11/1/2014 1

SIÊU ÂM CHẨN ĐOÁN BỆNH LÝ MÀNG BỤNG

BS. NGUYỄN QUÝ KHOÁNG

BS. NGUYỄN QUANG TRỌNG

KHOA CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH

BỆNH ViỆN AN BÌNH – TP.HCM

11/1/2014 2

DÀN BÀI

� Đại cương.

� Giải phẫu.

� Cách khám siêu âm.

� Nguyên nhân dịch ổ bụng:

� Dịch thấm.

� Dịch tiết.

� Chẩn đoán xác định dịch ổ bụng.

11/1/2014 3

DÀN BÀI

� Đại cương.

� Giải phẫu.

� Cách khám siêu âm.

� Nguyên nhân dịch ổ bụng:

� Dịch thấm.

� Dịch tiết.

� Chẩn đoán xác định dịch ổ bụng.

11/1/2014 4

ĐẠI CƯƠNG

� Dịch trong ổ bụng được phát hiện dễ dàng bằng siêu âm. Chỉ cần vài ml dịch là có thể thấy được ở khoang Morrison hay túi cùng Douglas.

� Dịch ổ bụng có thể là: thanh dịch, máu, mủ, dịch lympho, nước rửa ổ bụng…

� Dịch di chuyển dễ dàng từ vùng chậu lên phần bụng trên qua rãnh cạnh đại tràng hai bên.

� Bình thường ta có thể thấy một ít dịch túi cùng ở phụ nữ tuổi sinh đẻ, trong lúc có kinh hay sau kỳ rụng trứng.

11/1/2014 5

DÀN BÀI

� Đại cương.

� Giải phẫu.

� Cách khám siêu âm.

� Nguyên nhân dịch ổ bụng:

� Dịch thấm.

� Dịch tiết.

� Chẩn đoán xác định dịch ổ bụng.

11/1/2014 6

GIẢI PHẪU

KHOANG MÀNG BỤNGPerry J. Pickhardt, MD et al. Unusual Nonneoplastic Peritoneal and Subperitoneal Conditions: CT Findings.

RadioGraphics 2005;25:719-730.

11/1/2014 7

DÀN BÀI

� Đại cương.

� Giải phẫu.

� Cách khám siêu âm.

� Nguyên nhân dịch ổ bụng:

� Dịch thấm.

� Dịch tiết.

� Chẩn đoán xác định dịch ổ bụng.

11/1/2014 8

CÁCH KHÁM SIÊU ÂM

� Chuẩn bị bệnh nhân:� Nhịn đói > 6 giờ.� Phải có nước tiểu ở bàng quang.

� Đầu dò:� Đầu dò cong hay rẽ quạt 3,5MHz.� Đầu dò thẳng 5-7,5MHz.

� Tư thế bệnh nhân:� Nằm ngửa, nghiêng (P) hay nghiêng (T).

� Các đường cắt:� Ngang dưới bẹ sườn (P).� Dọc và ngang vùng hạ vị.� Dọc và ngang HCP và HCT.

11/1/2014 9

DỊCH TỰ DO DỊCH KHÔNG TỰ DO

Mạc nối lớn không dày và chuyển động dễ dàng trong dịch.

Mạc nối lớn dày và dính vào thành bụng.

Mạc treo ruột mềm mại và các quai ruột lắc lư như rong biển.

Mạc treo ruột dày dính và các quai ruột không lắc lư trong dịch.

Mặt trong ổ bụng không dày. Mặt trong ổ bụng dày (do viêm, do u nguyên phát hay thứ phát).

Dịch ổ bụng có echo trống, di chuyển dễ dàng theo tư thế bệnh nhân.

Dịch có cặn và mạng lưới, di chuyển khó khăn.

11/1/2014 10

DỊCH TỰ DO DỊCH KHÔNG TỰ DO

11/1/2014 11

DÀN BÀI

� Đại cương.

� Giải phẫu.

� Cách khám siêu âm.

� Nguyên nhân dịch ổ bụng:

� Dịch thấm.

� Dịch tiết.

� Chẩn đoán xác định dịch ổ bụng.

11/1/2014 12

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

� Dịch thấm:

1. Xơ gan.

2. Suy tim ứ huyết.

3. Tắc TM cửa hay TM gan (Hội chứng Budd-Chiari).

4. Rối loạn chức năng thận.

11/1/2014 13

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

XƠ GAN - CỔ TRƯỚNG

11/1/2014 14

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

11/1/2014 15

DÀN BÀI

� Đại cương.

� Giải phẫu.

� Cách khám siêu âm.

� Nguyên nhân dịch ổ bụng:

� Dịch thấm.

� Dịch tiết.

� Chẩn đoán xác định dịch ổ bụng.

11/1/2014 16

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

� Dịch tiết: thường khu trú.1. Viêm tụy cấp.2. Lao màng bụng (hình bàn cờ).3. Lymphoma (hiếm gặp).4. Ung thư nguyên phát màng bụng (Peritoneal

mesothelioma).5. Pseudomyxoma peritonei (cấu trúc có hồi âm chiếm

nhiều chổ trong ổ bụng, tương tự như chất nhầy do nang nhầy buồng trứng hoặc u nhầy ruột thừa bể.

6. Ung thư thứ phát của màng bụng (Peritoneal carcinomatosis): K buồng trứng, K đại tràng, K dạ dày, K vú…

7. Lạc nội mạc tử cung.

11/1/2014 17

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

VIÊM TỤY CẤP, grade A-Balthazar: Tụy có kích thước và hồi âm bình thường, chỉ có lớp dịch mỏng kín đáo ở mặt trước và sau tụy.

11/1/2014 18

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

TRÀN DỊCH MÀNG BỤNG DO LAO

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

11/1/2014 19

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

� U màng bụng thường ác tính.

� U di căn gặp nhiều hơn u tiên phát.

� Với phụ nữ thì di căn màng bụng hầu hết đều xuất phát từ ung thư buồng trứng.

� Các u khác di căn màng bụng gồm: Dạ dày, đại tràng, vú, tụy, thận, bàng quang, tử cung, melanoma.

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

11/1/2014 20Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

BA VỊ TRÍ THƯỜNG GẶP NHẤT CỦA U DI CĂN MÀNG BỤNG:

1. Dưới hoành (P) (các đầu mũi tên).

2. Mạc nối lớn (các mũi tên thẳng).

3. Túi cùng Douglas (mũi tên cong).

11/1/2014 21

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

U di căn màng bụng từ Squamous cell carcinoma của phổi.

11/1/2014 22

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

U di căn từ Papillary serous ovarian cancer

11/1/2014 23

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

U di căn từ u đại tràng

11/1/2014 24

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

OMENTAL CAKE: xuất hiện 2 năm sau cắt thận (P) do Renal cell carcinoma.

11/1/2014 25

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

OMENTAL CAKE: xuất hiện sau Colon carcinoma.

Clare J. Roche, MB.Selections from the Buffet of Food Signs in Radiology. (Radiographics. 2002;22:1369-1384.)

11/1/2014 26

11/1/2014 27

11/1/2014 28

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

� Omental cake không đặc hiệu trong u màng bụng. Nó còn gặp trong nhồi máu mạc nối.

� Phần dưới (P) của mạc nối lớn là nơi thường thấy của nhồi máu mạc nối.

� Siêu âm (Puylaert): Khối bầu dục (cakelike),hồi âm dày, không đè ép được, đây cũng là điểm đau nhất của BN. Vị trí thường gặp là giữa thành bụng trước và ĐT góc gan.

Clare J. Roche, MD et al. Selections from the Buffet of Food Signs in Radiology. Radiographics. 2002;22:1369-1384.

11/1/2014 29

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

OMENTAL CAKE / OMENTAL INFARCTION

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

11/1/2014 30

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

U di căn mạc treo ruột từ HCC

11/1/2014 31

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

� U tiên phát màng bụng rất hiếm gặp.

� Hầu hết các trường hợp hoặc là Mesothelioma hoặc là Lymphoma.

� Mesothelioma gặp nhiều nhất ở lứa tuổi trung niên và gắn liền với việc tiếp xúc asbestos.

� 1/3 số trường hợp Mesothelioma, tổn thương khởi đầu từ màng bụng.

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

11/1/2014 32Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

Cắt dọc HSP Cắt dọc hạ vị

Cắt dọc HCP: Omental cake

Không có dịch ổ bụng: MESOTHELIOMA

11/1/2014 33

MESOTHELIOMA

Wendy L. Wong, MD et al. Multicystic Mesothelioma. Radiographics. 2004;24:247-250.

11/1/2014 34

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

LYMPHOMA màng bụng: thâm nhiễm mỡ mạc treo kế cận, đẩy các quai ruột vào trong.

11/1/2014 35

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

U nhầy màng bụng thứ phát sau u nhầy ruột thừa vỡ

11/1/2014 36

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

Paula J. Woodward, MD et al. Endometriosis: Radiologic-Pathologic Correlation. Radiographics.2001;21:193-216.

CÁC VỊ TRÍ THƯỜNG GẶP CỦA ENDOMETRIOSIS

11/1/2014 37

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

ENDOMETRIOSIS (cắt dọc và ngang): mảng hồi âm kém bám vào thành ruột non.

11/1/2014 38

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

Paula J. Woodward, MD et al. Endometriosis: Radiologic-Pathologic Correlation. Radiographics.2001;21:193-216.

ENDOMETRIOSIS Ở TÚI CÙNG DOUGLAS

11/1/2014 39

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

� Máu:

1. Chấn thương tạng đặc.

2. Thai ngoài tử cung vỡ.

3. Hội chứng Mittel Schmerz.

� Mủ:

1. Bệnh lý viêm nhiễm vùng chậu.

(Ứ nước tai vòi hay abscess phần phụ).

� Nước rửa ổ bụng:

1. Sau mổ.

2. Sau thẩm phân phúc mạc.

11/1/2014 40

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

XƠ GAN – CỔ TRƯỚNG, KHỐI U GANTRÀN MÁU MÀNG BỤNG: 1 ngày sau

sinh thiết gan.

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

11/1/2014 41

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

Mủ màng bụng sau phẫu thuật vùng bụng

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

11/1/2014 42

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

ABSCESS sau ghép gan

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

11/1/2014 43

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

� Với phụ nữ tiền mãn kinh, có tiền căn viêm nhiễm gây dính ở tiểu chậu, có nguy cơ phát triển nang dịch có vách ngăn ở cạnh buồng trứng, được gọi là peritoneal inclusion cyst (nang bọc màng bụng) = benign encysted fluid (dịch đóng kén lành tính).

� Dịch tiết ra từ hoạt động của buồng trứng, bình thường được hấp thu bởi phúc mạc. Trong trường hợp có dính ở vùng chậu, dịch có thể không được hấp thu và đóng kén quanh buồng trứng.

� Siêu âm ta thấy được buồng trứng ở trong nang hoặc ở thành nang.

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

11/1/2014 44

NGUYÊN NHÂN DỊCH Ổ BỤNG

Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

PERITONEAL INCLUSION CYST

Buồng trứng

11/1/2014 45

DÀN BÀI

� Đại cương.

� Giải phẫu.

� Cách khám siêu âm.

� Nguyên nhân dịch ổ bụng:

� Dịch thấm.

� Dịch tiết.

� Chẩn đoán xác định dịch ổ bụng.

11/1/2014 46

CHẨN ĐOÁN XÁC ĐỊNH DỊCH Ổ BỤNG

� Chọc dò dịch ổ bụng: xem màu sắc dịch báng hay dịch khu trú.

� Xét nghiệm dịch:� Thử tỷ trọng dịch.

� Đo lượng đạm, thử Rivalta.

� Đếm bạch cầu, công thức bạch cầu.

� Xem tế bào.

� Cấy dịch ổ bụng.

� Nội soi và sinh thiết màng bụng.

11/1/2014 47

TÀI LIỆU THAM KHẢO

� C.M.Rumack et al. Diagnostic Ultrasound. 3rdEdition. 2005.p147-168

� Marylin J. Siegel et al. Pediatric Sonography. 3rd edition. 2002. p305-323

� Anthony E. Hanbidge, MD et al. US of the Peritoneum. Radiographics. 2003;23:663-685.

� Perry J. Pickhardt, MD et al. Unusual Nonneoplastic Peritoneal and Subperitoneal Conditions: CT Findings. RadioGraphics 2005;25:719-730.

� Clare J. Roche, MB.Selections from the Buffet of Food Signs in Radiology. (Radiographics.2002;22:1369-1384.)

� Wendy L. Wong, MD et al. Multicystic Mesothelioma. Radiographics. 2004;24:247-250.

� Paula J. Woodward, MD et al. Endometriosis: Radiologic-Pathologic Correlation. Radiographics. 2001;21:193-216.

� Clare J. Roche, MD et al. Selections from the Buffet of Food Signs in Radiology. Radiographics. 2002;22:1369-1384.

11/1/2014 48

Tháp Eiffel – Paris, tháng 7/2005

CÁM ƠN SỰ CHÚ Ý THEO DÕI CỦA QUÝ BÁC SĨ