هاي آغازین جنگ جهانی در هفته. گرفت این رقم عمال ســــه درصد کل جمعیت آن زمــان تونس را دربر می. باشد

ها جمع کثیري از یهودیان به پرداخت با اشغال تونس توسط آلمان. ي در تونس نیز آغاز شدهاي ضد یهود دوم حرکت

. هاي هیتلر در اروپا روانه شدند اي دیگر نیز به بازداشتگاه جریمه و کارهاي اجباري محکوم و عده

یهودیـان منحـل و محلـه هاي متعلق به کلیه انجمن: وضع از این هم بدتر شد 1956در سال » تونس«اما با استقالل

به علت افزایش عقاید ضد یهودي در این کشور اکثر یهودیان تونسی . خاص یهودیان به دستور حکومت وقت ویران شد

هزار یهودي از این کشور 53بالغ بر 1997تا 1948هاي روي به مهاجرت از وطن آوردند به طوري که تنها در فاصله سال

بـه » جبـرا «. باقی ماندند) Jebra(»جبرا«یهودي در تونس و جزیره 1900تنها 1997ر سال د. به اسرائیل مهاجرت کردند

از جملـه نقـاطی کـه . باشـد علت داشتن امکانات تفریحی، و اماکن تاریخی بسیار مـورد توجـه گردشـگران خـارجی مـی

باشـد، کـه از در ایـن جزیـره مـی » الغریبـا «گیرد، کنیسایی بـه نـام همیشه مورد بازدید گردشگران و زوار یهودي قرار می

. قدمت خاصی برخوردار است

در ) المقـدس معبـد دوم بیـت (همیقداش دوم -شود اولین سنگ بناي این کنیسا به جاي مانده از بقایاي بت گفته می

اي دیگر معتقدند در این مکان زنی سکونت داشته که بـه غریبـان و مسـتمندان کمـک عده. باشد میالدي می 70سال

بـه . ماند سوزد ولی جسد وي دست نخورده باقی می نموده است و در پی یک صاعقه تمام منزل این زن در آتش می می

یـا » الغریبـا «دنبال این معجزه تصمیم به ساخت یک کنیسا در محل مـذکور گرفتـه شـد و بـه همـین جهـت بـه نـام

فضـاي داخلـی کنیسـا . ي آن خانـه سـاخته شـد هـا بر روي خرابه 1920این کنیسا در سال . گر نامیده شده است معجزه

در این کنیسا یکی از . باشد هاي زیبا می کاري هاي ارزشمند و کاشی بري ها و سردرهاي هاللی دارد و دیوارها داراي گچ ستون

اي تروریسـتی هایی از این کنیسا در حمله الزم به ذکر است که قسمت. (شود ترین تومارهاي تورات نگهداري می قدیمی

» هاراصـــغیرا «در دو روستاي ). خسارت دیده است 1381و در پی انفجار یک تانکر حاوي گاز مایع در اواخر فروردین ماه

به مرور زمان، در قرن چهاردهم و در پی . زمانی یهودیت داراي زندگی مستقل و مدیریت خاص خود بود» هاراکبیــــرا«و

از پرتغـال و ) با رسوم شـرقی (نطقه و پس از آن مهاجرت یهودیان سفاراديمهاجرت یهودیان فراري از اسپانیا به این م

بر تعداد یهودیان افزوده شد، تاحدي که در آغاز قرن بیستم تعداد یهودیان جبرا یک دهم کل 17و 16اسپانیا در قرون

کننـد و در اقلیـت اما هم اکنون آنها به دالیل اقتصادي از این منطقه مهاجرت مـی . شد جمعیت منطقه محسوب می

. هستند

عـالوه بـر ایـن، . نماینـد مسافرت مـی » جبرا«همه ساله جمع زیادي از یهودیان اروپا و اسرائیل براي بازدید و زیارت به

هـزار 90هنوز حدود یکهزار یهـودي در میـان جمـع . باشد کنیساي مذکور مرکز انجمن مذهبی یهودیان در این جزیره می

روي و سـازش اعـراب نسـبت بـه یهودیـان این همزیستی نمونه بارزي از میانه. کنند زندگی می نفري مسلمانان در جبرا

نمـود، اکنـون رونـدي با وجود تمام این مسائل، یهودیت که زمانی دوره شکوفایی خود را در تونس طـی مـی . باشد می

. نزولی به خود گرفته است

یهودیان الجزایر

.دارد این کشور نیز در شمال افریقا قرار

. باشد میلیون نفر، اسالم می 30مذهب رسمی در این کشور با جمعیتی حدود

یهودیـان . هـزار یهـودي بـه فرانسـه و اسـرائیل مهـاجرت نمودنـد 531طی سه مـاه 1962با استقالل الجزایر در سال

کمتر از یکصـد یهـودي در 1997فاقد هر گونه حقوقی بودند، به حدي که در سال 1965باقیمانده در این کشور در سال

. الجزایر سکونت داشتند

و مسیحیت نمونه اي از شهرهاي دوران یهودیت

قریه سبط نفتالی است در شمال دریاي میروم فعال به ابل الکروب مسمی و در طرف فوقانی اردن :ابل بیت معکه

گشت هشتاد سال بعد بن هدد آنرا مسخر مقابل صور واقع است و مکان مهمی است که در یا غیکري شبع محاضره

. دویست سال بعد از آن تغلث فالسرآنرا مفتوح ساخت . کرد

در دشت موآب در طرف شرقی اردن نزدیک کوه فغور واقع و آخرین جائیست که اسرائیل ) چمن سط( .ابل شظیم

که اسرائیلیان بتوسط زنان موآبی و شظیم خوانده شده و همان جائی است . قبل از وفات موسی در آنجه اردو زدند

.مدیانی فریب خورده و به ناپاکی مشغول پرستش بعل شدند

میل و از 46و بزرگترین شهراي اتیکا است در یونان و بر خلیج سالونیک واقع و مسافتش از قرنش )شهر منرفا( .اتینا

و در اینجا ویرا . غربی بدریا امتداد یابد و بر دشتی وسیع واقع است که از طرف جنوب ساحل به قدر پنج میل است

سه بندر است که بزرگترین آنها را پیریوس میگفتند و جاده که از شهر بانجا میزفت داراي دیوارهاي مرتفعه و طوالنی

بود تپه هاي سنگی چندي در دشت این شهر بر آمده بزرگترین آنها اکراپولس است که شبیه بقلعه بعلبک بوده و

و سر . و شهر مرقوم در اطراف آن بنا شده و بیشتر آبادي رو به دریا امتداد می یافت . قدم ارتفاع داشت 150مقدار

زیر آن بر آید فقط از پروپایلیا قدم عرض داشت و راهی که بر 400قدم طول و 800تپه مذکور تقریبا مسطح و تخمینا

نجا بتوسط پله هاي چندي که از سنگ مرمر ساخته شده بود بوده و آن دروازه عالی بزرگی بود در طرف غربی که از آ

بباالي تپه میرفت و در آنجا بطرف چپ هیکل پلس اتینا یامنرفا حافظ و حامی شهر بود و هیکل نبتون خداي دریا نیز

قدم ارتفاع داشت بر پایه نصب شده و بدست راست آن 70در زیر همان سقف و در میدان مجسمه برنجین منرفا که

و یا وجود طول زمان . پارثنا که جالل و عظمت شهر اتینا و نمونه تفوق معماري یونانیان بدان متعلق بوده بنا شده

وارد شدن خرابیها آثار عالیه و عالمات مفتخره آن تا امروز باقی و همواره رباینده نظر و جاذب قلب و بصر سیاحان

حسب رسم دارك از مرمر سفید در نهایه جمال ساخته شده اما طرز معماري و هندسه عمارت بر. بوده و هست

قدم ارتفاع داشت و مجسمه منزفا در این هیکل بود که قدیاس آنرا از طال و عاج 70تخمینا یک صد قدم طول و

قدم ارتفاع داشت و فیمابین 40و . خوش بر آورده بود که در حسن ساخت و ندرت صاحت معروف بود ساخته بطوري

وادي مسطور . س و تپه که بطرف مغرب شمالی است وادي کوچکی واقع و محل مجلس شوراي عام بود اکروپول

اریوباغوس یعنی قلعه حکومتی را از پی تکس که بطرف مغرب یا مغرب جنوبی واقع بود جدا میکرد و پی تکس تپه

که از سنگ طبیعی حجاري شده و داراي مکان معینی بوده و هست . کوچکی است که اجتماع عام بر آن واقع میشد

ی میدان تجارت بجنوب اگورا یعن خطیبهاي معروف از آنجا خطابه خود را بسمع قوم میرسایدند و در جوار آن

اگروپولس واقع بود و ارتفاعات اریوسباغوس و پی تکس بطرف مشرقی و شمال غربی واقع و تپه چهارمی که صاحب

آن میدانی بود که اطرافش با عمارت عاله دلکش محصور و در هر طرف . موزه بود در طرف جنوبی میدان واقع بود

این شهر بسیار دلکش . قربانگاه و هیکلها و معبدها بنظر همی آمد که بعضی از آنها در نهایت خوبی و دلربائی بود

ارسطاطالیس و وخوشنما و براي استعداد آالت حرب و علم و فصاحت و ادب و دارالعلوم افالطون و دیوان المعارف

فی الحقیقه میتوان گفت که گل تمدن . نوس خطیب در آن می ایستاد معروف بود ایوان زینو و میدانی که دیوشی

مکتب هاي فلسفیه آنجا معروفترین مکاتب دنیا و بهتر از نقاشان و حجاران و معماران آنجا .زمان قدیم بوده است

حکایات و اخبار تازه بسیار مایل بودند و سیصد مجمع براي تحصیل در هیچ وقت دیده نشده اهالی این شهر بشنیدن

اینمطلب مرتب داشته داشته مشهورترین آنها دکان جرحان و دالکان بوده و هیچ شهري بمثل آن تماما به بت

» است یافتن خدایان در آنجا سهلتر از یافتن نفوس«پرستی نیافتاد چنانکه بترونیوس در تعریف بتهاي آنجا مینکارد

52قبل از مسیح تا عصر عهد جدید و بعد درتصرف رومانیان بود پولس حواري در سال 146خالصه این شهر از سنه

میالدي بدانجا رفت و در میان فالسفه متکبر و مفتخر آنجا با نهایت امانت و کامیابی بمسیح و روز باز پسین موعظه

. فرمود

که در آن کشف شده بسلطنت پادشاهانی که در اوائل چهل و سه قرن تاریخی. تماشائی حفاري و کشف شدهاست

این شهر پایتخت آشوریان بوده که سالها قبل از آنکه کلدانی ها دستی بر . قبل از میالد حکومت داشتته اند میرسد

ه را می پرستیده اند بابل اندازند مقر حکمرانی بوده و داراي یک تمدن درخشان و قابل ذکري بوده اند آنها رب النوع ما

بنبابراین .و یک برجی شبیه برج بابل که شرح آن در باب یازدهم سفر پیدایش وارد شده براي پرستش خود ساخته بودند

ابراهیم یک شخص عشیره وقتی که از وطنش براي زمین موعود مهاجرت کرد نبوده بلکه تبعه یک ملت متمدنی بوده

.است

شالیم خوانده شده است و مفسرین و علما یهود برآنند که شالم همان و در مز) المتی شهر یا میراث س( : اورشلیم

سالم است که در مذکور میباشد لکن حرم و سایرین اینقول را معتبر نمی دانند و یهودیان بر آنند که کوهی که

و در اورشلیم یبوسی خوانده شده ابراهیم پسر خود اسحاق را بر آن قربانی نمود در آن شهر است و ان یهرایراء نامیده

و سابق بر آن به . میباشد1:1اول دفعه که اسم اورشلیم در کتاب مقدس ذکر شده گشته در کتاب یوشع و است

و و شهر مقدس اسمائیکه در ذیل نگاشته میشود معروف بود یعنی شهر یهودا و شهر خدا و شهر پادشاه عظیم

نا نام نهاد و االن بقدس شریف و بیت المقدس معروف میباشد و جمیع طوایف هدریانوس امپراطور آنرا ایلیاکپتولی

.آنرا شهر مقدس گویند

32موقعش در قرب قله سلسله کوههائی است که بحر متوسط و بحیره الموت را از یکدیگر جدا میکندد و تخمینا

دقیق 46درجه و 31ت بخط استواء عرض شمالیش نسب. میل به بحیره الموت مسافت دارد 18میل به بحر متوسط و

ثانیه می باشد، و طول حصاري آن را از این 30دقیق و 18درجه و 35)گرینوش(ثانیه و طول شرقیش نسبت به 35و

حصار شهر تقریبا دو میل و خمس میل است و شخص .قدم2754قدم،حصار شرقی 3930قرار است حصار شمالی

و بنابر قول یوسیفوسمحیط شهر در زمان او کمتر از چهار میل و . ی کندمیتواناد که در ظرف یکساعت دوره حصار را ط

خارج هستند و قسمتی از صهیون که حصار شهر نیز بر تپه اوفل و صهیون احاطه داشت لکن فعال آن تپه ها از حصار

2500است که ارمیاي نبی وارد قول میکاي نبی که در کتاب میکاه خارج از شهر و حصار می باشد شخم شده است تا

صهیون مثل کشت شخم کرده (از صحیفه آن جناب مکتوب است کامل گردد که سال قبل نبوت فرمود و در فصل

جریب بوده 465جریب و حال اینکه در زمان هیرودیس اغریباس209مساحت شهر داخل حصار تخمینا ) . خواند شد

.جریب155است و در ایام سلیمان و زرو بابل

گردنه از زمین بنا شده است و در سه طرفش وادیهاي ژرف میباشد که شهر را از سایر بلد جدا کرده اما خود شهر بر

که از مشرق وادي قدرون که آن را وادي یهوشافاظ نیز میگویند و از جنوب و مغرب وادي هنسوم : است بدین تفصیل

نموده بمسافت نصف میل بطرف جنوب میباشد و این وادي از دو نقطه قریب المحلی که در شمال شهر است شروع

و وادي ثالثی در میان . شهر امتداد میابند و از اتحاد ایند و وادي النار بعمل می آید که به بحر الموت ممتد می شود

قدرون تشکیل می یابد که آن را وادي پنیر فروشان گویند و علماجغرافیادر اینخصوص مباحثات وادي هنوم و وادی

که ایا اینوادي از طرف شمال به باب الشام و یا از طرف مغرب به باب التحلیل منتهی میشده است بسیار نموده اند

خالصه اینوادي شهر را بدو قسمت مساوي تقاطع مینماید و قسمت شرقیرا . یا نه و ما قول اول را معتبر میدانیم

اوال خانه داود و در این اواخر قصر هیرودس کوه موریا گویند که محل هیکل بود و قسمت غربیرا کوه صهیون نامند که

.بر آن بناشد

قدم عرض 198قدم طول و 227مسجد االقصی نیز در حیاط حرم شریف در ایام یوستینیانس بنا شده است و داراي

می باشد گنبدش چوبی و با قلع اندود گشته و شیشه پنجره هاي آن در قرن شانزدهم ساخته شد و بیرون از مسجد

قدم ارتفاع دارد و سنگهاي عظیمه 56قدم طول و 156صی در حوالی قدس روبنسن گوید حصاري از حرم هست االق

براي خرابی درآن بکار برده اند که طول بزرگترین آهنا به شانزده قدم می رسد و یهود روزهاي جمعه در آنجا گرد شده

و سنگهاي دیوار را می بوسندو اشک خود را بر آنها می شهر و پراکنده گی بنی اسرائیل گریه کرده نوحه گري می نماید

.پاشند و آیات از تورات و کتاب ادعیه خود می خوانند و مراجعت میکنند

اما کلیساي قبر مقدس کلیسائی عظیم و موزه مقدس میباشد که گویند در زیر گنبد آن قبر مقدس است و سنگ

صلیب را بر آن گذاردند و ترك و شکافی که از زلزله پدید شد و مرمري از قبر مسیح و سنگ روغن و سه سوراخی که

جائیکه مسیح را تازیانه زدند و محلی که حواریانش از دور ایستاده ویرا متابعت می نمودند و جائیکه لباسش را

مید قسمت کردند و موضعی که او بمریم ظاهر شد و قبر نیقودیموس و یوسف و قبر ادوم و ملک صادق و یوحناي تع

.دهنده در آنجا است و بعضی گویند که جلجته در آن کلیسا میباشد

اما برج داود در نزدیکی باب الخلیل واقع و مرکب از پنج برج مربع می باشد که خندقی بر آنها احاطه داشته است و

ود حقیقی است که جز برج داقدم میباشد و در گوشه شمال شرقی این بنا 39ارتفاع دیوار آن از پائین خندق تا بباال

و برج . قصر هیرودیس است و برخی برج هیکس را برج داود دانسته اند و سایرین بر انند که برج فاسیلس می باشد

جلیات بقرب زاویه حصار شمال غربی میباشد و بر زمین مرتفعی بنا شده و داخل حصار حاله است و سواي اینها از

.مواضع قدیمه خبري محقق نگشته است

پاي تخت مملکت روم است و در قدیم االیام همچو پاي تخت دنیا محسوب وبر رود تیبر یعنی بمسافت .رومیه

قبل از مسیح 750گویند موسس این شهر رومیلوس بوده است که آنرا در سنه .پانزده میل از دهنه آن واقع است

ظمت و اعلی درجه کمال نایل شد کم کم تمام بر یکی از هفت تپه که در آنجا واقع است بنا کرد و چون متدرجا بع

آن هفت تپه را در زیر بنیان و یناي خود کشیده دوره شهر تقریبا بیست میل و عدد نفوسش یک میلیون و دویست

صد و و چهارایشان غالم بودند ، و عالوه بر مساکن اعیان و اشراف داراي صد و پنجاه دهزار خانه هزار شد که نصف

زمان بوده ساکنانش یکصد و بیست که از خدایان مملو بود و خود مملکت شامل عالم متمدن آن بیست هیکل بود

میلیون بودند و با وجود این عظمت و اقتدار و دانش و شعور عبادت بت پرستی و ترهات باطله در آنجا انتشار کامل

لت بت پرستی و عبادات باطله رهائی داشت و علم و دانش ایشان اسباب ترقی نگردیده بود که ایشان از غرقاب ضال

.بخشد و در این حالت بودند که منجی جهان حضرت مسیح اعظم تولید یافت

. و یهود در رومیه بسیار بودند ؛ و بطور یقین قطعی معین نتوان نمود که دین مسیحی چه وقت در رومیه داخل گردید

یعنی بعد از آنکه مدت هشت یا ده سال از تاسیس 64لکن متحمل است که قدري بعد از روز پنجاهم و در سال

کلیساي رومیه گذشته بود روم نیرون امپراطور بر ضد کلیساي مذکور ایستاده اسباب زحمت و جور بر آن گردید از آن

از وي تراجانس بتخت سلطنت بر میالدي از سر گرفت ؛ و پس 81پس دومینیاس ظهور نمود جور و اعتساف را در سنه

117-97یش از پیش بر جور و ظلم و اذیت مسیحیان بیفزود بقطوریکه مسیحیان در ایام وي یعنی از سال آمده ب

325میالدي بسخت ترین زحمات و تلخترین عذاب گرفتار بودند و همواره بر این سیاق همی بود تا آنکه در سال

.آن مملکت غلبه کرد میالدي قسطنطنین بر تخت شهریاري بنشست در اینحال دین مسیحی بر تمام

اما شهرت رومیه حلیه فقط منحصر بعظمت و شوکت حالیه اش نیست بلکه آثار و عالمات قدیمه آن بر عظمت

زمان قدیم آن میفزاید و همواره مقصد سیاحان و مصوران و نقاشان و مهندسان و محبین فنون جمینه بلند وکنایس

اي عظیمه قدیمه و قصور و آثار قدیمه و صنایع و حرف غریبه و اشیایی خرابه ه. کبیره و عادات دینیه و تحف میباشد

که شاهد بر عظمت رومیه میباشد بسیار اسا و اسباب آن میشود که شخص سیاح با کمال تعجب حیرت زده انگشت

.تفکر بدندان گیرد که آن شهر مشهور و معروف درجه درجه بوده بچه درجه رسیده است

و معموره معروف قدیم امتداد یافت و از جمهوریت برقرار گشته متدرجا بر تمام دنیاي سلطنت این مملکت بعد

مدتی را که در عهد جدید بدان اشاره مینماید قصد از مدت سلطنت اوغسوس و طیباریوس و کلودیوس و نیرون است

که دریاي اتالنتیک در مغرب ، و وسعت اینمملکت در این اوقات از سایر اوقات و قرون بهتر و بیشتر بوده است ؛ چنان

رود فرات در مشرق ،دشت آفریقا و عربستان در جنوب ورین و طونا و بحر االسود در شمالش واقع و بر بریطانیا و

مفتوح میساختند حکومت و و هر گاه مملکتی را 120000000عدد نفوسش . آلمانیا و برئیا نیز اشتال داشته است

بر آن حکومت مینمودند لکن گاهی از اوقات حکومتها و والیان بومی آن مملکت داور از ارومیه تعیین گشته

واوغسطس والیت را بدو قسم نمود اول ،قیصریه . همچنان اقتدار خود باقی مانده بدولت رومانیه مسئول قبودند

بارت از آنهائی قسمت اول شامل والیاتی بود که محتاج عساکر و لشکریبسیار بودند و قسمت دوم ع. دوم ،سناتسیه

گالیا و لوسیتانیاسوریه و فنیقیه و قیلیقیه و قبرس و مصر از والیات قیصریه بودند ، افریقا . بود که مایل بصلح بودند

و نومدیا و آسیا و اخائیه و ایپروس و دلماطیه و مکدونیه و سیلیسیه و قیروان وبثینیا و پنتس و سردینیاو بیوتیا از

.بودند جمله والیات سناتسیه

و البته در شهرهاي مسطوره فوق تغییر و تبدیل راه یافته مثال قبرس و گالیا که قیصریه بودند سناتسیه شدند و

حاکمهاي قیصریه و سناتسیه در زبان اصلی یونانی تفاوت دارند لکن در ترجمه .دالطیه که سناتسیه بود قیصریه گردید

.کتاب مقدس همگی را والی ترجمه نموده اند

و در عهد جدید سه نفر از قیاصره مذکور هم قیصر خوانده شده و هم اوغسطس و در وقت والدت مسیح صلح عام در

مملکت رومانیه شیوع یافت و سلطنت رومانیه بزرگترین استعداد و عظیمترین واسطه انتشار دیانت مسیحیه بود

رف گشته بود و درهاي بسیار مفتوح و احکام مفیده زیرا بواسطه قدرت و اقتدار آن راه زنی موقوف و ظلم و جور بر ط

تاسیس و برقرار گشته دایره تجارت آنجا وسیع و لغت التینی در مغرب و لغت یونانی در مشرق شیوع تام و تمامی

داشت و بدیهی است که اینمطلب سبب سهولت امتداد و انتشار معارف و بشارت میگردد چنان که بیشتر والیت

.م حواریان به بشارت نجات نائل گردیدند رومانیه در ایا

اسم قدیمش سرت .مکا یکی از شهرهاي قدیم لیدیه بود و یکی از کلیساهاي هفتگانه آسیا در آنجا بود :ردیسسا

میل بشمال شرقی سمیرنا و دو میل بجنوب نهر هرمس مانده 50میل بجنوب شرقی ثیاتیرا و 30قلسی و بمسافت

اما شهر اصلی را کورش . ده کوچکی از آن چیزي باقی نیست ، و داراي چند خانوار رعیت می باشد واقع بود و فعال جز

مفتوح ساخته کریس شهریار آنجا را دستگیر نمود و خزانه او را که معادل دوازده ملیون لیره استرلینیه بودذ بغارت برد

پس از او انطیوخس آنرا . بیر بر آن دست یافت و همواره طایفه از فارسیان در آن میبودند تا زمانیکه اسکندر ک

فعال بعضی خانهاي . مفتوح ساخته در زمان طباریوس امپراطور خرابه هایش بطرف جنوبی قضیه جدیده حاله دیده شود

گلی در آن بر پا و معدودي از رعایا در آن سکونت دارند و کمی از مسیحیان نیز در آنجا سکنا نموده اند و پیشه ایشلن

از . 3:3لکن تمام مطالب و مشاهده بر آن داللت مینمید که خداوند چون دزدي بر آمده است مکا.سیابانی است آ

آثار قدیمه سردیس که فعال باقی میباشد دو ستون سنگی است که گویا ما بقی هیکل سبیالي باشد و خرابه نیر دارد

قدم 10قدم و قطردیوارهایش 43م و عرضشقد156آنرا خانه کریسس گویند و داراي محوطه ایست که طولش

.میباشدو قبر الیاتس نیز که یکی از عجائب هفتگانه دنیا در آنجا میباشد

وسامره همان .شهر مشهور ومعروفی است در فلسطین وسطی، با نیش عمري شهریار آل اسرائیل بود) ناگاهپ.(سامره

اطرافش با .یل بشمال غربی شکیم ماندهخ است سبطیه میباشد که به مسافت سی میل بشمال اورشلیم و شش م

قدم 1542تلهائی احاطه است که قطر هر یک تخمینا ش میل میباشد و تل سبطیه در طرف شرقی این محل واقع و

خاکش حاصلخیز و محلش بسیار محکم است و از قله .از سطح دریا مرتفع تر و دراز شکل و اطرافش سرازیر میباشد

اما تفصیل بناي آن این است که عمري شهریار آل اسرائیل کوه سامره را از شامر .ود اش بحراالوسط دیده ش

احتمال میرود که قبل از تاسیس سامره شکیم .آن بنا کرده باسم صاحب کوه نامیدمربوزنتین خریده شهر مرقوم را بر

دانجا انتقال یافت و مدت وچون سامره آباد گردید سریر سلطنت بپایتخت و ترصه مقر مجلس تابستانی بوده است

وآحاب .قبل از مسیح بود باقی ماند 721حالل سلطنت شمالی آل اسرائیل که در سال مدویست سال یعنی تا اض

بایشان تعلیم دهد بعضی از فرائض و سنن خداي حی را با براي بعل در آنجا بنیاد نهاده سامره هیکلی شهریار اسرائیل

یهود از اسیري مراجعت کردند بیشتر در پی دین داري و حفظ احکام حضرت یاري پرستش بتها مخلوط کردند و چون

بودند بدینواسطه عصبیت و اختالف بسیاري در میانه ایشان و سامریان پیدا شد و سامریان بسیار شایق بودند که یهود

گانون سینه ایشان را در بناي هیکل مساعدت نمایند لکن اینان خواهش ایشان را نپذیرفتند لهذا آتش جنگ در

یهم یافته گوش زد پادشاهان فارس کردند تا ملتهب گشته شعله غیرت در زاویه دماغ ایشان زبانه زده اخبار کاذبه

بدانواسطه امر بناي هیکل در تاخیر افتد در خالل این احوال نحمیا داماد سنبلط را که پسر یویاداع رئیس کهنه بود از

ودو نتیجه این معنی آن شد که سامریان هیکلی بر کوه گزیزیم براي خود بنیاد افکندند هیکل و ازاورشلیم اخراج فرم

یوسیفس مورخ میگوید که داماد سبلسط منسی بود که خسوره اش سبلسط از اسکندر کبیر اجازه گرفت تا هیکل

هیکل به انجام رسید خالصه چون بنا.اورشلیم را بنا نماید لکن معلوم است که هیکل قبل از ایم اسکندر بنا شد

بتدریج اهمیت سامره رو به تنزل نهاد شکیم داراي اهمیت گردید و بعد از یکصد سال دیگر یوحناي هرکانس هیکل

.را منهدم گردانید سامریان

زعه سامریان و یهود متدرجا باال گرفته قومی از سامریان همداستان گشته استخوان اموات را در اپس اختالف و من

بدینواسطه رشلیم آورده هیکل را کثیف نمودند و در زمان پیالطس سامریان با دولت رومانی ضدیت نمودند؛ هیکل او

نفر از ایشان 11600شوریده وي تخمینا شوي با ایشان بکمال سختی رفتار همیکرد از آنرومعزول گردید و بر سپاسیان

فته تا زمان عهد جدید باال گرفت بحدیکه اهالی جلیل خالصه عدوات در میان این دو طایفه رفته ر.را عرضه تیغ ساخت

حتی االمکان از سامره عبور میکردند خود را هدف تیر و سنگ و فحش و لعن می ساختند بلکه بعضی از اوقات هم

.منجر میشد

ر نحسویانا میباشد، و دشهري که یونانیانش سوساي عیالم میگفتند و خود عیالم هم جزء ) زنبق(.شوشان یا شوشن

باید دانست که عیالم پسر سام ابن نوح است و اراضی بین النهرین را باسم او . شوشن قصر خوانده شده است

از قرار . نامیدند و عیالم گفتند و در ضمن حکایت کدرالعمر و نبوات اشعیا و ارمیا و حزقیال پیغمبر مذکور است

بر بابل تفوق داشته است ،لکن در این اواخر دولت فارس بر معلوم عیالم در بدوامر خود بنفسه مملکت مستقلی بلکه

آن دست یافت و آنرا مفتوح ساخت اما شهر سوسا از جمله شهرهاي بسیار قدیم و اسمش در میان تواریخ آشور

قبل از مسیح مذکور است و خود آشور بانی پال آنرا مفتوح ساخته این مطلب را درسنگ نقش 650بانیپال آشوري

بتحقیق عیالم را «:نقشه شهر را نیز در آنجا منقوش داشت و بعضی از کلمات او در اینجا مذکور خواهد گردید نموده و

و شوشن را که .و اجساد و ابدان ایشان در نزدیکی شوشن چون خبث الحد و تیرها ریخته شد....کلیه مفتوح ساختیم

و نبوپلسر،شوشن در تخت تصرف بابلیان در آمد سیاکسریساز این پس در ایام »قصر سلطنت است مفتوح ساختیم

از کتاب خودش مکتوب است 2:8و در سال آخرین بیلشاصر بود که دانیال در قصر شوشن رویائی را که در فصل

مفتوح ساخت شوشن بدست فارسیان افتاد و داریوش و خلفایش ار مشاهده فرمود و چون کوروش فارسی بابل

مسطور است بنیاد نهادند و شوشن نسبت ببابل ییالق و عظیمی را که در کتاب استر ه قصر آنرات پایتخت قرارداد

خوش آب و هوا بود و بدینواسطه براي پاي تخت مملکت فارس کامال مناسبت تام داشت و سالطین غالبا جز

بسر میبردند؛و ) نهمدا(ورزیدند اما تابستان را در میان کوههاي اکباتان تابستان در تمام فصول در آنجا اقامت می

.بعد از واقعه اربیالاسکندر کبیر ذخایر بسیاري در شوشن یافت

لکن چون بابل در رونق و رواج بر آمد شوشن متدجا رو به نقصان نهاد و من بعد پاي تخت محسوب نشد از آن پس

و پامصدلیره انگلیسی قبل از مسیح آن را مفتوح ساخته ذخایر بسیاري که معادل سه میلیون 315انطیوخس در سال

قبل از مسیح آنرا بگرفت لکن بفتح قلعه و قصر نائل نگردید؛ ودر سال 221بود بدست آورد از آن پس مولودر سال

زمینش در حاصلخیزي و بار آوري مشهور و آبش بطوري میالدي بتصرف سپاه اسالم در آمده پس از آن باقی نبود 640

.ت با خود حمل و نقل نموديخوشگواربود که پادشاه در وقت مسافر

اما شوشن که در این ایام منکشف گشته در محل قریه شوشن یا سوس در میانه نهر خرفه و اوالي واقع میباشند که

از کتاب خود می فرماید که در نزد نهر اوالي و 16و2متفرع گردیده اند و بدین لحاظ قول دانیال که در فصل هشتم آیه

موقعش در طرف شرقی بابل و شمال خلیج عجم میباشد و خرابه هاي .ه بودم صحیح می باشددر میانه اوالي ایستاد

قدم از شمال تا به جنوب است 580قدم از مشرق تا بمغرب و عرضش 6000آن تخمینا سه میل جارا گرفته طولش

قدم ارتفاع دارد و 119کوچکترین آنها در طرف مغرب و داراي خاك و ریگو خشت میباشدو : و داراي چهار کومه است

سرش مسطح میباشدو دورنیست که همان قصر عظیم بوده و غیره،و قصري را که داریوش بنا کرد نیز کشف کرده اند

قدم و 343چنانکه از نوشتجات که بر ستونها مکتوب است و در سه زبان نوشته شده واضح میگردد،و طول وسطی آن

ضیافتهاي عظیمه در اینجا بوده است ،و موضع چهار ستون عظیم و گویند که محل آن.قدم بوده است 344عرضش

.هفتاد ودو ستون که در قصر بر پا بود نیز معین گشته است

که در خانه پادشاه یعنی جائیکه ووقایع مرقومه کتاب استر در این قصر و اطراف آن بوقوع پیوست و احتمال دارد

قدم از 150قدم و در وسط ستونهاي چندي داشت بمسافت 100مردخاي می نشست محلی بود که طول و عرضش

رواق شمالی مسافت داشت ؛ و متحمل است که خانه وسطی که استر در آن ایستاد فیما بین اینها بوده است اس

و خانه و حرم پادشاه در عقب حیاط بزرگ و قلعه و بوده رشته اتصال آندو پلی بوده است که بر سر آن وادي امتداد 1:5

داشت ؛اما باغچه سرایب قصر مذکور روبروي رواق شمال شرقی یا غربی بود و ضیافتی که اخشویروش ملک براي می

وچنان معلوم است که مهمانان در چادرهاي رنگارنگ که بالوان مختلفه سفید و ی قوم بر پا داشت درآنجا بودتمام

هاي مذکوره بسیار خوش و نیک می بود ؛ و سبز و آسمان رنگ منقش بود میزیستند ،و منظر خیام و عمارات قصر

در نزدیکی نهر قبري است که آنرا قبر دانیال پیغمبر .آنچه از تواریخ آثار مطالب کتب مقدسه دلیلی کافی و الیح است

.گویند

ان بود و پس از آنکه داود آن را مفتوح ساخته متصرف شد یهمان قلعه صهیون است که اوال مال یبوس. شهر داود

صري و شهري در آن بنیاد افکنده باسم خود موسوم ساخت و بیت لحم هم شهر داود خوانده شده است زیرا که ق

.مقسط الراس داود بود

فنیقی و بمسافت سفر هفت ساعت در جنوب صیدون واقع و بر یک یا دو جزیره بنا شده تسا شهري)صخره( .صور

ینایک میل میباشد و صور را در قدیم قسمت دیگري بر ساحل است طولش ازساحل بقدر نصف میل و امتدادش تخم

میل بوده است یونانیان و فنیقیان بر آنند که صور 17دریا بوده است پلینیوس گوید که محیط خود جزیره صور قدیم

ز سال قبل ا 2750یکی از شهرهاي بسیار قدیم دنیا است هیرودوتس گوید که کاهنان صور و یرا خبر دادند که صور

و دور نیست که اصل اهالی صور از صیدون مسیح بنا شده است و اوال در کتاب مقدس در شهر عصر یوشع مذکور بود

بوده اند و در وقت سلطنت داود و سلیمان حیرام که در آنزمان شهریار صور بود با داود و سلیمان طریق مودت آماده

ر میبودند میشمارد و اهالی صور چوبها براي بناي هیکل داشت و خود داود نیز عدد مردان یهودي که در قلعه صو

اورشلیم و سایر بناهاي مشهوره اورشلیم میدادند بدینطور که از سروهاي آزاد لبنان از صور به یافا برده و از آنجا چوب

.دجام صنایع مهمه و دقیقه می بودنناورشلیم می بردند و صنعت کاران صور دراورشلیم هماره مشغول اه ها ب

و میتوان گفت و در میانه آثاري که در این شهر دیده می شود معدودي از ستونهاي شکسته و تمائیل متعدده است

که هیچ شهري در دنیا بیشتر از این شهر داراي آثار و عالمات نمیباشد و خود بالد صوعن را دریاچه فرا پوشیده و بعضی

.از جاهاي مرتفعه اش فعال خارج از آب است

پیدایش بشهرهاي وادي مشهور است که در اول آنرا بالع می گفتند و بدویکی از شهر هایی است که در)کوچک.(وغرص

در وقتیکه شهر همجوار آن بحکم حضرت الهی خراب شد این شهر بر پا مانده لوط بدانجا پناهیدو از جمله شهرهایی که

.از جمله شهرهاي موآب میشمرده اندا و ارمیا آنرا موسی آنرا از قله کوه فسجه مشاهده فرمود و حضرت اشعی

من جمله بطلمیوس و یوسیفوس و اوسیبیوس و جرم محققیناما درباره موقع صوغر علما را اختالف است و اکثري از

و غیره بر آنند که در نزدیکی مرداب یعنی طرف جنوب شرقی آن واقع بوده و بعضی بر آنند که ساحل دریاچه که در

.لسان و دشت واقع است موقع شهر مسطور میباشد مالحظه در سدیم و سدوم میانه

و برخی دیگر بر آنند که صوغر همان صیاغه میباشد که در نزدیکی کوه بنا شده است و دیگران بر آنکه صوغر در قرب

فت سفر دو و بعضی را چنان است که صوغر تل شاغور است که بمسا تل قطائی در همواره دشت شطیم واقع بوده

.ساعت در جنوب تمرین میباشد

شهریست در جلیل که بواسطه اینکه زمان طفولیت و کودکی مسیح در آنجا سپري شد بوطن مسیح مشهور :ناصره

میل از اورشلیم دور است از طرف شمال چمن ابن 66میل از تابور و 6میل از دریاي جلیل و 14است و مسافت

اد یافته که عرضش ربع میل میباشد و متدرجا وسعت ییافته محل طشت مانند یرا عمیر وادي هاللی شکلی امتد

محل بنا شد و قدم می شود شهر ناصره در این 500الی 400تشکیل دهد که با پانزده تل که ارتفاع هر یک از آنها از

.از قله تلهاي اطراف آن کوه شیخ و کرمل و طور و جبوع چمن ابن عمیر دیده شود

یان قبل از مسیح مذکور نیست و لکن قدیم و در کتاب یونانیان و روم ند که ناصره بهیچ وجه در کتب عهدانممخفی

که بر کوهی بود در جلیل در ودر میان یهود خیلی محقر بود و نیر مذکور است .اول مرتبه در انجیل ذکر شده است

دعوت شدند و کنار دامنه کوه در نزدیکی شهر بود که نزدیکی قانا زیرا که مسیح و شاگردانش در همان ده بعروسی

مرتبه در عهد جدید مذکور است و در آنجا بود که 29ناصره . مردم در خیال این بودند که مسیح را از آنجا بیندازند

را فرشته به مریم ظاهر گشت و مسکنت یوسف و مریم بود و بعد از مراجعت از مصر بدانجا رفت و اهالی آنجا وي

لکن عیسی همچنان بعیسی ناصري مشهور میداشت و . رد کردند علیهذا در کفر ناحوم داخل شده در آنجا سکونت ورزید

شاگردانش هم بناصري معروف بودند و درایام قسطنطین سامریان در ناصره سکونت همیداشتند اال اینکه در طبقه

میالدي تنکرد بر جلیل حکمران بود و ناصره محل 1109در سال . ششم مسیحیان بزیارت نمودن آنجا شروع نمودند

میالدي جماعتی فراهم شده اسکندر سوم را در روم پاپ قرار دادند و سیاحان همواره 1160اسقف گشت و در سال

میالدي مفتوح دولت عثمانیه گشته با بحال در تخت تصرف ایشان 1517و در سال . ناصره را زیارت همی نمودند

اهالی ناصره برزگر و صنعت کار و تاجر میباشند و داراي چند . نفوس است 100000الی 6000داراي است از آنوقت

که مسیح تکه گویند آن مجمع همان مجمعی اس کلیسا و دیر و مدارس است یتیم خانه و مجمع یهودي نیز دارد

دي و در نزدیکی این مجمع میال 570در آنجا صحبت نمود و قول معتبر آنست که بناي کنیسه مسطوره پیش از

. کلیساي بشارت و چشمه مریم باکره دیده می شود و دور نیست که مریم بدان چشمه تردد مینموده است

تهرانزرتشتیان عضو انجمن خانم میترا مرادزاده پاسخگوي سواالت دینی مصاحبه با

تحصیالت ایشان در زمینه آموزش هاي دینی زرتشت

دین زرتشت از چه زمانی وارد ایران شد ؟

سالگی 30سالگی به پیامبري برگزیده شدند البته در سن 30سال پیش به دنیا امدند و در سن 3777اشورزرتشت در

سال تفکر به دور از جامعه ودر طبیعت به 15به دلیل ناهنجاریهاي که در محیط اطراف بود از این جامعه دور شدند و

سالگی به پیامبري برگزیده شده و از ان به دبعد به ترویج پیام خودشون می پردازند و به 30اختند درسن زندگی پرد

درباره شاه میروند و در انجا پیام را عرضه می کنند البته بیشتر باعث زیاد می باشه و شاه گشتاسب دین رزتشت را

پذیرد

ساختن آتشکده پرداختند ؟آیا مردم مشکل داشتند یا سریع قبول کردن و به

دریک جریانی قبول کردن وبعد شاه گشتاسب پذیرفتند ودر بلخ ودرباره شاه گشتاسب به رسمیت پذیرفته شده وبعد

.ترویج دینشان را پرداختند

در ایران بیشتر در کدام شهرها هستند ؟

االن در یزد و کرمان وتهران و اصفهان شیراز و اهواز

کده هست که یکی در خیابان جمهوري و یکی در تهران پارستا اتش 2در تهران

اتشکده در زمان هوشنگ شاه همانطور که در شاهنامه امده اتش را کشف کرد و در یکی کتابی جریان شادي را که

رفته بودند را می گه که باه همراهانش ماري را پشت سر می بینند و سنگی را به طرف ان مار پرتاپ می کنند و از

بهمن ماه است 10خورد سنگ با مار جرقه اي می زنه و روشن کردن آتش کشف میشه چشن پیدایش اتش در بر

همانطور که می دانیم خاك و با دو اب به خودي وجود داشته ولی باید جایگاهی براي اتش وجود داشته باشد که در انجا

ق که در خانه هاي مردم بوده در ان موقع همه هر نگهداري باشد که از خاموش شدن آن جلوگیري بشه مثل نیروگاه بر

محله اي و هر شهري اتشکده داشته ومردم می رفتند اتشکده براي نیاز و کاربرد ها شون بوده و بعدا در کنار ان

کتابخانه و مدارس و دارایی هاي ي دینی به و جود می اید

مااالن اتشکده روشن داریم

اتشکده روشن است براي نیایشگاه اتشکده خاموشی نداریم وهمیشه

سال پیش قبل از اینکه بت وجود داشته باشد هم استفاده می کردند و کابرد داشته اند 150-100حتی

چند درصد زرتشتی داریم ؟

نفر است 2000به درصد نمی رسه طبق اخرین مرکز امار ایران زیر

سال هست که شکل گرفته البته در تهران تعداد زرتشتی 102زرتشتیا انجمن هم دارد ؟بله انجمن زرتشتیان حدودا

بودند و اموري داشتند وبراي این امور مشترك در یزد و کرمان و در هر جایی که زرتشتیان بودند انجمن زرتشت وجود

داشته

پیامبران زرتشت جانشینی هم داتشند

نجمن هم موبداناست که در واقع موبدان همان دانایان جانشین خاصی نداریم پیام ها بر روي دروازه ها بود و در دین ا

.دینی هستند که در مرزهاي در مورد مسائل دینی و احکام صحبت می کنند ودر دین ما زردمان خودش نرم می باشد

در شرایط جه مقامی بهش میدهند ؟ بایدتحصیالت دینی را انجام بدهند آموزش ها را ببیند ودر جایی که تصمیم داده

.شه این تصمیمات فردي نیستند گروهی از موبدان می گیرند می

.

ساختار شهري در دوران زرتشت)3

!)آتشکده زرتشت(اندیشه نیک، گفتار نیک، کردار نیک

!ساله 1515تشکده زرتشتیان یزد با آتشی به مناسبت جشن مهرگان، تصاویري از آ

هایی نیـز جهـت مراسـم نیـایش، گرفته و اتاقآتش در آتشکده، در سطحی بلندتر از زمین و دور از تابش خورشید قرار

سـال پـیش، از 1515مورد قدمت تـاریخی آتـش ایـن آتشـکده گوینـد کـه نزدیـک در.پیرامون آن طراحی شده است

در اردکان نقـل مکـان شـده و نزدیک عقدا منتقل و از آن جا به ترك آباد "هفتادر"به روستاي "پارسناهید "آتشکده

خورشیدي به شهر یزد آورده شـد و در خانـه دسـتور بـزرگ 1325سال سال نگهداري در غار اشکفت یزدان، در 30پس از

در خیابـان آیـت اهللا کنـونی ایـن آتـش، واقـع دستوران جاي داده شد و از آن جا به گهنبار خانه و محلشهر، در محله

هاي سنگی با نقـوش برجسـته زیبـا، کـار ها و ازاره سرستونیاد آوري می شود، و.کاشانی، کوچه آتشکاده انتقال یافت

معماري بنا تا حـدودي رسد، به نظر می.است که در اصفهان تراشیده شده و به یزد حمل شده استهنرمندان اصفهانی

.باشدهاي پارسیان در هند تاثیر گرفته ري آتشکدهاز معما

!!دیواري به نام مقبره کمبوجیه

!!و بازهم کمبود علمی به نام مرمت آثار باستانی که هنوز کشف نشده

برخی آن را بواسطه شباهتش به کعبه وجیه دانسته وکه برخی آن را مقبره کمب) واقع در پاسارگاد(زندان سلیمان

دانند برجی چهار گوش بوده که به جز یک د یوار مابقی آن تخریب زرتشت در نقش رستم آن را مکانی مذهبی می

.متر است5/7مترمیباشد و طول آن حدود 14ارتفاع این دیوار بلند در حدود .استگردیده

.

مزدیسنا

)وهرفر(نماد دین زرتشتی

زرتشت پیامبر دین زرتشتی

سمبل دین زرتشتی

آتشکده یزد

زرتشتیان هند

جشن زرتشتی

مزدیسنا

آتشکده یزد

مزدا هم همان . استمزدااست و بمعناي پرستندهصفتمزدیسنا. استاسپنتمانزرتشتم دین پیامبر ایرانی،

دئو -وي باشد و ضد آن واژه یا دئو میدیودیویسنا هم بمعنی پرستنده. استدیویسنامزدیسنا ضد. است خداي یگانه

زرتشتاز سوي پیامبر ایرانی،(پیش از میالد)1400تا(پیش از میالد)1200مزدیسنا پیرامون. یا ضد دیو است

.گذاري شد ، پایهاسپنتمان

پرداخت و بتدریج براي خود پیروانی یافت که پس از وي به آریائیانچندخداباورزرتشت به ویرایش و بازبینی کیش

معادل دین آورده به زرتشت، در ادبیات مزدیسنا نیز مزدیسن با گویش پهلوي،. زرتشتیان شهره شدندمزدیسنان یا

.گویند نیز میبهدینهمچنین به مزدیسنان .[1].است راستی پرست و با صفت زرتشتی آمده

دوگانه پرستالبته در برخی منابع از ایشان به نام. گیرند سرچشمه مییکتاپرستیاند و از عناصر مزدیسنا یکتاپرستانه

دینکردهایی از دو کتاب هم یاد شده که بیشتر در اثر اشتباهی است که در شناخت درست مزدیسنا و بر اساس برداشت

انجام شدهبندهشنو[2]

اند زیرا اعتقاد به دوگانگی آفرینشی در میان یکی پنداشته شدهزروانیانو مزدیسنان با

نیرومند استزروانیان[3]

هاي گوناگون اوستا بخشی به از بخش. استاوستاکتاب مقدس زرتشتیان. نه مزدیسنان

.است سخنان شخص زرتشت بوده) سرودها)گاهاننام

براي اهورا مزدا . شود نام دارد که بمعنی سرور دانا است و پرستیده میاهورامزداسرشت در کیش زرتشتی، خداي نیک

بر . است شدهچیزهاي خوب به وي منتسب در حدود شصت صفت نیک آورده شده و تقریبا همه،هرمزد یشتدر

اساس گاتها، اهورامزدا هم آفریننده روشنایی و هم تاریکی استکه پس از ساسانیان بندهشنبر اساس کتاب .[4]

کند معرفی می) انگره مینیو)اهریمنها را بدي نوشته شده، نیروي مخالف اهورامزدا و زاینده[5]

ها که نص صریح گات

استرا ندارد و رقیبی براي او نیست در کیش زرتشتی، اهریمن هیچگاه توان ذاتی براي مقابله با قدرت اهورا مزدا .[6]

، اهریمن برادر و رقیب اهورا مزدا و پسر زروانزروانیانباوراما دربد است بلکه اهریمن همان اندیشه[7]

و داراي

از تمثیلیدانند و اهریمن را تنها نمادي زرتشتیان امروزي نیز خود را یکتاپرست می. هویتی جداگانه از اهورا مزدا است

.نامند نه یک خدا بدیها می

:گیري نتیجه

همه ي شهرهاي بزرگ جهان در دوره هاي مختلفی وجود داشته اند و با ظهور ادیان مختلف بعضی تغییرات در آن ها

براي مثال عبادت گاهها در دوره هاي مختلف . پدید آمده است که نشات گرفته از اعتقادات دینی آن ها بوده است

وبه هیکل براي انجام عبادات و مراسم مذهبی خود یهودیت مردم در دین.ده اندیکی از عناصر اصلی ساختار شهرها بو

کنیسه ها میرفتند،بعد از ظهور مسیح کلیسا محل عبادت مردم قرار گرفت و بعد از ظهور اسالم مساجد و قبور برخی از

بینی نشده در با توجه به اینکه ایجاد امنیت و جلوگیري از حمله هاي پیش.پیشوایان دینی مورد توجه قرار گرفت

همه ي ادوار فکر حکومت را به خود مشغول می کرده ایجادحصارو خندق نیز در تمام شهرها بدون در نظر گرفتن ادیان

بنابر این می توان نتیجه گرفت که عناصر اصلی شهر از قبیل عبادت گاه،حصار،قلعه ي .مختلف مشاهده می شود

ل شهرنشینی وار مختلف به چشم می خورد و برخی اختالفات با توجه به تکامدر همه ي شهر ها در اد... حکومتی،بازار و

.استو فرهنگی وجود داشته

:مآخذو منابع

یان بهرام محمد :المعارف کتاب مقدس ، مترجم دایرة

یان بهرام محمد:رجممت قابوس نامه،

ترجمه علی جواهر کالمجرجی زیدان - تاریخ تمدن اسالم

پیام نور - 1383چاپ ششم آبان - نظریان اصغر هري ایرانجغرافیاي ش

1383- پیام نور - سید علی بدري - سید مهدي - موسی کاظمیجغرافیاي شهري و روستاشناسی

غزاله فرجام بخش_ندا رازقی_شیوا قمبري_ساناز امانی : مصاحبات توسط

:منابع اینترنتی

rohani@radiozamaneh.com www.

سایت انجمن هاي اسالمی

-www.mostaghel.com شوراي هماهنگی اتحادیه انجمن هاي اسالمی دانشجویان(مرکز گفتگوي ادیان(

-www.ayandesaz.ir-www.fararu.com-www.farsnews.com-www.ghalamusb.wordpress-www.uisonline.com-www.disia.org ان دهلی سایت انجمن هاي اسالمی دانشجوی

-.Talayedar.irwww

سایت انجمن هاي مسیحیت

-www.wikipedia.com-www.kelisabar.blogfa.com-www.truthnet.org-www.dmoz.org/world/persiam-www.adyanparsiblog.com