Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 1 z 13

SKĄD PRZYSZLIŚMY, CO ZA NAMI, DOKĄD ZMIERZAMY

1. Skąd przyszliśmy

Kiedy mówienie „dość” nie wystarcza

Natalia Gebert

Narastający przez kilka lat w Europie kryzys migracyjny przebił się do polskich mediów

i świadomości społeczeństwa dopiero latem 2015 r. Skala tego kryzysu, w połączeniu

z populistyczną retoryką przedwyborczą wywołała panikę moralną. W odpowiedzi

powstawały strony i fora starające się nadać dyskursowi w tej kwestii racjonalny ton. Jednym

z takich miejsc, gdzie próbowano rozwiewać strach za pomocą wiedzy i rzeczowych

argumentów, była (i nadal jest) grupa „TAK dla uchodźców – NIE dla rasizmu i ksenofobii”1

na Facebooku.

Do grupy trafiłam jesienią, krótko po warszawskiej demonstracji pod hasłem „Solidarni

z uchodźcami” (12 września 2015 r.). Wtedy wydawało nam się jeszcze, że rosnąca fala

niechęci do uchodźców to tylko przejściowy kryzys. Przecież w kraju, z którego przez setki

lat uchodzono z różnych powodów, pamięć historyczna i społeczna nie może być aż tak

nietrwała. Napędzane obawami emocje opadną i wszystko wróci do normy. Myliliśmy się.

Z rosnącym przerażeniem, ale i gniewem obserwowaliśmy jak hejt rozlewa się po sieci i dalej,

na ulice. Pytaliśmy samych siebie, co jeszcze możemy zrobić. Na szlaku bałkańskim zaczęły

działać Dobrowolki. W kolejnych miastach Polski powstawały nieformalne inicjatywy na rzecz

uchodźców. Zaczęliśmy szukać pomysłu na nasze własne działania w przestrzeni

niewirtualnej.

Początki były dość chaotyczne. Wiedzieliśmy, że chcemy robić „coś”, nie bardzo jednak

mieliśmy pomysł na to, czym owo „coś” miałoby być. Niejako z przypadku naszym pierwszym,

nie do końca niewirtualnym przedsięwzięciem, było wsparcie Stowarzyszenia Interwencji

Prawnej2 w organizacji i przeprowadzeniu kampanii crowdfundingowej (10-12.2015 r.).

1 https://www.facebook.com/groups/tak.dla.uchodzcow/

2 http://interwencjaprawna.pl/

Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 2 z 13

Ale staraliśmy się, z różnym skutkiem, realizować niemal każdy pomysł, który przyszedł nam

do głowy. Pierwszym prawdziwym testem była przygotowana z pomocą stowarzyszenia Pro

Humanum 3 debata o uchodźczyniach „Kobiety takie jak my”, którą zorganizowaliśmy

w Centrum Wielokulturowym 24 października 2015 r. Sala była niemal pełna. To był dla nas

sygnał, że zmierzamy w dobrym kierunku.

Sygnał, jak się okazało, bardzo potrzebny. Bo oto w niecały miesiąc później Witold

Waszczykowski, wtedy jeszcze kandydat na ministra spraw zagranicznych, udzielił BBC

wywiadu, od którego stanęły nam włosy na głowie. Nie wiedzieliśmy jeszcze, że takie

słownictwo i treści będą nową normą komunikatów władzy. Pod przygotowaną przez nas

wtedy petycją4 zebraliśmy ponad pół tysiąca podpisów.

Ponownie przekonaliśmy się, że w naszym oburzeniu i niezgodzie na brak tolerancji i swoistą

„wsobność” nie jesteśmy sami. Że nasze działania mają sens. Nadal nie mieliśmy jasnej

długofalowej wizji tych działań. Ale byliśmy już przekonani, że chcemy działać. W styczniu

2016 r. powstał Dom Otwarty.

3 http://www.prohumanum.org/

4 http://www.petycje.pl/petycja/11605/list_otwarty_do_p._witolda_waszczykowskiego.html

Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 3 z 13

Kiedy masz więcej, niż potrzebujesz, zbuduj dłuższy stół, a nie wyższy płot

Małgorzata Gąsiorowska

[Tekst ukazał się w kwartalniku Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów5]

Wrzesień 2015 r., Calais. Jeden płot, pod napięciem, na drodze do bezpiecznego życia,

wymarzonej wolności. Oglądam relacje i widzę zdesperowanych ludzi upchniętych na

niewielkiej powierzchni, bezradnych, bez informacji, bez pomocy, niepewnych przyszłości.

Niektórzy moi znajomi widzą coś zupełnie innego: młodych zdrowych mężczyzn, którzy

powinni walczyć za swój kraj, a przyjeżdżają tu zagarnąć naszą pracę, naszą przestrzeń,

a nawet nasze kobiety. Mój rozum nie śpi, ale niestety widzę, jak śpią inne i pozwalają

budzić się demonom. Jedna z fundacji sprowadza do Polski z pomocą rządu grupę

chrześcijan, znajomi biją brawo, a ja widzę obozową rampę i selekcję.

Nasza inicjatywa Dom Otwarty powstała spontanicznie. Z przerażenia i ze złości. Pierwsza

była Karolina z Krakowa, katoliczka ze świętą na facebookowym zdjęciu. Założyła

wydarzenie. Dołączyliśmy.

Bardzo szybko z obszaru wirtualnego przeszliśmy do działań w prawdziwym świecie. W

grupie powstaje szereg inicjatyw, które organizują realną pomoc dla ludzi bałkańskim

szlakiem uciekających przed wojną. Mamy prywatny kontakt z uchodźcami, rozmawiamy

z nimi, słuchamy dramatycznych historii. Rozmawiamy też z naszymi adwersarzami.

Przeważnie zaczynają tak: „nie jestem rasistą, ale…” Na pytanie czy znasz kogoś z Syrii, czy

znasz kogoś z Erytrei zawsze pada odpowiedź „nie”. Potem następuje „ale”, a po nim szereg

obiegowych, niczym nie potwierdzonych, opinii. „Bo tak mówią”. Przez lata w Polsce

uprawiano antysemityzm beż Żydów, teraz mamy islamofobię bez muzułmanów. A z każdej

wypowiedzi przebija strach.

Te obiegowe opinie czytamy w Internecie, słyszymy w mediach, na ulicach. Każdy ma prawo

się bać. Strach jest jednak złym doradcą, a bronią przeciwko lękowi jest wiedza. Dlatego

stworzyliśmy krótką ulotkę odpowiadającą na najczęstsze pytania, które w sprawie

uchodźców krążą w przestrzeni publicznej i prywatnej. Ulotka ta jest tylko punktem wyjścia

do rozmowy, do której chcemy zaprosić. Przyjedziemy do każdej parafii, postaramy się

odpowiedzieć na każde pytanie. Płoty na europejskich granicach nie rozwiążą kryzysu

humanitarnego, jakim jest exodus uchodźców. My też się boimy. Boimy się tego, jakim

społeczeństwem się staniemy jeśli odmówimy potrzebującym pomocy.

Żebyśmy z radością mogli zasiąść do wspólnego stołu, nie możemy się siebie nawzajem bać.

Porozmawiajmy. Inicjatywa Dom Otwarty serdecznie zaprasza do kontaktu.

5 http://spotkaniawdialogu.pl/listy/dom-otwarty/

Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 4 z 13

2. Co za nami

styczeń 2016 r.

18.01 – powstał fanpage DO na Facebooku6

21.01 – list otwarty organizatorów demonstracji „Powiedz nie rasizmowi” – DO jako

współautor i sygnatariusz

luty 2016 r.

13.02 – debata o sytuacji uchodźczyń w obozach z udziałem Marty Titaniec (Caritas)

Marta Titaniec opowiadała o codziennym życiu w obozach, które miała okazję

obserwować. Relacja Pauliny Boćkowskiej, która pracowała jako wolontariuszka w

obozach w Libanie, przybliżyła kwestie związane z przemocą domową. Natomiast

przekaz wideo przygotowany specjalnie na naszą debatę przez Gabę Rani z PCPM

prosto z Libanu opowiadał o zmaganiach dnia codziennego. PCPM udostępniło

również film „Ja uchodźca” pokazujący sytuację w obozach dla uchodźców w Libanie.

marzec 2016 r.

6 https://www.facebook.com/InicjatywaDomOtwarty/

Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 5 z 13

03.03 – udział w międzysektorowej konferencji dot. wypracowania założeń

Warszawskiego Programu Recepcji i Integracji Uchodźców.

Braliśmy udział w pracach grupy koncentrującej się na komunikacji społecznej.

W pozostałych grupach omawiano sprawy edukacji i mieszkalnictwa. Wypracowane

przez uczestników praktyki i rozwiązania zostaną uwzględnione także

w przygotowywanym przez Urząd Miasta programie integracji cudzoziemców.

08.03 – wystąpienie DO na Manifie

W naszym wystąpieniu położyliśmy nacisk na szczególną sytuację kobiet uchodźczyń,

narażonych na przemoc na każdym etapie drogi.

19.03 – demonstracja „Powiedz nie rasizmowi” – współorganizacja, wystąpienie

podczas demonstracji

Mówiliśmy między innymi o tym, jak retoryka wyborcza i przekazy medialne

zawładnęły sposobem myślenia społeczeństwa.

„Pozwoliliśmy obrazkom zawładnąć naszym myśleniem. Bo zgoda, obrazek rosłego

faceta z twarzą owiniętą czarną szmatą i kałachem w ręku może budzić niepokój. Ale

czy to ma być wyznacznik naszej zdolności do logicznego rozumowania? Czy

naprawdę chcemy Polski, w której obrazki mówią nam, co mamy myśleć?!”

Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 6 z 13

kwiecień 2016 r.

02.04 – akcja „Przepisuję ten wiersz” zorganizowana w Muzeum Pragi; współpraca

przy wcześniejszym wydarzeniu w Muzeum Powstania Warszawskiego

Organizowana od kilku lat akcja przepisywania „Piosenki o Bośni” Josifa Brodskiego

jest formą protestu wobec sytuacji w Syrii, ale też próbą skłonienia uczestników do

chwili zadumy. Warszawska odsłona przepisywania wiersza została otwarta

spotkaniem z polskimi organizacjami niosącymi pomoc na Bliskim Wschodzie,

zorganizowanym w Muzeum Powstania Warszawskiego. Z naszej inicjatywy kilka dni

później zaprosiliśmy warszawiaków do przepisywania wiersza w Muzeum Pragi.

Akcja ściągnęła w gościnne progi Muzeum kilkanaście osób.

czerwiec 2016 r.

11.06 – udział w Paradzie Równości

Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 7 z 13

19.06 – Dzień Uchodźcy w Parku Ujazdowskim i zbiórka kosmetyków

Kolejka po przygotowane przez Zuzę smakołyki kuchni bliskowschodniej była długa,

aż do wyczerpania zapasów. Nie mniejszą popularnością cieszyło się malowanie

kafelków w arabskie wzory. Warsztaty te z czasem stały się główną formą naszych

zajęć dla dzieci. Odbyliśmy także dziesiątki rozmów z tymi, którzy pomagają, którzy

chcą pomagać, ale także z tymi, którzy mieli wątpliwości, czy i jak pomagać.

Ukoronowaniem całego wydarzenia była zebrana przez nas spora porcja kosmetyków,

które trafiły do uchodźczyń z ośrodka na Targówku.

lipiec 2016 r.

13.07 – 17.07 – Przystanek Woodstock

Przez cztery dni pokazywaliśmy filmy, czytaliśmy fragmenty książek, zaplataliśmy

makramę i malowaliśmy kafelki. Ale przede wszystkim rozmawialiśmy.

Z przekonanymi i z przeciwnikami. Z tym, którzy mają obawy i z tymi, którzy przyszli

wyrazić słowa poparcia. W sumie przez nasz namiot przewinęło się około 1.000

rozmówców.

Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 8 z 13

sierpień 2016 r.

10.08 – 28.08 – zbiórka artykułów szkolnych

W zbiórkę zaangażowało się wielu ludzi z całej Polski. Zbierała Warszawa, ale też

Szczecin, Kraków, Wrocław i Płock. Przychodziły do nas paczki z całego kraju, od

Zielonej Góry i Rzeszowa po Gdańsk. W sumie z zebranych darów wyposażyliśmy do

szkoły 319 dzieci. Osiemdziesiąt wyprawek trafiło do ośrodka w Grupie, 34 zestawy

powędrowały do Łomży, zaś resztę otrzymały dzieci zamieszkujące w ośrodkach i

poza nimi na terenie woj. mazowieckiego.

20.08 – pokaz filmu i dyskusja w Esterce w ramach Esterka Village Festival

28.08 – Warszawskie Wielokulturowe Street Party

Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 9 z 13

październik 2016 r.

02.10 – zajęcia w szkole w Ząbrowie

07.10 – 09.10 – Filmy w drodze w Szczecinie

Pokazami w Szczecinie zainaugurowaliśmy projekt objazdowego kina uchodźczego

„Filmy w drodze”. Pokazy trwały trzy dni, kończąc się codziennie rozmową na tematy

związane z uchodźstwem: od doświadczenia traumy, przez aspekty moralne i

etyczne pomocy, po kwestie praktyczne.

15.10 – Dzień Solidarności z Uchodźcami

Podczas tegorocznych obchodów Dnia Solidarności z uchodźcami prowadziliśmy

zbiórkę pieniężną dla uchodźców w Brześciu. Dzięki niesamowitemu zaangażowaniu

wolontariuszy udało nam się zebrać ponad 5 tysięcy złotych!

Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 10 z 13

14.10 – 14.12 – zbiórka crowdfundingowa dla uchodźców w Brześciu

Także ta zbiórka zakończyła się powodzeniem. Zebraliśmy 120% planowanej kwoty.

listopad 2016 r.

05.11 – wyjazd z darami do ośrodka w Grupie

Dzięki ofiarności warszawskiej społeczności wietnamskiej do ośrodka w Grupie

zawieźliśmy kilkaset kilo ciepłych ubrań i rzeczy na zimę (czapki, szaliki itd.).

10.11 – Filmy w drodze w Bielsku-Białej

18.11 – zajęcia w szkole w Chotomowie

Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 11 z 13

24-25.11 – Filmy w drodze w Lublinie

grudzień 2016 r.

10.12 – Mikołajki w Dębaku

Do Dębaka pojechaliśmy ze słodyczami dla dzieci zebranymi przez grupę „Tak dla

uchodźców – nie dla rasizmu i ksenofobii”. Słodycze wręczał nasz własny Mikołaj

w towarzystwie elfa i śnieżynki. Dzieciom podobało się także malowanie arabskich

wzorów na ciele.

W ciągu roku udało nam się także przygotować ulotkę informacyjną oraz (we współpracy

z Refugees Szczecin) broszurę rozwiewającą najpopularniejsze mity narosłe wokół kryzysu

migracyjnego. Mamy także własne naklejki, a nasz fanpage niebawem dobije pół tysiąca

polubień.

Uczestniczyliśmy także jako słuchacze w licznych debatach i konferencjach, w tym w

seminarium poświęconym edukacji o prawach człowieka w Budapeszcie w kwietniu oraz

wizycie studyjnej w Atenach, zorganizowanej przez Fundację Ocalenie, w październiku tego

roku. Spotkania te dały nam nie tylko wiedzę teoretyczną i praktyczną, ale także pomogły

nawiązać liczne znajomości, które szybko procentują współpracą w różnych

przedsięwzięciach.

Oprócz działań widocznych na zewnątrz, nadal zajmujemy się sprawą uchodźców w

Brześciu, wywierając nieformalne naciski na władze polskie w tej kwestii i próbując

Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 12 z 13

zainteresować tematem media. Przygotowywana jest także petycja do europarlamentu oraz

petycja ogólnopolska.

Dom Otwarty – podsumowanie działalności w 2016 r.

Strona 13 z 13

3. Dokąd zmierzamy

Choć nasze działania początkowo były dość chaotyczne i opierały się nieco na zasadzie

„robimy, co się da”, można zauważyć, że w ciągu roku wykształciły się trzy główne kierunki

naszych przedsięwzięć:

szeroko pojęta edukacja – zarówno poprzez bezpośrednie rozmowy, czy zajęcia

prowadzone w szkołach, jak i poprzez materiały informacyjne,

kampanie świadomościowe – przede wszystkim w sprawie uchodźców w Brześciu,

ale wiele z naszych działań miało na celu przybliżenie sytuacji kobiet – uchodźczyń,

będących grupą szczególnie wrażliwą,

pomoc ad hoc – zbiórki rzeczowe.

Plany na 2017 r.

Spora część wydarzeń, w których braliśmy udział w 2016 r. ma charakter cykliczny. Należą

do nich wydarzenia związane bezpośrednio z uchodźcami (Dzień Uchodźcy, Dzień

Solidarności z Uchodźcami), jak i wydarzenia, których celem jest podkreślanie równości ludzi

i praw człowieka (Manifa, Parada Równości). Z pewnością wpiszą się one na stałe w nasz

kalendarz. Nie zabraknie także naszego namiotu na Przystanku Woodstock.

Będziemy kontynuować także nasze działania w sprawie uchodźców w Brześciu.

W przygotowaniu jest petycja do europarlamentu, pracujemy także nad petycją, pod którą

podpisy będą zbierane w ramach akcji ogólnopolskiej. Nadal także mamy otwartą zbiórkę

środków na potrzeby uchodźców (puszki wystawiane są np. podczas pokazów Filmów

w drodze).

Aktualizacji ulegną materiały informacyjne. Nasza pierwsza ulotka, pisana pod kątem

przyjęcia 7 tys. uchodźców, wymaga gruntownej przeróbki. Podobnie jest w przypadku ulotki

informacyjnej w sprawie Brześcia. Także broszura zostanie uzupełniona o aktualne dane.

Scenariusze zajęć w szkołach wymagają dopracowania. Chcielibyśmy także przejść tutaj do

„ofensywy”. Dotychczas odwiedzaliśmy szkoły, które same się do nas zgłosiły. Po

przygotowaniu pakietu materiałów edukacyjnych postaramy się sami dotrzeć do placówek

edukacyjnych z propozycją poprowadzenia zajęć.

Dzięki nawiązanej współpracy z podobnymi do naszej inicjatywami nieformalnymi z innych

miast mamy nadzieję, że część naszych działań przejdzie z poziomu lokalnego na

ogólnopolski. Większy zasięg w oczywisty sposób przełoży się na większą skuteczność

naszych przedsięwzięć.