"SANATSAL GÖSTERGELER"

"ARTISTIC INDICATORS"

Yayına Hazırlayan: Prof.Dr. Kıymet GİRAY

Türkçe Editör: Dr. Muharrem ÇEKEN-Dr. Serkan SUNAY-Dr. Halil ÖZYİÔİTİngilizce Editör: Güniz Meltem Giray

Kapak Tasarımı: Murat GİRAYBaskı - Cilt: Ankara Üniversitesi Basımevi

ISBN: 978 - 9944 - 0826 - 7 - 9

ANKARA ÜNiVERSİTESİ BASIMEVİİnciıaşı Sokak No: 1 O

0651 O Beşevlcr /ANKARATel: O (312) 213 66 55

Basım Yılı: 01/0812013

"SANATSAL GÖSTERGELER"

"ARTISTIC INDICATORS"

Sivil Mimarinin Azerbaycan Hanlıkları Devrinden Önemli Örneği: Şekihanovlar Evi(Mimari ve Resim Üslubu Üzerine Bazı Görüşler)Anar AZİZOV1-16

Medya Aracılığıyla Ortaya Çıkarılan Sanat SimülasyonuAysel DEMİR17-22

Ayvalıkevleri'nde Görülen Duvar ResimleriBerrin AKIN23-36

20. Yüz_yıl Sanatında Yazının Bir Gösterge Olarak KullanımıCeren OZPINAR37-48

Sanatsal Göstergeler Bağlamında Az Tanınan Bir Heykeltıraş ve İstiklal MadalyasıTasarımcısı Mesrııı· r·z t (Ah. ze met Mesrur Durum)Derya UZUN49-58

Üsküdar Mihrimah Sultan CamiiDidem İŞLER59-66

İspanyol Resmindeki Patalojik İmgelerin Günümüz Fotoğraf Sanatındaki BiçimselBenzerlikleriF. Deniz KORKMAZ67-80

in bono et in malo: 16. ve 17. Yüzyıl Hollanda Resminde Günahlar ve ErdemlerF. Tülay KAZANCI81-98

1928 Tarihinde Halil Paşa ile Hayatı veSanatı Üzerine Yapılan Bir SöyleşiHalil ÖZYİGİT99-112

Elektronik Müzik ve Bülent ArelHande ORHAN113-120

Milli Sinema- Elhamra Sinema BinasıHicran YAVUZ121-134

Türk Resminde İç Mekanda Kadın Figürüİlkay CANAN135-150

Yeni Akropol Müzesi; Bernard Tschumi'nin Dekonstrüktivist Mimari Tasarımı ve DoğalAydınlatmasıMeltem GİRAY151-172

Giriş Cephelerinin Kunıluşları BakımındanSultan il. Mehmed Devri İstanbul CamileriM. Murat BOZCU173-186

Çağdaş Sanatta Anti-Mimetik GöstergelerNecmi KARKIN187-192

Rönesans Dönemi İtalya'sında Resim ve Heykelde Formun GelişimiÖzer AKTİMUR193-208

Ticari Türkmen Üslubunda Minyatürlere Sahip Bir Nizami Hamsesi(Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi 376)Pelin BOZCU209-226

Clement Greenberg'in Modemizm Anlayışı ve Yaşadığı Dönem Sanatı Üzerinde EtkileriPelin ÖZGÖÇEN227-238

Göstergeler Dünyasında Açık Bir Kapı: Kuzgun Acar HeykeliSeda EROL239-246

Avangard ve Clement GreenbergSerap ŞİMŞEK247-254

Afiş Sanatımızın Gelişim Serüveni İçerisinde Bir Usta: Yurdaer AltıntaşSerra DOGAN255-274

Le Corbusier ve Villa La Roche-JeanneretSüheyla BİRLİK275-286

Son Yargı Sahnesi'nin Kökeni ve Resim Sanatındaki GelişimiŞeyda ÜSTÜNİPEK287-302

Bilinmeyene Doğru Yola Çıkan Bir Serüvenci: İlhan KomanŞükran ÖZGÜN303-318

Postmodernist Süreçte Türk Tiyatro Afişlerinde Bülent Erkmen ve TasarımlarıTuğba GAYRET319-334

Ortaçağ =Türk Dönemi Arkeolojisinin Başlangıcı ve Mimar Sedat ÇetinbaşZeynep BİÇER335-344

X[V. Yüzyılda Aydırıoğlu Beyliği Hamiliğinde Hazırlanmış Olması Muhtemel İki Kur'an-ıKerim'in Tezhip TasarımlarıZeynep DEMİRCAN AKSOY345-362

1 Şeki, Kültür Müdürlüğünde, 313 envanter numarası ile kayıtlı yapının uzun süredir incelemeye kapalıtutulmasından dolayı, yapıya ait plan çizimi, 1 963 basımı kaynaktan alın~rak, ufak değişikliklerle yenidendüzenlenmiş olup, mevcut durumu, sadece fotoğraflarla belgelenebılınıştır. Evın ayrıca depo işlevli muhtemel birbirimi görülemediği gibi, çalışmada yararlanılan bazı bilgiler, ilk defa 2004 yılında yapmış olduğumuzaraştırmadan elde edilen verilerle desteklenmiştir.

Sivil Mimarinin Azerbaycan Hanlıkl~rı Dev~!nden Önemli Örneği:Şekihanovlar Evi (Mimari ve Resim Uslubu Uzerine Bazı Görüşler)'

Özet Şekihanovlar Evi, Şeki Hanlarından günümüze sağlam şekilde ulaşan tek konut yapısı

olup, mimari bakımdan olduğu gibi, duvar resimleriyle de, ülke mirasının anıt eserlerindenolan Şeki Hanlarının Yazlık Saray Binasıyla (XVIII. yy. ikinci yarısı) aynı karakterdedir.Geleneksel Türk Evinin mekan düzeni ile biçimlenen Şekihanovlar Evinin dış cephesi, ajurluvitray camlarla çözülmüş ve başodası, sıralar halinde panolar içerisine resmedilen realist venatüralist örge/erden oluşan kompozisyonların yanı sıra, halk edebiyatının efsanevikahramanlarından konular içeren resim programıyla tezyin edilmiştir. Yerel uygulamalarınaErivan, Karabağ, Kuba, Lahıc, Lenkeran, Ordubat, Şamahı gibi diğer Hanlıkmerkezlerindeki anıtsal ve sivil mimarlık örneklerinde de rastlanan bu yapılardaki ünik vetipik özelliklerin, XX yüzyılın başlarına kadarki seçkin sınıf' kent evlerinde zenginçeşitleme/eriye denendiği göriilmektedİI~ Hanlıklar devri yapılarında, dış cephelerinbelirleyici unsuru olarak sivri kemerli derin eyvanlı ve vitray camlı tasarımın, daha çok önAsya (İran) bölgesinde yayılma alanı bulduğu görülürken; özellikle iç cephe tasarımındasevilererk uygulanan niş sıralı-çinihaneli dekorasyon anlayışının, başta Topkapı Sarayıolmak üzere Batılılaşma devri Osmanlı başkenti ve Kırım gibi uzantılarındaki mut eserlerdedenenmesi, döneme has bir modanın surdurütdüğioıü akla getirmektedir: Hanlıklar devriyapılarının mimari ve süsleme alanında görülen bu şaşırtıcı benzerliğin, devrin sanatanlayışını toplumun kendi kültür ve geleneklerine uyarlayarak, iç dokudan türeyen birgereksinimin yanı sıra, evrensel sanat unsurlarının da etkisinden doğan yepyeni bir sanatüslubunun ortak diliyle ilintili olduğu söylenebilir:

Anahtar Kelimeler: Azerbaycan Hanlığı, Şeki, Sivil Mimari, Resim Üslubu.

SİVİL MİMARİNİN AZERBAYCAN HANLIKLARI DEVRİNDEN ÖNEMLİ ÖRNEÔİ

Abstract

The Shekihanov 's House is the only settlement building which has reached to our timefrom Sheki Khans safe and sound, and it is in the same character with the Summer Pa!aceBuilding of Sheki Khans (second half of XVlll Century) which is one of the rnonumentalarchitectural masterpiece of the country both architecturally and with its wall pictures. Theoutside of the Shekihanovs House, which was formed in the style of traditional TurkishHouse venue design, has been worked out witlı hemstitched stained glasses and its top roomwas embroidered with compositions made of realistic and naturalistic patterns picturedinside the panes in a row. it can be observed that the unique and typical characteristics inthis buildings which are met in the monumental and civil architectural examples not only inloca! applications in Erivan, Karabag, Kuba, Lahıc, Lenkeran, Ordubat, Şamahı but also inKhan centres were tried with rich variations in exclusive class city houses in the beginning ofXX century. in the buildings ofKhanates period, while it was seen that the design with sharparch, deep veranda and stained glass as the arbiter element of the outer sides found way tospread in the region of lran and in Central Asia more, the fact that the niche ordered tileddecoration understanding which was admiringly applied especially in interior fi-ant designwas tried in Topkapıpalace initially, and in the capital city of westernized era of Ottoman

2 and in some extensions such as Kırım in monumental Works makes one think that a kind offashion of that period was carried aut. The amazing similarity seen in architectural anddecorative field with Khanates period buildings may be said to be related to a new artisticstyle with common language which was born under the effect of both a necessity derivingfrom the necessity of inner texture by adapting the understanding of the era witlı culture andtradition of the community itself.

Key Words:Azerbaijan Khanate, Sheki, Civil Architecture, Painting Style.

XVIII. yüzyılın ortalarına doğru Azerbaycan, bağımsız ve yan bağımlı hanlıklarabölündü'. Merkezi, bugünkü Şeki kenti olup, kuzeybatı bölgesinin bazen beş ilini elindebulunduran Şeki Hanlığı3, 1805 yılında yapılan Kürekçay antlaşmasıyla Çar Rusya'sınınhakimiyetini kabul etti", Bağımsızlıklarını çok kısa bir süre ayakta tutmayı başardıkları budevirde, biçim ve üslup itibariyle Türk-İslam mimari geleneklerine bağlı olmakla beraber,yerel sanatların da etkisiyle, döneme özgü yepyeni bir mimari anlayış ortaya çıktı. Bugünekadar üzerinde pek durulmayan bu dönem sanatında, özellikle sivil mimarinin yapıtasarımında uzun süre farklı varyasyonlarıyla denenen ünik ve tipik özelliklerin belirleyiciüslubu oluşmuştur. Şekihanovlar Evi, bu yapıların Şeki Hanlarından ulaşan tek konut yapısıolduğu gibi, tipolojik bakımdan XX. yüzyılın başlarına kadarki kent evlerinin planşemasında etkin olan ana tasarımın da öncüsü durumundadır.

Şeki İli, Otag Eşiyi Mahallesi ve Kadirbeyova Sokağında bulunan yapı, 1968 yılındanitibaren" "Yukarıbaş Koruk Arazisi" ilan edilen sit alanı sınırları dahilinde yer almaktadır.Hanlıklar devrinin çıkmaz sokaklı eski mahallesinde ve bugün neredeyse yok olan tarihi kentdokusunda, az sayıda geleneksel ev ile ayakta kalmayı başaran Şekihanovlar Evi, günümüzeoldukça kötü durumda ulaşmıştır. Önce Çar Rusya'sı, sonrasındaysa Sovyetler Döneminindevlet memurları için ayrılmış konuk evi olarak faaliyet gösteren yapı, kullanıldığı

2 F. Aliyev, Antiiranskiye Vısıupleniya i Barba Protiv Turetskoy Okkupatsii v Azerbaydjane v Pervoy PolovineXVJll Veka, Akademiya Nauk Azerbaydjarıskoy SSR, İnstitut İstorii, Baku 1975, s. 17; ve bşk.3 M. İsmayıl, M. Bağırova, Şeki Hanlığı, Bakı 1997, s. 16.4A. Berje, "Predstavleniye kn. Sitsianova gr. Kochubeyu, ot 18-go aprelya 1803 goda", AKAK, No: 742, Tonı: il,dok., 1389, Tiflis 1868, s. 646.5 Anonim "Seki", Azerbaycan Sovet Ensiklopediyası, No: 19, Cilt: 10, Bakı 1987, s. 499.

ANARAZİZOV

dönemlerde özgünlüğüne ciddi boyutlarda zarar verici tahribatlara maruz kalmıştır. Özellikleson dönemlerde terkedilmiş durumdaki yapı, bir hayli harap haldedir".

Kitabesi ulaşmayan evin kim tarafından ve hangi tarihte yapıldığına ilişkin herhangi birbilgiye rastlanılmamakla beraber, hakkındaki sınırlı kaynakta, XVIII. yüzyılın ilk yarısı"veya ikinci yarısı"; kimi yayınlarda ise XIX. yüzyıl başlarında" inşa edildiği bildirilmektedir.İkinci kat salonundan ulaşan duvar resimlerinin XVIII. yüzyıl sonlarından Firuz isminde birsanatçının betimlemesi olabileceği düşünülen 10 evin, malzeme ve yapım tekniği ile olduğugibi, plan tipi ve diğer mimari özellikleri bakımdan da XVIII. yüzyılın ikinci yarısındankalma Şeki Hanlarının Yazlık Saray Binasıyla benzer karakteri dolayısıyla, XVIII. yüzyılınsonu-XIX. yüzyılın başlarında inşa edilmiş olduğu söylenebilir!'. İlisu Sultanlarından birşahıs tarafından XIX. yüzyıl içerisinde Tebriz'de eğitim görmüş bir ustaya onarıldığı12

şeklinde sınırlı bir bilgi bulunan yapının restorasyonuna ilişkin sonraki dönemlere aitedinilebilen diğer bilgi ise 1967-68 ve 1985-86 yıllarında bazı yenilemelerle onarıldığışeklindedir':'.

Tek eksen üzerinde dizili odaları ile dikdörtgen planda gelişen yapı iki katlı olup, herkatında üçer odası bulunmakla, simetrik şemada tasarlanmıştır. Kiremit kaplı kırma çatıylaörtülü evin odalarına, her katın doğu-batı yönlerindeki küçük dehlizler vasıtasıylaulaşılmakta; üst kat odalarına çıkış da, bu dehlizlerin kuzeyinde bulunan taştan dönelmerdivenlerden sağlanmaktadır. Yapı strüktüründe etkin olan bir diğer kuruluş ise uçyönlerdeki odaların birinden diğerine geçişin, her katın sofa konumundaki orta odasındansağlanmasındadır. Plan ve mekan düzeninde görülen bu konstrüksiyonun Şeki HanlarınınYazlık Saray Binasında da uygulanışı, saraya özenen seçkin sınıf göstergesinin ötesinde, heriki yapının da aynı mimar tarafından yapılabileceğini akla getirecek kadar önemli biryakınlığa işaret etmektedir (Çizim 1-4)14.

Yapının ajurlu vitray camlı cephe tasarımı ve duvar resimlerindeki teknik vekompozisyon da, her iki yapıda ortak çalışma izlerinin olduğunu destekler niteliktedir.Osmanlı İmparatorluğunda, XVIII. yüzyılın ilk yarısında ve III. Ahmet döneminden itibaren

6 l 950'1i yıllarda, bir dönem birkaç aile tarafından paylaşılarak kullanılan yapı, 1966 yılında devletin himayesinegeçmiştir. Ancak bu dönemlerde de, yeterince sahip çıkılmayan yapı, 1992 yılında başka bir aile tarafındanözelleştirilmeye çalışılarak, 2006 yılına kadar bu ailenin sorumluluğunda kalmıştır. Mevcut halde ise yapı harap

halde ve boş bekletilmektedir.7 K. Kerimov, Seki, Bakı 1969, s. 46; Z. Mabudoğlu, S. Behareddinkızı, Sekide Mahalle Adları, Soylar veLakaplar, Bakı 2004, s. 275.8 M. Kazıyev, Azerbaycanın Tarihi Abideleri, Bakı_ 1958, s. 81-83; L. Bretanitskiy, S. Datiyev, L. Mamikoııov, D.Motis, "Dom Shekikhanovıkh i ego Rospisi", Izvestiya Otdela Ok/ıranı Pamyatnikov Arkhiıekıurı, SbornikMaterial, Moskva-Baku 1945, s. 162, 174; ve bşk.9 M. Useynov, L. Bretanitskiy, A. Salamzade, lstoriyaArkhitekıurı Azerbaydjana, Moskva 1963, s. 350, 354-355.ıo K. Keriınov, R. Efendiyev, N. Rzayev, N. Hebibov, Azerbaycan lnceseneti, Bakı 1992, s. 201-202.1 ı Şeki ve çevresinde sokakla direk ilişki kuran; bir cephesi sokağa bakan ve bu yöne kapı veya pencereyle açılanevlerin yapımı, XlX. yüzyılın sonlarından itibaren yaygınlaştı. O zamana kadar ise İslam inancının mahremiyetanlayışı gereği genellikle sokağa açılan cephenin sağır tutularak sokakla bağlantısı olmayan duvar şeklindeyapıldığı veya Şekihanovlar Evinde olduğu gibi dört yönden avlu duvarlarıyla kuşatılan formda tasarlandığıöğrenilmektedir. Yapının tarihlendirilmesi açısından önem arz eden bu bilgiyi de göz önünde bulundurursak,Şekihanovlar Evinin XlX. yüzyılın ortalarına kadar inşa edilmiş olması gerektiğini söyleyebiliriz. Bu konudadaha geniş bilgi için bkz.: Sh. Fatullaev, Gorodskoy Jiloy Dom Nukhi v Kontse XJXNachale XX v. Baku 1960, s.142.12 Etnograf Sevine Behareddinkızı ile Ağustos 201 O tarihinde yapılan mülakattan.13 l 980'1i yıllardaki onarımın proje mimarı Seyran Mehmetov'la Ağustos 2010 tarihinde yapılan mülakattan.14 Halk arasında Şeki Hanlarının kışlık binası olarak da bilinen yapının, Saray birimleri ile herhangi bir ilişkisiolmamakla beraber, aynı sanatçıların ortak izlerini taşımış olduğu düşünülebilir.

3

SİVİL MİMARİNİN AZERBAYCAN HANLIKLARI DEVRİNDEN ÖNEMLİ ÖRNEGİ

başkent sarayında bir tür olarak ortaya çıkan duvar resimleri 15, kısa bir süre sonra söz konusuHanlık merkezlerinin saray binaları ve ayan konaklarında, adeta devrin modasına ayakuydururcasına bir yarışma içerisinde yapılmışlardır. Ne yazık ki, Şekihanovlar Evinin sadeceikinci kat salonunda kısmen ulaşmayı başaran bu resimler, bilinçsiz bir anlayışın kasıtlıtahribinden yeterince nasibini almış; bir kısmı son dönemlerde sıvanarak kapatılanresimlerden kimisi de, belirlenemeyen bir dönemde kazınarak yok edilmeye çalışılmıştır.

Şekihanovlar Evi ile benzer şemadaki seçkin örneklere Erivan, Karabağ, Kuba, Lahıc,Lenkeran, Ordubat, Şamahı gibi hanlık merkezi ve önemli kentlerdeki sivil yapılarda da,rastlanmaktadır'". Sivil mimarideki bu tipolojinin, aynı zamanda Şeki'nin XX. yüzyılınbaşlarına kadarki çok sayıda seçkin sınıf kent evlerinde farklı varyasyonlarıylauygulandığının da kaydedilmesi gerekir17•

Kareye yakın planda bir avlunun kuzeyine, güneye dönük ve önü bahçeye kurulu yapı,avlu düzenlemesi itibariyle de, sonraki dönem kent evlerine prototip oluşturmaktadır'". Doğu,batı ve kuzey yönlerden eklenen son dönem evlerinin yüksek avlu duvarıyla kuşatılanŞekihanovlar Evinin arsa parseli, özellikle kuzey ve batıya doğru küçülmüş ve

4 kuzeydoğudan bahçeye açılan giriş açıklığı, bu yöndeki evin araya girmesiyle kullanılmazhal almıştır. Bugün avluya güneyden sağlanan giriş ise yapının l 98ü'li yıllarda görmüşolduğu yenilemeler sırasında açılmıştır. Kuzeydoğu yönündeki orijinal açıklıkla aynı formdatutulmaya çalışılan giriş açıklığı, Han Sarayı avlu giriş kapısıyla da benzer karakterdedir'".Aynı yenilemeler sırasında çatı eteğindeki kalemişi süslemeler de, Han Saray Yazlık SarayBinasını örnek alınarak yapılmıştır".

Sovyetler döneminde, moloz taş örgülü bugünkü duvarla yenilenen evin avlusu, zamaniçerisinde önemli değişikliğe uğratılmıştır. Mevcut binasıyla ayakta kalmayı başaran evinolası diğer birimlerinin ise şimdiki avlu sınırları içerisinde herhangi bir yerüstü kalıntısıbulunmamaktadır.

Ana malzemesi moloz taş ve kerpiç olan Şekihanovlar Evinin güney cephesi, ahşapkonstrüksiyonlu vitray camlarla çözülmüştür. Diğerlerinden belirgin bir farklılık arz edenesas cephe durumundaki güney cephede, alt sırada düşey doğrultuda dikdörtgen kesitliaçıklıklar üçer kapı ve pencerelerin dönüşümlü sıralanışıyla ritmik bir hareketlilikkazandırırken, üst sırada orta ekseni beşer sıra halinde kapatan pencereler, yanlardan aynıfarında ikişerli vitray pencerelerle simetriyi tamamlamaktadır".

15 G. Renda, Baıılılaşnıa Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850, Ankara 1977, s. 121, 137; R. Arık,Batılı/aşına Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara 1988, s. 21-23; ve bşk.16 Bkz.: A. Salamzade, A. Sadıkzade, XVJil-X!XEsrlerde Azerbaycanda Yaşayış Binaları, Bakı 1961, s. 119-168;M. Useynov, L. Bretanitskiy, "Arkhitektumoye Naslediye Azerbaydjana'', Skvozy Veka, Vıpusk 2, Moskva J 986,s. 196.

17 Günümüze az sayıda ulaşan benzer şemadaki gelerıekesel kent evlerinden Hacı İbrahim Evi ( 1806), Hacı ŞıhaliBey Evi ( 1824), Hacı Alı Evi (XIX. yy.ın ilk yarısı), Ferhat Bey Evi (XIX. yy.ın ilk yarısı), Ahmed iye Senemi erEvi (XlX. yy. sonu-XX. yy. başları), Hacı Hasan Evi (XIX. yy. sonu-XX. yy. başları), Hacı Resul Evi (XIX. yy.sonu-XX. yy. başları), Cabbar Dadanov Evi (XIX. yy. sonu-XX. yy. başları), Ahmet Hacı bey Evi (XIX. yy. sonu­XX. yy. başları), Kulu Bey Evi (1906), Mehmetali Hüseyin Bey Evi (191 1) ve Hacı Kadir Evi ( 1914),özgünlüğünü kısmen koruyarak ulaşmayı başaran örneklerdir.

18 Arsanın durumuna göre genelde önele, bazılarında ise yan ve arkada bulunmakla birlikte, Şeki'deki gelenekselkent evlerinin hemen hepsinde bahçe mevcuttur.19 Sivri kemerli çift çökertme içerisine alınan tuğla örgülü açıklığın köşelikleri ile yan yüzeylerineoluşturulan balıksırtı ve baklava tarzı geometrik kompozisyonlu kaplamalar, son onarımdan olup, asliyapısına uygun şekilde tutulmaya çalışılmıştır.20 l 980'1i yıllardaki onarım projesi mimarı Seyran Mehmetov'la Ağustos 201 O tarihinde yapılan mülakattan.21 Çok daha sade tutulan diğer cephelerden doğu cephenin güney ucunda ve alt sırada tek kapı ve pencere açıklığımevcut iken, kuzey cephenin alt sırasına üçer kapı açılmış olup, batı cephe sağırdır.

Çizim 1: Şekilıanovlar Evi,birinci kat planı (Useynov, v.d.,1 963 'den işlenerek, R. Akgül)

Çizim 2: Şekilıanovlar Evi,ikinci kat planı (Useynov, v.d.,1963'den işlenerek, R. Akgül)

Çizim 3: Şeki, Han SarayıYazlık Binası, birinci kat planı(Onarım Projesi, 2002)

Çizim 4: Şeki, Han SarayıYazlık Binası,birinci kat planı(Onarım Projesi, 2002)

ANARAZfZOV

5

SİVİL MİMARİNİN AZERBAYCAN HANLIKLARI DEVRİNDEN ÖNEMLİ ÖRNEÔİ

Günümüzde bakımsız haldeki yapının ajurlu vitray camlı pencere dekorasyonundauygulanan geometrik kompozisyon, önemli ölçüde tahrip olmuştur. Vitray camlı cephetasarımının erken dönem benzer örneklerinin XVI. yüzyıl itibariyle Ön Asya (İran)bölgesindeki anıtsal yapılarda yayılma alanı bulduğu görülürkerr", Hanlık devrinin XVIII.yüzyılın ilk yarısından itibaren önce Şeki Han Sarayı (XVIII. yy.ın ilk yansı)", Şuşa,Karabağ Hanlarının Sarayı (XVIII. yy.)24, Erivan, Perıah Han Evi (XIX. yy.)25 gibi sarayyapıları ve anıt eserlerde; sonrasındaysa, XX. yüzyıl başlarına kadar Çar Rusya'sı devrininseçkin sınıf konaklarında sevilerek uygulandığı izlenmektedir. Ancak, özellikle anıt eserlerinkitle biçimlenişinde etkin olan derin eyvanlı sivri kemerli tasarımın bazı konaklarda yüzeyseluygulandığı görülürken, bazılarında sadece vitray camların çözümleyici rol oynadığı,örneklerden anlaşılmaktadır (Pot.: 1-2). Şekihanovlar Evi yanı sıra Şeki'de Hacı İbrahim(1806), Ferhat Bey (XIX. yy.ın ilk yarısı) evlerinden kısmen ulaşan vitray camlı cephetasarımı Erivan, Kuba, Lahıc, Ordubat, Şamahı, Şuşa kentlerindeki zengin evlerinin deXVlll. yüzyılın ikinci yarısından-XX. yüzyılın başlarına kadar dış cephe tasarımındaçeşitlemeleriyle denenmiştir". Hanlıklar devri yapılarının cephe tasarımlarında çözümleyicirol oynayan ajurlu pencereler, bu bağlamda Osmanlı konut mimarisinin başodalarındaki"tepelik" bölümlerini süsleyen revzenleri anımsatmaktadır.

6 Ölçüleri açısından anıtsal olmayan yapıda, bezemeli bir mimari oranla oluşturulan dışcephe ile alt kat odalarının mevcut haldeki iç mekan tasarımı, bir tezat oluşturmaktadır.Kaynaklarda, mekan işlevlerine ilişkin kesin bir bilgi bulunmamakla beraber, evin alt katodalarının kışlık niteliğine karşın, üst katın yazlık mahiyette olduğuna dair genel bilgiler yeralmaktadır". Ölçüleri arasında fazla fark olmamakla birlikte, avlu zemininden daha düşükkottaki alt kat odalarının, mekan tertibi ve bazı işlevsel unsurları bakımından kışlık olarakkullanıldığı anlaşılmaktadır. Öncelikle yapıya esas cepheden dehlizler aracılığıyla sağlanandikdörtgen kesitli güney girişlerin dışında, alt katın orta odası ve batı yönde yer alan diğerodasına, kuzeyden aynı formda birer giriş daha mevcuttur. Ayrıca, alt kata dıştan eklenendoğu yöndeki küçük mekana, güneye doğru bir kapı daha açılmıştır.

22 Useyrıov, v.d., a.g.e., 1963, s. 254-255.23 N. S. Askerova, Dvorets Shekinskiklı Khanov, İnstitut ArkhitekturıAzerbaydjanskoySSR, Moskva 1979, s. 18-20; ve bşk.24 Useynov, v.d., a.g.e., 1963, s. 346.25 Salamzade, v.d., a.g.e., 1961, s. 74-75.26 Salarnzade, v.d., a.g.e., 1961, s. 88.27 Useynov, v.d., a.g.e., 1963, s. 354; ve bşk.

İskusstva Akadeıııii Nauk

ANARAZİZOV

~)l

Fot.-1: Şekihanovlar Evi, güney cephe (2010)

Fot.-2: Şeki, Han Sarayı Yazlık Binası, güney cephe (2010)

7

SİVİL MİMARİNİN AZERBAYCAN HANLIKLARI DEVRİNDEN ÖNEMLİ ÖRNEÔİ

Günümüzde kapalı tutulan ve depo amaçlı kullanıldığı muhtemel bu mekanınkuzeyinde, kuzeydoğudan açılan ve direk çatıya çıkışın sağlandığı bir dış kapı daha vardır.Doğudan eklenen ek mekan kapısı günümüzde kullanılmaz iken, kuzeyden açılan kapıaçıklıkları, bu yönden eklenen avlu duvarı arasında sıkışmış durumda olup, işleviniyitirmiştir. Üçer odalı ve küçük ölçekli bir yapıda, alt kata dıştan açılan altı adet kapınınsembolik ve işlevsel özelliği bulunmakta; ön cepheden sağlanan açıklıklar misafirlerinkabulü için ise arka yönlerdeki açıklıklar, ev sahipleri tarafından kullanım amacıylayapılmıştır. Arka cephe girişleri, aynı zamanda, yapı avlusunda olası başka birimlerinvarlığına da işaret etmektedir.

Mimari düzenlemelerde görülen "bubarr'i", dolap, niş, raf, sergen, yüklük gibi öğelerde, oda fonksiyonlarına ilişkin genel fikir elde etmemize yardımcı olmakta ve bu bağlam9aözellikle alt kat odalarının geleneksel kış evi olarak tercih edildiğini doğrular niteliktedir'".Ayrıca, evin yapım tekniği ve malzeme özelliği itibariyle de, alt kat odalarında tavanlarınçok yüksek olmamakla beraber, duvarların da yeterince geniş tutularak kerpiçle örülmüşolup, saman karışımı toprakla sıvandığı; kışın sıcak ve yazın serin tutulması gibi devrintekniğine uygun izole durumu da göz önünde bulundurulmuştur.

8İç mekanı gelişigüzel onarılan yapının güneyden sağlanan giriş kapıları ile bazı odaların

kapı kanatları ve dolap kapakları da, yakın zamanda yenilenmiştir'". Düz ahşap tavanlıodaların zemini diğer odalarda da tekrarlanan dikdörtgen formlu taşlarla kaplı olup, alt katındoğu yönde yer alan ilk odasına, bu yönden odalara geçişi sağlayan küçük ölçekli dehlizvasıtasıyla ulaşılmaktadır. "Gec" harcıyla" sıvalı odanın giriş ekseni karşısına konumlanan"gecden" buharı sade olup, Bursa kemer formunda çökertme içerisine alınmıştır. Kaş kemerliyaşmak yüzeyindeki çimento izlerinden sonraki bir dönemde elden geçtiği anlaşılanbuharının batı ucunda, dekoratif kemerli niş ve doğu ucunda düşey doğrultuda raflı dolap,simetrik şekilde yerleştirilmiş ve oda, kuzey cephe haricinde, üç yönden tavana doğrusergenle çepeçevre kuşatılmıştır. Diğer odalarda da tekrarlanan aynı formlu nişler bu odayagirilen kapı açıklığının iki yanı ile güney cephe pencerelerinin orta ekseninde izlenmektedir.Dış cephe tasarımında ve plan şemasında olduğu gibi, iç yapı karakterinde de gözetilensimetriye diğer odalarda da uyulmuştur (Fot.: 3-5).

~8 Duvar içerisinde yer alan alçıdan veya gecden yapılmış ocak/şömineye yerel dilde verilen isim.29 Bu öğeler birçok evin alt kat odalarında bugün dahi var olup, kullanılmaktadır.30 Evin günümüze orijinalden ulaşan tek kapı kanatları, ikinci kat salon odasına ait olup, başlıkları bitkikompozisyonlu kalernişi ile bezenen kanatlar, Seki Han Sanıyı v11 Erivım ~@!'dar ~fü'f\YI @dalaJI illıl '1~!1!karakterdedir. Bkı.; rQt.; 7·8,31 Blleşlm] %40-%70 oramnda alşı ve kilin ıınrışi rımı:lıın elu ınn tı~el bir· ln~iiilt gereci; irnı•ç türtk!Ur. Alçıdıırı dahaıll!'ifiel va ımyfi dııyırnıMılığı !lcı bilirıerı gee harcı, kolayca şekil verilebilen bir malzeme olarak plastik anlamdasıkça tercih edilmiştir (K. Meınıııeclzade, Azerbaycanda inşaaı S<;;nşıi, füıkı lns, s, 17),

ANARAZİZOV

Fot.-3: Şekihanovlar Evi,birinci kat doğu oda,iç mekan (201 O)

9

Fot.-4: Şekihanovlar Evi,birinci kat batı oda,iç mekan (201 O)

SİVİL MİMARİNİN AZERBAYCAN HANLIKLARI DEVRİNDEN ÖNEMLİ ÖRNEÖi

Benzer karakterde tutulan alt katın orta odası ile batı yöndeki odasının aynı formlu"gecden" buharıları, girişin çaprazına ve kuzey duvarlara konumlanmış; ilk odada görülenaynı formlu nişler, orta odanın karşılıklı giriş kapılarının iki yanı ile güney cephepencerelerinin orta eksenine, batı yöndeki odanın ise bu yönden girilen kapı açıklığı vebuharının her iki yanı ile güney cephe pencerelerinin orta kısmına yerleştirilmiştir. Aynca, ilkodayı tekrarlayan her iki odadaki sergen dışında, batı yöndeki odanın kuzey duvarındatavana doğru dikdörtgen kesitli niş ve hemen altında, Bursa kemer formunda derin biryüklük mevcuttur. Günümüze kadar birçok defa bilinçsizce elden geçirilen odalar, mevcuthalde tamamen yalındır. İki yanındaki dehlizler vasıtasıyla giriş-çıkışın sağlandığı ortaodanın sofa konuma karşılık, doğu-batı uçlardaki birer odanın daha çok özel mahremiyettekullanıldığı, iç yapıdaki sembolik ve fonksiyonel unsurlardan da anlaşılmaktadır.

Dehlizlerin hemen batısındaki taştan dönel merdivenle çıkılan üst kat planı da alt katıtekrarlamakla birlikte, pencere açıklıklarının büyük ölçekte ve çok sayıda oluşu, yazlık evmahiyetinde kullanıldığı hissini uyandırmaktadır. Bu katta, doğu-batı yönlerdeki odalar aynıkarakterde tutulmuş olup, üst sırası sivri kemerli iki sıra halinde nişlerle kuşatılan odaduvarları; kuzey duvarların orta ekseninde ve alt kat odalarıyla aynı birer niş ve iki yanlarınasimetrik formda yerleştirilen dikdörtgen kesitli ikişer adet derin yüklüklerle çözülmüştür.

10 Sergene rastlanmayan ikinci kat odaları, mekan düzenlemesi itibariyle gelenekselliktenuzaklaşan, Çar Rusya'sı devrinin ışıklı ve katlı modern evlerine32 geçiş evresinin özgünörneği niteliğindedir. Bu katın son ve Şekihanovlar Evinin günümüze süslemesi ile ulaşan tekodası olan orta oda, salon veya misafirhane olarak bilinmektedir. Diğerleri ile yakın ölçüdekioda, günümüzde harap halde olup, duvar resimlerinin büyük bir kısmı kasıtlı tahribatauğradığı gibi, güney cephenin önemli bir bölümünü kapatan ajurlu vitray pencerelerin birbölümü de yıkık durumdadır. İki sıra halinde ve iki faklı formda nişlerle çözülen iç cephetasarımı ile Han Sarayı Yazlık Binasınındaki oda düzenini anımsatan odanın güney cepheharicindeki duvarları, panolar içerisine resmedilen realist ve natüralist kompozisyonların yanısıra, figürlü süslemeler ve halk edebiyatının efsanevi kahramanlarından konular içeren resimprogramıyla tezyin edilmiştir. Osmanlı İmparatorluğunun Batılılaşma döneminde, ur. Ahmetzamanındaki anıt eserlerde uygulanmaya başlayan Hint-Moğol kaynaklı" bu dekorasyonanlayışının Kırım'a kadar uzanan geniş coğrafyada yayılımı alanı bulduğu görülürken";günümüze kadar ciddi boyutta tahrip edilen Şekihanovlar Evi duvar resimlerinin, renk veteknik bakımdan olduğu gibi, konu ve kompozisyon özellikleri itibariyle de Azerbaycanresim sanatının günümüze ulaşan ender örneklerinden olduğunu vurgulamamız gerekir (Fot.:6-8).

32 M. Nesirli, Azerbaycan SSR, Şeki-ZagaıalaZonası Ehalisinin Yaşayış Evleri (Etnografik Tedgigat), Bakı 1975,s. 95; Sh. Fatullaev, Jilıye Doma v Zastroyke Gorodov Azerbaydjaııa(na rubeje XIX-XX vekov), Baku 1963, s.138.33 Daha geniş bilgi için bkz.: T. Saner, "Lale Devri Mimarlığında Hint Esinleri: Çinihane", Sanat TarihiDefterleri 3, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi Yayını: 6, İstanbul 1999, 35-42.34 N. Kançal-Ferrari, Kırını 'dan Kalan Miras, Hansaray, İstanbul 2005, s. 169-170, 224 .

...

Fot.-6: Şekilıaııovlar Evi,ikinci kat salonu, duvar resimleri (201 O)

Fot.- 7: Şeki, Han SarayıYazlık Binası Misafirhane,duvar resimleri (201 O)

Fot.-8: Erivan, Serdar Sarayı,duvar resimleri (V Moşkov, 1 828)

ANARAZİZOV

1 1

SİVİL MİMARİNİN AZERBAYCAN HANLIKLARI DEVRİNDEN ÖNEMLİ ÖRNEGİ

Özelikle figürlü süslemeler, eşine az rastlanır konuda, ustalıkla resmedilen belgeniteliğindedir. Hemen her boş alana uygulanan resimlerin panolar içerisinde siınetrik­dönüşümlü ve serbest programda uygulandığı izlenmektedir. Bitki kökleri-lifleri ve topraktanalınan doğal renklerin de istifade edildiği muhtemel resimlerin, gec sıva yüzeye tutkal vesuyla yapıldığı anlaşılmaktadır. Hanlıklar devrinde yaygın olarak kullanılan bu tekniğindışında keten üzerine yağlı boyayla yapılarak duvara yapıştırılan örnekler de bilinmektedir.Erivan, Serdar Sarayı (XVIII. yy. sonu-XIX. yy. başlanj" odasında uygulanan butekniğin Bakü Hüseyinkulu Han Sarayında da yapıldığı, ancak Çar Rusya'sı generallerininkullanıldığı dönemlerde, koparttırılarak ortadan kaldırıldığı öğrerıilmektedir'".

Salon resimlerindeki konulara gelindiğinde; geniş yelpazeye yayılmış olup, büyük birkısmı doğa motifleriyle tezyin edilen duvarlarda, üst sıradaki panolar içerisinde farklıformda, geleneksel vazolardan çıkan gül-çiçek demetleri ile lale, yabansümbülü, zambak,kuşburnu, gelincik, süsen çiçekleri, dal yapraklar ve sade otlardan müteşekkil bitkiselkompozisyona, kimi zaman stilize ağaçlar ve ruıni kıvrımlarla soyut anlam kazandırıldığıizlenirken, bazen de tabakta nar, ayva, karpuz gibi natüralist tasvirlerle zenginleştirildiğigörülmektedir. Kimisi sembolik anlam taşıyan örgeler, bazen ağaçların her iki yanındasimetriği oluşturan kuş ve hayvan tasvirli realist unsurlarla bir arada denenmiştir. Aslan,

ı 2 geyik ve dağ keçisinin yanı sıra tavus kuşu, sülün, keklik, karga gibi seçilebilen bezemeunsurları, ağaçların her iki yanına simetrik yerleştirilerek, resimlere derinlik kazandırılmıştır.Yerel izler taşıyan bu yapıtların hangi sanatçıya ait olduğu tam olarak belirlenememekleberaber, Şeki Han Sarayı, Misafirhane ve Han Odası daireleri ile Şuşa, (Karabağ)Mihmandarov Evinde imzası bulunan Usta Kamberin konu dünyasına girdiği söylenebilir.Betimlemelerinde sembolik ağaçlar (nar ağaçları) ve simetrik unsurlara sıkça yer verenNakkaş Kanber'in, XIX. yüzyıl sonu-XX. yüzyıl başlarında, kardeşi Safer ve oğlu Şükür'lebirlikte çok sayıda saray ve seçkin sınıf konaklarında çalıştığı bilinmektedir 37.

Salonda, natüralist ve realist kompozisyonların yanı sıra, halk edebiyatının efsanevikahramanlarından konular ve bazen de sembolik anlam taşıyan stilize bitki dekorlu veyafigüratif unsurlardan müteşekkil resim programları da denenmiştir. Devrin doğu karakterlifigürlü kalemişlerinde, eski İran efsaneleri üzerine yazılı destanlardan konular işlendiğiörneklerle doğrulanmaktadır. Nitekim, Kuba Hamamı (XIX. yy.ın ikinci yansı)", ErivanSerdar Sarayı ve Ordubat (Nahçivan), Mir Kutsi Evindeki (XIX. yüzyıl)39 resimler,Firdevsi 'nin Şehnamesinden konular içermektedir''". Şekihanovlar Evinin salonduvarlarındaki panoların alt sırasında da, XII. yüzyılın ünlü Azerbaycan şairi NizamiGencevi 'nin "Hamse" eserler toplusundan bazı bölümler canlandınlmağa çalışılmıştır. Tamboy portrelerde, "Slavyan güzeli (Yedi Güzel)?" ve "Dağı delen Ferhat (Ferhat ile Şirin)"42

kompozisyonları, Batı resminin hacim, perspektif, ışık-gölge ve derinlik unsurlarınıuygulamaya çalışan önemli denemelerdir (Fot.: 9-10). Niş içerisinde dönüşümlü olaraksıralanan bu programın dışında, oval madalyon içerisinde belden yukarısı tasvir edilenkarakterler de, sanatçının, devrin Avrupa resmine aşinalığını gösterir nitelikte olup, insantasvirinin portre mahiyetindeki ender örnekleridir.

35 s 1, a amzade, v.d., a.g.e., 1961, s. 74-75.JG Kerimov, v.d., a.g.e., s. 197.37 Bkz.: M. P. Miklashevskaya, "Stennıye Rospisi Azerbaydjana XVIII-XIX. vv.", Arkhitektura Azerbaydjaıı,Baku 1952, s. 483; Useynov, v.d., a.g.e., 1963, s. 320; Askerova, a.g.e., 1979, s. 46; Salamzade, v.d., a.g.e., s. 7;ve bşk.38 Sh. Fatullaev, Gradostroitelstvo i Arkhitektura AzerbaydjanaXiXsnachala XYvek, Leningrad 1986,s. 194-195.39 K .erımov, v.d., a.g.e, s. 201-202.40 K .enmov, v.d., a.g.e, s. 201-202.4141

N· Zamanov, Nizami Poyeziyası ve Tesviri Senet, Bakı 1981, s. 9.- Zamanov, a. g. e., s. 9.

ANARAZİZOV

Fot.-9: Şekihanovlar Evi, ikinci kat salonu,"Slavyan Güzeli", kompozisyon detayı (201 O)

Fot.-1 O: Şekihanovlar Evi, ikinci kat salonu,"Dağı delen Ferhat", kompozisyon detayı (201 O)

Fot.-11: Şekihanovlar Evi,ikinci kat salonutavan süslemeleri (201 O)

13

SİVİL MİMARİNİN AZERBAYCAN HANLIKLAR! DEVRİNDEN ÖNEMLİ ÖRNEÔİ

Kimin imzasını taşıdığı saptanamayan yapıtların, Ordubat (Nahçivan), Mir Abid Evininduvar resimleriyle benzerliğine dayanarak ressam Finız'a ait olabileceği bildirilmektedir43.

Tip ve giysileri etnografik karakterde olan figürler, aynı zamanda geleneksel el sanatları veözellikle kilim/kumaş sanatının ananelerini yansıtmaktadır.

Odanın tavanı ise ender uygulanan programla tezyin edilmiştir (Fot.: 11). Tavanyüzeyini kaplayan bitki dekorlu kompozisyon; çift kollu rumilerin S-C kıvrımlı ilerleyerekoluşturdukları palmet zeminini, gül-çiçek, şeşberk ve yaprakların üstünlük teşkil ettiği doğamotifleriyle doldurmuş olup, köşelikler, dört çıplak melek tasviriyle hareketlendirilmiştir.Doğal ve serbest düzendeki resimlerden özellikle figüratif unsurlar, konu ve kompozisyonitibariyle ülke sanatının konu dünyasından uzak ve daha çok İran saray resimlerini anımsatırjanrda44 tasvir edilmiştir. Teknik ve renk bakımından uyum içerisindeki çalışımı, figürlerinplastikliği ve dinamikliği açısından çağdaşı örneklerden daha gelişmiş bir üslupsergilemektedir. Tavan göbeğinde aynı zamanda, devrin modası haline gelen ve özellikle sivilyapılarda yayılımı alanı bulan ayna paneller kullanılmıştır. Aynalı tezyinatın ayrıca, tavanla­duvar arasındaki içbükey kısımlar; oda duvarlarını ikiye bölen mukarnaslı kuşak ve sivrikemerli üst sıra nişlerinin sınır çizgileri gibi salonun birçok yerinde tercih edildiğiizlenmektedir. Böylelikle güneyden gelen güneş ışınlarının bu cepheyi kaplayan renkli

14 camlardan süzülerek aynalara yansıyan ışık-gölge oyunları ile iç tasarıma renkli ve hareketlibir hava kazandırılması sağlanmıştır.

Çağdaşı anıt eserlerin iç yapı karakterine hakim olan aynalı dekorasyonun Osmanlısaraylarında uygulanan başkent etkili özgün örneklerinin yanı sıra", Şeki Han SarayıDivanhanesi ve Erivan, Serdar Sarayı Aynalı Salonunda" değişik form ve çeşitleriyledenenen ünik örneklerinin kaydedilmesi gerekir. Hanlıklar devri mimarisinde, iç mekandekorasyonuna hakim olan aynalarla süslü kuruluş, seçkin sınıf kent evlerinde, geneldebaşodaların temel dekoratif unsuruna dönüşen aynalı buharılarda XX. yüzyılın başlarınakadar sevilerek yaşatılmıştır".

Erivan, Şeki, Şuşa, Kuba, Lahıc, Ordubat gibi hanlık merkezlerinde XIX. yüzyıldanitibaren yayılma alanı bulan duvar resimleri, XX. yüzyılın başlarına kadar, özellikle sivilyapılarda/konutlarda zengin çeşitlemeleriyle denerımiştir'". Şekihanovlar Evinin ikinci katsalonundaki duvar resimleri, bu bağlamda ister konu ve kompozisyon; isterse de üslupözellikleri ve renk kontrastlığı bakımından Hanlıklar devri sanatının ünik ve tipikyapıtlarının başını çekmektedir. Plan tipolojisi ve diğer yapısal özellikleri itibariyle, ülkemimarisinin anıtsal örneklerinden olan Şeki Han Sarayı Yazlık Binasıyla aynı karakterdetutulan eser, Hanlıklar devri mimarisinin başarılı uygulamalarından olup, aynı dönemin ŞekiHanlarından kalma tek konut yapısı olması bakımından da ayrı bir öneme haizdir. Ne var ki,günümüze kadar kasıtlı tahribata maruz kalan eser, mevcut halde bile sorumluluğundabulunan kamu kurumlarının yeterince sahiplenmemesi yüzünden yok olma tehlikesiyle karşıkarşıyadır. Bugün diğer odalar veya en azından üst katın doğu-batı yönlerdeki odalarında da

43 Kerimov, v.d., a.g.e, s. 201-202.44 Kerimov, v.d., a.g.e, s. 202.45 Bkz.: Aynaltkavak Kasrı, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, İstanbul 1994, s. 76; S. Hakkı Eldem, F.Akozan, Topkapı Sarayı: Bir Mimari Araştırma, Ankara 1982, s. 117-128; G. Karahüseyin, P. Aykut Saçaklı,"Dolmabhçe Sarayı Harem Dairelerinin Mekan Fonksiyonları Açısından Değerlendirilmesi", Milli Saraylar, S: 2,TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, İstanbul 2004, s. 83-89.46 Salanızade, v.d., a.g.e., 1961, s. 74-75.47 Kentin, Çar Rusya'sı devrinden kalma zengin evlerinin birçoğunda, adeta birbirileriyle yarışırcasına yaptırılanaynalı buharıların özgün örnekleri, Alicanbeyovlar Evi (XlX. yy.), Hacı Musa Ağa Evi (XTX. yy.) ve Kulu BeyEvi'nde (XlX. yy.), bugün de korunmaktadır. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için bkz.: N. S. Askerova, "Şeki'ninAynalı Buharılan", Elm ve Heyat Dergisi, No: 1-2, Bakı ty., s. 3-4.48 Kerimov, v.d., a.g.e., s. 198.

ANARAZİZOV

bulunulduğu düşünülen resimlerden herhangi bir iz ulaşamadığı gibi, evin bahçe içerisindeolası diğer birimlerinin de, detaylı bir araştırmayla ortaya çıkarılacağı kanısındayız.Sovyetler döneminin katalog ve analoji çalışmalarındaki genel değerlendirmeden ziyade,mimari form ve resim stilizasyonuna dikkat çekilerek ileriki araştırma ve çalışmalara daönayak olunması umulan yazımızla, aynı zamanda Geleneksel Türk Evinin mekan düzeni ilebiçimlenen Şekihanovlar Evinin özellikle iç yapı karakterinde görülen tasarımıylaBatılılaşma devri Osmanlı Mimarisinin başkent etkili uygulamalarının Güney Kafkascoğrafyasındaki önemli örnekleri içerisinde yer alması gerektiği de, beklentilerimizdendir.

Aliyev, F., Anıiiranskiye Vısıupleniya i Borba Proıiv Tureıskoy Okkupaısii v Azerbaydjane v Pervoy Polovine,XVllJ Veka, Akaderniya Nauk Azerbaydjanskoy SSR, İnstitut İstorii, Baku 1975. .

Anonim "Seki", Azerbaycan Soveı Eıısiklopediyası, No: 19, Cilt: 1 O, Bakı 1987, s. 499.

Arık, R., Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara 1988.

Askerova, N. S., Dvoreıs Shekinskikh Khanov. İnstitut Arkhitekturı i İskusstva Akademii Nauk AzerbaydjanskoySSR, Moskva 1979.

15

BİBLİYOGRAFYA

Askcrova, N. S., "Şeki'rıin Aynalı Buhanları", Elm ve Heyat Dergisi, No: 1-2, Bakı, 2004, s. 3-4.

Aynalıkavak Kasrı, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, İstanbul 1994.

Berje, A., "Predstavleniye kn. Sitsianova gr. Kochubeyu, ot 18-go aprelya 1803 goda", AKAK, No: 742, Tom: il,dok., 1389, Tiflis 1868, s. 644-647.

Bretanitskiy, L., Datiyev, S., Manıikonov, L., Motis, D., "Dom Slıekiklıanovıkh i ego Rospisi", Izvestiya OtdelaOkhranı Panıyatnikov Arkhiıekturı, Sborııik Maıerial, Moskva-Baku 1945.

Fatullaev, Slı., Gorodskoy Jiloy Dom Nuklıi v Kontse X!X Nachale XX v. Baku 1960.

Fatullayev, Sh., Jilıye Doma v Zasıroyke Gorodov Azerbaydjana (na rubeje XIX-XX vekov), Baku 1963.

Fatullaev, Sh., Gradosıroiıelstvo iArkhiıektura Azerbaydjana XIX-nac/ıala XX vek, Leningrad 1986

İsmayıl, M., Bağırova, M., Seki Hanlığı, Bakı 1997.

Kançul-Fcrrari, N., Kının 'darı Kalan Miras, Hansaray, İstanbul 2005.

Karahüseyin, G., Saçaklı, P. Aykut, "Dolmabhçe Sarayı Harem Dairelerinin Mekan Fonksiyonları Açısından

Değerlendirilmesi", Milli Saraylar S: 2, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, İstanbul, 2004, s. 83-93.

Kazıyev, M., Azeıbaycanın Tarihi Abideleri, Bakı 1958.

Kerimov, K., seu. Bakı 1969.

Keriıııov, K., Eferıdiyev, R., Rzayev, N., Hebibov, N., Azerbaycan lnceseııeıi, Bakı 1992.

Mabudoğlu, Z., Belıareddinkızı, S., Sekide Mahalle Adları, Soylar ve Lakaplar; Bakı 2004.

Menımedzade, K., Azerbaycanda inşaat Seneli, Bakı 1978.

Miklashevskaya, M. P., "Stennıye Rospisi Azerbaydjana XVlfl-XIX. vv.", Arklıiıektura Azerbaydjan, Baku 1952,s. 473-497.

Nesirli, M., Azerbaycan SSR. Seki-Zagaıala Zonası Ehalisinin Yaşayış Evleri (Etnografik Tedgigat). Bakı 1975.

Ren da, G ., Batılılaşma Döııeıninde Türk Resim Sanatı 1700-1850, Ankara 1977.

Salaııızade, A., Sadıkzade, A., XV/11-XIX Esrlerde Azerbaycaııda Ylışayış Binaları, Bakı 1961.

Saner, T., "Lale Devri Mimarlığında Hint Esinleri: Çinihane", Sanat Tarihi Defierleri 3, Sanat TarihiAraştırmaları Dergisi Yayını: 6, İstanbul 1999, 35-54.