Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Þróun sjávarspendýra
Sigurjón Valgeir Hafsteinsson
Uppbygging fyrirlesturs
Fornhvalir –ArchaeocetesNútíma hvalir –CetaceansHreifadýr –PinnipedsSækýr - Sirenia
Hvað er sjávarspendýr?Sjávarspendýr eru spendýr sem dvelja að mestu í
sjónum og treysta á að fá fæðu sína þaðanForfeður þeirra voru landdýr en ekki er vitað með
vissu hvers vegna þau leituðu aftur í sjóinn–Umhverfisbreytingar?–Mikil samkeppni við önnur dýr?–Skortur á fæðu?
Hafa jafnheitt blóðAnda að sér súrefni með lungumFæða lifandi afkvæmi sem nærast á mjólk
Forfaðir hvala
Mesonychide er talinn vera forfaðir hvala–Innan Mesonychide hópsins var Andrewsarcus
og er talið að hvalir hafi þróast frá honum–Andrewsarcus þekkist á gríðarstórri
höfuðkúpunni, getur verið allt að 1 m á lengd–Hann var um 2 m í axlarhæð og um 4 –5 m á
lengd–Að öllum líkindum stærsta ránspendýrið sem
gengið hefur á jörðinni
Andrewsarcus
Var uppi fyrir um 60 –32 m.á.Leifar hans finnast í strandumhverfiAf kjálkum og tönnum vilja menn tengja hann við hvaliHefur týnt upp smávaxin dýr í flæðamálinuTennur voru ekki gerðar til að klippa í sundur kjöt
Fornhvalir - Archaeocetes
Pakicetus –uppi fyrir um 52 m.á.
Ambulocetus - uppi fyrir um 49 m.á.
Remingtonocetus - uppi fyrir um 49 - 43 m.á.
Protocetus –uppi fyrir um 45 m.á.
Basilosaurus –uppi fyrir um 41 –35 m.á.
Dorudontids –upp fyrir um 41 –35 m.á.
Pakicetus
Finnst í setlögum í PakistanLifði sennilega við
sjávarströndinaUppbygging eyrna
tengir hann við hvali
AmbulocetusFinnst í PakistanAfturlimir betur
aðlagaðir að sundi en göngu á landiSennilega flakkað
milli fersk- og saltvatnsAðlögun eyrna og
nefs tengir hann við hvali
Remingtonocetus
Finnast í Pakistan og IndlandiBeinagrind svipuð og
hjá ambulocetusMinni augu og
trjónan löngLangt bil á milli eyrnaVoru á stærð við otur
ProtocetusFinnast í setlögum allt
frá Afríku til N-AmeríkuVoru með
sporðblöðku á halanumHéldu í afturlimiHugsanlegir forfeður
nútíma hvala
Basilosaurus
Leifar hans finnast víðaKom aldrei upp á
landSkrímsli úthafanna–Allt að 18 m langurHélt í afturlimi
sína
Dorudontids
Var uppi á sama tíma og BasilosaurusVoru svipaðir
basilosaurus en mun minni–Um 5 m langirLíktust nútímahvölum
í útliti
Nútímahvalir - Cetaceans
Komu fram sem afkomendur fornhvalanna í lok Eocene eða í byrjun OligoceneNánast allar ættir nútíma hvala voru
komnar fram á MioceneTvær þróunarlínur –Tannhvalir (Odontocetes)–Skíðishvalir (Mysticetes)
Líkamlegar breytingar
Hvalir hafa náð að aðlagast lífi í hafinuHafa orðið straumlínulaga Framlimir hafa breyst í bægsli en afturlimir
hafa horfiðSporðblaðka myndastEinkenni landspendýra eru enn til staðar–Þurfa að koma upp til að anda–Lóðrétt hreyfing sporðblöðkunnar
Líkamlegar breytingar
Undir húðinni er þykkt lag af spiki–Heldur kulda frá þeim og innri hita inni•Eru með heitt blóð
–Spikið er sennilega tilkomið vegna hárleysisSkynfæri eru mjög sérhæfð–Ekkert lyktarskyn og léleg sjón–Heyrn og snerting mjög næm
Mismunur á heyrnarfærum
Tannhvalur Landspendýr
Öndun
Blástursopið hefur færst ofar á höfuðkúpuna–Aðlögun að öndun við vatnsyfirborðGeta andað gríðarlegu magni af lofti á
skömmum tíma –1500 l á 2 sekúndumLungun hafa breyst mikið frá því þeir voru
landdýr
Þróun tanna Fornhvalirnir höfðu 44 tennur–Fram- og augntennur voru beittar keilur–Hliðartennur voru keilulaga og skiptust í fram-
og afturjaxlaNútímahvalir hafa margir hverjir pinnalaga
tennur–Eru mjög þróaðar miðað við tennur
fornhvalannaSkíðishvalir eru tannlausir
Hreifadýr - PinnipedsTil hreifadýra teljast –Eiginlegir selir (Phocidae)–Eyrnaselir og sæljón (Otariidae)–Rostungar (Odobenidae)Eru komin af Miachids en þau komu fram
á Paleocene en dóu út í lok Eocene–Voru ránspendýr–Miachids þróuðust í tvær áttir –fissipeds og
pinnipeds•Fissipeds eru hundar og þeirra ættingjar
Fyrstu hreifadýrin
Pachycynodon voru fyrstu hreifadýrin og líktust þeir bjarndýrum–Voru landdýrEnaliarctos var næstur í röðinni og hafði
hann einkenni bjarndýra en var farinn að líkjast selum–Komnir með hreifa en gátu bæði gengið og
hlaupið á þeim
Útlit hreifadýra
Þau eru ávöl og straumlínulagaHafa hreifa bæði að framan og aftanFingur og tábein þeirra hafa lengst til muna–Fitjar á milli þeirraHafa hár og spik til að einangra sig frá
köldum sjónum–Spikið hjálpar þeim einnig að fljóta og sem
stuðpúði þegar þeir hoppa á landi
Útlit hreifadýra
Nasaopið er fremst á nefinu og hafa þeir gott lyktarskynAugun eru staðsett framan á höfðinu
Gegnsæ himna eru yfir augunum til að verja þau fyrir hnjaski
Hafa góða heyrn –þó betri undir vatnsyfirborðinuAllar þrjár tegundir hreifadýra geta lifað í
salt- og ferskvatni
Eiginlegir selir - Phocidae
Hafa ekki sjáanleg ytri eyruFramhreifar eru stuttirNota afturhreifa til að
knýja sig áframGeta ekki notað
afturlimi sína á landiGeta verið lengst í
kafi af hreifadýrum
Eyrnaselir - Otariidae
Hafa tvö lítil eyruFramlimir eru langirKnýja sig áfram með framhreifumNota afturhreifa til að stýraGeta gengið eða hoppað á afturhreifum á landiSæljón eru náskyld eyrnaselum
Rostungar - Odobendae
Hafa ekki ytri eyruGeta notað afturhreifa á landiNota sambland af hreyfingum hinna tveggja tegundanna við sundHafa risastórar höggtennur í efri skolti
Sækýr - Sirenia
Eru vel aðlagaðar að vatnalífi og fara ekki á landFyrstu sækýrnar komnar fram á EoceneHöfðu líklega mikla útbreiðslu, finnast
víða í setlögumTvær tegundir þróuðust af frumsækúm–Manatee–Dugong
Útlit sækúa
Hafa straumlínulaga búkFramlimir eru bægsliRófan hefur breyst í sporðHúð þeirra er sterk og hárlausHöfuðkúpan er löng og lágEinstakar tennur–Einungis ein gerð af tönnum sem færast fram í
kjaftinn
Skynfæri
Sjá vel en sjónin nýtist illaHafa veiðihár eða
þreifikamb sem er mjög næmurHafa einnig
einkennilega varir
Manatee vs Dugong
Manatee–Spaðalaga sporður–Þrjár tegundir
lifandi í dag•Vestur Afríku
manatee•Vestur Indverska
manatee•Flórída manatee
Dugong–Tvískiptur sporður–Ein tegund lifandi í
dag•Finnst á
Indó-Kyrrahafs-svæðinu og í Ástralíu
–Lifir í salt- og ferksvatni
Manatee vs Dugong
Ný sjávarspendýr
Af sumum fræðimönnum hafa ísbirnir verið flokkaðir sem sjávarspendýr–Halda þó í einkenni landdýraEinnig hafa sæotrar verið flokkaðir sem
sjávarspendýr–Þeir eru minnst aðlagðir sjávarspendýra að lífi í
sjó
Samantekt
Hvalir eru elstu sjávarspendýrin og snéru forfeður þeirra til sjávar fyrir um 60 m.á.Sækýr eru næst elstar og snéru forfeður hennar til sjávar fyrir um 50 –55 m.á.Hreifadýr eru yngst þessara þriggja tegunda og snéru forfeður þeirra til sjávar fyrir um 30 m.á.Öll hafa dýrin það sameiginlegt að hafa aðlagast vel að breyttum lífsháttum–Breytingar á útliti, öndunarfærum, skynfærum og margt
fleira.Ný sjávarspendýr eru að þróast –ísbirnir og sæotrar
HeimildirBækur:Banks, Martin. (Óskar Ingimarsson þýddi). 1991. Ísbjörninn í umhverfi sínu. Mál og menning, Reykjavík.
Challice, John. (ritstjóri). 2005. Vertebrates life, 7. Útgáfa. Pearson Prentice Hall, New Jersey (USA).
Colbert, Edwin H. & Morales, Michael. 1991. Evolution of the vertebrates, a history of the backboned animal throug time. A John Wiley & sons inc. USA.
Doug, Allan. (Óskar Ingimarsson þýddi). 1991. Selurinn í umhverfi sínu. Mál og menning, Reykjavík.
Norman, David. 1994. Prehistoric life, the rise of the vertebrates. Macmillan, USA.
Selley, Richard C. (ritstjóri), Cocks, L.R.M., Plimer, Ian R. 2005. Encyclopedia of geology, volume 5. Elsevier Ltd.
Stanley, Steven M. 2005. Earth system history, önnur útgáfa. W.H. Freeman and company, New York.
HeimildirNetið: http://www.ucmp.berkeley.edu/mammal/cetacea/cetacean.html heimsótt þann. 7. febrúar
http://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page heimsótt þann 8. febrúar
http://dolphins.jump-gate.com/index.shtml heimsótt þann 8. febrúar
http://dogil.free.fr/site_cetaces/cetaces_english/accueil_baleines.html heimsótt þann 21. febrúar
http://www.cetaceansanctuary.com/cetaceans/evolution.htm heimsótt þann 21. febrúar
http://www.palaeos.com/Cenozoic heimsótt þann 21. febrúar
http://polarmet.mps.ohio-state.edu/ASPIRE_99/seals/science/evxt.htm heimsótt þann 11. mars
http://www.cornes1.fsnet.com.uk/pinniped.htm heimsótt þann 11. mars
http://www.neoucom.edu/DEPTS/ANAT/whaleorigins.htm heimsótt þann 14. mars
http://www.learner.org/jnorth/tm/manatee/AdaptationsHead.html heimsótt þann 14. mars
http://www.neoucom.edu/Depts/Anat/publ.html heimsótt þann 15. mars
HeimildirMyndirhttp://dogil.free.fr/site_cetaces/cetaces_english/accueil_baleines.html heimsótt þann 21. febrúar
http://www.sciencenews.org/articles/20010922/fob1.asp
http://dogil.free.fr/site_cetaces/cetaces_english/accueil_baleines.html heimsótt þann 21. febrúar
http://dogil.free.fr/site_cetaces/cetaces_english/accueil_baleines.html heimsótt þann 21. febrúar
http://www.mbayaq.org/efc/living_species/organism_images/lsl_mammal_m227.jpghttp://www.oceanoasis.org/fieldguide/images/zalo-cal-pup-bh.jpghttp://www.arctic.noaa.gov/detect/detection-images/marine-walrus-anim0022.jpghttp://cars.er.usgs.gov/Education/sldshw/manatee/m0003.jpghttp://www.hsi.org.au/a_images/pics_animals/dugong_image_by_barry_ingham_75dpi.jpghttp://darla.neoucom.edu/DEPTS/ANAT/Ambulocet.html
http://darla.neoucom.edu/DEPTS/ANAT/whaleorigins.htm
http://www.neoucom.edu/DEPTS/ANAT/Thewissen/whale_origins/index.html
http://www.neoucom.edu/DEPTS/ANAT/Thewissen/whale_origins/index.html
http://images.google.is/imgres?imgurl=http://www.cetacea.de/palaeocetologie/pics/klausmeyer_rbal.jpg&imgrefurl=http://www.cetacea.de/palaeocetologie/indopak.shtm&h=193&w=200&sz=10&tbnid=Wi4Kimf0XzhraM:&tbnh=95&tbnw=99&hl=is&start=1&prev=/images%3Fq%3DProtocetidae%26svnum%3D10%26hl%3Dis%26lr%3D
http://images.google.is/imgres?imgurl=http://www.cetacea.de/palaeocetologie/pics/klausmeyer_rbal.jpg&imgrefurl=http://www.cetacea.de/palaeocetologie/indopak.shtm&h=193&w=200&sz=10&tbnid=Wi4Kimf0XzhraM:&tbnh=95&tbnw=99&hl=is&start=1&prev=/images%3Fq%3DProtocetidae%26svnum%3D10%26hl%3Dis%26lr%3D
www.thewildones.org/ Animals/manatee.html
http://cars.er.usgs.gov/pics/manatee/manatee/manatee_17.html
http://thelastresortonline.com/manatee.htm