Sistemi-i-sigurimeve-shoqerore-ne-shqiperi.pdf

7/24/2019 Sistemi-i-sigurimeve-shoqerore-ne-shqiperi.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/sistemi-i-sigurimeve-shoqerore-ne-shqiperipdf 1/45

Sistemi I Sigurimeve Shoqerore ne Shqiperi

Fatjon Aliaj

1

UNIVERSITETI”ALEKSANDER MOISIU DURRES”

FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKE-JURIDIKE

DEPARTAMENTI ADMINISTRIM PUBLIK

MASTËR NË "ADMINISTRIM PUBLIK"

Mikroteza

"Sistemi I Sigurimeve Shoqërore ne Shqipëri"

Punoi : Pedagogu udhëheqës:Fatjon Aliaj Prof.Dr.Mit’hat Mema

JANAR 2013




Fatjon Aliaj

2

Falenderime

Ky punim është rezultat i nje viti e gjysëm studimi në Universitetin Aleksandër Moisiu Durres.Dituritë dhe aftësitë analitike të shprehura në këtë punim nuk do të ishin të këtij niveli pa

ndihmën e profesorëve të mi, për të cilët ruaj një mirënjohje të madhe. Në mënyrë të veçantë do

të falenderoja profesorin tim udhëheqës Prof. Dr. Mit’hat Mema për disponibilitetin dhe

ndihmën e madhe që ka dhënë si në ndërtimin e këtij punimi dhe ne aspekte te tjera..

Së fundmi, por sigurisht jo më pak e rëndësishme, do të falenderoja të gjithë familjen time, dheveçanërisht prindërit për suportin e pakushtëzuar që më kanë dhënë gjatë viteve të fakultetit dhe

gjatë gjithë jetës sime. Pa to asgjë nuk do të ishte e mundur sot, prandaj ky punim i kushtohet prindërve të mi.

Fatjon Al iaj




Fatjon Aliaj

3

Abstrakt

Objekt i ketij studimi është analiza e Sistemit te Sigurimeve Shoqerore ne Shqiperi pas viteve '90, ecurinëe treguesve më te rëndesishem të tij, reformat e ndermarra dhe impaktet e tyre në sistemin e sigurimeveshoqerore.Sigurisht, pas kesaj analize dalin natyrshem problemet dhe reformimet e mëtejshme qe i duhen bere sistemit me qellim ruajtjen e qendrueshmerise financiare te tij, mireadministrimin e tij dhe sigurimine një sistemi transparent dhe të besueshem për publikun.Që nga momenti i miratimit dhe i fillimit te zbatimit te ligjit të ri te sigurimeve shoqerore kane kaluarvetem 19 vjet. Gjate ketij harku kohor relativisht te shkurter, në sistemin e sigurimeve shoqerore kanendodhur zhvillime dhe ndryshime te thella e te rendesishme. Nderkaq, kanë dale edhe mjaft probleme eshqetesime që kerkojne përmiresime dhe zhvillime te metejshme të sistemit të sigurimeve shoqerore. Ndër reformat parametrike që duhet te ndermerren janë: zbatimi i një skeme te re shumekolloneshe, apoulja e ngarkeses tatimore qe mendohet nga ekspertet qe te jete nje nder shkaqet kryesore qe ndikon nerritjen e evazionit kontributiv; lidhja e drejte e përfitimeve me kontributet, me qellim rritjen etransparencës dhe besueshmerise se publikut ndaj sistemit te sigurimeve shoqerore.

ABSTRACT

The object of this study is the analysis of the Social Security System in Albania after the 90s, the progress of itsmost important indicators, the reforms undertaken and their impact on the Social Security system. Of course, afterthis analysis naturally arise problems and further reforms that should be made to the system in order to maintain itsfi111111nancial stability, its good administration and the provision of a transparent and reliable system for the

public.Since the moment of the adoption and the enforcement of the new social security law have passed only 19 years.During this relatively short time frame, in the social security system have occurred deep and important

developments and changes. Meanwhile, have arised many problems and concerns that require improvements andfurther developments of the social security system.Among parametric reforms to be undertaken are: the implementation of a new multi-column scheme, or thereduction of the tax burden that is thought by experts to be one of the main reasons that affect the growth ofcontributory evasion; the right connection of benefits with contributions, in order to increase the transparency and

public confidence against the social security system.




Fatjon Aliaj

4

Qellimi

Qëllimi i ketij studimi është te analizoj sistemin e Sigurimeve Shoqerore pas viteve '90, ecurinëe treguesve më te rëndesishem të tij, reformat e ndermarra dhe impaktet e tyre në sistemin esigurimeve shoqerore.Sigurisht, pas kesaj analize dalin natyrshem problemet dhe reformimet emëtejshme qe i duhen bere sistemit me qellim ruajtjen e qendrueshmerise financiare te tij, mireadministrimin e tij dhe sigurimin e një sistemi transparent dhe të besueshem për publikun.

Metodologjia

Metodologjia ka kaluar ne keto faza:1-Se pari eshte analizuar Historiku i Sigurimeve Shoqerore ne Shqiperi dhe ne Bote2-Eshte analizuar sistemi aktual i Sigurimeve Shoqerore ne Shqiperi3-Eshte zgjedhur titulli i Temes4-Materialet jane gjetur ne internet ne faqe te ndryshem dhe ne libra te autoreve Shqiptar dhe teHuaj per Sigurimet Shoqerore.




Fatjon Aliaj

5

Përmbajtja : Faqe

KAPITULLI I: Sistemi i Sigurimeve Shoqerore ne Europë...................7

Një trajtim teorik i sistemeve te sigurimeve shoqerore…………………………………………………...7

Modelet e sistemeve baze të sigurimeve shoqerore………………………………………....................8

Reforma e sistemit te pensioneve në vendet e Bashkimit Evropian……………………..............10

Europa po plaket ashtu sikurse edhe forcat e punës……………………………………...... ...............11

Dalja e moshes mesatare nga forcat e punës dhe norma e varesisë ekonomike te

Pensionistëve………………………………………………………………………………………………………………….11

Strategjia Europiane e punësimit…………………………………………………………………………………….13

Reformat në sistemin e pensioneve ……………………………………………………………………………….14

Rezultatet kryesore të reformave te pensioneve……………………………………………………………..15

KAPITULLI II: Sistemi i Sigurimeve Shoqerore ne Shqipëri.................17

Zhvillimi i sistemit te sigurimeve shoqerore 1947 – 1990…………………………..............……......17

Sistemi i ri i sigurimeve shoqerore……………………………………………………………………………………18

Sistemi i pensioneve……………………………………………………………………………………………………….19

Mënyrat e llogaritjes së pensionit te pleqërise…………………………………………….......................20

Pensioni i pjesshem i pleqërise………………………………………………………………………………………..22

Pensionet e invaliditetit…………………………………………………………………………………………………..22

Pensioni familjar…………………………………………………………………………….....................................23

Pensioni i fshatit………………………………………………………………………….................................... …..23

Pensionet e posaçme shteterore…………………………………………………………………………….……….23

Parashikime për sistemin aktual të pensioneve deri në vitin 2020…………………………………...24

Buxheti i sigurimeve shoqërore………………………………………………………………………………………..25




Fatjon Aliaj

6

Ndryshimi i masave dhe përqindjeve kontributive në vite………………………………....................26

Skema e sigurimëve shoqerore per te vetepunesuarit ne bujqësi……………………………………..28

C'perfaqeson kjo skemë!..........................................................................................................29

Përfitimet fermereve të siguruar……………………………………………………..........................….........30

Situata social-ekonomike në zonat rurale…………………………………………..…..............................30

Ndryshimi i masës së kontributeve në vite per te vetepunësuarit në bujqesi………...............31

Realizimi i të ardhurave dhe numri i kontribuesve në vite…………………………….......................32

Bilanci i popullsise në zonat rurale……………………………………………………...................................33

Disa nga mentalitetet që ekzistojne lidhur me sigurimin e fermereve…………………..............33

KAPITULLI III: Reformat e zbatuara........................................................35

Reformat kryesore të zbatuara në harkun kohor 1994 – 2006………………………….................35

Ndryshimet deri në vitin 1998………………………………………………………….........................….......36

Reformat parametrike te vitit 2002………………………………………………………..............................37

Reformat e sistemit ne vitin 2005 dhe reduktimi i kontributeve në vitin 2006………….........38

Konkluzione dhe Rekomandime:……………………………………….......39

TABELA:

Tabela 1: Mosha mesatare e largimit nga forcat e punes (2011)..........................................12

Tabela 2: Koeficientet e varesisë..........................................................................................12

Tabela 3: Normat e çevendesimit.........................................................................................16

Tabela 4 : Parashikime mbi shpenzimet për pensione...............................................................24

Tabela 5 : Numri i kontribuesve dhe përfituesve 1972 —1990............................................27




Fatjon Aliaj

7

Hyrje

Sot sistemi i sigurimeve shoqerore ne Shqiperi mbeshtetet ne modelin pay-as-you-go. Aikarakterizohet nga shkalla e larte e rishperndarjes dhe e solidaritetit. Sistemi i ri i sigurimeveshoqerore u vendos me Ligjin nr. 7703, date 11.05.1993. Domosdoshmeria per nje legjislacion teri u diktua nga zhvillimet dhe ndryshimet qe ndodhen ne sistemin ekonomik dhe politik pas vitit1991 si papunesi masive, ulje e numrit te kontribuesve, rritja e numrit te perfituesve, perkeqesimii raportit perfituesikontribues, i shkalles se zevendesimit, etj.

Ne kuader te zhvillimeve social - ekonomike dhe ato te flashes se sigurimeve shoqerore nevecanti, standartizimit te dispozitave dhe perafrimin e tyre me kuadrin ligjor te BE, por edherritjen e qendrueshmerise financiare, kane bere te nevojshme ndermarrjen e nje sere reformash qe prej vitit 1998.

Reformimi i sistemit te sigurimeve shoqerore eshte edhe boshti i ketij studimi. Ne kapitullin e pare jepet nje panorame e pergjithshme per sigurimet shoqerore ne vendet e BE. Ne kapitullin edyte jepet evolucioni dhe zhvillimi i sistemit te sigurimeve ne Shqiperi, ndersa ne kapitullin etrete analizohen reformat dhe efektet e tyre ne sistemin e sigurimeve shoqerore, arsyet endermarrjes se ketyre reformave qe lidhen kryesisht me rritjen e qendrueshmerise financiare tesistemit dhe permiresimin e lidhjes se perfitimeve me kontributet.




Fatjon Aliaj

8

KAPITULLI I

Sistemi i Sigurimeve Shoqerore ne Europe

1.1. Nje trajtim teorik i sistemeve te sigurimeve shoqerore

Me sigurim shoqeror do te kuptojme mbulimin me sigurime te te gjithe shtetasve ekonomikishtaktive, ne sektorin shteteror apo ne ate privat si edhe sigurimin e shtetasve jo ekonomikishtaktive.Sigurimi Shoqeror nepermjet sistemit te tij,behet garant per perfitime te vazhdueshmefinanciare,apo lehtsira te tjera me karakter ndimes ne drejtimte personave te pa afte per pune,si

pasoje e moshes ,paaftesise se perhershme,paaftesise se perkohshme,barrelindjes,papunsise!Perfitimet financiare te sigurimit shoqeror ,perfitohen kur realizohen disa kushte kryesore:Detyrimi per te paguar % kontriburi,ekszitenca e marredhenies se punes,plotesimi i viteve tesigurimit(periudha e sigurimit),arritja e moshes se caktuar me ligj

1.1.1 Pak histori

Sigurimi shoqeror ne boten e sotme eshte forma me e zhvilluar e mbrojtjes shoqerore, mbasi kyeshte nje sistem qe i detyron shtetasit te kujdesen per vetveten, duke marre ne konsiderate tegjitha nevojat e tyre. Solidariteti social ne keto sisteme rregullisht vlen per pensionet e ulta.

Ne disa vende "sigurimi shoqeror" ka marre kuptimin e "Mbrojtjes qe shoqeria siguron peranetaret e saj, me nje seri masash publike kunder reduktimit te te ardhurave qe vjen si shkak isemundjeve, barrelindjeve, demtimeve ne pune, moshes se thyer, vdekjes, parashikimin ekujdesit mjekesor si dhe sigurimin e mjeteve per familjet me femije".

Sigurimet shoqerore bashkekohore u shqafen fillimisht me zhvillimin e shoqerise kapitaliste qeshenon shekullin e XIX. Keshtu termi "sigurim shoqeror" eshte perdorur per here te pare neGjermani (1883). Gjithashtu u perdor dhe termi "sigurim popullor" qe nenkuptonte se mbi bazene pagesave javore apo mujore pas disa kohesh keta persona kishin te drejte te merrnin perfitimete caktuara. Keshtu ne nje shoqeri te mbeshtetur ne ekonomine e tregut, sigurimi mund te blihejsikurse blihej buka, veshjet, shtepia, etj. Nepermjet sigurimit cdo person pergatitej per te

perballuar risqe sociale. Parate qe i siguruari i paguante ruheshin ne fonde te caktuara derisa tevinte momenti qe te perdoreshin nqs i siguruari do te ndodhej perballe rrisqeve te tilla si:semundje, invaliditeti, aksidente ne pune, apo pleqeria. Me shtimin e risqeve sociale, sigurimi behej me i shtrenjte, prandaj institucionet perkatese te sigurimit kishin nevoje per nderhyrjen eshtetit, me qellim qe te siguronin edhe shtresat me te ardhura te pakta ndaj risqeve te mundshmene jete si dhe per risqe te reja qe sillte jeta moderne. Keshtu arrihet ne idene e sigurimit shoqeror.




Fatjon Aliaj

9

Disa shtete si Gjermania ndihmuan qeverite lokale qe te ndertonin fonde per semundje per punetoret, ku vete punetoret kontribuonin ne keto fonde, te cilat filluan te aplikoheshin gjeresishtrreth vitit 1883. Keto lloj sigurimesh, menaxhoheshin nga fonde te perbashketa ekzistuese. Kyishte hapi i pare drejt skemes se sigurimeve shoqerore. Me vone ne vitin 1884, u krijua nje tjeterskeme e iniciuar nga organizatat tregtare, per te gjitha problemet qe kishin te benin me incidentetne pune. Ne vitin 1889 u shfaq nje skeme e cila trajtonte sigurimet e invaliditetit dhe per moshate thyera. Sigurimi shoqeror per punetoret per here te pare ne forme masive u vendos ne Gjermanisiç vijon:

1. Sigurim per semundje ne vitin 1883.2. Sigurim per demtimet trupore ne vitin 1884.3.

Sigurim per pleqerine dhe invaliditetin ne vitin 1889.

Sipas modelit gjerman u krijua ne Austri sigurimi per semundje (viti 1888), ne Luksemburg(1901), Serbi (1910), Rusi (1911), Britani e Madhe (1911), Rumani (1912), Poloni (1920), Greqi

(1922), etj.Sigurimi per pensione lindi per here te pare ne Austri (per nenpunesit private ne vitin 1907), neFrance (per punetoret 1910), ne Luksemburg (1911), etj.

Ne disa vende sigurimi filloi vetem me sigurimin e nenes pas lindjes, si psh ne Itali (1910) dheSpanje (1923).

Sigurimi per te papunet per here te pare u krijua ne Britanine e Madhe (1911), ndersa sistemi idhenies se ndihmave per femijet per here te pare lindi ne Belgjike (1929) dhe France (1932).

Perveç funksionit politik dhe social te sigurimeve shoqerore, ne shoqerine bashkekohore rol te

fuqishem ka edhe funksioni ekonomik i perllogaritjes se fondit per sigurimin e pensioneve, i cilindikon drejtperdrejt ne aktivitetin ekonomik te shoqerise. Gjate ndarjes se shpenzimeveorganizimi i sigurimeve behet duke patur parasysh si kohen sociale (individi nje pjese te nevojesse tij e vendos per nje kohe te mevonshme), ashtu edhe hapesiren sociale (solidariteti ndermjet brezave, ndermjet te semureve dhe te shendosheve, etj.). Sigurimi shoqeror merr nje kuptim teveçante gjate ekuilibrit ekonomik dhe zhvillimit ekonomik (influenca e tij gjate zhvillimitekonomik te Gjermanise pas Luftes se Dyte Boterore eshte e pallogaritshme).

Mbas viteve 1920 ne Evrope u perhap me shpejtesi termi sigurim shoqeror, e kjo si rezultat imarreveshjes se Organizates Boterore te Punes per sigurimin shoqeror. Ne vitin 1930 sigurimetshoqerore ishin perhapur edhe ne Ameriken Latine, SHBA dhe Kanada. Ndersa pas Luftes seDyte Boterore filloi ne nje shkalle te gjere vendosja e sigurimeve shoqerore edhe per fshataret.

1.1.2 Modelet e sistemeve baze te sigurimeve shoqerore

Ne bote jane zhvilluar pese modele te zhvillimit te sigurimeve shoqerore baze:

1. Modeli i SHBA-se (liberal),2. Modeli i Britanise se Madhe,




Fatjon Aliaj

10

3. Modeli Gjerman (i bazuar ne sigurimin/insurance),4.

Modeli Francez (gjeneroz),5. Modeli sovjetik

Modeli li beral eshte ndertuar ne baze te institucioneve sociale private. Shteti ne kete rast, persistemin e detyruar te sigurimeve shoqerore jep ndihmen e tij vetem ne nje nivel afer kufiritminimal social. Si shembull tipik mund te merret sistemi amerikan i sigurimeve shoqerore.

Modeli Beveri dge (Beveri xh). Vendosja e sistemeve te sigurimeve shoqerore (social insurance)ne fund te shekullit 19-te u zhvillua me tej ne sisteme te pergjitheshme te mbrojtjes shoqerore(social security) pas Luftes se Dyte Boterore. Modeli Beveridge eshte model i bazuar mbi parimet e propozuara nga Eilliam Beveridge, dhe i adoptuar nga Parlamenti Britanik ne vitin1942 ne nje dokument te quajtur Sigurimet Shoqerore dhe Shebimet e lidhura me to. Erendesishme per parimin e Beveridge-it eshte se "(jdokush duhet te ndjehet i lire nga nevoja".Keshtu qe, ne te tille sistem, kujdo personi duhet t'i garantohen nevojat baze per jetese nga shteti,

te financuara nga buxheti i pergjithshem, pavaresisht nga statusi social apo karakteristika te tjerate tij. Beveridge na ka ofruar nje model koherent te mbrojtjes shoqerore, te bazuar ne kater parime - universaliteti, thjeshtesia, veçantia ne llojin e vet si dhe uniformiteti dhe centralizimi.

Sigur imi shoqeror sipas modeli t te Bismarkut . Ky sistem e ka zanafillen e vet mese nje shekullme pare dhe eshte perdorur fillimisht ne Gjermani nga ana e kancelarit Bismark. Jo vetem punemarresit por edhe punedhenesit e shihnin me interes sistemin e ri ku integroheshin skemat eveçanta sepse ne rastet e paaftesise per pune ju paguanin punetoreve vetem nje perqindje tecaktuar te pages, jo page te plote si me pare.

Pra ne sistemin Bismarkian, perfitimet nga sigurimet paguhen nga nje thesar ose fonde teveganta, te cilat jane te menaxhuara dhe drejtuara nga partneret sociale nen vezhgimin e Shtetit,

ba2uar ne kontributet e te dy paleve, punedhenesve dhe punemarresve (Borsch-Supan et al,2004). Element i rendesishem ne sistemin e Bismarkut ishte arritja per here te pare ekompromisit ndermjet tri paleve: punedhenesve, punetoreve dhe shtetit. Ky model quhet ndryshe"pay as you go". Ne thelb te tij, eshte parimi "Paguaj per ata qe jane sot ne pension dhe te tjeretdo te paguajne per mua". Pra ky eshte nje sistem i rishperndarjes ose i solidaritetit te brezave.Keshtu te ardhurat nga kontributet aktuale perdoren per te financuar perfitimet per te moshuaritaktuale.

Ne sistemet baze te sigurimeve shoqeerore me teper eshte i perdorshem pay-as-you-go. Kysistem ka nje avantazh te padiskutueshem, sepse mund te perdoret ne funksionim ne çdo moment per faktin se ekziston gjithmone mundesia qe pas realizimit te veprimtarise se sistemit mund te

paguhen menjehere pensionet. Nje e mete e ketij sistemi eshte ajo qe ky sistem nuk krijon asnjekapital qe te mund te investohej ne favor te te siguruarve. E mete tjeter eshte dhe ajo qe kysistem me t'u vene ne funksionim do te funksiononte si "perpetum mobile", d.m.th. nuk mund tenderpritet. Ai nuk mund te nderpritet per faktin se siç u theksua mesiper, mbeshtetet nesolidaritetin e brezave, brezi aktiv paguan per pensionet e prinderve te tij, nderkohe qe per pensionin e vet do te prese nga brezi i femijeve te vet.




Fatjon Aliaj

11

Ne baze te nje kompromisi te caktuar eshte vene ne zbatim sistemi i kombinuar i financimit te-sigurimeve, shoqerore, qe konsiston ne financimin e zakonshem me ane te kontributeve te paguara nga personat ekonomikisht aktive e perveç kesaj dhe krijimin e nje kapitali reserve(fondi reserve). Kjo eshte e mundur ne rastet kur vihet ne zbatim nje sistem krejtesisht i ri isigurimeve shoqerore.

Modeli i sigurimeve qe aplikohet kryesisht ne Gjermani1 formon nje bashkesi te sistemevesociale te sigurimeve, te cilet jane te detyrueshem dhe paraqesin siguri sociale per pjesen me temadhe te shtetasve me te ardhura te ulta dhe mesatare. Per te pasurit eshte vetem sigurimishoqeror baze. Si shembuj tipik te ketij modeli permendim Gjermanine dhe Austrine, por ketu bejne pjese edhe Italia dhe Greqia dhe shume vende te BE.

Modeli Francez i sigurimeve shoqerore eshte i ngjashem me modelin gjerman. Ky model lindine kohen e inflacionit te larte, kur sigurimet shoqerore nuk ishin te afta, nga pikepamjafinanciare, te siguronin ndihmat e duhura e te mos ndikoheshin nga inflacioni. Kjo beri temundur krijimin e sistemeve qe kane te njejten forme me ato te sigurimeve, por qe ne baze te

tyre kane shperndarjen e mjeteve te perbashketa ndermjet te shendosheve dhe te semureve, terinjve e te moshuarve, etj. Siç u tha, nje shembull tipik i ketyre te fundit eshte Franca.

Modeli Sovjetik i sigurimeve shoqerore eshte nje lloj i veçante dhe rrjedhoje e modelit Francez.Ai u zhvillua pas Stores se Revolucionit Socialist te Tetorit, qe drejtohej nga ideologjiamarksiste, sikurse filozofia klasike gjermane i jepte pergjegjesi te medha shtetit

Ligji i pare i hartuar ne periudhen e mbreterimit te kancelarit Otto Van Bismark eshte ai i vitit

1883 mbi sigurimet shendetesore ne lidhje me mbrojtjen shoqerore te punetoreve. Prandaj shtetete kampit socialist me ne krye Bashkitnin Sovjetik u mbeshteten ne sistemin Bismarkian, por menje ndryshim duke hequr dore nga parimi i sigurimit.

Ky sistem u krijua ne kushtet e mungeses dhe krizes financiare, duke patur si qellim forcimin eindustrializimit te vendit. Keshtu nje sistem i tille parashikonte favorizime per puntoret, tembeshtetur vetem ne faktin e te qenurit punetor. Kjo do te thoshte se ne kushte te njejta sigurimi, punetoret do te merrnin perfitime me te medha vetem e vetem se keta puntore i nevojiteshinshtetit per te 2hvilluar dege te tilla te ekonomise si ndertimi, minierat, energjitika, industria erende, etj.

1.2 Reforma e sistemit te pensioneve ne vendet e Bashkimit Evropian

Burimi i rendesishem i presionit per reformimin e sistemit te pensioneve ne vendet e Europes

eshte plakja e popullsise. Sfidat demografike ne vende te ndryshme te BE jane te ndryshme, porte gjitha keto vende ndeshen me te njejtin problem. Italia, Spanja, Greqia, Portugalia, Gjermaniadhe Austria, perbejne nje grup vendesh ku ka nje plakje te shpejte te popullsise dhe nje norme telarte te varesise te moshes se thyerç. Ndersa vendet e tjera te BE jane ne nje situate me tefavorshme krahasuar me situaten e viteve 2050 te ketyre vendeve.




Fatjon Aliaj

12

Vendet ne zhvillim pritet te ndeshen me nje rritje te shpejte te popullsise. Vendet e zhvilluara nete kundert do te perballen me nje plakje te popullsise pra me nje rritje masive te popullsise mbimoshen 65 vjeç dhe me shume. Kjo do te thote qe norma e varesise se plakjes do te rritet.

Eshte interesante te thuhet se Suedia e cila ka nderrmare reformen me radikale nder vendet e BE

ka nje trend demografik me te mire po te krahasohet me vendet e tjera anetare. Plakja e popullsise ne kete vend parashikohet te jete shume e ngadalte, nga 26.4% ne 41% ne vitin 2050.

Plakja e popullsise ka nje impakt direkt ne shpenzimet per pension ne te ardhmen. Rritja e jetegjatesise dhe gjithashtu tendenca per pensione te parakoheshme ne shume vende zgjat periudhen mesatare gjate te ciles pensionistet marrin pension.

Megjithate, struktura e moshore nuk tregon gjithçka: shume do te varet nga shkalla e punesimitne vende te ndryshme dhe veçanerisht nga shkalla e punesimit te punetoreve te medhenj nemoshe. Rritja e nivelit te punesimit do te kete nje efekt pozitiv mbi normen e varesise ekonomikete pensionisteve.

Shkalla e punesimit luan nje rol kryesor ne perballimin e pasojave financiare te shoqerive qe po plaken ne lidhje me pensionet. Por rritja e saj nuk do te zgjidhe te gjitha problemet te cilatshfaqen per shkak te fenomenit te plakjes; per me teper, ajo mund te ofroje vetem nje zgjidhje te perkohshme. Gjithashtu sistemet e pensioneve duhet te jene te tille qe ti bejne balle pasojave tefenomenit te plakjes, ashtu sikurse edhe aspekteve te tjera te ndryshimeve shoqerore.

Politikat e reformave te pensioneve ndryshojne nga njeri vend ne tjetrin: ato varen nga strukturae sistemeve, nga konceptet politike te qeverive, sindikatave dhe nga burimet ekonomike dhefiskale.

1.2.1 Europa po plaket ashtu sikurse edhe forcat e punes

Ndermjet viteve 1950 dhe 2000, perqindja e popullsise mbi moshen 65 vjec ne te 25 vendetanetare te BE u rrit nga 9.1% ne 15.7%. Rreth vitit 2025 ky grup do te perfaqesoje 22.7% tegjithe popullsise.

Ndermjet Viteve 2010 dhe 2030 do te kemi nje rritje ne numrin e punetoreve sipas moshave:

Te punesuarit e moshes 55-64 vjeç me 15.5%Te punesuarit e moshes 65-79 vjeç me 37.4%

Keto ndryshime demografike vijne si pasoje e:

Vazhdimesise se nje norme te ulet te lindjeve Vazhdimesise se rritjes se jetegjatesise

Rredhoje e ketyre trendeve demografike eshte qe ne te ardhmen do te kete me shume pensionistedhe pensioniste qe jetojne me gjate.




Fatjon Aliaj

13

1.2.1.1 Dalja e moshes mesatare nga forcat e punes dhe norma e varesise ekonomike te

Pensionisteve

Ndersa popullsia europiane po plaket, mosha mesatare e daljes nga tregu i punes ka rene nemenyre drastike gjate dekadave te fundit, kryesisht per shkak te zhvillimit te sistemeve te daljesse parakoheshme ne pension ne perpjekje per te luftuar papunesine e te rinjve. Ne kete menyre,numri i viteve kontributive ka rene ndersa numri i viteve te perfitimit te pensionit eshte rritur.Kjo ka krijuar nje presion te madh ne sistemet e pensioneve dhe i ka bere reformat e punesimitdhe politikatio e pensioneve te pavlefshme.

Tabela 1: Mosha mesatare e largimit nga forcat e punes (2011)

Vendet 1950 1995 2001 2011

Meshku

Femr

Meshku

Femr

Total Tota

Gjermani 65.7 62.7 60.5 58.4 60.6 61.9Danimarke 67.1 63 60.7 59.4 61.6 61.9

Spanje 38.1 68.9 61.4 58.9 60.3 62

France 66.1 69 59.2 58.3 58.1 58.9

Itali 66.9 64 60,6 57.2 59.8 60.2

Hollande 66.4 64.1 58.8 55.3 60.9 62.1

Norvegji 67.6 69 63.8 62 63.3 63.1

Suedi 66.8 65.4 63.3 62.1 61.8 63.9

Britani e M 67.2 63.9 62.7 59.7 62 63.2EU25 - - - - 59.9 61.2

Burimi: EU 25: Eurostat 2011Structural Indicatory;

Tabela 2: Koeficientet e varesise

Vetidet 2004 2010 2020 2030 2050 Gjermani 135 134 125 102 86

France 191 187 161 142 128Itali 146 155 148 122 101Hollande 364 363 317 279 266Finland 180 167 143 128 128Irlande 439 416 362 305 205EU15 141 141 128 107 92

Burimi: EC, European Economy, Special Report nr. 1/2011, The impact of ageing on publicexpenditure. Projections for EU 25 Member States on pensions and health care.




Fatjon Aliaj

14

Sfidat qe rezultojne nga keto ndryshime demografike mund te shkaktojne nje renie te madhe nenormat e rritjes ekonomike vjetore ne Europe. Ky reduktim ne rritjen ekonomike mund te

ndikoje ne qendrueshmerine e sistemeve te sigurimeve shoqerore ne vendet e BE ne pergjithesi

dhe ne sistemin e pensioneve ne veçanti. Qe prej viteve 1990, qeverite e BE kane ndjekur dy

drejtime: reformen e sistemit te pensioneve e shoqeruar dhe me politikat perkatese te cilat janeaplikuar per te rritur shkallen e punesimit ne pergjithesi dhe ne veçanti te punonjesve te moshes

55-64 vjec. Keto reforma qe rie fillim te shekullit te 21 kane sjelle nje ndryshim te trendeve ne

moshen e daljes rie pension dhe rie shkallen e punesimit.

1.2.3 Strategjia evropiane e punesimit

Ne vitin 2000, Keshilli Europian ne Lisbone adaptoi nje plan ambicios per te ardhmen e Europes:synimi kryesor i politikave ekonomike dhe te punesimit duhet te jene rritja e shkalles se punesimit afersisht me 70% ne 2010 dhe ndersa per grate ne me shume se 60% per te njejtin vit.

Ne perputhje me objektivat e Lisbones per vitin 2010, Keshilli Evropian i Stokholmit i 2001,vendosi nje rritje mesatare te shkalles se punesimit me rreth 50% si per burrat ashtu dhe pergrate(te moshes 55-64 vje£). Nje objektiv tjeter qe lidhet me punonjesit e vjeter ne pune u vendos ngaKeshilli Europian ne Barcelone ne vitin 2002. Ai fokusohej ne rritjen e moshes mesatare teterheqjes nga tregu i punes, pra i daljes ne pension, afersisht me 5 vjet rreth vitit 2010.

Pra siç mund te shikohet nga raporti i punesimit te KE i vitit 2007 dhe nga te dhenat me te funditte marra nga Eurostat, Bashkimi Europian eshte akoma mjaft larg nga objektivat baze tevendosura ne Lisbone, Stokholm, dhe ne Barcelone. Ne vitin 2007, shkalla e pergjitheshme e punesimit ne 15 vende te BE ishte 66.9%, per femrat ishte 57.1%, ndersa per te punesuarit evjeter ishte 46.6%. Mosha mesatare e daljes nga forca e punes u rrit deri ne 61.2 vjeç ne vitin2006, e cila nuk eshte vetem nje vit me e larte sesa ne vitin 2002! Eshte e rendesishme te shikoshdiferencat e medha ne moshen e daljes ne pension ndermjet vendeve: psh ndermjet Frances (58.9vjeç) dhe Suedise (63.9 vjeç) ka nje diference prej pese vitesh ne vitin 2006. Te gjitha keto tedhena tregojne qe progresi drejt objektivave sasiore te Strategjise Europiane te Punesimit eshtenje proces i ngadalshem.

1.2.4 Reformat ne sistemin e pensioneve

Ne vitin 1999 Keshilli i Europes prezantoi nje Strategji te Perbashket per Modernizimin eMbrojtjes Sociale. Pikerisht kjo eshte pikenisja e nje procesi reformues afatgjate mbareeuropiane ne fushen e pensioneve. Keshilli i Europes ne dhjetor 2001 vendosi qe vendet anetareduhet te bashkepunojne per çeshtje qe lidhen me reformen e sistemeve te pensioneve ne arritjen eobjektivave te perbashketa, kryesisht: pershtatshmeria e pensioneve, qendrueshmeria financiaredhe modernizing i sitemit te pensioneve. Metoda e perdorur ishte ajo e bashkepunimit te hapur.

Qe prej 1990 jane ndermarre disa reforma te rendesishme. Nje nga reformat e rendesishme lidhetme rritjen e moshes se daljes ne pension. Shumica e vendeve te BE kane nje moshe standarte tedaljes ne pension qe eshte 65 vjeç per burrat, vetem Franca ben nje perjashtim te dukshem, kumosha e daljes ne pension per burrat eshte 60 vjeç. Por jane duke u bere perpjekje per rritjen e




Fatjon Aliaj

15

saj. Danimarka, Gjermania dhe UK jane ne proçesin e rritjes se moshes se daljes ne pension ne67 vjecç. Ne shumicen e vendeve kjo moshe eshte e njejte per burrat dhe grate, pra 65 vjeç. Ndersa vendi i vetem qe ka nje rritje mjaft te vogel te moshes eshte Franca, nga 60 vjeç ne 61.Kjo do te ndikoje ne qendrueshmerine financiare te sistemit te pensioneve ne te ardhmen.

Qeverite jane duke bere perpjekje per shkurajimin e daljes ne pension me heret dhe inkurajimin enjerezve per te punuar me gjate, te pakten deri ne moshen e daljes ne pension te percaktuar meligj. Kjo eshte bere ose duke rritur moshen qe mund te perfitohet pension i parakohshem, oseduke aplikuar reduktime te parashikuara per pensionet e parakohshme dhe duke i ofruarkoeficiente perrites me te larte per punetoret te cilet vazhdojne te punojne mbas nje moshe tecaktuar (psh ne Belgjike mbas 62 vjeç) ose pas moshes se daljes ne pension te percaktuar me ligj(psh ne UK).

Reforma tjeter eshte ajo qe lidhet me indeksimin e pensioneve, i cili nuk behet me duke u nisurnga rritja e pages, por nga ndryshimet ne koston e jeteses, me çmimin, apo ndryshime qe mund te bejne ne formulen e llogaritjes se pensionit. Disa vende si psh Italia, rrit pensionet e larta me nje

norme me te ulet sesa pensionet mesatare dhe te ulta, perveç dy kategorive te fundit qe marrinkompensim te plote çmimi. Po keshtu ndodh edhe ne Austri.

Reformat e fundit kane forcuar gjithashtu lidhjen perfitim/kontribut ne sitemin e pensioneve. Kjoka ndodhur kryesisht permes njohjes te nje periudhe me te gjate kontributive per te drejten e nje pensioni te plote mbi bazen e te ardhurave gjate gjithe periudhes se punes ne vend te pages perfundimare. Finlanda, Portugalia, Italia dhe Suedia jane duke u zhvendosur drejt nje treguesi tete ardhurave gjate gjithe periudhes se punes. Franca po zhvendoset nga 10 vitet me te mira ne 25vite ne skemen publike, ndersa Austria nga 15 vitet me te mira ne 40 vjet.

Nje tregues shtese eshte marrja ne konsiderate e karrierave jo-standarte. Skemat e pensioneve publike, ne ndryshim nga skemat private, shpesh i lejojne njerzit te perfitojne kredite pensioni

per periudhat e kontratave afatshkurtra, punen me kohe te pjesshme ose vullnetare, apo perkujdesjet per femijet apo te moshuarit, edukim dhe papunesi. Vetem disa vende (psh Suedi,Austri, Danimarke) japin kontribute te financuara te shtetit ose te punedhenesit ne shtyllen e dyte per periudhat e barrelindjes ose te kujdesit prinderor. Disa sisteme kane perdorur menyren eciklit te jetes. Si nje pergjigje ndaj rritjes se jetegjatesise ne te ardhmen, nje numer vendesh kanenderrmare reforma te cilat kane synuar ne stabilizimin e sistemit te pensioneve dhe ne ruajtjen eqendrueshmerise financiare. Kjo eshte bere duke perdorur mekanizmat e rregullimit automatik(psh nje "koeficient i jetes" i cili rregullon pesionet e ardhshme ne menyre automatike me rritjete jetegjatesise) ose nepermjet nje rishikimi dhe rregullimi periodik: ne Spanje psh Parlamentirishikon treguesit e reformes fdo 5 vjet. Danimarka ka perdorur nje lidhje direkte ndermjet rritjesse jetegjatesise dhe moshes se pensionit te percaktuar me ligj. Ne vitin 2003 Franca beri nje

lidhje ndermjet numrit te viteve te kontributeve ne skeme te kerkuara per te perfituar pension te plote me jetegjatesine.

Nje numer i madh vendesh kane krijuar gjithashtu fonde rezerve per skemat e pensioneve, meqellim garantimin e sigurise te sistemeve publike PAYG ne te ardhmen. Vende si Hollanda,Belgjika, Spanja dhe Portugalia kane perdorur pjese te buxhetit te tyre me qellim permbushjen edetyrimeve per te paguar pensionet.




Fatjon Aliaj

16

Disa vende mendojne qe masa e pensionit privat duhet te jete pjese e mases se te gjithe pensionit.Ky ka qene tradicionalisht rasi i UK, Hollandes Danimarkes. Per me teper, rendesia e mases se pensionit privat eshte rritur mjaft nga perdorimi i nje lidhjeje fondesh ne skemat e detyrueshmete disa vendeve te BE duke perfshire edhe Suedine. Gjithashtu, shume vende kane rritur masen e pensioneve profesionale ose skemave private te cilat plotesojne pensionet publike (Gjermania,Austria, Belgjika, Italia). Rritja e ineresimit per keto pensione (pensione te shtylles se dyte dhe tetrete) ka ardhur pasi pritet nje renie ne normat e zevendesimit ne te ardhmen ne shume prejvendeve te BE.

Sidoqofte ne disa prej tyre, skemat e pensioneve publike PAYG pritet te ruajne burimin kryesorte teardhurave per pensionistin. Kjo do ti lejoje keto vende te ruajne nje nivel te caktuarrishperndarje dhe solidariteti qe eshte i nevojshem per te siguruar te ardhura te drejta per te gjithete moshuarit.

1.2.4.1 Rezultatet kryesore te reformave te pensioneve

Perveç ndikimeve te ndryshimeve politike ne qendrueshmerine e sistemeve te pensioneve,reformat e pensioneve ne 15 vende te BE kane patur impakte positive qe lidhen metransparencen e sistemeve, me informacionin qe ju jepet pensionisteve te ardhshem per te drejtate tyre, per korrigjimin e pabarazise gjinore dhe per te drejtat e pensionisteve mbi pensionetminimale dhe per punetoret jostandart dhe ata me te ardhura te ulta.

Persa i perket pershtatsherise se pensioneve te pleqerise, afersisht 15 vende te BE ne te ardhmendo te ndeshen me nje renie te pergjithshme te normes te zevendesimit ne skemat e pensioneve te percaktuara me ligj. Me qellim qe te plotesohen keto boshlleqe ne pensionet e ardhshme dhe perte garantuar pershtatshmerine e ketyre pensioneve, qeverite dhe partneret sociale kane zhvilluarskema pensionesh individuale dhe ne baze te profesionit.

Masat per zhvillimin e skemave te shtylles se dyte jane mirepritur sa ato nuk prishin sistemet edetyrueshme, nuk jane konsideruar si alternativa te tyre, por qe rezultojne nga marreveshje dhegarantojne te drejta reale te anetareve te tyre. Fondet e pensioneve profesionale duhet teorganizohen mbi nje baze kolektive, duke marre masa per nje anetarsim shtese dhe te jene telejueshme per punetoret jostandarte. Punetoret e levizshem duhet te jene ne gjendje te perfitojnenga skemat suplementare. BE duhet te vendose (ka arritur disi) kuadrin ligjor per skemat e pensioneve profesionale: duke garantuar te drejtat e punetoreve dhe interesat financiare, te drejtate barabarta per burrat dhe per grate, te drejta te mbartshme; monitorimi i investimit te politikavete skemave suplementaire dhe duke percaktuar rregulla te duhura dhe transparente.

Megjithate, vetem ne tre vende (Danimarka, Hollanda dhe Suedia) pothuajse te gjithe punetoret

mbulohen me sigurim per pension ne baze te profesionit. Ndersa ne te gjitha vendet e tjera nje pjese e forces se punes eshte e mbuluar nga nje skeme plotesuese, e cila nenkupton qe ne ketovende nje pjese e madhe e popullsise qe punon do te jete e ekspozuar ndaj impaktit te plotefinaniar te reformave te sistemit te detyrueshem. Kjo situate mund te 50 je ne varferi ne mo shete vjeter.

Nje aspekt tjeter te ciles duhet ti ishte kushtuar vemendje eshte niveli i kontributeve ne skematme baze profesioni: ne disa vende ky kontribut eshte akoma shume i ulet. Vetem ne pese vende




Fatjon Aliaj

17

te BE (Danimarka, Irlanda, Hollanda, Suedia, UK) niveli i kontributeve per skemat ne baze te profesionit dhe vullnetare, eshte me i larte sesa 10%.

Normat e ardhshme teorike te çevendesimit jane llogaritur ne momentin e fillimit te pensionitduke ndare te ardhurat e pensionit gjate vitit te pare te perfitimit te tij nga te ardhurat gjate vitit

qe i paraprin dalja ne pension. Llogaritjet i referohen daljeve ne pension te njerezve ne viti 2004dhe ata qe do te dalin ne pension ne te ardhmen psh ne vitet 2030 dhe 2050, duke vleresuar qevetem rregullat e reformes jane tashme te miratuara me ligj nga mesi i 2005 per ata qe do teaplikojne me vone.

Tabela 3 Normat e zevendesimit

Norma e zevendesimit per shtyllen e pare Norma e zevendesimit per shtyllen e dyte

Vendet 2004 2030 2050 2004 2030 2050

Belgjike 39 38 37 4 10 10

Danimarke 45 42 39 4 20 25

Gjermani 43 37 34 0 9 15

Spanje 91 85 85 0 0 0

France 66 53 49 0 0 0

Irlande 31 34 34 36 33 33

Itali 79 71 64 0 9 16

Holland 30 30 30 41 39 39

Austri 64 66 69 0 0 0

Suedi 53 43 52 0 0 0

UK 17 18 19 50 50 50

Burimi: Pension System Reforms and Trade Union Policies, Overview of EU 2010




Fatjon Aliaj

18

KAPITULLI II

Sistemi i Sigurimeve Shoqerore ne Shqiperi

2.1 Zhvillimi i sistemit te sigurimeve shoqerore 1947 - 1990

Akti i pare ligjor qe disponon deri tani Instituti i Sigurimeve Shoqerore (ISSH) per pensionetcivile eshte ai me nr. 129, date 28.10.1927 "Per Pensionet Civile". Permbajtja e ketij ligji le tenenkuptohet se dispozitat rregulluese per pensionet kane ekzistuar edhe me pare.

Institucioni i sigurimeve shoqerore ne Shqiperi i ka fillimet e tij qe ne kohen e mbreterise seAhmet Zogut, ndonese dhe me pare ka pasur shoqeri te huaja qe ne menyre vullnetare kishinzhvilluar sistemin e mbrojtjes sociale kryesisht per punetoret e minierave (ISSH, Raporti vjetor1993). Mbreti Zog kishte percaktuar pensionet e para per nenpunesit shteteror dhe ushtaraket. Kyishte nje sistem kontributiv sigurimesh shoqerore, me nje fond dhe administrim te veçante ingjashem me modelet e skemave te pensioneve ne shtetet e Evropes Perendimore te asaj kohe.Kushtet per te perfituar pension pleqerie lidheshin me nje minimum periudhe sigurimi prej 10vjet deri ne nje maksimum prej 35 vjetesh, ne moshen 60 vjeç, e unifikuar per te dy sekset.

Pas Luftes se Dyte Boterore, shteti shqiptar mori ne mbrojtje familjet dhe te afermit edeshmoreve te Luftes Antifashiste, Invalidet e Luftes dhe punonjesit e Ministrise se Puneve teBrendshme.

Ne vitin 1947 u vendos nje skeme e pergjithshme e sigurimeve shoqerore (Ligji nr.528, date25.08.1947, siguronte perfitime afatshkurtra si barrelindje, semundje, shperblime lindje, vdekjeqe administroheshin nga Keshilli Qendror i Bashkimeve Profesionale. Ndersa perfitimet afatgjata

si pensionet e pleqerise, invaliditetit e familjare administroheshin nga Drejtoria e Kujdesit Social prane Keshillit te Ministrave. Ne nivel lokal administrimi kryhej nga seksionet e finances sekomiteteve Ekzekutive) e permiresuar ne vitin 1958 dhe 1959 sipas modelit sovjetik8. Vetem nevitin 1966 u krijua nje sistem i'plote i sigmrimeve shoqerore, i cili vazhdon ndikimet e tij edhe nekete periudhe. Ky sistem mbronte te punesuarit ne nderrmarjet shteterore ne te gjitha deget eekonomise si dhe ushtaraket. Kooperativistet u perfshine ne sistemin e mbrojtjes shoqerorevetem ne vitin 1972, pas stabilizimit te kooperativave bujqesore10.

Sistemi i Sigurimeve Shoqerore, i vendosur ne Shqiperi ne periudhen 1946-1966, qendroi ne fuqideri ne vitin 1993 dhe kishte per baze modelin Sovjetik te sistemit te sigurimeve shoqerore. Nethelb, ai ishte i ngjashem me sistemet e sigurimeve shoqerore te perdorura ne te gjitha vendet eish bllokut socialist.

Ky sistem rezultonte nje sistem relativisht i thjeshte, persa i perket ndertimit dhe funksionimit tetij, pasi socializmi nuk njihte forma te tjera te prones mbi mjetet e prodhimit, perveç asaj te perbashket.

Nje karakteristike tjeter e sistemit te sigurimeve shoqerore ne periudhen e socializmit eshte se netrasparence, punonjesit ishin te gliruar nga pagesa e kontributit. Kjo do te thote se punonjesvenuk'u mbaheshin ndalesa nga paga, per te paguar kontribute, por ne praktike kjo nuk ishte e






Fatjon Aliaj

20

te shtetasve. Ne kete kontekst te pergjithshem zhvillimesh, u hartua dhe u miratua ligji Nr. 7703dt. 11.05.1993 "Per Sigurimet Shoqerore ne Republiken e Shqiperise"(i ndryshuar). Ky ligj nethemel te tij kishte kerkesen per ta pershtatur sistemin e sigurimeve shoqerore me zhvillimet e pergjithshme ekonomike dhe nga ana tjeter ne vijimesi te mbante parasysh dhe te sigurontefondet e nevojshme per ruajtjen dhe plotesimin e te drejtave te fituara.

2.3 Sistemi i pensioneve

Pensionistet perbejne rreth 17% te numrit te pergjithshem te popullsise. Rendesia e sistemit te pensioneve do te vazhdoje te vije ne rritje, njeheresh edhe me pakesimin e kujdesit te femijve perte moshuarit, si pasoje e migrimeve te brendshme e te jashtme, por edhe te mendesive te reja qe po zene vend ne psikologjine dhe ne ekonomine e familjeve shqiptare.

Sistemi i pensioneve bazohet ne dy kolona: ne ate te detyrueshme dhe ne kolonen suplementare,e cila momentalisht nuk paraqitet ende e zhvilluar. Kolona e sigurimit te detyrueshem mbulon te punesuarit, punedhenesit dhe te vetepunesuarit ne zonat urbane dhe rurale, me kusht qe ata tekene kontribuar per nje kohe te percaktuar ne skeme. Sistemi i pensioneve perbehet nga: pensioni i pleqerise, i invaliditetit dhe ai familjar. Periudha e sigurimit nis ne daten kur personifillon ligjerisht aktivitetin ekonomik dhe mbaron ne daten kur e mbyll ate.

E drejta per pension bazohet mbi vitet e kontributeve dhe moshen e pensionit qe po rritetgradualisht. Pensioni mujor i pleqerise eshte pensioni baze, qe eshte e njejta gje me pensioninminimal, plus 1 perqind per cdo vit pune. Pensioni baze caktohet nga Keshilli i Ministrave.

Per te perfituar te drejten e pensionit, individi duhet te kontriboje ne degen perkatese gjate nje periudhe sigurimi te percaktuar. Keshtu per te perfituar pension pleqerie personi duhet te plotesoje nje periudhe sigurimi prej 35 vitesh dhe njeheresh edhe kufirin moshor te percaktuarme ligj per daljen ne pension qe eshte 65 vjeç per burrat dhe 60 vjeç per grate. Nderkohe, sipasreformave tashme te ligjeruara, nje pension pleqerie mund te perfitohet edhe deri ne tre vjet para, por me kusht qe te jete plotesuar periudha e sigurimit prej 35 vitesh.

Madhesia e kontributeve mujore varet nga paga totale bruto e tatushme dhe nga norma e percaktuar e kontributit qe duhet paguar ne favor te sigurimeve shoqerore, e cila per degen e pensioneve aktualisht eshte 23,9 perqind.

Kjo ngarkese per te punesuarit perballohet bashkerisht nga punedhenesi dhe nga i punesuari,

ndersa per te vetepunesuarit dhe punedhenesit e gjitha perballohet nga vete ata, dhe pikerisht11.2% derdhen nga i punesuari dhe 21.7 % e kontributeve derdhen nga punedhenesi.

Per te llogaritur kontributet sherben edhe paga kontribuese. Paga kontribuese paraqitet ne trajtene nje intervali pagash qe percaktohet çdo vit nga Keshilli i Ministrave (KM). Kufiri minimal iintervalit te pages kontribuese13 parashikon te garantoje nje standard minimal jetese. Kufirimaksimal i pages kontribuese eshte kurdohere sa pesefishi i pages minimale.




Fatjon Aliaj

21

Per te vetepunesuarit ne zonat rurale, kontributet llogariten sipas nje procedure te caktuar mevendim te KM, i cili percakton tarifen vjetore te kesaj kategorie te vetepunesuarish. Nderkohe buxheti i shtetit ploteson pjesen e kontributeve qe i eshte lehtesuar cçdo personi te vetepunesuarne bujqesi, me kusht qe ai te kete paguar pjesen e tij te kontributit. Te vetepunesuarit e zonesrurale paguajne kontribute shume me pak ne krahasim me nivelin e kontributeve minimale te tevetepunesuarve ne zonen urbane. Diferenca perballohet nga Buxheti i Shtetit si kontribut dhe josi subvencion buxhetor. Aktualisht i vetepunesuari ne zonen rurale, sipas procedures ekzistuese, paguan 26% (ose 12 000 leke ne vit) te kontributit minimal te te vetepunesuarit ne zonen urbane,ndersa diferenca prej rreth 74% (ose 34620 leke ne vit) perballohet nga buxheti i shtetit. Nderkohe qe sistemi i perfitimeve per pensionistet ne zonat rurale eshte strukturuar njesoj me atete punonjesve ne zonat urbane, niveli i perfitimit minimal dhe maksimal vendoset vegnas dhe nje perqindje me e madhe e pensionisteve te zonave rurale krahasuar me ata ne zonat urbane marrin pension minimal. Pensioni i paguar ne zonat rurale eshte me i ulet se ne 2onat urbane, por do te barazohet rreth vitit 2012. Duke qene se sistemi rural filloi vetem ne vitin 1972, shume pak ngaata qe dalin ne pension arrijne te marrin pension te plote, qe kerkon 35 vite pune.

2.3.1 Menyrat e llogaritjes se pensionit te pleqerise

I siguruari fiton te drejten e pensionit te plote te pleqerise kur mbush moshen 65 vjeç permeshkujt dhe 60 vjeç pet femrat kur plotesojne tre kushte baze:

moshen e pensionit, periudhen e sigurimit per 35 vjet,eshte terhequr nga aktiviteti ekonomik.

Reforma e vitit 1993 parashikonte rritjen graduale, sipas nje skeme te paracaktuar, te moshes sedaljes ne pension dhe te periudhes se sigurimit ne skeme. Kjo skeme tranzitore eshte shtrire derine vitin 2004 per punonjesit, qe kane punuar ne pune te veshtira dhe deri ne vitin 2014 per ata,qe kane punuar ne pune shume te veshtira. Pas ketyre afateve behet njesimi i plote me ligjin, si per moshen, ashtu edhe per periudhen e sigurimit. Nderkohe, reforma e vitit 2002 parashikontenje zgjatje graduale te moshes se daljes ne pension, e cila per burrat shkon nga 60 ne 65 vjeç dhe per grate nga 55 ne 60 vjeç. Per kategorite shume te veshtira te puneve fundi i zgjatjes gradualete arritjes se moshes se daljes ne pension mbyllet ne vitin 2024, ndersa per te tjeret ne vitin 2012.Pra, reforma e rritjes graduale te moshes se daljes ne pension perfshin periudhen 2002-2012 menje rritje graduale per gjashte muaj per fdo vit.

Pensioni muj or i pleqeri se ll ogari tet ne tre menyra:

Menyra e pare e llogaritjes behet sipas barazimit:

Pp = Mb + Sh ku:

Pp = Pensioni i plote mujor i pleqerise




Fatjon Aliaj

22

Mb = Masa e pensionit baze qe u jepet te gjithe personave te siguruar per te garantuar njestandard minimal jetese. Ky komponent korrektohet fdo vit me indeksin e gnimeve te disamallrave te perzgjedhura, siç parashikohet ne rregulloren e ISSH-se;

Sh = Shtesa qe i jepet personit te siguruar. Ky komponent eshte 1 perqind per fdo vit

sigurimi%dhe llogaritet duke shumezuar bazen mesatare te vleresueshme (paga mbi te cilen jane paguar kontributet) me numrin e viteve te sigurimit. KM miraton çdo vit koeficientin eindeksimit te bazes se vleresueshme duke perdorur shkallen e rritjes se kontributeve mesatare tevitit perkates me ate te vitit paraardhes.

Duke filluar nga viti 1997 baza mesatare e vleresueshme llogaritet si mesatare e pagave qe kamarre i punesuari gjate gjithe viteve te punes se tij, duke filluar nga viti 1994 e deri ne momentine nderprerjes se aktivitetit ekonomik.

Menyra e dyte e llogaritjes se pensionit te pleqerise behet sipas barazimit:

Pp = Pn x 75% ku:

Pn = Paga mesatare neto e realizuar per tre vite radhazi ne dhjete vjetet e fundit te punes

Menyra e trete e llogaritjes se pensionit te pleqerise behet sipas barazimit:

Pp = 2 x Mb

Nga tre menyrat e mesiperme te llogaritjes se pensionit te pleqerise, pas krahasimit te tyre, neçdo rast pensionisti merr shumen me te vogel. Ndonese ne parim menyra e llogaritjes se pensionit te pleqeriseçmerr parasysh numrin e viteve kontributive e rrjedhimisht u jep pensionme te larte atyre qe kane kontribuar me shume ne fondin e sigurimeve shoqerore, per kontributete paguara me paga maksimale, duke qenese kufiri maksimal i pensionit eshte i limituar me 2fishin e pensionit baze, kontributet nuk zevendesoheri totalisht c'ka e dobeson vartesine e

perfitimeve nga madhesia e kontributeve. Ndersa ne nivelin minimal arrihet nje shkallezevendesimi pension/page neto prej 75%, ky raport, per shkak te kufizimit nga tavani i pensionitmaksimal, per nivele kontributesh maksimale, mbetet mesatarish ne kufirin 45 - 50 %. Pra, perkontribute te realizuara ne nivelet e ketyre pagave niveli i solidaritetit eshte shume i larte.

Ne praktike vihet re, gjithashtu, mungesa e indeksimit te pages neto qe perdoret per llogaritjen e pensionit maksimal.

Per rastet kur punonjesi ka kontribuar ne skeme pertej moshes se daljes ne pension te caktuar meligj, ai perfiton nje shtese mbi pension prej 0,34% ne muaj te mases baze te pensionit shumezuarme numrin e muajve qe eshte punuar mbi moshen e pensionit. Por ne keto raste madhesia e pensionit te pleqerise nuk mund te jete me e madhe se 80% e mesatares se pages neto te tre

viteve radhazi gjate dhjete viteve te fundit te punes. Pra, perfitimi shtese nga puna mbi moshen e pensionit eshte i vogel, vetem 5%.

Personat e siguruar qe nuk e plotesojne periudhen e percaktuar me ligj prej 35 vjet, ne rast sekane kontribuar ne skeme per me shume se 15 vite, me ligj perfitojne pension te pjesshem pleqerie ne momentin e plotesimit te moshes se pensionit dhe te nderprerjes se aktivitetitekonomik. Madhesia e pensionit te pjesshem llogaritet duke u mbeshtetur tek








Fatjon Aliaj

25

2.4 Parashikime per sistemin aktual te pensioneve deri ne vitin 2020

Parashikimet per sistemin e sigurimeve shoqerore jane shume te rendesishme sepse gjykohetnese mund te mbahen ne te ardhmen premtimet qe u behen sot kontribuesve te rinj, per tevleresuar te metat apo problemet e ndryshme qe mund te ndodhin ne te ardhmen, masat qe duhen

marre, apo reformimet e metejshme.

Dallohen tre kategori kryesore pensionesh: te pleqerise, te invaliditetit si dhe ato familjare. Derine 1993, ne skemen e sigurimit shoqeror te detyruar, sipas ligjit, kane hyre edhe pensione pleqerie per punonjes me moshe nen 45 vjeç per femrat dhe nen 50 vjeç per meshkujt. Kjo kandodhur sepse kane egzistuar diferencime ne moshen e pensionit sipas kategorizimit te puneve,te cilat ndahen pergjithesisht ne: pune me shkalle veshtiresie te larte (minierat), pune me njeshkalle te caktuar veshtiresie (industria tekstile etj.), pune te zakonshme. Daljet ne pension ne baze te kategorive te punes ekzistojne edhe aktualisht, por eshte parashikuar nje periudhetranzicioni deri ne eliminimin e tyre.

Nga parashikimet e bera, numri i pensoneve urbane dhe rurale do vije ne rritje. Ku ritmi i rrijtesse pensioneve urbane do jete me i madh se ai i pensioneve rurale. Ketu mbahet parasysh njehsimii pensioneve rurale me pensionet urbane ne vitin 2012.

Prognoza demografike deshmon se ne Shqiperi ka filluar dhe do te vazhdoje prirja e padeshiruare vjetrimit te popullsise. Studimet kane provuar se prirja e vjeterimit te popullsise ka ndikime temedha mbi pjesen e shpenzimeve te bilancit te sigurimeve shoqerore.

Tabela 4 Parashikime mbi shpenzimet per pensione

qyteti 21,961 31,878 43,826

Pleqeri 18,159 27,114 38,019

Invaliditet 1,687 2,144 2,651

Familjare 2,115 2,619 3,156

fshati 2,597 2,729 2,818

Pleqeri 2,379 2,492 2,562

Invaliditet 64 69 73

Familjare 154' 169 183

Totali 24,558 34,607 46,644

Burimi: Strategjia e sigurimeve shoqerore deri ne vitin 2020








Fatjon Aliaj

28

Tabela 5 : Numri i kontribuesve dhe perfituesve 1972 — 1990

1972 626953 68216 0.11

1973 639088 74325 0.12

1976" 520150 91164 0.18

1979 591287 107614 0.18

1983 685296 140072 0.20

1986 750982 163790 0.22

1988 829500 184215 0.22

1990 846212 208416 0.25

1991 785616 250150 0.32

Burimi: Raporti vjetor ISSH, 1993

Po te shikojme nga tabela, ne vitin 1972, 1 kontribues mbulonte 0.11 perfitues, ndersa ne vitin1991, perseri raporti i varesise ishte 0.32, pra 1 kontribues mbulonte 0.32 perfitues. Persa i perketecurise se kontributeve te sigurimeve shoqerore ne vendin tone ajo eshte e ngjashme me te gjithavendet e tjera ne tranzicion. Ne fillim te viteve '90 me kalimin nga ekonomia centralizuar neekonomine e tregut, mjaft nderrmarje u mbyllen dhe shume punetore mbeten te papune. Ne kete periudhe kemi nje rritje te tregut joformal te punes dhe ulje mjaft te madhe te numrit tekontribuesve ne tregun e punes. Pra informaliteti dhe evazioni kontributiv eshte shfaqur pikerishtmbas viteve 1991. Si shkak i rritjes se informalitetit ne kete periudhe u evidentuan:

mbyllja masive e nderrmarjeve dhe e sektoreve shteterore te prodhimit dhe te sherbimevemungesa e legjislacionit dhe rregullave te mjaftueshme te ekonomise se tregutmungesa e infrastruktures kontrolluese dhe e kultures qytetare per te paguar detyrimetkontributive

Sipas dispozitave te ligjit nr 7703 date 11.5.1993 "Per Sigurimet Shoqerore ne Republiken eShqiperise" i cili filloi te zbatohet nga 1.10.1993, per shkak te ndryshimeve ekonomike dhe

renies drastike te numrit te te punesuarve, fillimisht masa e kontributit ndaj pages u vendos nenivelin 42.5%. Kjo mase kontributi megjithese e domosdoshme ne ate kohe ka sjelle pasojanegative si:

deformime te tregut te punesshmangie nga pagesa e kontributeve per te gjithe personat e punesuarmosdeklarim te pagave reale mbi te cilat paguhet kontributi




Fatjon Aliaj

29

Pra kjo norme e larte e kontributit u kthye ne te kunderten e vet, ne vend qe te financoje sisteminvazhdoi te perkeqesoje financat e tij.

Nderkohe ne vitin 2002, sipas dispozitave te ligjit nr. 8889, date 25.4.2002 "Per disa shtesa endryshime ne ligjin nr. 7703, date 11.5.1993 "Per Sigurimet Shoqerore ne Republiken e

Shqiperise" me aresyetimin se norma e larte kontributive deformonte tregun e punes dhe ishtenje nder shkaqet me kryesore ne rritjen e evazionit te kontributeve, ajo u reduktua me 4 njesi,duke arritur ne nivelin e 38.5%. Aktualisht norma e kontributit eshte 24.5 %, pra qe nga viti 1993deri tani, kemi nje ulje prej 18 pike, me konktretisht per punedhenesin norma e kontributit eshteulur me 17.5 pike, ndersa per punemarresin eshte ulur vetem 0.5 pike. Reduktimi i normes sekontributeve do te kete pasoja positive si:

ne zgjerimin e bazes se kontribuesve pra ne uljen e informalitetit, sic shihet norma ekontributeve per punedhenesin eshte ulur me shume, dhe kjo eshte bere qe ata te nxiten

per te deklaruar numrin e punemarresvembulimin e te punesuarve me elementet baze te sigurimit shoqeror ne periudhaafatshkurtra, ndersa ne periudha afatgjata hapjen e vendeve te reja te punesnormalizimin e veprimtarise se biznesit.

Ndersa efekti ekonomik i reduktimit te normes se kontributeve eshte i dyanshem: nga njera anene momentin fillestar ka patur nje renie ne te ardhurat financiare ne skemen e sigurimeveshoqerore dhe nga ana tjeter mendohet dhe besohet se kjo renie do te kompensohet me kalimin ekohes pasi do te krijohen kushte me te favorshme dhe stimuj si per punedhenesit ashtuedhe per punemarresit.

2.7 Skema e sigurimeve shoqerore per te vetepunesuarit ne bujqesi

Sipas formes se organizimit te meparshem, detyrimin per pagesat e kontributeve te sigurimeveshoqerore e kishte marre persiper shteti. Keshtu ne kooperativat bujqesore pagesa behej sipasditeve te punes, ne ndermarrjet bujqesore veprohej si ne gdo ndermarrje tjeter shteterore, ku netotalin e listepagesave aplikohej perqindja e detyrimit per sigurimet shoqerore, e cila ndryshontevazhdimisht. Te gjitha keto te ardhura derdheshin ne buxhet. Shteti merrte persiper dhenien e perfitimeve sipas nje vjetersie ne pune, ku per pension mjaftonte nje vjetersi pune; ne NB, 25vjet per burrat dhe 20 vjet per grate me nje moshe respektive 55 dhe 60 vje£. Ndersa perkooperativat bujqesore mosha e daljes ne pension burre e grua ishte respektivisht 55 dhe 65

Mbas vitit 1990 me shperberjen e kooperativave bujqesore dhe te ndermarjeve bujqesore nefshat, fshatari fillimisht ekonomine bujqesore e perdori per te plotesuar nevojat e tij vetiake.Megjithese kjo ekonomi ishte e dobet, per vete nivelin e ulet te perdorimit te teknikes dhe te njetrashegimie te varfer te bazes materiale, pak nga pak filloi te prodhoje difka me shume.Pavaresisht konkurences se madhe nga produktet e importit, kerkesa per prodhime vendi ishte emadhe. Keshtu qe fshatari filloi te perfshihet ne treg me ato teprica nga produktet e tij. Kjo klasee re fermeresh individuale, ku popullsia ne zonat rurale perbente mbi 65 perqind te popullsise sevendit (aktualisht perben 52 perqind te popullsise se vendit ), nuk mund te lihej jasht sistemit te




Fatjon Aliaj

30

sigurimeve shoqerore. Per kete qellim u krijua baza ligjore e nevojshme per perfshirjen neskemen e sigurimeve shoqerore ku ne terminologjine e legjislacionit u quajten "Te vetepunesuarne bujqesi"

2.7.1 C'perfaqeson kjo skeme?

Sipas ligjit te ri nr.7703, date 11.05.1993 "Per Sigurimet Shoqerore ne Republiken e Shqiperise"te sigurimeve shoqerore, sigurimi i detyrueshem shoqeror shtrihet edhe mbi personat e familjesse tyre te afte per pune nga mosha 16 vjeç deri ne kohen kur plotesojne moshen per pension pleqerie si dhe kur nuk jane te siguruar nga punesimi ne sektore te tjere.

Sigurimi i detyrueshem mbron me te ardhura midis grupeve te tjera edhe grupin e tevetepunesuarve ne bujqesi. Ne te vetepunesuarit ne bujqesi, perveç ish kooperativisteve perfshihen dhe ish punonjesit e ndermarrjeve bujqesore dhe ish punonjesit e tjere te sektoritshteteror te cilet aktualisht kane marre toke ne pronesi sipas ligjit 7501, date 19.07.1991 "Pershperndarjen e tokes". Sigurimin ne organet e sigurimeve shoqerore per vete dhe pjestaret e tjerete familjes duhet ta bente kryefamiljari, pavaresisht nga forma e organizimit te veprimtarise private, por qe me vone u ndryshua duke u bere sigurimi nga çdo individ me vete.

Shtrirja e skemes se re te sigurimeve shoqerore edhe ne fshat pati nje rendesi te veçante jo thjesht per rritjen e te ardhurave kontributive se sa per aspektin e perfshirjes brenda skemes sesigurimeve shoqerore te nje pjese te madhe te popullsise e cila aktualisht mbetej e pa mbrojtur.

Ata do te paguanin vetem nje mase te kontributeve qe do te paguanin te vetepunesuarit e tjere,ndersa per pjesen tjeter kontribonte buxheti i shtetit. Kjo zgjidhje u kushtezua nga fakti qe popullsia e fshatit sapo kishte marre token ne pronesi dhe akoma nuk kishte filluar te nxirrtefitimet prej saj. Bujqesia perbente nje veprimtari mbizoteruese ne ekonomine e vendit tone prandaj ajo kishte nevoje te mbeshtetej. Ne kete periudhe vetem 35% e popullsise jetonte ne

zonat e konsideruara urbane. Nderkohe qe pensionistet ne 2onat urbane zinin gati 10% te popullsise, pesha specifike e pensionisteve ne zonat rurale ishte vetem 3% e popullsise. Nga anatjeter, ekzistonin dallime midis skemave te sigurimeve shoqerore ne lidhje me masen e perfitimitqe ishte me e larte per te punesuarit ne shtet krahasuar me kooperativistet. Pas ketyreargumentave kuptohet pse shteti vendosi ta lehtesonte popullsine e zonave rurale nga detyrimetshteterore per te paguar taksa e kontribute

Gradualisht me kalimin e viteve te vetepunesuarit ne bujqesi u bene te ndergjegjshem se skema esigurimeve shoqerore eshte nje skeme qe u vjen ne ndihme atyre dhe paraqet shume lehtesira tecilat duhe shfrytezuar sa me shpejt qe te jete e mundur. Por kjo çeshtje natyrisht qe nuk ka paturte njejten shkalle njohje dhe kuptimi qe ne fillim. Nqs do te shikojme tendencen e sigurimit qe

nga fillimi i kesaj skeme mund te konstatojme se ne numrin e pergjithshem te te siguruarve, perqindjen me te larte e kane ata persona qe u lind e drejta per perfitime afatshkurtra si lejelindje, pension invaliditeti dhe shume pak ishin ata qe siguroheshin per periudha me te gjata koheqe kane te bejne me pensionet e pleqerise etj.

Ne sistemin e ri trajtohen si te mireqena te gjitha pensionet e caktuara ne ligjin nr. 4976, date29.06.1972 "Per pensionet e anetareve te kooperativave bujqesore", ndonese u percaktuan kriterete reja per mbulimin me sigurime shoqerore te te vetepunesuarve ne bujqesi.






Fatjon Aliaj

32

brendshme te popullsise lindi nje kontradikte midis lirise e levkjes se njerzve dhe mundesiveekonomike per te perballuar ate.

Pavaresisht nga zhvendosjet fshat-qytet, popullsia rurale e Shqiperise perben shumicenderrmuese ne rreth 55,5% te popullsise. Ne çonat rurale mbizoteruese ne strukturen familjare

eshte familja çift me 3+ femije qe arrin mesatarisht ne shkalle vendi ne 138.473 familje. Ne ketofamilje mosha mesatare e kryefamiljarit eshte 49.1 vjeç. Rreth 70% e familjeve ne zonat rurale jane zoterues te tokes bujqesore me nje siperfaqe mesatare prej 8.300 m2 e cila ne shumicen erasteve eshte e mbjelle me bime bujqesore.

Gjithsesi familjet kane te ardhura te konsiderueshme edhe nga:

dypunesimi, pra punesimi ne sektore te tjere jo bujqesore emigracioni perfitimet sociale si pensionet, ndihmat ekonomike, etj.

Shumica e te vetepunesuarve ne bujqesi qe nuk paguajne kontribute te sigurimeve shoqerore janevetem fermere dhe te tjere qe jane me dy punesim, pra jane fermere dhe njekohesisht kane dhenje pune te dyte te pasiguruar qe do te thote se perveç prodhimit bujqesor apo blegtoral atasigurojne te ardhura dhe nga nje pune e dyte. Qenia fermer nuk perjashton mundesine e te pasuritnje zanat, pasi biznesi privat eshte shume i ralle. Persa i perket arsimimit nje pjese e tevetepunesuarve ne bujqesi qe nuk paguajne kontribute kane mbaruar arsimin 8 vjeçar, por pjesame e madhe kane mbaruar shkollen e mesme. Nuk ka persona te diplomuar, te vetepunesuar ne bujqesi qe te mos i paguajne kontributet per sigurimet shoqerore.

2.7.4 Ndryshimi i mases se kontributeve ne vite per te vetepunesuarit ne bujqesi

Ne zbatim te ligjit te sigurimeve shoqerore dhe amendamenteve te tij kane dale disa vendime teKeshillit te Ministrave, te shoqeruara me udhezime perkatese ne zbatim te tyre.

Ne vendimin e Keshillit te Ministrave nr.76, date 18.01.1993 "Per kriteret dhe masen e llogaritjesse kontributit per sigurimet shoqerore te te vetepunesuarve ne bujqesi" percaktohej kontributi nemasen 15 % te te ardhurave vjetore prej 10.800 lekesh per zonat fushore dhe ne masen 9 % perzonat malore Bulqize, Diber, Gramsh, Has, Kolonje, Kukes, Librazhd, Malesi e Madhe, Mat,Mirdite, Puke, Skrapar, Tepelene dhe Tropoje perkatesisht 1620 leke dhe 972 leke ne vit. Kjomase kontributi ka filluar me date 01.01.1993 dhe ka vazhduar deri me 30.09.1993 dhe njihet si periudhe pune me ish Kooperativat Buqesore. Kjo mase kontributi ka vazhduar edhe pas dates

30.09.1993 por peiudha 01.10.1993 njihet si periudhe pune me shtetin . Nderkohe kjo masekontributi prej 1620 leke per zonat fushore dhe 972 leke per zonat kodrinore-malore mbeti e pandryshuar deri ne fund te vitit 2001.

Ne fillim kontributet e sigurimeve shoqerore ne fshat paguheshin nga kryefamiljari, per te gjithe pjesetaret e familjes ne moshe sigurimi, pra kryefamiljari pergjigjej per te gjithe anetaret efamiljes ne drejtim te derdhjes se kontributeve per sigurimet shoqerore dhe nuk lejohej qesigurimi te behej individualisht.






Fatjon Aliaj

34

Ne rritjen e te ardhurave nga ky sektor nje ndikim te konsiderueshem ka patur edhe rritja enumrit te kontribuesve nder vite, ku vetem per vitin 2007 numri i tyre eshte 267.348 persona,9'ka do te thote se mjaft kontribues shfrytezuan favorizimet e bera nga keto dispozita.

Duke e krahasuar me vitin 2006 ne vitin 2007 jane grumbulluar me shume se 712 867 mije

leke ndersa ne krahasim me vitin 2005 jane mbledhur me shume 528 077 mije leke. Gjate vitit2007 jane futur ne skemen e sigurimeve shoqerore 40 983 kontribues te rinj te krahasuar me vitin2006.

2.7.6 Bilanci i popullsise ne zonat rurale

Ne fshat jeton numri me i madh i popullsise se vendit tone, numer ky i cili eshte ne ndryshim tevazhdueshem si rrjedhoje e levizjeve demografike qe ka popullsia e fshatit. Para viteve '90 ajo perbehej nga popullsi johomogjene, vend ne te cilin nguleshin ish te persekutuarit e sistemitkomunist. Perveç problemeve te tjera kane dale edhe probleme per pjesemarrjen e tyre ne

skemen e sigurimeve shoqerore ne perputhje me ligjin e sigurimeve shoqerore i cili kerkon njedokumentacion te rregullt pranimi. Kur filloi te vihej ne zbatim ligji per token ketyre personave ju dha toke ne pronesi ne vendin e banimit. Me shpernguljen e tyre, keta persona u rregjistruanne vendbanimet e reja ku u vendosen. Per te kontribuar si i vetepunesuar ne bujqesi keto dyfaktore pronesia mbi token dhe vendbanimi duhet te qendrojne prane njeri - tjetrit, pra toka duhette jete aty ku eshte edhe leja e banimit.

Ne Republiken e Shqiperise kemi 2.950 fshatra. Ne zonat rurale jetojne aktualisht rreth 1635000 persona, ku perfitojne pension te te gjitha llojeve 157 367 persona. Ndersa nga popullsia mbi 16vje£ jane ne sherbim ushtarak 3 998 persona dhe kryejne studimet e mesme dhe te larta 52 118 persona. Nje tregues qe ka ardhur duke u rritur eshte ai i emigranteve te ligjshem dhe te

paligjshem perkatesisht 267 045 persona. Njohja e bilancit te popullsise eshte e rendesishmesepse ne baze te tij behen parashikime per te ardhurat nga kontributet apo evidentohen personatne moshe sigurimi.

2.7.7 Disa nga mentalitetet qe ekzistojne lidhur me sigurimin e fermereve

Eshte e kuptueshme se sa do e mire qe te jete nje skeme e mbrojtjes sociale fati i saj, (pra suksesidhe deshtimi krahas punes se inspektorit apo agjentit) varet edhe nga fondet qe e financojne keteskeme. Sido qe te jete menyra e krijimit te ketyre fondeve, kontributive ose nepermjet taksave,ato do te paguhen nga fermeret dhe do te akumulohen pra do te grumbullohen nga istitucionet perkatese. Mirepo situatat e pagimit jane te veshtira, te pakendshme qe ne nje forme apo ne njetjeter i bejne njerzit qe t'u shmangen ketyre pagesave. Ne pergjithesi kjo ndodh per faktin se:

Nje kategori tjeter njerezish qe nuk duan te paguajne e justifikojne mos pagesen megjendjen e veshtire ekonomike te tyre dhe te familjes, gje qe shpesh mund te ndodhe te jete edhe keshtu, pra te jete e vertete.

Ka kategori te tjere njerezish qe nuk i njohin sigurimet, qe nuk njohin menyren efinacimit te tyre, qe nuk dine avantazhet, pra nder te tjera tregohet mangesi e theksuar e punes sqaruese.

Nje kategori e caktuar njerzish mendojne sot per sot, pra nuk mendohet se neser mund te




Fatjon Aliaj

35

ndryshojne pozitat ekonomike te familjes dhe te kthehen rrethanat ne disfavor.

Tek njerzit ne shume raste nuk jane te rrenjosura bindjet e solidaritetit social. Atagjithmone jane te prirur qe te kerkojne perfitime por nuk mendojne se ne radhe te parefondet per keto pagesa duhet te krijohen.

Skema e sigurimeve shoqerore ne fshat ka patur veshtiresite e veta te cilat edhe ne kushtet e njekuote kontributi thuajse simbolike shpesh jane bere pengese dhe kane mangesi te cilat edhe pse jane luftuar gjate gjithe kesaj periudhe, perseri duhet te jene ne qender te vemendjes.

Duke i harmonizuar keta dy tregues pra si sanksionet ligjore qe rrjedhin nga mospagimi ikontributeve por edhe anet e tij pozitive shume lehtesuese do te bejme te mundur qe ky konceptte mos ekzistoje.

Por edhe persa i perket nivelit te ulet te pensioneve te ish anetareve te kooperativave bujqesore

tek te vetepunesuarit ne bujqesi ende nuk po kuptohet nje tregues shume i thjeshte por shume irendesishem se pagimi i kontributeve edhe ashtu ne kuote favorizuese i ve ata ne kushte te barabarta mbas daljes ne pension me shtresat e tjera te popullsise. Aktualisht i vetepunesuari nezonat rurale duhet te paguaje ne vit 12000 leke dhe i vetepunesuari ne zonat urbane paguan41304 leke, pra rreth 76% e kontributit mbulohet nga shteti.

Ne ligj dhe ne aktet nen ligjore kur flitet per skemen e sigurimeve shoqerore ne fshat gjithmoneeshte perdorur termi "i vetepunesuar ne bujqesi33. Kjo do te thote se ne kete skeme duhet te hyjeai person qe ploteson dy kushte : Se pan ka marre toke

Se dyti eshte i vetepunesuar ne bujqesi dhe ka token e aktivitetin bujqesor si mjet jetese. Pra

legjislacioni i perket vetem kesaj kategorie njerzish dhe u krijon vetem atyre lehtesirakontributive.. Ne te kunderten kur nje person ka toke por nuk merret me token pra si mjet jeteseka nje drejtim tjeter dhe nje aktivitet tjeter ekonomik e per pasoje ai nuk duhet te perfitoje ngakjo skeme.




Fatjon Aliaj

36

KAPITULLI III

Reformat e zbatuara

3.1 Reformat kryesore te zbatuara ne harkun kohor 1994 - 2006

Zhvillimet e pergjithshme ekonomike dhe ato te fushes se sigurimeve shoqerore ne vecçanti, p£rve£ hartimit te ligjit te ri te sigurimeve shoqerore, permbajtja e te cilit u shpjegua me lart,kane sjelle si pasoje, kohe pas kohe, domosdoshmerine e marrjes se nje vargu masash, mesynimin qe sistemi i sigurimeve shoqerore t'u pershtatet zhvillimeve ekonomike te kohes,zhvillimeve afatshkurtra dhe afatgjata te te gjithe sistemit ekonomik, atij te mbrojtjes sociale teshtetasve, standartizimit te dispozitave dhe perafrimin e tyre me kuadrin baze Hgjor te BE dhestandarteve te percaktuara nga ILO por edhe te qendrueshmerise financiare te tij.

Ne kete kuader, ne menyre te vazhdueshme ne legjislacionin e sigurimeve shoqerore jane projektuar e miratuar ndryshime, te cilat kane prekur te gjitha fushat. Me te shpeshta, ndryshimetkane qene ne fushen e permiresimit te procedurave ne mbledhjen e kontributeve, por ndryshimethelbesore jane miratuar edhe ne fushen e perfitimeve. Nder rrethanat te cilat kane bere tedomosdoshme ndermarjen e ketyre ndryshimeve apo reformave jane:

Kalimi nga ekonomia e centralizuar ne ate te tregut u shoqerua me disa pasoja negative nesistemin e pensioneve, si:

perkeqesimin dramatik te raportit kontribues:per£itues5 i njohur gjeresisht edhe si raportmbeshtetes apo i varesise. Ky raport zbriti nga 4 kontribues per 1 perfitues para 1990 nekufirin e sotem 1.33 kontribues per 1 perfitues. Kjo dukuri, qe vleresohet sie jashtezakonshme per nje sistem pensionesh te nje vendi me strukture moshore popullsieende te re, ngre dyshime dhe pikepyetje sidomos per dy çeshtje kardinale qe lidhen meskemen e sigurimeve shoqerore:

mbi qendrueshmerine financiare te skemes ne prespektive

mbi reduktimin e ndjeshem te perqindjes se popullsise qe do te mbulohet nga skema esigurimeve shoqerore ne te ardhmen.

pjesemarrja e ulet e kontribuesve ne skeme nga radhet e te vetepunesuarve ne fshat, poredhe nga te punesuarit ne sektoret e tjere privat te ekonomise.

Minimkimi i evaçionit ne lemin e siguritjjeve shoqerore, si dhe kerkesa per afrimin dhe me pas per njesimin gradual te skemes se sigurimeve shoqerore te fshatit me ate te qytetit, qeaktualisht paraqiten si dy skema krejt te ndryshme, kerkon domosdoshmerisht shqyrtim teveçante dhe persosje te menduar te skemes se sigurimeve shoqerore per te vetepunesuarit nefshat. Por aktualisht, me gjithe rregullimet e bera, sipas opinionit te eksperteve ajo konsiderohet perseri e larte dhe vazhdon te konsiderohet si nje nder shkaqet e evazionit ne lemin e vjeljes sekontributeve ne favor te sigurimeve shoqerore.

Ndryshimet e kufijve minimale dhe maksimale te madhesise se pensionit kohe pas kohe, nekombinim me indeksimin e pabarabarte te vertetuar gjate rritjes se pensioneve, kane ndikuar ne




Fatjon Aliaj

37

dobesimin e theksuar te lidhjes qe normalisht duhet te ekzistoje ndermjet niveleve tekontributeve te dhena dhe niveleve te perfitimeve qe sigurohen permes pensioneve.Madje kjo kadiktuar edhe situaten e zbatimit te rregullimeve te pjesshme te minimizimit te diferencavendermjet pensioneve qe shpesh eshte quajtur ngjeshje e pensioneve, si dhe percaktimin e pensioneve te ndryshme per ata qe kane kontribuar ne menyre te barabarte ne skemen esigurimeve.

3.1.1 Ndryshimet deri ne vitin 1998

Problemet qe u konstatuan gjate zbatimit te legjislacionit te ri, ne periudhen 1994-1998, krahaszhvillimeve te pergjithshme pozitive, diktuan nevojen per ndryshime. Nder ndryshimet e pararegjistrohet perfitimi i te drejtes per nje pension familjar, ne rast se mbajtesi i familjes qe nuk jetonte, nuk kishte me shume se nje vit shkeputje nga sigurimi shoqeror i detyrueshem. Nevoja eketij ndryshimi lidhej me faktore te periudhes se tranzicionit dhe kryesisht te mungeses sevendeve te punes, mbylljes se shume ndermarrjeve shteterore jo rentabel dhe te papunesisemasive. Mbi bazen e ketij ndryshimi, qe konsiderohet esencial, per keto raste u shmang ligjerisht

lidhja e momentit te lindjes se te drejtes per nje perfitim, me momentin e sigurimit, duke mbajturte pandryshuar kushtin e domosdoshem te pasjes se nje periudhe te percaktuar sigurimi.

Ne vijim, dhe per te njejtet faktore qe u permenden edhe me lart, u miratua qe te njihej si periudhe sigurimi edhe periudha kur nje person pesonte demtime te renda te shendetit dukehumbur pjeserisht aftesine per pune dhe kur trajtohej financiarisht me pension invaliditeti te pjesshem.

Ndryshimi tjeter, shume i rendesishem dhe esencial, i miratuar ne vitin 1998, lidhet me reformene pensioneve te fshatit dhe ndertimin e nje strategjie te barazimit gradual te pensioneve te reja tefshatit me ato te qytetit ne nje periudhe se paku, 14-15 vjefare. Deri ne kete moment, nje personqe kishte punuar ne ish-kooperativat bujqesore, megjithese kontribonte ne skemen e re te

sigurimeve shoqerore, mund te merrte nje pension minimal "fshati", i cili nuk ishte me i madh se20% e pensionit te qytetit/Reforma synon rritjen e interesit te personave te vetepunesuar ne zonatrurale per vazhdimin e pjesemarrjes ne skemen e sigurimit shoqeror, rritjen e pjesemarrjes se tyrene skeme, si dhe unifikimin gradual te te dy skemave te sistemit te sigurimeve shoqerore ne njete vetme.

Reforma e re e miratuar percaktoi llogaritjen e nje pensioni per personat e vetepunesuar ne bujqesi, i cili perbehej nga dy pjese: nje pension fshati (base), i cili percaktohet nga Keshilli iMinistrave dhe nje shtese e cila eshte 1% e pages minimale per gdo vit kontributiv. Mbi bazen ekesaj metodike te re, nje person qe ka punuar ne ish-kooperativat bujqesore dhe ka kontribuar neskemen e sigurimeve shoqerore rregullisht qysh nga viti 1994 e ne vazhdim si person i

vetepunesuar ne bujqesi, ne vitin 2004 perfitonte nje pension baze fshati prej 2.590 leke ne muajdhe nje shtese prej 1.034 lekesh, pra nje pension mujor prej 3.624 leke. Ky pension do te perfaqesonte rreth 54 perqind te pensionit minimal te qytetit.

Shtesa e pensionit te fshatit perllogaritet 1 perqind per çdo vit kontribuimi ndaj pages minimaleqe aktualisht eshte 10.343 leke, pra:

10.343 x 1 perqind x 10 vjet = 1.034 leke.




Fatjon Aliaj

38

Me kete logjike llogaritjesh te indeksimit te pervitshem te pensionit baze te fshatit, mbeshtetur nenje page minimale, e cila rritet per fdo vit, do te arrihet barazimi i ketyre pensioneve rurale meato te qytetit ne vitin 2012.

Eshte evidentuar se nje mase e tille parashikohej qe te koordinohet dhe harmonizohet me rritjen

dhe barazimin gradual edhe te kontributit te fermereve me ate te vetepunesuarve ne sektorin jo bujqesor. Fakti qe akltualisht pensioni i fshtait eshte sa 70% e atij te qytetit, nderkohe qekontributi eshte sa 1/5 e atij te qytetit, tregon se jo te gjitha çeshtjet, kane shkuar si duhet.Mendohet se perseri skema kerkon nje trajtim te vefante si ne konteksin e te drejtave tefermereve ne fushen e sigurimeve ashtu edhe lidhur me qendrueshmerine financiare te saj.

3.1.2 Reformat parametrike te vitit 2002

Reformat te rendesishme te sistemit jane studiuar e miratuar ne vitin 2002. Keto reforma kishin per qellim fuqizimin e metejshem te qendrueshmerise financiare te sistemit te sigurimeveshoqerore. Ndermarja e tyre lidhej me nje sere faktoresh:

defigiti i sistemit te pensioneve duke arritur ne 1 perqind te PBB konsiderohej i larte, jovetem kaq, por, edhe parashikimet aktuariale perllogaritnin perkeqesim te kesaj gjendjene vitet ne vazhdim.

pensionet rurale qe perfaqesojne nje pjese te madhe te defiçitit, nga ana tjeter, luajne njerol te rendesishem ne lehtesimin e varferise ne fshat dhe sherbejne si nje rrjet sigurimeshshoqerore per te moshuarit.

perqindja e larte e kontributit per fondin e sigurimeve shoqerore, i dekurajonte njerezit nesigurimin formal dhe ne pjesemarrjen ne skemen vullnetare te pensioneve. Kjo situategykohej se stimulonte zgjerimin e tregut informal te punes.

skema ekzistuese e sigurimeve shoqerore eshte sot burimi me i rendesishem, ne disa rasteedhe i vetem, per plotesimin e nevojave jetesore te pensionisteve te vendit. Ne nje

periudhe te afert ka pak mundesi per ngritjen e fondeve suplementare te pensioneve, apo per krijimin e nje fondi te ashtuquajtur te kolones se dyte per fermeret. Nder te tjera, kjoedhe per mungesen e kapaciteteve rregullatore per mbikqyrjen e akumulimit dhe perdorimit te aseteve nga institucionet e ardhshme qe do administrojne keto fonde.

problemet shqetesuese te papunesise dhe perqindja relativisht e ulet e popullsise sesiguruar ne 10 vitet e fundit, do te shoqerohen me renie te numrit te pensionisteve ne teardhmen, duke evidentuar keshtu si çeshtje shqetesuese te prespektivesafatgjate, mbrojtjen sociale te te moshuarve.

Mbi bazen e studimeve te kryera, edhe me konsulencen e FMN-se dhe Bankes Boterore, u

miratuan nga Kuvendi dhe filluan te zbatohen:

reforma e rritjes graduale te moshes se perfitimit te pensionit, e cila percakton rritjen megjashte muaj ne çdo vit te moshes deri ne arritjen ne vitin 2012 te moshes 65 vjef per burrat dhe 60 vjeç per grate.

per te realizuar kalimin gradual sa me vijueshem nga moshat e ulta te pensionit ne ketonivele, u miratua e drejta per te perfituar nje pension te reduktuar, para mbushjes semoshes se plote te kerkuar, por jo me pare se tre vjet nga mosha perfundimtare, shuma e




Fatjon Aliaj

39

te cilit eshte 0,6% me e vogel se pensioni i plote per çdo muaj te perfitimit te parakohshem.

norma e kontributit te sigurimeve shoqerore u reduktua me 4%, nderkohe qe ne funksiontç kompensimit te te ardhurave dhe shmangies se lekundjeve te medha financiare teskemes u realizua rritja e tavanit te pages mbi te cilen paguhen kontributet nga trefishi ne pesefishin e pages minimale. Po keshtu, ne zbatim te strategjise per sigurimet shoqerorene fshat, per vitin 2002 u rrit me 2.4 here shuma e kontributit vjetor qe paguajne fermeret,e cila nuk ka vazhduar me te njejtat ritme ne vitet e mepasme.

eshte reformuar rrenjesisht skema e kompensimeve qe perfitojne pensionistet perpersonatne vartesi te tyre, duke kufizuar e percaktuar qarte rrethin e personave ne vartesiekonomike te pensionistit, per te cilet ky i fundit perfiton kompensim te shpenzimeve perefekt te rritjes se gnimeve si rezultat i reformes se gjithanshme per liberalizimin eEkonomise.

ne bashkepunim me Drejtorine e Pergjithshme te Tatim Taksave filloi te zbatohetstrategjia e kalimit gradual te mbledhjes se kontributeve nga strukturat e sigurimeveshoqerore ne ato te tatim taksave.

3.1.3 Reformat e sistemit ne vitin 2005 dhe reduktimi i kontributeve ne vitin 2006

Ne koherence me ate nivel te zhvillimeve ekonomike ne pergjithesi dhe te legjislacionit tesigurimeve shoqerore ne veçanti, ne vitet 2004 - 2005 jane konstatuar disa probleme qe kerkoninzgjidhje ku, nder kryesoret cilesohen:

unifikimi i legjislacionit Shqiptar ne fushen e sigurimeve me normat dhe standardetnderkombetare.

rregullime e saktesime te legjislacionit, lidhur me llogaritjen e bazes se vleresuar dhe

indeksimit te saj.

reduktimi i metejshem i normes se kontributit e cila vazhdonte te rabetej e larte. Nefunksion te plotesimit te tyre u arrit te formulohen dhe miratohen dispozita te veçantaligjore te cilat percaktuan:

shkurtimin e periudhes minimale te sigurimit per perftimin e pensionit te pjesshem te pleqerise, nga 20 ne 15 vjet

trajtimin e njellojte si te vendasve edhe te te huajve per efekt te sigurimeve shoqerore zgjerimin e rrethit te personave te mbrojtur, duke perfshire ketu edhe personat pa

shtetesi.

U realizua reduktimi me 9 pike i mases se kontributit15 duke e guar ate nga 38.5% ne 29.5 % te pages, si dhe marrja e nje varg masash ne funksion te balancimit financiar te sistemit dhe rritjesse performances te mbledhjes se kontributeve. Natyrisht, nder me te rendesishmet mbeten masate marra lidhur me persosjen e metodikave te llogaritjes se bazes se vleresuar, si parakusht perharmonizimin e periudhave te ndryshme te sigurimit me kontributet e paguara, si dhe uljen enormes se kontributeve si nje mase efektive.






Fatjon Aliaj

41

deri ne 2012, si dhe per arsye se mundesite financiare dhe shkalla e interesimit material tete vetepunesuarve ne fshat per t'u perfshire ne skemen e re te sigurimit ne kete rast eshteshume me e favors hme dhe e munds hme sesa ai i modif ikimit te menjehershem.

Efektet financiare nga zbatimi i kesaj reforme llogariten te jene 14.8 miliarde leke ne vitin

2020, nga 3 miliarde leke qe ishin ne 2000. Pra, buxhet i i shtetit do lirohet nga detyrimi perte financuar shumat e mesiperme, sepse ato do te sigurohen permes kontributeve te tevetepunesuarve ne fshat.

-Rishikimi i ngarkeses tatimore per sigurimet shoqerore drejt uljes.

Ulja e madhesise se kontributeve mendohet se do te shoqerohet me disa perparesi, si<; jane:rritja e nivelit te punesimit ne sektorin formal te ekonomise, stimulimi ekonomik perminimizimin e evazionit ne vjeljen e kontributeve per sigurimet shoqerore, veçanerisht nesektorin privat te ekonomise, menjanimi i dukurive negative qe lidhen me deformimin e tregut te punes, zgjerimi i bazes se kontribuesve, pra ulja e evazionit kontributiv. Nderkaq zbatimi i kesajreforme shoqerohet me nje kosto te caktuar. Madhesia e saj varet nga masa e reduktimit tenivelit te kontributeve.

-Reforma parametrike per persosjen e skemes ekzistuese te sigurimeve shoqerore dhe pershtatjen e saj me kerkesat qe burojne nga ligjesite e reja ekonomike e sociale dhe me pervojat bashkekohore, eshte projektimi dhe zbatimi i nje skeme te re shumekoloneshe te sigurimeveshoqerore. Domosdoshmeria e ndermarrjes se nje reforme te tille diktohet nga shume faktore,nder te cilet, si me kryesore veçohen:

mangesite e analizuara te sistemit ekzistues PAYG, qe shprehen ne shkallen e ulet tezevendesimit, raportin kritik perfituesikontribues, shkallen e larte te evazionit, prirjet eshtresave te caktuara te popullsise per te perfituar pensione te parakohshme ose privilegje

te pamerituara permes pensioneve etj., te cilat e bejne te pamundur financimin e sistemitnga kontributet dhe rritin presionet per financime nga buxheti i shtetit.rritja e te ardhurave per nje pjese te madhe te shoqerise, si rezultat i stabilizimit dherritjes se ekonomise e sidomos te zhvillimit te sektorit privat. Kjo kategori njerezish eshtethellesisht e interesuar qe standardin e arritur te jeteses ta ruaje edhe gjate moshes setrete.kerkesa e liberalizimit te tregut te sigurimeve shoqerore, duke mundesuar edhe pjesemarrjen e sektorit privat ne menaxhimin e fondeve te sigurimeve shoqerore. Ky proces diktohet nga nevoja e konsolidimit te ekonomise se tregut ne vend.

Per keto arsye sugjerohet reformimi i skemes ekzistuese te sigurimeve shoqerore duke ideuardhe zbatuar nje sistem te ri sigurimesh shoqerore me shume kolona.

Kolona e pare, edhe ne skemen e re qe propozohet, mbetet forma ekzistuese publike esigurimeve shoqerore e ndertuar sipas parimit te rishperndarjes dhe te solidaritetit. Por nderkaqrekomandohet krijimi i nje kolone te dyte, qe do te financohet nga kontribute te detyrueshme eqe do te menaxhohet si fond investimesh privat ose publik. Permes kolones se dyte synohet te




Fatjon Aliaj

42

permiresohet menyra e menaxhimit te fondeve te sigurimeve shoqerore, si dhe mundesohetsigurimi i nje perfitimi me te madh nga kapitalizimi i kontributeve.

Per skemen ekzistuese karakteristike dalluese eshte shkalla e larte e solidaritetit. Ndersa, perkolonen e dyte qe propozohet te shtohet, perparesi merr shkalla e larte e transparencies, si dhe

mundesia e nje menaxhimi me efikas te kontributeve permes pjesemarrjes edhe te sektorit privatne kete treg te sigurimeve shoqerore.

Analiza dhe studimi i te dhenave statistikore mbi shperndarjen e te ardhurave tekrahasuar me vendet e tjera deshmojne per nevojen e zbatimit te politikave me active sociale ngaana e shtetit. Me qellim %qe te rritet madhesia e pensioneve si dhe pjesa e shpenzimeve perçeshtjet sociale duhet te merren keto masa:

Se pari , te rishikohet ligji ekzistues i sigurimeve shoqerore. Ligji ekzistues i sigurimeveshoqerore, edhe pse ka disa perparesi ndaj ligjit te meparshem, perseri ka defekte qe cenojneinteresat e pensionisteve. Ndonese pranohet qe madhesia e pensionit percaktohet nga madhesia ekontributit kjo mohohet ne disa nene te Ligjit:

ne nenin 10 pranohet qe kontributi maksimal eshte sa pesefishi i kontributit minimal,ndersa ne nenin 32 pranohet se pensioni maksimal eshte sa dyfishi i pensionit minimal.

Mendoj qe raportet e mesiperme te njesohen.

ne nenin 32 te Ligjit thuhet qe madhesia e pergjithshme e pensionit mund te jete deri nedy here me e madhe se pensioni minimal ose 75% e pages neto mesatare te tre viteverrjesht te 10 viteve te fundit te punes. Nder keto, merret per efekt te llogaritjes se pensionit ajo qe eshte me e vogel.

Nderkaq rregullimet e mesiperme e humbasin vleren nese do te vazhdoje praktika e deritanishme e indeksimit te pabarabarte te mases se pensioneve. Kjo praktike ka fuar ne uljen eshkalles mesatare te zevendesimit dhe ne mos ruajtjen e niveleve reale te pensioneve qeindeksohen me perqindje me te ulet. Kjo praktike duhet te braktiset dhe te zevendesohet meindeksimin e njejte te pensioneve. Nese do te duhet te zbatohen politika sociale ne dobi teshtresave me te varfera, perfshi ketu edhe pensionistet, atehere duhen te perdoren mekanizmadhe menyra te tjera ekonomike qe nuk detyrojne e degradojne skemen e pensioneve, e cila nethemel te saj ka parimin perfitime te barabarta per kontribute te barabarta.

Se dyti , mendoj se duhet te intensifikohen perpjekjet e ISSH, ISKSH, organeve financiare

tatimore etj. per zbatimin korrekt te kerkesave te ligjit. Nder to mund te permend: zbatimin esanksioneve ndaj sektorit informal ne ekonomi, indeksimin e pensionit nominal me indeksin ecmimeve te mallrave dhe sherbimeve, llogaritjen e indeksit te çmimeve per nje shporte mallrashqe duhet te indeksohen pensionet.

Keto kerkesa te vete ligjit duke u zbatuar me korrektese do te ndikojne ne rritjen e pensionit real dhe veçanerisht ne uljen e informalitetin.




Fatjon Aliaj

43

Per minimizimin e shkalles se evazionit ne skemen e sigurimeve shoqerore dhe per te garantuarrritjen e numrit real te kontribuesve ne skeme duhet te merren nje sere masash, nga te cilat me terendesishme jane:

intensifikimi i punes dhe zgjerimi i kompetencave te segmenteve te caktuara te

administrates shteterore, qe operojne ne fushen e tatim-taksave dhe te sigurimeveshoqerore, te cilat duhet te ndertojne nje raport me te drejte midis punes administrativedhe asaj operative,rritja e sensibilizimit dhe krijimin i nje opinioni publik te papajtueshem me shfaqjet eevazionit dhe te mossigurimit te te punesuarve ne skemen e sigurimeve shoqerore,forcimi i sanksioneve ligjore kryesisht ato te karakterit ekonomik ndaj subjekteve qe nukzbatojne detyrimet ligjore per sigurimin e te punesuarve,rishikimi i mundesise se uljes se madhesise se normave te kontributeve te punedhenesvedhe te punesuarve ne dobi te sigurimeve shoqerore. Per periudha afatgjata kjo mase isherben uljes se punesimit ne sektorin informal. Pikerisht ne vitin 2009, qeveria synon neuljen e metejshme te normes kontributive qe duhet te paguaje punedhenesi. Kjo eshte elidhur me tregun e punes i cili sot eshte shume problematik. Duke patur parasysh qe kanje disbalance midis mases se kontributeve te paguara dhe pensionit qe perfitohet, atehereulja e normes se kontributeve do te rrisi numrin e kontribuesve, duke luftuar keshtu dheinformalitetin.

Se treti , te rriten te ardhurat e buxhetit te FSSH, permes perfshirjes ne nje shkalle sa me tegjere ne skemen e sigurimeve shoqerore te emigranteve. Ndonese ka nje rritje ne sigurimin ekesaj kategorie, perseri ketu ka rezerva shume te medha.

Ne perf undim mund te them se rrethi dhe problematika e sigurimeve shoqerore eshte teper e

gjere, por une mendova te analizoj problemet me shqetesuese aktuale, reformimin qe i duhet bere sistemit aktual te sigurimeve shoqerore.





Documents

Sistemi-i-sigurimeve-shoqerore-ne-shqiperi.pdf