Słabe ogniwo?

Niemcy w zachodNim systemiebezpieczeństwa

Justyna Gotkowska

47

NUMER 47WARSZAWASTYCZEŃ 2015

Justyna Gotkowska

Słabe ogniwo?NiEMCY W ZAChodNiM SYSTEMiE bEZpiECZEŃSTWA

© Copyright by ośrodek Studiów Wschodnichim. Marka Karpia / Centre for Eastern Studies

Redakcja merytorycznaolaf osica, Anna Kwiatkowska-drożdż

RedakcjaKatarzyna Kazimierska

Współpraca halina Kowalczyk, Anna Łabuszewska

opracowanie graficzne pARA-bUCh

dTpGroupMedia

Zdjęcie na okładce Agencja Shutterstock

WYdAWCAośrodek Studiów wschodnich im. Marka Karpia Centre for Eastern Studies

ul. Koszykowa 6a, WarszawaTel. + 48 /22/ 525 80 00Fax: + 48 /22/ 525 80 40osw.waw.pl

iSbN 978-83-62936-55-7

Spis treści

TEZY /5

I. UWARUNKoWANiA poliTYKi bEZpiECZEŃSTWA RFN /9

II. GlobAlNY WYMiAR poliTYKi bEZpiECZEŃSTWA NiEMiEC /16

1. Koncepcje globalnej polityki bezpieczeństwa RFN /162. Wyzwania wynikające z globalnych priorytetów RFN /19

III. NiEMCY A bEZpiECZEŃSTWo REGioNU MoRZA bAŁTYCKiEGo i EURopY ŚRodKoWo-WSChodNiEJ /24

1. Niemieckie priorytety /242. Wyzwania związane z regionalną polityką bezpieczeństwa RFN /28

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

5

Tezy

• Geograficzne położenie RFN w centrum „europejskiego ob-szarustabilności”wpływanabrakpoczuciazagrożeniaata-kiemmilitarnymistosunkowomałąpodatnośćnazagrożeniaasymetryczne(niekontrolowanemigracje,radykalizacjaspo-łeczna,zorganizowanyterroryzm).KulturastrategicznaRFNwpływazkoleinasceptycyzmwobecstosowaniainstrumen-tówwojskowych. Niemieckimodel gospodarczy określa zaśwcorazwiększymstopniupriorytetystrategiczneRFN:skon-centrowanewostatnimdwudziestoleciunaekspansjigospo-darczejwramachrozszerzonejUENiemcystająsięstopniowopaństwemoglobalnychpowiązaniachhandlowychiinwesty-cyjnych.

• Polityczne, gospodarcze i militarne parametry potęgi RFNwpływająnapodejścieBerlinadokształtowaniaeuropejskiegoimiędzynarodowegoładu.PolitycznieNiemcystałysięregio-nalnąpotęgąwUEodużychmożliwościachdyplomatycznych,gospodarczo są trzecią potęgą świata. RFN ma jednocześnieograniczonypotencjałwojskowyiniedysponujebroniąjądro-wą. Niemcy są przede wszystkim zainteresowane utrzyma-niempokojuistabilnościwobszarzeeuropejskiegoiglobalnegobezpieczeństwaorazrozwijaniempokojowychidyplomatycz-nychmechanizmówzarządzaniakryzysamiikonfliktami.

• W wymiarze globalnym dla RFN najbardziej istotne jestwzmacnianiewspółpracywobszarzebezpieczeństwazmo-carstwamiwschodzącymi,takabyichrozwójpolityczno-go-spodarczyirosnąceambicjenaareniemiędzynarodowejniepowodowały kryzysów i konfliktów. Równie kluczowe dlaRFN jest bezpieczeństwo gospodarcze, rozumiane główniejako zabezpieczanie szlaków transportowych. ZarządzaniepozaeuropejskimikryzysamiikonfliktamijestmniejistotneiwedługBerlinapowinnonależećdozadańorganizacjiregio-nalnych. W zabezpieczaniu swoich interesów w wymiarze

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

6

globalnym Niemcy wykorzystują przede wszystkim instru-mentycywilneorazdwustronnąwspółpracęwobszarzepo-lityk sektorowych, a także współdziałanie z organizacjamiregionalnymiimiędzynarodowymi–przyminimalnymwła-snymzaangażowaniuwojskowym.

• Niemiecka polityka w wymiarze globalnymmoże stanowićcoraz większe wyzwanie dla utrzymania spójności NATO.Niemcystojąprzedpokusąprzedkładaniapolityczno-gospo-darczychstosunkówzmocarstwamiwschodzącyminadsto-sunkizUSA.Rozbudowapolitycznychigospodarczychrelacjiznowymipotęgamimożewśrednio-idługoterminowejper-spektywiestawiaćRFNprzedtrudnymiwyboramipolitycz-nymi,gospodarczymiiwojskowymiwprzypadkukonfliktówpomiędzy nowymi partnerami (np. Chiny) a „starymi” so-jusznikami (USA). Z kolei niemieckaniechęć do stosowaniainstrumentówmilitarnychwzbudza–szczególnieweFrancjiiWielkiejBrytanii–pytaniaosolidarnośćichęćwspółdziała-niawzarządzaniukryzysowym,szczególniewpołudniowymsąsiedztwieEuropy.Wkonsekwencji,zewzględunaróżnicewkulturachstrategicznych,europejskaintegracjawojskowazjednoczesnymudziałemFrancji,WielkiejBrytaniiiNiemiecjestmałoprawdopodobna,codługofalowomożedoprowadzićdo corazwiększej fragmentaryzacji w obszarzewspółpracywojskowejwEuropie.

• WwymiarzeregionalnymNiemcykierowałysiędo tejporyzasadą„bezpieczeństwowEuropiejestmożliwetylkozRosją,a nie przeciw niej”. Rozwijały politykę „wspólnego sąsiedz-twa” w Europie Wschodniej oraz „nieprowokowania” Rosjina wschodniej flance NATO. Berlin stał na stanowisku, żepaństwaEuropyWschodniej nie powinnymieć perspektywna członkostwo w NATO i UE, ale powinny móc rozwijaćwspółpracę gospodarczą z UE i z Rosją. Konflikt rosyjsko--ukraińskipokazał,żezjednejstronyRFNposzławobecRo-sji na daleko idące ustępstwa kosztem interesówwłasnych/

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

7

UE (przesunięcie implementacji i modyfikacja DCFTA) orazkosztem Ukrainy (de facto zamrożenie konfliktu na wscho-dzieUkrainy).ZdrugiejstronyrządRFNbył jednakgotowydowdrożeniaiutrzymaniasankcjigospodarczychwobecRo-sji.WprzypadkuwschodniejflankiNATONiemcyuznawałydziałania zmierzające do znacznego wzmocnienia sojuszni-czejobecnościwPolsceipaństwachbałtyckichzaprowokują-ceieskalującenapięciepomiędzyZachodemaRosją.

• Deeskalacyjna strategia RFN w konflikcie rosyjsko-ukraiń-skim, ograniczanie przezNiemcymilitarnegowzmocnieniawschodniejflankiNATOwrazz informacjamioproblemachz uzbrojeniem i sprzętemwojskowymBundeswehry zwięk-szają niepewność w państwach regionu Morza BałtyckiegoiEuropyŚrodkowej.Rodzą siębowiempytaniaoniemieckąreakcjępolityczną iwojskowąwprzypadkukolejnychagre-sywnychdziałańRosjiwregionie.MoskwawidziwBerliniepartnera,którywobliczurosyjskiejpresjimilitarnejmógłbybyćskłonnydonegocjacjizmianyarchitekturyeuropejskiegobezpieczeństwa kosztem suwerenności państw wschodniejflankiNATO.Zachęcajątodorealizacjiswojegostrategiczne-gocelu,jakimjestzmianaarchitekturyeuropejskiegobezpie-czeństwa, poprzez testowanie i podważanie wiarygodnościizdolnościNATOdowypełnianiazobowiązańsojuszniczychwregionie.ReakcjaBerlinazgodnazoczekiwaniamiMoskwyskutkowałaby de facto podważeniem istoty funkcjonowaniaNATOorazsojuszuamerykańsko-europejskiego.Niepewnośćco do niemieckiej reakcji w obliczu kryzysów i konfliktówwregioniewpływanaambiwalentnenastawieniemniejszychiśrednichpartnerówdorozwijaniadalekoidącejwspółpracywojskowo-technicznejzRFN.

• Niemcy stają się kluczowymkrajemNATO iUE, od któregowdużejmierzezależystabilnośćipokójnawschodniejflan-ce NATO. Większe zaangażowanie polityczne i wojskoweRFNwregionieMorzaBałtyckiego iEuropyŚrodkowejoraz

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

8

przekonanie Rosji, że Berlin jest gotowy do stanowczej re-akcji,miałyby działanie odstraszające. Kwestią otwartą po-zostaje, czyporosyjskiejaneksjiKrymu i interwencji zbroj-nejwewschodniejUkrainieNiemcy są gotowe rozpatrywaćmożliwości przeprowadzenia przezRosjęmniej lub bardziejotwartejagresjiprzeciwkowschodnimkrajomczłonkowskimNATOiwyciągnąćz tegokonsekwencje.Oznaczałoby toko-niecznośćzasadniczejzmianywniemieckiejpolitycebezpie-czeństwaiwiązałobysięzpodjęciemniepopularnychdecyzjipolitycznych, wojskowych i gospodarczych (poparciem dlapolitykiodstraszania,wzmocnieniemzdolnościwojskowychBundeswehry,ograniczeniemistniejącychzależnościodfirmrosyjskichwkluczowychsektorachgospodarki).

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

9

I. UwarUnkowanIa polITykI bezpIeczeńsTwa rFn

(1) napostrzeganiewyzwań i zagrożeń przez niemcy wpływ ma przede wszystkim geograficzne położenie rFn w cen-trum „europejskiego obszaru stabilności” (UE i europejskie-goNATO).RozszerzenieNATOiUEowschodnichsąsiadówRFNzabezpieczyło jej granice i zapewniło poczucie bezpieczeństwa.Wmyśleniuelitispołeczeństwa,którejesttrafnieoddanewza-pisach dokumentów strategicznych resortu obrony z ostatnichlat1, istnieje nikłe prawdopodobieństwo zagrożenia teryto-rium niemiecatakiemzbrojnymzestronyinnegopaństwa.Takapercepcja nie zmieniła się po konflikcie rosyjsko-ukraińskimw2014roku.Przybrakupoczuciazagrożeńdlabezpieczeństwamilitarnegopaństwaniemcy koncentrują się na pośrednich,wynikających z globalizacji wyzwaniach i zagrożeniach o charakterze transgranicznym, w postaci np. niekontrolo-wanychmigracji, radykalizacji społecznejczyzorganizowanegoterroryzmu–wynikającychzrozpadupaństw,wojendomowych,kryzysówikonfliktówregionalnychczyklęskżywiołowych.Jed-nocześnie rFn w mniejszym stopniu niż np. Francja, włochy czy wielka brytania jest skonfrontowana z takimi wyzwa-niami. Najlepiej świadczy o tym dotychczasowy brak skutecz-nych ataków terrorystycznych w RFN i efektywna inwigilacjaradykalnegośrodowiskaislamistycznegoprzezniemieckikontr-wywiad. Centralne położenie RFNwUE i brak powiązań post-kolonialnychwAfryceinaBliskimWschodzieutrudnianapływnielegalnychmigrantów z obszarów objętych kryzysami i kon-fliktami, choć w 2014 roku ofensywa Państwa Islamskiego naBliskimWschodziewpłynęła na zwiększenie liczby uchodźcówztegoregionurównieżwRFN.PonadtodoNiemiecprzyjeżdża-jągłówniemigrancizkrajóweuropejskich(wtymzTurcji,Rosji

1 Białaksięgadot.politykibezpieczeństwaNiemieciprzyszłościBundeswehryz2006roku,Wytycznepolitykiobronnejz2011rokuorazKoncepcjaBundes-wehryz2013rokuopublikowaneprzezMinisterstwoObrony.

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

10

ikrajówb.Jugosławii).Naponad7,6mlnimigrantówbezniemiec-kiegoobywatelstwaw2013rokuaż6mlnpochodzizEuropy2.

(2) wybór instrumentów niemieckiej polityki bezpieczeń-stwa determinują z kolei historyczne, społeczne i wewnątrz-polityczne uwarunkowania, które kształtują preferencje elitpolitycznych i społeczeństwa, tworząc tzw. kulturę strategicz-ną. W gronie niemieckich decydentów panuje przekonanie, żewzmocnienie bundeswehry i większa zagraniczna aktyw-ność wojskowa w powiązaniu z silną pozycją gospodarczą rFn mogłyby doprowadzić do nierównowagi sił w europie na korzyść niemiec. To zaś mogłoby ponownie wywołać nie-korzystne dla RFN procesy w postaci tworzenia europejskichkoalicji równoważących wzrost politycznego, gospodarczegoi wojskowego znaczenia i siły Niemiec. Ponadto doświadczenienazizmuidrugiejwojnyświatowejoraztradycjepolityczneNie-miecZachodnichiichdługoletniedefiniowaniesięjako„mocar-stwocywilne”wpływająnatrudności w społecznej akceptacji wykorzystywania bundeswehry w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa rFn.DużąrolęwkulturzestrategicznejRFNodgrywa również system federalny3 oraz kultura konsensusuwpolitycebezpieczeństwa–szczególniepraktykowanawtrakcierządówkanclerzAngeliMerkel(koalicjiCDU/CSU-SPDwlatach2005–2009,CDU/CSU-FDPwlatach2009–2013iCDU/CSU-SPDod2013 roku). Decyzje dotyczące wojskowego (nie)zaangażowaniazagranicąsąteżpoczęściwypadkowąniemieckiejpolitykiwe-wnętrznej,zwłaszczawokresiewyborówlandowychczyfederal-nych.Niechcącdopuścić,abydrażliwekwestiebyływykorzysty-wanewwalcewyborczejnapoziomielandowymczyfederalnym,

2 Ok.1mlnpochodzizAzji,300tys.zAfryki.StatistischesBundesamt,Auslän-dische Bevölkerung, 1.12.2013, https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/Ge-sellschaftStaat/Bevoelkerung/MigrationIntegration/AuslaendischeBevolke-rung/Tabellen/Geburtsort.html

3 PodziałNiemiec Zachodnich na kraje związkowe o dużych kompetencjachzostałnarzuconyprzezaliantówpodrugiejwojnieświatowejrównieżwcelusamoograniczaniapolitykizagranicznej ibezpieczeństwaRFNnapoziomiefederalnym.

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

11

koalicyjne rządy dbają o szerokie porozumienie międzypar-tyjne i poparcie społeczne i unikają kontrowersyjnych decy-zji w sferze bezpieczeństwa i obronności.

czynniki historyczno-społeczne wpływają również na wy-bór instrumentów polityki zagranicznej i bezpieczeństwa rFn wobec rosji. Z jednejstrony,konsekwencjedrugiejwojnyświatowej (klęska na froncie wschodnim, okupacja radziecka,zimna wojna i podział na dwa frontowe państwa niemieckie)sprawiają, że RFN nie chce prowadzić działań, które mogłybybyć interpretowane przez niemieckie społeczeństwo jako po-wrótdowojennej czyzimnowojennejkonfrontacji zRosją.Czę-ściowowpływnatomarównieżzafałszowananiemieckapamięćo rosyjskich (ale jużnieukraińskichczybiałoruskich)ofiarachzbrodnidokonanychprzeznazistowskieNiemcy.Zdrugiejstro-ny,uznawaniepolitykiodprężeniazZSRRzaprzyczyniającąsięwnajwiększymstopniudo zakończenia zimnejwojny i zjedno-czeniaNiemiecpowoduje,żewRFNpanujegłębokozakorzenioneprzekonanie,żeNiemcyiEuropapowinnyprowadzićwobecRosjipolitykędialoguiwspółpracy,którazniemieckiejperspektywyprzyczyniłasiędozakończeniazimnejwojny.

(3) na priorytety strategiczne niemieckiej polityki zagra-nicznej i bezpieczeństwa wogromnymstopniuwpływa model gospodarczy rFn. Wysoko uprzemysłowioną gospodarkę cha-rakteryzuje silne ukierunkowanie na eksport (głównie dóbrinwestycyjnych – 44,1% wartości eksportu w 2013 roku)4 orazuzależnienie od importu surowców naturalnych (energetycz-nychimetali).

wymiana handlowarFnjest nadalwysoko „zeuropeizowana”.W pierwszej dziesiątce najważniejszych partnerówhandlowychRFNsąkrajezachodnie(Francja,Holandia,USA,WielkaBrytania,

4 BundderDeutschenIndustrie,ExportstrukturderdeutschenIndustrie2013,http://www.bdi.eu/RD-EXT/ZahlenFakten/Exportstruktur.pdf

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

12

Włochy,Austria)–zwyjątkiemtrzeciegomiejsca,którezajmująChiny.Wprzypadkueksportuw2013roku69%wartościniemiec-kichtowarówtrafiłodokrajóweuropejskich,wtym59%doUE5.Na liściedziesięciunajwiększychodbiorców towarówzNiemiecznajdująsiękrajezachodnie,przypiątejpozycjiChin6.Jednak dy-namika współpracy gospodarczej z mocarstwami wschodzą-cymi (wostatnichlatachprzedewszystkimzChinami)jest o wie-le większa niż z zachodnimi partnerami. Nie tylko państwaBRICS,ale teżWietnam,Meksyk,Malezja, Indonezja,Kolumbia,Nigeria iAngola7 są postrzegane jako corazważniejsi partnerzygospodarczy ipolityczniNiemiec.rFn – w ostatnim dwudzie-stoleciu skoncentrowana na ekspansji gospodarczej w ra-mach rozszerzonej Ue – staje się więc stopniowo państwem o globalnych powiązaniach handlowych i inwestycyjnych.

niemcy importują od 70% do 98% zużywanych w kraju surow-ców energetycznych, a także prawie 100% metali. są też co-raz bardziej uzależnione od globalnych powiązań w zakresie importu tych surowców. ObecnieRFNdążydodywersyfikacjiźródełiszlakówdostawsurowcówenergetycznychorazzwiększaudziałenergiiodnawialnejwniemieckimmiksieenergetycznymwramachprojektuEnergiewende.WprzypadkumetaliRFN re-alizujestrategięz2010rokuizmierzadowiększejdywersyfikacji

5 16%eksportutrafiadokrajówazjatyckichi12%dopaństwAmerykiPłd.iPłn.6 Pierwszetrzymiejscazajmują:Francja,USAiWielkaBrytania.Statistisches

Bundesamt, Außenhandel. Rangfolge derHandelspartner imAußenhandelderBundesrepublikDeutschland2013,Wiesbaden2014,https://www.desta-tis.de/DE/ZahlenFakten/GesamtwirtschaftUmwelt/Aussenhandel/Han-delspartner/Tabellen/RangfolgeHandelspartner.pdf?__blob=publication-File;StatistischesBundesamt,Frankreichauch2013Deutschlandswichtig-ster Handelspartner, https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/Gesam-twirtschaftUmwelt/Aussenhandel/Handelspartner/Aktuell.html

7 Krajewymienionewkoncepcjirządufederalnegoz2012rokudotyczącejroz-wijania współpracy z mocarstwami wschodzącymi. Die Bundesregierung,Globalisierunggestalten–Partnerschaftenausbauen–Verantwortungteilen.KonzeptderBundesregierung,2012,http://www.auswaertiges-amt.de/cae/servlet/contentblob/608384/publicationFile/190257/Gestaltungsmaechte-konzept.pdf

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

13

dostawcóworazzawieraniadługoterminowych„partnerstwsu-rowcowych”zwybranymikrajami8.

rosja jest nadal postrzegana jako duży rynek eksportowy dlaniemieckichdóbr inwestycyjnych, choćde facto zajmuje dopiero10.lub11.miejscewśródpartnerówhandlowychRFN(nazmianęzPolską)9.Pozatymprzekierowaniesięniemieckichfirmnarynkipozaeuropejskie już terazpowodujerelatywny spadek znacze-nia rosyjskiego rynku dla rFn(mimoobserwowanegowostat-nich latachstopniowegowzrostuniemieckiegoeksportu i inwe-stycjiwRosji).RosjajestnajwiększymdostawcąsurowcówdlaRFN–importzRosjipokrywajednątrzeciązapotrzebowanianaropęnaftowąigazziemnywRFN(odpowiednio37%i32%)orazdużączęśćzapotrzebowanianawęgielkamiennyisurowcemetaliczne. Jednakzewzględunawyżejopisanądywersyfikacjędostawców,„zieloną”transformacjęenergetycznąorazstrategięrozszerzaniapartnerstw surowcowych znaczenie rosji jako dostawcy su-rowców dla rFn będzie długofalowo stopniowo spadać.

(4) polityczne, gospodarcze i militarne parametry potęgi niemiec wpływają na wizję porządku międzynarodowego

8 WramachtakichpartnerstwNiemcychcąuzyskaćdostępdozłóżsurowcówwzamianzam.in.inwestycje,transfertechnologiiczypogłębieniewspółpra-cyrozwojowej.Do tejpory takiepartnerstwazawartezostałyzKazachsta-nem,Mongolią,ChileiPeru,nadalważnymidlaRFNpartnerami„surowco-wymi”sąRosjaiChiny.Szerzejzob.KonradPopławski,Niemcykonsekwent-nie realizują strategię partnerstw surowcowych, Analizy OSW, 06.02.2013,http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2013-02-06/niemcy-konse-kwentnie-realizuja-strategie-partnerstw-surowcowych; Zob. też AnnaKwiatkowska-Drożdż, Deficyt surowców naturalnych – implikacje dla nie-mieckiej polityki, Komentarze OSW, 08.02.2011, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2011-02-08/deficyt-surowcow-naturalnych-implikacje-dla-niemieckiej

9 ZkoleiporównaniewymianyhandlowejRFNzRosjąinp.zpaństwamiGrupyWyszehradzkiej(V4–Polska,Czechy,Słowacja,Węgry)wypadaznacząconakorzyśćV4.W2013rokuNiemcyeksportowałydopaństwV4towaryołącznejwartości101mldeuro,zaśdoRosjizaok.36mldeuro.Podobniekształtowałasięwartośćniemieckiego importu.Niemcy importowały towaryzaok. 100mldeurozkrajówV4,azaok.40mldeurozRosji.Zob.StatistischesBunde-samt,https://www.destatis.de/DE/Startseite.html

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

14

faworyzowanego przez rFn.PodwzględempolitycznymNiem-cysąregionalnąpotęgąwUEodużychmożliwościachdyploma-tycznych. Pod względem gospodarczym są trzecią gospodarkąświata. RFN ma jednocześnie ograniczony potencjał wojsko-wy i nie dysponuje bronią jądrową. Jest więc zainteresowana przede wszystkim utrzymaniem stabilności i pokoju zarów-no w wymiarze europejskim, jak i globalnym oraz rozwija-niem dyplomatycznych mechanizmów zarządzania kryzysa-mi i konfliktami.ZtychwzględówNiemcysąskłonnewłączaćmocarstwawschodzącewkształtowanieglobalnegoładu,nawetkosztem większego uwzględniania interesów tych mocarstw.Opowiadająsięzamultilateralizmemiwielobiegunowościąwsto-sunkachmiędzynarodowych.

W konsekwencji Niemcy mają coraz bardziej ambiwalentny stosunek do Usa.StanyZjednoczonesądlanichnadalsojuszni-kiemwNATO,zktórymłącząjelicznepowiązaniawojskowe,orazważnympartnerempolitycznymigospodarczym.Jednakw kon-tekście globalnymdążenieUSAdoutrzymaniadominującejpo-zycjiw porządkumiędzynarodowymoraz amerykańska skłon-nośćdo jednostronnegodziałania inaginaniaprawamiędzyna-rodowegooraznastawienienapowstrzymywaniepotencjalnychrywalizperspektywyRFNmożezagrażaćjejinteresom.w kon-tekście europejskimRFNniepostrzegajużUSAjakogwarantaeuropejskiegobezpieczeństwa–politykęUSAwEuropieNiemcyoceniajączasemjakoczynnikmogącywręczzdestabilizowaćsto-sunki europejsko-rosyjskie. Zmniejszanie obecności amerykań-skiejw Europie nie jest przez niemieckie elity polityczne trak-towane jako czynnik negatywnie wpływający na europejskiebezpieczeństwo10.ProcestenNiemcywidząraczejjakonaturalną

10 Zob.przemówienieThomasadeMaizièrena48.MonachijskiejKonferencjiBezpieczeństwa,http://www.bmvg.de/portal/a/bmvg/!ut/p/c4/NY3BCoM-wEET_KDG2QttbxUN7K16svYQYl7hgEtmsFko_vlpwBt7lDYx8ybXBLOgMY-wxmlE_ZWrx0b9H5xQmPARMD4eyFg2QHtAOD_rsFiAF7dHNwaR_qBMha-nYtC8BC9SboH7Q1-EAhks931IGwMwBsZAuNKR4YjiSkSj5uZiVYjsJdtpqoyU9ke9T3Vx9ujOeR5dS9rOXl__QGGZ_vR/

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

15

konsekwencjękońcazimnejwojny.WpływnatakiepostrzeganieUSAwRFNmarównieżto,żeNiemcyniesąskłonnedotego,byprowadzićbardziejwymagająceoperacjezagraniczne,dlategoteżw mniejszym stopniu czują się uzależnione od amerykańskichzdolności wojskowych koniecznych dla ich wsparcia. Ambiwa-lentnenastawieniedoUSApogłębiaantyamerykanizmniemiec-kiegospołeczeństwa,będącykonsekwencjąruchówpacyfistycz-nychwspółfinansowanychprzezZSRRwczasachzimnejwojny,wzmocnionynegatywnymodbioremamerykańskichzagranicz-nychinterwencjizbrojnychwostatnimdwudziestoleciu11.

11 WedługPewResearchCenterNiemcyznajdująsięwpierwszejdziesiątcekra-jówkrytykującychpolitykęamerykańską–zajmując10.miejsceprzy47%ba-danychnegatywnieodnoszącychsiędoUSA,i51%-pozytywnie.Zob.BruceStokes,Whichcountriesdon’tlikeAmericaandwhichdo,PewResearchCen-ter,15.07.2014,http://www.pewresearch.org/fact-tank/2014/07/15/which-co-untries-dont-like-america-and-which-do/

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

16

II. Globalny wymIar polITykI bezpIeczeńsTwa nIemIec

1. koncepcje globalnej polityki bezpieczeństwa rFn

(1) bezpieczeństwo kooperatywne. Kooperatywna politykabezpieczeństwa,bazującanawspółpracy idialogubyła koncep-cjąobecnąwpolityceRFNwodniesieniudostosunkówWschód--Zachódwtrakciezimnejwojnyipojejzakończeniu.Wostatnichlatachnaznaczeniuzyskałjejwymiarglobalny.WinteresieRFNjestprzedewszystkimwzmacnianie i rozwójwspółpracyznaj-ważniejszymi mocarstwami wschodzącymi. Niemcy nie chcą,aby polityczny i gospodarczy rozwój nowych potęg (przedewszystkimpaństwBRICS)iichrosnąceambicjepowodowałyglo-balne kryzysy i konflikty, któremogłyby postawić RFNwobectrudnych wyborów. Z tego względu w naTo bezpieczeństwo kooperatywne w wymiarze globalnym (i regionalnym) po-zostanie tym obszarem aktywności sojuszu, do którego rFn przywiązuje największą wagę i który z niemieckiej perspek-tywy jestde factoważniejszyniżwymiar obrony zbiorowej czyzarządzaniakryzysowego.DlaRFNistotnejestrozwijanietakichinstrumentów, które przyczyniają się do wzmacniania global-nejstabilnościorazzapobieganiakryzysomikonfliktomnaliniiNATO/USA–mocarstwawschodzące.Służyćtemumadialogpoli-tycznyiwspółpracawojskowaobejmującainstrumentykontrolizbrojeń,budowaniazaufaniaibezpieczeństwa,wspólnećwicze-nia imanewrywojskowe.W corazwiększym stopniu, równieżzkorzyściądlawłasnegoprzemysłuzbrojeniowego,Niemcybędąsięangażowaćwtakąwspółpracędwustronnie–poprzezkoope-racjęwojskowo-techniczną,wsparcieszkoleniowezestronyBun-deswehryiwspólneprojektyzbrojeniowe.

(2) zarządzanie kryzysowe po niemiecku (Vernetzte Sicher-heit).Zmyśleniawkategoriachbezpieczeństwakooperatywnegowynika niemieckie podejście do zarządzania kryzysami i kon-fliktami regionalnymi (m.in. na BliskimWschodzie,wAfryce).

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

17

wojskowe zaangażowanie, które stanowiłoby bezpośrednią ingerencję w konflikty wewnątrzpaństwowe lub regionalne, jest dla niemiec ostatecznością i jest mało prawdopodobne.RFN oceniawojskowe interwencje tego typu jako nieskutecznei kosztownewwymiarze ludzkim imaterialnymorazniezgod-nezniemieckimiinteresamiikulturąstrategiczną.Wobszarzezarządzaniakryzysowegoniemcy rozwijają politykę zintegro-wanego bezpieczeństwa,tzw. vernetzte Sicherheit.Odpowie-dzialnośćzawojskowezarządzaniekryzysowewdanymregionieNiemcywoląprzenosićwięcnaregionalnemocarstwa iorgani-zacje.Opowiadająsięzaichwsparciemwobszarzezapobieganiakonfliktom, w operacjach zarządzania kryzysowego czy w sy-tuacjach pokonfliktowych – poprzez doposażenie sił zbrojnychpartnerów,misjeszkolenioweBundeswehry,programyreformysektorabezpieczeństwa,wysyłaniedoradcówwojskowych12.Po-nadtoNiemcypopierają większe wykorzystanie instrumen-tów cywilnych z obszarów:dyplomacji (mediacja inegocjacje),współpracyrozwojowej(projektyiprogramy),policjiiwymiarusprawiedliwości (szkolenia policji, sędziów/prokuratorów), go-spodarki (współpraca gospodarcza), finansów (kredyty), infra-struktury czy ochrony środowiska. Taka strategia jest dobrzeocenianaprzezniemieckiespołeczeństwo.Obrazujątoszczegóło-webadaniaopiniipublicznejzkwietniaimaja2014roku13.Niem-cyopowiadająsięprzedewszystkimzastosowaniemcywilnych

12 WtakąpolitykęRFNwpisująsięniemieckiepropozycjeprzedszczytemRadyEuropejskiejwgrudniu2013 roku: (1)przekształcenie jednejzdwóchgrupbojowych UE (EUBG) w grupę szkoleniowo-treningową na potrzeby misjiszkoleniowych (postulat będzie prawdopodobnie częściowo zrealizowanywformiemodułuszkoleniowo-treningowegowramachEUBGdotychczaso-wegoformatu);(2)inicjatywa„enable&enhance”wUEdotyczącaprewencyj-negolubpokryzysowegowsparciaszkoleniowegoimateriałowego(uzbroje-niaisprzętuwojskowego)dlapartnerówregionalnych(np.dlaNigeriiwkon-tekściebezpieczeństwaZatokiGwinejskiej,dlaKeniiwprzypadkuSomalii),którzyprzyczynialibysiędozapewnieniabezpieczeństwawregionachkry-zysowych.

13 Körber-Stiftung,Einmischenoderzurückhalten?Ergebnisseeinerrepräsen-tativenUmfragevonTNSInfratestPolitikforschungzurSichtderDeutschenaufdieAußenpolitik,maj2014,http://www.koerber-stiftung.de/internatio-nale-politik/sonderthemen/umfrage-aussenpolitik.html

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

18

instrumentów polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (pomochumanitarna, negocjacje dyplomatyczne, projekty wspieraniaspołeczeństwaobywatelskiego)przybardzomałympoparciudlawykorzystywaniainstrumentówmilitarnych–82%badanychjestzaograniczeniemzagranicznegozaangażowaniaBundeswehry.

(3) bezpieczeństwo surowcowe i globalnych łańcuchów lo-gistycznych. Wzrost globalnych powiązań gospodarczychRFNwiąże się z coraz większym wykorzystywaniem międzynaro-dowychszlakówtransportowych,główniepowietrznych imor-skich14.Wniemieckich debatach o polityce bezpieczeństwa po-jawiają sięwięc częściej głosyzkręgówprzemysłu (BDI)15 i śro-dowisk eksperckich (SWP, KAS)16 o konieczności większego zaangażowania rFn wzabezpieczanie globalnego przepływu towarów i usług i o potrzebie rozwinięcia „nowej narracji” w polityce bezpieczeństwa,która dotyczyłaby ochrony tzw. globalnych dóbr wspólnych (global commons)–przedewszyst-kimprzestrzenipowietrznejimorskiej.Instrumentytakiejstra-tegiipowinnybyćprewencyjneireakcyjne,cywilneiwojskowe.Eksperci opowiadają się za aktywną roląRFNwkształtowaniustrategiiUEwzakresiebezpieczeństwamorskiegoiwzywajądo:wzmocnieniapolitycznejimilitarnejobecnościRFNwregionach

14 WostatnichlatachRFNodnotowaławzrosttransportudrogąmorskątowa-rówimportowanychieksportowanych–zarównopodwzględemtonażu,jakiwartości.Wprzypadkuniemieckiegoeksportu–28,5%towarówpodwzglę-demtonażui56,9%towarówpodwzględemwartościbyłow2011rokutrans-portowanychdrogąmorską.PonadtoNiemcysąpaństwemznajdującymsięwpierwszejpiątcenajwiększychnaświeciecentrówlogistyczno-przeładun-kowych;równiesilnąpozycjęutrzymujeniemieckaflotahandlowa(trzeciemiejscenaświecie,pierwszewprzypadkukontenerowców).

15 Bundesverband der Deutschen Industrie, Grundsatzpapier. Sicherheit fürdas Industrieland Deutschland, czerwiec 2013, http://www.bdi.eu/downlo-ad_content/SicherheitUndVerteidigung/32782_BDI_Sicherheit_5.pdf

16 MarkusHarder, Anforderungen an eine EuropäischeMaritime Sicherheits-strategie, SWP-Aktuell, lipiec 2013, http://www.swp-berlin.org/fileadmin/contents/products/aktuell/2013A43_hae.pdf;PeterHefele,FragileWertschöp-fungsketten: Zur Notwendigkeit eines deutschen maritimen Engagements,Analysen & Argumente. Perspektiven Deutscher Außenpolitik KAS, nr 125,lipiec2013,http://www.kas.de/wf/doc/kas_34915-544-1-30.pdf?130709104818

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

19

kluczowych z punktu widzenia globalnej sieci połączeń mor-skich;rozszerzeniazdolnościimożliwościdziałanianiemieckiejMarynarkiWojennej i StrażyWybrzeża; zwiększenia zdolnościwzakresierozpoznaniamorskiego i satelitarnego;prowadzeniapolityki rozwojowej skierowanej nawzmacnianie dobrej admi-nistracji(good governance)ipraworządnościwkluczowychregio-nach.Możnasięspodziewać,żegłosytebędąmiałycorazwiększeprzełożenienapolitykęrząduRFN.

WramachostatniejreformyBundeswehryz2011rokucięciawsi-łachzbrojnychwnajmniejszymstopniu–wporównaniuzinnymirodzajamisiłzbrojnych–dotknęłyliczebnościiwyposażeniaMa-rynarkiWojennej(MW).WRFNpanujekonsensus,żewprzyszło-ściMWbędziepotrzebna iwykorzystywanawwiększymstop-niuniżdo tejpory.CelemrozwijaniazdolnościMW jestpopra-wagotowości,wyposażenia,uzbrojeniaiwyszkoleniajednostekpodkątem ichudziałuwoperacjach zarządzania kryzysowego,antypirackichorazwsparciaoperacji lądowychzmorza.Niem-cy biorąwięc udział zarównow natowskiej (Ocean Shield), jakiunijnej(Atalanta)operacjiantypirackiejwRoguAfryki.Wza-kresie ochrony międzynarodowych szlaków morskich NiemcywspółpracująrównieżzUSA–rotacyjnie,codwalataniemieckafregataobronypowietrznej(F124)przezkilkamiesięcyochraniaamerykańskiezgrupowanieokrętówwZatocePerskiej.

2. wyzwania wynikające z globalnych priorytetów rFn

(1) pomiędzy starymi sojusznikami a nowymi partnerami? Rozbudowapolitycznejigospodarczejwspółpracyzmocarstwa-mi wschodzącymi może w długoterminowej perspektywie sta-wiać RFN przed trudnymi wyborami politycznymi, gospodar-czymi iwojskowymiwrazieglobalnychkryzysów ikonfliktówpomiędzynowymipartnerami(np.Chiny)a„starymi”sojuszni-kami(USA).Zwrotamerykańskiejpolitykizagranicznejibezpie-czeństwawkierunkuAzjiiPacyfikubudziwNiemczechobawyprzed ewentualnymi konsekwencjami rywalizacji amerykań-

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

20

sko-chińskiejdla stosunkówpolitycznych igospodarczychRFNzChinami.w przypadku eskalacji chińsko-amerykańskiego konfliktu niemcy byłyby postawione przed geopolitycznym wyborem – czy wspierać amerykańskiego sojusznika, czy zachować neutralność. wybór drugiej opcji mógłby oznaczać dezintegrację naTo w wymiarze globalnym.

scenariusze kryzysów i konfliktów o wymiarze globalnym oraz możliwości i konsekwencje reakcji rFn są rozpatrywa-ne w berlinie–np.możliwościreakcjinascenariuszzmasowa-nego chińskiego ataku cybernetycznegona infrastrukturę kry-tycznąwUSAwnapiętej sytuacjimiędzynarodowej17.W takichsytuacjachNiemcymogąinaczejniżUSAinterpretowaćprzyczy-nykonfliktuipodejmowaćodmiennedziałaniapolityczne,gospo-darczeiwojskowe.RFNmożebyćbardziejskłonnadozajmowa-nianeutralnegostanowiskalubodgrywaniarolipośrednikamię-dzy skonfliktowanymi stronami.W symulacji ww. scenariuszaprzeprowadzanejnajesieni2011rokuRFN18starałasiępośredni-czyćwpierwszejfaziekryzysumiędzyUSAiChinami,natomiastwdrugiejfaziekonfliktuogłosiłasolidarnośćsojuszniczązUSA(choćniebezwarunkowyudziałwewszystkichamerykańskichdziałaniach).WdłuższejperspektywiedziałaniarząduRFNwta-kiejsytuacjibędąjednakzależećodwieluczynników–rozwojustosunkówzUSAizChinami,składukoalicjirządzącejczysytua-cjiwewnątrzpolitycznejwRFN.

kluczowe znaczenie dla zakotwiczenia niemiec na zacho-dzie, w tym w naTo, będzie miało podpisanie i wdrażanie Transatlantyckiego partnerstwa w dziedzinie Handlu i In-westycji (TTIp), które wzmocni powiązania ekonomiczne po-

17 Körber-Stiftung,DeutschlandzwischenChinaunddenUSA:Handlungsop-tionenineinerbipolarenWeltordnung,KörberPolicyGameNr.1,paździer-nik 2011, http://www.koerber-stiftung.de/fileadmin/user_upload/interna-tionale_politik/pdf/2011/Policy%20Game-2011.pdf

18 RFN reprezentowalimłodzi eksperci i doradcy zministerstw federalnych,Bundestagu,thinktankóworazniemieckichfirm.

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

21

między Stanami Zjednoczonymi a krajami Unii Europejskiej,w tym przede wszystkim RFN. Dla Niemiec podpisanie TTIPbędzie decyzją cementującą ich powiązania z USA i oddalającąpokusęzacieśnieniawspółpracyzmocarstwamiwschodzącymikosztempowiązańzZachodem.Niezwykle istotne jestpodpisa-nieiratyfikacjatejumowyzarządówobecnejkoalicjikierowanejprzezkanclerzAngelęMerkel–obecnieprzedstawicieleprzemy-słu(BDI)iprzedstawicieleCDU/CSUiSPDwrządziefederalnymopowiadają się za zawarciemumowy.StanowiskoniemieckiegorządumożesięjednakzmienićnakrytycznewobecTTIPpowy-borachw2017roku.ObecnieTTIPjestpopieraneprzezchadecję,przydużymsceptycyzmiezestronysocjaldemokratóworazkry-tycznymstosunkuniemieckiejopiniipublicznej19.Niewykluczo-ne,żeRosja–niezainteresowanawiększąkonsolidacjąZachodu–będziewnajbliższejprzyszłościorganizowaładziałaniapropa-gandowenakierowaneprzedewszystkimnaNiemcy,wnegatyw-ny sposób przedstawiające bilans zysków i strat wynikającychzpartnerstwagospodarczegozUSA.

(2) europejska solidarność w zarządzaniu kryzysowym? Nie-chęćNiemiecdowojskowego zaangażowania i preferowanie cy-wilnychinstrumentówwreakcjinakryzysyikonfliktyregional-newzbudza–szczególnieweFrancjiiWielkiejBrytanii–pytaniaosolidarnośćichęćwspółdziałaniaNiemiecwzarządzaniukry-zysowym,szczególniewpołudniowymsąsiedztwieUE.ZpunktuwidzeniaFrancjiiWielkiejBrytaniiNiemcyuprawiająfree riding,tj.korzystajązfrancuskiegoibrytyjskiegozaangażowaniawojsko-wegowregionachkryzysowych,którepoprawiabezpieczeństwocałejUnii.ZpunktuwidzeniaRFNefektytakiegozaangażowanianie są jednoznaczne, aBundeswehraniepowinnabyćwykorzy-

19 Konrad Popławski, SPD wyznacza swoje warunki akceptacji TTIP, Analizy OSW, 01.10.2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-10-01/spd-wyznacza-swoje-warunki-akceptacji-ttip; David Böcking, Freihandel-sabkommen: CDU rechnet sich TTIP-Prognosen schön, 22.09.2014, http://www.spiegel.de/wirtschaft/soziales/ttip-cdu-bewirbt-freihandel-mit-wackligen-zahlen-a-993107.html

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

22

stywanadowspierania cudzych, tj. francuskich lubbrytyjskichinteresów w byłych koloniach tych państw. SpektakularnymprzykłademodmowywspółdziałaniawzarządzaniukryzysowymbyłoniemieckiestanowiskowsprawieLibiiz2011roku.Niemcywstrzymałysię(wrazzChinamiiRosją)odgłosuwczasiegłoso-waniawRadzieBezpieczeństwaONZnadpopieranąprzezFrancjęiWielkąBrytanięrezolucjąlegitymizującąinterwencjęmilitarnąorazpodjęłydecyzjęonieuczestniczeniuwinterwencjiwojskowejpaństwNATO.Decyzja tawzbudziłakontrowersjewsamejRFNiprzyniosłapoczucieizolacjiwobecnajważniejszychsojuszników(USA, Francji,Wielkiej Brytanii), na co zewzględów historycz-nychNiemcysąszczególnieuwrażliwieni.

WkonsekwencjirFn przyjęłastrategię minimalnego zaanga-żowania wojskowegow operacje zarządzania kryzysowego. WprzypadkuoperacjisojuszniczychposiadającychmandatONZbądźprowadzonychprzezorganizacjeregionalnelubsamodziel-nieprzezsojuszników(np.Francję)niemcy będą retorycznie je popierać, ale swój udział ograniczą do wsparcia udzielanego przez bundeswehrę w zakresie strategicznego i taktycznego transportu powietrznego, logistyki, polowej służby medycz-nej, szkoleń wojskowych czy dostarczania broni. Implemen-tację takiej strategii obrazuje niemieckie zaangażowanie woj-skowepo2011rokuwoperacjewMali,Somalii,RepubliceŚrod-kowoafrykańskiejczyIraku.Wydajesię,żetakapolitykabędzieprowadzonarównieżprzezkolejnerządyRFN.

(3) Integracja europejskich sił zbrojnych? Znaczące różnicew kulturach strategicznych oraz priorytetach i instrumentachpolitykbezpieczeństwanajwiększychpaństwczłonkowskichUEsprawiają,żeintegracja wojskowa europejskich sił zbrojnych z jednoczesnym udziałemFrancji, wielkiej brytanii i niemiecjest mało prawdopodobna, co długofalowo może doprowadzić do coraz większej fragmentaryzacji w obszarze współpra-cy wojskowej w europie. Jużw listopadzie 2010 roku FrancjaiWielkaBrytaniazdecydowałysięnawzmocnieniedwustronnej

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

23

współpracymilitarnej(traktatzLancasterHouseozacieśnianiuwspółpracywojskowej),aw2014rokuustaleniedalszychprojek-tów20.Powodembyłorosnąceniezadowoleniezbrakupostępóww dotychczasowej współpracy w UE na poziomie politycznym,wojskowymiprzemysłowym.Obakrajestwierdziły,żeniewar-toinwestowaćwzacieśnianiewspółpracypolityczno-wojskowejzNiemcami.ZewzględunauwarunkowanianiemieckiejpolitykibezpieczeństwaRFNjestdlanichpartnerem,naktórymniemoż-napolegać,jeślichodziofaktycznewykorzystanieefektówtakiejwspółpracywoperacjachzagranicznych.RównieżNiemcyniesąchętnedoznacznegopogłębianiawspółpracyzFrancjąiWielkąBrytanią,obawiającsięwiększejpresjizestronytychpaństwnawykorzystanie wmisjach zagranicznych zdolności tworzonychwramachwspólnychprojektów.Ztegoteżwzględuniemcypre-ferują obecnie projekty integracyjne z mniejszymi i średni-mi partnerami z sąsiedztwa – państwami beneluksu, regio-nu nordycko-bałtyckiego czy Grupy wysze hradzkiej, gdzie są silniejszym partnerem i mogą nadawać ton współpracy wojskowej.

20 Ministry of Defence, UK-France Defence Co-operation Treaty announced,02.10.2010,https://www.gov.uk/government/news/uk-france-defence-co--operation-treaty-announced--2; Prime Minister’s Office, UK and Franceagree closer defence co-operation, 31.01.2014, https://www.gov.uk/govern-ment/news/uk-and-france-agree-closer-defence-co-operation

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

24

III. nIemcy a bezpIeczeńsTwo reGIonU morza bałTyckIeGo I eUropy Środkowo- -wscHodnIeJ

1. niemieckie priorytety

OniemieckiejpolitycebezpieczeństwawwymiarzeregionalnymwielemówiwpisanadoumowykoalicyjnejobecnegorząduCDU/CSU-SPDzasada„bezpieczeństwo w europie jest możliwe tyl-ko z rosją, a nie przeciw niej”21.Rosjajestpostrzeganajakonaj-większyinajważniejszysąsiadUniiEuropejskiej orazważnyak-torwsprawachbezpieczeństwamiędzynarodowego.Zniemiec-kiej perspektywy konfrontacja z Moskwą nie leży w interesieRFNaniUE.MimorosyjskiejagresjinaUkrainęww.zasadajestnadalpowtarzanaprzezniemieckichpolitykówiprzedstawicieliMSZ22.Zdrugiejstronywydajesię,żekonfliktrosyjsko-ukraińskizapoczątkował(choćwminimalnymstopniu)publicznedyskusjewRFNnt.słusznościtegozałożenia.Kontynuacjarosyjskichdzia-łańmilitarnychwewschodniejUkrainieorazpolitycznychwobeccałejUkrainy–mimoniemieckichstarańopolityczneuregulo-waniekonfliktu–spowodowaływNiemczechrosnąceniezrozu-mienieorazirytacjępolitykąiniespełnionymiobietnicamistro-nyrosyjskiej.Jest jednak za wcześnie, aby stwierdzić, czy co-raz bardziej krytyczne postrzeganie rosji w rFn zmieni ww. zasadę niemieckiej polityki wobec moskwy. kwestią otwartą pozostaje, czy niemcy są gotowe rozważać scenariusz mniej

21 Umowa koalicyjna CDU, CSU i SPD, Deutschlands Zukunft gestalten,16.12.2013, https://www.cdu.de/sites/default/files/media/dokumente/koali-tionsvertrag.pdf

22 Przemówieniesekretarzastanuds.europejskichwniemieckimMSZ,Micha-elaRotha,GermanyinachangingEU:OutliningGermany’sEuropeanUnionPolicy,22.09.2014,http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Infoservice/Presse/Reden/2014/140922_StMR_Dublin.htmlZob.teżAnnaKwiatkowska-Drożdż,NiemcywobecRosji.Powiązaniatak,zbliżenie nie, Punkt Widzenia OSW, luty 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/punkt-widzenia/2014-03-03/niemcy-wobec-rosji-powiazania--tak-zblizenie-nie

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

25

lub bardziej jawnej agresji rosji przeciwko wschodnim kra-jom członkowskim naTo.oznaczałoby to konieczność zasad-niczej zmiany w niemieckiej polityce bezpieczeństwa i wią-załoby się z podjęciem niepopularnych decyzji politycznych, wojskowych i gospodarczych w rFn (poparciemdla politykiodstraszania,wzmocnieniemzdolnościwojskowychBundesweh-ry, ograniczeniem istniejących zależności od firm rosyjskichwkluczowychsektorachgospodarki).

(1) „wspólne sąsiedztwo” w europie wschodniej. Wmyślzasa-dy,że„bezpieczeństwowEuropiejestmożliwetylkozRosją,anieprzeciwniej”, z perspektywy rFn państwa europy wschod-niej stanowiły do niedawna pewnego rodzaju unijno-rosyj-skie „wspólne sąsiedztwo” – bez perspektyw członkostwa w naTo i w Ue, ale z możliwością rozwijania współpracy gospodarczej zarówno z Ue, jak i z rosją.WmyśltejpolitykiRFN w ostatnich latach nieoficjalnie sprzeciwiała się członko-stwuUkrainy i innychpaństwPartnerstwaWschodniego (PW)wNATOiwUE.NieuznawałajednakwyłącznejdominacjiRosjiwtychpaństwachwsferzegospodarczej.Niemieckimcelembyło,abykrajeteznalazłysięczęściowoworbicieoddziaływaniaUE,takabyunijnenormyiprawodawstwowpływałynazmniejszeniekorupcji oraz zwiększenie praworządności i przewidywalnościdziałańdlaniemieckiego/unijnegobiznesu.RFNpopieraławięczawieranie umów stowarzyszeniowych przez UE z państwamiPW, których częściąmiały być umowy o utworzeniu pogłębio-nych strefwolnegohandlu –w 2007 rokuNiemcybyłyde factoinicjatoremzawieraniaumówtegotypu,tzw.DCFTA23.

konflikt rosyjsko-ukraiński pokazał, że dla rFn niedopusz-czenie do jego eskalacji jest celem nadrzędnym, dla którego niemcy są w stanie iść na kompromisy pod presją rosji, rezy-

23 JustynaGotkowska,NiemcywobecPartnerstwaWschodniego,Komentarze OSW,18.06.2010, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2010-06-18/niemcy-wobec-partnerstwa-wschodniego

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

26

gnując częściowo ze swojej pierwotnej wizji „wspólnego są-siedztwa”.DlaRFNpriorytetembyłoutrzymanierozmówpomię-dzyUkrainą,Rosjąanawet„separatystami”,dążeniedozawiesze-niabroniidoprowadzeniedonegocjacjiwsprawiepolitycznegorozwiązania konfliktu – kosztem ustępstw strony ukraińskiej.RFNbyłarównieżgotowadoczęściowejrezygnacjizpopieranychprzezsiebieplanówzacieśnianiawspółpracygospodarczejmię-dzyUEaUkrainąiakceptacjipostulatówrosyjskichdotyczącychprzesunięciaimplementacji i(najprawdopodobniej)dużejmody-fikacji unijno-ukraińskiej umowyopogłębionej strefiewolnegohandlu (DCFTA). Jednocześnie, sprzeciwiając się rozwiąza-niom militarnym i dostawom broni dla Ukrainy, niemcy nie mogły nie odpowiedzieć na bezprawne działania moskwy demontujące międzynarodowe umowy i powojenną archi-tekturę bezpieczeństwa w europie, ponieważ w stosunkach z rosją i krajami Ue z regionu straciłyby wiarygodność.Po-czątkowoRFNpoparławięcsankcjewobecRosjiwograniczonymzakresie, stając się również mediatorem pomiędzy państwamisceptycznymiwobec sankcji i krajami popierającymi ostrzejsząreakcjęUE.Niemcyzaostrzyłystanowiskopointerwencjirosyj-skiejarmiiwewschodniejUkrainie–dziękinaciskomkanclerzAngeliMerkelUEuzgodniławewrześniu2014rokukolejnypa-kietsankcjiwobecpodmiotówiobywatelirosyjskich24.

(2) bez „prowokacji” na wschodniej flance naTo. DotychczasNiemcyniesądzili,abyRosjamogłastanowićzagrożeniemilitarnedlaktóregokolwiekzpaństwNATO.Berlinbyłteżzdania,że nie na-leży wspierać rosyjskiego przekazu o okrążeniu i zagrożeniu rosji przez sojusz – poprzez istotne działania wojskowe naTo w polsce i państwach bałtyckich, któremogły być postrzegane

24 Niemieckirządzobowiązałsięteżdowysłaniado20ekspertówipolicjantówwramachmisjidoradczejUEds.reformycywilnegosektorabezpieczeństwanaUkrainie (EUAMUkraine).Niemcy zaoferowały równieżwłasny sprzętwojskowy (rozpoznawcze bezzałogowe statki powietrzne) i operatorówsprzętu(żołnierzyBundeswehry)domonitorowaniagranicyrosyjsko-ukra-ińskiejwramachmisjiOBWEwewschodniejUkrainie.

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

27

przez Rosję jako prowokujące. Przed konfliktem rosyjsko-ukraiń-skim RFN zajmowała ostrożne stanowisko wobec organizowaniadużychćwiczeńwojskowychopartychnaartykule5.TraktatuWa-szyngtońskiegowpaństwachwschodniejflankiNATOibraławnichznikomyudział(np.wnatowskichćwiczeniachSteadfastJazz2013).mimo rosyjskiej agresji na Ukrainę niemcy nadal uznawały działania zmierzające do znacznego wzmocnienia wschodniej flanki naTo za zbyt prowokujące i eskalujące napięcie między zachodem a rosją.PrzedszczytemNATOwNewport(wewrześniu2014roku)RFNnalegała,abyNATOjednostronnietrzymałosięza-pisównatowsko-rosyjskichdokumentówpolitycznychz1997i2002rokuiuznawałazaniezgodnąznimiznaczącąstałąobecnośćsiłna-towskich w nowych państwach członkowskich. RFN opowiadałasięrównieżzaszybkąrewizjądodatkowejaktywnościsojuszniczejwpaństwachbrzegowychNATO.

niemcy uznały jednak za konieczne – w ramach polityki wsparcia (reassurance) polski i państw bałtyckich, ale nie polityki odstraszania (deterrence)wobec rosji – nieznaczne i zgodne z zapisami dokumentów naTo–rosja wzmocnienie wschodniej flanki naTo, a w tym swoją dodatkową obecność wojskową. W 2014 roku RFN wzięła więc udział w zwiększo-nej aktywnościNATOwpaństwachbałtyckich, Polsce iRumu-nii: w Zespole Sił Obrony Przeciwminowej NATO (SNMCMG1)operującym nawodachMorza Bałtyckiego;w dodatkowych lo-tach natowskich samolotów rozpoznania radioelektronicznegoAWACSnadPolskąiRumunią;orazwsojuszniczejmisjinadzorupowietrznegopaństwbałtyckich25.Niemcyzgodziłysięrównież

25 Wokresieczerwiec–lipiec2014rokuniemieckiokrętzaopatrzeniaklasyElbepełniłrolęokrętudowodzeniaijednostkiflagowejSNMCMG1.Odsierpniadogrudnia2014rokuwSNMCMG1brałudziałniemieckiniszczycielminklasyFrankenthal.Niemieccyżołnierzebraliudziałwdodatkowychlotachnatow-skichsamolotówrozpoznaniaradioelektronicznegoAWACSnadPolskąiRu-munią,wktórych stanowiąwiększą część załóg.Wokresiewrzesień–gru-dzień2014rokusześćniemieckichmyśliwcówEurofighterpełniłojedenzdy-żurówwramachBalticAirPolicing:czteryzestońskiejbazywÄmari,dwazbazyNeuburg/DonauwRFN.

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

28

wraz z Polską i Danią na zwiększenie gotowości Korpusu Pół-nocno-WschodniegowSzczecinie.W2015roku,zgodniezzapo-wiedziami,niemieccyżołnierzemająbraćudziałwćwiczeniachwPolsceipaństwachbałtyckichwramachzwiększonejrotacyj-nejsojuszniczejobecnościwojskowejnawschodniejflanceNATO.

2. wyzwania związane z regionalną polityką bezpieczeństwa rFn

niemcy są kluczowym sojusznikiem, od którego w dużej mie-rze zależy stabilność i pokój na wschodniej flance naTo. więk-sze zaangażowanie polityczne i wojskowe rFn w regioniemo-rza bałtyckiego i europy Środkowej oraz przekonanie rosji, że berlin jest gotowy do stanowczej reakcji, miałyby działanie odstraszające wobec jakichkolwiek prowokacyjnych działań rosyjskich. Jednak obecna polityka rFn stwarza wyzwania dla bezpieczeństwa państw brzegowych sojuszu, dla spójności naTo oraz dla rozwijania regionalnej współpracy wojskowej.

(1) więcej niepewności? Jak pokazał konflikt rosyjsko-ukraiń-ski,dlaMoskwyNiemcysąobecniegłównymkrajemNATOiUE,który w coraz większym stopniu kształtuje architekturę bez-pieczeństwaregionalnegoieuropejskiego–zwłaszczawobliczuzwrotuUSAkuregionowiAzjiiPacyfiku,problemówbezpieczeń-stwawinnychregionachświataorazpostrzeganejsłabościadmi-nistracjiprezydentaBarackaObamy.DotychczasoweposunięciaMoskwymają na celu utrzymanie byłych republik radzieckichwrosyjskiejstrefiewpływówpolitycznych,gospodarczychiwoj-skowychpoprzezkonsolidacjęwramachUniiEurazjatyckiejorazOrganizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (OUBZ).da-lekosiężnym i maksymalnym celem rosji jest zmiana archi-tektury europejskiego bezpieczeństwa, podważenie sojuszu amerykańsko-europejskiego i funkcjonowania naTo. Rosjaliczyna to,żewprzypadkumniej lubbardziejotwartychagre-sywnych rosyjskich działań skierowanych przeciwko państwuczłonkowskiemuNATOwregionieNiemcybędągłównymakto-

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

29

remzarządzającymkryzysemwEuropie.PonadtoMoskwaocze-kuje,żeRFNbędziechciałauniknąćeskalacjikonfliktuibędzieszukała „politycznychrozwiązań”,de facto kosztemsuwerenno-ścizaatakowanychpaństwikosztempodważeniazasadyobronyzbiorowejwSojuszu.prognozowanie takiej reakcji niemiec na sytuacje konfliktowe zachęca rosję do testowania spójności i zdolności naTo do działania w regionie morza bałtyckie-go i europy Środkowej oraz do podejmowania prób realizacji swoich strategicznych celów.

dotychczasowa polityka rFn – polegającazjednejstronynadą-żeniudodeeskalacjikonfliktunaUkrainie,azdrugiejstronynaograniczaniumilitarnegowzmocnieniawschodniejflankiNATO– wraz z informacjami o problemach z uzbrojeniem i sprzętem wojskowym bundeswehrywzbudzają w polsce i w państwach bałtyckich pytania o niemiecką reakcję polityczną i wojsko-wą na kolejne agresywne działania rosji. Mimo zapowiedzi,żewtakiejsytuacjiRFNzachowasięsolidarnie izgodniezarty-kułem5.,faktycznareakcjaNiemiecjesttrudnadoprzewidzeniaimożezależećodszereguczynników:wewnątrzniemieckich(np.zbliżające sięwybory na poziomie landowym/federalnym, składkoalicji rządowej i światopogląd decydentów), regionalnych (re-akcjanarosyjskiedziałaniapaństwwschodniejflankiNATO),ro-syjskich(stopieńsukcesurosyjskichkampaniidezinformacyjnychwRFN)26.Jednak już sam fakt, że sojusznicy rFn z regionu mo-rza bałtyckiego i europy Środkowej mają wątpliwości, jaka będzie niemiecka reakcja, obniża poczucie bezpieczeństwa na wschodniej flance naTo.

(2) zacieśnianie współpracy wojskowej w regionie? Wobliczuzacieśnianiafrancusko-brytyjskiejkooperacjiwojskowejniemcy chcą realizować projekty integracji wojskowej z mniejszymi

26 Anton Trojanovski, Kreml startet Propaganda-Offensive in Deutschland,22.08.2014, http://www.welt.de/wirtschaft/article131499923/Kreml-startet-Propaganda-Offensive-in-Deutschland.html

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

1/2

015

30

i średnimi sojusznikami i partnerami, m.in. z regionu morza bałtyckiego i europy Środkowej.Pomysły,któreBerlinpróbo-wałprzeforsowaćw ramachNATOwpostaci koncepcji państwramowych (framework nation concept), polegają na uzupełnia-niuniemieckichzdolnościwojskowychprzezarmiemniejszychpaństwzregionuinastopniowejintegracjisiłzbrojnychorazin-frastrukturywojskowej iprzemysłówzbrojeniowychwoparciuoramowezdolnościBundeswehry.KrajeczłonkowskieNATOnawschodniejflancestojąprzeddylematem.ZjednejstronyNiemcysącorazważniejszymsojusznikiemwNATOi to–mimonagło-śnionychnajesieni2014rokuproblemówBundeswehry–sojusz-nikiemonajwiększympotencjalemilitarnymiinteresachgospo-darczychwregionie.PonadtoniemieckaobecnośćwojskowanawschodniejflanceSojuszustajesiękluczowawnatowskiejpoli-tyceodstraszania–przywszystkichograniczeniachpolitycznychiwojskowychRFN.Zdrugiejstrony,państwaNATOnawschod-niejflancesąpostawioneprzedpytaniem,czywartoinwestowaćwewspółpracęwojskowąiuzależniaćsięmilitarnieodNiemiec,gdyniewiadomo,czybędziemożnananichpolegaćpolitycznieiwojskowowsytuacjachkonfliktowych.niepewność co do nie-mieckiej reakcji w obliczu kryzysów i konfliktów w regionie wpływa na ambiwalentne nastawienie mniejszych i średnich partnerów do rozwijania daleko idącej współpracy wojsko-wo-technicznej z rFn.Wkonsekwencjipaństwatesągotowedozwiększania interoperacyjności z Bundeswehrą, m.in. poprzezwspólne ćwiczenia i szkolenia. Są jednak sceptycznewkwestiizwiększaniazależnościorazdalekoidącejwspółpracyiintegra-cjiwojskowo-technicznej,októrejdługofalowomyśliBerlin,np.wzakresiezakupówwspólnychplatform, tworzeniawspólnychzałógiichoperacyjnegowykorzystania(np.wprzypadkumary-narekwojennych)czytworzeniawspólnychjednostekistrukturdowodzeniawramachrozwijaniawspółpracywformaciedwu-lubwielostronnympozaNATO.

JUsTyna GoTkowskaPrace nad tekstem zakończono w listopadzie 2014 roku