Siyah Alada¤ Nap›’n›n stratigrafik ve tektonik özellikleri (Alada¤lar, Do¤u Toroslar)

Stratigraphic and tectonic characteristics of the Siyah Alada¤ nappe (Alada¤ mountains, Eastern Taurides)

Ö. FARUK ÇEL‹K1, NAZ‹F DEM‹R2, ALPER GÜRBÜZ3, ERGÜZER B‹NGÖL4

1 Kocaeli Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, 41040 ‹zmit, KOCAEL‹2 DS‹ V-4 Sondaj fiube Müdürlü¤ü, Etlik Tesisleri, Keçiören, ANKARA3 Ankara Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, 06100 Tando¤an, ANKARA4 Tepe Knauf ‹nfl. ve Yap› Elemanlar› San. ve Tic. A.fi. PK.92, 06581 ANKARA

Gelifl (received) : 21 Mart (March) 2007Kabul (accepted) : 26 Temmuz (July) 2007

ÖZ

‹nceleme alan›, Do¤u Toroslar›n bat›s›nda Çamard› (Ni¤de) ilçesine ba¤l› Sulucaova köyünün yaklafl›k 16 km gü-neydo¤usunda Siyah Alada¤ nap› içinde yer almaktad›r. Bölgenin bat› s›n›r› Ecemifl Fay› taraf›ndan kesilmifltir. Gü-ney s›n›r›nda Beyaz Alada¤ nap› ofiyolitik melanj› bulunmaktad›r. Do¤u ve kuzey s›n›rlar› ise, Siyah Alada¤ nap›içinde kalmaktad›r. Alada¤lar Geç Kretase-Paleosen sürecinde kazan›lm›fl napl› bir yap›ya sahiptir. Tektono-stratig-rafik olarak alttan üste do¤ru Yahyal›, Siyah Alada¤, Minaretepeler, Çataloturan, Beyaz Alada¤ naplar›, ofiyolitikmelanj ve en üstte Alada¤ Ofiyolit nap› fleklinde s›ralan›rlar. Siyah Alada¤ nap› içinde yer alan litolojik birimler Ala-da¤lar bölgesinde Geç Devoniyen-Geç Kretase aral›¤›nda yafllar vermektedirler. ‹nceleme alan› içerisinde ise GeçDevoniyen yafll› birimler yüzeylememekte, ancak Karbonifer’den Geç Kretase’ye kadar yafllar içeren litolojiler izle-nebilmektedir. Bunlardan Karbonifer-Triyas yafl aral›¤›ndaki litolojiler Siyah Alada¤ nap› içerisinde incelenmifllerdir.Bu nap›n üzerine ise, tektonik olarak geldi¤i anlafl›lan ve bu çal›flmada Çobanda¤› nap› olarak isimlendirilen Jura-Kretase yafl aral›¤›nda litolojiler bulunmaktad›r. ‹nceleme alan›nda Siyah Alada¤ nap›na ait birimlerde iki farkl› k›v-r›m eksen do¤rultusu mevcuttur. Bunlardan Geç Triyas-Geç Jura zaman aral›¤›nda meydana gelmifl K-G eksenliolanlar birincil k›vr›mlanma, Geç Kretase-Paleosen sürecinde oluflan KD-GB eksenli olanlar ise ikincil k›vr›mlanmaolarak adland›r›lm›flt›r. ‹kincil k›vr›mlanma ve bölgenin napl› yap› kazanmas› eflzamanl›d›r. Çobanda¤› nap› da ikin-cil k›vr›mlanman›n etkilerini yans›tmaktad›r. Bölgede, günümüzde de etkinli¤ini sürdüren K-G yönlü s›k›flman›n birsonucu olarak geliflen D-B gidiflli k›vr›m eksenleri saptanm›flt›r. Siyah Alada¤ nap›n› oluflturan istif Erken-Orta Tri-yas’a kadar sürekli bir çökelmeyi göstermektedir. Bu dönem, Orta Triyas sonunda etkin olan tektonizma sonucun-da K-G eksen do¤rultusuna sahip k›vr›mlar› gelifltirmifltir. ‹nceleme alan›nda Geç Triyas yafll› birimlere ise rastlan-mam›flt›r. Geç Kretase sonu ve Paleosen’deki s›k›flma ile bölge k›vr›mlanm›fl, Jura ve Kretase yafll› birimler Erken-Orta Triyas ve daha yafll› birimler üzerinde sürüklenmifltir. Jura-Kretase yafll› birimlerin s›yr›lma fleklinde sürüklen-di¤ini Jura yafll› birimlerin taban›nda yer alan 5-6 cm kal›nl›¤›ndaki breflik zon kan›tlamaktad›r.

Anahtar Kelimeler: Alada¤lar, Çobanda¤ nap›, Do¤u Toroslar, stratigrafi, tektonik.

ABSTRACTThe study area is located approximately 16 km SE of Sulucaova village in Çamard› (Ni¤de), to the west the Eas-tern Taurides and is observed within the Siyah Alada¤ nappe. The investigated area is bounded by the sinistralEcemifl fault to the west, the ophiolitic melange of the Beyaz Alada¤ nappe to the south and the Siyah Alada¤ nap-pe to the east and north. The Alada¤ mountains exhibit a nappe structure that occurred during the Late Cretaceo-us-Paleocene time interval. The tectono-stratigraphic units in the Alada¤ mountains are called Yahyal›, Siyah Ala-

Yerbilimleri, 28 (2), 113-126Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araflt›rma Merkezi DergisiJournal of the Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University

A. GürbüzE-posta: agurbuz@eng.ankara.edu.tr

Alada¤lar bölgesi daha önceki çal›flmalarda ge-nel hatlar›yla incelenmifltir. Bunlardan Blumenthal(1952), Toroslar’›n napl› yap›s›n› ilk kez ortayakoyan araflt›rmac›d›r. Özgül (1976), Toroslar’›nçeflitli kesimlerinde, yo¤unlukla Orta ve Do¤u To-roslar’da sürdürdü¤ü araflt›rmalar›na dayanarakToros kufla¤›n›n baz› temel jeoloji özelliklerini be-lirlemifl ve ortak stratigrafik-tektonik özellikleredayanarak Toros kufla¤› boyunca çeflitli birliklerinvarl›¤›n›, bu birliklerin birbirleri ile tektonik doka-nakl› ve ço¤u yerde allokton örtüler oluflturdu¤u-nu ileri sürmüfltür. Yetifl (1978), Ecemifl Fay Zo-nu’nun Maden Bo¤az› ve Kam›fll› aras›ndaki ke-simin karmafl›k stratigrafi istifini ve EcemiflFay’›n›n genel özelliklerini araflt›rm›flt›r. Bu arafl-t›rmac›ya göre Ecemifl Fay Zonu Paleosen son-ras› - Lütesiyen öncesinde oluflmufl olup, K20Dgidiflli, sol yönlü ve do¤rultu at›ml›d›r. Fay›n top-lam at›m›n› ise, yaklafl›k 80 ± 10 km hesaplan-m›flt›r. Ricou (1980), Toroslar’›n kireçtafl› ekseni-ni Arap - Afrika levhas›n›n bir parças› oldu¤unukabul ederek, bunlar›n tüm kuflak boyunca birerallokton nap örtüsü oluflturan metamorfitlerin veofiyolitlerin alt›nda tektonik pencereler fleklindeyüzeyledi¤ini belirtmifltir. Tekeli (1980), Alada¤-lar’›n yap›sal evriminde afla¤›da belirtilen üç fark-l› dönemin etkinli¤ini ileri sürmüfltür. Bunlar; GeçTriyas-Erken Kretase zaman aral›¤›n› kapsayandurayl› k›ta kenar›n›n Senoniyen’de faylanmaylabozularak ilk ofiyolit yerleflmesini ve Maastrihti-yen’de gerçekleflen k›ta kenar›n›n naplanmas›ve peridotit nap›n›n yerleflmesini içeren dönem-lerdir. Tekeli (1981), Alada¤ ofiyolitli melanj›n›kendi içinde farkl› özellikler tafl›yan, en altta düz-gün taban istifi, üzerinde olistrostrom bölümü veen üstte düzensiz bölüm olarak üç bölüme ay›rt-

da¤, Mineratepeler, Çataloturan, Beyaz Alada¤ (ophiolitic melange), and Alada¤ (ophiolite nappe) from bottom totop. Lithologic units of the Siyah Alada¤ nappe have an age range from Devonian to Late Cretaceous. In the studyarea, Late Devonian units do not crop out whereas Carboniferous to Late Cretaceous units are common. Carbo-niferous and Triassic rock units were investigated as the part of the Siyah Alada¤ nappe. This thrust sheet is tec-tonically overlain by the Jurassic-Cretaceous Çobanda¤ nappe. The rock units of the Siyah Alada¤ nappe havetwo distinct fold-axes in the study area. The first one, that occurred during Late Cretaceous-Early Jurassic, showsa N-S trend. The second one, that occurred during the Late Cretaceous-Paleocene, presents a NE-SW trend, andnappe structure in the region occurred at the same time. These folding affects are seen in the Çobanda¤ nappe.The E-W fold-axes are presently dominant as a result of a N-S compressional regime in the study area. The lit-hostratigraphy of the Siyah Alada¤ nappe clearly shows permanent sedimentation until Early-Middle Triassic. Atthe end of the Middle Triassic, N-S trending fold-axes were developed due to tectonic activity. Late Triassic unitsare absent in the study area. Due to compressional tectonism during the Late Cretaceous-Paleocene, ductile struc-tures occurred firstly and then the Jurassic-Cretaceous units thrusted over Middle Triassic or older units. The ba-se of the Jurassic units is characterized by a 5-6 m thick brechiated zone that is the indication of a decollementstructure of thrust sheet.

Key Words: Alada¤lar, Çobanda¤ nappe, Eastern Taurides, stratigraphy, tectonic.

114 Yerbilimleri

G‹R‹fi

‹nceleme alan›n› içine alan Alada¤lar bölgesi ma-den yataklar› aç›s›ndan çok önemli bir bölge ol-mas› ve Türkiye’nin özellikle kurflun-çinko (Pb-Zn) ihtiyac›n›n büyük bir kesimini karfl›lamas› ne-deniyle, bölgede gerçeklefltirilen çal›flmalar dahaçok maden yataklar› çerçevesinde kalm›flt›r. An-cak madenlerden yeterince yararlanabilmek içinbölgenin jeolojik özelliklerinin çok iyi bilinmesi ge-rekmektedir. Bu çal›flmada incelenen alan, Ala-da¤lar bölgesinde Ni¤de ili Çamard› ilçesi s›n›rla-r› içinde 1/25.000 ölçekli Kozan M34-a2 paftas›n-da yer almaktad›r (fiekil 1).

fiekil 1. ‹nceleme alan›n›n yer bulduru haritas›.Figure 1. Location map of the investigated area.

lam›flt›r. Araflt›rmac›, bölgenin 1/100.000’lik jeolo-ji haritas›n› çizerek ve büyük ölçekte enine kesit-leri haz›rlayarak bölgenin napl› yap›s›n› göster-meye çal›flm›fl, ayr›ca peridotit naplar›n›n da ku-zeyden güneye do¤ru geldi¤ini ileri sürmüfltür.Ulako¤lu (1983), Yahyal› ilçesinin bat›s›nda belir-li bir alanda yüzeyleyen birimlerin formasyon ad-lamas›n› yapm›flt›r. Serdar vd. (1985), Do¤u To-roslar’daki farkl› stratigrafik dizilimler ile yap›salkonumlar›n yan› s›ra, birimleri paraotokton, neoo-tokton, allokton ve karmafl›k seri olarak ay›rt et-mifllerdir. Ayhan ve Lengeranl› (1986), Alada¤-lar’›n orta ve kuzey kesimlerinin ayr›nt›l› jeoloji ha-ritas›n› haz›rlayarak Yahyal›, Siyah Alada¤ ve Mi-neratepeler naplar›n›n tektono-stratigrafik özellik-lerini ve Baflyayla ofiyolitli karmafl›¤› ile otoktonnitelikli Yahyal› granitoyidlerini incelemifllerdir.Lengeranl› vd. (1986), önceki çal›flmalar›n›n de-vam› niteli¤inde Yahyal› ilçesinin do¤usunu ince-lemifller ve Jura ve Kretase yafll› birimlerin SiyahAlada¤ nap› üzerinde Jura-Kretase nap› olarakyer ald›¤›n› vurgulam›fllard›r. Eren vd. (1993),Geç Permiyen yafll› Zindandere formasyonunaait de¤iflik mikrofasiyeste karbonatlar ve bu kar-bonatlarla ender ara katk›lar fleklinde ince kuvarsarenitlerin en yafll› olufluklar oldu¤unu ve bunlar›aç›sal uyumsuzlukla örten Jura yafll› Çobankayaformasyonunun da yine de¤iflik mikrofasiyestekarbonat kayaçlar›ndan meydana gelmifl oldu¤u-nu saptam›fllard›r. Pb-Zn cevherleflmesinin stra-tigrafik denetimli olmad›¤›n› belirten bu araflt›rma-c›lar, cevherleflmenin Geç Permiyen ve Jura yafl-l› formasyonlarda, ayn› oranda olmasa da birliktegözlendi¤ine, Çobankaya formasyonu içindekiPb-Zn cevherleflmelerinin ço¤unlukla k›r›k zonla-r› ile ilgili oldu¤unu ancak Zindandere formasyo-nu içindeki cevherleflmelerin ise, k›r›k zonlar›n›nyan› s›ra, küçük antiklinal eksen düzlemleri ile deiliflkili oldu¤una iflaret etmifllerdir.

Bu çal›flma; inceleme alan›n›n genelini oluflturanSiyah Alada¤ nap›na ait birimlerin tan›mlanmas›,stratigrafik istifinin ayr›nt›l› olarak ortaya ç›kar›l-mas› ve yap›sal verilerle deformasyon evrelerininsaptanmas›na yönelik amaçlarla gerçeklefltirilmiflolup, Toroslar’›n karmafl›k jeolojik yap›s›n›n ay-d›nlat›lmas›na katk› sa¤lanmas› düflünülmüfltür.

STRAT‹GRAF‹

Siyah Alada¤ Nap›

Siyah Alada¤ nap› inceleme alan›n›n taban›ndaizlenir (fiekil 2). Üstünde yer ald›¤› Yahyal› nap›

ile dokanak iliflkisinin görülemedi¤i nap›n taba-n›n›nda, inceleme alan›nda yüzeylemeyen Ha-rabe formasyonu (Geç Devoniyen) yer al›r. Ça-l›flma alan›nda yüzeyleyen birimler ise afla¤›dabelirtilmifltir.

Köflkdere Formasyonu

Siyah Alada¤ nap›n›n çal›flma alan› içinde enyafll› birimi Köflkdere formasyonu olup, ad›n› eniyi yüzeylendi¤i Köflkdere mevkiinden alm›flt›r(Ayhan vd., 1984). Çal›fl›lan bölgede Köflkdereformasyonu, Yaz›p›nar ve Körmenlik yaylalar›aras›nda Tekneli antiklinoryumunun afl›nan k›s-m›nda yüzlek verir (fiekil 3). Alada¤lar bölgesin-

Gürbüz vd. 115

fiekil 2. ‹nceleme alan›n›n genellefltirilmifl stratigrafikdikme kesiti.

Figure 2. Generalized stratigraphic columnar sectionof the study area.

fiekil 3. Ni¤de-Çamard›-Tekneli yöresinin jeoloji haritas›.Figure 3. Geological map of Ni¤de-Çamard›-Tekneli area.

de Baflyayla koridorunun bat›s›nda Köflkderemevkii ve Minas yaylas›n›n kuzey-kuzeydo¤u-sunda yine antiklinallerin afl›nan kesimlerindeyüzeylenir.

‹nceleme alan› d›fl›nda, Köflkdere mevkiindeHarabe formasyonu üzerine uyumlu konumdagelen formasyonun üzerinde yine uyumlu ko-numda Sar›oluk formasyonu yer al›r. ‹ncelemealan›nda ancak 20-25 m’lik kal›nl›¤›n›n görüle-bildi¤i bu birimde, ayr›flm›fl yüzeyleri sar›ms›,kahverengimsi, yeflilimsi ve k›rm›z›ms› killi ki-reçtafllar› bulunur. Arazide yumuflak bir topo¤-rafya sunan birim brachiopoda kavk›lar› içerir.‹nceleme alan› d›fl›nda 600 m kal›nl›ktaki for-masyon, bol makro ve mikro fosil içeriklidir.Köflkdere formasyonunun yafl›, saptanan; Fusi-

ella sp., Mediocris sp., Monotaxinoides sp.,Glyphostomella sp., Schubertella sp., Paleotex-tularia sp., Tetrataxis sp., Eotuberitina sp., Ovi-nella sp., Archaesphaera sp., Tuberitina sp.,Earlandia sp., Pascysphaeara sp., Globivalvuli-na sp. fosillerine göre Karbonifer’dir.

Sar›oluk Formasyonu

Ad›n› Baflyayla koridorunun bat›s›ndaki Sar›o-luk yaylas›ndan alan Sar›oluk formasyonu (Ay-han vd., 1984), alt›ndaki Köflkdere ve üstündekiZindandere formasyonlar› ile uyumlu konumda-d›r. Birim, inceleme alan›nda Yaz›p›nar ve Kör-menlik yaylalar› aras›nda Tekneli antiklinoryu-munun afl›nan kesimlerinde dar bir flerit halindeizlenir (bkz. fiekil 3).

116 Yerbilimleri

‹nceleme alan› d›fl›nda, Köflkdere mevkii ve Mi-nas yaylas› civar›nda da yüzeyleyen birimin ta-ban› Girvanella’l› kireçtafllar› ile bafllar. Bu ki-reçtafllar›n›n üst k›s›mlar› Pseudoschwagerinasp. bak›m›ndan zengindir. Daha üstte fosilsiz veyo¤un kalsit içeri¤i nedeniyle alacal› görünümlükireçtafllar› bulunur. Birimin en üstünde bol fosil-li gri kireçtafllar› yer al›r. Birimde tabaka kal›nl›k-lar› 10-50 cm aras›ndad›r. Alada¤lar bölgesinde100-150 m kal›nl›k sunan birim inceleme alan›n-da yaklafl›k 130 m kal›nl›¤a ulafl›r. Sar›oluk for-masyonu; Pseudoschwagerina sp., Girvanellasp., Triticites sp., Paleotextularia sp., Tetrataxissp., Plectogyra sp., Globivalvulina sp. ve Noda-sariidae fosillerine dayan›larak Erken Permiyenolarak yaflland›r›lm›flt›r.

Kuvarsit üyesi: Erken Permiyen-Geç Permiyengeçiflinde yer alan kuvarsitler, Sar›oluk formas-yonunun en üst seviyesini oluflturur. Beyaz›ms›ve pembemsi kuvarsitler, çatlaklar›nda bulunandemir mineralleri nedeniyle yer yer k›rm›z›ms›renk alm›fllard›r. ‹nceleme alan›nda yaklafl›k 25m kal›nl›¤›ndaki birimde tabaka kal›nl›klar› 10-100 cm aras›nda de¤iflir. Kuvarsitlerin yafl›,stratigrafik konumlar›ndan dolay› Erken Permi-yen’dir.

Zindandere Formasyonu

Alada¤lar bölgesinde Siyah Alada¤ nap›n›n engenifl yay›l›m›na sahip birimi olan Zindandereformasyonu, Sar›oluk formasyonunun kuvarsitüyesinin üzerine uyumlu olarak gelir. Biriminüzerinde de yine uyumlu konumda yer alan Difl-döken formasyonu bulunur. Yüzeyledi¤i kesim-lerde Çobanda¤ nap›n›n Alagöl formasyonu ta-raf›ndan tektonik olarak üzerlenir. Formasyon,Ayhan vd. (1984) taraf›ndan birimin en iyi görül-dü¤ü yerin Zindandere olmas› nedeniyle, Zin-dandere formasyonu olarak adland›r›lm›flt›r. Zin-dandere formasyonu çal›flma alan›nda kuzeydeTafll› tepe ve Çifte tepe aras›nda, 3298 m rak›m-l› tepe, Karagüney tepe, Alagöl da¤›, Maden te-pe, K›l›ç tepe ve Tilki çukuru civar›nda tektonikpencereler fleklinde yüzeyler (bkz. fiekil 3).

Birim grimsi ve siyah›ms› renkli, her yerde çokiyi tabakalanma sunan kireçtafllar› ile temsil edi-lir. Tabaka kal›nl›klar› genellikle 30-70 cm ara-s›nda olmakla birlikte, yer yer 1-6 m’ye kadar daç›kabilmektedir. Tabaka kal›nl›klar›n›n az oldu-¤u yerlerde kireçtafllar› daha aç›k renkli ve bolfosil içeriklidir. Buna karfl›n tabaka kal›nl›klar›-

n›n artmas›yla renk giderek koyulaflmakta ve fo-sil içeri¤i azalmaktad›r. Zindandere formasyo-nunda bir yeflil alg çeflidi olan ve siyah beneklerfleklinde arazide kolayca fark edilebilen Mizzi-a’lar›n çok bol bulunmas› nedeniyle birim “Miz-zia?l› kireçtafllar›” olarak an›lm›flt›r.

Birim içerisinde kal›nl›klar› 1-1.5 m aras›nda de-¤iflen ve do¤rultular› boyunca yaklafl›k 1.5 kmizlenebilen kuvarsit bantlar› mevcuttur. Kireçtafl›tabakalar› ile tamamen uyumlu olan bu bantla-r›n alt ve üst dokanaklar› kireçtafllar› ile geçifllide¤ildir. Çobangedi¤i’nin bat›s›nda aralar›nda20-30 m uzakl›k olan 50-150 cm kal›nl›¤›nda 3ayr› kuvarsit bant› saptanm›flt›r.

‹nceleme alan›nda 400 m’si izlenebilen Zindan-dere formasyonu Alada¤lar bölgesinde yaklafl›k925 m kal›nl›¤a sahiptir. Zengin bir makro vemikro fosil faunas› kapsayan birimin yafl›; Mizzi-a sp., Pseudovermiporella sp., Permocalculussp., Agathammina sp., Hemigordius sp., Globi-valvulina sp., Nankinella sp., Dagmarita sp., Pa-radagmarita sp., Pachyphloia sp., Glomospirasp., Paraglobivalvulina sp., Genitzina sp., Staf-fellidae ve Hemigordiopsidae, fosillerine göreGeç Permiyen’dir.

Zindandere formasyonu içinde ve bu formasyo-nun Çobanda¤ nap›n›n Alagöl formasyonu iledokana¤›nda boksit mercekleri izlenmektedir.Genellikle küçük boyutlu boksit mercekleri en-der olarak 10 m kal›nl›k ve 100 m uzunluktad›r-lar. Boksitler koyu kahverengimsi, bordomsu,koyu sar›ms› ve yeflilimsi renkli olup, pizolitikkarakterdedir. Kil içeri¤inin fazla oldu¤u yerlerçok gevflek olup kolayca da¤›lmaktad›r, koyurenkli olan yerler ise serttir.

Difldöken Formasyonu

Siyah Alada¤ nap›n›n en üstünde yer alan Difl-döken formasyonu, çal›flma alan› içerisindeyaklafl›k K-G do¤rultusunda uzanmaktad›r (bkz.fiekil 3). Birim, alt›ndaki Zindandere formasyo-nu ile uyumludur. Tekeli vd. (1981) Çataloturanve Siyah Alada¤ nap›ndaki Triyas birimlerini Kü-çüksu formasyonu, Ayhan (1983) ve Ayhan vd.(1984) ise Küçüksu istifi olarak adlam›fllard›r.Ayhan ve Langeranl› (1986), Siyah Alada¤ na-p›ndaki Triyas yafll› birimlerin Çataloturan nap›-na benzese de, baz› farkl›l›klar gösterdi¤ini be-lirtmifller ve Siyah Alada¤ nap›n›n Triyas yafll›birimlerini Difldöken formasyonu olarak tan›mla-m›fllard›r. Birim bu makalenin yazarlar›nca da

Gürbüz vd. 117

ayn› adla kabul edilmifltir. Formasyonda alttaKap›zdere oolitik kireçtafl› ve Mezargedik marn-çamurtafl› üyeleri ay›rtlanm›flt›r.

Kap›zdere oolitik kireçtafl› üyesi: Alt›ndaki Zin-dandere formasyonu ile geçiflli olan bu birim,Mezargedik ve Difldöken yaylalar› aras›nda incebir flerit halinde uzan›r. Üye oolitik kireçtafllar›ile bafllar ve üstte killi kireçtafllar›na geçifl gös-terir. Killi kireçtafllar› üzerinde stromatolitli kireç-tafl› seviyesi yer al›r. Kal›nl›¤› 50-200 m aras›n-da de¤iflen Kap›zdere oolitik kireçtafl› üyesininyafl› Ammodiscus parapriscus Ho, Glomospirashengi Ho, Cyclogyra mahajeri Bronnimann,Restocornuspira kalhouri Bronnimann, Mean-drospira pusilla (Ho) Endothyra sp., Variostomasp., Earlanditina sp. fosillerine göre Skitiyen-La-diniyen’dir (Tekeli vd., 1981).

Mezargedik marn-çamurtafl› üyesi: Kap›zdereoolitik kireçtafllar› üzerine Siyah Alada¤ nap›Triyas›n›n en tipik ve genifl yay›l›ml› birimi olanmarn-çamurtafl›-silttafl› ardalanmas› gelir. Yefli-limsi, morumsu, grimsi ve kahverengimsi, ince

tabakal›, flisti görünümlü yer yer laminal› bu bi-rim yumuflak bir topo¤rafya oluflturur. ‹çinde yeryer kal›nl›klar› 10-40 cm aras›nda de¤iflen grim-si kireçtafl› mercekleri izlenir. Kal›nl›¤› yaklafl›k500 m olan üyenin yafl›, Kap›zdere oolitik kireç-tafllar› ile ayn› fosilleri içermesi nedeniyle, Skiti-yen-Ladiniyen’dir (Tekeli vd., 1981).

Çobanda¤ Nap›

Siyah Alada¤ nap›n›n üzerinde izlenen Çoban-da¤ nap› ilk kez bu çal›flmada ortaya konulmufl-tur (fiekil 4). Çobanda¤ nap›nda; Alagöl, Onba-fl›n›n Yurdu ve Yarp›zl›k formasyonlar› ay›rtlan-m›flt›r (bkz. fiekil 3).

Alagöl Formasyonu

‹nceleme alan›nda Siyah Alada¤ nap›n›n Zin-dandere formasyonu ile beraber en genifl yay›-l›ma sahip Alagöl formasyonu, yer yer dolomitikseviyeler içeren kireçtafllar› ile temsil edilir. Bi-rim inceleme alan›nda Alagöl da¤›, Maden te-

118 Yerbilimleri

fiekil 4. Çobanda¤› nap›na ait Alagöl formasyonu ile Siyah Alada¤ nap›na ait Zindandere formasyonu aras›nda-ki tektonik iliflki (Pz:Geç Permiyen yafll› Zindandere formasyonu, Trd:Erken-Geç Triyas yafll› Difldökenformasyonu, Ja: Jura yafll› Alagöl formasyonu).

Figure 4. Tectonic relation between the Alagöl formation of the Çobanda¤› nappe and Zindandere formation of theSiyah Alada¤ napp. (Pz: Late Permian aged Zindandere formation, Trd: Early-Late Triassic aged Difldö-ken formation, Ja: Jura aged Alagöl formation).

pe, K›l›ç tepe, Aktepe, Narp›zl› yaylas›, Karge-di¤i, Kat›rk›r› tepe, Çobanda¤› ve Y›ld›z tepe ci-varlar›nda yüzeyler. Ço¤unlukla Zindandereformasyonunu, Y›ld›z tepe ve Çelerim çukurudo¤usunda Difldöken formasyonunu tektonikolarak üzerleyen Alagöl formasyonu üzerindeuyumlu olarak Onbafl›n›n Yurdu formasyonuyer al›r.

Formasyon; Metag-Stolberger (1971) taraf›n-dan ‘kal›n tabakal› transgresif kalker’, Tekeli vd.(1981) taraf›ndan da ‘Divrik da¤› formasyonu’olarak adlanm›flt›r. Ayhan vd. (1984) ise, birimi‘Çobankayas› formasyonu’ ad›yla tan›mlayarakformasyonu; Onbafl›n›n Yurdu laminal› kireçtafl›üyesi, Çobangedi¤i kireçtafl› üyesi ve Hurçda¤›kireçtafl› üyesi olmak üzere üç alt birime ay›rtla-m›fllard›r. Hurçda¤› kireçtafl› üyesi incelemealan› d›fl›nda olup, Onbafl›n›n Yurdu laminal› ki-reçtafl› üyesi de bu çal›flmada Onbafl›n›n Yurduformasyonu olarak tan›mlanan stramatolik ki-reçtafllar›d›r.

Alagöl formasyonunu oluflturan kireçtafllar›grimsi ve mavimsi, çok belirgin tabakalanmagösteren kireçtafllar› ve tabaka kal›nl›klar›n›n gi-derek artmas›yla geliflmifl masif kireçtafllar› iletemsil edilir. Bu çal›flmada tabaka kal›nl›klar›30-100 cm aras›nda de¤iflen orta-kal›n tabakal›kesimler ile kal›n tabakal›-masif kesimler ayr›ayr› haritalanm›fllard›r (bkz. fiekil 3). Yine ilk kezbu çal›flmada ay›rtlanan koyu grimsi ve siya-h›ms› dolomit ve dolomitik kireçtafllar› da kireç-tafl› seviyesinin üzerinde yer al›r. Alagöl formas-yonunun en üst seviyelerini oluflturan bu dolo-mit ve dolomitik kireçtafllar›n›n yafl›, saptananNautiloculina circularis (Said ve Barakat), Am-mobaculites sp. ve Trocholina sp. gibi fosilleredayan›larak Geç Jura (Oksfordiyen-Erken Kim-mericiyen) olarak belirlenmifltir.

‹nceleme alan›nda 250-300 m kal›nl›k sunanAlagöl formasyonunun Alada¤lar bölgesinde900-1000 m kal›nl›¤a sahip oldu¤u bilinmekte-dir. Formasyonun yafl› belirlenen; Pseudocy-clammina sp., Sigmovalvulina sp., Textulariasp., Trochammina sp., Kurnubia sp., Pfenderinasp., Glomospira sp., Haurania sp., Miliolidae fo-sillerine göre Erken-Geç Jura’d›r.

Onbafl›n›n Yurdu formasyonu

Alada¤lar bölgesinde sadece inceleme alan›n-da ve yak›n çevresinde gözlenen formasyonunen genifl yay›l›m› Onbafl›n›n Yurdu, Zindandere,

Gedik tepe, 3047 m rak›ml› tepe, Saçkayas› te-pe ve Körmenlik yaylas›n›n güneyindedir.

Bugüne de¤in yap›lan incelemelerde içinde her-hangi bir fosil saptanamayan birime önceki ça-l›flmalarda Karbonifer’den Triyas’a kadar de¤i-flik yafllar verilmifltir. Ayhan vd. (1984) ile Ayhanve Lengeranl› (1986) taraf›ndan birim Çobanka-ya formasyonunun ‘Onbafl›n›n Yurdu laminal›kireçtafl› üyesi’ fleklinde tan›mlanm›fl ve jeolojikkonumuna göre Erken Jura yafl› verilmifltir. ‹n-celeme alan›nda yüzeyleyen birimdeki stroma-tolitik kireçtafllar› ayr› bir formasyon olarak ka-bul edilmifl ve Onbafl›n›n Yurdu formasyonuolarak adland›r›lm›flt›r.

Birim, Alagöl formasyonunun dolomit-dolomitikkireçtafllar› üzerinde uyumlu konumda yer al›r.Üstünde de yine uyumlu konumda Yarp›zl›k for-masyonu bulunur. Formasyon, altta kal›nl›¤›yaklafl›k 2 m ve her yerde izlenemeyen kristali-ze kireçtafllar› ile bafllar ve üste do¤ru stromato-litik kireçtafllar›na geçilir. S›¤ ve s›cak denizler-de oluflan stromatolitik kireçtafllar› arazide lami-nal› kireçtafllar›na benzerlik gösterirler. Renklerialt kesimlerde bej ve gri olan stromatolitik kireç-tafllar›nda renk üst kesimlere do¤ru giderek ko-yulaflmakta ve siyah›ms› bir görünüm almakta-d›r. S›¤ ortamda yaflayan stromatolitler f›rt›nadalgalar›ndan etkilenmifller ve breflik bir durumkazanm›fllard›r. Bu durum, Ayhan vd. (1984) ta-raf›ndan breflleflmenin gelgit üstü bölgede çö-kelme s›ras›nda oldu¤u gibi, diyajenez s›ras›n-da sedimanter breflleflme fleklinde de oluflabile-ce¤i fleklinde ifade edilmifltir. Stromatolitik kireç-tafllar› küçük ve büyük boyutlu olmak üzere in-celeme alan›nda en fazla k›vr›mlanman›n göz-lendi¤i birimdir.

Stromatolitli kireçtafllar› üzerinde alttan üstedo¤ru koyu kahverengimsiden bafllayan ve gi-derek aç›larak grimsi, yeflilimsi ve pembemsirenkler alan dolomit seviyesi bulunmaktad›r.Genellikle orta kal›nl›kta tabakalanmaya sahipdolomitlerde tabaka kal›nl›klar› 20-60 cm ara-s›nda de¤iflir.

Çal›flma alan›nda yaklafl›k 180-200 m kal›nl›¤asahip Onbafl›n›n Yurdu formasyonunda yafl ta-yini yap›labilecek bir fosil bulunamam›flt›r. An-cak Alagöl formasyonunun Geç Jura yafll› dolo-mit-dolomitik kireçtafllar› üzerinde uyumlu ko-numda bulunmalar› ve üzerinde de Geç Kretaseyafll› Yarp›zl›k formasyonunun yer almas›na da-yan›larak birimin yafl› Geç Jura -Erken Kretaseolarak verilmifltir.

Gürbüz vd. 119

Yarp›zl›k Formasyonu

‹nceleme alan›n›n güneyinde ve kuzeybat› kesi-minde izlenen Yarp›zl›k formasyonu, önceki ça-l›flmalarda de¤iflik yafll› kaya gruplar› aras›nda,özellikle Jura yafll› formasyonlar içinde gösteril-mifl ve ilk kez bu çal›flmada formasyon düzeyin-de ele al›nm›flt›r. Tipik yüzeylemesi ve alttaki bi-rimlerle dokanak iliflkisi en iyi Yarp›zl›k tepe ci-var›nda görülebildi¤i için birim Yarp›zl›k formas-yonu olarak adland›r›lm›flt›r.

Formasyon, Çobanda¤ nap›n›n en üstünde yeral›r ve alt›ndaki Onbafl›n›n Yurdu formasyonuile uyumludur. Ancak taban›nda genellikle tekto-nizma etkileri yo¤undur. Yer yer sarp ve enge-beli görünüm sunan formasyon, grimsi, siya-h›ms› renkten k›rm›z›ms› kahverengine kadarde¤iflik renkler sunan kireçtafllar› ile içindekibantlar halinde dolomitik kireçtafllar› ile temsiledilir. Belirgin tabakalanma gözlenen birimdetabaka kal›nl›klar› 30-100 cm aras›nda de¤ifl-mekte olup, tabaka kal›nl›¤›n›n artt›¤› kesimler-de rengin koyulaflt›¤› gözlenmifltir.

Yarp›zl›k formasyonunda belirlenen; Chrysalidi-na gradata (D’orbigny), Nezzazatinella picardi(Heuson), Cuneolina pavania (D’orbigny), Glo-botruncana cf. arca (Cushman), Globotruncanagr. linneiana (D’orbigny), Rosita cf. stuartiformis(Dalbiez), Nezzazata sp., Globotruncana sp.,Globigerinidae, Miliolidae, Ophthalmididae fosil-lerine göre Senomanien-Kampaniyen-Maastrih-tiyen yafl› verilmifltir.

Ofiyolitik Melanj

Melanj serisi bölgedeki blok hareketleri ve nap-lanmalarla ilgili olarak bindirme hatlar› aras›ndaince fleritler fleklinde bulunur. Siyah Alada¤ na-p›n›n Yahyal› ve Çobanda¤ naplar› aras›ndakidokanaklar› hariç, di¤er naplar aras› dokanak-larda izlenen ofiyolitik melanj inceleme alan›n›ngüneyinde yaklafl›k D-B do¤rultuda uzan›r veÇobanda¤ nap›n›n Yarp›zl›k formasyonunu tek-tonik olarak üzerler.

Birim, Tekeli vd. (1981) taraf›ndan ayr›nt›l› ola-rak incelenmifltir. Bu araflt›rmac›lar istifin Ana-dolu’da yayg›n rastlanan ofiyolitli melanj özellik-lerini tafl›d›¤›n› belirterek, melanj›n iç yap›s›ndabulunan üç ana grubu ay›rtlam›fllard›r. Bu bö-lümler; en altta düzenli istif özellikleri tafl›yan birbölüm, bunun üzerinde olistrostromlar›n yayg›noldu¤u bölüm ve en üstte düzensiz bir iç yap›n›n

hakim oldu¤u bölümdür. S›k fasiyes de¤iflimisunan düzenli taban istifinin yayg›n kaya türleribol ofiyolit k›r›nt›l›, k›r›nt›l› türbidit ve çak›l boyumalzeme içeren tane akmas› çökelleri, pelajikmikrit ve çamurtafllar›d›r. Olistrostrom bölümün-de bulunan bloklar›n bir k›sm› yabanc› kökenli,di¤er bir k›sm› da olistrostrom hamuruyla ayn›ortamda çökelmifl ve akma s›ras›nda bloklafl-m›fl sert veya masif birimlere aittir. Çörtlere biri-min en üst kesiminde, yumuflak morfoloji sunankaotik bölümü içinde ve gelifli güzel saç›lm›fl de-¤iflik boyutlardaki masif kaya bloklar› fleklinderastlanmaktad›r. Bu birim bafll›ca; volkanik flifl,volkanotortul, olistrostrom, volkanik malzeme,serpantinit, radyolarit, çörtlü kireçtafl›, volkanikbrefl, granodiyorit, diyabaz, gabro ve baflkalafl-m›fl kayalar› içerir.

‹nceleme alan›nda ofiyolitik melanj, altta ince ta-neli kumtafllar›ndan oluflan düzey ile bafllar.Kumtafllar›n›n taze k›r›k yüzeyleri grimsi ve yefli-limsi, ayr›flm›fl yüzeyleri de kahverengimsi renk-tedir. Kumtafllar›n›n üzerinde ise, içinde de¤ifliktürde kireçtafl› bloklar› içeren çamurtafllar› veserpantinitler yer al›r. Tekeli vd. (1981)’ne göreofiyolitli melanj temeli oluflturan platform tipi kar-bonatlarla çökelme dokanakl› olup, k›ta sahanl›-¤› üzerinde Senoniyen havzas›nda geliflmifltir.

Kuvaterner

Yamaç molozu

Mevsimler ve gece-gündüz aras›ndaki s›cakl›kfarklar›n›n fazla olmas› ile geliflen ve yo¤un fizik-sel ayr›flma sonucu çevredeki kayalardan türe-yen malzeme, tafl›y›c› unsurlar›n (ya¤mur, kay-nak suyu) az olmas› nedeniyle ayn› h›zla kay-nakland›¤› yerden uza¤a tafl›namamakta, genel-likle yamaç molozu halinde de¤iflik formasyonlarüzerinde yer almaktad›r. Ayr›ca Alagöl p›nar›,Difldöken p›nar›, Çelerim çukuru ve Körmenlikyaylas› gibi nispeten çukur alanlarda kal›n molozy›¤›fl›m› görülür. Farkl› flekil ve boyutta, ço¤ukeskin köfleli tane ve bloklardan oluflan yamaçmolozu ve moloz y›¤›fl›mlar›n›n kal›nl›klar› de-¤iflken, ancak moloz y›¤›fl›mlar›n›n kal›nl›klar›yamaç molozlar›na göre oldukça fazlad›r.

Alüvyon

Alüvyonlar›n çal›flma alan›nda sadece Kocaka-p›z deresinin bulundu¤u kesimde izlenmesinekarfl›n, çal›flma alan› d›fl›nda Tilkitafl› Tepe’ye

120 Yerbilimleri

ve daha afla¤› kotlardaki düzlüklere kadar uzan-d›¤› gözlenmifltir. Alüvyonlar Siyah Alada¤ veÇobanda¤› birimlerinin çak›llar›n› içermektedir.‹çerdi¤i tanelerde yuvarlaklaflma ve küresellefl-me ola¤an olup, taneler silt-blok aras› çok de-¤iflken boyutlar sunmaktad›r.

YAPISAL JEOLOJ‹

K›vr›mlar

‹nceleme alan›ndaki birimlerin tamam›na yak›n›yo¤un flekilde k›vr›mlanm›fl kireçtafllar› ile tem-sil edilmektedir. Özellikle Onbafl›n›n Yurdu for-masyonunun stromatolitli kireçtafllar› büyük veküçük ölçekte birçok k›vr›m ile en fazla k›vr›m-lanmaya maruz kalm›fl birimdir. Buna karfl›n ay-n› formasyon içinde dolomitlerin az k›vr›mlanmagöstermelerinin nedeni bu kayalar aras›ndakidayan›m farkl›l›¤›ndan ileri geldi¤i düflünülmek-tedir. Arazi verileri ile inceleme alan›ndaki birim-lerin farkl› iki eksen do¤rultusunda k›vr›mland›k-lar› belirlenmifltir. En fazla izlenen k›vr›m çeflit-leri asimetrik ve simetrik k›vr›mlar olup, bu k›v-r›mlar, k›vr›m eksen do¤rultular›na göre afla¤›-daki gibi grupland›r›lm›flt›r.

Eksen do¤rultular› yaklafl›k K-G olan k›vr›mlarsadece Siyah Alada¤ nap›ndaki formasyonlardaincelenmifltir. Eksen do¤rultular› K15D ile K20Baras›nda de¤iflen bu k›vr›mlar ço¤unlukla kuze-ye dal›ml›d›rlar (fiekil 5a) . Tekneli antiklinoryu-

munun K10B ve K-G do¤rultu ile devam eder-ken do¤rultusunun Çobangedi¤i mevkiinin bat›-s›ndan itibaren K25D ölçülmesi k›vr›m›n ikincilk›vr›mlanma sürecinde yeniden k›vr›mlanmas›sonucudur (fiekil 5b). K›vr›m ekseni do¤rultular›yaklafl›k K-G olan k›vr›mlar›n yaln›zca SiyahAlada¤ nap›ndaki birimleri etkilemeleri nedeniy-le ‘birincil k›vr›mlar’ olarak de¤erlendirilmifltir.Birincil k›vr›mlar bölgeyi etkileyen D-B do¤rultu-lu s›k›flma alt›nda geliflmifltir (fiekil 6).

‹nceleme alan›nda, Maden tepesi ve Y›ld›z te-pesi aras›nda kalan hatt›n bat›s›nda Triyas yafl-l› birimlere rastlan›lmamaktad›r. Bu kesimlerdeGeç Permiyen yafll› birimlerin üzerine Jura-Kre-tase birimleri gelmektedir. Maden tepesi ile Y›l-d›z tepesi aras›ndaki hatt›n do¤usunda ise Tri-yas yafll› Difldöken formasyonu gözlenmektedir.Difldöken formasyonu yukar›da sözü edilen hat-t›n daha do¤usunda, yani Mezargedik yaylas›ile Difldöken yaylas›n›n do¤usunda, Geç Permi-yen yafll› Zindandere formasyonu üzerine gel-mektedir. Ancak bat› s›n›r›nda oldukça k›vr›ml›ve Geç Permiyen yafll› Zindandere formasyonu-nun üzerinde gözlenmektedir. Difldöken formas-yonunun bat› s›n›r›nda oldukça yo¤un k›vr›m-lanma gözlenmesine karfl›n do¤u s›n›r›n›n yata-ya yak›n bir aç› ile uzanmas›, k›vr›mlanman›nen üst hatt›n›n bat› s›n›r›nda oldu¤unu düflün-dürmektedir. Ayr›ca Difldöken formasyonununbat› s›n›r›n›n bat›s›nda, baflka hiçbir yerde gö-rülmeyifli de bu düflünceyi güçlendirmektedir.

Gürbüz vd. 121

fiekil 5. (a) Paleozoyik - Triyas ve (b) Jura - Kretase yafll› formasyonlarda ölçülen tabakalar›n Schmidt netindekiizdüflümleri.

Figure 5. Stereographic projections of bedding planes of (a) Paleozoic - Triassic and (b) Jurassic - Cretaceous for-mations on the Schmidt net.

Daha önceki çal›flmalarda Difldöken formasyo-nunun bat› s›n›r›n›n tektonik olarak Geç Permi-yen yafll› birimler taraf›ndan üzerlendi¤i belirtil-mifltir. Bu çal›flmada ise, bu s›n›r k›vr›mlanma-dan dolay› ters flekilde gözlenmektedir (fiekil 7).

Eksen do¤rultular› K 40-60 D olan k›vr›mlar: Bugruptaki k›vr›mlar inceleme alan›ndaki bütün bi-rimleri etkilemeleri nedeniyle ‘ikincil k›vr›mlar’

olarak de¤erlendirilmifltir (bkz. fiekil 5b). Birincik›vr›m kanatlar›nda da bazen ikinci k›vr›mlar iz-lemek mümkündür. ‹kinci k›vr›mlar bölgeyi etki-leyen yaklafl›k K40B do¤rultulu s›k›flma sonucuoluflmufltur (bkz. fiekil 6).

‹nceleme alan›nda belirlenen en önemli k›vr›mTekneli antiklinoryumudur. Körmenlik yaylas›n›nhemen kuzeyinden bafllayan K-G do¤rultulu pa-

122 Yerbilimleri

fiekil 6. ‹nceleme alan›nda ölçülen faylar›n do¤rultu da¤›l›mlar›.Figure 6. Distribution of the strikes of the faults in the study area.

fiekil 7. Difldöken ve Zindandere formasyonlar› aras›ndaki yap›sal iliflki.Figure 7. Structural relationship between the Difldöken and Zindandere formations.

ralel k›vr›mlar Tekneli antiklinoryumunu olufltu-rur. Güneyde Körmenlik yaylas›ndan geçenGökgöl fay› ile s›n›rlanan Tekneli antiklinoryumukuzeye do¤ru yaklafl›k K-G do¤rultuda devameder. Genellikle asimetrik k›vr›mlar›n meydanagetirdi¤i antiklinoryum, inceleme alan›nda ku-zeyde en son Çobangedi¤i’nin bat›s›na kadarizlenir. Yaklafl›k 500-800 m genifllik sunan an-tiklinoryumun ortalama 5-15o’lik dal›m› kuzeykesimlerde 25o’ye kadar ç›kmaktad›r.

Faylar

‹nceleme alan› içerisinde birçok fay gözlenmifl-tir. Bu faylar Schmidt a¤›ndaki yo¤unluklar› dik-kate al›narak 4 grupta toplanm›fllard›r (bkz. fie-kil 6).

(a) Yaklafl›k K-G do¤rultulu faylar: Bu gruptaK4D, K1B ve K12D do¤rultulu faylar yer almak-tad›r. Gruptaki faylar›n e¤imleri 68-88o aras›ndade¤iflmektedir.

(b) K20-50D do¤rultulu faylar: Bu grupta K21Dve K53D do¤rultulu faylar bulunur ve e¤imleri59-72o aras›ndad›r.

(c ) K35-65B do¤rultulu faylar: Bu grupta K36B,K55B ve K66B do¤rultulu ve e¤imleri 56-69o

aras›nda de¤iflen faylar yer al›r.

(d) K70-75D do¤rultulu faylar: Bu gruptaki fayla-r›n do¤rultular› K70D, K75D ve e¤imleri 69-83o

aras›ndad›r.

Faylar›n sistemati¤i: Bölge iki ayr› s›k›flt›r›c›kuvvet etkisine u¤rayarak günümüzdeki tekto-nik yap›s›n› kazanm›flt›r. Bu kuvvetlerin birincisiyaklafl›k D-B do¤rultusunda, hareket yönü bat›-dan do¤uya do¤ru, ikincisi de yaklafl›k K40Bdo¤rultulu hareket yönü kuzeybat›dan güneydo-¤uya do¤rudur (bkz. fiekil 6). Bölgenin tektonikevrimi sürecinde geliflen faylar evrim sürecinindaha ileri aflamalar›nda yeniden hareketlenmifl-lerdir. Baz› fay düzlemlerinde saptanan farkl›do¤rultu ve e¤imli çizikler bu görüflü destekle-yen verilerdir.

(i) Bölgenin bugünkü durumunda elde edilen öl-çümlere göre, birincil k›vr›mlanmaya neden olanD-B do¤rultulu s›k›flt›r›c› kuvvetler etkisinde K-Gdo¤rultulu ters fay ve bindirmeler, D-B do¤rultu-lu normal faylar ve K50D do¤rultulu sa¤ yanalat›ml› faylar geliflmifltir (bkz. fiekil 6). Buna gö-re; 1 numaral› gruptaki K4D, K1B ve K12D do¤-rultulu faylar k›vr›m eksen düzlemleri veya bunaparalel yönde oluflmufl ters fay veya bindirme-

lerdir. 2 numaral› gruptaki K21D do¤rultulu fay-lar ana y›rt›lmaya paralel sa¤ yönlü fayla gelifl-mifltir. Bu gruptaki K53D do¤rultulu faylar sa¤yanal at›ml› verev (sintetik faylar), 3 numaral›gruptaki K36B, K55B ve K66B do¤rultulu faylarise sol yönlü verev faylard›r. K55B ve K66 do¤-rultulu faylar antitetik faylar fleklinde de¤erlendi-rilebilir. 4 numaral› gruptaki K70D ve K75D do¤-rultulu faylar normal faylard›r (bkz. fiekil 6).

(ii) ‹kincil k›vr›mlanmay› gelifltiren yaklafl›k K40Bdo¤rultuda s›k›flt›r›c› kuvvetlerin etkisiyle K50Ddo¤rultulu ters fay veya bindirmeler, K40B do¤-rultuda normal faylar, K80D do¤rultuda sa¤ yön-lü at›ma sahip faylar ve K-G do¤rultuda sol yanalat›ml› faylar geliflmifltir (bkz. fiekil 7). Buna göre1 numaral› gruptaki faylar sol yönlü verev faylarolmal›d›r (antitetik faylar). 2 numaral› gruptakiK53D do¤rultulu faylar k›vr›m eksen düzlemleriveya onun paralelinde oluflmufl ters fay veyabindirmelerdir (fiekil 8 ve 9). 3 numaral› gruptakiK55B ve K66B do¤rultulu faylar sa¤ yanal at›masahip verev faylard›r (sintetik faylar). Bu grupta-ki K36B do¤rultulu faylar normal faylara karfl›l›kgelmektedir. 4 numaral› gruptaki K70D ve K75Ddo¤rultulu faylar da ana y›rt›lma do¤rultusunaparalel geliflen faylard›r (fiekil 8).

(iii) ‹kincil k›vr›mlanma esnas›nda, birincil k›v-r›mlanma sürecinde oluflan faylar yeniden hare-ket kazanm›fllard›r. Birinci k›vr›mlanma sürecin-de oluflan faylardan 1 numaral› gruptaki faylar,k›vr›m eksen düzlemleri boyunca veya parale-linde geliflen sol yönlü verev, 2 numaral› grupta-ki K53D, 3 numaral› gruptaki K55B ve K66Bdo¤rultulu sol yönlü faylar sa¤ yönde verev, 4numaral› gruptaki K70D ve K75D do¤rultulunormal faylar ise sa¤ verev yönde yeniden ha-reketlenmifllerdir (bkz. fiekil 6).

‹nceleme alan›nda belirlenebilen önemli faylarYaz›p›nar, Onbafl›n›n Yurdu, Karagüney, Madentepe ve Gökgöl faylar›d›r. Bu faylar, genellikle ikifarkl› formasyon aras›nda dokanak olufltururlar.Bölgenin de önemli faylar›ndan biri olan Gökgölfay› inceleme alan›n›n güneyinde Körmenlik yay-las›ndan geçer ve Paleozoyik yafll› birimler ileAlagöl formasyonu aras›nda dokanak oluflturur.Yaklafl›k K70D do¤rultulu bu fay›n e¤imi de 60o

KB’d›r. Oblik at›ma sahip olan fayda düfley at›-m›n en az 300 m, do¤rultu at›m›n›n da 250-350m oldu¤u tahmin edilmektedir. Baz› kesimlerde300 m’ye varan fay zonu gösteren Gökgöl fay›-n›n uzunlu¤u 20 km kadard›r. ‹nceleme alan›ndaiki adet büyük bindirme fay› saptanm›flt›r. Birinci-

Gürbüz vd. 123

sinde, D-B do¤rultulu s›k›flma kuvvetleriyle Zin-dandere formasyonu Difldöken formasyonu üze-rine bat›dan do¤uya do¤ru itilmifl olup, itilme enbelirgin flekilde Alagöl mevkiinde izlenir. Bu bin-dirme fay› ile belki de Tekneli antiklinoryumunakarfl›l›k gelen senklinal veya senklinoryumununbat› kanad›n›n ezildi¤i düflünülebilir. ‹kinci bindir-me fay› Zindandere fay› içinde geliflmifltir. FayKörmenlik yaylas›n›n kuzeyinde, K›l›ç tepeninhemen güneyinde aç›k flekilde görülmektedir.Bat›ya do¤ru 10-15o bat›ya e¤imli fay›n üzerin-deki tabakalar monoton flekilde 30-35o do¤uyae¤imli iken, alt›ndaki tabakalar yo¤un k›vr›ml›d›r.Tekneli yaylas› ile Körmenlik yaylas› aras›ndakalan alan›n Alada¤lar bölgesi için oldukça yu-muflak topo¤rafya sunmas› ve Geç Permi-yen’den daha yafll› formasyonlar›n yüzlek ver-mesinde bu bindirme fay›n›n önemi büyüktür.

Eklemler

‹nceleme alan›ndaki birimler farkl› zaman vedo¤rultuda s›k›flt›r›c› kuvvetlerin etkisinde k›v-r›mlanma ve faylanmaya ek olarak de¤iflik yön-

lerde eklem düzlemleri ile de yer yer yo¤un fle-kilde dilimlenmifllerdir. ‹nceleme alan›ndaki ka-yalar, litolojik ve fiziksel özelliklerine göre farkl›yo¤unlukta eklemlere sahiptirler. Zindandere veAlagöl formasyonlar›n›n kireçtafllar› ile Köflkde-re formasyonunun kuvarsitleri de¤iflik do¤rultu-da eklemler ile temsil edilirler.

Paleozoyik-Triyas yafll› formasyonlarda ölçüleneklem do¤rultu ve e¤imleri K87-89D/80-90GD,K62-72D/89KB veya 77GB, K67B/80KD, K4-9D/77GB, 89GB veya 79KD’yad›r (fiekil 10a).Jura-Kretase yafll› formasyonlarda ölçülen ek-lem do¤rultu ve e¤imleri ise K54B/72KD, K3-10B/80-88KD veya GB, K36D/78GB,K39B/60KD’yad›r (fiekil 10b).

SONUÇLAR

Bu çal›flmada Siyah Alada¤ nap›na ait formas-yonlar›n büyük bir bölümü, Çobanda¤ nap›na aitformasyonlar›n tamam› ve ofiyolitik melanj›n kü-çük bir bölümü incelenmifltir. Yap›lan stratigrafikincelemeler sonucunda, bugüne kadar Siyah

124 Yerbilimleri

fiekil 8. ‹kincil k›vr›mlanma sürecinde oluflan yap›salunsurlar.

Figure 8. Structural features that developed duringthe second folding period.

fiekil 9. Alagöl formasyonu içinde K50B do¤rultulubindirme ile iliflkili hareketin göstergeleri.

Figure 9. Kinematic indicstors of the N50W orientedthrust in the Alagöl formation.

Alada¤ nap›na dahil edilen Geç Permiyen yafll›Zindandere formasyonu üzerinde uyumsuz ko-numda bulundu¤u öne sürülen Jura-Geç Kreta-se yafll› birimlerin ayr› bir nap dilimi fleklinde yerald›¤› ortaya konulmufltur. Buna göre, SiyahAlada¤ nap› inceleme alan›nda birbiri üzerindeuyumlu konumda yer alan Karbonifer-Orta Tri-yas yafll› birimlerle temsil edilmektedir. ErkenPermiyen yafll› Sar›oluk formasyonunun üst se-viyelerinde Geç Permiyen geçiflinde yer alankuvarsitler haritalanarak ayr› bir üye fleklindede¤erlendirilmifltir. Çobanda¤ nap› da birbiriüzerinde uyumlu konumda Jura-Kretase yafll›birimleri içermektedir. Önceki çal›flmalarda Jurayafll› birimler ile beraber de¤erlendirilen stroma-tolitli kireçtafllar› ile dolomitler ayr› formasyonolarak kabul edilmifltir. Bugüne de¤in de¤iflikyafllar önerilen birimin yafl› da jeolojik konumu-na göre Geç Jura-Erken Kretase olarak verilmiflve yap›lan çal›flmalarda varl›¤› ortaya konulma-m›fl Geç Kretase yafll› birimler de ilk kez bu ça-l›flmada belirlenerek Yarp›zl›k formasyonu ola-rak tan›mlanm›flt›r.

‹nceleme alan›n›n ayr›nt›l› yap›sal özelliklerininincelendi¤i çal›flmada ise, önceki çal›flmalardaSiyah Alada¤ nap›na dahil edilen Jura-Geç Kre-tase yafll› birimler Çobanda¤ nap› olarak ay›rt-lanm›flt›r. Bölgenin bugüne de¤in en az iki fark-l› do¤rultulu s›k›flt›r›c› kuvvetlerin etkisinde alt›n-da kalarak k›vr›mland›¤› ve k›r›ld›¤› belirlenmifl-

tir. ‹ncelemeler sonucunda bölgede iki farkl› ek-sen do¤rultulu k›vr›mlanma ilk kez bu çal›flmaile ortaya konulmufltur. Bölgeyi etkileyen birincis›k›flt›r›c› kuvvet yaklafl›k D-B do¤rultulu olup,eksen do¤rultular› yaklafl›k K-G olan k›vr›mlar›ngeliflmesine neden olmufltur. ‘Birincil k›vr›mlar’olarak tan›mlanan bu k›vr›mlar sadece SiyahAlada¤ nap›ndaki birimlerde (Karbonifer-OrtaTriyas) izlenmifltir. ‹kinci s›k›flt›rma kuvveti ise,yaklafl›k K40B do¤rultusundad›r ve eksen do¤-rultular› K40-60D olan k›vr›mlar› oluflturmufltur.Çal›flma alan›ndaki tüm birimleri etkileyen buk›vr›m grubu da ‘ikincil k›vr›mlar’ fleklinde adlan-d›r›lm›flt›r.

Ayr›ca inceleme alan›n›n ekonomik önemini ifa-de eden kurflun-çinko (Pb-Zn) cevherleflmeleri-nin k›vr›m eksenlerine uygun olarak zenginlefl-me gösterdikleri saptanm›flt›r. Pb-Zn maden ya-taklar›n›n gerek K-G yönlü birincil k›vr›mlara,gerekse K40-60D olan ikincil k›vr›mlanmalarauygun olarak bulunmas›, cevherleflmeler üze-rindeki tektonik etkinin ve dolay›s›yla bölgeninyap›sal özelliklerinin iyi bir flekilde bilinmesiningereklili¤ini göstermektedir.

KATKI BEL‹RTME

Yazarlar, fosillerin tayinini yapan Kemal Erdo-¤an ve Tufan Süer (MTA Genel Müdürlü¤ü)’eteflekkür ederler.

Gürbüz vd. 125

fiekil 10. (a) Paleozoyik - Triyas ve (b) Jura - Kretase yafll› formasyonlarda ölçülen eklemlerin Schmidt netindekiizdüflümleri.

Figure 10. Stereographic projections of joints of (a) Paleozoic - Triassic and (b) Jurassic - Cretaceous formationson the Schmidt net.

KAYNAKLAR

Ayhan, A., 1983. Alada¤ (Yahyal›-Çamard›) yö-resi karbonatl› çinko-kurflun yataklar›.TJK Bülteni, 26(2), 107-116.

Ayhan, A. ve Lengeranl›, Y., 1986. Yahyal›-De-mirkaz›k (Alada¤lar yöresi) aras›n›ntektonostratigrafik özellikleri. JeolojiMühendisli¤i Dergisi, 27, 31-45.

Ayhan, A., Çeltek, N., Lengeranl›, Y. ve Aksoy,E., 1984. Alada¤lar (Bat› Zamant›) yö-resi(Yahyal›-Çamard›) jeolojisi ve çin-ko-kurflun etüdleri. MTA Derleme Ra-por No. 7501 (yay›mlanmam›fl).

Blumenthal, M. M., 1952. Toroslarda YüksekAlada¤ silsilesinin co¤rafyas›, stratigra-fisi ve tektoni¤i hakk›nda yeni etüdler.MTA Yay›nlar›, Seri D.

Eren, H., Uz, B., Özpeker, I. ve Seymen, ‹.,1993. Toroslarda Tekneli (Çamard›-Ni¤de) yöresinin tektoni¤i ve Pb-Zn mi-neralizasyonu. Çukurova ÜniversitesiYerbilimleri Dergisi, 22, 45-60.

Lengeranl›, Y., Dinçer, T. ve Bat›k, H., 1986.Yahyal› (Kayseri) do¤usu ile Hoflça-Ça-taloluk (Kayseri-Develi) köylerinin gü-neyinin jeolojisi ve çinko-kurflun cevher-leflmeleri etüd raporu. MTA DerlemeRapor No. 8026 (yay›mlanmam›fl).

Metag-Stolberger, Z., 1971. Zamant› kurflun-çinko projesi nihai raporu: Maden saha-lar›n›n jeolojisi ve paleontoloji ekleri.

DPT Müsteflarl›¤› Raporu, C. IV.

Özgül, N., 1976. Toroslar›n baz› temel jeolojiözellikleri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bül-teni, 19, 65-78.

Ricou, L. E., 1980, Toroslar’›n Helenidler veZagridler aras›ndaki yap›sal rolü. Türki-ye Jeoloji Kurumu Bülteni, 23, 101-118.

Serdar, H., Demir, O., Yoldemir, O. ve Y›ld›r›m,L., 1985. Alada¤lar yöresinin jeolojisi vehidrokarbon olanaklar›. TPAO RaporNo. 2038 (yay›mlanmam›fl).

Tekeli, O., 1980. Toroslar’da Alada¤lar’›n yap›-sal evrimi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bül-teni, 24 (1), 11-14.

Tekeli, O., 1981. Toroslar’da Alada¤ ofiyolitlimelanj›n›n özellikleri. Türkiye JeolojiKurumu Bülteni, 24 (1), 57-64.

Tekeli, O., Aksay, A., Evren-Ertan, ‹. ve Ürgün,B. M., 1981. Toros ofiyolit projeleri, Ala-da¤ projesi. MTA Derleme Rapor No.6976 (yay›mlanmam›fl).

Ulako¤lu, S., 1983. Karamadaz› graniti ve çev-resinin jeolojisi. Jeoloji Mühendisli¤iDergisi, 17, 69-78.

Yetifl, C., 1978, Çamard› (Ni¤de ili) yak›n veuzak dolay›n›n jeoloji incelemesi veEcemifl yar›l›m kufla¤›n›n Maden Bo-¤az›–Kam›fll› aras›ndaki özellikleri.Doktora Tezi, Jeoloji Mühendisli¤i Bö-lümü, ‹stanbul Üniversitesi (yay›mlan-mam›fl).

126 Yerbilimleri