Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
TÜRK ĠSLAM DEVLETLERĠ
ĠLK TÜRK ARAP ĠLĠġKĠLERĠ Müslümanlar ile Türkler ilk defa HZ. ÖMER
döneminde komĢu oldu Müslümanlar ile Türkler Ġlk defa HZ. OSMAN
döneminde savaĢtı MEVALĠ : Azatlı köle (Emeviler döneminde
Arap olmayanlar için kullanıldı) Emeviler döneminde Orta Asya‟nın
AraplaĢmasını engelleyen TÜRGĠġLER 751 Talas SavaĢı’ında Karluklar, Abbasilere
yardım etti. Barut, pusula, kağıt, matbaa gibi teknik buluĢlar Çin dıĢına çıktı.
Matbaanın Çin‟in dıĢında kullanıldığı ilk Ģehir SEMERKANT
AĢağıda verilen kavramları uygun açıklamanın baĢına yazınız
EMĠRÜ’L ÜMERA / AVASIM / TEVAĠF-Ġ MÜLK / SAMARRA
SAMARRA: Ġran tehdidine karĢı Bağdat
yakınlarında Türkler‟den Kurulu Ģehir AVASIM: Bizans tehdidine karĢı Tarsus
civarında Türkler‟den kurulu Ģehir TEVAĠF-Ġ MÜLK: Abbasilerin zayıflaması
sonrası kurulan devletler EMĠR’ÜL ÜMERA: Abbasilerde Türk Vali
komutanlara verilen isim
Örnek Soru: Türklerin, Ġslamiyete olan hizmetleri arasında; I. Ġslamiyet’in dini ve siyasi liderliğini yapma II. Avrupa’da Ġslamiyet’in yayılmasının öncülüğünü yapma ///. Haçlı seferlerine karĢı Ġslamiyeti koruma Yukarıdakilerden hangileri bulunur? A) Yalnız I B) Yalnız /// C) I ve III DC D) II ve III E) I,II,III
TOLUNOĞULLARI 868 – 905 Mısır‟da kurulan Ġlk Türk Ġslam devleti Kurucusu, Tolunoğlu Ahmed Kurucusu Türk, halkı Arap (Yıkılmasında
etkendir) MARĠSTAN adlı hastanelerde para alınmazdı
(Sosyal Devlet anlayıĢı vardır)
Mimaride altın çağ yaĢandı (Tolunoğlu Ahmed Cami, Ulu Cami) Mısır’daki ilk Türk Ġslam mimarisi örnekleri
Türkler ilk defa SURĠYE’YE hâkim oldu Abbasiler tarafından yıkıldı
ĠhĢidiler 935 – 969 Mısır‟da kurulan Ġkinci Türk Ġslam devleti Kurucusu, Muhammed Bin Toğaç Kurucusu Türk, halkı Arap (Yıkılmasında
etkendir) Türkler ilk defa HĠCAZ’A hâkim oldu Fatimiler tarafından yıkıldı
Her iki devlette Tevaif-i Mülk devletleridir.
EYYUBĠLER 1174 – 1250
Mısır‟da kurulan Üçüncü Türk Ġslam devleti Kurucusu, Selahaddin Eyyubi (ġARKIN SEVGĠLĠ SULTANI) I. Haçlı seferinde kaybedilen Kudüs, 1187 Hıttin SavaĢı geri alındı (III. Haçlı Seferine neden oldu)
MEMLUKLER 1250 – 1517 Mısır‟da kurulan Dördüncü Türk Ġslam devleti Kurucusu, Aybek (Eyyubileri yıktı) Eyyubiler ve Memlukler Mısır‟da ĠKTA
SĠSTEMĠNĠ uyguladılar. Baybars, Abbasi halifesi Mustansır‟ı Moğol
tehlikesine karĢı korudu. Halifeliğin siyasi yetkisini kullandı 1260 Ayn-ı Culat / 1277 Elbistan savaĢlarında,
Ortadoğu’daki Moğol ilerleyiĢini durdurdu 1485 Ağaçayırı SavaĢı
II. Bayezit döneminde ilk Osmanlı / Memluk savaĢı
Bu savaĢta Osmanlı‟da ilk defa Sadrazam Davut PaĢa tarafından Yeniçeri ocağına ateĢli silahlar dağıtıldı
2
Memlukler‟de Veraset ve Kut anlayıĢı YOKTUR (Sık sık hükümdar değiĢmesine neden oldu) SULTANĠYYAT: Memlukler‟de hükümdarın
verdiği yazılı emirler Osmanlı,
1516 Mercidâbık (Kansu Gavri‟yi) 1517 Ridaniye (Tomambay‟ı) yenerek Memluk devletine son verdi
Örnek Soru: Kelime anlamı “Dolunay” olan Türk Ġslam devleti aĢağıdakilerden hangisidir? A) Tolunoğulları DC B) ĠhĢidler C) Eyyubiler D) Memlukler E) Karahanlılar
KARAHANLILAR 840 – 1212
Batı Türkistan’da kuruldu. Halkı tamamen Türkler’den oluĢur Resmi Dil Türkçe Ordu tamamen Türkler‟den oluĢur Gulam sisitemini ilk kez uyguladılar Kurucusu, BĠLGE KÜL KADĠR HAN BaĢkent, KAġGAR 920‟de Satuk Buğra Han, Ġslamiyeti kabul etti
(Ġlk Müslüman Türk Devleti)
999‟da Ganelilerle ittifak Samanoğulları’nı yaparak yıktılar
Ünlü Türk Ġslam bilgini ĠBN-Ġ FADLAN,
“200.000 Çadırlık Karahanlı hükümdarı Ġslamiyeti kabul etti” diyerek bilgi verdi
Yusuf Kadir Han’dan sonra Karahanlılar, Doğu
ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı (Geleneksel devlet yönetimi / Ġkili teĢkilat)
Batı Karahanlılar‟ın baĢında Ahmet Aslan Han Doğu Karahanlılar‟ın baĢında Tamgaç Buğra
Han vardı
Tabgaç Buğra Han’a sunulan eser KUTADGU BĠLĠG / Yusuf Has Hacip “ĠLK TÜRK ĠSLAM ESERĠ”
Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig
Edip Ahmet Yükneki Atabetül Hakayık KaĢgarlı Mahmud Divan-ı Lûgat-ı Türk Ahmet Yesevi Divan-ı Hikmet
Ġlk DarüĢĢifa Ġlk Bimarhane Ġlk Posta teĢkilatı (Berid) Ġlk Medrese (Tabgaç Buhra Han / Semerkant) Ġlk Burslu Öğrencilik sistemi (Semerkant Medresesi) Karahanlılar‟da görüldü
Ribat, Karahanlılar döneminde KERVANSARAY’lara verilen isimdir.
Doğu Karahanlılar, 1211 „de Moğol
Karahitaylılar tarafından yıkıldı Batı Karahanlılar 1212‟de HarzemĢahlar
tarafından yıkıldı
Gazneliler 963 1187 Kurucusu, Alp Tekin, asıl kurucusu Sebük
Tegin olarak kabul edilir, Daha sonra Mahmud baĢa geçti
Mavereünnehir, Hindiatn’ın Kuzeyi ve
Horasan’da hüküm sürdü (2014 KPSS) Çok Uluslu bir yapıya sahiptir.
(Türk, Acem, Afgan, Hindular, Fars, Arap, Gurlar…)
BaĢkent Gazne (Afganistan’da bir Ģehir) Gazneli Mahmud, Abbasileri, ġiî
Büveyhoğullarına karĢı korudu. Halife El-Kadir’den “Sultan” unvanını aldı.
Türk Tarihinde Sultan Unvanını kullanan ilk hükümdardır.
Osmanlı’da ise ORHAN GAZĠ
Gazneli Mahmud, Hindistan’a 17 sefer
düzenledi, Amaç,
- Kast sitemini yıkmak - Bölgeye Ġslamiyeti yaymak - Bölge ekonomisini ele geçirmek
Resmi dil / Bilim dili ARAPÇA Edebi dil / Eğitim dili FARSÇA Saray ve Ordu TÜRKÇE Biruni Asarül Bakiye
Utbi Tarihi Yemini (Gazneli Mahmud‟a sundu) Ġbn-i Sina Kanun el fi’t tıp
Firdevsi ġeyhname (Gazneli Mahmud‟a sundu)
3
Gazneli Mesut, Büyük Selçuklu Devletine
1035 Nesa 1037 Serahs 1038 NiĢabur 1040 Dandanakan savaĢlarında yenildi, yıkılıĢ sürecine girdi
AFGANLI GURLAR tarafından yıkıldı
Türklerde Ġslamiyet sonrası ÜCRETLĠ ASKERLĠK ilk kez “ Gaznelilerde” görüldü.
Ġslamiyet öncesi ilk kez HAZARLARDA görüldü
Gulam Sistemi, Karahanlılar‟dan farklı olarak farklı etnik unsurlar yer aldı.
Büyük Selçuklu Devleti 1038 – 1157 Oğuzların Üçok Kolunun, Kınık boyundandır. Kurucusu, Selçuk Bey BaĢkent, önce Merv (1040) daha sonra Rey
(1041) Arslan Yabgu, Gazneliler‟in eline esir düĢünce
Tuğrul ve Çağrı Beyler baĢa geçti Gaznelileri, yıkılıĢ sürecine soktular 1048 Pasinler SavaĢı
- Ġlk Büyük Selçuklu / Bizans SavaĢı - Ġlk defa Ermenilerle karĢılaĢıldı (Vasburagan Hanlığı) - Bizans‟ın yenilebileceği ilk kez anlaĢıldı
SavaĢ sonrası Bizans ile antlaĢma imzalandı.
- Ġstanbul’daki cami onarıldı
- Tuğrul Bey’in adına hutbe okundu
1055 Anadolu Seferi sırasında “Abbasi Halifesi
Kaimbi Emrullah’ın” Büveyhoğulları baskısı sonrası yardım istemesi sonucu Bağdat’a girdi.
Halife Tuğrul Bey‟e - Rükned devle (Devletin direği) - Rükned din (Dinin direği) - DOĞUNUN ve BATININ SULTANI unvanını verdi
Sultan Alparslan (1063 – 1072) - Yükselme Dönemine girildi - Rey‟de KutalmıĢ’ın isyanını bastırdı - Kars ve Ani‟yi ele geçirdi - 1071 Malazgirt SavaĢı‟nda Bizanslıları yendi
Türkiye tarihi baĢladı
Anadolu ilk beylikler sürecine girdi
Bizans ordusundaki UZ ve PEÇENEKLER Selçuklu safhına geçti
Sultan MelikĢah (1072 – 1092) - En parlak dönem yaĢandı - Ege Denizi ve Boğazlara kadar sınırlar geniĢledi
Vezir Nizamülmülk döneminde Nizamiye Medreseleri açıldı (Ġlk Bağdat’ta)
Ġkta sistemi ilk kez uygulandı
Örnek Soru: Ġkta sistemini; I. Karahanlılar II. Büyük Selçuklular III.HarzemĢahlar devletlerinden hangileri tarafından uygulanmıĢtır) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III dc
Ġlk Ġslam minyatür okulu açıldı
Vezir Nizamülmülkün Siyasetname adlı eseri vardır
Batınî tarikatının lideri HASAN SABBAH
Dünyadaki ilk terörist örgüt HaĢhaĢiler
HaĢhaĢiler hem MelikĢah‟ı hem de Vezir Nizamül mülkü suikast sonucu öldürdü “Devlet yıkılıĢ sürecine girdi”
Sultan Sencer, 1141 Katvan SavaĢı‟ında
Moğol Karahitaylar‟a yenildi. YıkılıĢ sürecine giren Büyük Selçuklu Devleti 1157‟de yıkıldı.
Osmanlılarda ise ilk kez ORHAN GAZĠ döneminde uygulandı
- Dünyadaki ilk üniversite - Pozitif bilimler okutuldu - Müderrisi ĠMAM-I GAZALĠ - Halkı Ģiî ve Batınilerin zararlı
ÇalıĢmalarına karĢı eğitti
4
YIKILIġ NEDENLERĠ - evbahta - Etnik köken çeĢitliliği Veraset anlayıĢı Batınilerin zararlı çalıĢmaları Atabeylerin zararlı çalıĢmaları Haçlı seferlerin etkisi Türkmenlerin küstürülmesi Abbasi halifelerinin yıkıcı çalıĢmaları
Örnek Soru: I. Gurların Saldırıları II. Kösedağ SavaĢının kaybedilmesi III. Türkmenlerin isyanı Yukarıdakilerden hangisi Büyük Selçuklu devletinin yıkılma nedenlerinden biridir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III dc D) I ve II E) II ve III
Örnek Soru: Hasan Sabbah’ın kurduğu, Ģii düĢüncesini yayarak terör eylemleriyle Selçuklu Devletine zarar veren örgüt aĢağıdakilerden hangisidir) A) Rufailik B) Arabilik C) Yesevilik D) Babailik E) Batınilik dc
Kurulan Devletler Kurulan Atabeylikler
KISA FEner ġAMpiyon Kirman Selçukluları Fars(Salgurlar) Atabeyliği
Irak (Horosan) Selçukluları Erbil Atabeyliği
Suriye Selçukluları (Beytiginoğulları)
Anadolu Selçukluları ġam (Böriler)
Atabeyliği
Azerbaycan Atabeyliği (Ġldenizoğulları)
Musul (Zengiler) Atabeyliği
HarzemĢahlar 1097 - 1231
BSD‟nin valisi Ġl – Arslan tarafından kuruldu BaĢkent, Ürgenç /Kuruldukları bölgenin adını
aldılar
Kendilerini BSD’nin mirasçısı kabul ettiler. 1219 Otrar Faciası yaĢandı HarzemĢahlar Batıya doğru kaçmaya baĢladı. Alaaddin Keykubat döneminde Anadolu
Selçuklu sınırları içersinde Ahlat‟a yerleĢtiler. 1230 Yassı Çemen savaĢında ASD‟ye
yenildiler, 1231‟de Moğol Ġlhanlılar tarafından yıkıldılar. Ünlü Türk Ġslam bilgini ZEMAHġERĠ bu
dönemde yaĢadı ĠSMAĠL CÜRCANĠ dönemin ünlü hekimidir.
TÜRK – İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR ve MEDENİYET
AĢağıda verilen kavramları uygun açıklamanın baĢına yazınız
SERHENK / ALEMDAR / CAMEDAR / HACĠP / EMĠR-Ġ AHUR (ilbaĢı) / EMĠR-Ġ MECLĠS / EMĠR-Ġ ÇEġNĠGĠR / ULAK / VEKĠL-Ġ HAS / MUHTESĠP / KAPUCUBAġI / ġARABDAR (iğdicibaĢı) / HANSALAR / HARAS EMĠRĠ / DAVEDDAR / ÜSTADUDDAR / SĠLAHDAR / EMĠR-Ġ CANDAR / ABDAR / EMĠR-Ġ ġĠKÂR
KAVRAMLAR
Hacip: Divan Üyeleri ile Sultan arasındaki
yazıĢmalara bakar
Silahdar: Silahlardan sorumlu
KapucubaĢı: Sarayın günlük hizmetçisi
Emir-i Candar: Saray Koruması
Alemdar: Bayrak taĢıyan
Otrar Valisi Ġnalcık’ın Cengiz Han kervanını casuslukla suçlayıp kılıçtan geçirmesi sonucu CENGĠZ HAN’ın, HarzemĢahlara saldırmasına zemin hazırlayan olaydır.
Büyük Selçuklu
toprakları Üzerinde
Eserleri:
Mukaddimet‟ül edep (Sözlük)
El – KeĢĢaf (Tefsir)
5
Camedar: Devlet büyüklerinin kıyafetlerinden
sorumlu
Emir-i Ahur (ĠlbaĢı): Saray hayvanları ve
atlardan sorumlu
Serhenk: Merasimlerde sultana yol açar
Emir-i Meclis: sultan ziyafetlerini hazırlatır,
hizmet görevlilerin baĢı
Emir-i ÇeĢnigir: Sultana yemekleri hazırlar,
önce o tadar
ġarabdar (ĠğdicibaĢı): Ziyafetlerde içeceklerle
ilgilenen kiĢi
Muhtesip: Pazarlarda tartı ve ölçü aletlerini,
malların fiyat ve kalitesini denetler
Ulak: Devlet hizmetinde bir yerden baĢka bir yere
gönderilen hızlı hareket edebilen haberciler
Abdar: Hükümdarın temizliği ile ilgilenir
Emir-i ġikar: Hükümdarın av iĢlerini düzenler
Hânsâlar: AĢçıbaĢı, hükümdarın sofrasına bakar
Haras Emiri: Devlete ve hükümdara karĢı
gelenleri yakalar
Daveddar: Hükümdarın yazı takımlarından
sorumlu
Vekil-i Has: Saraya ait bütün iĢlerle ilgilenir
Üstaduddar: Saray harcamalarından sorumlu
A) DEVLET YÖNETİMİ
Hükümdar Unvanları Kadir / Kara / Ġlig / Buğra / Han / Arslan / Hakan
Hükümdar Sıfatları: Sultan-ı Azam, Sultan‟ül
alem
Hükümdar Alemetleri: Para (Sikke) / Otağ / Sancak / Taht / Asa /
Nevbet / Tuğ / Çetr (ġemsiye) / ĞaĢiye (Sultan eğerinin örtüsü)
Örnek Soru: AĢağıdakilerden hangisi Selçuklular döneminde kullanılan hükümdarlık sembollerinden değildir? A) Sikke B) Ok dc C) Çetr D) Tuğ E) ĞaĢiye
MenĢur: Hükümdarın halife tarafından
onaylanması, adına hutbe okutulması
Hutbe: Devletin sınırları içerisindeki camilerde
Cuma ve bayram namazları esnasında hükümdarın unvanı veya adının hatip tarafından zikredilmesi
Tıraz: Abbasi Halifelerinin hkümdara gönderdikleri
elbise
Hilat: Abbasi Halifelerinin Tırazla birlikte külah,
kemer, kılıç, at, eğer takımı, askeri mızıka, bayrak, para, gibi mal ve eĢyaların hükümdara gönderilmesidir
Ġslamiyet Öncesi Ġslamiyet Sonrası Osmanlılar Ataman Melik ġehzade Tigin Atabey Lala
Türk Ġslam Devletlerinde - Veraset Sistemi - Kut anlayıĢı - Ġkili teĢkilat devam etmiĢtir.
B) MERKEZ TEŞKİLATI
VAMPĠR BĠT HaYiN
Divan-ı Vezaret: Gaznelilerde mali ve genel iĢlerle
ilgilenir
Divan-ı Arz: Ordunun ihtiyaçlarını karĢılar
(arz‟ül ceyĢ, emir-i ârız)
Divan-ı Mezalim: Ağır siyasi suçlularının
görüĢüldüğü yer (BaĢkanı Sultan)
Divan-ı Pervane: Has ve iktaların
düzenlenmesinden sorumlu
Divan-ı Ġstifa: Mali iĢlere bakar (BaĢkanı müstevfi)
Divan-ı Risalet: Gaznelilerde hükümdarın iç ve dıĢ
yazıĢmalarına bakar
Divan-ı Berid: Posta iĢlerinden sorumlu
Divan-ı ĠĢraf: Askeri ve hukuki iĢler dıĢında her
türlü devlet faaliyetlerini denetler (BaĢkanı MüĢrif)
6
Divan-ı Tuğra (ĠnĢa): Devletin iç ve dıĢ
yazıĢmalarını yürütür. Ferman ve beraatlere hükümdarın tuğrasını çeker (BaĢkanı tuğra-i, münĢi)
Hace-i Buzurg: Gaznelilerde vezir
YuğruĢ (Noyan): Karahanlılarda vezir
Niyabet-i Saltanat: Vezirden sonraki kiĢi, Naib
Sultan (Sultan Vekili)
Örnek Soru: Türk – Ġslam devletlerinde merkezden gönderilen emirleri taĢraya ulaĢtırmak ve haberleĢmeyi hızlandırmak için oluĢturulan teĢkilatın adı aĢağıdakilerden hangisidir? A) Risalet B) MüĢrif C) Berid dc D) Tuğra E) Ahi
C) ÜLKE YÖNETİMİ
MUHTESĠP / MELĠK / ġIHNE / AMĠL / AMĠD / KADI
Yukarıda verilen kavramları uygun açıklamanın baĢına yazınız
Amil: Eyaletlerde mali iĢlerden sorumlu
Kadı: Adaletten sorumlu
ġıhne:Eyalet veya ilde melik yoksa sorumlu olan
kiĢi
Amid: Eyaletlerde Mülki iĢlerden sorumlu
Melik: Eyalet veya illerin baĢına devlet tecrübesi
edinmesi için gönderilen sultan çocuğu
Muhtesip: ÇarĢı ve pazarlarda esnaf ve
zanatkaarı denetler, ticaret hayatını düzenler
Bunların dıĢında; Reis: Halk tatafından sevilen sivil yönetici ĠğdiĢbaĢı: Belediye baĢkanı,. Tüccarlarla ilgilenir. O bölgedeki halktan adil vergi toplanmasını sağlar SubaĢı: O bölgenin güvenliğinden sorumlu Ulak: Posta teĢkilatı
D) ORDU
Gulam Sistemi ilk kez KARAHANLILAR’DA görüldü
Örnek Soru: Gulam sistemi; I.Karahanlılar II. Gazneliler III. Büyük Selçuklular devletlerinden hangileri tarafından uygulanmıĢtır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I,II,III dc
KARAHANLI ORDUSU
Gulamlar: Saray Muhafızı: Saray ve hükümdarı korumakla görevli maaĢlı askerler Hassa Ordusu: Hükümdara bağlı maaĢlı askerler
Eyalet Askerleri ġehzadelerin ve Valilerin yönetimindeki askerler
Türkmenler Karluk, Yağma ve Çiğil Türklerinden oluĢur
GAZNELĠ ORDUSU
Gulamlar: Gulaman-ı Saray: Sultanın özel muhafız ordusudur. Yılda dört kez maaĢ alır Hassa Ordusu: Ordunun asıl kısmıdır. Ayaklanmaları bastırır. Yılda dört kez maaĢ alır.
Eyalet Ordusu: ġehzadelerin ve Valilerin yönetimindeki askerler
Ücretli Askerler: Kuzeyden gelen Oğuz, Karluk ve Yağma Türklerinden oluĢur.
Gönüllüler: Ġslam ülkelerinden sefer zamanı orduya katılan askerlerden oluĢur. SavaĢ ganimetlerinden pay alırlar.
Gazneli ordusu çok ulusludur
Gulamlar baĢlangıçta Türk daha sonra yabancı unsurlardan oluĢur
Ordularında filler bulunmuĢtur
Askerler Zırh giyer ve kalkan taĢır. Ok, yay, kılıç, mızrak ve gürz kullandılar
Türk Ġslam devletlerinde - Ġlk Posta teĢkilatı - Ġlk askeri hastane
KARAHANLILAR döneminde
görülür
7
Örnek Soru: AĢağıdakilerden hangisi Türk – Ġslam devletlerinde savaĢ malzemesi olarak kullanılmamıĢtır? A) Sökü B) Nacak C) Pala (demir kanca) (kısa balta) D) Kalkan E) Niyabet dc
SELÇUKLU ORDUSU
Gulamlar: Gulaman-ı Saray (Saray Gılmanları) Sultanı ve sarayı korurlar. Süvarilerin yanında piyadelerde bulunur. Yılda dört kez maaĢ alırlar.
Not: Gılmanların aldığı maaĢa BĠSTAGANĠ denir.
Osmanlılarda ise ULUFE denir Hassa Ordusu: Ordunun savaĢçı kısmıdır. Süvarilerden oluĢur. Bu ordu Türklerden oluĢur. BaĢka bir iĢle uğraĢmazlar. MaaĢ yerine ĠKTA alırlar.
Not: Selçuklularda Hassa ordusu ilk TUĞRUL BEY döneminde oluĢturuldu.
Ġkta Askerleri (***) Türk Ġslam devletlerinde Ġkta askerleri ilk defa Büyük Selçuklu devletinde görülürür. Ġkta (Toprak) verilen melik, vali ve devlet adamlarının beslemek zorunda olduğu askerlerdir.
Türkmenler: Oğuz boylarından oluĢur. BaĢlangıçta Ordunun asıl bölümüydü. Daha sonra batı sınırlarına akıncı olarak yerleĢtirildiler.
Bağlı Devletlerin Askerleri: Bağlı devletlerin gerektiğinde gönderdiği askerler
Ġlk Türk Ġslam devletlerinde hâkimiyet kurdukları coğrafya nedeniyle DONANMA geliĢmemiĢtir.
E) TOPRAK YÖNETİMİ
Örnek Soru: Geliri hükümdar ve ailesine bırakılan toprağa verilen isim aĢağıdakilerden hangisidir? A) Has dc B) Ġkta C) Vakıf D) Gulam E) Haraci
ĠKTA / MÜLK / HAS / VAKIF
Yukarıda verilen kavramları uygun açıklamanın baĢına yazınız
HAS: Geliri doğrudan hazineye aktarılır. Geliri ile hükümdar ve eĢlerinin masrafları karĢılanır.
ĠKTA: Melik, Emir gibi üst düzey devlet memuru ve komutanlara maaĢ karĢılığı verilen araziler
MÜLK: ġahsa ait topraklardır. ġahıs araziyi satabilir, vakfedebilir, miras olarak bırakabilir.
VAKIF: Gelirleri ilmi veya sosyal kurumların kurulması ve masraflarının karĢılanması için ayrılan topraklar
F) EKONOMİ
Arasta: ÇarĢı içinde aynı ürünlerin satıldığı dükkânlar. Fels: Bakır para Dirhem: GümüĢ Para Dinar: Altın para Ahi TeĢkilatı: Esnafların meslek örgütlenmesi
G) SOSYAL HAYAT ve HUKUK Belirli bir sınıflaĢma yoktur
Herkes kanunlar önünde eĢittir.
HUKUK
ġer-i Hukuk: BoĢanma, miras, noterlik, vakıfların yönetimi davalarına bakar. Kadılar medreselerde yetiĢir. Kadil Kudat: Kadılardan sorumlu olan kiĢidir. Atamalarını yapar. Kadil Kudat‟ın atamasını ise Hükümdar yapar.
Örf-i Hukuk: Yöneticiler ile halk arasındaki sorunları çözer Emir-i Dad: Örf-i Mahkemelerden sorumlu olan kiĢidir. Kanunlara karlı gelenler ve güvenliği bozanların davalarına bakılırdı.
Abbasilerde Fütüvvet Selçuklularda Ahi
Osmanlıda Lonca
8
Divan-ı Mezalim: BaĢkanı hükümdardır. Belirli günlerde toplanır. Kadıların verdiği kararlardan Ģikayetçi olanlar saraya gelerek bu yüksek mahkemeye baĢvurur.
Temyiz mahkemesidir.
Örnek Soru: Selçuklularda ağır siyasi suçları karara bağlayan divan çeĢidi aĢağıdakilerden hangisidir? A) Arz B) ĠĢraf C) Ġstifa D) Mezalim dc E) ĠnĢa
Örnek Soru: Gazneliler’de kullanılan alanlarına göre dil eĢleĢtirilmesinden doğru olanı aĢağıdakilerden hangisidir? Eğitim Dili Edebi Dil Resmi Dil A) Farsça Farsça Farsça B) Arapça Farsça Arapça C) Farsça Türkçe Arapça D) Farsça Farsça Arapça dc E) Türkçe Türkçe Türkçe
H) BİLİM DİL ve EDEBİYAT
Resmi
Dil
Bilim Dili
Edebi
Dil
Eğitim
Dili
Saray Ordu
Karahanlılar
Türkçe Türkçe Türkçe Türkçe Türkçe
Gazneliler
Arapça Arapça Farsça Farsça Türkçe
Büyük Selçuklu
Farsça Arapça Farsça Arapça Türkçe
Anadolu Selçuklu
Farsça Arapça Farsça Arapça Türkçe
Türk Ġslam devletlerinde ilk medrese
KARAHANLILAR döneminde yapılmıĢtır.
(Tamgaç Buğra Han / Semerkant)
Bilim Adamları
AĢağıdaki kutucuklarda boĢ bırakılan alanlardaki Türk Ġslam bilginlerinin isimlerini yazınız
Örnek Soru: Yusuf Has Hacip tarafından yazılarak Karahanlı hükümdarı Tambgaç Buğra Han’a sunulan Türk Ġslam edebiyatının siyasetname niteliğindeki ilk eseri aĢağıdakilerden hangisidir? A) Atabetü’l Hakayık B) Medinet’ül Fazıla (Ömer Hayam) C) Divan-ı Lugâtı Türk D) Kutadgu Bilig dc E) Divan-ı Hikmet
YUSUF HAS HACĠP 1017 – 1077
Karahanlılar döneminde yaĢadı Kutadgu Bilig (kutlu kılan bilgi) adlı esri 6645
beyitten oluĢur Türk-Ġslam edebiyatındaki yazılan ilk eser, ilk
siyasetname Eser Allah‟a hamd; peygamber ve dört halifeye
teĢekkürle baĢlar Türk edebiyatında ilk nazım Ģekli kullanıldı. Bu
nazım Ģeklide mesnevi Eser, Tabgaç Uluğ Buğra Han‟a takdim edildi
EDĠP AHMET YÜKNEKĠ 11.yy sonu – 12.yy
baĢı Karahanlılar döneminde yaĢadı Atabet’ül Hakayık (Hakikatler Bamağı) adlı
eseri vardır Ahlaki öğütler içerir Eserin baĢında üç ayrı manzume yer alır.
Allah‟a hamd, Peygamdere ve dört halifeye teĢekkür
Uygur Türkçesinin Hakaniye lehçesi ile yazıldı Eser, Türk Beyi Dâd Ġspehsalar Beye takdim
edildi
9
KAġGARLI MAHMUD 1005 - 1102 Karahanlılar döneminde yaĢadı Divan-ı Lûgat-ı Türk (Türk Dillerinin Sözlüğü)
adlı eseri vardır Arapça kelimelerin Türkçe karĢılığı verilmiĢ,
Türkçenin üstünlüğü vurgulandı Kitabın tek nüshası Ġstanbul’da Millet
Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir. Eser Abbasi Halifesi Muktedi bi Emrullah‟a
takdim edildi
AHMET YESEVĠ 1093 – 1166
Karahanlılar döneminde yaĢadı Divan-ı Hikmet (Hayırlı Divan) adlı eseri
yazmamıĢtır. Kurduğu tarikattaki öğrencisi ġaban DurmuĢ Ahmet Yesevi’nin görüĢlerini ve düĢüncelerini kitap haline getirdi.
Eserde Allah aĢkı ve peygamber sevgisi
iĢlenmiĢtir Ġstigfam (Soru sorma) ve Tecahü‟l arif (bilipde
bimezden gelme sanatı) kullanıldı Peygamber yaĢında -63- toprak altında
yaĢamayı tercih etmiĢ ancak 73 yaĢında vefat etmiĢtir.
BĠRUNĠ 973 – 1048
Gazneliler döneminde yaĢadı Gazneli Mahmud kendisi için “Sarayımın en
değerli hazinesidir” demiĢtir. Galile‟den beĢ yüzyıl önce dünyanın döndüğünü
ispatladı Enlem ve boylam dairelerini ispatladı Asarül Bakiye ve Hint Tarihi adlı eserleri
vardır.
UTBĠ (961 – 1040) Gazneliler döneminde yaĢadı Tarih-i Yemini adlı eseri Gazneli Mahmut‟a
sundu (Sultan Mahmut’un eserlerini abartılı bir dille över)
ĠBN-Ġ FADLAN (? -?) Coğrafya ve diplomasi alanında çalıĢmıĢtır Ġbn-i Fadlan Seyahatnamesi (921 – 922)
yıllarında gezdiği Türk ülkelerini anlatır.
ĠBN-Ġ BATUTA 1304 - 1369 Ortaçağın en büyük seyyahıdır. Mısır, Suriye, Arap yarımadası, Irak, Ġran,
Anadolu, Çin, Endülüs ve Sudan‟a gezi yapmıĢtır.
ĠBN-Ġ SĠNA 980 – 1037 “Hiç kimse görmek istemeyen kadar kör değildir.”
Gazneliler döneminde yaĢadı
Batı‟da “AVĠCENNE” diye bilinir Tıp alanında çaıĢtı Kanun el fit tıp ve Kitab’ül Ģifa adlı eseri
vardır.
FĠRDEVSĠ 940 – 1020 Gazneliler döneminde yaĢadı
ġeyhname adlı eseri vardır. 60 Bin beyitten oluĢur Epik bir Ģiirdir. Eserde Afrasyap‟tan bahseder. (Alper Tunga) Zaloğlu Rüstem halk kahramanıdır. Türkçeye ilk ali Tatar Ali Ramazan çevirdi. Günümüz Türkçesine Necati Lugal çevirdi.
ĠMAM-I GAZALĠ 1058 – 1111 Büyük Selçuklular döneminde yaĢadı Nizamiye Medreselerinde müderrislik yaptı Ġhyaü’l Ulumiddîn adlı eseri vardır.
ĠBN-Ġ RÜġD 1126 – 1198 Cordoba (Ġspanya) doğumludur. Batı‟da “AVERROS” diye bilinir. Felsefe öğrenmek dini bir zorunluluktur. Avruoa‟da skolastik düĢünceyi sarstı. Endülüs Emevi döneminde yaĢadı. Tehafütü’t tehafüt adlı eseri vardır.
ĠBN-Ġ HALDUN 1332 – 1406 Memlukler hizmetinde çalıĢtı Devlet adamı ve tarihçi Yedi ciltlik dünya tarihi Kitab’ul Ġber ve onun
giriĢ kitabı olarak düĢünüğü Mukaddime‟yi yazdı
10
ĠBN-Ġ TÜRK ?? – 830 Tarihte Türk ismini alan ilk kiĢi Cebir konusunda uzmandır Lâkabı El – Hisap Kitabü’l Cami Fi’l Hisap adlı eseri vardır.
ER – RAZĠ 865 – 925 Tıp ve eczacalık alanında baĢarısıyla ünlüdür. Havi adlı eseri yıllarca Avrupa‟da okutuldu (Çiçek ve kızamık hastalıkları üzerine eserdir)
EL – ĠDRĠSĠ 1100 – 1166 Coğrafya ve eczacılık alanında çalıĢtı Kitab’ül Memalik ve’l mesalik adlı eseri vardır
ÖMER HAYYAM 1048 – 1131 Çadırcılık anlamına gelen “Hayam” takma
adını babasının çadırcılık mesleğinden almıĢtır. MeliikĢah adına “Celali Takvimi” yaptı Rubaileri ile ünlüdür
HAREZMĠ 780 – 850 Metmatik, astronomi ve coğrafya bilginidir. El – Mesahat önemli matematik eseri vardır
ĠBNÜ’L HEYSEM 965 – 1040 Uzayda baĢka sistemlerin olabileceğini ve
güneĢ sisteminin mevcut olduğunu söylemiĢtir. Optik üzerine çalıĢmalar yaptı Yedi bölümden oluĢan Kitab’ül Menazir adlı
eseri vardır.
FARABĠ 870 – 950 “Ġyi bir insan öldüğünde Ona ağlamayın, asıl Onu kaybeden topluma ağlayın” Batıda “AL-PHARABLUS” adıyla bilinir Muallim Sani (Ġkinci Öğretmen) olarak da bilinir BirleĢmiĢ Milletler fikrini ilk ortaya atmıĢtır Akılcılığı ön plana almıĢ pozitif bilimlere katkı
sağladı El-Medinet’ül fazıla adlı eseri vardır
TABERĠ 838 – 923 Ġran doğumludur Fıkıh, hadis, tefsir, tarih, dil ve kıraat alanlarında
yazdı Gaririya adlı eseri vardır
Örnek Soru: Yıldızların fihristi isimli eseriyle ünlü astronomi bilgini ve Timur devleti hükümdarı aĢağıdakilerden hangisidir? A) Utbi B) Ġbn-i Fadlan C) Uluğ Bey dc D) Ali ġir Nevai E) Ġbn-i RüĢd
ZEMAHġERĠ 1075 -1144 HarzemĢahlar döneminde yaĢamıĢtır. El-keĢĢaf önemli tefsiridir. Mukaddimet’ül Edep adlı eseri vardır (Arapça öğrenmek isteyen HarezmĢah hükümdarı At‟sız Bin Muhammed için (1127 – 1144) tarihlerinde kaleme aldığı eser Arapça kelimelerle kısa cümlelerle oluĢan sözlüktür.
Örnek Soru: Maddenin en küçük yapı taĢı olan atomun parçalanabileceğini belirten ve modern kimya biliminin kurucusu olarak kabul edilen Türk-Ġslam bilgini aĢağıdakilerden hangisidir? A) Câbir Bin Hayyan dc B) Ġbn-i Sina C) Ebu’l-Ġzz (Abbasiler döneminde yaĢadı) D) Harezmi E) Ġbn-nül Heysem
Ebu’l Ġzz: 12.yy da Anadolu’da yaĢamıĢ fizikçi, robot ve matrix ustası
Örnek Soru: Rubaileri ile ünlü, Selçuklu hükümdarı MelikĢah adına yapılan Celali Takvimini hazırlayan komisyonda bulunan kiĢi aĢağıdakilerden hangisidir? A) Ġbn-i Sina B) Farabi C) Ömer H:ayam dc D) Biruni E) Ġbn-i Bibi
Ġbn-i Bibi: Anadolu Selçukluları döneminde yaĢadı. Ġranlı tarihçi ve yazar. ASD’yi anlatan eseri vardır
11
Örnek Soru: Gazneli Mahmud’un “Sarayımın en değerli hazinesi” dediği bilim adamı kimdir? A) Ġbn-i Sina B) Biruni dc C) Harezmi D) Cezeri E) Cabir
I) SANAT ve MĠMARĠ
Mimari
Kümbet: Çokgen gövde üzerine konik çatıyla örtülü biçimdeki anıt mezar (Devlet büyükleri gömülür.)
Büyük Selçuklulara ait ilk KÜMBET
…………………………………. (Ġki tane yapıldı. Ġlki 1062 – Sultan Alparslan döneminde…Diğeri 26 yıl sonra yapıldı)
Türbe: KöĢeli gövdenin üstü kubbe biçimindeki örtülü olan anıt mezar (Ġslam alimleri gömülür)
Ġmarethane: aĢevi
Kervansaray(Ribat): Ticaret yolları üzerinde tüccarların konaklama yeri
Bedesten: Değerli kumaĢlar, mücevherler ve buna benzer eĢyaların satımına mahsus üstü kapalı çarĢıların bütününe verilen ad
Örnek Soru: Türk – Ġslam devletlerine ait; I. Ġmarethane II. Ribat III. Bedesten eserlerinden hangileri sosyal devlet anlayıĢına uygunluk gösterir? A).Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II dc D) I ve III E) II ve III
Medrese: Akli ve Nakli (tefsir, kelam, hadis..) bilimlerin okutulduğu okul
Külliye: Ana yapısı Cami olan yapılar topluluğu
(Medrese, Kütüphane, imaret)
DarüĢĢifa: Hastane
Bimarhane: Akıl Hastanesi
Bimaristan(Tıbbi Okul): Tolunoğullarının Mısır‟daki hastanesi
Örnek Soru: Karahanlılar’la birlikte Türk kültürüne dahil olan uygulamalar arasında aĢağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Bimarhane B) Medrese C) Vakıf D) Kümbet E) Atabeylik dc
Örnek Soru: Türklerin Ġslamiyeti kabulünden sonra; I.Mimyatür II. Fresk III.Hat sanat dallarından hangileri Türk sanatında görülmeye baĢlanmıĢtır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III dc D) I ve III E) II ve III
Mimari Eserler
Tolunoğulları - Tolunoğlu Ahmet Cami
Gazneliler - Zafer Kuleleri - Arusü‟l Felek Camileri - LeĢker-i Bazar Cami - LeĢker-i Bazar Sarayı
Karahanlılar Camiler - ġir Kebir - Hazer Degaron - Talhatan Baba
Minareler - Buhara Kalan Cami - Özkent - Tirmiz Car Kurgan
Türbeler - Arap Ata - AyĢe Bibi - Balacı Hatun
Kervansaraylar - Ribat-ı Melik - Akçakale - Dehistan - Ketlutepe
12
Büyük Selçuklu Camiler Isfahan (Ulu Cami) Zevvare Ardistan Damgan Minaresi Kazvin Mescid-i Cuması
Türbeler Sultan Sencer (Merv) Mümüne Hatun
Kümbetler Kümbed-i Surkh Redkan
Kervansaraylar Ribat-ı AnuĢirvan Ribat-ı Zafarani Ribar-ı ġerif
Medreseler Rey Hargrid Nizamiye
Örnek Soru: LeĢker-i Bazar ve Zafer kuleleri Türk Ġslam sanatının hangi dönemine aittir? A) HarzemĢahlar B) Büyük Selçukular C) Gazneliler dc D) Memlukler E) Karahanlılar
Örnek Soru: AĢağıdakilerden hangisi Karahanlılar dönemine ait Türk Ġslam sanatının örneklerinden değildir? A) Ribat-ı Melik B) Talhatan Baba C) Ribat-ı AnuĢirvan dc D) Kalan Cami
E) ġir Kebir