JAKUB SLAWIK

Hiob przed Bogiem

STUDIUM EZGEGETYCZNE

PROLOGU I EPILOGU KSIGI HIOBA ORAZ MW HIOBA

CZ 1

KOMENTARZ EGZEGETYCZNY

PROLOGU I EPILOGU KSIGI HIOBA ORAZ MW HIOBA

CZ 2

KRYTYKA LITERACKA I HISTORIA REDAKCJI

PROLOGU I EPILOGU KSIGI HIOBA ORAZ MW HIOBA

Chrzecijaska Akademia Teologiczna

Warszawa 2010

Recenzenci:

prof. dr hab. Bogusaw Wida

dr hab. Kalina Wojciechowska prof. ChAT

Copyright by Jakub Slawik

Wydanie publikacji zostao dofinansowane

przez Konsystorz Kocioa Ewangelicko-Augsburskiego

w Rzeczypospolitej Polskiej

ISBN 978-83-60273-10-4

______________________________________________________________________

Wydano nakadem Chrzecijaskiej Akademii Teologicznej

ul. Miodowa 21c, 00-246 Warszawa

Nakad: 200 egz., objto ark. wyd. 35,6

Druk: Drukarnia Cyfrowa SOWA Sp. z o.o.

01-209 Warszawa, ul. Hrubieszowska 6a

______________________________________________________________________

JAKUB SLAWIK

Hiob przed Bogiem

CZ 1

KOMENTARZ EGZEGETYCZNY

PROLOGU I EPILOGU KSIGI HIOBA ORAZ MW HIOBA

Spis treci

5

Spis treci (Cz 1)

Wykaz skrtw ......................................................................................... 7

0. Wstp ................................................................................................... 10

1. Prolog (Hiob 1-2) .............................................................. 12

1.1 Tumaczenie .......................................................................................... 12

1.2 Komentarz ............................................................................................... 16

2. Epilog (Hiob 42,7-17) .......................................................................................... 42

2.1 Tumaczenie .......................................................................................... 42

2.2 Komentarz ....................................................................................... 43

3. Hiob 3 ................................................................................................... 55

3.1 Tumaczenie ........................................................................................... 55

3.2 Komentarz ................................................................................................ 58

4. Hiob 6-7 .............................................................................................. 77

4.1 Tumaczenie .......................................................................................... 77

4.2 Komentarz ............................................................................................... 84

5. Hiob 9-10 .............................................................................................. 122

5.1 Tumaczenie ........................................................................................... 122

5.2 Komentarz ................................................................................................ 130

6. Hiob 12-14 ................................................................................................ 172

6.1 Tumaczenie ........................................................................................... 172

6.2 Komentarz ................................................................................................ 181

7. Hiob 16-17 ......................................................................................... 244

7.1 Tumaczenie ........................................................................................... 244

7.2 Komentarz ................................................................................................. 250

8. Hiob 19 ...................................................................................................... 287

8.1 Tumaczenie ............................................................................................ 287

8.2 Komentarz ................................................................................................. 292

9. Hiob 21 ............................................................................................... 327

9.1 Tumaczenie ........................................................................................... 327

9.2 Komentarz ................................................................................................ 333

10. Hiob 23-24 ................................................................................................ 360

10.1 Tumaczenie ........................................................................................... 360

10.2 Komentarz ................................................................................................ 370

11. Hiob 26 .............................................................................................. 403

11.1 Tumaczenie ................................................................................... 403

11.2 Komentarz ................................................................................ 406

12. Hiob 27 .............................................................................................. 416

12.1 Tumaczenie ................................................................................................ 416

12.2 Komentarz ................................................................................................ 420

13. Hiob 28 .................................................................................................... 437

Spis treci

6

13.1 Tumaczenie ................................................................................................ 437

13.2 Komentarz ................................................................................................ 442

14. Hiob 29-31 .............................................................................................. 463

14.1 Tumaczenie ................................................................................................ 463

14.2 Komentarz ................................................................................................ 483

15. Hiob 40,3-5 i 42,1-6 ........................................................................................... 556

15.1 Hiob 40,3-5 .................................................................................... 556

15.1.1 Tumaczenie ...................................................................................... 556

15.1.2 Komentarz ........................................................................................... 556

15.2 Hiob 42,1-6 .................................................................................... 558

15.2.1 Tumaczenie ...................................................................................... 558

15.2.2 Komentarz ........................................................................................... 559

Cz 2 ................................................................................................... 567

Wykaz skrtw

7

Wykaz skrtw

Do skrtw uywanych w bibliografii i przypisach bibliograficznych zob. Bibliografia

(i Theologische Realenzyklopdie. Abkrzungsverzeichnis, opr. S.M. Schwertner, red. G.

Mller, Berlin-New York 21994).

Ksigi biblijne: Rdz, Wj, Kp, Lb, Pwt, Joz, Sdz, 1-2 Sm, 1-2 Krl, Iz, Jr, Ez, Oz, Jl,

Am, Ab, Jon, Mi, Na, Ha, Sof, Ag, Za, Ml, Ps, Hi, Prz, Rt, Pnp, Kzn, Tr, Est, Dn, Ezd, Ne,

1-2 Krn; Mt, Mk, k, J, Dz, Rz, 1-2 Kor, Ga, Ef, Flp, Kol, 1-2 Tes, 1-2 Tm, Tt, Flm, Hbr,

Jk, 1-2 P, 1-3 J, Jud, Ap.

Ksigi deuterokanoniczne i apokryficzne (pseudoepigraficzne): Tb, Jdt, 1-2 Mch, Mdr

(Sal), Syr, Bar; ApBasyr (Apokalipsa Barucha syryjska lub 2. Barucha), HenEt (Ksiga

Henocha etiposka), Ps Sal (Psalmy Salomona).

11QTgJob = Targum Hi z Qumran (zob. K. Beyer, Die aramische Texte, s.280nn)

abs. = absolutus (niezaleny, bezwzgldny)

acc. = accusativus (biernik)

akad. = akadyjski lub jzyk akadyjski

arab. = arabski lub jzyk arabski

aram. = aramejski lub jzyk aramejski

Art. = artyku, haso w sowniku lub encyklopedii (skrt stosowany w przypisach

bibliograficznych)

BHS = uwaga w aparacie krytycznym w Biblia Hebraica Stuttgartensia, Stuttgart 51967nn

(wraz z uytymi w nim skrtami frt = by moe, prb = prawdopodobnie, prp =

proponowano)

coh. = cohortativus (tryb yczcy lub zachcajcy)

cons. = consecutivum

dat. = dativus (celownik)

dos. = dosownie

Dtiz = Deuteroizajasz

dtn/dtr = deuteronomiczny/deuteronomistyczny (do tego rozrnienia W.H. Schmidt,

Wprowadzenie, s.110), tradycje lub literatura deuteronomiczna/deuteromistyczna

dttg = dittografia

du. = dualis

etiop. = etiopski lub jzyk etiopski

fem. = femininum (rodzaj eski)

fen. = fenicki

fut. = futurum

G = Septuaginta

G* = Septuaginta - tzw. pierwsza rka, pierwotny tekst G

Wykaz skrtw

8

GA = Septuaginta wedug Kodeksu Aleksandryjskiego

GO = Septuaginta w recenzji Orygenesa (z Heksapli)

gen. = genetivus (dopeniacz)

hapaxl. = hapax legomenon

hebr. = hebrajski, jzyk hebrajski

hplg = haplografia

hi. = hifil

hitp. = hitpael

hitpo. = hitpoel

hitpol. = hitpolel

ho. = hofal

impf. = imperfectum

impt. = imperativus (tryb rozkazujcy)

ind. = indicativus (tryb oznajmujcy)

inf. = infinitivus (bezokolicznik)

intrans. = nieprzechodni (czasownik, forma czasownika)

juss. = jussivus (iussivus; tryb nakazujcy)

K = ketiw

krn = kronikarski, literatura kronikarska (1-2 Krn, Ezd, Ne)

L = Kodeks Leningradzki (lub Codex Petropolitanus)

ac. = aciski lub acina

M. = Morze (w nazwach geograficznych)

masc. = masculinum (rodzaj mski)

Ms, Mss = manuskrypt, manuskrypty hebrajskie (z wyda Kenicotta, de Rossiego i

Ginsburga)

neut. = neutrum

ni. = nifal

NT = Nowy Testament

os. = osoba (gramatyczna)

opt. = optativus

P = rdo czy dokument kapaski z Picioksigu

pass. = passivus (strona bierna)

pf. = perfectum

pi. = piel

pilp. = pilpel

pl. = liczba mnoga

plupf. = plusquamperfectum

po. = poel

pol. = polel

pocz. (w oznaczeniach czci wierszy x,xpocz.) = pocztek, tj. pocztkow cz linii tekstu

(pierwsze sowo czy sowa)

Wykaz skrtw

9

por. = porwnaj

praes. = praesens

pron. = pronomen (zaimek)

pu. = pual

pun. = punicki lub jzyk punicki

ptp. (act./pass.) = participium (imiesw czynny/bierny)

q. = qal/kal

Q = qere

Qa = 1QIz

a, czyli tekst Iz z pierwszego zwoju z pierwszej groty w Qumran

xQx = zwoje qumraskie (w przypadku tekstw pozabiblijnych oznaczenia i numeracja za

P. Muchowski, Rkopisy znad Morza Martwego. Qumran Wadi Murabba(at Masada

Nachal Chewer i Komentarze do rkopisw znad Morza Martwego)

rozdz. = rozdzia

= greckie tumaczenie Symmacha

s. = strona, strony

S = Peszitta

Sam. = Picioksig samarytaski

sg. = liczba pojedyncza

ST = Stary Testament

st.cs. = status constructus

suf. = sufiks, sufiksy

syr. = syryjski lub jzyk syryjski

= recenzja Teodocjona

T = Targum(y)

tiq. sof. = tiqqune soferim

TM = tekst masorecki, praktycznie odpowiada L

trans. = przechodni (czasownik, forma czasownika)

Triz = Trotoizajasz

ug. = ugarycki lub jzyk ugarycki

V = Vulgata

Vrs = staroytne tumaczenia (takie jak G, T, S, V itd.)

w. = wiersz lub wiersze

wg = wedug

zob. = zobacz

zw. = zwaszcza

Wstp

10

0. WSTP

Studium powicone prologowi i epilogowi oraz mowom gwnego bohatera Ksigi

Hioba zostao podzielone na dwie czci. W Czci 1 znajduje si tumaczenie

i obszerny komentarz egzegetyczny. Cz 2 powicono literackokrytycznej analizie

integralnoci literackiej tekstw i (fragmentarycznej) rekonstrukcji historii powstania

Ksigi Hioba. Czytelnik moe wic bez trudu zauway, e posuono si metod (czy

metodami) historyczno-krytyczn. O metodologii szerzej informuje Wstp w Czci 21.

W Czci 1 umieszczono tumaczenia wybranych tekstw Hi, uwzgldniajce

niezwykle skomplikowan krytyk tekstu, w ramach ktrej ustosunkowano si do

wszystkich dostrzeonych trudnoci tekstowych i jzykowych. Starano si wskaza na

najbardziej wiarygodne, w ocenie autora studium, odczytywanie zda i wierszy, nie

przemilczajc wtpliwoci tekstowych2. Tumaczenia maj rwnie ukaza budow tekstu

hebrajskiego, zachowujc, na ile to moliwe, szyk zda hebrajskich. Celem nie byo

przygotowanie literackiego i wygadzonego przekadu opowiadania i mw Hioba, lecz

takiego, ktre dawaoby wgld w problemy tekstowe i interpretacyjne. W nawiasach

kwadratowych umieszczono przewanie sowa, ktre nie maj bezporednich

odpowiednikw w tekcie hebrajskim, a w nawiasach okrgych najczciej alternatywne

znaczenia sw bd wyrae hebrajskich. Korekty dokonane w tekcie oznaczono

poprzez umieszczenie odpowiednich sw czy fraz w . Poniewa nie zawsze moliwe

jest jednoznaczne rozstrzygnicie tego, do kogo odnosz si zaimki, w tumaczeniach

inaczej ni w pozostaych czciach pracy wszystkie zaimki, nawet odnoszce si

wyranie do Boga (JHWH), pisano ma liter.

W komentarzach omwiono tekst wiersz po wierszu, usiujc wskaza na najbardziej

prawdopodobn interpretacj. W interpretacji, gdzie tylko to jest moliwe, nie siga si po

literackokrytyczny podzia tekstu na rne rda czy warstwy redakcyjne. Poniewa

problem zoonoci literackiej zosta omwiony w Czci 2 (wraz z histori redakcji i

datowaniem), brak tego elementu w komentarzach. Uwzgldniono w nich natomiast

zarwno histori tradycji, jak i morfokrytyk (ta ostatnia zostaa podsumowana na kocu

kadego rozdziau w uwagach o gatunku i motywach; jedynie w 1.3 omwiono

zagadnienie gatunku literackiego na pocztku komentarza do 3,3nn). Nieraz trzeba liczy

si z kilkoma w rwnej mierze prawdopodobnymi przekazami lub/i interpretacjami oraz

pogodzi si z tym, e tekst Hi zawiera wiersze, ktrych nie sposb w przekonujcy

sposb naprawi za pomoc krytyki tekstu lub wyjani za pomoc innych metod.

Mowy Hioba czerpi obficie z dwch gatunkw literackich, a mianowicie ze skargi i mowy sdowej.

W jzyku polskim sowo skarga moe by rozumiane rwnie jako termin prawny. W niniejszej pracy

1 Zob. tam podana literatura i J. Slawik, Egzegeza.

2 Do komentarzy przeniesiono te rozwaania tekstowokrytyczne, ktre powizane s bezporednio z

wyjanieniami czy wtpliwociami dotyczcymi rozumienia poszczeglnych wierszy i wymagaj dokadniejszej analizy znaczenia caego wiersza (lub pwiersza).

Wstp

11

starano si zarezerwowa go dla pochodzcego z kultu gatunku starotestamentowej skargi (zob. W.H.

Schmidt, Wprowadzenie, s.255n, gdzie niestety w polskim tumaczeniu posuono si nietrafnie

terminem pie aobna), a dla aspektu prawnego uyto sowa oskarenie lub zarzut, ewentualnie

ucilono, e chodzi o skarg prawn przed sdem.

W nieco nietypowy sposb opracowano przypisy bibliograficzne. Dla uatwienia lektury

zrezygnowano z zapisu, ktry odwoywaby si do wczeniejszych przypisw (dz. cyt. czy tame), lecz

we wszystkich przypisach pozycje przywoywane s poprzez podanie autora, tytuu bd jego skrtu (w

tym drugim przypadku skrt zosta podany w zamieszczonej na kocu Czci 2 bibliografii) i strony.

Jedynie komentarze do Hi, ktre przynale do serii wydawniczych, s przywoywane skrtowymi

oznaczeniami tych serii. Wszystkie pozostae dane wydawnicze mona odszuka w kocowej

bibliografii, ktra zamyka Cz 2. W kadym przypisie czy uwadze podano odpowiednie strony, nawet

jeli w kolejnych przypisach chodzi o dokadnie te same strony. Natomiast jeli w jednym przypisie

wicej razy przywoano t sam pozycj i stron, to podano ju tylko autora (bez tytuu i strony). Autor

niniejszego studium ma nadziej, e w ten sposb atwiejsze stanie si korzystanie z odniesie do

literatury sekundarnej i odszukiwanie zamieszczonych tam dalszych informacji. W przypisach

przywouje si zasadniczo jedynie wybrane pozycje, oferujce okrelone wyjanienia i interpretacje (lub

podajce alternatywne interpretacje). W przypadku komentarzy biblijnych odwoywano si przede

wszystkim do klasycznych lub najnowszych pozycji G. Fohrera, F. Horsta, H. Straussa, D.J.A. Clinesa

oraz opracowania ydowskiego uczonego R. Gordisa i polskiego komentarza Cz. Jakubca. Poniewa w

przypisach czasem przedstawia si i ocenia rwnie inne interpretacje ni preferowane, odmieniono

nazwiska autorw opracowa nawet w notatkach bibliograficznych, dziki czemu zapisy staj si

bardziej przejrzyste. W kilku przypadkach w przypisach podano pene dane bibliograficzne pozycji,

ktre nie zostay zamieszczone w kocowej bibliografii, gdy nie byy (z rnych powodw) dostpne

autorowi niniejszego opracowania albo nie nale do tematu, a przywoano je tylko dla zobrazowania

jakiego pogldu. Bibliografia zostaa uzupeniona o pozycje polskojzyczne, ktre ukazay si po

ukoczeniu niniejszego studium i nie mogy ju zosta uwzgldnione.

Nazwy czy okrelenia (gramatyczne itp.) hebrajskie zapisano fonetycznie (uyto zamiast sz). Mimo

e sowniki ortograficzne przewiduj pisowni literacko-krytyczny, to uyta w tym studium terminologia

tekstowokrytyczny, literackokrytyczny, tradycyjnohistoryczny czy redakcyjnohistoryczny odwouje si do

nazw metod egzegetycznych, w ktrych sowa w dopeniaczu (tekstu, tradycji i redakcji) lub przymiot-

nik (literacka) s okreleniami rodzaju krytyki czy historii. W pisowni kierowano si pisowni takich

zoe jak krytycznoliteracki, historycznoliteracki, a kolejno czonw wynika z do powszechnie

przyjtej, a utworzonej przez K. Romaniuka nazwy morfokrytyka (dla Formkritik czy Formgeschichte;

zob. Morfokrytyka i historia redakcji, Warszawa 1983). Zastosowana pisownia ma pokazywa, e

czony tych przymiotnikw zoonych nie s rwnorzdne, mamy bowiem krytyk tekstu, krytyk

literack, histori tradycji czy redakcji.

Hiob 1-2

12

1. PROLOG (HIOB 1-2)

1.1. Tumaczenie

1,1. Pewien czowiek y w kraju Uz, Hiob mia na imi

i by czowiek ten doskonay i prawy,

i bojcy si Boga, i stronicy od za.

2. I urodzio si mu siedmioro synw i trzy crki.

3. I mia majtek:

siedem tysicy owiec i trzy tysice wielbdw,

i piset zaprzgw (par) bykw, i piset olic,

i sub bardzo liczn.

Tak e by m ten najwikszym spord wszystkich ludzi wschodu.

4. I udawali si1 synowie jego, i urzdzali przyjcie w domu tego, ktrego by dzie,

i posyali, i zapraszali trzy2 siostry swoje, aby jady i piy z nimi.

5. A gdy mijay dni przyjcia,

to posya Hiob i uwica ich,

w ten sposb e3 wstawa4 rano

i skada caopalenia wedug liczby ich wszystkich,

bo mwi Hiob:

Moe zgrzeszyy dzieci moje (synowie moi) i przeklinay5 Boga swym sercem.

Tak czyni6 Hiob przez wszystkie dni.

6. I stao si pewnego dnia,

e przyszli synowie Boy, aby stan przed JHWH,

i przyszed take szatan pord nich.

7. I rzek JHWH do szatana:

Skd przychodzisz?

I odpowiedzia szatan JHWH, i rzek:

Z wdrowania po ziemi i przechadzania si po niej.

8. I rzek JHWH do szatana:

Czy zwrcie uwag7 na sug mego Hioba?

Bo nie ma takiego jak on na ziemi czowieka doskonaego i prawego,

1 Zamiast narracyjnego impf. cons. uyto pf. (frequentativum), ktre wyraa powtarzanie si czynnoci

w przeszoci; G. Fohrer, KAT, s.70; W. Gesenius, Grammatik, 112e. 2 Poniewa w TM liczebnik wystpuje w st.cs. fem., to rzeczownik siostry trzeba traktowa jako

apozycj; por. W. Gesenius, Grammatik, 97c. 3 Do tumaczenia zdania w pf. stojcego po impf. cons. zob. W. Gesenius, Grammatik, 106f (plupf.).

4 Cho czasownik czsto rozumiany jest w sensie zrobi co wczenie rano, to znaczenie takie budzi

zasadne wtpliwoci; R. Bartelmus, Art. ~kv, TWAT VII, 1327nn i D.J.A. Clines, WBC, s.3. 5 Zob. poniszy komentarz.

6 O impf. nawizujcym do poprzedzajcego impf. cons. i opisujcym czynno powtarzajc si w

przeszoci W. Gesenius, Grammatik, 107e. 7 Dos. skierowa, zwrci serce.

Tumaczenie

13

bojcego si Boga i stronicego od za.

9. I odpowiedzia szatan JHWH, i rzek:

Czy za darmo (bez powodu) boi si Hiob Boga?

10. Czy nie ty8 wzniose ogrodzenie9 wokoo niego i wokoo domu jego,

i wokoo wszystkiego, co jego, dokoa,

dzieu rk jego bogosawie,

a stada jego rozprzestrzeniy si w kraju?

11. Ale wycignij rk swoj

i uderz we wszystko, co jego!

Czy nie bdzie otwarcie przeklina ciebie?

12. I rzek JHWH do szatana:

Oto wszystko, co jego, [jest] w rce twojej,

tylko na niego nie wycigaj rki swojej!

I odszed szatan sprzed oblicza JHWH.

13. I stao si pewnego dnia,

e synowie jego i crki jego jedli i pili wino w domu brata ich, pierworodnego.

14. I posaniec przyby do Hioba, i rzek:

Byki10

oray11 i olice pasy si obok nich,

15. wtedy napada Szeba12 i zabraa je,

i sugi ugodzili ostrzem miecza,

a uratowaem si13 tylko ja sam, aby donie ci [o tym].

16. Gdy jeszcze ten mwi14, inny przyszed i rzek:

Ogie boy15 spad z nieba

8 Mimo e Q widzi potrzeb korekty zaimka osobowego, to jego rzadka forma wystpujca w TM jest

dobrze powiadczona w ST (1 Sm 24,19; Ps 6,4; Kzn 7,22; Ne 9,6); zob. G. Fohrer, KAT, s.79, R. Gordis, Job, s.15. 9 W niektrych Mss natrafia si na oboczny rdze czasownika: $ks/$kf (por. 3,23; 38,8); zob. HAL; G.

Fohrer, KAT, s.80; F. Horst, BK, s.15. 10

Rzeczownik kolektywny (por. 1,3). 11

Dos. byy orzce (i podobnie o olicach). Ptp. act. fem. tAvr>xo odnosi si do rzeczownika masc.

Chocia rq'B' moe te oznacza krowy, to taka interpretacja nie wydaje si dobrym rozwizaniem z

powodu suf. masc. przy ~h,ydey> (w kilku Mss suf. fem.; zob. BHS), a take ~xeQ'Ti w 1,15. Prawdopodobnie

naley przyj osabienie zrnicowania lub zaniedbanie w rnicowaniu rodzajw gramatycznych (F. Horst, BK, s.2n; G. Fohrer, KAT, s.87). 12

ab'v. oznacza jednoczenie lud i kraj. By moe z tego powodu czasowniki wpierw maj form sg.

fem., a potem pl. masc., nie rozgraniczajc wyranie obu wielkoci. Jednak F. Horst, BK, s.3 i G. Fohrer, KAT, s.87 uwaaj, e rzeczownik fem. moe by nazw ludu czy plemienia, a uycie czasownika w pl. odpowiada po prostu jego sensowi. 13

Forma z dug kocow samogosk (brak przesunicia akcentu pomimo waw cons.) wystpuje w pniejszych tekstach; W. Gesenius, Grammatik, 49e. Dla R. Gordisa (Job, s.16) jest to coh. podkrelajcy wysiek uciekajcego posaca, co D.J.A. Clines, WBC, s.4 susznie ocenia jako fantazjowanie. 14

O ptp. jako orzeczniku zdania rzeczownikowego W. Gesenius, Grammatik, 116u (zob. te 164a). 15

R. Gordis, Job, s.16 objania ~yhil{a/ jako superlatyw (W. Gesenius, Grammatik, 133g-l nie

uwzgldnia takiej moliwoci tworzenia opisowego superlatywu), na co mogoby wskazywa wyraenie

Hiob 1-2

14

i spali owce i sugi, i pochon ich,

a uratowaem si tylko ja sam, aby donie ci [o tym].

17. Gdy jeszcze ten mwi, inny przyszed i rzek:

Chaldejczycy wystawili trzy oddziay

i napadli na wielbdy, i zabrali je,

i sugi ugodzili ostrzem miecza,

a uratowaem si tylko ja sam, aby donie ci [o tym].

18. Gdy jeszcze16

ten mwi, inny przyszed i rzek:

Synowie twoi i crki twoje jedli i pili wino w domu brata ich, pierworodnego,

19. wtedy oto wiatr wielki przyszed znad17 pustyni,

i uderzy18 w cztery rogi domu,

wtedy spad na modziecw, tak e zmarli,

a uratowaem si tylko ja sam, aby donie ci [o tym].

20. Wtedy wsta Hiob i rozdar swoj szat wierzchni, i ogoli gow,

i pad na ziemi, i odda pokon.

21. I rzek:

Nagi wyszedem19 z ona matki mojej

i nagi wrc tam20.

JHWH da i JHWH wzi,

niech imi JHWH bdzie bogosawione!

22. W tym wszystkim nie zgrzeszy Hiob

i nie skierowa [nic] niestosownego przeciwko21 Bogu.

2,1. I stao si pewnego dnia,

e przyszli synowie Boy, aby stan przed JHWH,

i przeszed take szatan pord nich, (aby stan przed JHWH)22.

hl'AdG> x;Wr z 1,19. Jednak powizanie pomidzy oboma sformuowaniami jest zbyt wte, a zwrot z nieba

moe wskazywa na boskie pochodzenie tego ognia (2 Krl 1,10.12.14); por. G. Fohrer, KAT, s.87. G pomija sowo bg (zob. BHS), chcc pewnie unikn tak jednoznacznego wizania Boga z t katastrof. 16

Najczciej koryguje si wokalizacj tego wyrazu jako bd wynikajcy ze scriptio defectiva (HAL, 752; G. Horst, BK, s.3; G. Fohrer, KAT, s.88; R. Gordis, Job, s.17). D.J.A. Clines, WBC, s.4 tumaczy d[; jako spjnik podczas gdy (tak moliwo dopuszcza te R. Gordis; por. HAL, ktry podaje dla

przyimka znaczenie podczas, a spjnika tak dugo jak) na podstawie 1 Sm 14,19; Ps 141,10 i Ne 7,3 (tu z zaimkiem osobowym i ptp.). Jednak A. Hurvitz, The Date of the Prosa-Tale of Job Linguistically

Reconsidered, s.26nn pokazuje, e d[; w TM moe by arameizmem i odpowiada dA[, tak e korekta staje

si zbdna, cho moe za ni przemawia wyranie schematyczny sposb opowiadania. 17

Dos. z przeciwlegej strony pustyni; zob. G. Fohrer, KAT, s.88; HAL i etymologiczne wyjanienie R. Gordisa (Job, s.17). 18

Podobnie jak w 1,15 nastpuje zmiana rodzaju (z fem. na masc.). Poniewa x;Wr moe by zarwno

fem., jak i masc., to by moe mamy do czynienia z przejciem do najprostszej formy czasownika; zob. te G. Fohrer, KAT, s.88; F. Horst, BK, s.3. 19

Q jak i kilka Mss preferuje pen pisowni z a; zob. W. Gesenius, Grammatik, 23f i 74k. 20

W L zaskakujco brak dage (BHS). 21

Dos. da (tj. przypisa) to, co obraliwe (jeszcze w Jr 23,13), czyli obraa; zob. G. Fohrer, KAT, s.88 i D.J.A. Clines, WBC, s.4.

Tumaczenie

15

2. I rzek JHWH do szatana:

Skd przychodzisz?

I odpowiedzia szatan JHWH i rzek:

Z wdrowania po ziemi i przechadzania si po niej.

3. I rzek JHWH do szatana:

Czy zwrcie uwag na sug mego Hioba?

Bo nie ma takiego jak on na ziemi czowieka doskonaego i prawego,

bojcego si Boga i stronicego od za;

i wci23 trwajcego mocno w swojej nieskazitelnoci,

a jednak24

podburzye mnie przeciwko niemu, aby zniszczy go bez powodu (na darmo).

4. I odpowiedzia szatan JHWH, i rzek:

Skra za skr!

I wszystko, co ma czowiek25, odda za samego siebie (ycie swoje).

5. Ale wycignij rk swoj

i uderz koci26 i ciao jego!

Czy nie bdzie otwarcie przeklina ciebie?

6. I rzek JHWH do szatana:

Oto on [jest] w rce twojej,

tylko ycie jego ochro!

7. I odszed szatan sprzed oblicza JHWH.

i uderzy Hioba wrzodem zym od stp ng jego a27 po czubek gowy jego.

8. Wtedy wzi sobie skorup (glinian), aby skroba si ni,

podczas gdy28

siedzia w prochu (popiele).

9. Wtedy rzeka mu ona jego:

Wci trwasz mocno w swojej nieskazitelnoci?

Przeklnij Boga i umrzyj!

10. I rzek do niej:

Na pewno chcesz mwi jak jedna z gupich29?

22

Tego powtrzonego wyraenia nie ma w G*. Lectio brevior wskazuje na usunicie tego dubletu (tak G. Fohrer, KAT, s.94n) jako pniejszego uzupenienia. 23

Scriptio defectiva (z suf. i nun energicum); por. 1,18. 24

Waw cons. nie moe zdaniem R. Gordisa (Job, s.19) i G. Fohrera (KAT, s.95) oznacza chocia, cho waw mona tumaczy na rne sposoby, a tutaj najwyraniej odnosi si do wczeniejszego zdarzenia; zob. B.K. Waltke, M. O'Connor, Hebrew Syntax, s.552 (plupf.). 25

Moliwa jest determinacja rzeczownika w znaczeniu rodzajowym lub gatunkowym; W. Gesenius, Grammatik, 126l; F. Horst, BK, s.21; R. Gordis, Job, s.20. 26

Sg. w znaczeniu kolektywnym. 27

Q zawiera wariant z spjnikiem w (dttg/hplg?). Zarwno K, jak i Q s gramatycznie bez zarzutu; R.

Gordis, Job, s.21; zob. te G. Fohrer, KAT, s.99. Spjnik dodano przypuszczalnie w oparciu o identyczne wyraenie z Pwt 28,35 i 2 Sm 14,25. 28

Zdanie rzeczownikowe ze spjnikiem w moe by tumaczone jako zdanie okolicznikowe (rnego

typu, np. czasu); zob. W. Gesenius, Grammatik, 156a; G. Fohrer, KAT, s.99; D.J.A. Clines, WBC, s.5.

Hiob 1-2

16

Rzeczywicie30 dobro przyjmujemy od Boga, a za nie mamy przyjmowa?

We wszystkim tym nie zgrzeszy Hiob ustami swoimi.

11. I usyszeli trzej przyjaciele Hioba o caym nieszczciu tym, ktre31 przyszo na niego,

i przyszli kady ze swego miejsca: Elifaz Temanita i Bildad Szuhita, i Sofar Naamatyta.

I umwili si razem, aby przyj, aby wspczu mu i aby pocieszy go.

12. I podnieli oczy swoje z daleka,

wpierw nie rozpoznali go32

.

Wtedy podnieli gos swj

i pakali,

i rozdarli swoje szaty wierzchnie,

i ciskali proch na(d) gowy swoje w niebo.

13. I siedzieli z nim na ziemi siedem dni i siedem nocy,

i nikt nie powiedzia do niego [ani] sowa,

gdy widzieli, e bardzo wielki by bl.

1.2. Komentarz

1,1 Pierwszych pi wierszy prologu dostarcza informacji o gwnym bohaterze caej

ksigi, czyli o Hiobie, tworzc wprowadzenie opowiadania, ktre przypomina pocztek

bajki33. Wprowadzajce Amv. ... hy"h' vyai ma swoj paralel w Est 2,534. Dowiadujemy si,

gdzie mieszka gwny bohater, jak mia na imi oraz poznajemy podstawowe cechy jego

charakteru.

29

Dos. Jak mwi jedna z gupich [i ty] chcesz mwi? (o zdaniach pytajnych bez odpowiedniego zaimka pytajnego W. Gesenius, Grammatik, 150a) lub i ty mwisz! - zob. G. Fohrer, KAT, s.99. Powtrzenie w jednym zdaniu dwa razy tego samego czasownika mona traktowa jako wzmocnienie, chocia skadniowo nie przynale do siebie bezporednio (o przyimku z inf. poprzedzajcym form osobow czasownika W. Gesenius, Grammatik, 114r). Proponowana przez G. Fohrera zmiana impf. na pf. jest nieporozumieniem (zob. te poniszy komentarz). 30

Emfatyczne ~G: moe poprzedza dwa zwizane ze sob zdania, chocia logicznie odnosi si do

drugiego z nich; W. Gesenius, Grammatik, 153 i komentarze. G. Fohrer, KAT, s.99; V. Maag, Hiob, s.30 przyp.82 bez jednoznacznego wsparcia wiadectw tekstowych (V. Maag powouje si na T, S i 2 Mss, ale przynamniej w przypadku T najprawdopodobniej niesusznie; zob. C. Mangan, The Targum of Job, s.26) wi cakowicie nieprzekonujco jak susznie ocena R. Gordis, Job, s.22 ~G: z poprzednim

zdaniem, ktre uzupeniaj dodatkowo zaimkiem osobowym T.a; (hplg noty acc.). 31

Akcent na przedostatni sylab pokazuje, e masoreci chcieli, by forma czasownika uchodzia za pf. (tak W. Gesenius, Grammatik, 138k; HAL; F. Horst, BK, s.31), podczas gdy G. Fohrer (KAT, s.104) uwaa, e cofnicie akcentu wynika z dostawienia przedimka (do ptp.). Wg W. Geseniusa w tekcie spgoskowym zamierzone byo ptp.; tak te odczytali go tumacze G. h mona wic uwaa za zaimek

wzgldny (R. Gordis, Job, s.22; F. Horst) lub za przedimek doczony do ptp. (konstrukcja byaby analogiczna do stosowanej dla przymiotnika). Treciowo obie moliwoci s tosame. 32

D.J.A. Clines, WBC, s.60 uwaa, e zdanie to w kontekcie trzeba rozumie w sensie z trudem go rozpoznali. 33

K. Schmid, Hiobs Weg, s.9. 34

Przynaley do pnego, powyganiowego hebrajskiego; A. Hurvitz, The Date of the Prosa-Tale of Job Linguistically Reconsidered, s.28nn; H. Strau, Hiobrahmen, s.554.

Komentarz

17

Znaczenie imienia Hiob powszechnie ustala si na podstawie paraleli m.in. z listw z

el-Amarna czy Mari jako Gdzie jest mj (boski?) ojciec35. Niezbyt prawdopodobne jest

zatem, by imi to byo symboliczne36, tak e naleaoby rozumie je jako form

czasownika bya (= by wrogiem, zwalcza, by moe nienawidzi). W ST Hiob pojawia si

jeszcze w Ez 14,14.20 wraz z Noem i Danielem37, ktrzy byli najpewniej dobrze znanymi

przykadami prawych mw, niepochodzcych spord synw Izraela38. Poza tym imi

Hioba byo ju w G utosamiane z Jobabem z Rdz 36,32n (= 1 Krn 1,44n), krlem

edomickim39

.

Nie jest jednak wykluczone, e w ramach etymologii ludowej kojarzone byo

z czasownikiem bya jako forma imiesowu biernego w znaczeniu przeladowany, ewentualnie

rzeczownik przeladowca. Jeliby dodatkowo przyj, e przy popularnych imionach czstka

teoforyczna czsto wypadaa, to mogoby ono mie sens zwalczany, przeladowany (przez Boga); tak R.

Gordis, Job, s.10n. V. Maag, Hiob, s.14 przyp.10 nie wyklucza, e w takim wanie sensie imi byo

kojarzone ju w czasach ST (te J. Ebach, Streiten 1, s.5 oraz por. D.J.A. Clines, WBC, s.11).

Potwierdzenie takiego skojarzenia mona znale w Talmudzie (Nidda 6,11; Bawa batra 1,6); C. Kuhl,

Vom Hiobbuche und seinen Problemen, s.268.

Hiob pochodzi czy mieszka w Uz. Dokadne pooenie nie jest nam znane40,

a jako nazwa krainy pojawia si jedynie w Tr 4,21 i Jr 25,2041. Poniewa w Tr 4,21 stoi

paralelnie do Edomu, a w genealogiach z Rdz 36,28 (=1 Krn 1,42) Uz (Us)42

jest

potomkiem Ezawa/Edomu, to trzeba wiza je z krain edomick. W Rdz 10,23 (= 1 Krn

1,17) Uz by potomkiem Arama, w Rdz 22,21 Nachora43, za jego bratem jest Buz,

ktrego Jr 25,23 kojarzy z Dedanem i Tem, ktre leay gdzie w pnocnej Arabii,

niedaleko od terenw edomickich44. Na to samo wskazuje jeszcze okrelenie Hioba jako

czowieka wschodu z 1,3. Edom i mieszkacy wschodu nieraz kojarzeni byli z mdroci

35

Ca list paraleli podaj F.Horst, BK, s.7n; D.J.A. Clines, WBC, s.10n; G. Fohrer, KAT, s.71n (podobnie inni komentatorzy). 36

A. Weiser, ATD, s.26. 37

Nie chodzi o gwnego bohatera Dn (W. Zimmerli, Ezechiel I, s.321), lecz o Daniela z ugaryckiego eposu o Aqhacie (ANET, s.151nn); U. Berges, Der Ijobrahmen, s.229n. 38

Ezechiel mwi o trzech sprawiedliwych w wymiarze oglnowiatowym, ktrzy nie nale do spoecznoci judejskiej (W. Zimmerli, Ezechiel I, s.320). Jak dowodzi T. Veijola, Abraham und Hiob, s.129n opowiadanie z Hi jest literacko zalene od Ez 14 (zob. te W. Zimmerli, Ezechiel I, s.318). 39

G w rozszerzeniu do Hi 42,17nn; G. Fohrer, KAT, s.71n; F. Horst, BK, s.7. 40

E.A. Knauf, Supplementa Ismaelitica, s.25 przypuszcza, e by to celowy zabieg autora, by umieci bohatera w legendarnej, odlegej krainie. 41

M. Grg, Ijob aus Lande (si, s.8.

42 W polskich tumaczeniach biblijnych uywa si formy Uz lub Us dla tej samej nazwy czy imienia

(hebr. #W[). 43

W caym opowiadaniu (prologu i epilogu) zwracaj uwag zwizki z przekazem o Abrahamie czy patriarchach; do Uz zob. T. Veijola, Abraham und Hiob, s.135. 44

Zwaszcza D.J.A. Clines, WBC, s.10, podobnie pozostali, np. G. Fohrer, KAT, s.72n; Cz. Jakubiec, PST, s.56; J. Day, How Could Job Be an Edomite?, s.393nn.

Hiob 1-2

18

(Ab 8; 1 Krl 5,10n; por. Bar 3,22n). W kadym razie nie by on Izraelit ani mieszkacem

ziemi Izraela45

.

Z dalszej czci wiersza czytelnik dowiaduje si, jaki by gwny bohater. Jego

charakter i sposb postpowania opisany zosta czterema okreleniami. Stosunkowo

rzadki (15 razy w ST z tego 7 razy w Hi) przymiotnik ~T', pojawiajcy si przede

wszystkim w tekstach mdrociowych (oraz w Rdz 25,27, gdzie charakteryzuje Jakuba

jako kulturalnego czowieka w przeciwiestwie do Ezawa), ma przede wszystkim

konotacj bycia bez skazy fizycznie i moralnie46. Tutaj stoi obok przymiotnika rv'y",

ktrego rdze oznacza by prostym, rwnym, a w dominujcym uyciu przenonym by

prawym, rzetelnym, uczciwym; mie suszno. Przymiotnik ten chtnie uywany jest w Ps

i literaturze mdrociowej47. Oba okrelenia charakteryzuj czowieka, bdcego

czonkiem spoecznoci48, jako cakowicie prawego, ktry jest bez skazy

w przeciwiestwie do niegodziwcw.

Kolejne dwa okrelenia uwypuklaj religijn postaw Hioba49, bojcego si Boga.

Cho podstawowe znaczenie rdzenia ary to ba si, lka si, tak e moe opisywa

(psychiczn) reakcj na zagroenie, to w wymiarze etycznym oznacza okazywa szacunek,

a nawet by ostronym (Prz 14,16). Gdy odnosi si do Boga, to chodzi nie tyle o strach

przed numinami (moe to by echo takiego wyobraenia), ile o postaw szacunku,

zaufania i posuszestwa Bogu. Opisuje wic waciwy stosunek do Boga. Przymiotnik w

st.cs.

z rzeczownikiem Bg moe oznacza zbr kultowy, ktry moe obejmowa cay Izrael,

a w pniejszych tekstach pobonych, grup wiernych JHWH oraz by moe

prozelitw50. W przypadku Hioba nie wskazuje na jego przynaleno do ludu Izraela

(zob. 1,1a) czy jakiej grupy w Izraelu, ale ukazuje go jako realizujcego mdrociowy

idea (Prz 14,2; 31,30; Kzn 7,18; 8,12) prawdziwie pobonego czowieka. Na to samo

wskazuje nastpne okrelenie stronicy od za. Unikanie za rwnie przynaley do

mdrociowego ideau (Prz 3,7; 4,27; 14,16)51 i wyraa negatywn stron bojani Boej

(Prz 3,7; Hi 28,28; te Ps 34,12-15; 37,27), pokazujc, e nastpio zlanie si ze sob

pobonoci (religii) i etyki52.

Wiersz ukazuje Hioba, ktry cho nie by Izraelit spenia idea izraelskiego

bogobojnego mdrca, przypominajcego Abrahama (Rdz 22,12). By doskonale prawym

i posusznym Bogu czowiekiem.

45

Zob. D.J.A. Clines, WBC, s.9. Rozwaano rwnie moliwo metaforycznego rozumienia tej lokalizacji, zob. J. Ebach, Art. Hiob/Hiobbuch, TRE XV, 360n. 46

K.Koch, Art. ~mt, THAT II, 1045nn. 47

G. Liedke, Art. rvy, THAT I, 790nn. 48

F. Horst, BK, s.9; D.J.A. Clines, WBC, s.12. 49

Zob. D.J.A. Clines, WBC, s.12. 50

H.-P. Sthli, Art. ary, THAT I, 765nn. Do tego pojcia zob. te D.J.A. Clines, The Fear of the Lord is

Wisdom, s.57nn. 51

S. Schwertner, Art. rws, THAT II, 149n. 52

H. Strauss, BK, s.155n.

Komentarz

19

1,2-3 Teraz przychodzi kolej na przedstawienie tego, co Hiob posiada. Mia liczne

potomstwo: siedmiu synw i trzy crki. Dzieci s w ST oznak powodzenia i Boego

bogosawiestwa (Ps 127,3; 128,3; 144,12). Liczba siedmiu synw wskazuje na peni

i doskonae zaspokojenie potrzeb czowieka (Rt 4,18; 1 Sm 2,5; por. Jr 15,9). Trzy crki

zdaj si by dodatkowym dopenieniem tej liczby (1 Krl 11,3)53.

Podobnie ma si sprawa z majtkiem Hioba, na ktry skaday si w pierwszym rzdzie

stada zwierzt (tak samo jak w Rdz 29,7). !aco to okrelenie drobnego byda, owiec i kz54.

Z kolei wielbdy uywane byy jako zwierzta juczne, ale jedzono rwnie ich miso55.

Liczb tych zwierzt, tj. siedem i trzy tysice, trzeba rozumie analogicznie do liczby

synw i crek (por. 1 Krl 11,3). Poza tym Hiob posiada rwnie piset par bykw czy

wow, czyli sucych do orki zaprzgw56, oraz piset olic. Byk by zwierzciem

pocigowym i jucznym (np. 2 Sm 6,6). Olice, wyej cenione od samcw, daway mleko,

mona byo na nich jedzi, a do czasw udomowienia wielbda (pod koniec epoki

brzu) uywano je w karawanach57.

Hiob posiada rwnie bardzo liczn sub. Rzeczownik hD'bu[]2 wystpuje jeszcze

tylko w Rdz 26,14, w opisie majtku Izaaka, na ktry rwnie skaday si stada i suba.

Oznacza sub (kolektywnie), czyli niewolnikw, ktrzy zaliczani byli do majtku,

znajdujc si jednoczenie pod ochron swego pana58.

Hiob zosta przedstawiony na wzr patriarchw (Rdz 12,16; 26,14; 30,43; 46,32; 1 Sm

25,2), prowadzcych pnomadyczny tryb ycia. Jednak posiadanie zaprzgw bykw

wskazuje na posiadanie ziemi ornej (zob. 1,14).

Prezentacj Hioba podsumowuje ostatnie zdanie (1,3b) podajce, e by on

najwikszym, najpotniejszym, a wic szanowanym i najbogatszym59 mem spord

ludzi wschodu. Opisowy superlativus moe nawet sugerowa, e narrator ma na myli nie

tylko bardzo majtnego czowieka, lecz wrcz wadc (por. 1 Krl 5,10 i Hi 29). ~d,q< odnosi

si prawdopodobnie do rejonu obejmujcego wzgrza na poudniowy wschd od

Damaszku, zamieszkiwane przez Aramejczykw (Rdz 29,1)60, cho moe te po prostu

oznacza tereny na wschd od ziem izraelskich. Mieszkacy wschodu uchodzili za

wybitnych mdrcw (1 Krl 5,10).

53

D.J.A. Clines, WBC, s.13 i G. Fohrer, KAT, s.74, ktry wspomina take o siedmiu synach Ela, Baala i Mota oraz trzech crkach Baala, ktre jednak symbolizuj cechy lub s insygniami tego boga (w przyp.13 przywouje dalsze pozastarotestamentowe wiadectwa, w ktrych mowa jest o trzech crkach). V. Maag, Hiob, s.22 uwaa liczb dzieci za oznak idealnej rodziny. 54

J.A. Soggin, Art. har, THAT II, 792; D.J.A. Clines, WBC, s.14 i in. 55

Zw. D.J.A. Clines, WBC, s.14. 56

HAL. 57

G. Fohrer, KAT, s.76 i D.J.A. Clines, WBC, s.14. 58

Zob. C. Westermann, Art. db,[,, THAT II, 182nn. Wg H. Straua (Hiobrahmen, s.557) ten pny

rzeczownik abstrakcyjny ujawnia anachroniczne wyobraenie o patriarchach. 59

Przymiotnik lAdG" jest wieloznaczny (E. Jenni, Art. lAdG", THAT, I, 403), tak e sens trzeba ustala w

oparciu o najbliszy kontekst (1,1-3). 60

G. Fohrer, KAT, s.77; F. Horst, BK, s.8, cho D.J.A. Clines, WBC, s.15 wtpi w moliwo dokadnej lokalizacji.

Hiob 1-2

20

1,4-5 Po oglnym przedstawieniu bohatera opowiadania przychodzi kolej na

pokazanie, w jaki sposb postpowa.

Synowie Hioba mieli zwyczaj urzdza przyjcia w swoich domach, na ktre

zapraszali rwnie swoje siostry61. hT,v.mi to uczta czy uroczysto o charakterze wieckim62

(Rdz 21,8; 29,22, czsto w Est dla uczt na dworze krlewskim: 1,3.5.9; 2,18 itp.). Fakt, e

synowie Hioba posiadali swoje domy (jak ksita z 2 Sm 13,7; 14,31), ukazuje Hioba

jako wadc. Natomiast nie cakiem jasne jest wyraenie AmAy (vyai), ktre w oparciu o 3,1

mona by rozumie jako dzie czy dni urodzin (zob. tam). Jednak rwnie dobrze moe

chodzi o jakie mniej lub bardziej regularne uczty, zwizane z rnymi okazjami63. Tak

czy inaczej obrazuj wspaniae, wrcz krlewskie ycie rodziny Hioba, tym bardziej e

1,5 moe sugerowa ich wielodniowe trwanie64. Zapraszanie sistr uzupenia ten

idylliczny obraz65

.

Gdy dzieci koczyy ucztowa, do akcji wkracza Hiob. Posya po nich (w kontekcie

skadania ofiary caopalnej te w Wj 24,5), by ich uwici. Czasownik vdq praktycznie

zawsze wie si ze zdolnoci do udziau w kulcie, z czystoci kultow. W pi. moe

mie sens deklaratywny, tj. uzna kogo za witego, lub faktywny uczyni kogo

witym, uwici66. Tutaj jednak nie oznacza oczyszczenia umoliwiajcego udzia

w uroczystoci skadania ofiar (Wj 19,10.14), lecz efekt czynnoci opisanej w dalszej

czci wiersza67. Hiob wstawa rano (por. Wj 32,6; Sdz 21,4), by zoy ofiar. Tak samo

czynili patriarchowie, ktrzy jako ojcowie domw skadali ofiary (Rdz 22,2.13; 31,54;

46,1; por. te 8,20). Wyraenie zoy ofiar caopaln (por. Rdz 22,2.13)68 nie zostao

uyte w sensie technicznym (jak np. w Kp 1)69, lecz odnosi si do ofiary zagrzesznej,

przebagalnej (te w 42,8), ktrej celem byo przywrcenie spoecznoci z Bogiem70, na

co wskazuje uzasadnienie wypowiedziane przez samego Hioba. Dziaa na rzecz

wszystkich swoich dzieci (wedug ich liczby), dbajc o waciwy stosunek caej rodziny

61

H. Strau, Hiobrahmen, s.558: zapraszanie sistr jest nowoci, ktra znajduje swoje odzwierciedlenie rwnie w 42,15. 62

G. Fohrer, KAT, s.77. A. de Wilde, OTS, s.87 sdzi, e znaczc rol miao picie wina, co miao napawa ojca obawami. 63

F. Horst, BK, s.11; G. Fohrer, KAT, s.77, ktry uwaa nawet, e synowie Hioba jako bogacze mogli codziennie ucztowa; R. Gordis, Job, s.12 (po prostu wyznaczony dzie); D.J.A. Clines, WBC, s.15. 64

Zob. D.J.A. Clines, WBC, s.15. 65

Narrator nie precyzuje, czy chodzi o niezamne kobiety mieszkajce jeszcze w domu ojca (tak F. Horst, BK, s.11; D.J.A. Clines, WBC, s.15), czy moe o zamne, ktre miayby wtedy opuszcza plemi, rodzin ma (G. Fohrer, KAT, s.77 przyp. 30). 66

W. Kornfeld, H. Ringgren, Art. vdq, TWAT VI, 1179nn. 67

W. Kornfeld, H. Ringgren, TWAT VI, 1200; G. Fohrer, KAT, s.78 i podobnie D.J.A. Clines, WBC,

s.17. 68

Dalsze podobiestwa terminologiczne z Rdz 22 wylicza T. Veijola, Abraham und Hiob, s.139n. 69

D.J.A. Clines, WBC, s.16. O ofierze caopalnej m.in. J. Slawik, Egzegeza, s.117. 70

F. Horst, BK, s.12; D.J.A. Clines, WBC, s.16. E.A. Knauf, Hiobs Heimat, s.72 uwaa, e takie ujcie ofiary wynika z powygnaniowego (P) rozumienia hl'[o (zob. D. Kellermann, Art. hl'[o, TWAT VI, 121).

Komentarz

21

do Boga. Rzeczownik !Be w pl. obejmuje z pewnoci nie tylko synw, ale dzieci w ogle,

w tym crki (np. Rdz 3,16)71.

Narrator pozwala Hiobowi doj do gosu i wasnymi sowami wyjani swoje

postpowanie. Czyni tak zapobiegawczo, obawiajc si, e jego dzieci mogy zgrzeszy.

Czasownik ajx jest uywany przede wszystkim w sensie przenonym w odniesieniu do

niewaciwych czynw. Dyskwalifikuje formalnie i obiektywnie dany czyn, nie za

motywy czy plany. Z niewieloma wyjtkami stoi w kontekcie teologicznym, odnoszc

si do dyskwalifikujcego osdu JHWH. Ponadto nie opisuje jedynie samego zego czynu,

ale wynikajcy z niego nieszczsny los czowieka, grzech pociga za sob zgubne

konsekwencje72. Hiob zawsze chcia zapobiec ewentualnym konsekwencjom, gdyby jego

dzieci dopuciy si grzechu, przy czym precyzuje, na czym ten grzech miaby polega,

a mianowicie na zorzeczeniu Bogu w ludzkim sercu.

Stojcy w TM $rb pi. powszechnie uwaany jest za eufemizm zastpujcy rra lub llq pi. (te np. w

1 Krl 21,10.13; D.J.A. Clines, WBC, s.3; J. Scharbert, Art. %rb, TWAT I, 827n; C.A. Keller, Art. $rb,

THAT I, 358, ktry zauwaa, e Bg w ST nigdy nie jest obiektem przeklinanym przez czowieka), czy

jako wynik pniejszej korekty (G. Fohrer, KAT, s.71), czy te zabieg samego autora (R. Gordis, Job,

s.13). T. Veijola, Art. Segen/Segen und Fluch II, TRE 31, 78 sdzi, e nieprzypadkowo stoi w obecnej

postaci tekstu siedem razy (wraz z 42,12) czasownik $rb. Jak pokazuje wersja TM 1 Sm 3,13 i Ps 37,22

(w przeciwiestwie do G!), myl o moliwoci przeklinania Boga jawi si musiaa nieraz jako

niedopuszczalna (por. C.A. Keller, Art. llq, THAT II, 646). W oparciu o przekady G, S i T F. Horst,

BK, s.1n tumaczy ten czasownik jako wyrzeka si, ale takie znaczenie nie jest nigdzie potwierdzone

(zob. G. Fohrer).

Czasownik $rb pi. w przypadku, gdy czowiek jest podmiotem, a Bg przedmiotem,

oznacza przede wszystkim dzikczynne wychwalanie Boga (np. w wezwaniach do

chwalenia Boga w hymnach Ps 96,2; 100,4; 134,1n)73. Jeli wic Hiob mia na myli

postpowanie przeciwne wychwalaniu i dzikowaniu Bogu, to chodzio o zorzeczenie,

okazywanie Bogu niewdzicznoci, czy nawet pogardy. Przeklinanie Boga, ktre

opisywane jest terminem llq pi., jest szczeglnie karygodnym czynem (Kp 24,10-23).

Hiob bra pod uwag jednak nie tyle czyn, ile myl. Serce w sensie przenonym jest

organem, gdzie ulokowane s wszelkie funkcje duchowe czowieka, jego uczucia, myli

czy zdolnoci intelektualne oraz decyzje74. Obawia si wic, e jego dzieci zgrzeszyy,

okazujc Bogu pogard, nie uznajc Go w swych mylach75. Hiob kieruje si zatem

wysokimi standardami, dla niego grzechem jest ju odrzucanie Boga w mylach, tak e

chce ofiar przebagaln zapobiec konsekwencjom na wypadek (yl;Wa), gdyby jego dzieci

71

J. Khlewein, Art. !Be, THAT I, 319. 72

R. Knierim, Art. ajx, THAT I, 541nn. 73

C.A. Keller, Art. $rb, THAT I, 358nn. 74

F. Stolz, Art. ble, THAT I, 861nn. 75

G. Fohrer, KAT, s.77. D.J.A. Clines, WBC, s.16 myli o sekretnym grzechu.

Hiob 1-2

22

dopuciy si czego takiego76. Narrator docza jeszcze informacj zamykajc

przykadowy opis postpowania Hioba: tak czyni zawsze (dos. przez wszystkie dni).

Nie opisuje wic wyjtkowego zdarzenia, ale norm, jego zwyczajowe postpowanie.

Przykad pobonoci z 1,4-5 uwypukla wraliwo Hioba nawet na ukryte nieprawoci,

dbanie o zachowanie waciwej relacji z Bogiem caej jego rodziny. Jego bogobojno jest

bez zarzutu.

D.J.A. Clines dostrzega obsesyjno w zachowaniu Hioba, ktry ogarnity miaby by

mani doskonaoci77. Jeszcze w ostatniej mowie Hioba w rozdz.29 i 31 moemy

zaobserwowa, jakimi wygrowanymi zasadami moralnymi i religijnymi kierowa si w

swoim yciu. Skoro kwestia jego bogobojnoci bdzie jednym z gwnych tematw

caego prologu i czci dialogowej, nie moe dziwi ch jej szczeglnego podkrelenia

ju we wprowadzeniu. Boja Boa Hioba nie moe budzi adnych wtpliwoci.

Ponadto w prologu wan rol odgrywa moliwo przeklinania Boga (zob. poniej), a

zapobiegliwo Hioba znajdzie odzwierciedlenie w kolejnych scenach. Na poziomie

narracyjnym takie pozytywne podkrelenie jego prawoci i bogobojnoci, wraliwoci na

waciwy stosunek do Boga jest cakowicie zrozumiaa.

1,6 Po wprowadzeniu (1,1-5) nastpuje zawizanie akcji, ktre tworzy scena narady w

niebie (1,6-12). Czytelnik moe obserwowa, co dzieje si w czasie zgromadzenia synw

Boych przed Bogiem. Staj oni przed JHWH tak jak dworzanie przed krlem (bcy hitp.

jak w Za 6,5; Prz 22,29; por. te 1 Krl 22,21)78. Obraz, jaki pojawia si przed naszymi

oczami, to Bg zasiadajcy na tronie w otoczeniu grona istot przynalecych do sfery

~yhil{a/. Rzeczownik !Be oznacza m.in. przynaleno do jakiej zbiorowoci czy posiadanie

jakiej cechy. Wyobraenie rady tronowej Boga jest dobrze powiadczone w ST (1 Krl

22,19-22; Iz 6; Za 3,1-5; Dn 7,9-14 czy Ps 82 i dalsze odniesienia w Ps 7,8; 29,9-10;

103,19)79. Istotami stajcymi przed Bogiem s w 1 Krl 22 duchy, w Iz 6 serafy, w Za 3

76

Taka moliwo ma zdaniem U. Bergesa (Der Ijobrahmen, s.234n) pokazywa, e dzieci Hioba miayby ponie zasuon kar (na podstawie Ez 14,16; ale zob. T. Veijola, Abraham und Hiob, s.130, ktry dowodzi, e autor sign do znanej z prorockiego tekstu postaci, by stworzy nowe, przykadowe opowiadanie o bezinteresownej sprawiedliwoci i pobonoci). Y. Hoffman, The Relation, s.167 uwaa, e grzech dzieci obciaby ojca, tak e moliwo ich grzechu musi by wzita pod uwag przez czytelnika, a tym samym fakt, e zasada sprawiedliwej odpaty jednak funkcjonuje (por. 5,4; 8,4; 20,10). Jednak opowiadanie relacjonuje poczwrne nieszczcie, ktre spada na Hioba. Chodzi o jego bogobojno, ktra podlega prbie, a dzieci s tylko czci jego mienia, ktre utraci. Trudno byoby przypuszcza, e jedna z czterech katastrof miaaby mie zupenie inn funkcj, wskazujc na potencjaln win Hioba. Z ca pewnoci s one niezasuonymi przez Hioba nieszczciami (1,10; 2,3). 77

WBC, s.15n; por. te Cz. Jakubiec, PST, s.57. Nigdy wicej w ST nie mamy do czynienia z tego rodzaju profilaktyk ofiarnicz K. Schmid, Hiobs Weg, s.29n, wedug ktrego miaaby by teologicznie absurdalna. 78

D.J.A. Clines, WBC, s.19. 79

Ma te swoje paralele w literaturze staroytnego Bliskiego Wschodu, w tym w Ugarycie; G. Foher, KAT, s.80n; F. Horst, BK, s.12n; D.J.A. Clines, WBC, s.18n i in. Dalsze teksty, w ktrych moemy mie do czynienia z tym wyobraeniem, wymienia M.S. Kee, The Heavenly Council and its Type-scene, s.262nn.

Komentarz

23

anioowie czy posacy (w Dn 7 tysice). Take w literaturze ugaryckiej nazywane byy

synami boymi czy po prostu bogami80 (zob. Ps 82,1). Istoty nalece do boego

(ponadludzkiego81) wiata stawiaj si przed swoim krlem, Bogiem JHWH, a wrd nich

wyodrbniona z tej grupy posta szatan. Rzeczownik !j'f' wywodzi si z rdzenia !jf lub

~jf, tj. nienawidzi, by wrogiem, zwalcza, przeladowa (w Ps 38,21; 71,13;

109,4.20.29 opisuje dziaanie przeciwnika psalmisty)82, std oznacza przeciwnika (2 Sm

19,23) w sferze polityki lub dziaa wojskowych (1 Sm 29,4; 1 Krl 5,18; 11,14.23.25), te

w kontekcie sdowym, w ktrym jest to przeciwnik procesowy (Ps 109,6). Jako

rzeczownik pospolity moe by okreleniem funkcji83 lub cechy rzeczy czy osoby84.

Poniewa stoi w do zrnicowanych kontekstach, ustalenie konkretnego znaczenia musi

wynika kadorazowo z bezporedniego kontekstu. W kadym razie jako imi wasne

pojawia si dopiero w 1 Krn 21,185. M. Grg86 przywouje egipskie dnj (wraz z

ikonograficznym kontekstem), z ktrego wywodzi pierwotny rzeczownik, ktry opisuje

kogo w rodzaju przedstawiciela, kontrolera zapobiegajcego dostpowi zych do Boga, a

tym samym realizujcego wol Bo. Najblisze Hi wydaje si uycie rzeczownika w Za

3,1n, gdzie szatan wystpuje przed Bogiem jako przeciwnik, wrg czowieka, przy czym

nie jest pewne, czy bardziej jako przeciwnik procesowy (strona w procesie), czy jako

oskaryciel87. Trudno si wic dziwi, e bardzo rnie pojmowana jest rola szatana (od

zego demona jako przeciwnika boskiego Opiekuna88, poprzez oskaryciela czy

prowokatora, bdcego tajnym urzdnikiem dworskim89, po kogo/co w rodzaju

hipostazy zego ducha JHWH, ucieleniajcego Jego wtpliwoci wobec pobonoci

czowieka90, czy wrcz personifikacj boskiego atrybutu91). Oceniajc ostronie jego rol

w analizowanym opowiadaniu, mona stwierdzi, e naley on do niebiaskiego dworu

JHWH, jego zadaniem jest sprawdzanie, co dzieje si na ziemi (1,7n), nie moe

80

Za G. Foher, KAT, s.81; D.J.A. Clines, WBC, s.18. 81

D.J.A. Clines, WBC, s.18. 82

Ostatnio H.-J. Fabry, Dmonologie, s.277n. Inaczej H. Strau, !jv(h) in den Traditionen des hebrischen Kanons, s.256n, ktry uwaa, e pierwotny by rzeczownik, ktry by moe by kojarzony (etymologia ludowa) z jwv. 83

F. Horst, BK, s.13; H.D. Preu, Einfhrung, s.104n. 84

G. Fohrer, KAT, s.83 (z powodu kocwki an). 85

M. Sb, Art. !j'f', THAT II, 821nn; H.D. Preu, Einfhrung, s.104n; D.J.A. Clines, WBC, s.20. E.

Kutsch, Leidender Gerechter, s.298; H.-J. Fabry, Dmonologie, s.283.286 widz w szatanie posta, ktrej literacka funkcja polega tak jak w 1 Krn 21,1 na usprawiedliwieniu dziaania Boga (por. 2 Sm 24,1). 86

Satan, s.9-12 i H. Strauss, BK, s.399. 87

T ostatni funkcj przypisuje mu M. Sb, THAT II, 821nn, co przewiduje te R. Gordis, Job, s.14 i G. von Rad, Teologia, s.583. Za F. Horst, BK, s.14; G. Fohrer, KAT, s.83 i ostatnio H.-J. Fabry, Dmonologie, s.285 (wskazujc na fakt, e w ogle nie dochodzi on do gosu) zaprzeczaj, by gdziekolwiek w ST szatan dziaa jako oskaryciel. 88

H.-J. Fabry, Dmonologie, s.286nn: takie rozumienie szatana pojawia si dopiero (lawinowo) w okresie postarotestamentowym. 89

M. Grg, Satan, s.9nn; M. Sb, THAT II, 823; G. Fohrer, KAT, s.82n. 90

G. Fohrer, KAT, s.82n w oparciu o Lb 22,22; 2 Sm 24,1 i 1 Krl 22,19-22. 91

D.J.A. Clines, WBC, s.21n.

Hiob 1-2

24

podejmowa niezalenych decyzji (1,11n) i realizuje Boe polecenia (2,6). 42,11

identyfikuje w peni dziaanie szatana z dziaaniem Boga. Bardzo moliwe, e taka

(fikcyjna) posta posuya narratorowi do wyraenia wtpliwoci (samego Boga?) co do

rzeczywistej natury bogobojnoci Hioba.

1,7 Dialog z szatanem rozpoczyna Bg, dopytujc si, skd przybywa, na co uzyskuje

ogln odpowied, e chodzi on czy przechadza si po ziemi. Ani pytanie, ani

odpowied nie sugeruj, na czym przemierzanie ziemi miaoby polega92, co nie musi

znaczy, e byo pozbawione jakiegokolwiek celu93. Uyte czasowniki jwv q. i %lh hitp.

bynajmniej nie zakadaj bezcelowego wasania si (np. Lb 11,8 czy Rdz 13,17).

1,8 Bg w dalszym cigu wymiany zda z szatanem zwraca mu uwag na Hioba,

ktrego nazywa swoim sug, co nie jest tutaj okreleniem niewolnika, lecz nieomal

krlewskim tytuem, ktry podkrela relacj lojalnoci czc go z panem, tu z JHWH.

W ten sposb tytuowany by Mojesz (Wj 14,31; Joz 1,2.7.13.15), patriarchowie (Rdz

26,24; Wj 32,13), krlowie (2 Sm 3,18; 7,8; 1 Krl 11,13nn) i prorocy (zwaszcza w

Deuteronomistycznym dziele historycznym 1 Krl 14,18; 15,29 itd.)94

. Po raz kolejny Hiob

zosta przedstawiony na wzr jednego z wielkich praojcw, patriarchy czy Mojesza95.

Bg mwi dokadnie o tym, o czym czytelnik ju wie z wprowadzenia (1,1b): Hiob

jest czowiekiem nienagannym moralnie i religijnie. Pod tym wzgldem nikt nie moe

rwna si z Hiobem. Wyraenie AmK. !yae najczciej w ST odnosi si do samego Boga (np.

Wj 8,6, ale te moe dotyczy czowieka w 1 Sm 10,24 czy dnia w Jr 30,7)96, podkrela

wic wyjtkowo Hioba, co te wynikao ju z 1,4-5. Mona odnie wraenie, e Bg z

satysfakcj chwali si jego pobonoci.

1,9-11 Szatan podejmuje temat, ktry Bg narzuci. Za pomoc pytania retorycznego

formuuje swoj zasadnicz tez: bogobojno Hioba jest interesowna (1,9). Wybiera

jak mona sdzi najwaniejsze z czterech powyszych okrele sposobu postpowania

Hioba, tj. boja Bo (1,1b i 8). Pozostae okrelenia de facto zawieraj si w tym

centralnym pojciu. Cho w swoich sowach szatan zwraca si do Boga w 2. os., to tutaj

mwi o Hiobie, ktry boi si Boga (nie zwraca si do, ale wypowiada si o Bogu)97.

Prawdopodobnie wynika to z faktu, e boja Boa bya utrwalonym i staym wyraeniem

(czym w rodzaju terminus technicus dla ludzkiej pobonoci), ktre oddziaywao

rwnie na konstrukcje z czasownikiem w formie osobowej. Szatan wysuwa

przypuszczenie, e Hiob nie postpuje tak dla samej pobonoci (za darmo, bez powodu

92

D.J.A. Clines, WBC, s.23, ktry dostrzega w tym efekt dramatyczny, polegajcy na nawizaniu rozmowy popychajcej dalej narracj; G. Fohrer, KAT, s.84 zapewne na podstawie dalszego toku rozmowy zakada, e jego celem byo sprawdzanie pobonoci ludzi. 93

Jak chciaby F. Horst, BK, s.14 i R. Gordis, Job, s.15. 94

C. Westermann, Art. db,[,, THAT II, 182nn; H. Strauss, BK, s.396. 95

D.J.A. Clines, WBC, s.24 i in. (pozycja M. Rohde, Der Knecht Hiob im Gesprch mit Mose. Eine traditions- und redaktionsgeschichtliche Studie zum Hiobbuch, Arbeiten zur Bibel und ihrer Geschichte

26, Leipzig 2007 do ukoczenia niniejszego studium nie bya dla mnie dostpna). 96

Zob. D.J.A. Clines, WBC, s.24. 97

C. Kuhl, Vom Hiobbuche und seinen Problemen, s.295.

Komentarz

25

~N"xi; por. Rdz 29,15; Iz 52,3 i Ez 14,2398), lecz dlatego e mu si to opaca. Wprawdzie

szatan nie zaprzecza wprost pobonoci Hioba, a jedynie podwaa jej bezinteresowno,

jednak wraz z bezinteresownoci upadaby te i bogobojno Hioba (1,12)99.

Szatan rozwija swoj myl pokazujc, jak Bg dba o interesy Hioba (1,10). Pytanie

retoryczne czy nie (al{h]) mocno akcentuje przekonanie mwicego. Orzeczenie poprzedza

wysunity na pocztek, stojcy w emfatycznej pozycji zaimek osobowy ty. Za

powodzeniem Hioba kryje si Boe dziaanie. Obrazowo mwic, Bg ogrodzi, otoczy

go i jego dom chronicym ogrodzeniem, ywopotem (Oz 2,8), ktry mia zabezpiecza

przed niebezpieczestwami, tak jak pot przed dzikimi zwierztami100. Sowo dom, co

potwierdza te paralelne wyraenie (1,10a), obejmuje cae, szeroko rozumiane domostwo

Hioba wraz z jego rodzin, sub i majtkiem (ziemi i zwierztami domowymi)101.

Stojce na kocu 1,10a nieomal pleonastyczne dookoa, ze wszystkich stron podkrela

troskliw opiek Boga w kadej sprawie, ogrodzenie zamyka wszystko, co naley do

Hioba, bez adnej luki ze wszystkich stron.

Bg nie tylko chroni Hioba, ale take aktywnie wspiera jego dziaania. Poniewa

rdze $rb oznacza przede wszystkim si yciow, to czasownik w pi. obdarzanie tak si

w sensie deklaratywnym lub faktywnym. Najczciej nie podaje si, na czym konkretnie

polega bogosawiestwo, ktre moe znajdowa wyraz w najrniejszych dobrach102.

Myl o bogosawieniu przez Boga ludzkich czynw jest typowa dla teologii

deuteronomiczno-deuteronomistycznej (Pwt 2,7; 14,29; 16,15; 24,19; por. te Ps

90,17)103. Bogosawiestwo skierowane jest na wysiki tych, ktrzy s posuszni Bogu i

Jego przykazaniom. W wietle teologii deuteronomistycznej nie moe dziwi, e Bg

wspiera czowieka tak doskonale speniajcego wol Bo jak Hiob. Dziki temu stada

Hioba (tak mienie zostao zidentyfikowane w 1,3) rozprzestrzeniy si po kraju.

Czasownik #rp opisuje przekraczanie granic czy ogranicze z powodu ogromnej

liczebnoci (Rdz 28,14)104. Zwierzta hodowlane mnoyy si i w ten sposb powiksza

si majtek Hioba. Tak samo Bg bogosawi patriarchom (Rdz 30,30.43).

W kocu szatan wyciga wniosek ze swoich zastrzee (1,11), wzywajc Boga (dwa

impt.) do sprawdzenia, jaka jest w rzeczywistoci pobono Hioba. Wycignicie rki

oznacza najczciej wrogie dziaanie przeciwko komu (Rdz 37,22; Wj 3,20; 9,15), a rka

w sensie przenonym si, moc. W ST ok. 200 razy mwi si o rce Boej, ktrej czynom

(stwrczym Iz 45,12; zbawczym Wj 13,9; karzcym Ps 39,11) czowiek nie moe si

98

Zob. T. Veijola, Abraham und Hiob, s.130. O ~N"xi M.A. Klopfenstein, ~N"xi (h iinnm) im Hiobbuch, s.118nn. 99

J. Ebach, Streiten 1, s.13; G. Ravasi, Hiob 2, s.29n czy J. Marbck, Lohn Verdienst - umsonst?, s.230 susznie podkrelaj kluczow rol tego sowa. 100

HAL; G. Fohrer, KAT, s.85. Tutaj z pewnoci nie chodzi o ograniczenie swobody, lecz o ochron (por. np. Wj 33,22, z obocznym czasownikiem $kf). 101

Por. E. Jenni, Art. tyIB;, THAT I, 308nn; H.A. Hoffner, Art. tyIB;, TWAT I, 629nn. 102

Zob. C.A. Keller, Art. $rb, THAT I, 358nn i J. Scharbert, Art. $rb, TWAT I, 825nn. 103

Por. F. Horst, BK, s.15; D.J.A. Clines, WBC, s.26. 104

Th. Hartmann, Art. br;, THAT II, 724.

Hiob 1-2

26

przeciwstawi (Pwt 32,39)105. Drugie zdanie pokazuje, na czym konkretnie ma polega

dziaanie Boej potgi: uderzeniu czy zesaniu plagi, zniszczenia106 na wszystko, co Hiob

posiada (por. 1,10). Szatan jest przekonany wyraajc to ponownie pytaniem

retorycznym podkrelajcym jego pogld (al{-~ai)107 e wtedy Hiob otwarcie (dos. w

twarz twoj) bdzie przeklina (do uycia czasownika $rb pi. zob. 1,5) Boga. Ju nie w

mylach, czego u swoich dzieci obawia si Hiob (1,5), lecz wprost i cakowicie zaprzeczy

swojej bogobojnoci. Teraz wyranie wida, e podwaenie bezinteresownoci wiary

Hioba (1,9) suy zaprzeczeniu jego wiary w ogle108. Szatanowi chodzi zatem o kwesti

zasadnicz, czy w ogle jest moliwa prawdziwa pobono, czyli pobono za nic, bez

zapaty, nagrody. Taktyka szatana jest klarowna: wpierw wysuwa przypuszczenie o

interesownej pobonoci czowieka (1,9), co dokumentuje faktyczn opiek Boga dla

pobonego (1,10), by zaproponowa przeprowadzenie testu i sprawdzi, czy w ogle

czowiek moe by bogobojny (1,11). Jeli Hiob jako najdoskonalszy i wyjtkowo

pobony z ludzi nie przeszedby pomylnie takiego sprawdzianu, to tym samym

okazaoby si, e zaufanie Bogu po stronie czowieka nie jest moliwe, a moe

funkcjonowa jedynie w zamian za co, gdy jest nagradzane yciowym powodzeniem. W

oparciu o przypadek Hioba ma zosta sprawdzone, czy czowiek jest zdolny do

prawdziwej bogobojnoci109. Nie jest to wic problem teodycei, ale obrona czowieka

przed zarzutem niezdolnoci do bezinteresownej pobonoci110.

1,12 W odpowiedzi Bg upowani szatana do przeprowadzenia takiej prby, co

przypomina przekazanie zadania przez monarch podwadnemu (delegacja). Zgodnie z

wyzwaniem (1,11) wszystko, co naley do Hioba, poddane zostao wadzy (dos. rce)

szatana. Zatarte zostaje rozrnienie pomidzy dziaaniem (sprawczym) Boga i czynami

(zleconymi) szatana111. Jednak upowanienie to ma ograniczenie, nie wolno mu uderzy w

samego Hioba (do wyraenia wyciga rk zob. poprzedni wiersz). Szatan wcale nie

domaga si takiego prawa, a takie ograniczenie nie byoby potrzebne. Jest zatem

zapowiedzi, e na tym prba si nie zakoczy (zob. 2,1nn).

Po otrzymaniu upowanienia szatan odszed sprzed oblicza wadcy JHWH (por.

przyjcie z 1,6b) z misj, ktra wynika z decyzji podjtych w czasie narady na

105

A.S. van der Woude, Art. dy;, THAT I, 667nn. 106

O [gn q. M. Delcor, Art. [gn, THAT II, 37nn i D.J.A. Clines, WBC, s.28. 107

Schwursatz HAL; F. Horst, BK, s.16. 108

Zob. F. Horst, BK, s.16; J. Ebach, Hiobs Post, s.19n. 109

Zob. H. Gese, Lebenssinn, s.163; H.-J. Hermisson, Erlser, s.686. P. Volz, SAT, s.8n; A. Weiser, ATD, s.31; G. Fohrer, KAT, s.86 odnajduj tutaj motyw zakadu bogw poczony z prb wiary (Rdz 22; por. te Sdz 6; 13); por. te R.E. Murphy, Odpowiedzi, s.80n i 96n; V. Maag, Hiob, s.11. Jednak mona wtpi, czy kategoria zakadu dobrze opisuje przedmiot sporu, skoro szatan nie dziaa jako niezalena od Boga instancja i nie jest stron wystpujc przeciwko Bogu; zob. D.J.A. Clines, WBC, s.27. O prbie wiary i zwizkach z Rdz 22 H. Strau, Gen 22, s.377nn (i T. Veijola, Abraham und Hiob, s.130nn). 110

Tak te M.H. Pope, AncB, s.LXXIVn. 111

Zob. D.J.A. Clines, WBC, s.29.

Komentarz

27

niebiaskim dworze (por. 1 Krl 22,22; Za 6,5)112. Tym samym dobiega do koca druga

scena dziejca si na dworze Boym (1,6-12).

1,13 Pocztek nowej sceny zaznaczony zosta ponownym (podobnie skonstruowanym

jak w 1,6a) podaniem czasu akcji. Jest to dzie, w ktrym synowie i crki, przebywali w

domu pierworodnego113

z synw Hioba i ucztowali (dos. jedli i pili), tak jak to mieli w

zwyczaju (1,4). Chocia dopiero ostatnia katastrofa bdzie zwizana z podanymi tutaj

okolicznociami (1,18n), to ju od tego miejsca czytelnik bdzie musia liczy si z tym,

e co strasznego przydarzy si dzieciom Hioba.

Na Hioba spadn cztery nieszczcia, co zdaje si mie wymiar symboliczny: cztery

katastrofy prowadz do cakowitej ruiny (Ez 14,12-23; Za 2,1-4; Gilgamesz XI,177-185;

por. Ap 9,13-15)114

.

1,14-15 Do Hioba przybywa (pierwszy) posaniec115 z wiadomoci. W czasie prac

polowych Sabejczycy (Szebejczycy) napadli na pracujce zwierzta i ludzi. Byki suyy

Hiobowi do orki pl (co wiadomo ju byo z 1,3), za pasce si obok olice

prawdopodobnie transportoway narzdzia i jedzenie na pola116. Napad nastpi ze strony

Szeby/Saby, a cilej jej mieszkacw. Szeba bya znaczcym miastem w poudniowo-

zachodniej czci Pwyspu Arabskiego (1 Krl 10,1nn; Iz 60,6; Jr 6,20; Hi 6,19), znanym

orodkiem handlu, ktrego handlarze byli dowiadczonymi karawaniarzami. Zaskakuje

wic, e mieliby si trudni napadami na obszary odlege o ponad tysic kilometrw117. W

6,19 pojawia si paralelnie do Temy, a na listach genealogicznych z Rdz 10,7; 25,3 zaraz

obok Dedanu, ktry znajdowa si w pnocnej Arabii118. Wg Jl 4,8 Sabejczycy trudnili si

take handlem niewolnikami. W wyniku napadu Hiob traci woy i olice, cz swojego

majtku z 1,3. Gin od miecza jego sudzy (~yrI['N>h; jak w Rdz 22,3.5.19)119.

112

G. Fohrer, KAT, s.86; D.J.A. Clines, WBC, s.29. 113

Narrator w aden sposb nie sugeruje, by fakt, e uroczysto miaa miejsce w domu pierworodnego, mia jakie szczeglne znaczenie. Raczej chce jedynie pokaza, e odbywaa si ona w domu najwaniejszego spord synw Hioba, co moe potgowa napicie. Nie jest wykluczona interpretacja G. Fohrera (KAT, s.89), wedug ktrej by to pocztek nowego cyklu przyj po przebaganiu, ktre zamykao za kadym razem cykl uroczystoci w domach kolejnych synw (por. 1,4n). Rwnie A. de Wilde, OTS, s.88 sdzi, e katastrofa, ktra miaa miejsce w czasie uroczystoci u pierworodnego, pokazuje, e byli oni nieobcieni win. W kadym razie cakowicie jasne jest, e katastrofy nie miay nic wsplnego z win czowieka (1,10); zob. D.J.A. Clines, WBC, s.31. 114

D.J.A. Clines, WBC, s.30; te J. Ebach, Streiten 1, s.17. 115

%a"l.m; to osoba pokonujca dystans przestrzenny z okrelon misj, najczciej z wiadomoci (zob. R.

Ficker, Art. %a"l.m;, THAT I, 900nn). T. Veijola, Abraham und Hiob, s.138n sdzi, e posacy Hioba

nawizuj do postaci z Rdz 22,11. 116

G. Fohrer, KAT, s.89; D.J.A. Clines, WBC, s.31. 117

Wg E.A. Knaufa (Supplementa Ismaelitica, s.26n) autor chce w ten sposb odmalowa niespokojne czasy panowania Nabonida. 118

F. Horst, BK, s.17; Cz. Jakubiec, PST, s.60; por. Calwer Bibellexion, 1146n i Encyklopedia biblijna, 1068. Wg Archologisches Bibellexikon, 381n u pocztku ery chrzecijaskiej Saba panowaa nad caym Pwyspem Arabskim. Z kolei zdaniem G. Fohrera (KAT, s.90) ich wzmiankowanie ma dowodzi bardzo dawnego pochodzenia opowiadania, z czasw, gdy Sabejczycy byli jeszcze beduinami dopuszczajcymi si rozbojw. 119

T. Veijola, Abraham und Hiob, s.140n.

Hiob 1-2

28

Zbiec (jlm ni. oznacza uniknicie miertelnego niebezpieczestwa, ucisku lub

zagroenia ze strony wrogw120) udao si tylko jednemu z nich. Nierzadko w ST pojawia

si motyw jedynego ocalonego (wyraany rnymi sowami: Rdz 44,20; Joz 13,12; 1 Krl

18,22 itp.), ktrego celem moe by przekazanie informacji (1 Sm 22,20; por. 2 Sm 1,3;

Ez 24,26)121. Jego celem byo przekazanie Hiobowi strasznej wiadomoci (dgn hi.122).

1,16 Zanim skoczy przemawia pierwszy posaniec, przybywa ju drugi,

przynoszcy kolejn z wiadomo (podobnie w 1 Krl 1,42; por. Rdz 24,15; Dn 4,28).

Potny ogie boy spad z nieba. Czciej spotykamy w ST wyraenie ogie z nieba

(Rdz 19,24; 2 Krl 1,10.12.14; 1 Krn 21,26; 2 Krn 7,1). Odnosi si do burzy z piorunami,

do byskawicy (2 Sm 22,13n), ktra kojarzona bya z dziaaniem Boga (Lb 11,1; 16,35;

1 Krl 18,38)123. O ogniu mwio si w ST, e pochania czy poera rzeczy lub ofiary124.

Byskawice potnej i przeraajcej burzy poraziy cae stado drobnego byda (owiec

i kz) wraz z pascymi je sugami (zob. 1,3), tak e spony doszcztnie. Posaniec

przypuszczalnie zakada, e za tym nieszczciem stoi Bg. Podobnie jak w przypadku

pierwszej katastrofy ocalaa z niej tylko jedna osoba, by mc o tym poinformowa Hioba.

1,17 Sytuacja powtarza si po raz trzeci. Gdy drugi posaniec jeszcze mwi, przyby

nastpny z kolejn wieci o nieszczciu, z ktrego ocala tylko on sam. Jacy

Chaldejczycy (rzeczownik bez przedimka)125

wystpili trzema zastpami wojskowymi

(ich okrelenie sowem varo wskazuje, e chodzi o oddziay podlegajce pojedynczemu

dowdcy)126, zabierajc wielbdy (zob. 1,3) i ponownie mordujc sugi Hioba (dokadnie

jak w 1,15). Chaldejczykw nie naley chyba wiza z imperium nowobabiloskim127,

lecz jest to okrelenie grup beduinw z terenw pustynnych Syrii i Arabii lub

przemieszczajcych si pomidzy poudniow Mezopotami a pnocn Arabi128. W Rdz

22,22 df,K, jest synem Nachora i Milki, zwizanym z ludami aramejskimi (jak i Uz/Us; por.

1,1). By moe chodzi o przodkw wadcw pniejszego mocarstwa129 lub nazw

rozszerzon na plemiona koczownicze130.

120

E. Rupert, Art. jlp, THAT II, 420nn. 121

D.J.A. Clines, WBC, s.32. Jak pokazuje H. Strau, Hiobrahmen, s.564, w Ez jest to posaniec, ktrego rol jest poinformowanie o sprawiedliwym Boym sdzie (por. te Prz 19,5). 122

Czasownik ten czsto zakada dystans przestrzenny, a przekazana wiadomo jest wana dla odbiorcy; C. Westermann, Art. dgn, THAT II, 31nn. 123

F. Horst, BK, s.18 widzi tutaj w byskawicy naturalne zjawisko; podobnie D.J.A. Clines, WBC, s.32, ktry jednak sformuowanie ogie boy postrzega jako archaiczne. Natomiast G. Fohrer, KAT, s.90 dosownie traktuje wskazanie na jego boskie pochodzenie, co miaoby pokazywa, e szatan dysponuje wszystkimi boskimi rodkami (opis o charakterze bajkowym). 124

Zob. F. Stolz, Art. vae, THAT I, 242nn (tam te o czasowniku r[b). 125

R. Gordis, Job, s.16n. 126

HAL. Strategia podziau wojska na trzy oddziay bya dosy typowa (Sdz 7,16; 9,43; 1 Sm 11,11; 13,17); G. Fohrer, KAT, s.90. 127

Inaczej E.A. Knauf, Supplementa Ismaelitica, s.26, wedug ktrego autor miaby wiadomie osadzi Hioba w burzliwych czasach Nabonida. 128

G. Fohrer, KAT, s.90; D.J.A. Clines, WBC, s.32n. 129

G. Fohrer, KAT, s.90 i R. Gordis, Job, s.17. 130

F. Horst, BK, s.18; por. te D.J.A. Clines, WBC, s.33.

Komentarz

29

Hiob w tych trzech katastrofach straci cay swj majtek, ktry przedstawiono w 1,3.

Stao si to w cigu jednego dnia, czy nawet kilku chwil. Jednak z wprowadzenia tej

sceny w 1,13 czytelnik mg si spodziewa, e to jeszcze nie koniec nieszcz. Napicie

wzrasta, akcja zblia si do punktu kulminacyjnego.

1,18-19 Kolejny posaniec przynosi jeszcze gorsz wiadomo. Wpierw informuje

Hioba o tym, o czym czytelnik wie ju z 1,13: wszystkie jego dzieci razem ucztoway w

domu pierworodnego. Wtedy potny wiatr (jeszcze w 1 Krl 19,11; Jon 1,4) znad pustyni

uderzy w ten dom. W wietrze tym widziano najczciej sirocco, ktre pojawia si w

Palestynie sporadycznie na pocztku roku (por. oranie w 1,14), powodujc sporo szkd131.

Taki wiatr moe by te wynikiem Boego sdu (Oz 13,15; Iz 27,8; Jr 4,11; 18,17)132.

Cho w ramach prologu nie moe by pojmowany jako kara (1,1.8), to jest wizany z

Boym dziaaniem (por. 1,16). Na Hioba spadaj dwie klski, bdce wynikiem napadw

wrogich grup grabiecw (pierwsza i trzecia katastrofaa w 1,15 i 17), i dwie wynikajce z

dziaania si natury, za ktrymi mniej lub bardziej wyranie stoi sam Bg. Wirujcy wiatr

uderzajcy w cztery (por. liczba czterech nieszcz) rogi domu powoduje ostateczn

katastrof, umiercajc cae potomstwo Hioba. Tym razem inaczej ni w 1,15-17

rzeczownik ~yrI['n> oznacza przede wszystkim synw i crki (1,18), a nie sub133, cho

moe on obejmowa take sugi (Hioba lub jego dzieci), ktre zginy pod gruzami

domu134

.

Znw z katastrofy ocala tylko jeden posaniec. Hiob utraci zatem nie tylko swj

majtek (z 1,3), ale te swoje potomstwo (z 1,2), tak e nie pozostao mu ju nic z tego, co

posiada. Przy czym opis zosta tak skonstruowany, e katastrofy odbieraj mu jego

mienie w odwrotnej kolejnoci do 1,2-3135, co wiadczy o precyzyjnej, wyszukanej

konstrukcji opowiadania. Spenione zostao wszystko, czego zada szatan (1,11), ktry

uzyska na to Bo akceptacj (1,12).

Czytelnik dowiaduje si o nieszczciach, tak samo jak Hiob, z ust posacw, ktrzy

jeden za drugim przybywaj z wieci o nieszczciach. W cigu paru chwil wali si cay

wiat Hioba136, ktremu jak wadcy posacy przynosz tragiczne wiadomoci (por. 2 Sm

11,22; 2 Krl 10,8).

1,20 Przychodzi pora na reakcj Hioba. Skadaj si na ni zarwno gesty, jak i sowa

(1,21). Cho czasownik ~wq moe wyznacza pocztek jakiej akcji, dziaania137, to do

obrazu wadcy przyjmujcego, jak mona si domyla, posacw na siedzco pasuje

raczej rzeczywiste powstanie. Rozdzieranie szat byo zwyczajem aobnym (Kp 10,6; Joz

7,6; por. Rdz 37,29; 2 Sm 13,19; Est 4,1), mimo e trudno ustali jego pochodzenie czy

131

D.J.A. Clines, WBC, s.33 i R. Albertz, C. Westermann, Art. x;Wr, THAT II, 728n. 132

G. Fohrer, KAT, s.91. 133

G. Fohrer, KAT, s.91; D.J.A. Clines, WBC, s.33. 134

Zob. D.J.A. Clines, WBC, s.33; F. Horst, BK, s.18. 135

Zob. G. Fohrer, KAT, s.88. 136

Zob. J. Ebach, Streiten 1, s.17. 137

HAL i S. Amsler, Art. ~wq, THAT II, 638.

Hiob 1-2

30

symbolik (wyraz blu?)138. Hiob rozrywa wierzchni szat, rodzaj paszcza bez rkaww,

kosztowne odzienie (Ezd 9,3.5)139. Podobnie golenie gowy byo powszechnym

zwyczajem aobnym (Jr 7,29; Mi 1,16; zob. Iz 15,2; 22,12 itp.)140. S to zatem gesty czy

zachowania konwencjonalne.

Nastpnie Hiob pada na ziemi, co byo najczciej wyrazem unienia si i oddawania

czci przed wadc, krlem (Rdz 44,12; 1 Sm 20,41; 2 Sm 1,2; 14,4.33) czy Bogiem (Rdz

22,5; 24,26.48.52; Joz 5,14; por. Sdz 13,20; 1 Sm 5,3n)141, cho nie mona wykluczy, e

byo kolejnym gestem aobnym (Joz 7,6)142. Jest wic przede wszystkim proskinez,

pokonem skadanym twarz do samej ziemi. Gdy adresatem pokonu jest Bg, to staje si

zasadnicz, religijn postaw czowieka143. Hiob korzy si przed Bogiem. Skoro za

moment przemwi, to by moe jest to take rodzaj gestu modlitewnego (por. Iz 44,17).

1,21 Pobono Hioba w nieszczciu obrazuj rwnie jego sowa, wyznanie, ktre

przechodzi w rodzaj hymnu. Na pocztku formuuje ogln prawd dotyczc jego ycia

(w 1. os.), jak i ycia kadego czowieka: nago, czyli bez niczego144, czowiek si rodzi i

tak samo nic nie zabierze ze sob, umierajc (Kzn 5,14; zob. te Syr 40,1)145. Hiob zdawa

sobie spraw z ograniczonoci ludzkiego ycia, z realnoci mierci, ktra zabiera

czowiekowi wszystko, co ma. Nie musi to by wcale wyrazem rezygnacji czy nihilizmu,

tylko dojrza ocen rzeczywistoci ludzkiego ycia. Najbardziej zaskakujce w tej

mdrociowej sentencji jest sformuowanie o mierci jako powrocie do ona matki.

Niezbyt przekonujce s wyjanienia chcce widzie w tym eufemistyczne okrelenie

szeolu czy zwrot uwarunkowany metrycznie146. W ST wspistniej dwa wyobraenia o

powstaniu czowieka: w onie matki oraz w onie ziemi (obok siebie w Ps 139,13.15; por.

Syr 40,1; Rdz 2,7 i 3,20). Hiob, czc obydwa obrazy, wypowiada swoje przekonanie o

powrocie (kadego czowieka) do matki ziemi147.

Do sentencji doczy wypowied teologiczn148, ktra pokazuje, e wszystko

zawdzicza Bogu. Skoro bez niczego czowiek przychodzi na wiat, to Bg daje

wszystko, ale ma te pene prawo wszystko odebra. Podobn myl sformuowa ju

138

D.J.A. Clines, WBC, s.34; F. Horst, BK, s.18n; zob. te G. Fohrer, KAT, s.91n. 139

Czsto bdcy oznak dystynkcji (np. arcykapana); G. Fohrer, KAT, s.88; D.J.A. Clines, WBC, s.34. 140

F. Horst, BK, s.19; D.J.A. Clines, WBC, s.34n; mimo prb wyeliminowania tego zwyczaju (Pwt 14,1). Czy chodzi o co w rodzaju samookaleczenia? 141

Tak G. Fohrer, KAT, s.92; D.J.A. Clines, WBC, s.35. 142

F. Horst, BK, s.19 i R. Gordis, Job, s.17, cho Jozue pada przed ark przymierza. Moe te obrazowa miertelne przeraenie (1 Sm 28,20). E. Kutsch, Trauerbruche, s.87 uwaa, e takiego gestu zwyczaje aobne nie obejmoway. 143

H.-P. Sthli, Art. hwx, THAT I, 530nn; w taki te sposb oddawano cze gwiazdom (Pwt 4,19; Jr

8,2), anioowi Boemu (Lb 22,31), wityni (2 Krl 5,18) czy grze witej (Ps 99,9). 144

Zw. F. Horst, BK, s.19. 145

D.J.A. Clines, WBC, s.36: pesymistyczna generalizacja starotestamentowej mdroci. 146

F. Horst, BK, s.19; wbrew propozycjom G. Fohrera (KAT, s.93) czy R. Gordisa (Job, s.18). 147

D.J.A. Clines, WBC, s.39; J. Ebach, Streiten 1, s.27n; F.V. Reiterer, Das Verhltnis Ijobs und Ben Sira, s.426; podobnie F. Horst, BK, s.19. D.J.A. Clines za G. Ricciotti, Et nu jy retournai (Job 1,21), ZAW 67 (1955), s.249-251 przywouje take zwyczaj chowania ludzi w pozycji embrionalnej. 148

G. Fohrer, KAT, s.93; D.J.A. Clines, WBC, s.37.

Komentarz

31

Deuteroizajasz (45,7), mona j spotka te w Syr 11,14149. Hiob zdawa sobie spraw, e

za jego powodzeniem (por. 1,10), jak i za nieszczciami (por. 1,11n) stoi ostatecznie

Bg. Wszystko znajduje si w Jego rkach. Sowa Hioba zamyka hymniczna formua150

(identyczne sformuowanie spotykamy w Ps 113,2151), za pomoc ktrej oddaje si Bogu

chwa (%rb pu.). Imi jest nieraz synonimem Boga, zwaszcza w jzyku kultu (Ps 96,2)152.

Imi JHWH tylko tutaj i w 12,9 znajduje si w ustach bohaterw ksigi (Hioba). Wbrew

oczekiwaniu szatana z 1,11 Hiob nie przeklina, ale otwarcie chwali Boga. Potwierdza w

peni swoj wiar i pobono. Sformuowanie w 3 os. (juss.) jest by moe rwnie

skierowane do czytelnikw, ktrzy maj Bogu dzikowa i nie traktowa losu Hioba jako

powodu do zorzeczenia Bogu153. Nie ulega najmniejszej wtpliwoci, e prba wypada

pomylnie dla Hioba (i dla ludzi w ogle).

1,22 Na zakoczenie tej sceny swj komentarz daje jeszcze narrator154, konstatujc

pobono Hioba we wszystkich dowiadczeniach, ktrymi zosta dotknity. Nie dopuci

si grzechu (por. 1,5) ani nic nie powiedzia przeciwko Bogu. Dokadne znaczenie

rzeczownika hl'p.Ti nie jest pewne. Pojawia si jeszcze w Jr 23,13 i by moe w Hi 24,12.

HAL wyprowadza znaczenie od rdzenia lpt1 (mwi niedorzecznie)155. Narrator zapewnia

zatem, e Hiob nie obrazi w niczym Boga, nie mwi przeciwko niemu niczego, co

byoby niewaciwe, niestosowne czy niedorzeczne (jest odwrotnoci bogosawienia

Boga z poprzedniego wiersza). Nawet jeli sam rzeczownik nie musi oznacza mwienia,

to Hiob mgby przypisywa Bogu co niewaciwego, niestosownego jedynie za pomoc

sw156.

2,1-2 Cho Hiob dowid swej bogobojnoci, a opowiadanie zdawao si dobiec kresu

w 1,22, okazuje si, e to jeszcze nie koniec. Ponownie dochodzi do narady w niebie

(2,1-7a), ktra rozpoczyna si znw wskazaniem nowego momentu czasowego (1,1a;

zmiana czasu akcji). Powtrzono tutaj prawie dosownie 1,6n. Jedyn wiksz rnic jest

149

D.J.A. Clines, WBC, s.39 w jednej z mezopotamskich sentencji mona odnale sformuowanie: Krl da i krl wzi, dugie ycie krlowi. Wg G. Fohrera (KAT, s.93) sowa te oznaczaj, e czowiek otrzymuje wszystko niejako w dzieraw, tak e Bg zawsze ma prawo odebra to, co naley do Niego. 150

O hymnie jako gatunku literackim W.H. Schmidt, Wprowadzenie, s.254n; J. Slawik, Literacki

charakter, s.111; F. Crsemann, Hymnus, s.45nn.69n; C. Westermann, Sprache und Struktur, s.74nn. Od hymnu rni j brak formalnego wezwania do wielbienia Boga w 2. os., w miejscu ktrego stoi zawoanie w juss. Rwnie poprzedzajc zawoanie sentencj (1,21a) trudno byoby uwaa po prostu za tre lub uzasadnienie hymnicznego wezwania. Zob. te W. Vogel, Jobs Empty Pious Slogans (Job 1,20-22; 2,8-10), s.371. 151

Bez wzgldu na to, czy wywodzi si z hymnu lub dzikczynienia, czy tylko wtrnie znalaza w nich swoje zastosowanie; zob. W. Schottroff, Der altisraelitische Fluchspruch, s.167n. 152

A.S. van der Woude, Art. ~ve, THAT II, 951n.956; por. D.J.A. Clines, WBC, s.40. 153

D.J.A. Clines, WBC, s.39. 154

Zob. te Cz. Jakubiec, PST, s.61. 155

W znaczeniu analogicznym do lpeT' (zob. 6,6); podobnie R. Gordis, Job, s.18. J. Marbck. Art. lpeT',

TWAT VIII, 730 przypuszcza, e rnica midzy tymi dwoma wyrazami polega jedynie na tym, e w przypadku hl'p.Ti nie mamy do czynienia z pojciem kolektywnym, lecz z nomen unitatis (tak te HAL; o

nomen unitatis W. Gesenius, Grammatik, 122t). 156

Zob. J. Marbck, TWAT VIII, 730.

Hiob 1-2

32

stojce na kocu i zdublowane wyraenie aby stan przed JHWH, ktre zostao

prawdopodobnie dodane wtrnie157. Poza tym w 2,2 stoi inna partykua pytajna oraz forma

defektywna inf. czasownika jwv.

2,3 Pierwsza cz Boej wypowiedzi (pytanie z uzasadnieniem, 2,3a) powtarza

dokadnie 1,8. Tym razem jednak uzasadnienie jest rozszerzone o wniosek wynikajcy z

prby, jakiej Hiob zosta poddany. Niezmiennie trwa on w swej doskonaej pobonoci.

hM'Tu to rzadki rzeczownik znaczeniowo odpowiadajcy przymiotnikowi ~T' (zob. 1,1.8;

2,3a)158. W pobonoci Hioba nic si nie zmienio. By moe z pewnym alem czy

rozczarowaniem Bg stwierdza, e zosta przez szatana podburzony, by podegany (tws

hi.) przeciwko Hiobowi, co doprowadzio do jego zniszczenia ([lb w intensywnej

koniugacji pi.159; por. Tr 2,2nn). Na kocu pojawia si jeszcze kluczowe sowo z 1,9: ~N"xi,

ktre oprcz za darmo moe te oznacza bez powodu, bez celu (na darmo). Nie byo

adnego powodu, by uderzy w Hioba, ktry przecie by i jest doskonale pobony160. By

moe chodzi rwnie o to, e test by bezcelowy, na darmo, bo przecie nic nowego nie

pokaza161. Prba potwierdzia ju w mniemaniu Boga bezinteresown bogobojno

Hioba.

2,4-5 Szatan nie daje jednak za wygran i chce, by eksperyment mg pj jeszcze

dalej. Przemow swoj zaczyna od wyraenia, ktre zdaje si by przysowiem162. Ale

jego znaczenie jest niepewne: co oznacza dawanie skry w zamian za skr? d[;B; moe

wskazywa na wymian o charakterze handlowym163 i mwi o uczciwej wymianie

rzeczy, ktre maj tak sam warto164. Byaby to dosy typowa tautologia ilustrujca

uczciwy handel wymienny. Podobn zasad w ST sformuowano w kwestii

157

Zob. powysz uwag do tumaczenia. F. Horst, BK, s.21 uwaa, e z powodu wikszej iloci drobnych zmian wzgldem 1,6nn nie mona rozstrzygn, czy jest to wtrne uzupenienie. R. Gordis, Job, s.19 nieprzekonujco przyjmuje nieco inne znaczenie tego powtrzonego wyraenia, ktre miaoby za drugim razem podkrela stanie vis-a-vis swego Mistrza (Lb 16,27; Pwt 7,24; Ps 2,2). 158

Por. B. Kedar-Kopfstein, Art. ~M;T', TWAT VIII, 696n. Rzeczownik fem. znaczeniowo odpowiada ~To i

tumaczony jest jako pobono, nieskazitelno, integralno, niewinno (zob. komentarze). 159

Dos. pore (HAL; D.J.A. Clines, WBC, s.5). 160

G. Fohrer, KAT, s.96; M.A. Klopfenstein, ~N"xi (h iinnm) im Hiobbuch, s.119n. R. Gordis, Job, s.19 podkrela, e sowo powizane jest gramatycznie z czasownikiem [lb, a nie tws. Poniewa jednak

podburzanie przez szatana prowadzio do zniszczenia Hioba, to oba dziaania s cile ze sob powizane (take gramatycznie). Dokadnie odwrotna sytuacja miaa miejsce w Ez 14,23 (zob. K. Schmid, Innerbiblische Schriftdiskussion im Hiobbuch, s.253), co przemawiaoby za interpretacj, wedug ktrej Bg uwaa, e te straszne nieszczcia spotkay Hioba bez powodu (T. Veijola, Abraham und Hiob, s.130 argumentuje za literack zalenoci od Ez 14) 161

Tak interpretuje F. Horst, BK, s.24 (przeciwko czemu wystpuje M.A. Klopfenstein, ~N"xi (h iinnm) im Hiobbuch, s.119n). Za D.J.A. Clines, WBC, s.42 chce rozumie sowo w obu znaczeniach, cho bezcelowo prby miaaby wynika z tego, e bya niewystarczajco ostra i dlatego nie przyniosa rezultatu. Jednak nie wydaje si, eby Bg mia zakada, i test nie przynis rozstrzygnicia. 162

D.J.A. Clines, WBC, s.43 i in. 163

HAL; G. Fohrer, KAT, s.96; R. Gordis, Job, s.20; D.J.A. Clines, WBC, s.5. 164

W HAL powoano si na beduisk zasad handlow ra)s bira

)s, tj. gowa za gow, czyli sztuka

zwierzcia za sztuk; F. Horst, BK, s.24n. D.J.A. Clines, WBC, s.43 przywouje podobne ugaryckie sformuowanie bta kima bti, tj. dom twj za dom mj.

Komentarz

33

odszkodowania (Wj 21,23-25). Przysowie posuyo do pokazania, e prba nie sza

wystarczajco daleko, tj. nie odpowiadaa zasadom adekwatnej wymiany, ktra

obowizuje w handlu. Bo czowiek jest gotw odda wszystko w zamian za swoje ycie

czy samego siebie165

.

Nie ma jednak potrzeby, by pod pojcie skra z domniemanego przysowia podoy jakie

konkretne tr