Shkolla Fillore “Dituria"

Dardani

Fizika 9

Emri i Nxënsit: Zenel Kovaqi

KLASA: 9/1.

TEMA:

ARSIMTARJA E LËNDËS:

Struktura E Atomit Dhe Bërthama e tij

Antigona Sadiku

Mars 2013

Bërthama dhe forcat

bërthamore

Bërthama e atomit është pjesa qendrore e atomit. Në të përqendruar pjesa më e madhe e masës sëatomit dhe ajo është e ngarkuar me elektricitetpozitiv. Dihet se bërthama atomike përbëhet ngaprotonet dhe neutronet, të cilat paraqiten me njëemër të përbashklët Nukleone.Numri i protoneve dhe neutroneve në bërthamenatomike ndryshon. Kështut, p.sh atomi i hidrogjenitka vetëm një proton në bërthamë, ai i helumit ka dy protone dhe dy neutrone, ndërsa njëri ngaatomet e uranit, i cili është i fundit në sisteminperiodik të elementeve, ka 92 protone dhe 143 neutrone në bërtham.

Numri i protoneve në bërthamën e atomit shenohetme Z dhe quhet Numer Atomik, ndërsa numri ipërgjithshëm i nukleoneve në bërthamën e atomitshenohet me A, dhe quhet numri i masë.Protonet janë grimca të elektrizuera me elektricitet pozitiv, ndërsa neutronet nuk janëfare të elektrizuera. Numri I masës së njëelementi paraqet shumën e numrit të protoneveZ, dhe të numrit të neutroneve N në Bërthamëpër elemntin e dhënë, do të thotë

A= Z + N

Kështut, p.sh kur shkruajmë 6C paraqesinBërthamen e karbonit me numer atomik (Z=6)dhe numrin e masës (A=12). Kjo bërthamëpërbëhet nga 12 nukleone, nga të cilat 6 janëprotone dhe 6 neutrone.Në natyrë ekzistojnë numër i madh ibërthamave atomik. Deri tani janë të njohuraafro 280 bërthama stabile dhe më se 700 berthama jostabile.Bërthamet të cilat kanë numër të njejtëprotonesh Z, por numër të ndryshëm të masësA- që do të thotë numër të ndryshushëmneutronesh (N=A-Z) quhet Izotope.

12

Bërthama e atomit është mjaft e vogël.Informata e para mbi madhësinë e bërthamës sëatomit i kemi nga shkenctari Ernest Raderford ngaZelanda e re.Ai bëri “bombardimin” e fletëve të holla të aritdhe të platinës me grimca alfa, dhe erdhi nëpërfundim se pjesa më madhe e masës së atomitështë e përqendruar në bërthamen e atomitështë, ndërsa në largësi afro 10.000 herë më e madhe nga bërthama, qarkullojnëelektronet, grimca të elektruzuera me elektricitetnegativ.Përmasat e bërthamës janë jashtëzakonisht tëvogla ( 10-14m deri 10-15m) në krahasim me përmasa e atomit ( ~ 10-10m )

Bërthama e atomit paraqet një sistem stabil tëpërbër nga protonet dhe neutronet. Ruajtja e nukleoneve në një bashkësi grimcash tregon se ndërmjet protoneve dhe neutroneve ekzistojnëforca të mëdha tërheqse të njohura me emrinForca bërthamore.Forcat bërthamore janë forcat më mëdha nënatyrë. Ato janë forca tërheqëste dhe nuk varennga ngarkesat elektrike e nukleare. Kjo do tëthotë se forcat terheqëse ndermjet dyprotoneve (p - p), nderjmet dy neutroneve (n - n) dhe ndermjet protonit dhe neutronit (p - n) janëtë njëjta.

Forcat bërthamore veprojnë në distanca tëshkurta, dhe ato janë efikase vetëm për nukleonemë të afëta – fqinje.Nga kjo del se qdonjëri nga nukleonet hyn nëbashkëveprim vetëm me fqinjët e vet më të afërt.Rrezja e veprimit të forcave bërthamore është e rendit të përmasës bërthamës. Kështut p.sh nëlargësinë më të madhe se 2,2·10 m nuk ka fare veprim të forcave bërthamore

15

Për një bërthamë themi se është stabile në qoftëse ndërmjet protoneve dhe neutroneve të sajazotrojnë forca të mëdha bërthamore, të cilatjanë shumë më të mëdha sesa forcat refuzusendërmjet protoneve.Bërthamat e mëdha me numër të madhprotonesh dhe neutronesh janë jostabile. Atobëhen stabile duke emetuar një grimcë alfa (ª)Grimca alfa përbëhet nga dy protone dhe dyneutrone, pra ajo paraqet bërthamën e atomittëheliumit.

Kur bërthama e një elementi radioaktiv X me numër atomik Z dhe numër të masës A, gjatëzbërthimit radioaktiv alfa e humb bërthamen e heliumit 2He ajo shndërrohet në bërthamen Y me numër atomik (Z - 2) dhe numër të masës (A -4). Ky proces i zbërthimit mund të shkruhet nëkëtë formë:

ZX z-2Y + 2He

4

A A-4 4

Kështut p.sh atimi i radiumit 226, duke emetuar njëgrimcë alfa, shndrrohet në atom radoni 222. Kyproces mund të shkruhet në formë:

88Ra 86 Rn+ 2He226 222 4

S’ka ma