SINIF YÖNETİMİ

16. Baskı

Prof. Dr. Ayhan AYDIN

Prof. Dr. Ayhan AYDIN

SINIF YÖNETİMİ

ISBN 978-605-5885-08-3

Kitaptaki bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© 2013, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

9. Baskı: Ağustos 2008, Ankara16. Baskı: Ekim 2013, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Selcan ArslanDizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi

Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15

İSKİTLER/ANKARA(0312-384 34 35)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 25744

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

E-ileti: pegem@pegem.net

iii

Prof. Dr. Ayhan Aydın

Hacettepe ve Ankara Üniversiteleri mezunu olan Aydın, önce İngilizce bölümünde öğrenim görmüş, daha sonra eğitim bilimleri alanında eğitimini sürdürmüştür. Doktora eğitiminden sonra bir süre Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde, part-time öğretim üyesi olarak çalışmıştır. 1993 yılından beri Dünya Bankası Eğitim Projeleri’ne danışmanlık yapan Ayhan Aydın, halen Eskişehir Osmangazi Üniversitesi’nde öğretim üyesidir. Aynı üniversitede Eğitim Bilimleri Bölüm Başkanlığı görevini sürdüren Aydın’ın çeşitli ulusal ve uluslararası dergilerde yayımlanmış 60’tan fazla makalesi bulunmaktadır. Ayrıca Anadolu ve Gazi Üniversitelerinde misafir öğretim üyesi olarak dersler veren Aydın, bazı yayın kuruluşlarında editörlük, eğitim dergilerinde hakemlik ve bilim kurulu üyeliği yapmaktadır. Aralarında Düşünce Tarihi ve İnsan Doğası, Yaşadığımız Dünya, İnsanca Var Olma Sanatı, Yaşamın ve Sevginin Anlamı, Sınıf Yönetimi, Eğitim Psikolojisi, Hayat Neden Güzeldir gibi kitapların yer aldığı yayınlanmış 9 kitabı bulunmaktadır. Kendini kısaca yaşamsever olarak tanımlayan Ayhan Aydın, Felsefe ve Psikolojiye ilgi duymakta ve bu alanda ürün vermektedir.

iv

TEŞEKKÜR Bu baskıda yeniden dizgisi yapılan ve anlatımı görsel olarak

desteklenen kitabın daha sevimli ve çekici hale geldiği düşünülmektedir. Bu konudaki katkılarından dolayı Pegem Akademi ve Sayın Gürsel Avcı’ya teşekkür ederim.

Ayhan Aydın

Ağustos, 2008

v

ÖNSÖZ Kısa bir süre içinde dokuzuncu baskı aşamasına gelen Sınıf Yönetimi

kitabı eğitim kamuoyu tarafından büyük bir ilgiyle karşılandı. Sınıfta öğretim ortamı, zaman yönetimi, öğretimin planlanması ve değerlendirilmesi, davranış yönetimi, öğretmen-öğrenci ve öğretmen-veli iletişimi gibi özgün bölümler içeren kitap aynı zamanda ilginç ve düşündürücü örnek olaylarla zenginleştirilmiştir. Umarım empatik bir anlayışla ve naif bir duyarlılıkla kaleme alınan bu kitap, öğretmenlerin hem düşünsel hem de duyuşsal gelişimlerini olumlu yönde etkilemeye devam edecektir.

Bu düşünceyle kitap “daha mutlu ve güzel bir yaşam için çalışan dünyanın en seçkin insanlarına, öğretmenlere” adanmıştır. Yazarın en büyük mutluluğu kitabın eğitim bilimleri ve öğretmenlik programlarının en stratejik alanlarından biri olan Sınıf Yönetimi alanında bir referans kitabı haline gelmiş olmasıdır. Birçok akademisyen ve araştırmacının yeni ürünler verme sürecinde yararlandıkları bu eserin ayrıca gerçek bir sevgi mesleği olan öğretmenlerin el kitabı olma niteliğini sürdürmesi dileğiyle...

Kitabın bu baskısına öğretim üyesi arkadaşlarımızın dersleri sırasında kullanabilecekleri görsel dokümanlar (poverpoint sunuları) eklenmiştir. Đsteyen öğretim üyelerine yayınevi tarafından e-posta ile gönderilecektir.

Ayhan AYDIN Ekim, 2013

vii

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM SINIF YÖNETİMİ YAKLAŞIMLARI,

TEMEL KAVRAMLAR VE ÖĞRETMENİN ROLÜ Bireyselleşme, Toplumsallaşma Kavramları ve Sınıf Yönetimi .............................................................................................3 Sınıf Yönetiminde Geleneksel Yaklaşım..........................................................5 Çağdaş Sınıf Yönetimi Yaklaşımı......................................................................6 Bir Model Olarak Öğretmen..............................................................................8 Sınıfta İletişim ...................................................................................................10 Sınıf Kuralları ....................................................................................................12 Tanışma..............................................................................................................14

2. BÖLÜM SINIF YÖNETİMİ DEĞİŞKENLERİ

Etkili Sınıf Yönetimi ve Öğretmen Öğrenci İlişkileri ...................................19 Olumlu Öğretmen Davranışları .......................................................................21 Okul Yönetimi...................................................................................................23 Aile ....................................................................................................................26 Çevre ..................................................................................................................29

3. BÖLÜM EĞİTİM ORTAMININ FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ

Eğitim Ortamının Özellikleri ...........................................................................35 Fiziksel Ortamın Önemi...................................................................................35 Fiziksel Ortamın Değişkenleri .........................................................................36 Öğrenci Sayısı ............................................................................................36 Yerleşim Düzeni .......................................................................................37 Isı-Işık, Renk .............................................................................................42 Gürültü ......................................................................................................42 Temizlik .....................................................................................................42 Görünüm ...................................................................................................43

viii

4. BÖLÜM ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ

Yöntem Kavramı...............................................................................................47 Yöntem Seçimini Etkileyen Değişkenler ........................................................47 Anlatım Yöntemi ..............................................................................................48 Soru - Cevap Yönetimi .....................................................................................49 Gösteri Yöntemi ...............................................................................................50 Rol Oynama Yöntemi.......................................................................................52 Tartışma Yönetimi............................................................................................54 Münazara...................................................................................................54 Vızıltı Grupları ..........................................................................................55 Beyin Fırtınası ...........................................................................................55 Forum ........................................................................................................55 Seminer ......................................................................................................55 Problem Çözme Yöntemi.................................................................................58 Örnek Olay Yöntemi ........................................................................................60

5. BÖLÜM SINIFTA ÖĞRETİM ORTAMI

Eğitim Planları ..................................................................................................65 Eğitim Programları ...........................................................................................67 Sınıfta Öğretimin Yönetimi .............................................................................69 Öğretim Stratejileri...........................................................................................69 Öğretim Stratejilerinde Geleneksel ve Modern Yaklaşım............................70 Geleneksel Öğretim Stratejisi..................................................................70 Modern Öğretim Stratejisi .......................................................................71 Hedef Davranışların Belirlenmesi ...................................................................74 Öğretim Yaşantılarının Oluşturulması............................................................75 Güdüleme ..........................................................................................................77 Öğretim Yaşantısının Uygulanması.................................................................80 Hazırlık ......................................................................................................81 Sunu ...........................................................................................................81 Uygulama...................................................................................................81 Değerlendirme ..........................................................................................83 Öğrenme Sürecinde Dönüt Alma, Düzeltme ve Pekiştirme .........................83

ix

6. BÖLÜM ÖĞRETİMİN PLANLANMASI VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Grupla Öğrenme Nedir? Neden Önemlidir? .................................................89 Gruplama Teknikleri ........................................................................................90 Grupları Oluştururken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar.........................92 Grup Etkinliklerinin Planlanmasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar .....................................................................................93 Grup Çalışmalarında Disiplin Sorunlarının Yönetimi...................................95 Gruplamada Karşılaşabilecek Nicelik ve Nitelik Sorunları...........................96 Grup Çalışmalarının Değerlendirilmesi..........................................................98 Değerlendirme Amacıyla Verilerin Toplanması ............................................99 Değerlendirmede Kullanılacak Teknikler ...................................................100 Kontrol Listeleri..............................................................................................100 Kontrol Listelerinin Geliştirilmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar ...................................................................................105 Anektodal Kayıtlar..........................................................................................106 Günlük ya da Öğrenci Kütükleri ...................................................................108 Testler ..............................................................................................................108 Sosyometrik Testler ........................................................................................109

7. BÖLÜM ZAMAN YÖNETİMİ

Zaman Yönetiminin Başlıca Değişkenleri....................................................115 Öğrencinin Derse Katılma ve Yoğunlaşma Davranışını Etkileyen Faktörler.................................................................................117 Kounin’in Yaklaşımı .......................................................................................118 Jones’un Yaklaşımı .........................................................................................120 Dreikurs’un Yaklaşımı....................................................................................123 Ginott’un Yaklaşımı .......................................................................................124 Glasser’in Yaklaşımı .......................................................................................125 Lee ve Canter’in Yaklaşımı ............................................................................127 Davranışçı Yaklaşım .......................................................................................129 Öğretim Zamanının Verimli Kullanılmasını Güçleştiren Diğer Etkenler.........................................................................................133 Zamanın Etkin Kullanımı Konusunda Öğretmene Öneriler ...............................................................................136

x

8. BÖLÜM DAVRANIŞ YÖNETİMİ

Davranış Yönetimi..........................................................................................143 Kişilik Kavramı................................................................................................144 Treyt Kuramları ..............................................................................................145 Sosyal Öğrenme Kuramları ............................................................................146 Psikanalitik Kuram .........................................................................................149 İd ..............................................................................................................150 Ego ...........................................................................................................150 Süper Ego ................................................................................................151 Oral Dönem.............................................................................................153 Anal Dönem ............................................................................................153 Fallik Dönem...........................................................................................153 Gizil (Latent) Dönem.............................................................................154 Genital Dönem........................................................................................154 Fenomenolojik Yaklaşımlar...........................................................................155 Fromm’un İnsancıl Yaklaşımı........................................................................156 Rogers’ın Özgerçekleştirme Kuramı .............................................................157 Kendini Gerçekleştirmeye Götüren Davranışlar .........................................158 Kendini Gerçekleştiren İnsanın Özellikleri ..................................................159 Varoluş Psikolojisi ..........................................................................................160 İstendik Davranış Kavramı.............................................................................162 Kaygının Nedenleri, Gözlenebilir Doğurguları ve Sonuçları ..................................................................................................164 Demokratik Eğitim Ortamı............................................................................166 Davranış Yönetiminin Dinamikleri...............................................................169 Davranış Yönetiminde Öğretmene Öneriler................................................171

9. BÖLÜM

İSTENMEYEN DAVRANIŞLARIN YÖNETİMİ İstenmeyen Davranışların Tanımı .................................................................177 Sorunu Anlamak .............................................................................................178 İstenmeyen Davranışların Sınıflandırılması..................................................180 İstenmeyen Davranışların Yönetiminde Sorun Çözme Stratejileri ........................................................................182 Sorun Çözme Stratejisini Belirlemek ............................................................183 Görmezden Gelmek .......................................................................................187 Uyarma ............................................................................................................188 Dikkat Çekmek ...............................................................................................189

xi

Okul Yönetimi ve Rehberlik Servisi ile İlişki Kurmak ................................191 Ödül ve Ceza Sistemini Kullanmak...............................................................193 Ödül Vermenin Yararları.......................................................................195 Ödül Vermenin Sakıncaları ...................................................................196 Ceza Vermenin Yararları.......................................................................196 Ceza Vermenin Sakıncaları....................................................................196 İstenmeyen Davranışların Yönetiminde Öğretmene Öneriler ...............................................................................197

10. BÖLÜM ÖĞRETMEN - ÖĞRENCİ İLETİŞİMİ

İletişim Kavramı..............................................................................................205 Örnek Olay ..............................................................................................206 Örnek Olayın Değerlendirilmesi ...........................................................210 Öğretmenin Rolü ............................................................................................211 Öğrenci ile İletişimde İki Ayrı Öğretmen Yaklaşımı ...................................214 Örnek Olay ..............................................214 İletişim Modeli Olarak Öğretmen.................................................................216 İlgi ............................................................................................................218 Alıkoyma..................................................................................................219 Örnek Çıkarım ........................................................................................219 Güdülenme..............................................................................................219 Sınıfta Gözlenen Tipik Bazı Öğrenci Problemlerine Yönelik Öğretmen Yaklaşımları ..........................................................................219 Yönetsel Stratejiler .........................................................................................222 Otoriter Yaklaşım ...................................................................................223 Kural Koyma ve Uygulama ............................................................224 Komut ve Direktif Verme ..............................................................225 Yumuşak Caydırıcılar Kullanma ...................................................225 Yakın Kontrol Yönteminden Yararlanma ...................................225 Soyutlama ve Dışlama ....................................................................226 Gözdağı Verme Yaklaşımı .....................................................................226 Serbest Yaklaşım.....................................................................................227 Reçetelendirilmiş (cook book) Yaklaşım..............................................227 Öğretimsel Yaklaşım ..............................................................................229 Sosyo-Duyarlı İklim Yaklaşımı ..............................................................232 Grup Odaklı Yönetsel Yaklaşım ...........................................................234 İletişim Konusunda Son Söz Yerine Bir Örnek Olay ..................................239

xii

11. BÖLÜM ÖĞRETMEN - VELİ İLETİŞİMİ

Görüşme ..........................................................................................................247 Örnek Olay ..............................................................................................247 Genel ve Özel Görüşme Tekniklerine İlişkin Öneriler ...............................251 Diğer Görüşme Teknikleri .............................................................................254 Yazışma............................................................................................................255 Yazışma Tekniğinin Kullanılmasına İlişkin Örnekler..................................256 Karşılıklı Ziyaretler.........................................................................................260 Okul Toplantıları ve Sosyo-Kültürel Etkinlikler ..........................................263 Kaynakça..........................................................................................................265

ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil. 1: İlköğretim ve Ortaöğretim için Sınıf Düzeni Örneği -1 ..................39 Şekil. 2: İlköğretim ve Ortaöğretim için Sınıf Düzeni Örneği - 2 .................39 Şekil. 3: Öğretmen Merkezli Sınıf Düzeni Örneği -1.....................................40 Şekil. 4: Bireysel Sınıf Düzeni Örneği - 1 .......................................................40 Şekli. 5: Bireysel Sınıf Düzeni Örneği - 2........................................................41 Şekil. 6: Bireysel Sınıf Düzeni Örneği - 3........................................................41

1. BÖLÜM

SINIF YÖNETİMİ YAKLAŞIMLARI TEMEL KAVRAMLAR VE

ÖĞRETMENİN ROLÜ

Sınıf Yönetimi

2

Sınıf Yönetiminin Yaklaşımları

3

SINIF YÖNETİMİNİN YAKLAŞIMLARI, TEMEL KAVRAMLAR VE ÖĞRETMENİN ROLÜ

Bu bölümün amacı, sınıf yönetimini ilgili kavramlar açısından aydınlat-maktır. Bu amaçla, öncelikle sınıf yönetimi, bireyselleşme ve toplumsallaşma kavramları açısından tanımlanmıştır. Daha sonra sınıf yönetiminde geleneksel ve çağdaş yaklaşımlar incelenmiş ve böylece oluşturulan kavramsal çerçeveye dayanarak, öğretmenin rolüne değinilmiştir. Bu bilgiler ışığında öğretmenin meslek profili; iletişim, sınıf kuralları ve tanışma gibi boyutlar açısından irdelen-miştir.

Bireyselleşme, Toplumsallaşma Kavramları ve Sınıf Yönetimi

Sınıf, eğitim öğretim etkinliklerinin gerçekleştiği bir yaşama alanıdır. Ortalama 180 gün olan yıllık öğrenim süresinin önemli bir bölümü sınıf-ta geçer. Bu süre içinde, öğretmen ve öğrenciler belli bir amaç ve prog-ram çerçevesinde sınıftaki yaşama katılırlar. Ancak sınıf içindeki yaşamın, önceden belirlenmiş olan amaçlara uygun bir biçimde gerçekleşmesinden, öncelikle öğretmen sorumludur. Başka bir anlatımla, sınıfta öğrenme ortamının ve yaşantılarının düzenlenmesi ve yönetilmesi, öğretmenin sorumluluğundadır. Bu nedenle öğretmenin, sınıf yönetiminin ilke ve yöntemlerini bilmesi gerekir. Böylece sınıf içi yaşam, daha sevimli, üret-ken ve yararlı olur.

Sınıf Yönetimi

4

Öte yandan sınıf yönetiminin başarılı bir biçimde gerçekleştirilebil-mesi, öğretmenin insan ilişkileri alanında duyarlı ve bilgili olmasına bağ-lıdır. Özellikle göreve yeni başlayan öğretmenlerin, öğrencilerini çok sevmelerine karşın sınıfta kontrolü sağlayamadıklarından yakınmaları sık gözlenen bir durumdur. Oysa bir öğretmenin yapması gereken ilk şey, sınıfta eğitimin gerektirdiği fiziksel ve psikolojik ortamı sağlamaktır. Bunun için öğrencileri sevmek gereklidir, fakat yeterli değildir. Sorun, insan ilişkileri örüntüsünün karmaşık ve çok boyutlu niteliğinden kay-naklanmaktadır. İnsanın davranışlarına, onun beklenti ve gereksinimleri yön verir. Bu bakış açısına göre eğitim, bireyin beklenti ve gereksinimle-rine dönük, sürekli ve kalıcı bir davranış değişikliği yaratma süreci olarak kavramlaştırılabilir. Bu bağlamda sınıf yönetimi, bireyin içinde bulunduğu toplumun değer ve dizgelerine uygun bir bireyselleşmeyi ve toplumsal-laşmayı tanımlar.

Gerçekte bireyselleşme, toplumsallaşma ile örtüşen bir kavramdır. Birey içinde yaşadığı toplumun değerlerine uygun bir kişilik yapısı geliş-tirebilmek için, öncelikle kendini ve toplumu tanımalıdır. Bireyselleşme, kişinin kendine yönelik algı, beklenti ve gereksinimlerinin bilincinde olmayı gerektirir. Böylece birey, öncelikle olumlu bir benlik tasarımı geliştirerek, yaşama etkin ve üretken bir biçimde katılmayı öğrenir. Top-lumsallaşma ise toplumun temel eğilim ve gereksinimlerine referans olarak alınan değerlere uygun davranmayı tanımlar. Bu nedenle birey-selleşme, toplumsallaşma için gerekli bir önkoşuldur.

Eğitimin en yaygın tanımlarından biri, “bireyin davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla istendik değişiklikler yaratma süreci” şeklinde yapılır. Bu tanımda kilit kavramlar, yaşantı ve istendik terimleridir. Yaşantı, belli bir amaca dönük olarak, önceden planlanmış ve yapılandırılmış durumları ifade etmektedir. İstendik ise, birey ve toplumun beklenti ve gereksinimlerine uygunluk anlamındadır. Ancak modern eğitim anlayı-şında birey, kendi özgün varoluşu içinde, sürekli olarak gelişen ve deği-şen bir süreç olarak algılanmaktadır. Dolayısıyla toplumsallaşma, bireyin özgün bir biçimde bireyselleşmesini kapsayan ve göreceli olarak, daha genel nitelikler taşıyan yaşantıları tanımlamaktadır. Bu durum varoluşçulara göre, (Jaspers, 1995) “Birey hem kendisi hem herkestir.” şeklinde özetlenmektedir. Gerçekte kişinin mutlu ve özgür bir biçimde yaşamak için, “kendisi olmak” ve içinde yer aldığı toplumun düşünce, inanç ve değerleriyle barışık olmaya gereksinimi vardır.

Sınıf Yönetiminin Yaklaşımları

5

Bu nedenle, öğretmen öğrencilerinin bireysel farklılıklarının bi-lincinde olmalıdır. Bireysel farklılık terimi, fiziksel özelliklerden (boy, kilo, vb.) ilgi, algı ve beklenti gibi psikolojik faktörlere kadar bir dizi değişkeni kapsar. Ayrıca her öğrencinin ait olduğu ailenin sosyoekono-mik koşulları (gelir ve eğitim durumu, anne, baba mesleği vb.) onun kişiliği ve davranışları üzerinde önemli bir etkendir. Başka bir anlatımla, her öğrenci kendi dünyası içinde değerlendirilmesi gereken eşsiz ve ben-zersiz bir kişiliktir. Öğrenci, öncelikle insan olarak kendini tanımak ve geliştirmek amacıyla eğitim almaktadır. Öğretmen bu temel ilkeye bağlı kalırsa, öğrencileri ile olan ilişkilerinde daha başarılı olur. Ancak gele-neksel eğitim anlayışına sahip öğretmenler, genellikle öğrencilere “eti senin kemiği benim” anlayışından güç alarak yaklaşmaktadırlar. Bu iki yaklaşımdan birincisi, sınıf yönetiminde çağdaş; ikincisi, geleneksel anla-yışı yansıtmaktadır. Sınıf yönetiminin etkin ve verimli olması, bir bakıma izlenen yaklaşıma bağlıdır. Bu nedenle geleneksel ve çağdaş sınıf yö-netimi yaklaşımlarının kısaca tanımlanması yararlı olacaktır.

Sınıf Yönetiminde Geleneksel Yaklaşım Geleneksel yaklaşım öğretmen merkezlidir. Başka bir anlatımla, sı-

nıf içi yaşantılarda ve bu yaşantıların aktarıldığı eğitim etkinliklerinde öğretmen etkin (aktif), öğrenci edilgen (pasif) bir konumdadır. Öğret-men öğrenci ilişkileri, aşırı ölçülerde yapılandırılmıştır. Sınıf içi kurallar oldukça katı ve tek yönlüdür. Eğitim amaçlarının ve sınıf içi kuralların belirlenmesinde, öğrenci katılımına yer verilmez. Ayrıca sadece öğret-men tarafından belirlenen ve değişmez doğrular olarak yansıtılan bu kurallar tartışılamazlar. Daha çok öğretmenin geleneksel otorite figürü olarak algılandığı toplumlarda gözlenen bu yaklaşım, demokratik yaşa-mın gerekleri ile bağdaşmaz. Öğrenme sürecinde özne-nesne ilişkisinin kurumsallaştırılmasını çağrıştıran bu yaklaşım, bir bakıma demokratik yaşamda zorlanan insanımızın sorunlarının kaynağını göstermektedir. Böylece bir yandan sınıf içinde yapay bir “evet efendimcilik” sağlayarak “tatmin” olan öğretmen, diğer yanda davranış bozuklukları gösteren öğ-renciler ile uğraşmak durumunda kalır. Çünkü öğrenciler, kişilik yapıları ve benlik tasarımlarının farklı olması nedeniyle, otorite simgesi olarak algıladıkları öğretmenlerine, farklı tepkiler geliştirirler. Ancak öğretmen kendince uysal ya da yaramaz olarak tanımladığı bu öğrencilerin, ger-çekte uyum sorunları yaşamakta olduklarını göremez. Bu durumda ge-

Sınıf Yönetimi

6

nellikle, öğretmen yaramaz olarak tanımladığı öğrencilere karşı, açık ya da örtülü bir mücadele başlatır.

Bu mücadelede daha çok suçlama, yargılama ve cezalandırma dav-ranışı egemendir. Ancak sınıf içinde bir anlamda karşıt gruplar oluştur-mak şeklinde sürdürülen bu yaklaşımla, insancıl ve eğitsel bir ortamın sağlanması mümkün olmaz. Bu durum, esasen eğitimde en önemli so-runlardan biri olan yabancılaşmayı doğurur. Yabancılaşma, öğrencinin kendine, eğitime, diğer insanlara ve yaşama yönelik duyarsızlaşmasını tanımlamaktadır. Sonuç olarak geleneksel sınıf yönetimi yaklaşımı, eği-timi, hem öğrenciler hem de öğretmen için çekilmez bir yük haline geti-rir. Geleneksel sınıf yönetimi yaklaşımı, insan doğasına ilişkin kötümser önyargıları referans olarak alır. Dolayısıyla sınıfta disiplinin sağlanması için, otokratik yöntemlerin uygulanması gerektiği şeklindeki kalıp yargı-lara dayanır. Ancak bu yaklaşım, durumu daha çok güçleştirmekten baş-ka bir işe yaramaz.

Çağdaş Sınıf Yönetimi Yaklaşımı Kısaca tepkisel olarak özetlenebilecek geleneksel anlayış yerine, sı-

nıf yönetiminde izlenmesi gereken asıl model, katılımcı ve esnek yapı-landırılmış çağdaş yaklaşımdır. Çağdaş yaklaşım, öğrencinin duygusal, düşünsel ve zihinsel gelişimine uygun insancıl bir modeldir. Burada eği-tim-öğretim etkinliklerinin merkezinde öğrenci yer alır. Başka bir deyiş-le, öğrenci sınıf yaşamının nesnesi değil, öznesidir. Sınıfta uyulması ge-reken kurallar, öğretim yöntemleri, dersin amacı vb. etkinlikler demok-ratik bir biçimde tartışılır. Bu tartışmalarda öğretmen daha çok rehber-lik rolü oynar. Her durumda birden çok olan karar seçeneklerinin olum-lu ve olumsuz yönleri aydınlatılarak, grup tartışması yönlendirilir. Böyle-ce sınıfta en geniş uzlaşma oluşturularak, grubun belli amaçlar doğrultu-sunda bütünleşmesi sağlanır. Ancak bu tartışmalarda, öğrencilere eşit söz hakkı sağlanmalı ve azınlıkta kalan görüşlerin de seslendirilmesine özel bir önem verilmelidir.

Çağdaş sınıf yönetimi yaklaşımı, sınıfı bir sistem olarak algılamayı gerektirir. Bu anlamda sınıf; öğrenci, öğretmen, ders programları, eğitim ortamı gibi iç, okul, çevre ve aile gibi dış etmenlerin etkileştiği bir alan-dır. Dolayısıyla sınıf içi yaşam, gerçek yaşamdan yalıtılmış bir ortam de-ğil, canlı ve dinamik süreçler toplamıdır. Öğretmen, bu sürecin iç ve dış dinamiklerini oluşturan özgün koşulların bilincinde olmalıdır. Şu halde

Sınıf Yönetiminin Yaklaşımları

7

öğretmen, okul içindeki ve çevredeki olanaklardan eğitim amacıyla en uygun şekilde yararlanmalıdır. Örneğin, öğretmen bir yandan okuldaki rehberlik servisi ile diğer yandan öğrencilerinin aileleri ile yakın ilişkiler geliştirerek, sistemin öğelerinden yararlanabilir. Böylece, hem eğitim sorunları karşısında yalnız kalmaktan kurtulur hem de eğitim sistemini etkileyen öğelerin katkılarını bütünleştirir.

Doğal olarak kolektif ve duyarlı bir sınıf atmosferi sağlanarak, eği-timin kalıcılığı artırılır. Çünkü davranış değişikliği sürecinin, sadece sı-nıfla sınırlandırılması, gerçekçi ve geçerli bir yaklaşım değildir. Ancak

Sınıf Yönetimi

8

her koşulda, sınıf yönetiminin en önemli öğesi olan öğretmen, öğrencile-ri için bir model olmayı başarabilmelidir.

Bir Model Olarak Öğretmen Öğretmen, öğrencinin gözünde modern dünyanın ve çağdaş de-

ğerlerin temsilcisidir. Bu durum, özellikle ilköğretim çağındaki öğ-renciler için geçerlidir. Ancak öğretmenlik rolüne dönük bu tür yüksek beklentilerin, ileri öğretim kademelerinde de sürmesi, daha çok öğret-menlerin göstereceği performansa bağlıdır. Çünkü öğrenci giderek seçici ve eleştirel bir kişilik yapısı geliştirerek, öğretmeninin, idealize ettiği öğretmen modeline ne ölçüde uygun düştüğünü sorgulamaya başlar. Do-layısıyla öğretmen mesleğine yönelik olarak bir anlamda hazır bulduğu saygınlık ve örnek insan olma imajını, korumak zorundadır. Bu amaçla öğretmen, düşünsel ve duygusal yönden sürekli evrimleşmelidir.

Kültürel olarak öğretmenlik mesleğine duyulan saygının temelinde, eğitime verilen önem vardır. Ancak öğretmenin sosyo-ekonomik koşul-ları, ne yazık ki “Hiç olmazsa öğretmen olsun.” sözünü söyletecek kadar ağırdır. Başka bir anlatımla, öğretmenlik mesleğine duyulan geleneksel saygının, günlük yaşamın temel belirleyicileri haline gelen sosyo-ekonomik gerçeklerle ilginç bir çelişki oluşturduğu görülmektedir. Bunun-la birlikte toplumumuzda öğretmenlik mesleğinin “Bana bir harf öğrete-nin 40 yıl kölesi olurum” sözünde anlam bulan özel bir konuma sahip olduğu da bir gerçektir. Kuşkusuz bir mesleğin saygınlığını belirleyen kültürel, ekonomik, sosyal, siyasal birçok etken vardır. Bütün bu etken-lerin bir ölçüde o mesleği yürütenlerin tutum ve davranışları ile ilişkili olduğu düşünülür. Bu nedenle bir model olarak algılanan öğretmenin, mesleğinin niteliklerine uygun davranışlar göstermesi beklenir. Başarılı bir öğretmenin kişisel özelliklerinin belirlenmesi, tartışmaya açık bir uğraştır ve ayrıca böyle bir çabanın birçok yönden eksik bir tanımlama olacağı da bir gerçektir. Çünkü başarılı bir öğretmen, daha çok durumsal koşullara uygunluk açısından değerlendirilebilir. Bütün bu nedenlere karşın, başarılı bir öğretmenin değişmez ve her durumda geçerli kişilik özel-likleri olduğu da bir gerçektir. İdeal bir öğretmen modelin tanımlayan bu özellikler şöyle sıralanabilir:

1. Öğretmen, önyargılardan uzak, eleştiriye açık ve karşıt düşünce-lere saygılıdır.

Sınıf Yönetiminin Yaklaşımları

9

2. Öğretmen, duygusal ve düşünsel açıdan tutarlı ve sağlıklı bir ki-şilik örüntüsüne sahiptir.

3. Öğretmen, kendisi, toplumu ve dünya ile barışık insandır. 4. Öğretmen sürekli öğrenen, öğrendiklerini paylaşan ve yaşama

etkin bir biçimde katılan insandır. 5. Öğretmen, siyasal örgütler ve baskı gruplarının etkilerinden

uzaktır. 6. Öğretmen, insanı, doğayı ve yaşamı sever. 7. Öğretmen, insan ilişkilerinde başarılı, bilimsel gelişmelere ve

sanatsal etkinliklere duyarlıdır. 8. Öğretmen, kolektif çalışmaya yatkın, üretken, güdüleyici ve bil-

gilidir. 9. Düşünme ve gözlemlerinde nesneldir, yargılarında yanılabilece-

ğini kabul ederek esnek ve akılcı davranır. 10. Demokratik yaşamın ilkelerine ve insan haklarına saygılıdır.

Bütün bu özellikleri anlamlı kılan en önemli öğretmen niteliği ise, öğrencileri sevmek ve onlara güvenmektir. Ancak gerçekte sevgi ve gü-ven duygularının gelişimi, karmaşık ve uzun bir süreç içinde oluşur. Sev-gi, kendini yeniden üreten insansal bir varoluş biçimini tanımlar. Güven ise bu insansal varoluşun doğal ürünüdür. Bu bağlamda sevgi ve güven duyguları, sosyal etkileşimin yansımasıdır. Sosyal etkileşim süreci, insa-nın beklenti ve gereksinimlerine dönük olduğu ölçüde yararlıdır. Karşı-lıklı ilişki içinde kendini tanımak, ait olmak, bağlanmak vb. gereksinim-lerin giderilmesi ile ortaya çıkan güven duygusu, aynı zamanda bir sevgi katalizörü haline gelir. Bu nedenle öğretmen, sınıf ortamının psikolojik dokusunu oluşturan sevgi ve güven duygularının mimarı olmalıdır.

Kendini tanımak ve geliştirmek ayrıcalığı olarak tanımlanabilecek eğitimin, insana en büyük katkısı yaşamı güzelleştirme bilincini kazan-dırmasıdır. Yaşamı seven ve onu bir armağan gibi algılayan eğitilmiş insan, üretkendir. Bu bağlamda üretkenlik, zihinsel ve duygusal süreçle-rin özgürleşmesini tanımlar. Özetle yaşamı dönüştürmek ve iyileştirmek amacına dönük bütün insansal çabaların en soylusu, eğitimdir. Bu yüz-den, öğretmen, eğitimin sınırsız olanaklarından yararlanarak, yaşamı uygarca yorumlama yeteneğine sahip olmalıdır. Öğretmenin bir model olabilme yeteneği de yaşamı yorumlama ve yansıtmada göstereceği tu-tarlılığa bağlıdır. Başarılı bir öğretmen, kendini sürekli geliştirmeyi

Sınıf Yönetimi

10

amaçlamalıdır. Yalnız bu gelişme süreci, sadece kuramsal bilgileri değil, günlük yaşamın psikolojik gerçekliğini de kapsayan, özgün ve doğal bir duyarlılığı içermelidir. Bu durum, öğretmenin başarılı bir iletişimci ol-masını gerektirir.

Sınıfta İletişim Sınıf, eğitsel amaçların gerçekleştirilmesi için yapılandırılmış eğitim

ortamıdır. Amaçların gerçekleşmesi ise, öğretmen ve öğrenciler arasında kurulan iletişimin niteliği ile ilgilidir. Eğitimde iletişim, hedeflenen dav-ranış değişikliğini yaratmak için gereksinilen ilişki ağı olarak tanımlana-cak olursa, iletişimde en önemli unsurun amaçların paylaşılması olduğu söylenebilir. Bunun için öncelikle amaçların açık ve anlaşılır bir biçimde tanımlanması gerekir.

Amaçların belirlenmesinde öğretmen, öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyleri, ilgi, beklenti ve yeterliliklerinin bilincinde olmalıdır. Ayrıca mevcut eğitim olanakları, (eğitim ortamı, program, teknoloji vb.) amaçla-rın saptanmasında önemli bir etkendir. Ancak bütün bu etmenlerin ön-celikleri ve amaçlar sıra dizinini oluşturmada taşıdıkları önem, öğrenci-lerle birlikte tartışılmalıdır. Bu tartışmalarda öğretmen, öğrencilerin ilgi ve beklentilerini yansıtmaları için uygun ortamı sağlamalıdır. Bu arada tartışmaya en geniş ölçüde katılımın sağlanması için uygun sorular yö-neltilerek, nispeten daha edilgen konumda olan öğrencilerin de görüşle-ri alınmalıdır. Ayrıca tartışma, sadece amaçların belirlenmesi ile sınır-landırılmamalı, bu amaçlara ulaşmak için izlenmesi gereken yöntemleri de kapsamalıdır. Böylece, öğrencilerin sorunu bir bütün olarak kavrama yeteneği geliştirilebilir. Öte yandan, bir anlamda kolektif akıl yürütme olarak adlandırılabilecek böyle bir iletişim örüntüsünün yapılandırıl-ması, öğrencinin etkinliğini olumlu yönde geliştirecektir. Çünkü insan, parçası olduğunu düşündüğü bütüne yönelme eğilimindedir.

Gerçekte iletişim, oldukça karmaşık ve çok boyutlu bir kavramdır. Sınıf içi iletişim sadece öğretmen ile öğrenci arasında değil, öğrenciden öğrenci-ye, öğrenciden öğretmene ve çevreden hepsine dönük süreçleri kapsar. Bunlardan sadece birine yönelik olan tek yönlü iletişim, sıkıcı ve yararsızdır. Bu nedenle öğretmen, iletişimin doğası, niteliği ve doğurguları konusunda bilgili olmalıdır.

İletişimin en önemli öğesi dildir. Öğretmen kullandığı dil ile öğ-rencilerin davranışlarını kontrol etmelidir. Buna göre öğretmen, yargıla-

Sınıf Yönetiminin Yaklaşımları

11

yıcı olmayan esnek ve betimleyici bir dil kullanmalıdır. Öğrencinin kay-gılarını azaltan, derse katılımını güçlendiren ve güdüleyen bir iletişim tarzı benimsenmelidir. İletişimde anlamları paylaşmayı kolaylaştıran dil kadar önemli bir başka öğe, ses tonu ve beden dilidir. Bu nedenle öğ-retmen açık ve anlaşılır bir üslupla konuşmalı, konunun durumuna uy-gun vurgulamalarda bulunmalıdır. Bu arada duygu ve düşüncelerini tu-tarlı bir bütünlük içinde aktarmaya özen göstermelidir. Ayrıca bedensel tepkilerinin, konuşulan konunun niteliğine uygun olmasına dikkat etme-lidir. İletişim sürecinde, öğrenci ile kurulan göz teması da önemli bir etkendir. Gülümseme, başla onaylama, yürüyüş biçimi gibi birçok jest ve mimik iletişimi tamamlayıcı öğelerdir.

Kuşkusuz, sınıfta öğrencilerin oturma düzeni de iletişim açısından önemlidir. Sağlıklı ve etkin bir iletişimi gerçekleştirmek için, öğrencile-rin birbirlerinin yüzlerini görebilecek şekilde oturtulmaları gerekir. Bu arada öğretmen, her öğrenciye mümkün olduğunca yakın bir fiziksel konumda bulunmaya özen göstermelidir.

Sınıfta gerçekleşen her tür etkinlik, belli bir iletişim örüntüsü içinde oluşur. İletişimin gözlenen sonuçları kadar gözlenemeyen sonuçları da vardır. Örneğin etkili bir öğrenme nasıl olumlu bir iletişim sisteminin ürünü ise, istenmeyen davranışlar da, bir iletişim patolojisinin ürünüdür. Öğretmenler, bazen istenmeyen durumlar olarak tanımlanan başarısız-lık, saldırganlık, yalan söyleme, tembellik gibi durumların iletişimsizlik-ten kaynaklandığını görmek istemeyebilirler. Bu tür durumlarda en çok başvurulan yöntem, bir tür savunma davranışı olan yargılama ve suçla-mayı benimsemektir. Ancak öğrencinin, herhangi bir yanlış davranışın-dan dolayı suçlanması, genellikle sonucu değiştirmez.

Böyle bir durumda yapılması gereken, sorunu doğru bir biçimde ta-nımlayarak onu oluşturan nedenleri anlamaya çalışmaktır. Bu süreçte öğretmen, öğrencilerine sevecen bir tavırla yaklaşmalıdır. Çünkü öğrenci-ye verilebilecek en büyük ceza, onu, öğretmenin sevgi ve desteğinden yok-sun bırakmaktır. Öğretmen davranışına bir örnek çerçevesinde yaklaşa-lım: “Can ödevini yapmamıştır. Bu durumda öğretmen Can’a bunun nede-nini sorar. Can bu soruya cevap vermeyebilir, geçersiz nedenler ileri sürebilir veya ilgisiz davranabilir.” Bütün bunlar sorunun varlığını gösteren belirti-lerdir. Ancak sorunun nedeni henüz anlaşılamamıştır. Böyle bir durum-da Can’ı tembellikle suçlamak ve arkadaşları içinde zor duruma düşür-mek, öğretmenin asla yapmaması gereken bir şeydir. Çünkü iletişimin birinci öğesi anlamaktır. Ayrıca, nedenleri henüz bilinmeyen bir duru-

Sınıf Yönetimi

12

mun yargılanması, hem çok kolay hem de çok yararsızdır. Oysa iletişim, empatik bir duyarlık ve sevecenlik gerektirir. Öğretmen durumu anla-mak için gerekli özeni ve yaklaşımı gösteremezse, sorunu çözmek için gereksindiği bilgilere ulaşamaz. Burada söz konusu olan sadece Can değil, ödevini yapmamış olan diğer öğrencilerin tamamıdır. Bu nedenle öğ-retmen, sınıfa dönerek kimlerin ödev yapmadığını sorabilir. Böylece ödev yapmamanın ne ölçüde yaygın bir sorun olduğunu görme olanağına kavuşur.

Varsayalım ki, 40 kişilik sınıfta ödevini yapmamış olan öğrenci sayısı 5’tir. Bu durum, üzerinde düşünmeyi gerektirir. Kuşkusuz sayının oransal artışı, durumun ciddiyeti açısından her zaman önemli bir sorunun varlı-ğına işaret eder. Böyle bir durumda öğretmen, ödev yapmayan öğrenci-lerini uygun bir dille uyarmalıdır. Ancak bu durumu, onlarla öncelikle özel olarak görüşmek için fırsat sağlamalıdır. Öğretmen bu kez sınıfa dönerek, “Arkadaşlarınız ödevlerini yapmadıklarına göre mutlaka geçerli nedenleri vardır. Onlarla sorunu daha sonra özel olarak konuşacağız” diye-rek açıklar. Bu davranışı ile öğretmen, hem soruna gösterdiği duyarlığı yansıtmış olur hem de ödev yapmamanın izlenmesi gereken ciddi bir problem olduğunu düşündürür.

Sınıf Kuralları

Sınıf Yönetiminin Yaklaşımları

13

Sınıftaki tüm etkinliklerin belli bir kurallar dizisi içinde gerçekleşmesi beklenir. Bu nedenle kural koyma, sınıf yönetiminin en stratejik öğesidir. Kural, sınıfta yer alan eğitim yaşantılarının amaçlarına dönük kararlar dizisi olarak tanımlanabilir. Ancak kuralların amaçlara dönük olarak alın-ması kadar önemli olan bir başka unsur da, uygulanabilir olmasıdır.

Sınıf yönetimi, etkili ve verimli bir eğitim ortamı oluşturmaya dönük kurallar, kavramlar ve ilkeler dizgesidir. Ancak, sınıfın temel öğesi olan öğrencilerin dışlandığı ortamlarda, kuralların etkili olması beklenemez. Bu nedenle, kural koymada önemli olan, öğretmen ve öğrencilerin ortak bir algı dayanağından hareketle anlayış birliğine ulaşmalarıdır. Etkin bir kural koyma süreci, katılımcı karar sürecinin dinamiklerini içerir. Katılımcılık; karardan etkilenenlerin beklenti ve gereksinimlerinin seslendirilmesini ge-rektirir. Böylece sınıfta özgür ve demokratik bir tartışma ortamı da sağla-nabilir. Öğrencilerin önceden bilgilendirilmesi ve görüşlerinin alınması, kuralların geçerliklerini arttırır. Bu durum, aynı zamanda öğrencilerin de-mokratik yaşamın gereklerine uygun davranış ve alışkanlıklar geliştirmesine de yardımcı olur.

Kuralların belirlenmesinde, esnek yapılandırılmış bir karar sürecinin oluşturulması, öğretmenin görevidir. Dolayısıyla öğretmen, öncelikle amaçları açık ve anlaşılır bir ifade ile tanımlamalıdır. Kuşkusuz her ku-ral, belli bir amaca yönelik olmalıdır. Amaçlar ise tutarlılık, yansızlık, süreklilik ve akılcılık gibi ilkelere uygun olmalıdır. Başka bir anlatımla, kural işe vuruk olmalı ve amaçlanan davranışın gerçekleştirilmesine yö-nelik düzenlemeleri kapsamalıdır. Böylece istendik davranışların vurgu-lanması, öğrencilerin kolektif bir bilinç geliştirmelerini de kolaylaştırır. Esasen kural, doğabilecek sorunlara veya belirsizliklere karşı önceden alınmış kararları içerdiği için, sınıf içi yaşamın ayrılmaz bir parçasıdır.

Kuralın niteliğinin yanı sıra anlatım biçimi de önemlidir. Etkili bir anlatım yöntemi geliştirmek, kalıcı ve sürekli bir eğitim ortamı oluştur-manın önkoşuludur. Dolayısıyla, kuralların nazik bir üslupla seslendiril-mesi gerekir. Kural anlatımında, ceza yerine ödül vurgulanmalı ve asla emir cümleleri şeklinde ifade edilmemelidir. Örneğin sınıfa çöp atan bir öğrenciye; “Buraya çöp atma!” yerine “Lütfen sınıfımızın temizliğine dik-kat edelim ve çöp atmayalım.” denilebilir. Bu durumda takınılan tavır ve beden dilinin uyumlu olması da önemlidir. Ancak bu uyarıya rağmen sınıfa çöp atma davranışı değişmemişse, bu kez yine dolaylı bir ifade ile sınıfı temiz tutmanın neden gerekli olduğu anlatılmalıdır. Bu arada, sınıf kamuoyunun, başlangıçta ittifakla alınan karar konusunda yoğunlaşması

Sınıf Yönetimi

14

sağlanabilir. Öğretmen, sınıfta oluşan temizlik bilincine dayanarak, sını-fa çöp atan öğrencilerin diğerleri tarafından uyarılmasını isteyebilir. Öğrenciler sınıfı temiz tutmanın ortak sorumluluğundan güç alarak bir-birlerini uyarabilirler. Ancak bazen basit bir davranış bozukluğunun düzeltilmesinde bile azarlama, dayak atma gibi insanlık onuru ile bağ-daşmayan cezalar verilmektedir. Arkadaşları içinde, biraz da onlara gözdağı vermek amacıyla uygulanan bu tür cezaların hiçbir eğitsel işlevi yoktur. Aksine, katı cezai hükümlere bağlı kural yönetme anlayışı, dav-ranış bozukluklarını nicelik ve nitelik yönünden artırmaktadır.

Öğretmen, kuralların uygulanmasını empatik bir iletişim sistemi içinde gerçekleştirebilirse, birçok sorun ortaya çıkmadan çözülebilir. Esasen kural koymanın amacı da, sorunların ortaya çıkmadan çözülebilmesi için sınıf kamuoyunun duygusal ve düşünsel ittifakını sürekli kılmaktır. An-cak her zaman kurallara aykırı davranışlar ortaya çıkabilir. Öğretmen böyle bir durumu eğitim amacıyla kullanabilecek mesleki formasyona sahip olmalıdır. Bu süreçte öğretmenin takınacağı tavrın ve üslubun belirleyici bir etken olduğu açıktır. Sorun karşısında soğukkanlı ve uygar bir tavır takınan ve davranışın nedenlerini anlamak üzerinde yoğunlaşan öğretmen, öğrencilerine örnek bir model oluşturacaktır. Öğrenciler de benzer şekilde davranarak sorunun çözülmesi için içtenlikle çaba göste-receklerdir. Önemli olan, sınıfta böyle bir anlayış ve yaklaşım biçimini yerleştirerek, öğrenciye sorun çözmeyi öğretebilmektir.

Kural, asla değişmez mutlak doğrular şeklinde yukarıdan aşağıya dikte ettirilmemelidir. Çünkü egemen olmak amacına dönük böyle bir çabanın, tepkisiz kalması beklenemez. Ayrıca bu durum, işlemeyen veya hatalı olan kuralların değiştirilmesini güçleştirir. Sonuçta katı kuralcılık anlayışı, hem öğrencilerin kişilik gelişimlerini olumsuz yönde etkiler, hem de sınıftaki yaşamı can sıkıcı bir hale getirir. Aynı zamanda öğren-cinin moral motivasyonunu ve okul iklimini bozar. Gerçekte kural, belli amaçlara ulaşmak için kullanılan bir araçtır. Bu nedenle amaçlarla araç-ların yer değiştirmesine de neden olabilecek katı kuralcılıktan özenle kaçınılmalıdır.

Tanışma Okulda ilk gün, öğrenciler çevrelerini inceler ve birbirlerini ta-

nımaya çalışırlar. Okula yeni başlayan öğrenciler ise kaygılı ve he-yecanlıdırlar. Kaygı ve heyecanın kaynağında, belirsizlik endişesi yer alır.

Sınıf Yönetiminin Yaklaşımları

15

Çünkü öğrenciler, okul yaşamının gereklerini ve kendilerinden nelerin beklendiğini yeterince bilmemektedirler. Bu nedenle okul müdürü güler yüzlü, zarif ve sakin bir tavırla öğrencilere seslenmelidir. Bu konuşmada, okulun amaçları, kuralları ve öğrencilerin yapması gerekenler kısa ve etkili bir üslupla anlatılmalıdır. Böylece öğrenciler, öncelikle okul yaşa-mı konusunda bilgilenerek bir ölçüde rahatlarlar. Ancak öğrenciler için asıl önemli olan sınıfla tanışmaktır.

Sınıf içi iletişim, tanışma ile başlar. Öğretmen, öncelikle kendini ta-nıtmalı ve öğrencileri ile birlikte olmaktan mutlu olduğunu belirtmelidir. Tanışma, öğretmen için, hem öğrenciler hakkında bilgi almak hem de sınıf iklimini yumuşatmak için iyi bir fırsattır. Öğrenciler açısından ise, insan olarak önemsenmenin ve özgüven geliştirmenin en iyi fırsatlarından biridir. Dolayısıyla tanışma, üzerinde düşünülmesi ve önceden planlan-ması gereken bir etkinliktir. Ancak planlama, tanışmanın doğal ve kendi-liğindenci bir akış içinde gerçekleşmesini engellememelidir.

Tanışma, konusundaki belirsizliği gidermek için, öğretmen kısa bir örnek vererek, öğrencilere yardımcı olmalıdır. Bu örnekte öğrencinin vermesi gereken bilgiler, mutlaka adı ve soyadı ile başlamalıdır. Çünkü ismi ile tanınmak, öğrencinin bireyselleşmesine yardımcı olur. Bu arada, öğrencinin kendisinden ve ailesinden söz etmesi için öğretmen tarafın-dan uygun fırsatlar sağlanabilir. Böylece öğrenci, duygu ve düşüncelerini yansıtma olanağı bulur. Bu amaçla öğretmen, konuşmanın akışı içinde sorular yönelterek, öğrencinin kendisini daha iyi tanıtmasına yardımcı olmalıdır. Ancak bu sorular asla öğrencinin girmek istemediği özel ko-nulara yönelik olmamalıdır.

Tanışma, öğrencilerin yaşlarına göre farklı şekillerde düzenlenebilir. Örneğin, ilköğretimin ilk sınıflarında tanışma, oyunlaştırma (dramatization) şeklinde de yapılabilir. Bu amaçla iki öğrenci tahtaya kaldırılarak kendilerini karşılıklı konuşma içinde tanıtmaları istenebilir. Böylece öğrenciler, kendilerinden söz etmenin doğal ve insani bir durum olduğunu düşünürler. Ayrıca rol oynama yöntemi ile sınıf içi etkinliklere iyi bir başlangıç yapma olanağı doğar.

Tanışma sonucu, öğrenciler arasındaki kişisel ilişkiler gelişir. Öte yandan sınıfta yabancılık duygusunun giderilmesi ve olumlu bir işbirliği ortamının oluşması için de tanışma gereklidir. Ancak öğretmen, sınıfın eğitsel amaçlarla bütünleştirilmesi ve kaynaştırılması etkinliğini sürekli hale getirmelidir. Bu nedenle, tanışmadan sonra öğrencilerin yetenek,

Sınıf Yönetimi

16

ilgi ve beklentilerini tanımak için uygun koşullar sağlamalıdır. Çünkü tanışma, iletişim için gerekli; fakat yeterli olmayan bir aşamadır. Farklı-lıklar ve benzerliklerin tanışma sonrası ortaya çıkması, sınıftaki sosyal-leşme ve bireyselleşme süreçlerini olumlu yönde etkiler. Değişik sosyo-ekonomik koşullardan ve kültürlerden gelen öğrencilerin, beklenti ve gereksinimlerinin uyumlaştırılması yararlıdır. Sınıfta, duygu, düşünce ve davranış düzeylerindeki çeşitlilik, öğrencilerin sosyal uyum yeteneklerini olumlu yönde geliştirebilir. Bu amaçla öğretmen, küme çalışmaları yap-tırmak gibi kolektif yöntemlerden yararlanmalıdır. Özetle başarılı bir tanışma süreci, öğrencinin takım üyesi olma bilincine ve birey olarak önem kazanma hazzına ulaşmasını tanımlamaktadır.