›h; *Sanat

Sigarayı Bırakma Rehberi Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıktan Eitim ve Ara˛tırma Hastanesi AMATEM'de Klinik fief Yardımcısı Dr. Ahmet Türkcan ile "sigarayı bırakma" üzerine yazdıı kitabıyla il-gili söyle˛tik. ›˛te tiryakilere sigarayı bıraktıracak bir yazı.

Günümüzde sigara, "doktorlar" dahil pek çok insanı pençesine almı˛ durumda. Sigarayı bı-rakmak için ilk adım nedir? Doktorların tirya-kilii konusunda bir ˛eyler söyleyebilir misiniz?

Sigarayı bırakmak için ilk adım. sigara bırakma motivasyonunu olu˛turmaktır. Bunun için de kendi sigara içme davranı˛ının analizini yapa-bilmek, sigarayı içmenin ve içmemenin avantaj ve dezavantajlarını belirlemek, niçin sigarayı bı-rakacaına ili˛kin listeyi olu˛turabilmek, kendi bırakma gücünün farkında olmak ve bu arada sigaranın etkileri ve bırakma sürecinde ya˛anı-lanlara ili˛kin bilimsel bilgiyi artırmak i˛e yarar. Sigara bırakma motivasyonunu olumsuz yönde etkileyebilecek çe˛itli ruhsal durumlar, yanlı˛ örenmeler, baskılar, inanı˛ ve dü˛ünce biçim-leri üzerinde de sorgulayıcı olabilmek önemli-dir. Ayrıca kararlılıı sürdürebilmek ve baımlı-lıın biyolojik yapısını da hesaba katarak gere-kirse ilaç yardımı almayı dü˛ünmek gerekir. Doktorların tiryakiliine gelince: öncelikle söy-lenecek ˛ey ˛u ki, doktorlar da insan ve dier insanlar gibi baımlılık onlarda da olu˛abilir. Bize ili˛kin duruma gelince, ne yazık ki ülke-mizde doktorlar arasında sigara kullanımının beklenenden fazla olduu görülüyor. Bunda

sosyal örenmenin etkisi olduu kadar, stresli-yorucu çalı˛ma ortamının da bir miktar payı olabilir. Ancak asıl kafaları me˛gul eden soru ise, sigaranın zararını bilmesi gerekenler niye

Dr. AHMET TÜRKCAN

S›GARAYI BIRAKMA

REHBER›

S ›STEM YAYINCILIK

XII D›R›M/KASIM-ARALIK 2003

Xû[tÛT K Sanal

sigara içmeye devam ediyorlar ˛eklinde. Bunun bazı nedenleri olabilir. Sigaranın etkileri hak-kındaki bilimsel bilginin, örenim süresince, ye-terince verilmedii akla gelse de ben genelde böyle eksik bir bilgi verildiini dü˛ünmüyorum. Sigara içmenin, pek çok solunum ve kalp da-mar hastalıı için veya kanser için risk faktörü olduu tıp örencileri tarafından bilinir. Ama yeterince önemsenmeyebilir. Bence bilginin vurgulanması, hayata geçirilmesi ve hekim de-erlerinin olu˛turulmasına ili˛-kin eksiklikler var. Tıp örenci-si, hocasının da sigara ve puro-yu içtiini görüyor nitekim. Tüm bu süreçlerin daha tıp fa-kültesine girilmeden önce irde-lenmi˛ olmasının daha yararlı olacaını dü˛ünüyorum. Halen devam eden durum için ise tüm hastanelerde "sigara içilmeyen hastane" projesinin yaygınla˛tı-rılmasını ve çalı˛anların böyle bir kampanyaya katılmalarını öneriyorum. Bu önerime kıza-cak hekim veya hem˛ire veya di-er salık görevlileri olacaktır. Ancak bazı meslekler insanların özel ya˛amlarını daha fazla etki-ler. ›nsanlara salık sunan biri-sinin de kendi salıına ili˛kin tutumu tabii ki önem ta˛ımakta-dır. Fakat burada ba˛kaları için deil öncelikle kendisi için siga-ra içmeme kararını almak daha da önemlidir.

Sigarayı bırakmaya karar ver-mek isteyenlere neler önerirsi-niz? Onları bekleyen zorluklar nelerdir?

Kendi sigara içme davranı˛ınızı inceleyin. Ne zaman, nerede, hangi durumlarda sigara içiyor-

sunuz. Sigara içmenize e˛lik eden davranı˛lar, olaylar ne? Sigara içmenin sizin için anlamı üzerinde dü˛ünün. Sigara içerek elde ettikleri-nizle, içmediinizde elde edebileceklerinizi görmeye çalı˛ın. Sigara içmemenin ya˛amınıza katacaı ödülleri görerek iyimser olun. Gözü-nüzde sigarayı bırakma olayını büyütmeden ama dikkatli olmanız gerektiini de hesaba ka-tarak ˛unu dü˛ünün: Sigara içmek sizin seçimi-niz. ›çmemek de sizin seçiminiz olacak.

DIR›M/KASIM-ARALIK 2003 XIII

jKüCtür vt Sanat

Sizi zorlayacak belli ba˛lı ˛eyler ˛unlar olacak: Nikotin baımlılıına ili˛kin biyolojik zorlanma-lar: nikotin kesilmesine balı yoksunluk, niko-tin a˛ermeleri. Kendi gücünüzün zayıf olduu-na ili˛kin hatalı dü˛ünceleriniz. Sigarayı bırakırsanız kötü olacaınıza veya kö-tü ˛eyler ya˛ayacaınıza ili˛kin inanı˛larınız. Daha önce konuya ili˛kin iyi bir ön hazırlık yapmamanız. Yeterince kafa yormamanız. Var-sa depresyon vb. ruhsal durumlar. Oysa tüm bu bariyerleri geçmek mümkündür. Nikotin yoksunluuyla ba˛edilebilmektedir. Kendi gücünüzü artırmak elinizde. Yanlı˛ ina-nı˛ların hepsi dorularıyla dei˛tirilebilir. Dep-resyon vb. durumlar düzeltilebilir.

Sigarayı bırakmak isteyenlere, yakın çevre-sinden nasıl bir destek salanmalıdır?

Bu kararı takdir edilmeli. Yakını olarak sigara içenler, mümkünse o ki˛inin yanında içmeme-ye çalı˛malı veya bırakmaya yönelmeli. Bıraka-bileceine ili˛kin pozitif destek verilmeli. An-cak o ki˛inin istei dı˛ında lüzumsuz bir denet-leyicilie girilmemeli. Sigarayı bırakan ki˛inin arada sırada sigara içmesi özendirilmemek. "Ne olacak yani bir sigaradan" denilmemek.

Sigarayı pek çok kez bırakmayı denemi˛ ancak ba˛aramamı˛ ki˛ilere önerileriniz ne-lerdir?

Pes etmesinler. Yöntemleri hatalı olabilir. Ni-kotin bantları, sakızları veya bazı ilaçlarla bir-likte bir psikoterapi programından yararlanma-larını öneririm. Kendi kendisine sigarayı bırak-makta ba˛arılı olamayanlar için de. Aslında her bırakma giri˛imi ki˛iye yeni ˛eyler öretir. Si-garayı pek çok kez bırakma giri˛iminde bulu-nanların böyle bir avantajı da bulunmaktadır. Baımlılık döngüsü içinde bırakma ve ba˛lama zaten bilinen bir süreçtir. Ancak amaç, bırak-tıktan sonra tekrar ba˛lamamak yani nüks ol-mamaktır. Nüks olmamanın da bazı taktikleri

bulunmaktadır. Olumsuz veya olumlu duygu-larla ba˛a çıkmak, ba˛tan çıkarıcı faktörleri ta-nıyarak etkili ba˛a çıkma becerileri olu˛tur-mak, sosyal baskılara kar˛ı direnebilmek, ken-dine olumlu aktiviteler, ura˛lar bulmak ve kendini yeniden tanımlamak bunlardan birka-çıdır. Kendinizi ˛öyle tanımlayabilirsiniz: "Ben eskiden çok sigara içen birisiydim. Ama artık sigarayı bırakmı˛ ve tekrar ba˛lamama kararın-da olan biriyim."

Türkiye'de yeti˛kinlerin yarısından fazlası-nın sigara içtii söyleniyor, dünyada en çok sigara içen ülkelerin ba˛ındayız. Bunu neye balıyorsunuz?

Sosyal örenmeye ve bilinç azlıına. Toplumla-rın çe˛itli olaylar kar˛ısında çounluk tarafın-dan kabul gören tutumları vardır. Bu tutumlar zaman içinde olu˛ur ve yerle˛ir. Nasıl dei˛tiri-lecek? Yine toplum tarafından. Bunun için de bilgi çaının yöntemlerinden yararlanmak ge-rekiyor. Bence sigarayla ilgili bilinçlenme daha okula gitmeden evde ba˛lıyor. Okul bilgileri ar-tırabilir. Ergenlik çaına çok dikkat edilmesi gerekiyor. Ebeveynler mutlaka olayla balantı-sı kurulması gereken ki˛iler. Okul sürecinde ebeveynlere yönelik aktiviteler planlanabilir. Yasaklar yararlı. Ancak olayın ticari boyutu da gözönünde tutulmalı. Sigara-tütün sektörün-den para kazanan pekçok insanın olduunu bi-liyoruz. Ne yapılabilir? Tütün tarımı ba˛ka bir tarıma yönlendirilebilir mi? Sigara üretimi ülke içinde yapılıp, tüketimi sadece ülke dı˛ına do-ru yönlendirilebilir mi? Sigara fiyatları veya vergiler tekrar gözden geçirilebilir mi? Doru-dan veya dolaylı reklamlara kar˛ı etkin müca-dele nasıl yapılabilir? Zaten tüm dünya bunlara kafa yoruyor. Örnein i˛yerlerini sigarasız ya-pabilmek için i˛yeri sahipleri ve yöneticileri eitiliyor. Etkisi olan her basamak ele alınıyor. Çocukların gönüllü çalı˛maları destekleniyor. Sonuçta biz de kendi ülkemizin insanının sa-lıını öncelikle dü˛ünerek ve bunun için tüm

XIV D›R›M/KASIM-ARALIK 2003

"Kültür ve Sanal

parametreleri gözönünde bulundurarak kendi-mize ili˛kin doru bir politika benimseyebiliriz.

Yeni nesli sigaradan nasıl koruyabiliriz?

Öncelikle kötü model olmamalıyız. Çocukları-nın sigara içmemesini isteyen ebeveynler de si-gara içmemeli. Çocukların yeti˛melerinde bazı noktalara daha fazla önem vermemiz gerekiyor: Vücudunu tanıma, biyolojik i˛leyi˛in farkında olma, oksijenin ve beslenmenin ve salıına dikkat etmenin önemini vurgulama. Salık için risk faktörlerini tanıtma. Grup davranı˛larından baımsız davranabilmeyi öretme. Sorun çöze-bilme yeteneini artırma. Duygusal dalgalanma-larla ba˛edebilme yollarını öretme. Reklamlara ele˛tirel bir gözle bakabilme becerisini artırabil-me. Toplumun önde gelen insanlarının da mo-del olarak davranı˛larına dikkat etmeleri gere-kir. Politikacılar, ünlü simalar, gençler için idol olanlar. Ülke politikası uzun vadeli hedefler gö-zetilerek tekrar bu açıdan gözden geçirilebilir. Televizyon ve gazete reklamları için sınırlama-lar olu˛turulmalı. Dolaylı reklamlar için çok uyanık olunmalı. Okullarda düzenli olarak ya˛ grubuna uygun bilgilerle konu ele alınmalı. Ve-liler mutlaka i˛in içine sokulmalı. Zaman zaman lokal veya genel kampanyaların düzenlenmesi de i˛e yarayacaktır. Ayrıca nikotin baımlılıı tedavisinde kullanılan ilaçların (bant, sakız vb.) en azından belli bir süre içinde bir kür olarak kullanımıyla ilgili ˛artlar olu˛turularak Ba-Kur, Emekli Sandıı vb. güvencelilere ilaç katı-lım payı ödenmesi suretiyle (gerekirse bunun için ödenecek katılım payı biraz daha yüksek tutulabilir) verilmesi salanabilir. Sigarayı bı-rakmak için yapılan harcamanın lüks bir tüke-tim olmaktan çok, ülkemizin yarınları için yapı-lacak bir yatırım olduunu dü˛ünmek daha uy-gun olmaz mı?

Bize vakit ayırdıınız için çok te˛ekkür ederiz.

1964 yılında doan Dr. Ahmet Türk-can, 1987 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden mezun oldu. 1992 yılın-da Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eitim ve Ara˛tırma Hastanesi'ndeki psikiyatri eitimini tamamlayarak psi-kiyatri alanında çalı˛malarına ba˛ladı. 1997 yılında Birle˛mi˛ Milletler Madde Kontrol Programı'nın (UNDCP) bur-suyla Fransa'da Bordeaux ˛ehrinde, Hopitaux de Bordeaux Service Univer-sitaire de Psychiatrie'de (CHU de Bor-deaux et Centre Hospitalier Charles Perrens, Service du Professeur Tignol) ve Paris'te Centre Medical Marmot-tan'da uygulamalı ve kuramsal eitim aldı. Evli ve bir çocuk babası Dr. Türk-can'ın kongrelerde sunulmu˛ ve bilim-sel dergilerde yayınlanmı˛ çok sayıda çalı˛ması bulunmaktadır. 1998 yılın-dan itibaren Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eitim ve Ara˛tırma Hasta-nesi AMATEM'de (Alkolle Madde Ba-ımlılıı Tedavi Merkezi) Klinik fief Yardımcısı olarak çalı˛maktadır.

D›RIM/KASIM-ARALIK 2003 XV