Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Slitgigt í mjöðm
Rósa Björk Þórólfsdóttir
Slitgigt
• Sjúkdómur sem einkennist af eyðileggingu liða
– Brjóskeyðing
– Allir hlutar liðarins koma við sögu– Allir hlutar liðarins koma við sögu
• Leggst helst á liði sem bera þunga
Flokkun slitgigtar
Primary
• Orsök óþekkt
• “Wear and tear”
• Aldurstengt
Secondary
• Þekkt undirliggjandi orsök– Breyting í byggingu liðs
• Aldurstengt
Fá allir primary slitgigt að lokum?
Orsök til staðar en ekki þekkt?
Secondary slitgigt - Orsakir
• Offita
• Trauma
• Iatrogen
• Meðfæddir gallar
...Hvaða sjúkdómur sem er sem leggst á liði getur valdið slitgigt!
• Meðfæddir gallar
• Bólgusjúkdómar
• Metabolic/endocrine
• Osteonecrosis
• Neuropathiur
Slitgigt – áhættuþættirPrimary og secondary
ErfðirErfðirKyn/hormónastatus
OffitaHá beinþéttni
Aldur
TraumaLögun liðs
LegaNotkun
Sjúkdómsferlið
1) Niðurbrot brjósks
2) Synovial erting
3) Remodelling
4) Beinbreytingar4) Beinbreytingar
– Sclerosa og cystumyndun
5) Disorganization
Faraldsfræði slitgigtar í útlimaliðum
• Algengasta orsök bæklunar meðal stoðkerfissjúkdóma
• 15% vestrænna þjóða fá einkenni á lífsleiðinni
• 65 ára:• 65 ára:
– 80% með merki slitgigtar skv. myndgreiningu
– 25-30% með einkenni
Hné 41% F>M
Hendur 30% F>M
Mjaðmir 19% F<M
Ökklar 4% F<MÖkklar 4% F<M
Axlir 3% F>M
Olnbogar 2% F<M
Slitgigt í mjöðm
• Mekanískar orsakir > undirliggjandi sjúkdómar
– Ballettdansarar og farmer´s hip
• Karlar ≥ konur
Staðsetning slitgigtar í mjöðm
Superior hluti liðs
• Algengara form
• Oftast unilateral
• Karlar > konur
Slæmar horfur
Medial/central hluti liðs
• Sjaldgæfara
• Oftast bilateral
• Konur > karlar
• Betri horfur• Slæmar horfur • Betri horfur
Megineinkenni slitgigtar í mjöðm
1. Verkur
2. Hreyfiskerðing
3. Göngulagstruflun
Verkur
• Hvar? – Nári. Utanvert læri (sjaldgæfara)
– Oftast einn liður
– Leiðni? – rasskinn, læri, hné, sköflungur
• Byrjun? – smám saman versnandi á • Byrjun? – smám saman versnandi á mánuðum/árum
• Hvænær? - Tengist áreynslu. Góðir/slæmir dagar
• Hvernig? Dull -> stingandi
Hreyfiskerðing
• Orsök: Beinnabbar breyta lögun liðflata og capsula þykknar
• Óeðlileg staða
– Flexion -> bakverkir– Flexion -> bakverkir
– Adduction -> fótur styttist
• Erfitt að reima skó, klippa táneglur o.s.frv.
• Vægur morgunstirðleiki
Göngulagstruflun
• Antalgic hip gait
Skoðun
• Offita• Göngulag• Mæla lengd útlima• Skert hreyfigeta og brak við hreyfingu• Kraftminnkun og vöðvarýrnun• Kraftminnkun og vöðvarýrnun• Fixeruð staða: flexion
– Thomas´ test
• Næmt próf: sársauki og skert hreyfigeta við flexion, external rotation og abduction.– Faber
Thomas´test
Patrick´s test/faber sign
Rannsóknir
• Blóðprufur
• Myndgreining
– Röntgen
– MR– MR
– Isótópaskann
• Liðspeglun
• Liðvökvi
Það er hægt að lesa gegnum slitgigtarliðvökva!
Tillaga að greiningarskilmerkjum
• 2 af 3:
1) Sökk undir 20
2) Beinnabbar á rtg.
3) Lækkað liðbil á rtg.3) Lækkað liðbil á rtg.
Meðferð
• Fræðsla/ráðgjöf:
– “Ef það er vont, ekki gera það”
– Hjálpartæki, sjúkraþjálfun o.fl.
• Lyfjameðferð• Lyfjameðferð
– Verkjameðferð: Paracetamol og NSAID
• Sprautur í lið
• Skurðaðgerð
Sterasprautur í liði
Kostir
• Hægja á brjóskniðurbroti og beinnabbamyndun skv. dýratilraunum
• Skammtíma verkjastilling
Gallar
• Vandasamt að stinga
• Fylgikvillar s.s. sýkingar
• Rannsóknum ber ekki • Skammtíma verkjastilling
• Rannsóknum ber ekki saman um gagnsemi
Hyaluronansprautur:Ávinningur ekki afgerandi
Aðgerð: mjaðmarskipti
• Báðum liðflötum skipt út fyrir gerviefni
• Góður árangur í yfir 98% tilfella
– Helsta markmið verkjastilling
– Einnig: aukin hreyfigeta og bætt – Einnig: aukin hreyfigeta og bætt
göngulag
Sementeraður liður – Ósementeraður liður
Fylgikvillar
Snemmkomnir
• Brot
• Taugaskaði
Síðkomnir
• Djúpar sýkingar
• Heterotrophic ossification• Taugaskaði
• Sáravandi: – Hematom
– Sýkingar
• Dislocationir
• DVT og lungnarek
• Heterotrophic ossification
• Aseptic loosening
Enduraðgerð
• Ábendingar:
– Aseptic loosening, djúpar sýkingar, endurteknar dislocationir, mechanical failure
• Tæknilega flókin:• Tæknilega flókin:
– Minna bein að vinna með
– Aukin hætta á brotum
• Hærri tíðni fylgikvilla
Ábendingar/Frábendingar
...1400 liðspeglanir á hné á ári þar sem um leið er gerð aðgerð með skröpu (shaver)... má búast við að allnokkur hluti aðgerðanna sé framkvæmdur vegna gruns eða vissu um slitgigt. aðgerðanna sé framkvæmdur vegna gruns eða vissu um slitgigt. Annarra vandamála á borð við liðþófaskaða sem aðgerðar þurfi við er a.m.k ekki getið.
Viðamiklar rannsóknir sem gerðar hafa verið á undanförnum áratug benda eindregið til þess að slitgigt í hné sé almennt ekki ábending fyrir liðspeglunaraðgerð (Moseley JB, et al, NEJM 2002;347:81-8; Kirkley A, et al, NEJM 2008;359:1097-107). Liðspeglanir hafa jafnvel gert illt verra.
Mikilvægt er að heilbrigðisstarfsfólk hafi í huga ofnotkun á þjónustu og oflækningar og stemmi stigu við henni.
Takk fyrir