Sinaunang Gresya

Heograpiya ng Gresya

•matatagpuan sa dulong-timog ng Balkan Peninsula na

nakatangos sa Dagat Mediterranean

•kabilang ang maliliit na pulo ng Dagat Aegean

•dagat na hangganan ng Gresya – Aegean sa silangan,

Ionian sa kanluran at Mediterranean sa timog

•bulubundukin at nagsisilbing gulugod

ang Bundok ng Pindus

•ma-baybayin, golpo at look

•rehiyon sa Golpo ng Corinth – Attica at

Peloponnesus

Kabihasnang Minoa

•unang nanirahan sa Aegean

•unang nakilala ang mga Minoan nang

matagpuan ni Arthur Evans, isang

arkeyologong Ingles ang guho ng palasyo sa

Knossos, Crete

•pinaniniwalaang palasyo ni Haring

Minos•ang palasyo ay

nagpapahiwatig na ang mga Minoan o Cretan ay

may kaalaman sa paggawa ng daanan ng

tubig, pagpipinta sa sariwang plaster

(frescoes), kasanayan sa paggawa ng pinong

plorera, tela, pabango at pag-ukit ng pigurin

•mula sa pangkat ng mga mandarayuhang Aryan na

naghahanap ng bagong kabuhayan, na unang namalagi sa Mainland

Greece•ang pinanggalingan ng wikang

Griyego•dahil sa yari sa bronse ang kanilang

mga kagamitan, madali nilang nagapi ang mga mamamayan na

nasa panahon pa rin ng bato•nang lumaon, nanirahan sa Timog

Gresya at nakipagkalakalan sa Crete – hanggang mapasailalim ng isang

pinuno

•nag-alsa ang mga Achaean sa Mycenae na nagbigay daan sa

pagpapalit ng Crete bilang sentro ng kabihasnang Aegean

•sa pagsasanib ng kulturang Minoan at Achaean, mababakas ang binhi

ng kabihasnang Griyego

Trojan War•nabangit din sa epikong Illiad ni

Homer•naganap sa Troy, lupain sa Asia

Minor•digmaan sa pagitan ng mga Achaean at Trojan dahil sa mataas pagpataw ng

buwis ng mg Trojan sa mga sasakyang dagat na dumadaan kipot

ng Dardanelles

Dorian• malupit na tribong Griyego na nanalanta

sa hilagang Gresya•sa loob ng maikling panahon, nagapi nila ang mga Achaean at nasira ang halos lahat

ng bakas ng kabihasnang Mycenae•“Panahon ng Karimlan” – 200 taong

kaguluhan sa Gresya na dulot ng pananakop ng mga Dorian

habang umaahon ang mga Griyego sa pananalanta ng mga Dorian, lumaki ang populasyon ng Gresya at nagkulang ang

lupang sakahan – nagbunsod ito ng pandarayuhan at pangangalaka ng

karamihang Griyego, marami ang nagtayo at nanatili sa Aegean, ang naging simula

ng ugnyan ng Silangan at Gresya

Ang Lungsod-Estado ng

Gresya

•polis – isang maliit na lungsod ngunit malaya tulad ng isang estado•may sarili itong depensa at patron

•sa simula, pinamumunuan ng isang na nakatira sa moog na nasa burol o mataas na bahagi ng lungsod na tinatawag na acropolis

•nahahati ang mga tribong Griyego sa maraming lungsod-estado na sadyang maliit ang karamihan ngunit malaya sa isa’t isa

KASAYSAYANG

PAMPOLITIKA

monarkiya aristokrasya demokrasya

Panahon ng Monarkiya at Aristokrasya

•sa simula lamang pinamumunuan ng mga hari

•hindi gaya ng ilang matatandang kabihasnan, ang hari sa Gresya ay

may limitadong kapangyarihan•ang hari ay sumasangguni sa konseho ng mga maharlika, at mula sa mga maharlika ang magpapahayag ng desisyon

•nang lumaon, nalipat sa mga maharlika ang

kapangyarihan – ARISTOKRASYA =

“pamumuno ng pinakamahuhusay”

•taun-taon humahalal ang lungsod ng mga

kalalakihang nakakaangat sa lipunan

Panahon ng Pananakop

•naging malupit ang pamamahala ng mga maharlika

•hndi naging kasiya-siya an gang kalagayan ng lipunan na humantong sa paglobo ng populasyon hanggang sa di na kayang

tustusan ng mga lupang sakahan, na naging dahilan nang pagpapadala sa ibang lungsod

na mga mandarayuhan, hanggang sa makapagtatag ng mga kolonya sa; timog Italya, Sicily, Timog France, baybaying dagat ng Africa sa gawing kanluran ng

Ehipto, sa mga kipot patungong Black Sea

Pagkatatag ng Imperyong Griyego

•nagsimula bilang pakikipagkalakalan sa mga lungsod-estado hanggang sa humantong sa

pananakop o kolonisasyon•Lydia – isang bansa na lumikha ng salapi na ginamit ng mga Griyego sa

pakikipagkalakalan

Athens: Pinakademokratikong Lungsod – Estado ng

Gresya

•isa sa mga maraming lungsod ng Attica

•unang pinamunuan ng hari hanggang sa hawakan ng

mga maharlika

•archon – pamalahan ng isang konseho ng mga

aristokratiko na pinamumunuan ng siyam na

opisyal•assembly – sangay ng

pamahalaan na bukas sa lahat ng mamamayan na may

ari-arian

•Draco – archon na naatasang bumuo ng kodigo ng mga batas ng Athens para mabasa ng lahat, ito ay sagot sa pag-aaklas ng taong bayan

•Solon – nabibilang sa maharlika, hinirang upang panumbalikin ang mga

suliraning panlipunan sa kanyang panahon

•pinawalang bisa niya ang mga may utang

•nagtalaga ng limitadong sukat ng lupa na maaaring ariin ng mamamayan

•bumuo ng bagong saligang batas na nagbibigay kapangyarihan sa assembly

na gumawa ng batas at maghalal ng mga pinuno ng pamahalaan sa halip na

konseho ng aristokrata•sa ilalim ng saligang batas na ito,

lahat ng mamamayan ay may karapatang ipahayag ang kanilang

saloobin sa pamahalaan•sa pagkamatay ni Solon, nauwi sa

digmaang sibil an gang tungkulin ng mga partido politikal

•Pisistratus•humalili kay Solon at at nagpanumbalik

ng kapanatagang politikal•tyrant – sinumang tao na humawak na

humawak ng tungkulin ng pamahalaan sa paraang hindi naaayon sa batas o

kaugalian kahit na siya ay mapagkawang-gawa

•ipinagpatuloy niya ang palakad ni Solon•itinaguyod ang alyansang komersyal sa

ibang lungsod-estado

Cleisthenes•nagtatag ng demokrasya sa

Athens•binuksan niya ang assembly sa lahat ng kalalakihang malaya,

mayari-arian man o wala•Council of Five Hundreds – may karapatang magmungkahi ng batas

sa assembly

Sparta: Ang Estadong Militar

•naiiba sa pamahalaan at paraan ng pamumuhay sa ibang lungsod-estado

•isang lungsod sa Laconia, timog Greece na siyang napiling tirahan ng mga Griyego

mula sa lahi ng mga Dorian•kasanayang militar ang mithiin ng isang

Spartan kaya itinuon ng estado ang lakas at kakayahan ng lahat ng mamamayan sa

layuning ito

•taon pito (7) hanggang animnapu (60) sa ay sumasailalim ang mga kalalakihan sa mahigpit na pamamahala ng estado at inaasahang kikilalanin ang layunin ng estado bilang pansariling kapakanan

•upanag mapangalagaan ang mga Spartan, pinagabwalang makipagkalakan sa ibang lungsod estado at pinagamit ng sariling salapi na walang halaga sa ibang

estado

•tinataboy taun-taon ang mga dayuhan palayu sa lungsod ng estado

•hindi kailangang maghanapbuhay ang mga Spartan sapagkat sagot ng mga

mahaharlikang angkan ang kanilang ikabubuhay

helot – malaking bilang ng mga Spartan na mga aliping nagsasaka sa mga panginoong

may-lupa

Digmaang Persiano

Cyrus the Great•pinunong Persiano na kilala sa lawak ng

kanyang nasasakupan – mula sa Ilog Indus hanggang sa Silangang baybaying-

dagat ng Mediterenean•unang sinakop ng mga Persiano ang

lungsod-estado ng mga Griyego sa Asia Minor (500 BC)

•sinundan ito ng pag-aalsa ng mga Ionian (499 BC)

Unang Pagtatangkang Pagsakop (492 BC)

•sinakop ng Persia an gang Thrace at Macedonia ngunit

lubos na nawasaka ang kanilang plota habang iniikot ang lungos ng Bundok Athos patungo sa tangway ng Greece sa ilalim ni

Haring Darius

Ikalawang Pagtatangkang Pagsakop (490 BC)

•matapos mabihag ang lungsod ng Eritrea at maalipin ang mga mamamaya, naglayag sila patungong kapatagan ng

Marathon, sa baybay-dagat ng Attica may 38 km sa timog ng

Athens•humingi ng tulong ang Athens sa Sparta ngunit nagdiriwang noon ng isang banal na kapistahan ang Sparta kung kaya’t nahuli ito sa

pagpapadala ng mga kawal

Sa harap ng higit na nakararaming sundalong

Persiano, buo ang loob ng mga Athenian na magkaisa at bumuo ng isang matatag na

lupon na tinatawag na phalanx (lupon ng mga kawal

na naisinsin) laban sa mga Persiano.

Walang nagawa ang mga Persiano sa kagitingan ng mga Griyego at

nagkakagulo silang tumakas patungo sa kanilang sasakyang-

pandagat.•namatay si Darius habang naghahanda para sa isa pang

paglusob sa Gresya. Gayunpaman ang kanayang anak na si Xerxes

ang nagpatuloy sa pagbuo ng higit na malaking puwersa

•sa panig ng Athens – Themistocles

•humimok sa mga Athenian na palakasin ang hukbong pandagat

nang higit pa sa puwersang panlupa sapagkat nauunawaan niya na kailanman mapapantayan ng Gresya ang higit na malaking

hukbo ng Persia•hindi nagtagumpay ang pagsisikap na masanib ang lahat ng lungsod-estado ng Gresya laban sa Persia, ngunit nagpasya ang Sparta at ang

ibang pamayanan na makiisa sa Athens

Pamumuno sa Puwersang Pandagat at

Panlupa

Noong 480 BC, tinawid ng hukbo ni Xerxes ang Hellespont (Dardanelles) sa pamamagitan ng mga bangkang nagsisilbing tulay, kasunod ang plota ng mga sasakyang-pandagat dala ang malaking

bahagi ng panustos sa hukbo. Hinarangan ni Haring Leonidas at ng 300 Spartan ang makitid na daan ng Thermopylae sa nasa pagitan ng matatarik na bundok at baybay-dagat at tinalo ang mga Persiano sa

loob ng tatlong araw.

Ngunit ang traydor na Griyego, si Ephrates, ang nagturo sa

mga Persiano ng isang lihim na lagusan sa kabundukan na

siyang nagbigay ng pagkakataon sa mga kaaway na

lusubin ang mga Spartan sa likod nito. Nanlaban ang 300

Spartan hanggang wala ni isa sa kanila ang naiwang buhay.

Tumuloy ang mga Persiano sa gitnang Gresya patungong Athens. Hinikayat ni Themistocles na iwanan ang lungsod at tumuloy sa karatig-pulo ng Salamis at Aegina para sa kanilang kaligtasan dahil alam niyang walang magagawa ang

kanyang maliliit na hukbo sa malaking puwersa ng Persia. Sa halip, sinalubong niya ang kaaway sa isang labanan sa karagatan. Sapagkat walang humadlang sa mga Persiano, dinambong nila ang Athens, habang ang plota ng mga Griyego na binubuo ng mga triremes (mga maliliit, magagaan, ngunit medaling imaneobrang sasakyang-dagat) ang tumungo sa makitid at mababaw na look ng mga Salamis at

naubos ng lahat ng mga Griyego ang plota ng mga Persiano.

Imperyong Athens

Bagama’t naitaboy sa Gresya ang mga puwersa ng mga Persiano, nsa kapangyarihan pa rin ni Xerxes ang mga lungsod sa Asia Minor. Nang

humingi ng tulong ang mga lungsod na ito, pinagsanib ng mga Athenian ang maraming lungsod-estado sa punong lupain sa isang

alyansa o liga na nakilala sa tawag na Delian League mula sa distritong Delos.

•ginawang imperyong Athenian ang dating hukbong pandagat•ginamit ng Athens ang pondo upang muling itayo at pagandahin ang

lungsod•tinaboy ang mga pirata sa paligid

•pinasigla ang kalakalan sa Dagat Aegean•Pericles – estadisatang pnamuno sa pagpapanumbalik ng Gresya at

dinala ito sa kanyang “Ginintuang Panahon”

Pagbagsak ng Athens

Digmaang Peloponnesian

•naging sentro ng politika at kultura ang Athens sa silangang

Mediterranean•kinilala bilang pinuno ng mga

lungsod-estado sa Gresya

•ang mga lungsod-estado na hindi kabilang sa imperyo ng Athens ay nainggit dito – una ang Sparta

•itinatag ng Sparta ang Ligang Peloponnesian (Peloponnesian League) – mula sa distrito ng Peloponnesus

•nilalayon ng Sparta na ibagsak ang Athens hanggang sumiklab ang Digmaang Peloponesian na kinapapalooban ng Athens at

Sparta kasama ang mag kaalyadong lungsod-estado

•tumagal ito ng halos 27 taon

•dinapuan ng salot ang Athens na halos lumipon sa ikaapat na bahagi ng populasyon nito na kung saan kabilang si Pericles – naiwan niya

ang Athens ng walang pinunong mapagkakatiwalaaan•nagkaroon ng disabilisasyon sa estado

•humirap lalo ang imperyo dahil sa walang katapusang

digmaan at palusob sa Syracuse at pulo ng Sicily

•nawalan ng kontrol ang mga Athenian sa karagatan, mula sa

kanilang kuta sa Attica, sinakop ito ng mga Spartan

•sa loob ng 60 taon, sa pagbagsak ng Athens, hindi natapos ang mga lungsod estado sa pakikipaglaban sa isa’t isa

•humina ang mga lungsod-estado na naging dahilan ng madaliang pagsakop ng mga Macedonian mula sa hilaga sa

pamumuno ni Haring Philip

Pagkakatatag ng Imperyo ni Alexander the

Great

•Macedonia – hilaga ng Gresya, bagamat ng Griyego

ang wika dito, kakaunting kaugalian lamang ang kanilang sinusunod at nahuhuli sila sa

kabihasnan

Haring Philip ng Macedonia

•noong namumuno ang Thebes sa Athens, nabihag siya ng mga ito at humanga

sa kagalingan ng Athens•pinangarap niyang

masakop ang Athens upang magamit ito laban sa mga

Persiano

Labanan sa Charonea – nagtapat ang Athens kasama

ang Thebes laban sa Macedonia, nagapi ang Athens

•hinayaan niyang pamunuan ng kani-kaniyang pinuno ang

mga estado•naisakatuparan niyang

patalsikin ang mga Persianopataksil siyang pinatay noong

336 BC

Alexander the Great•anak ni Philip at humalili sa kanya

•minana niya ang kaharian mula sa kanayang ama maging ang mga digmaan

•una niyang winakasan ang pag-aaklas sa sariling bayan•tinungo niya ang Gresya at dinurog ang Thebes

•mula sa ginawa niyang ito, napigilan ang mga nagbabanta sa kanyang pamunuan

•kasama niya sa kanayang paglalakbay at pananakop ang mga inyenyero upang magtayo

ng mga moog at tulay•itnituring siya na

pinakamaniingning na pinuno sa kasaysayan

Labanan sa Granicus – nagapi niya si Haring Darius ng Persia

sa Ehipto – ipinahayag niya sa pamamagitan ng isang orakulo na anak siya ng Diyos at itinatag niya sa

bukana ng Nile ang lungsod ng Alexandria

•naisagawa niya ang pananakop sa Persia at hanggang makarating sa Malayong Silangan sa lamabak ng Indus

•sa loob ng 13 taon, napalawak na niya ang kanyang mga nasasakupan

•324 BC, nagkasakit dahil sa pagkahapo at pagkalasing hanggang sa namatay siya noong 322 BC

•nang siya ay namatay, nahati sa kanyang mga heneral ang

kanyang nasasakupan, Antigonus sa Europa, Seleucus sa Asya at Ptolemy sa Ehipto

•pagkalipas na lang 200 taon, bago nabuong muli ang imperyo ni Alexander sa panahon ng mga Romano

Pagyabong ng Kulturang Helenistiko

•Hellenic – purong kulturang Griyego

•Hellenistic – kulturang pinaghalong Silangan at

Griyego

•sa loob ng isang isiglo, naging unibersal ang wika sa lahat ng sakop ni Alexander the Great

Alexandria ng Ehipto

Pergamum malapit sa dating Troy

Antioch sa Syria

Rhodes sa Mediterranean

•sa pamamagitan ng kalakalan, nagkaroon ng palitan ng kultura

•ang unang salin-wika ng bibliya na nasa wikang Hebreo ay nasalin sa Griyego na naging dahilan ng paglaganap ng

Kristiyanismo

Kaisipang Pampolitika: Pamanang

Griyego

•aristokrasya – pamamahala ng kakaunting namumuno

•tyranny – pamamahala ng malupit na pamumuno•Demokrasya – demos

(tangong bayan) at kratos (kapangyarihan) – ang

kapangyarihan ay mula sa taong bayan

•ilan sa pinaniniwalaan ng mga Griyego;•unang tungkulin ng tao ay sa kanyang sarili

•ang maaaring tawaging “buong taoay may kakayahang pagyamanin ang kanyang katawang pisikal at kaisipan

Pericles•pinakadakilang estadista na ang panagalan ay katumbas ng Ginintuang Panahon ng Gresya•tinaguriang “Unang Mamayan” ng Athens•pinagsanib niya ang katalinuhan ng isang

estadista, mananalumpati at pilosopo•pinagsumikapan niyang mabigyan ng sweldo ang

mga naglilingkod sa pamahalaan

Pilosopiya: Pinamulan ng Karunungan

•pilosopiya – philos at sophia – na ang ibig

sabihin ay pagmamahal sa karunungan o

katalinuhan

Socrates•unang pilosopo ba tumalakay sa suliranin ng tao kaugnay sa ibang tao sa sansinukob

•naniniwala siya na tulad ng pagkakaroon ng mga prinsipyo na nagpapaliwanag ukol sa sansinukob, mayroon ding mga prinsipyo ukol sa katotohann, kabutihan at katarungan

na dapat gawing gabay ng mga tao sa kanilang buhay•socratic method o dialectic – question and answer

•kilala siya sa paniniwalang “kilalanin ang sarili” o know yourself•siniraan at inakusahang naninira ng kaisipan ng mga mag-aaral, dinakip, kinulong at

hinatulan ng kamatayan s apamamagitan ng pag-inom

Plato•mag-aaral ni Socrates na nagtipon ng lahat

ng tala tungkol sa kanyang guro•may-akda ng Dialogues at ng The

Republic•nagtatag ng paaralan sa Academy

•Aristotle•mag-aaral ni Plato

•pinakamatalinong tao ng maraming manunulat ng

kasaysayan•sumasaklaw sa kanyang

katalinuhan ang astronomiya, biyolohiya, matematika,

pisika, panulaan, politika at etika at ang pinakadakilang

pamana niya ay ang lohika at agham ng pangangatwiran