Srednja tehnika kola grafikih tehnologija, dizajna I

multimedije Ilida

14/15

Informacione tehnologije II polugodite

Sadraj IPTV(Internet Protocol TV) ............................................................................................................................ 4

E poslovanje................................................................................................................................................. 6

Osnovni motivi za e-poslovanje : .............................................................................................................. 7

Tipovi e-poslovanja : .................................................................................................................................. 7

Osnovni modeli e-poslovanja .................................................................................................................... 8

Nedostaci e-poslovanja ............................................................................................................................. 8

Trgovina putem Interneta(E-commerce) .................................................................................................... 10

Elektronska potroaka korpa ................................................................................................................. 11

Razvoj e-trgovine na Internetu ................................................................................................................ 12

Problemi razvoja e-trgovine .................................................................................................................... 12

ifrovanje javnim kljuem ....................................................................................................................... 12

Digitalna lina karta ................................................................................................................................. 13

Razvoj elektronske trgovine na Internetu ............................................................................................... 14

Kreditne kartice kao idealno rjeenje ...................................................................................................... 14

Prvi zajedniki standard ........................................................................................................................... 14

Prednosti i nedostaci e-trgovine ............................................................................................................. 15

PAYPAL..................................................................................................................................................... 16

Elektronsko bankarstvo ............................................................................................................................... 20

Elektronski novac..................................................................................................................................... 20

Elektronski sistem pladanja (EPS-Electronic Payment System) ............................................................... 21

Najede usluge kod nas .......................................................................................................................... 22

Bezbjednost i nain pristupa e-bankarstvu ............................................................................................. 24

Prednosti e-bankarstva ........................................................................................................................ 26

Proces plaanja preko e-bankarstva ................................................................................................. 27

Ergonomija .................................................................................................................................................. 27

Pojam ergonomije ................................................................................................................................... 27

Opteredenje za oi ................................................................................................................................... 28

Poloaj tijela pri sjedenju ........................................................................................................................ 28

Monitor.................................................................................................................................................... 28

Mjesto raunara ...................................................................................................................................... 28

Direktno osvjetljenje ............................................................................................................................... 28

Sto ............................................................................................................................................................ 29

Profesionalna oboljenja ....................................................................................................................... 29

Online baze podataka .................................................................................................................................. 31

Pretraivanje ............................................................................................................................................ 32

Pristup bazama podataka ........................................................................................................................ 33

Top 5 najvedih baza podataka na svijetu ................................................................................................. 33

Kongresna knjinica (Library of Congress) ........................................................................................... 33

Central Intelligence Agency (CIA) ........................................................................................................ 34

Amazon ................................................................................................................................................ 34

YouTube ............................................................................................................................................... 34

ChoicePoint.......................................................................................................................................... 35

Uenje na daljinu ......................................................................................................................................... 36

ta je uenje na daljinu? .......................................................................................................................... 36

Osnovne karakteristike programa za uenje na daljinu .................................................................. 36

Prednosti ................................................................................................................................................. 37

Nedostaci ................................................................................................................................................. 39

Sudionici kod uenja na daljinu ............................................................................................................... 40

IPTV(Internet Protocol TV) IPTV je usluga koja je bazirana na ADSL tehnologiji, i korisnicima osigurava da

mogu na svom TV-u pratiti televizijske i radio kanale - te koristiti brojne inteaktivne usluge. Prednost ove usluge je u tome to u svakom domainstvu postoji telefonska parica i sa samim irenjem ADSL mree koja u tehnikom smislu moe podrati IPTV, dolazi i do irenja same IPTV usluge.

Uvoenjem IPTV-a u svoj dom, korisnik dobija mogunost da preko svog TV-a prati brojne TV i radio kanale jednostavnim upravljanjem Set Top Box ureaja koji vri prenos slike i zvuka na TV. Takoe kako je za IPTV uslugu potreban i ADSL prikljuak, korisnik dobija mogunost, ukoliko normalno eli, i vrlo kvalitetan irokopojasni internet pristup. Ono to je za korisnika najvanije je da on dobija digitalnu sliku izuzetnog kvaliteta koju dosad nije mogao vidjeti na televizoru izuzev kada je gledao filmove sa DVD plajera. IPTV usluga ima mogunost nadogradnje i na High Definition sadraje (HD sadraje). Kljuna i najvanija prednost za korisnika je njegov prelazak na u digitalnu i interaktivnu sferu televizije. Pored ivih kanala, IPTV podrazumijeva i brojne druge usluge direktno na TV ekranu korisnika, kao to su:

VOD video on demand usluga - predstavlja tzv virtuelnu videoteku koja omoguava korisnicima da putem IPTV sistema iz svog doma mogu naruivati filmove, serije i sl.

NPVR mreno snimanje programa Time shift TV mogunost gledanja TV programa 24 sata unazad, EPG Elektronski TV vodi za kanale koje moe da gleda, Gaming igranje unutar IPTV sistema i brojne druge

Dakle IPTV usluga podrzumijeva gledanje ivih kanala, snimljenih programa, video sadraja na zahtjeva, te koritenje interaktivnih usluga na Vaem TV ekranu u vrhunskoj kvaliteti slike i zvuka.

IPTV podrazumijeva funkcionisanje na zatvorenom mrenom okruenju koje osigurava propusnost neophodnu za nesmetan protok video visoke kvalitete. Za razliku od Internet TV-a (zamrzavanje slike esto i oekivano, kao i bufferovanje), IPTV podrazumijeva koritenje rezervisanog opsega propusnosti iskljuivo za prenos video sadraja. Sa irenjem DSL pristupa za oekivati je da e ova usluga biti sve popularnija ali i kvalitetnija i jeftinija te da e ponuditi jo vee mogunosti.

E poslovanje

E- poslovanje(e-business = elektronsko - poslovanje) datira jo od 1970-ih,

od prvih upotreba EFT (Electronic Fund Transfer) i EDI (Electronic Data Interchange)

aplikacija, uglavnom koritenih izmeu poslovnih subjekata.

Nove dimenzije e-business dobija ranih 90-tih irenjem i komercijalizacijom

Interneta i World Wide Web-a. Danas se pod pojmom e-poslovanje podrazumjeva

proces razmjene dobara, usluga i informacija putem razliitih vrsta raunarskih mrea i

njihovih servisa. Preciznije govorei elektronsko poslovanje je razmjena

standardizovanih elektronskih poruka izmeu fizikih i pravnih lica u pregovaranju,

ugovaranju, kupovini, prodaji, plaanju, komuniciranju sa upravom i sudovima i u svim

drugim poslovnim transakcijama, a za koje je zakonom dozvoljena njegova primjena.

Za razvoj e-poslovanja potrebni su neki preduslovi, osnovni su: razvijena

telekomunikaciona infrastruktura koja omoguava za postavljanje web sadraja sa

katalozima ponuda, cjenovnicima i aplikacijama za komuniciranje sa klijentima,

poznavanje alata za razvoj aplikacija za e-poslovanje, ,usvajanje propisa za e-

poslovanje i motivacija menadera.

Sa poslovnog aspekta e-poslovanje predstavlja primjena tehnologije u svrhu

automatizacije poslovnih transakcija i poslovanja dok, sa stanovita usluga, predstavlja

alat koji omoguuje smanjenje trokova poslovanja uz istovremeno poveanje kvaliteta i

brzine pruanja usluga.

Osnovni motivi za e-poslovanje :

- nii trokovi poslovanja( stalna dostupnost, vea produktivnost uposlenika...), - brzo, jeftino i pouzdano komuniciranje, - jednostavnija razmjena roba i usluga, - kvalitetnije upravljanje skladitenjem robe, - vee mogunosti marketinga (segmentirani marketing namijenjen ciljanim

skupinama), - bre i bolje usluivanje kupaca, - brzo prilagoavanje kompanija i privrednih grana promjenama u svijetu, to je

uslov uspjenog poslovanja s inostranstvom.

Tipovi e-poslovanja :

- poslovanje unutar FIRME ,

- FIRMA prema FIRMI ( business-to-business(B2B),npr.eSteel.com),

- FIRMA prema krajnjem potroau( business-to-consumer (B2C),npr. Amazon),

- izmeu javne administracije i FIRMI ( business-to-public administration

(B2P)npr.inlandrevenue.gov.uk),

- izmeu javne administracije i potroaa (public administration-to-

consumer(P2C),npr. dvla.gov.uk),

- potroa prema potroau(consumer-to consumer(C2C), npr. eBay.com).

Elektronsko poslovanje mijenjalo se kao to se mijenjao i Internet. Na poetku su

firme Internet koristile iskljuivo za svoje predstavljanje, ali to danas vie nije dovoljno.

Nakon faze predstavljanja, poelo se razmiljati o ponudi roba i usluga te su se tvrtke

odluile na prikaz kataloga, nakon toga su poele i prve narudbe putem e-maila ili

elektronskih formulara, a na kraju su se razvili B2C i B2B. Tako se naputa tradicionalni

odnos kupac-prodava, a kupci sve vie sudjeluju u kreiranju novih roba i usluga, dakle

sve se vie koristi interaktivnost u poslovanju. Kupac je danas zaista postao kralj, jer

zahvaljujui mogunostima, lako moe promijeniti online duan. To firme tjera na stalno

traenje naina kako zadrati kupca, kako mu omoguiti onaj poseban osjeaj kupovine.

E-poslovanje donijelo je poveanje brzine i reakcija firmi na globalne promjene,

udaljenost je prestala biti presudan faktor u poslovanju, a globalno je trite postalo

mjesto za trino takmienje.

Kupci na Internetu trae odredita, portale znanja na kojima mogu pronai

informacije vezane uz jedno podruje kao to je, npr., kupovina automobila. Umjesto

odlazaka u banku, auto salon ili kod servisera, kupac e na jednom mjestu pronai sve

eljene informacije i ti e portali znanja uskoro postati centralna mjesta za

obavjetavanje o novim proizvodima i uslugama ak i kod nas.

Osnovni modeli e-poslovanja(prema Michael Rappa):

1. Brokerski (komisijski) modeli (posrednici u elektronskom poslovanju) 2. Oglaavaki modeli 3. Modeli informacijskih posrednika 4. Trgovaki modeli 5. Proizvoaki modeli 6. Suradniki modeli 7. Modeli virtualnih zajednica 8. Pretplatniki modeli 9. Modeli pomonih usluga

Zemlje koje ulau u informacione tehnologije, ne samo da poveavaju uee tih

tehnologija u obavljanju poslova, ve i podiu obim prometa roba i usluga, a samim tim i

kapitala uopte.

Korist od ovakvog pristupa imaju svi, drava preko koliine naplaenog poreza,

kompanije kroz pojednostavljeni obrt kapitala, samim tim i poveani profit, a muterije

odnosno korisnici kroz vei izbor i ekonominiji ivot.

Statistika je, kao oslonac modernog poslovanja, primenom ovih tehnologija dobila na

neophodnoj brzini. Prikupljanje informacija preko Interneta postala je neophodnost.

Naalost, neophodno je urediti mnoge segmente drutva (telekomunikacije, zatita

intelektualne svojine, raunarski kriminal.) ne bi li se stimulisao ovakav princip

poslovanja.

Do tada, menadmentu i institucijama, ostaje da prate i prilagoavaju se svetskim

trendovima, i iekuju trenutak u kome e njihovo uee na tritu opravdati takav

pristup.

Nedostaci e-poslovanja

- Napadi na resurse firme- neovlateno pristupanje informacijskim reursima tvrtke, tj.

njenom hardveru i softveru da bi ostvario neku korist na koju nema pravo ili prouzroio

neku drugu tetu.

- Napadi na privatnost i krae identiteta- lano predstavljanje, neovlateno itanje ili

kopiranje tuih podataka pomou kojih se moe ostvariti neka nepripadajua korist,

uzrokovanje tete u firmi ili ugroavanje privatnosti identiteta iji je otuio.

- Ugroavanje identiteta (vjerodostojnosti) podataka-do ovih problema dolazi kad

informacije koje firma koristi i poruke koje dostavlja nekom drugom gube na pouzdanosti

i vrijednosti i zbog toga postaju beskorisni.

- Ometanje normalnog rada i poslovanja-to je problem u kojem dolazi do smanjenja

kvalitete usluge koju bi firma trebala pruiti klijentima, jer nemoe obavljati posao na

normalan kvalitetan nain. Glavni primjer toga je ''zasipanje'' posluiteljskog raunara

(servera) te firme s puno beskorisnih poruka koje uzrokuju njegov pad, pa on nije u

mogunosti obavljanja svoje primarne zadae(DDoS napadi).

Trgovina putem Interneta(E-commerce) Trgovina putem Interneta danas predstavlja najzastupljeniji segment e-

poslovanja pa emo mu posvetiti dunu panju.

E-commerce u osnovi predstavlja proces dogovaranja kupca i prodavca o

razmjeni roba, usluga i novca koje se odigrava elektronskim putem i koji je obavezujui

za obje strane.

Gledajui televiziju ili itajui novine vi ste ustvari pasivni uesnik u jednosmjernoj

komunikaciji. Informacija je unaprijed pripremljena, spakovana u paket koji e vama

privui panju i jedina mogua akcija sa vae strane je da je prihvatite ili odbijete. Sa

Web prezentacijom je ve drugaije. Na Internetu, vi ste aktivni uesnik u komuniciranju,

a informacije, po vaem izboru, mogu da idu u oba smjera. Recimo da vam se svia

proizvod sa neke komercijalne Web stranice. Najee, pruie vam se mogunost

interaktivne komunikacije sa tom stranicom. Klikom na mia saznaete vie o samom

proizvodu, vidjeete da li ga ima na lageru, kako se upotrebljava, ili ete ga sami

formirati od razliitih dijelova (sklopiete svoj raunar iz snova). ta vie, prikazae vam

se i odgovarajue cijene a imaete i svoju potroaku korpu gde ete eljene proizvode

da odloite. Sada moete da razumete euforiju u poslovnom okruenju trgovaca i

berzanskih analitiara kad su uvideli ta Internet prua.

Najpopularniji dio elektronskog poslovanja je online kupovanje. Jeff Bezos,

vlasnik najvee knjiare na svijetu Amazon.com, je osmislio i oivio click-on princip

elektronskog naruivanja. Princip click-on elektronskog naruivanja svugdje je isti.

Kupcu se prezentira ponueni proizvod a on ga naruuje pritiskom mia na jednu od

ikona tog proizvoda. Zatim se pojavljuje narudbenica koju kupac mora popuniti te ju

alje pritiskom mia. Nakon toga mu se na zaslonu pojavljuje potvrda o slanju

narudbenice i kupcu jedino preostaje priekati da roba stigne na odredite.

Neki od popularnijih modela e-commerce poslovanja su

Elektronska prodavnica (e-shop) je Web mesto za oglaavanje proizvoda i

usluga preduzea, a postepeno poinje da se koristi i za oglaavanje i plaanje.

Elektronski nabavni centar (e-procurement) velikog preduzea ili javne

institucije omoguuje ponudu i kupovinu veih koliina robe ili usluga. Time se

postie vei izbor dobavljaa, nie nabavne cene i vii kvalitet i jeftiniji postupak

nabavke.

Elektronski prodajni centar (e-mall) je kolekcija elektronskih prodavnica, koje

omoguuju standardizaciju nekih transakcija. Ti centri mogu biti specijalizovani za

odreeni segment trita

Elektronski sajam (e-bazar) omoguuje svojim kupcima da komuniciraju i trguju.

Prihodi se ostvaruju od lanarine i reklame.

Elektronska aukcija (e-auction) se zasniva na elektronskom obliku ponude,

koja moe koristiti multimedijsku prezentaciju dobara, a esto se proiruje i na

ugovaranje, plaanje i isporuku roba. Postoje dva osnovna tipa aukcija :

1.Upward ili Engleska aukcija (inicirana od prodavca), prodavac daje robu na

licitaciju, naznaava koliinu i minimalnu cenu. Kupci daju ponude i ponuda sa

najveom cenom pobeuje i dobija robu. 2.Downward ili Holandska aukcija

(inicirana od kupaca) , kupac specificira sta eli da kupi a prodavci daju ponude.

U ovom sluaju cijena se minimizira tako da onaj koji ponudi najniu cijenu dobija

licitaciju.

Elektronsko posredovanje (e-brokerage) predstavlja posredovanje izmeu

potroaa i dobavljaa. Potroai postavljaju svoje zahteve, a posrednik trai

ponude od dobavljaa i bira najpovoljniju ponudu.

Internet je danas pogodno trite za prodaju sledeih proizvoda:

proizvodi visokih tehnologija

proizvodi koji su u vezi sa raunarima

proizvodi namenjeni segmentu kupaca kao to su Internet korisnici

proizvodi ija je prodaja preko Interneta jeftinija nego na neki drugi nain

proizvodi namenjeni geografski jako rairenom tritu

proizvodi ija je upotreba bazirana na poznavanju veoma velikog broja

informacija

proizvodi iji su kupci kolekcionari ili strasni zaljubljenici, a koji se teko pronalaze

na drugi nain

Elektronska potroaka korpa Razmotrimo dobre strane i potekoe koje prete e-trgovinu na primjeru elektronske

potroake korpe ...

Jedan od prvih praktinih programa koji su omoguavali elektronsku trgovinu na

Internetu bio je program potroake korpe (shopping cart). On je omoguavao da kupac

odabere proizvode koje eli, odloi ih do konane kupovine, i pre nego to plati,

pregleda detaljan raun sa odgovarajuim cenama. Isprva ti programi su bili jednostavni

(raeni u Perl-u) i koristili su minimum resursa servera, gde su proizvodi odlagani u vidu

privremenih fajlova u posebnom folderu, a po kupovini bili su izbrisani. Sa porastom e-

trgovine i potrebama za sloenijom interakcijom sa kupcem ukljuili su se i kompleksniji

programi uz korienje baza podataka. Kupac je tako mogao da nae kompletnu

informaciju o svim svojim ranijim kupovinama. Pored elektronskih korpi koje je bilo

potrebno instalirati na svom serveru, brzo su se odomaili i usluni programi korpi koje

su bile na nekom treem serveru, a kompanije koje su tu uslugu nudile naplaivale su je

meseno. Veina firmi koja se danas bavi uslugama elektronske trgovine na Internetu,

nudi i tu opciju (iznajmljene e-korpe) gde trgovac ne mora da razmilja o sigurnosti

servera i odravanju programa. O samom procesu plaanja na Internetu saznaete vie

u sledeem lanku.

Razvoj e-trgovine na Internetu

Plaanje proizvoda i usluga u trgovini je staro koliko i ljudska civilizacija. Prvi pisani

dokumenti u istoriji bili su zapravo i prvi pokuaji da se regulie i zabelei proces

razmene dobara ili njihovog plaanja. Napredak ljudskog drutva je uvek bio direktno

vezan za razvoj sistema plaanja u trgovini, od lokalne pijace do Wall Street-a. Sa

pojavom Interneta odmah se uvideo njegov komercijalni potencijal, ali je trebalo da

proe dosta vremena i poroajnih muka dok se nije uspostavio system koji je

funkcionisao onako kako se elelo.

Problemi razvoja e-trgovine

Recimo da posjedujemo nau komercijalnu Web prezentaciju i da nam treba mehanizam

naplate proizvoda ili usluga na njoj. ta bi nam, sve ustvari trebalo? Rekli smo da nam

je potreban program potroake korpe koji bi omoguio da se izaberu proizvodi, odloe

u korpu, a zatim zbirni raun prikae kupcu, ukljuujui odgovarajui porez, potarinu i

ostalo. Ostalo bi da informaciju o kupcu sa novanim iznosom kupovine prosledite banci

na naplatu. Zvui jednostavno ali tu je ispoetka bilo puno problema. Trebalo je

objediniti sistem novanih transakcija putem Interneta i natjerati financijske institucije da

sarauju jedna sa drugom. Jedan od osnovnih problema koji je trebalo reiti bilo je i

kako poverljivu informaciju sigurno prenijeti Internetom do kompanije koja bi omoguila

plaanje putem kreditne kartice, odnosno sluila kao posrednik izmeu kupaca,

prodavaca i banaka.

ifrovanje javnim kljuem Da se rijei problem sigurnosti bilo je potrebno ustanoviti kriptografske sisteme koji bi

omoguili sigurnost prijenosa informacija. Kriptografija ili ifriranje informacija je ve bila

nauka koju su vojne ustanove irom svijeta odavno koristile. Prvi Internet preduzetnici su

iskoristili metod ifriranja javnim kljuem (asimetrini ifarski sistem), gde svaki uesnik

u komunikaciji koristi dva kljua. Prvi klju je javni i moe se slobodno distribuirati, dok je

drugi klju privatni i dostupan je samo njegovom vlasniku. Kljuevi ustvari predstavljaju

niz cifara i slovnih znakova koje ste verovatno nekad videli u zaglavlju e-mail poruka u

kojima se koristi takozvana PGP enkripcija. Iako su razliiti, ti kljuevi su meusobno

povezani odreenim matematikim transformacijama. Pojedinano oni ne mogu da

definiu identitet korisnika, jedino zajedno njegov identitet moe biti potvren. To znaci

da se moe bilo kome poslati ifrovana poruka ako se zna javni klju osobe kojoj se

alje, a samo primalac svojim tajnim kljuem moe da deiifruje poruku. Davne 1978

godine Rivest, Shamir i Adleman su objavili svoj pronalazak RSA (nazvan po njihovim

imenima) koji je najpoznatiji primer asimetrinog ifarskog sistema.

Digitalna lina karta Ako vam neko alje svoj javni klju, bilo to privatno lice ili neki Web server, kako bi bili

sigurni da je taj klju zaista njegov? Reenje ovog problema ostvarilo se upotrebom

digitalnog certifikata, koji moemo da smatramo nekom vrstom digitalne line karte. Vrlo

brzo na Internetu su se pojavile takozvane CA kompanije (Certificate Authority) ija je

uloga bila da provere i utvrde neiji identitet i nakon toga mu izdaju digitalni certifikat.

Poto bi im korisnik prosledio svoj javni klju, oni bi kreirali digitalni potpis i izdali

certifikat koji potvruje da taj javni klju zaista njemu i pripada. Da bi komunicirali sa

nekim, pri prvom kontaktu bi mu poslali digitalni certifikat i svoj javni klju a primalac je

onda lako mogao da utvrdi validnost vaeg certifikata. Ova pria svakako vai i za

sigurnu komunikaciju vaeg Web servera i posjetilaca, kupaca na vaem komercijalnom

sajtu. Ako bi eleli da za svoj server nabavite digitalni certifikat on bi morao da sadri:

Naziv organizacije

Dodatne podatke za identifikaciju

Javni klju

Datum do koga vai javni klju

Ime CA koji je izdao digitalni certifikat

Jedinstveni serijski broj.

Najuvenija firma koja je i prva zapoela sa izdavanjem digitalnih certifikata je

VeriSign.com iji slogan The value of trust ili u prevodu vrijednost povjerenja najbolje

govori o njenoj veoma vanoj funkciji na Internetu.

Inae, najrasprostranjeniji metod za obavljanje sigurnih transakcija na Internetu danas je

SSL (Secure Socket Layer) protokol . SSL obezbedjuje privatnost, integritet podataka i

autentinost poiljalaca korienjem kombinacije ifrovanja javnim kljuem, simetrinog

ifrovanja, i digitalnih certifikata. Kad vam se u vaem Internet browser-u pojavi adresa

koja poinje sa https:// znaete da je tu umjean neki od SSL protokola.

Razvoj elektronske trgovine na Internetu

Na poetku smo govorili o sigurnosti prijenosa informacija na Internet-u, koja je nastala

kao rezultat potrebe prvih cyber trgovaca da robu izloenu na svojim Web

prezentacijama prodaju, a uz to, prikupljene informacije o obavljenoj transakciji sigurno

prenesu na dalju obradu. Kao rezultat te potrebe pojavile su se takoe i kompanije koje

su imale za cilj da organizuju proces naplaivanja robe i usluga prodatih preko Web-a.

Problem je bio kako u taj proces ukljuiti sve postojee financijske institucije koje su se

tim poslom ve bavile u realnom svijetu. Trebalo je kreirati sistem koji bi funkcionisao u

svetu putujuih elektrona a pruio sve pogodnosti koji su potroai dotada imali pri

kupovini u klasinim trgovinama.

Kreditne kartice kao idealno rjeenje

Na poetku smo govorili da su prvi Web trgovci poeli da koriste kreditne kartice preko

svojih postojeih klasinih sistema elektronske naplate. Pravo rjeenje je bilo da se

kompletna komunikacija izmeu kupca i trgovca, kao i celokupan proces kupovine,

obave u potpunosti putem Internet-a. Kreditne kartice su se odmah ponudile kao idealno

rjeenje. Problem je bio to je postojea mrea elektronske obrade kartica bila privatnog

tipa i nije imala nikakve veze sa Internet-om. Jo vei problem je bio to to je obrada

transakcija bila vezana individualno za pojedine banke koje su ove usluge obavljale. Da

bi se rjeili ovi problemi bilo je potrebno da se kompletno izgradi novi sistem elektronske

kupovine i prodaje korienjem postojee bankarske infrastrukture.

Prvi zajedniki standard

Tokom razvoja tehnologije plaanja na Internet-u bilo je jako puno pogrenih koraka.

Najvei problem bio je ustanovljenje jedinstvenog standarda koji bi povezao svjet

bankarstva sa Internet-om. Sreom, prevladao je zajedniki interes, svima je bilo u

interesu da zarauju novac. Tako je u leto 1999 objavljen standard nazvan ECML

(electronic commerce modeling language). On je prvi put objedinio i struktuirao podatke

koje je potrebno uzeti od kupaca, peditera i prodavaca, dodajui standard sigurnosti

rauna kreditnih kartica (SET), standard XML (eXtensible Markup Language) za bolju

strukturu podataka, i X.509 kriptografski standard za sami proces. To su bile ujedno i

godine eksplozivnog razvoja Internet-a te su svi uesnici u elektronskoj trgovini na

Internetu imali dobar razlog da zaborave na line interese i posvete se biznisu. Odnosno

brojanju para koje su se kao vodopad slivale u njihove bankovne raune.

Prednosti i nedostaci e-trgovine

Meu najvee prednosti e-trgovine spadaju:

veliina trita (cijeli svijet je trite!),

mogunost nabavke proizvoda tamo gdje je on najjeftiniji,

smanjenje trokova poslovanja,

mogunost brzog i jeftinog ostvarenja narudbe,

uteda vremena,

fleksibilnost u poslovanju, te

poveanje poslovne efikasnosti.

Najvei nedostaci e-trgovine su:

nunost konstantnog ulaganja u daljnji razvoj,

potekoe pri pronalasku osoblja s odgovarajuim iskustvom,

rizik prijevare,

marketinki trokovi povezani s otrom konkurencijom (nije lako stvoriti jak brend

meu milijunima web stranica na internetu), te

kraa identiteta kupca.

Predstavimo jednu od najpoznatijih svjetskih kompanija za plaanje putem

Interneta

PAYPAL

PayPal je internetski orijentisana kompanija koja omoguava da se uplate i novani

prijenosi obavljaju u potpunosti preko Interneta. PayPal je zapoeo kao alternativa

tradicionalnim papirnim metodama kao to su ekovi i novani ugovori.

PayPal je vrsta klijent-klijentu (person-to-person, P2P) usluge. P2P nain plaanja

omoguava bilo kome tko ima e-mail adresu da poalje novac nekom drugom tko

takoer ima e-mail adresu. Inicijalizator transakcije preko paypala se mora prvo

registrirati na paypal stranicama, te zatim prebaciti odreenu svotu novaca na svoj

korisniki raun (account). Novani iznos se moe prebaciti direktno sa tekueg rauna

banke ili koristei kreditne kartice.

Paypal korisniki raun se najlake usporeuje sa tekuim ili iro raunom bilo koje

druge banke. Najee se uz takav raun veze odreena debitna ili kreditna kartica

(VISA, MasterCard, Visa electron, American Express). Pri otvaranju PayPal rauna,

korisnik unosi broj svoje kreditne kartice. Ako se kasnije odluci na brisanje te kartice,

njegov raun ce biti strogo ogranienih mogunosti.

PayPal razlikuje tri vrste rauna:

Osobni raun:

Koristi se za osobnu uporabu, nekomercijalnu. Ovome raunu glavna

funkcionalnost je slanje novca. Unato tome osobni raun moe i primiti novac ali

u posebnim i limitiranim uvjetima.

Premier raun:

Koristi se u privatne svrhe ali za primanje i slanje novaca. Vrlo je slian

privatnome ali moe primate vee iznose, te se sukladno tome i odreene

naknade vezu uz njega.

Poslovni raun:

Ovaj je raun namijenjen za poslovne korisnike. Ako zanemarimo to, vrlo je slian

Premier raunu, sa odreenim pravnim razlikama

PayPal zatita transakcija

PayPal nudi zatitu kupaca i prodavaa u sklopu svojih PayPal Buyer Protection

Policy te Seller Protection Policypravila. U tim pravilima zatite on istie da

korisnik moe poslati prigovor na transakciju unutar 45 dana od datuma izvrenja.

To se odnosi na sluaj da kupac nije nikada primio ono to je platio ili da je

primljeno primjetno i u veoj mjeri razliito od onoga to je prodavatelj istaknuo.

Ako se prigovor prihvati kupac dobije svoj novac nazad putem prevaljivanja

trokova izmeu paypal a i kartinih kua.

Isto tako dakle, slina zatita postoji iza prodavatelje, trgovine koje obavljaju

svoju djelatnost putem paypal a. Ona je usmjerena na zatitu od zlonamjernih

prigovora od strane kupaca. Tu se primarno misli na prijevare u kojima kupci alju

prigovor da nisu dobili poiljku a dobili su. U tom sluaju ako prodavatelj ima

potvrdu o poslanoj poiljci ili o isporuci naravno kupac nee dobiti povrat novaca.

Ovo pravilo je dosta polemizirano na internet poto unutar samog Seller

Protection Policypravila dosta toga je izuzeto. Tako su nematerijalne usluge, te

prigovori vezani uz neprimjereni opis pri prodaji potpuno izuzete. Takoer postoje

i odreene restrikcije koje se odnose na zemlje koje su sudjelovale u transakciji,

nainu plaanja, mehanizmima praenja poiljke i slino.

Prevare

Prijenos sredstava putem interneta za sobom automatski povlai i neki rizik od

prevara zbog same prirode interneta i privrede na njemu. Problem kod paypal a

je taj to zakonske regulative pod koje spadaju kartine kue, banke i slino,

ovdje se ne moe primijeniti. No na sreu, u odreenim zemljama ak i injenica

da kartine kue imaju odreenu zakonsku regulativu za sprjeavanje prevara

moe pomoi.

Sam paypal garantira svojim korisnicima stopostotnu sigurnost ukoliko doe do

neautoriziranog pristupa korisnikovom korisnikom raunu. Tu je izuzetak obitelj

korisnika koja bi mogla imati korisnike podatke. U sluaju da doe do toga,

korisnik podie primjedbu na odreeni transakcijski broj, te paypal unutar 10 dana

odgovara to je njegova istraga saznala te vraa novac ukoliko je primjedba bila

osnovana.

Paypal mail moe imati url napisan tako da naizgled vodi na slubeni paypal, dok

u stvarnosti vodi na site izgledom identian paypalu samo to mu je namjena

prevariti korisnike da ukucaju svoje korisniko ime i lozinku u njega. Korisnik je

praktiki predao svoje podatke od paypala te niti svjestan da je bio na ovako

prepravljenim stranicama namijenjenim prijevarama bez straha nastavlja svoje

djelatnosti. Nakon to vidi neautorizirane transakcije nastaju problemi.

Kako paypal pokuava svim silama stati tomu na kraj, dizajnirao je sustav koji se

bavi iskljuivo time. U sluaju da paypal primijeti bilo koje sumnjive radnje, on

automatski zakljuava korisniki raun dok osoba koja je pravi vlasnik rauna ne

obavi odreene radnje kako bi uklonila prijetnje i dokazala da je stvarni vlasnik

rauna.

Elektronsko bankarstvo Razvoj informacione i telekomunikacione tehnologije stvorio je uslove za

globalizaciju poslovanja. Tim je postignut cilj da se poveu klijenti i tokovi informacija

bez obzira na geografske distance. Pored razvoja informacionih i telekomunikacijskih

tehnologija, jaka konkurencija izmeu banaka, brokerskih i osiguravajuih kompanija je

uveliko imala veliki utjecaj na razvoj e-bankarstva.

Treba istai da su banke imale odbojnost prema ovakvom vidu bankarstva, ali

kasnije su shvatili da e-bankarstvo ima veliki prosperitet. Danas veina banaka nudi

mogunost obavljanja bankarskih transakcija putem Interneta. Razlozi za uvoenje e-

bankarstva su bili svakodnevni problemi prilikom plaanja zasnovanog na papiru.

Elektronski novac

Najvee tehnoloko dostignue u razvoju bankarstva je pojava elektronskog

novca, a samim tim i elektronskog bankarstva. Novac je, u savremenoj interpretaciji,

informacija. Kroz njega se markira pravo nekog subjekta u odnosu na robu i usluge

koje egzistiraju u jednom drutvu. Elektronski novac se definie kao specifina

"monetarna informacija" koja se putem elektronskog impulsa u "realnom vremenu"

prenosi izmeu transaktora koji obavljaju plaanja. Elektronski novac odnosno

elektronsko plaanje je razmjena materijalnih sredstava putem telekomunikacionih

infrastruktura, kakve su intranet sistemi banaka ili pak Internet. Ovakav novac u osnovi

je virtuelan i predstavljen je brojanim sistemom koji postoji u memoriji raunara, te kao

takav ne poznaje geografske granice i moe se praktino u trenutku prebaciti na velike

udaljenosti. Premda je ee u upotrebi pojam "elektronski novac", terminoloki je

precizniji naziv digitalni novac, jer se prvi moe koristiti i u analognim komunikacijama.

E-bankarstvo u praksi je pokazalo samu njegovu efikasnost i ekonominost.

Pojava elektronskog novca nametnula je novu filozofiju u bankarstvu koja se zasniva na

elektronskoj razmjeni podataka i sredstava (EFT-Electronic Funds Transfer), koja je

pojmovno odreena kao e-bankarstvo. Ovaj vid bankarstva omoguuje razliite

dimenzije usluga i samim tim e-bankarstvo se konstantno razvija. U biti ovaj vid

bankarstva prezentira raun i plaanje i kretanje sredstava. Tanije reeno omogueno

nam je kupovina i prodaja, pregledavanje stanja rauna, i sl. Sve finansijske

transakcije su mogue je izvriti (najee putem Interneta) bez obzira na neogranienu

udaljenost (u zemlji i inostranstvu), bez pripremanja naloga i pratee dokumentacije.

EFT omoguava transfer sredstava s rauna dunika na raun korisnika, na taj nain se

eliminie plaanje ekovima i drugim oblicima bezgotovinskog plaanja.

Elektronski sistem plaanja (EPS-Electronic Payment System) EPS je sve dominantnija alternativa plaanju ekom. Pojedine zemlje razvile su

posebne sisteme usluga interbankarskog transfera sredstava, u okviru mree

unutranjeg platnog prometa. Pored toga razvijen je: bezgotovinski transfer na mikro

nivou i elektronski transfer sredstava na mjestu prodaje. Takoe e-bankarstvo nudi jo

niz mogunosti kao to su: elektronska trgovina, samousluno (self-service)

bankarstvo, kuno i kancelarijsko bankarstvo, pozivni centri (centri za podrku

korisnicima), kartiarstvo.

Elektronski transfer sredstava na mjestu prodaje je bezgotovinski sistem

plaanja, mjesto prodaje je povezano s bankarskom raunarskom mreom. Iznos

koji se isplauje se prenosi s naeg rauna na raun poslodavca kojem treba biti

izvrena uplata.

Samousluno bankarstvo, kao poseban vid inovacija, omoguuje korisnicima

automatsku uslugu u ekspozituri, bez ljudske intervencije. Za ovakav vid usluge

ekspoziture treba da su opremljene "self service terminalima". Ovi terminali su

povezani sa informacionim sistemima banke, tako da zamjenjuju alterske

slubenike.

Kuno i kancelarijsko bankarstvo (telebanking), kao vrsta samouslunog

bankarstva, razvijeno je nakon razvoja i primjene samouslunih altera i prodajnih

terminala. Ova vrsta samouslunog bankarstva nastala je sa eljom da se

komitenti iz svojih stanova direktno ukljue u elektronski transfer sredstava,

poznat kao kuno bankarstvo (home banking), odnosno da se privrednom sektoru

omogui obavljanje finansijskih usluga iz svojih poslovnih prostorija poznat kao

sistem kancelarijskog bankarstva.

Pozivni centar kao nova tehnologija u bankarstvu, prua komitentu mogunost

da pozivanjem banke, dobije niz informacija telefonom, bez kontakta sa

slubenicima banke.

Platne kartice, kao savremeni instrumenti bezgotovinskog plaanja, koriste se za

identifikaciju izdavaoca i korisnika kartice, na aparatima za izvoenje finansijskih

transakcija, u cilju obezbjeenja unosa podataka za te transakcije. Dvije su vrste

platnih kartica - debitne i kreditne. Vrlo esto se misli na debitnu karticu kada se

pomene platna, ili obrnuto. Meutim, razlika je jasna. Dok je platna kartica

sredstvo plaanja (ili jednostavnije-to je mala plastina kartica kojom se mogu

plaati roba i usluge), debitna i kreditna kartica su njene podvrste. U zavisnosti od

toga za koju se platnu karticu klijent banke opredijeli, na raspolaganju e mu biti

pratei programi i vaie potpuno razliiti propisi njenog koritenja. Kada se

koristite debitnim karticama po pravilu morate na raunu imati novac koji elite da

potroite. Kod kreditne kartice je potpuno suprotno, po pravilu nemate novac koji

troite, ve na kraju mjeseca (ili nekog drugog perioda plaanja koji banka odredi)

plaate iznos koji ste potroili u potpunosti ili djelimino. Kartica se definie kao

mali komad kartona ili plastike koji sadri neko srestvo za indetifikaciju, to

omoguava osobi na koju kartica glasi da kupuje robu ili usluge na teret svog

rauna. Prvu univerzalnu karticu izdao je Diners Club 1950. godine. Kasnije su se

pojavili bankarski sistemi kreditnih kartica u kojima banka odobrava raun trgovcu

odmah po prijemu rauna o prodatoj robi, prikupljajui raune koji e biti

zaraunati vlasniku kartice nakon dogovorenog vremenskog perioda.

Broj korisnika koji koriste kreditne kartice naglo raste. U Evropi je krajem 90.-ih

postojalo 200 milona vlasnika kreditnih kartica. Prema podacima londonske

konsulntantske firme Battell, ovaj broj je do kraja 95 porastao na 350 miliona.

Kompanije koje posluju kreditnim karticama kao to su Visa i MasterCard

trenutno su najaktivinije u razvoju bezbjednih platnih sistema za plaanje

karticama putem Interneta.

Sve navedene vrste e-bankarstva u veini nude banke u BiH, prvenstveno tu se

izdvajaju Unicredit banka i Raiffeisen banka. Najrasprostranjenija usluga je plaanje

putem kartice ali sve vie maha uzimaju i ostali vidovi, to se prvenstveno odnosi na

kuno ili kancelarijsko bankarstvo.

Cijene pomenutih usluga e-bankarstva u mnogo emu zavise. Cijena usluga e-

bankarstva u veini je razlikuje se za stanovnitvo i za poduzetnike. Naravno tu lei

osnovni razlog za razlike u cijeni, pored toga zavisi od toga ta je ukljueno u ponudu,

itd.

Najee usluge kod nas u ponudi su :

-platiti reije, rate kredita i ostale raune,

-obavljati prijenos s vlastitih KM-ovskih rauna na KM-ovske raune

-svih fizikih i pravnih osoba unutar Banke, te u drugim bankama u BiH,

-obavljati plaanje prema inozemstvu,

-prenositi novac s vlastitih KM-ovskih na vlastite devizne raune i obratno,

-ugovoriti trajne naloge za prijenos sredstava, plaanje rauna, rata kredita,

-odabrati odgovarajui model tednje i oroiti eljeni iznos,

-kreirati predloke i povlaiti predloke pri plaanju rauna ili prijenosu sredstava.

-pregled stanja i prometa po raunima,

-prijenos sredstava na vlastite KM i devizne raune, te KM i devizne raune

drugih fizikih lica u Banci,

-prijenos sredstava na raune pravnih lica u Banci,

-prijenos sredstava na raune fizikih i pravnih lica u drugoj banci u BiH,

-konverziju deviza,

-pregled statusa elektronskih naloga,

-razmjenu elektronskih poruka s bankom

-plaanje u zemlji plaanje svih vrsta rauna (npr. komunalije)

-uvid u stanje tekueg rauna

-pregled prometa po tekuem raunu

-elektronske izvode za tekui raun (pdf format)

-pregled dnevne kursne liste banke

-dostupnost informacija o poslovnoj politici banke (standardne tarife, posebne

pogodnosti, obavijesti)

Cijene nekih usluga(trenutna cijena kod najveih banaka):

-otvaranje usluge: bez naknade

-koritenje usluge: 4,00 KM mjeseno

-kupovina i prodaja valuta: bez naknade

-transakcije: do 80% nie nego na alterima banke

-upisnina: bez naknade

-izdvajanje ID sredstava mini token: bez naknade

-gubitak ili zamnjena mini tokena oteenog krivicom korisnika: 50 KM

-mjesena naknada za koritenje usluge: 3,99 KM

Bezbjednost i nain pristupa e-bankarstvu Jedno od presudno vanih pitanja za elektronske bankarstve sisteme jeste

bezbjednost podataka. Sistem za elektronsko bankarstvo mora da uspostavi bezbjedan

kanal za prenos informacija izmeu raunara klijenta i raunara servera podataka u

banci, i sistem zatite zasnovan na infrastrukturi javnih kljueva. Iz tog razloga razvijeno

je nekoliko postupaka identifikacije klijenta prilikom pristupanja virtuelno alteru e-banke.

Unoenje korisnikog imena i lozinke u sistem da bi se pristupilo aplikaciji je svakako

najjednostavniji metod provjere identiteta, ali je on naalost i najmanje bezbjedan, pa ga

banke danas izbjegavaju, pogotovo ako klijent vri i plaanje preko virtuelnog altera.

Radi dodatne identifikacije koriste se razliiti prenosivi mediji, na kojim se nalaze

potrebni certifikati za bezbjedan pristup aplikaciji. Nae banke ove certifikate klijentima

izdaju na mini-kompakt diskovima, pametnim (smart) karticama, a koriste se i generatori

lozinki, takozvani tokeni, koji su zasad najpouzdaniji nain identifikacije prilikom

pristupanja aplikacijama za elektronsko bankarstvo.

Token je mali prijenosni identifikacioni runi ureaj koji na svakih 60 sekundi generie

novi tajni broj i tako se koristi za prijavljivanje i autorizaciju elektronskog plaanja preko

Interneta.

Inae u svijetu je vrlo popularno izdavanje certifikata na malim USB diskovima.

Mini Cd i Smart kartica su prilino pouzdana rjeenja, iako u odreenim ali vrlo rijetkim

situacijama moe doi do zloupotrebe.Naime, Cd je relativno lako iskopirati, dok je

kloniranje Smart kartice takoe mogue, premda malo tee izvodljivo.

Pitanje sigurnosti ili nesigurnosti, jo uvijek utjee na nesigurnost kod mnogo ljudi, kada

je u pitanju trgovina i ostale transakcije preko interneta.Trgovac ili primaoc kartice,

banka primaoca kartice, banka izdava kartice i korisnik uestvuju u obinim

transakcijama. Na Internetu se prilikom trgovine pojavljuje jo jedan igra, lokacija koja

nudi robu ili usluge i preko koje se autorizuju sredstva.Nesigurnost u ovaj proces ne

unosi samo taj novi igra nego moda i vie od toga nepostojanje fizikog kontakta s

nekim kome se daju podaci sa kartice.

Prva nesigurnost - Korisnik kartice se pita da li je lokacija vjerodostojna, jer postoje

lane lokacije koje samo skupljaju brojeve kartica, Secure Electronic Transaction (SET)

ili Verified by VISA potvruju, ili bi bar trebalo, da se nalazite na lokaciji ija je osnovna

namjena prodavanje robe i usluga.

Druga nesigurnost - Banka primaoca kartice i banka izdava brinu da li je kartica koja

se koristi pri transakciji na internetu vjerodostojna. Broj kartice, iako tako moe da

izgleda, nije proizvoljan: posljednja cifra je kontrolni broj, formiran na osnovu svih

prethodnih, i to je prva provjera ispravnosti kartice.

Mnogo pouzdaniji nain utvrivanja vjerodostojnosti jeste provjera CVV2 koda VISA

kartica ili CVC2 koda MasterCarda. Ovaj trocifren broj nalazi se na kartici, a izraunava

se pri personalizaciji i iskljuivo banka izdava moe da ga regenerie i time potvrdi ili

ospori validnost kartice.

Trea nesigurnost - Svi uesnici u transakciji pitaju se da li je poruka koja je stigla na

odredite, u banku izdavaa, ba ona koja je krenula od korisnika kartice i da li je

vjerodostojna.Tu se opet dolazi do SET-a (Secure Electronic Transaction). Danas se

mogu preuzeti digitalni novanici u koje se unose lini podaci; oni se pri izvrenoj

transakciji ifruju i digitalno potpisuju i time se garantuje autentinost. Svi moderni itai

weba omoguuju ifrovanje cjelokupne komunikacije ve dobro poznatim protokolom

SSL koji koristi 128-bitni asimetrini algoritam i obezbjeuje tajnost podataka.

etvrta nesigurnost - Banka izdava je zabrinuta zbog mogunosti da je kartica

zloupotrebljena. Zato se ograniava broj i ukupan iznos transakcija, dnevni i viednevni,

ali prije kao ogranienje tete a ne prevencija zloupotrebe. Uvoenjem Internet kartice

otvorila se jo jedna mogunost sprjeavanja zloupotrebe. Budui da najee ne znate

unaprijed kada ete koristiti svoju karticu, ona mora biti uvjek aktivna. Zbog toga su neke

banke uvele mogunost aktiviranja i deaktiviranja kartice po potrebi.

Pri ovakvoj proceduri, ak ako kartica i bude ugroena, transakcija ne moe da se

izvri dok je kartica u sistemu izdavaa neaktivna, a uzastopni pokuaji da se koristi

neaktivna kartica jasan su signal centrali da treba preduzeti odgovarajue mjere.

Prednosti e-bankarstva

Nema vremenskog ogranienja

Komfor u koritenju bankarske usluge bez obzira na praznike, neradne dane,

vikende ili doba dana vjerovatno je najvea vrijednost koju e-banking donosi

modernom graaninu. Radno vrijeme banke od 9 do 17 sati koje se esto

poklapa sa vaim radnim vremenom esto je prepreka da obavite transakcije koje

elite, osim u sluaju da ste korisnik elektronskog bankarstva. I ne samo to, nije

pitanje samo vremena nego i mjesta. Ukoliko sa sobom imate neophodne ureaje

za potvrdu sigurnosti transakcije sa bilo kojeg raunara moete da pristupite

svojim podacima i da izvrite plaate.

Nema uvanja papira

Kada poslujemo sa bankom, esto nas najvie brine dokumentacija. elimo ist

raun i sve potvrde. Elektronsko bankarstvo ima tu prednost to od momenta

koritenja te usluge imate uvid u sve transakcije (uplate i isplate) na vaim

raunima. Nema potrebe da traite papire. Informacija o svakoj transakciji lako

vam je dostupna uz nekoliko klikova miem.

Provjeriti koliko kota!

Prema malom istraivanju, jedna od mana elektronskog bankarstva jeste to

pojedine banke koritenje ove usluge uslovljavaju koritenjem odreenog

pretraivaa (Internet eksplorera najee) i iskljuivanje sigurnosnih Activex

kontrola.Banke su postale sve kreativnije u ponudi usluga elektronskog

bankarstva, pa nije na odmet da se prilikom otvaranja tekueg rauna dobro

raspitate o tome ta sve usluga elektronskog bankarstva ukljuuje i koliko se

naplauje aktiviranje, mjeseno odravanje ili usluge transfera novca.

Proces plaanja preko e-bankarstva

Proces plaanja preko e-bankarstva moemo svesti i opisati preko 10 koraka.

1. Prvi korak je da aktiviramo uslugu e-bankarstvo uz tekui raun

2. Pri procesu plaanja potrebno je da se odluimo za nain plaanja

3. Potrebno je upisati neophodne podatke kako bi se izvrila transakcija

4. Nakon toga potrebno je da popunimo nalog za plaanje ba kao to to radimo

na alteru bank

Ergonomija

Pojam ergonomije

Ergonomija je nauna disciplina (nauka o radu) kojoj je zadatak da istrauje ljudski

organizam i ponaanje, te prua podatke o prilagoenou predmeta s kojima ovjek

dolazi u kontakt. Dakle, ergonomija prouava anatomske, fizioloke i druge parametre

ljudskog tijela. To nije neovisna znanost nego se koristi podacima svih disciplina koje se

bave ovjekom (medicinom, psihologijom, matematikom, optikom, akustikom, itd.).

Ergonomija omoguava da se kvalitetno radi, povea proizvodnja, smanji broj

profesionalnih oboljenja i da se povea efikasnost i sigurnost uporabe predmeta.

Ergonomija mora biti najvre povezana s konstrukcijom i tehnikim projektiranjem

proizvoda (s jedne strane) i dizajniranjem (s druge strane).

gr. ergon + nomos = (djelo, in, rad) + (obiaj, red, zakon)

Idealna situacija kae da bi dizajn nekog ureaja trebao poeti od ovjeka, ali najee

se dogaa suprotno. Zato je vano uoiti da je dizajn oblikovan za ljude na osnovu

podataka o konanom korisniku. Ergonomija kao nauka daje principe dimenzija za

oblikovanje predmeta s koji korisnik dolazi u doticaj.

Ergonomijom se danas bave biolozi, antropolozi, psiholozi, sociolozi, ali sva znanja

koja nosi svaka od nabrojanih i ne nabrojanih struka ne znai nita ako se ne integriu u

skup jedinstvenih i usklaenih zahteva kooji se moraju postaviti pred projektanta ili

dizajnera tehnikog sredstva da bi ono zadovoljilo sve potrebe i zahteve oveka.

Sa uvoenjem raunara u svakodnevni ivot, poveava se zahtev za prijemom i

prenoenjem informacija. Prijem informacija odvija se iskljuivo posredstvom vida, znai

oima.

Optereenje za oi Veliki broj korisnika raunara strahuje od oteenja oiju zbog intenzivnog rada

na raunaru, ili zbog elektromagnetskog zraenja monitora. Do danas nije dokazano

trajno organsko oteenje oiju koje bi moglo biti izazvano radom na kompijuteru. Ipak

rad na raunaru predstavlja za oni vid i oko velike zahteve. Posmatranje velikog broja

detalja na monitoru, neprirodno ukoena glava i njeno dranje, visoka koncentracija pri

radu zaista jesu veliko optereenje.

Pri etanju pogleda izmeu monitora, tastature i teksta koje se odigrava i do

30.000 puta dnevno, oi stalno treba da se navikavaju na razliitu nijanse svjetlosti i

kontraste i da utvruju pravo rastojanje. Tipine posledice ovakvog napora su problemi

sa vidom, kao to su na primer neotar vid, dupla slika, bol u oima, suze, svrab,

pritisak, peckanje, crvene oi i glavobolja. Najbolja zatita je upotreba odgovarajuih

naoara te povremeni odmor.

Poloaj tijela pri sjedenju treba da je takav da ramena i ruke ine ugao od 90 stepeni. Ugao izmeu nadlaktice i butne kosti treba takoe da iznosi 90 stepeni, pri

emu stopala treba da stoje na podu ili na podmetau za noge. Preporuljivo je

dinamino sedenje, pri kome se sedei stav menja izmeu uspravnog i zadnjeg

poluoputenog stava.

Monitor treba postaviti tako da se njegova gornja ivica nalazi u visini oiju. Tako

neophodno usmerenje pogleda olakava oima uspostavljanje otrine na odreenu

udaljenost monitora. Monitor moe biti malo nagnut, ali ne previe, poto tada postoji

opasnost da se izvor svetlosti oslikava na plafonu. Kao pouzdano odstojanje monitora

uzima se udaljenost od 50 cm do 100 cm.

Mjesto raunara u prostoru treba tako izabrati da zbog postojeih izvora j (prozor, lusteri, stone lampe) ne doe ni do direktnog, ni do refleksnog odslikavanja.

Direktno osvjetljenje moe se izbei tako to se obrati panja da ne postoje nikakvi

izvori svetlosti u pravcu gledanja osobe koja radi na raunaru. U prostorijama sa

prozorima je preporuljivo da se raunar stavi u desni ugao u pravcu prozora. Luster sa

vie neonskih svjetiljki treba da se nalazi u pravcu gledanja, znai paralelno sa zidom na

kome su prozori. Preporuljive su svetiljke sa zatitnim poklopcem, tako da oko ne gleda

direktno u neonske cevi. Alternativa bi bila indirektno osvetljenje pri kome se osvetljava

plafon.

Reflektujua svjetlost nastaje odbijanjem svjetlosnih izvora o monitor i u velikoj mjeri je

ometajua. Ovo ometajue odslikavanje (svjetle fleke na monitoru) moe se lako uoiti

kada je monitor ugaen. U najveem broju sluajeva promenljivi ugao, odnosno

okretanje monitora omoguava brzu pomo. Ako svjetlost dolazi iz prozora iz pozadine,

moe da poslui aluzina ili roletne.

Sto preporuljiva visina stola za odrasle osobe je do 80 cm, ali raspon visine zavisi od

onoga to se preteno radi. Takoe je vano da runi zglobovi prilikom korienja

tastature budu ravno poloeni tako da se izbegne grbljenje prema napred ili sleganje

ramenima.

Stolica prava ergonomska stolica treba da ima mehanizme za prilagoavanje visine

sjedita i naslona kao i 5 tokia za bolju pokretljivost. Visina same stolice treba da

omogui stopalima da se odmaraju na podu ak i kada su noge ispruene.

Osim pravilnog poloaja tijela, prilikom rada na raunaru, obavezne su pauze svakih 30

minuta. U zavisnosti od vrste aktivnosti (itanje teksta, pretraivanje interneta, igranje

igrica, unos podataka) vremenski razmak izmeu dvije pauze moe biti vei ili manji

(15 45 minuta). Osnovna pravila su prikazana na sledeoj slici.

Profesionalna oboljenja

U nekim skupinama zanimanja pojedine bolesti pojavljuju se sa veom

uestalosti, koje su zbog toga dobile naziv bolesti profesija. To su npr. zanimanja u

kojima se obavljaju poslovi pri kojima je potrebno opetovano izvoenje sloenih brzih ili

ponavljanje jednolinih pokreta (rad na raunaru, pisanje na stroju, telegrafu, poslovi

asovniara, krojaa, razvrstavanje pisama ili novanica). U tim zanimanjima ee se

pojavljuju bolesti kardiovaskularnog sistema, oteenja kime, reumatske bolesti i

psihoneuroze to je posljedica nefiziolokih uslova rada ili psihikog stresa pri radu.

Svijest o potrebi ergonomskog ureivanja radnog okruenja te njegovo odgovarajue

ureenje sigurno e doprinijeti prevenciji profesionalnih oboljenja.

Online baze podataka Baza podataka predstavlja sistemski organiziran skup podatka. Sastoji se od

recorda (zapisa), identino definiranih i opisanih.Svaki nauni rad je jedan zapis u bazi

podataka i sastavljen je od polja koja sadre relavantne podatke. Baze mogu sadravati

podatke o autoru (bibliografske podatke ukljuujui i saetak) i izvorni rad. Set podataka

odreuje vrstu baze.

Zapisi se odnose na lanke objavljene u asopisima, naune radove, knjige,

disertacije, patente i dr. Pretraujui baze podataka dolazi se do cjelovitog pregleda

naune oblasti kroz dug vremenski period. Rezultat pretraivanja je pregledan, a linkovi

osiguravaju pristup izvornom tekstu, pod uslovom da je pristup osiguran pretplatom.U

bazama podataka obrauju se najkvalitetniji struni asopisi i publikacije, a pouzdanost i

kvalitet informacija garanitiraju proizvoai baza podataka.

Razvoj informacionih tehnologija, a posebno Interneta omoguio je lak i

jednostavan pristup bazama podataka. On line baze podataka zbog svoje

sistematiziranosti, organiziranosti i obraenosti podataka predstavljaju nezaobilazni

izvor pouzdanih informacija!

Generalno, online baze moemo podjeliti u tri kategorije:

bibliografske baze za stjecanje uvida u odreeno znanstveno podruje .

podataka.Sadraj bibliografskih baza podataka odnosi se na radove objavljene u

razliitim asopisima i publikacijama. Sadre podatke kao to su: autor, naslov rada,

izvornik, saetak, godina objavljivanja, ustanova iz koje autor dolazi, vrsti publikacije,

izvorni jezik rada i dr. .Razlikujemo dva tipa bibliografskih baza podataka prve su

iskljuivo enumerativne i odnose se na sistematske popise grae dostupne nekoj slubi

ili ustanovi(npr. . OPAC sustavi sistematski popisuju grau dostupnu unutar knjinice,

zajedno sa signutarama, te se sastoje od bibliografske baze i sofisticiranog sustava

pretraivanja navedene baze), a druge su zbirke zapisa o aktualnim ili arhivskim

publikacijama ili lancima(sadri bibliografski opis obuhvaenih dokumenata, razliit za

razliite tipove dokumenata, saetak rada, te indeksne pojmove u obliku slobodnih

kljunih rijei i/ili deskriptora).

citatne baze za praenje odjeka odreenog rada ili utjecaja naunika unutar

naunog podruja. Od bibliografskih baza razlikuju se po tome to, pored samih radova,

obrauju i koritenu literature (reference), citata navedenih od strane autora, na kraju

rada. Pomou njih doznajemo koliko su radovi citirani, a koristi se u svrhu ocjene

kvalitete citiranog rada i procjenjuje uticaj pojedinih radova navoenjem broja citiranosti.

baze cjelovitog teksta (full text) za pretaivanje radova tano odreenih

asopisa ili autora. . Sadre bibliografske podatke(kao i bibliografske baze podataka), ali

i brojne druge podatke. Treba upozoriti na razliku izmeu baza podataka sa cjelovitim

tekstom od bibliografskih, koje imaju samo naznaenu vezu (link) sa bazama cjelovitog

teksta. Full text baze obino su ponuene u HTML i/ili PDF formatu.

Pretraivanje Pretrauju se po:

temama (Title Search)

autoru (Autor Search)

asopisu (Journal Search)

Najee pretraivanje je prema temama, koje su predmet interesovanja korisnika, ili po

autoru, kada je poznata njegova publicistika i objavljeni radovi. Pretraivanje po

asopisima podrazumjeva pretraivanje podataka o radovima objavljenim u tim

asopisima, a ne i podataka o tim asopisima.

Pristup bazama podataka

On line bazama podataka moe se pristupiti na jedan od tri navedena naina:

preko username (korisniko ime) i password (lozinke)

preko IP raspona adresa ukljuenih u licencu

open access - slobodan pristup

Jedan od najveih izazova dananjice jeste omoguiti brz i jednostavan nain

ljudima irom svijeta da nau pravu informaciju u konstantno rastuem moru dostupnih

podataka. Akademska zajednica ima potrebu za jednostavnim pristupom kvalitetnim

istraivanjima i brzim lociranjem relevantnih informacija. Takoer ima potrebu za

stabilnim i stalnim izvorima informacija. Najpoznatije elektronske baze podataka

ispunjavaju ove potrebe. Biblioteke i naunici irom svijeta danas uivaju plodove prolih

i savremenih kolekcija istraivanja, integriranih za jednostavan online pristup.

Prepoznajui sve veu potrebu za relevantnim naunim informacijama,

Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, uz pomo Federalnog i

Kantonalnog ministarstva obrazovanja i nauke, omoguila je svim lanovima naune i

akademske zajednice u Bosni i Hercegovini pristup najpoznatijim svjetskim bazama

podataka kao to su EBSCO akademske baze podataka, ISI Web of Science, Current

Contents Connect, ScienceDirect, Emerald itd. Putem jedinstvene akademske mree

Univerziteta u Sarajevu, svi nastavnici, istraivai i studenti Univerziteta u mogunosti

su pristupiti ovim bazama podataka. U prostorijama Nacionalne i univerzitetske

biblioteke BiH korisnicima se omoguuje besplatan pristup i pretraivanje svih

raspoloivih baza podataka. Na zahtjev korisnika, Referalni centar za naune

informacije vri tematska pretraivanja i prua pomo korisnicima u pronalaenju

naunih, poslovnih i drugih informacija koje su bitne za njihov nauno-istraivaki rad.

Top 5 najveih baza podataka na svijetu

Kongresna knjinica (Library of Congress)

ak ni digitalno doba ne moe sprijeiti najveu svjetsku knjinicu da bude na ovom

popisu. Library of Congress, ima vie od 130 milijuna predmeta od knjiga za kuhanje

preko kolonijalnih novina pa sve do postupka vlade SAD-a. Procjenjuje se da bi

tekstualni dio Kongresne knjinice sadravao 20 terabajta podataka. Kongresna

knjinica se dnevno iri za 10.000 predmeta, a ima blizu 853 kilometara polica.Ako

istraujete neku temu i ne moete nai prave informacije na Internetu onda je pravo

odredite za vas Kongresna knjinica. Za istraivanje amerike povijesti oko 5 milijuna

stvari iz zbirke Kongresne knjinice se moe nai on-line na American Memory.

Central Intelligence Agency (CIA)

Sredinja obavjetajna agencija (CIA) prikuplja i distribuira informacije o ljudima,

mjestima i stvarima, tako da ne udi to je na ovom popisu. Iako se malo zna o ukupnoj

veliini CIA-ne baze podataka, sigurno je da agencija ima jako mnogo informacija i o

javnom i privatnom sektoru putem terenskog rada i digitalnih upada.

Dijelovi baze CIA-e na raspolaganju su javnosti a obuhvaaju Freedom of Information

Act (FOIA) Elektronsku itaonicu, World Fact Book i razne druge publikacije povezane

sa agencijom. FOIA knjinica ukljuuje stotine tisua slubenih (a povremeno i ultra-

osjetljivih) dokumenata amerike vlade koji su na raspolaganju javnosti u elektronskom

obliku. Knjinica se mjeseno uveava sa po 100 lanaka i sadri teme od nuklearnog

razvoja u Pakistanu do vrsti piva koje su bile na raspolaganju tijekom korejskog rata.

World Fact Book ima ope informacije o svakoj dravi i teritoriji u svijetu ukljuujui

mape, broj stanovnika, vojnu sposobnost i ostalo.

Amazon

Amazon je najvea svjetska trgovina koja sadri opsenu evidenciju o 59 milijuna svojih

aktivnih klijenata, ukljuujui ope osobne podatke (broj telefona adresu, itd), popis elja

i gotovo bilo koju vrstu podataka koju web stranice mogu izvui od svojih korisnika.

Amazon uva vie od 250.000 cijelih tekstualnih knjiga koje su na raspolaganju online i

omoguuje korisnicima da komentiraju i imaju interakciju na gotovo svakoj web stranici

to ini Amazon jednom od najveih svjetskih on-line zajednica.

Ovi podaci zajedno sa milijunima stavki inventara koji Amazon prodaje svake godine i

milijune stavki u inventaru koje preko Amazona prodaju drugi, ini jednu vrlo veliku bazu

podataka. Amazon-ove dvije najvee baze podataka zajedno imaju vie od 42 terabajta

podataka.

Ali ako mislite da i 42 terabajta podataka nisu neto previe, u relativnom smislu, 42

terabajta podataka bi bilo jednako 37 trilijuna forum postova.

YouTube

Nakon manje od dvije godine rada YouTube je sakupio najveu videoteku (a nakon toga

i jednu od najveih baza podataka) u svijetu. YouTube trenutno ima bazu korisnika kojoj

nudi vie od 100 milijuna isjeaka dnevno to je vie od 60% svih videa koji se gledaju

na Internetu.

U kolovozu 2006, Wall Street Journal je projicirao YouTube-ovu bazu podataka na 45

terabajta videa. YouTube u zadnje vrijeme doivljava znatan rast (vie od 65.000 novih

videa danevno), to znai da se YouTube-ova veliine baze podataka vie nego

udvostruila u posljednjih 5 mjeseci.

Procjena veliine YouTube-ove baze podataka je posebno teka s obzirom na razliite

veliine i duine svakog videa. Meutim, ako bi se bavili procjenama, oekivati je da

YouTube-ova baza podataka naraste za ak 20 terabajta podataka sljedeeg mjeseca.

Ako raunamo: 65.000 videa dnevno X 30 dana mjeseno = 1.950.000 videa mjeseno,

1 terabajt = 1.048.576 megabajta. Ako pretpostavimo da svaki video ima veliinu od

1MB, YouTube treba da oekuje rasti od 1,86 terabajta sljedeeg mjeseca. Slino tome,

ako pretpostavimo da svaki video ima veliinu od 10 MB, onda je za oekivati da e rasti

biti18,6 terabajta sljedeeg mjeseca.

ChoicePoint

Zamislite da morate da pretraite imenik koji sadri milijarde stranica radi jednog

telefonskog broja. Kada zaposleni u ChoicePoint-u ele znati neto o vama oni moraju

uiniti upravo to. Ako bi se ispisala, ChoicePoint-ova baza podataka bi ila do Mjeseca i

natrag ak 77 puta.ChoicePoint je u poslu vezanom za dobivanja informacija o

amerikoj populaciji, adresama i telefonskim brojevima, evidenciji vonje, kaznene

povijesti, itd., ChoicePoint ima sve.U 2002 godini ChoicePoint je bio u mogunosti da

pomogne vlastima da rijei sluaj serijskog silovatelja u Philadelphiji i Fort Collins na

osnovu popisa 6 potencija lnih osumnjienika njihov DNK i osobnih zapisa baze

podataka. U 2001 godini ChoicePoint je bio u mogunosti da identifikuje ostatke rtava

World Trade Center usklaivanjem DNK pronaenih u fragmentima kosti sa

informacijama rtvnih lanova obitelji u svezi sa podacima nalaza u njihovim bazama

podataka.

Uenje na daljinu

ta je uenje na daljinu?

Uenje na daljinu (distance learning, distance education) je tema koja se sve ee spominje zadnjih nekoliko godina, iako nije rije o novoj ideji. Moemo ga definirati kao obrazovanje ili obuku koja se nudi uenicima na razliitom mjestu odnosno fiziki udaljenima od uitelja ili izvora informacija. U praksi je uenje na daljinu puno sloenije od ove definicije jer ukljuuje koritenje novih tehnologija i novih interaktivnih nastavnih metoda.

Uenje na daljinu nije novi koncept u obrazovanju, programi za takvo uenje nastali su puno prije koritenja WWW i Interneta, odnosno ak puno prije koritenja raunala u obrazovanju. Mediji koji su se u poecima koristili bili su: tiskani dokumenti, audio i video kazete, TV program, a kasnije uporabom neumreenih raunala i diskete i CD-ROM-ovi. Unatrag nekoliko godina razvojem raunalnih mrea, a posebno razvojem Internet hipermedijskog servisa WWW, ta tehnologija poinje prevladavati kod udaljenog uenja. Tako se i termin uenje na daljinu u novije vrijeme zamjenjuje terminom online uenje ime se naglaava da je rije o posebnom obliku e-learninga ili e-obrazovanja.

Osnovne karakteristike programa za uenje na daljinu

Programi li kursevi uenja na daljinu mogu biti prilagoeni razliitim osobinama uenika, prvenstveno razliitoj dobi uenika. Tako se ovakvi programi organiziraju i za osnovnokolski i srednjokolski uzrast, za studente ali i za odrasle polaznike koji stjeu nova znanja zbog profesionalnog usavravanja ili vlastitih interesa. Kursevi na daljinu

mogu pomoi svojim polaznicima da shvate vanost uenja i obrazovanja kroz cijeli ivot, bilo zbog osobnih interesa ili zbog napredovanja u karijeri.

Glavne razlike izmeu programa za uenje na daljinu su u tehnologiji koja se koristi, u strukturi programa ili kursa, te po stupnju nadgledanja polaznika.

Neki programi uenja na daljinu nude visoko strukturirane kurseve kod kojih su polaznici upoznati s vremenskim rokovima do kojih moraju ispuniti svoje zadatke. Osim toga, tono su odreeni standardi po kojima se ocjenjuje napredak svakog pojedinog uenika. Ovakvi kursevi se obino sastoje od vie stupnjeva, pri emu postoji hijerarhija od najjednostavnijih do najsloenijih faza kursa koje polaznici moraju proi. Ovakve kurseve nude obrazovne institucije ili poslovne kompanije, a polaznici na kraju kursa dobivaju diplomu ili potvrdu o pohaanju. Kod njih se zbog toga mora osigurati visok stupanj praenja polaznika i vrednovanja njihovog znanja. Postoji i visok stupanj interakcije izmeu voditelja kursa i polaznika. Voditelj kursa ocjenjuje napredak svakog pojedinog polaznika. Na kraju kurs se organizira zavrni ispit na osnovu kojeg polaznici dobivaju diplomu.

Kod kurseva koje polaznici pohaaju sa ciljem da ovladaju nekom vjetinom ili naue neku novu temu (npr. uenje koritenja novog programskog paketa) ne postoje unaprijed odreeni rokovi do kojih polaznici moraju savladati cijeli sadraj kursa, ve mogu na fleksibilniji nain rjeavati pojedine zadatke. Tu je i manji je stupanj nadgledanja polaznika i vrednovanja njihovog znanja. Kod takvih kurseva polaznici uglavnom sami ue, svojim vlastitim tempom, u vrijeme koje njima najbolje odgovara, i sami su odgovorni za koliinu i kvalitetu usvajanja znanja.

Prednosti

Kao jedna od najveih prednosti uenja na daljinu smatra se to to omoguuje stalno uenje (lifelong learning) i profesionalno usavravanje. No bez obzira da li je rije programima na daljinu za odrasle polaznike ili za djecu obuhvaenu redovitim obrazovanjem, svima je zajedniko da uenici ue neovisno, vlastitim tempom, na mjestu i u vremenu koje sami odaberu. Polaznicima je na raspolaganju veliki broj predmeta koje nude razliite institucije ili uitelji-pojedinci.

Tako se kao prednosti uenja na daljinu mogu izdvojiti:

1. Vlastiti tempo

Polaznici kurseva na daljinu mogu savladavati gradivo onom brzinom kojom ele. Mogu prolaziti kroz materijal za uenje onoliko puta koliko ele. Preko jednostavnijih lekcija mogu bre prolaziti, dok se na sloenijim i zahtjevnijim lekcijama mogu dulje zadrati i proi ih nekoliko puta.

2. Odabiranje mjesta uenja

U ovisnosti o mediju koji se koristi za rasprostiranje materijala pri uenju na daljinu, polaznici kurseva mogu uiti na razliitim mjestima koji im najbolje odgovaraju. Tako npr. polaznici mogu kod kue ili na poslu pristupiti informacijama na Internetu, slati ili primati e-mail poruke, raditi sa potanskim listama itd.

3. Dostupnost tema koje ne nude kursevi/programi u tom podruju

Mnoga sveuilita, poslovne kompanije ili pojedinani uitelji nude obrazovne programe unutar neke geografske regije. Svaki od tih programa je specijaliziran za neko podruje pa se moe dogoditi da uenici u nekoj regiji ne mogu pronai programe koji su u skladu s njihovim interesima. Stoga kursevi na daljinu omoguuju uenicima da pronalaze i pohaaju programe koji ih zanimaju, iako ih ne nude obrazovne ili poslovne institucije u mjestu u kojem ive ili rade.

4. Sudjelovanje u najkvalitetnijim ili najprestinijim programima

Unutar svake discipline postoje neke institucije koje nude visoko kvalitetne obrazovne programe. Meutim, te institucije nisu dostupne svima onima koji su zainteresirani za te programe. Uenje na daljinu omoguuje uenicima da pohaaju barem neke kurseve na kvalitetnim institucijama ili koje dre poznati strunjaci bez da mijenjaju mjesto boravka.

5. Odabiranje svog naina uenja

Svatko ima svoj nain uenja, neki uenici vie vole aktivno, dok drugi preferiraju pasivno uenje. Kursevi na daljinu omoguuju razliite stupnjeve interakcije izmeu uitelja i uenika, te meusobno izmeu uenika. Neki polaznici kurseva na daljinu ue tako da itaju materijale, vode biljeke i samostalno izvravaju zadatke koji se od njih trae. Neki uenici lake ue ako sudjeluju u diskusiji s ostalim uenicima, koristei e-mail, telekonferencije ili videokonferencije. Neki uenici prilikom uenja preferiraju multimedijske elemente, kao to su grafika, animacija, zvuk. Za njih su najprikladniji kursevi preko WWW-a.

6. Praktian rad sa razliitim tehnologijama

Za uenje na daljinu koriste se razliite tehnologije, kao to su raunalo, CD player, videorekorder, itd. Stoga uenici koji pohaaju kurseve na daljinu, osim to stjeu informacije o onome to ue, usvajaju i dodatna znanja i vjetine o koritenju tih tehnologija.

7. Samostalno uenje

Kod uenja na daljinu uenici, osim to dobivaju gotove materijale za uenje, samostalno trae nove izvore informacija. Oni nastoje doi do dodatnih informacija koje im omoguuju da bolje usvoje odreeni sadraj ili da uspjenije savladaju odreenu vjetinu. Polaznici kurseva na daljinu su obino vrlo motivirani i ele to uspjenije rijeiti postavljene zadatke.

Znanja i iskustva koja su stekli samostalnim istraivanjem uenici mogu podijeliti sa svojim uiteljima, tako da i uitelji ue od svojih uenika. Tako se razvija meusobna suradnja izmeu uenika i nastavnika te se gubi dominantna uloga nastavnika.

Nedostaci

Polaznici kurseva ili kolegija na daljinu najee kao najvei nedostatak naglaavaju izostanak osobnog kontakta meu sudionicima. Kontakt u ivo i s nastavnikom i s ostalim polaznicima nije prisutan kod uenja na daljinu to moe predstavljati problem za neke korisnike koji nisu navikli na takve oblike rada. Zbog takve izoliranosti pojedinaca potreban je visok stupanj aktivnosti i discipliniranosti polaznika kako oni ne bi odustali od pohaanja kolegija ili kursa.

Jedan od problema kod uenja na daljinu je upravo visok stupanj odustajanja polaznika (eng. high dropout rate) to se nastoji rijeiti uvoenjem podrke polaznicima putem tutora ili mentora. Tutor je nastavnik ili asistent koji prati napredovanje polaznika, potie ga u radu te mu pomae pri eventualnim problemima s kojima se susree.

Nedostaci kod uenja na daljinu vezani su i uz tehnologiju koja se koristi za izvoenje kurseva. Svi polaznici moraju imati na raspolaganju odgovarajuu raunalnu tehnologiju, na primjer raunalo s najnovijom verzijom nekog Web preglednika, programe za izvoenje multimedijskih zapisa, prikljuak na Internet. Tehnologija koja se koristi za neki kurs moe biti i vrlo zahtjevna (na primjer kod videokonferencija) te tako i onemoguiti da kurs pohaaju oni polaznici kojima ona nije dostupna.

Problem za neke polaznike, pa i tutore moe predstavljati i koritenje tehnologije koju jo ne poznaju. Vrlo esto je potrebno uloiti dodatno vrijeme da bi se, pored sadraja koji se ue, savladala i tehnologija pomou koje se oni nude polaznicima. Takoer je problem i taj to tehnologija esto nije pouzdana te moe doi do razliitih zastoja i kvarova to moe djelovati frustrirajue i na polaznike i na tutore te takoer utjecati na odustajanje polaznika od kursa ili kolegija.

Sudionici kod uenja na daljinu

Sudionici kod uenja na daljinu su: osobe koje kreiraju i rasprostiru materijale za uenje i uenici odnosno polaznici. Kursevi na daljinu omoguuju interakciju izmeu uitelja i uenika, tako da oni meusobno razmjenjuju znanja i iskustva.

Najei organizatori kurseva na daljinu su obrazovne i znanstvene institucije, kao to su: osnovne kole, srednje kole, sveuilita. Oni organiziraju kurseve prije svega za svoje uenike i studente, ali takoer i za sve ostale zainteresirane polaznike. Pri tome se neki kursevi nude samo kao nadopuna tradicionalnom nainu pouavanja, dok se neki sadraji u cijelosti nude kroz kurseve na daljinu.

Kurseve na daljinu organiziraju i poslovne kompanije ili njihovi odjeli. Oni svojim zaposlenicima nude dodatno obrazovanje koje im je potrebno za uspjenije izvravanje poslovnih zadataka.

Osim toga, i pojedinani uitelji i savjetnici organiziraju svoje vlastite programe za uenje na daljinu, nudei raznovrsne sadraje koji bi mogli zadovoljiti interese potencijalnih buduih polaznika.

Polaznici kurseva na daljinu su najee odrasle osobe, tzv. netradicionalni studenti. Neki od njih se ukljuuju u pojedine kurseve zbog vlastitih interesa, ali veinom su to zaposleni koji trebaju dodatno obrazovanje i obuku vezanu uz posao. Oni se uglavnom odluuju za uenje na daljinu jer im omoguava vie interakcije od tradicionalnih naina uenja.

Kurseve na daljinu polaze i djeca i mladi koji su zemljopisno izolirani od obrazovnih institucija. Uenici koji redovno pohaaju kolu, ali trebaju neke dodatne informacije takoer se mogu posluiti kursevima na daljinu.

Osim toga, polaznici kurseva na daljinu su osobe udaljene od obrazovnih centara ili sa poremeajima koji im ne dozvoljavaju pohaanje takvih centara. Uenje na daljinu omoguuje dodatne mogunosti obrazovanja za osobe razliite dobi, razliitih sposobnosti, razliitih interesa i razliitih potreba.

Kod nas ppostoji nekoliko fakulteta koji nude uenje na daljinu po prihvatljivim cijenama. Prvi je ovaj system uveo Ekonomski fakultet, zatim FIT Mostar, a zatim I mnogi drugi.

Sretno!