Slobodan Jovanovic-O Svetozaru Markoviću

8/12/2019 Slobodan Jovanovic-O Svetozaru Markoviću

http://slidepdf.com/reader/full/slobodan-jovanovic-o-svetozaru-markovicu 1/180





/ /

rC/IOBOAAH JOBAHOBMTi

GBBTOSap fttapKOBHll

^mL ^ w^

BEOrPAA.AOCMTMJE OBPAflOBMWLUTaMnapHja Aue M. CraHojesHha

1903 =UEHA 2 AMHAPA





•uu^?

CJlOBOflAH JOBAHOBHTi

CeeToaap MapKOBHh

t

BEOrPAJ.

âOCHTHJE OBPAJOBHTi'' — fflTA>niAPHJA AIJE M. CTAHOJEBHTxA

MATiEaOHCKA V.1HUA EP. \0.

1908.



1^3^,

I



C A/l P>K A J

CTPAHA

I. HberoB couHajiHsaM 1

II. CpoHja y aeroBO speMe 21

III. ILeroBa KpHTHKa GnpoKpaTCKor cncieMa 37

IV. HjeroBO penieibe Hamer coriHa.iHOr nHxaaa 59 .

V. IberoBa KpHXHKa anOepaîHe cxpaHKe . 75

VI. ffceroBa KpninKa Cy;ia ^ 97

VII. H>eroBa kphthkr OMJiajinne 115

VIII. IberOB npaKTHHHH nporpaM i:^5

IX. IberoB yxHuaj , . 145

X. IberoBa jihhhoct 157





ftErOB C0UMAJIH3AM.

CBeTOsap MapKOBiih oho je jejân ojx ohhx peT-

KHX coLtnaaHCTa ko;i; nac, kojh nosnajy Teopnjy co-

unaansMa ii npaxe counajiHCTUHKii noKpex CBora

BpeMeHa. Oh je HHxao coij,HaaHCTHHKe nHCLi;e h co-

HHa.xHCTHMKe HOBHHe He caMO jioK ce yHHO Ha cxpanH,

Hero H ;[iou,HHJe, noinxo ce BpaxHO y Cpdnjy. Oh je

3Hao HorjiaBHTO HeMaîKe h pycKe cou,HajiHCTe:

cjejiRG cxpane, HepmimeBCKora, kojh ra je, 6e3 cyMHê,

npBH H npeodpaxHO y cou,HajiH3aM,— c ;ipyre cxpane,

MapKca, JIacaaa h JXiiîmrsL. IlnxepecanxHO je jxa. je

JlnpHHroB „Kypc Hapo;iHe n Cou,HajiHe EKOHOMHJe

npenopyHHBao Kao najdojLe c^nspeMeno eKOHOMCKO

ziejio y CBoj sanajiHOJ KftHyKeBHOcxn .^) OpanuycKe

cou;HaaHcxe snao je, BepoBaxHO, h3 jipyre pyKe; ojx

ibiix je noMHH>ao Jlyja B.xana n npy;ioHa, o hhjhm

je cncxeMHMa 6110 nojpo6Hnje odaBenixen. CoD;HajiH-

cxhhkh noKpex CBora BpeMena npaxHO je c BejiHKHM

HHxepecoBafteM. Oh HHJe 6ho Hjian ;,HHxepHau,HO-

Hajie , Kao mxo My je HpedaHHBaHO, ajm ce y namoj

mxaMmi nsjxaBSiO 3a c.ê;i6eHHKa Hjena nporpaMa.

JoK ce y „HHxepHaHiioHanH BoîHJia 5op6a H3Me^y

MapKca HBaKyHHHa, oh je 6ho 3a MapKca, h 3axo

cy ra namn 0HTi;aniH>H daKyHHHOBiin, JIa3ap IlaHy h

PHCxa JXaHHh, nanaziajiH Kao „nojiyxaHa . Oh je

1) Haneaa Hapoane EKOHOMnje, cip. 18.



CBET03AP MAPKOBim

ojiodpaBao h IlapHCKy KoMyny, Kojy je BaipeHo yseo

y ozidpany,Ka;i;

cy je Hanui nojiysBaHHHHH jihctobhcxaaH HanajiaTH. 3a CBOje BpeMe, oh je 6110 jejxau

eBponcKH odpasoBan coii,HajiHCT.

36or CBOJHX counajiPiCTHHKHx yBepeita, oh ce

HHJe HHiepecoBao 3a Hapoziny EKOHOMHJy. Y onrnxe,

oji Hecoi;HajiHCTHHKHx nHcai],a h3 jipyniTBeHHX h eKO-

HOMCKHx HayKa HHxao je, KaKo Hsrjiezta, caMo JIo-

peHi;a IIlTaJHa h, y HepHHineBCKOBOM npeBojiy, no-

jeztHHe rjiaBe hb Cxjyapxa Mnjia. HHane, ztoKxpHHe

HecoH,HajiHCTHHKHX nHcaij,a ;iojia3HJie cy Jio H>era

Kpo3 HOJieMH^Ke co^Ha.^HCTH4Ke CHHce, y KoJHMa cy

6HJie jiocxa nsonaêne. Ycjieji xe ycKocxH CBor xeo-

pHJcKor BHaaa, oh je CMaxpao cou,HajiH3aM Kao no-

cjiejlfty pen nayKe, Kao cacBHM ;i;oKa3aHy naynny

HCXHHy, Kojy cnope caMo jom ohh kojh miajy jinnna

panyna ;ia ce jianainHje j^pymxBeHO cxaae oztpiKH.CaMOcxajian pajiHHK na ckohomckhm h ;ipy-

inxBeHHM Ha}TvaMa MapKOBnh mije 6ho. Oh je BHme

MHxao Hero pa3MHmjLao. Y cbojhm naJBamHHJHM xeo-

pHJCKHM qjiaHu;HMa, — „PaztHHHKO nnxaH>e , „JXv}'-

mxBena h nojinxHHKa 6op6a y EBponn , „CoD;HJajiH-

3aM HJiH ;ipyinxBeHO mixafte , „PeajiHH npaBau; yHayij,H H iKHBoxy, — oh HaM ;iaje, norjiaBHxo, H3-

Bozie h3 CBoJHx jieKxnpa. CacxaBjtajyhn je/tan Kypc

Hapoztne Ekohomhjo na ocHOBy HepmimeBCKora, oh

CBor ayxopa ztonyayje CBera y jej^HOM o;];eji>Ky, na

H xo no3aJMHu,aMa h3 MapKca. Y ocxajiOM, oh Hiije

HH xeiKHo jia. 6jjxe Hayqnpm; H>eroBa ce aM6Hu;HJa

cacxojajia y XOMe jxsl koh nac ;iejia Kao npaKXHHHH

pe(j[)opMaxop.

Oji CBHx cou,HajiHcxHHKHxHHcaua HaJBHme je

ueHHo MepHHiucBCKora, Kora je, jio Kpaja CBor Kpax-

Kor HvHBoxa, npHsnasao 3a y^HxejLa. „y jieBCxnae-

cxoM BCKy , Be:iH oh, „HHJe Onjio HHJenHor pe(j|)op-

Maxopa KOJH je xaKO jiyCoKo h CBecxpano 3aMHmjLao

jipymxBenH npeo6pa/Kaj n kojh 6h B.ia;iao, c xojihko



H)ErOB COIIHAJH3A3I

SHaifca II piemHOCTii y iisaaraifcy CBOJe nayKe KaoHepHinneBCKii .^) Ha zipyroM je;iHOM Mecxy oh ra

CTaB.-La Mel]y „Haj})eHiijaaHiije Haynne coii,iiaaiicTe.-)

HepHiiineBCKH je duo jejian oji Boâ pycKor noKpeia

113 meceTHx ro;iiiHa, Kojii oner mije 6ho HiiniTa

Z[pyro Hero onaj BeaiiKii iiHîiBiijyaaHCTiiHKn no-

Kpex, KOJH je Ha 3ana;iy noneo join y XVIII BeKy,

a ao Pyciije cinrao ynpaBo cto roziima Kacmije. YOBoj seMjBH caMo;ip/KaB.T5a, npaBOcnaBjLa n SnpoKpa-

THje Ojyzm ineceTHx ro;iiiHa npBH cy ciaaH yniiTH,

jia je noje;inHaH caM cedn jxiiib, jisl mm npaBa jisl

ce pyKOBOjji CBOJHM caM0CTa.iHiiM Mmn.'LeiLeM ii zia

TpaacH CBojy .iHHHy cpehy. Ha cynpoT ancoayTii3My

jpyKaBHe BjiacTH, OHH cy ;ioKa3iijiajiHm noBCKy, Kao

paayMHOM diihy, ne xpeda xyTopcxBa. Ha cynpox

acKexHHKOM ;iyxy npaBocjiaBHenpKBe, ohh cy ztoKa-

aiiBajiH ;ia je acHBOx aen, ii ;ia ra xpeda mxo imxen-

ciiBHHJe HCHBexn. 0:i6auyjyhii CBe ;ipyre ayxopnxexe,

OHH cy npiisHaBajiH caMO ayxopnxex nayKe. Ha\Tca

je miaaa ;ia nay^n HOBeKa caBaa^HBaxH npnpojiHe

ciLxe H xHMe ;ia odesdeziH iteroBo djiarocxaite. Onaje HMajia ;ia ra naynn caBJia^HBaxn B.iacxHxe cxpa-

cxii, — H XHMe jxa odeadezifl iteroBy caodo^y. Je;iHa

CMeca pau;H0HaaH3Ma, Hax^-paai-iSMa, no3HxiiBii3Ma,

onxiiMH3Ma H aHapxH3Ma, — xo je diuo „BJepyjy

.T^yHH H3 mecexiix Tojjma.

. KapaKxepncximno je koji; HepHHmeBCKora, na je

OH 113 HHcxo iiH;^HBii;iyajiHcxHHKHX HocxaBaKa H3BeO

HHcxo coHHaancxHHKe 3aK.:LyîKe. Oh je nomao oji

Tora ;ia noje;iHHau; mia npaBa na .innny cpehy, ajiH

cpehy HHJe cxBaxno mi Maao eniiKypejcKii.

Cpehace, no H>eMy, cacxojana y xapMoniiHHOM pa3BiijaH>y

namnx npirpo;iHHx cnocodnocxn, n nomxo HOBeK xeK

paaoM H3paiKaBa CBojy npHpo;iy n pa3Biija CBoje

1) „PaAHnK\ 1871. Bp. 31.

2) Iêaoh-ynna Zleaa, cb. III., cip. 130.



CBET03AP MAPKOBirii

cnoco6HOCTH, TO ce npaso na OBaKO cxBaheny cpehy

aaKO;];ajio

npeoCpaTHTH y nymnocTpa;ia.

PanaHe

yacHBaae, 6ho je ii;hjl jKHBOxa. Ha necpehy, y na-

HamiteM ;ipyinTBy cbh Jhyjin. HHcy nonje;];HaKO y

CTaifcy na Hcnyne Ty najcBeTPijy jijjKiioct npexia

caxMOM ce6H, — m pane na cbom jihhhom ycasp-

niaBaifcy. 3a obo ce xpasKH HSBecna Maxeppiajma ca-

MOCTajiHOCT, noniTO ce jihhhoct He uome ycaBpina-

BaTH, npe nero niTO joj ce oncTanaK odesdenii. Ty

naK MaTepnajiHy caMOcxajiHocT Koja je noTpeOna

HOBeKy 3a fteroBO jihhho ycaBprnaBafte, nanac ysKH-

Bajy caMO HMyhnn Jtynn. CnpoMacn, na 6ii Mornn

oncxaTH, Mopajy na cjiyme xyi^HM noxpedaMa, y Mecxo

na ce daBe cbojom jiHHHomhy. JLynii he ce pasjin-

KOBaxH na 6oraxe h na cnpoManiHe CBe noxjie, noKJie

CBaKH dyne panno caMo sa cede. Ha xaj Ha^HH, onaj

Ko je cnocodHHJH sapa^yjeBHine

hoonaj ko je

Maaecnocodan, a hhm sapa^yje on aera BHine, y cxaay

je HjHMe na saBJiana, aeroBy jihhhocx na noxpe yKopHcx CBoje. MaxepnajiHa caMocxajiHocx Morjia dn

ce caMO xaKo odesdennxn cBHMa ^jianoBHMa npynixBa,

Kan dH XH KOJH cy cnocodHHJH ycxynHJiH npynixBy

OHaj BHmaK CBOJe sapane kojh hai je nenoxpedaH 3a

ycaBpmaBafte tbHxoBe jih^hocxh, — h Kan dii npy-

mxBo pa3nejLHBajio xaj BHinaK cbojpim Maae cnocod-

HHM ^jiaHOBHMa. CaMO y xaKBOM npynixBy rne dn

CBaKH panHo He cano sa cede, Beh h 3a CBe npyre,

MorjiH dn CBH HJiaHOBH dnxH cpehnn. Pl3 OBora h3H-

.:ia3H na je y nodpo cxBahenoM nnxepecy CBHJy nac

na ce- cxaBHxMO y cjiy^Kdy npynixsa, y Mecxo na a^H-

BHMo HCKjby^raBo 3a cede: nocjienno nsBenen, ero-

H3aM ce 3aBpniaBa ajixpyH3M0M.

/I,o Hcxor ce 3aKJLyHKa no.ia3H h onna, Kan ce

CTBapn y3My na BHme c jennor exHîKor rjiennnixa,

Beh c jennor oKOHOMCKor. Hobok naJBHine npoHSBonii

y TOM cjiyâjy, aKo je saHHxepecoBaH na npoH3Bene

iiixo Bnme, — a to je onna Kan npoH3Bon tLeroea





CBET03AP MAPKOBHH

jia je 6ain y aeroBy HHxepecy jia pa;i;H 3a ;ipyniTBO,

OH he ojiMax noHexH ;i;a pa;iii 3a ;ipyinTBO. HapaBHo,

He H3 HeKor ceHTHMeHxaaHor HOBeKOJLydjBa, Beh h3

CBor npaBHJiHO cxBahenor HHTepeca. Csa je ciBap

y TOMe, o6aBecTHTH jLyjiie mxa je HjHxob npaBH hh-

xepec. IIpocBeheHii eroHsaM dnhe ona nojiyra kojom

he ce H3BpinnTH BejiHKa ;];pyniTBeHa peBOJiyi[,HJa.

HapaBHO, fflije îobojlho o6janiHjaBaTn xeopHJCKH

ony noxaJHV Be3y Koja nocxojn H3Me^y nanier jiH4Hor

HHxepeca h onmxer. Tpeda xo noxBpjHXH h npn-

MepHMa, ocHHBajyhn xaKBa yjipyêaa y KoJHMa he

pa;iHXHjeTi;aH

3aCBe,

a cbh 3a jejiHora.Ka.ii;

6yjiQBH;5eo jiSL xaKBa Y;];pyiKeH)a ycneBajy, CBex he ce

aaKme jxsltii jnBepHxn ;ia ne.xo jipymxBO BajLa opra-

HiisoBaxH no hcxom nanejiy. Ajih jx2i Ch xaKBa y;ipy-

/Keaa ycne.xa, xpeOa nahn JLyê kojh cy ojiHCxa ycxaH>y jxsi pa;];e ne 3a cede Beh 3a 5ajejiuiiu:y. TaKBH

rbjjxii naK HHcy ohh kojh caMo noHMajy ;â xpeda

pa;iHXH 3a 3aje;iHPmy, Beh h ohh kojh h ocehajy

Kao mxo MHCJie, kojh y^KHBajy jxsi 3a 3aje;iHHHy pa;ie.

TaKBHx he n^yjiii dnxH ;i;ocxa, K2m, ce je;iHOM zipy-

mxBo xaKO npeypejiH jxsl an^HH HHxepecH zi;o^y ycyrjiacHocx ca ohihxhm HHxepecoM, ajiH y /ipyinxBy

OBaKBOM KaKBo je nanac ohh ce Mory caMO no H3y-

3exKy jaBHxn. JJanac cy xo cacBHM neodHHHH Jhyjiii,

— JhJJXU KOJH C HayHHH^KOM npOHHKJLHBOHlhy TJIC-

âjyy dy;iyhHocx, kojh y nanpezi ocehajy onaKO KaKO

he ce xeK y jezi;HOM npenopoiênoM jipymxBy ocehaxH,

KOJH ce H CBOJOM CBemhy h cbojom ocehaJHomhy h3-

jji'Aiy nswdji cBoje jipyrnxBene cpejinne. Ta hhxb-

.leKxyajina n Mopajina appicxoKpaxnja, xh hobh jLy;iH

npe HOBor jipynixBa xpeda Jia nonny ztpyrnxBenn npe-

nopol)aj, npexxojtehH npHMepoM.^)

*) CoHnHCHiH H. MepHbiiueBCKaro. HapoHnio cb. III. h IV., rje jeH>eroB npeBo;i n KpHrnna MnaoBe EKOHOMiije. KapaKiepncinKa aeraH fteroBa BpcMeHa, Bp.io noOpa. oj Enr. CoaBbem/a (AHztpeeBm-La)

y ifceroBnM .,OMepKn n3i> Hciopin PyccKOd .lnTepaTj7)bi XIX. BtKa.



ftErOB C0I],HA.1H3AM

Meiozia je HepmiineBCKOBa ancxpaKXHa : ii3 jejine

onniTe nociaBKe o HoeeKy ii H>eroBOJ npiipojiii oh,

je;iyKTiiBHHM nyxeM, h3bo;ih HHxaBy Teopiijy o ype-

êiby ;ipyinTBa. H aKo, imane, npenopynyje mio xe-

mifcy Besy nsMe^y ;ipyniTBa n noje;iHHii,a, oh, y

CBOJHM pesoHOBaftHMa, onepnme c nojeziHHixeM ojibo-

jeHHM oji H>eroBe jxpymTBene c])Gjime. On roBopn

caMO pasBHTKy nojejiHHixa, a He h o pasBHTKy

;ipymTBa. Oh HHJe na hhcto c thm, jisl ;ipymTBeHH

iKHBOT HMa cBoje saKOHG, KOJH He saBHce ozi; name

BOJbe. Oh je ckjioh jia. cse Maxne y jipymTBennM

ycTanoBaMa oOjacnn nanrnM saCjiyztaMa. Y counaanoj

(|)H.i030((jHJH, npeMa TOMe, HepHnmeBCKH ctojh na

CXapOM HH;iHBH;iyaJlHCTH4K0M vjiQjxmRTy XVIII BeKa.

MapKOBHh ra je nnaK CMaxpao sa naynnor counajiHCxa,

— jaMa^HO 36or H>eroBa MaTepnajiHSMa h yTiijiH-

xapnsMa. Ajih HepHHineBCKH ocxaje HHj^HBHjiyajiHCT yCBOM MaxepHaaHSMy Kao h y cbom yTnaHxapHSMy.

y CBOM MaxepnaaHSMy oh yBni)a zi;a je pasBHxaK no-je;];HHU,a ycaoBjLen MaxepnajiHHM OKOJiHocxHMa, a ne

yBHâ jia MaxepnajiHHM oKOJiHocxmia, h. np. nanHHOM

npoH3Bo;iH>e, MOJice 6hxh ycaoBjBen h pa3BPixaK ueaora

jpymxBa. Oji xy;i;a h OBa HjeroBa npoxHBypeHHocx. IIo

H>eMy, nojenHHau; ce mojKq pa3BHJaxH caMO npeMa cbom

MaxepnaanoM cxafty, — HHKaKO npeMa cbojhm nzceja-

Ma; jipyinxBO, na npoxHB, Koje sa aera HHJe nninxa

BHine zio CKyn noje;tHHau,a, pasBHJa ce HCKjLynnBO no

HuejaMa cbojhx H.ianoBa. Y cbom yxHJiHxapnsMy, 3a-

XHM, HepmimeBCKH 3Ha caMO 3a eron3aM noje;iHHn,a a

He H 3a eroH3aM KJiace, — ;];pyrHM pennMa, ne yBnâ

;i;a ce hobck MOHce MHoro BHme pyKOBOiiHXH HHxe-

pecoM one jipynixBene rpyne Kojoj npnna/ia, nero

cBoJHM BjiacxHXHM. IIpeMa xoMe, ;i;a 6h zioKasao mo-

ryhnocx cou,HajiHCXHHKor ;ipynixBa, HepmimeBCKH jenpHHyjên jia eroHsaM H3Je;i:HaHH c je>a;HOM CecxpacnoM,

xjia^HOM, HHCxo pa^yncKOM sannxepecoBaHomhy, mxo

OBaj HHKa;ia nnje. H aKo je ;];eaao y ;ipyroj no.io-



CBET03AP MAPKOBim

BHHH XIX BeKa, HepHHmeBCKH je, y CTBapii, duo

je;iaH saKamibeHH nacjieîHHK Pycoa h XeaBemija.

Uoji yTHi],ajeM HepHHmeBCKora, MapKOBiih je

CXBaTHO C0I],Ha.lH3aM He KaO eKOHOMCKy jIOKTpiIHy,

Beh Kao HOB (|)Hao30(j)CKH norjiezi; na HOBeKa h ^khbot.

Oh je iiaBao counajiHSMy ynpaBO BacnHTmi u,hjl, —jisi ÔBeKa npoMOHH nsHyxpa h oCjiaropoztH, npexBa-

pajyhii ra oji eroHCxa y ajiTpyncTa. Ksljx ce, jioij,HHJe,

yno3Hao ca aanaziHHM coi],Ha.iH3MOM, pcojh je, napo-

HHTO Kozi; MapKca, 6ho cacBHM oztBojen ojx exHKe ii

nejiarorHJe, HMajyim hhcto okohomckh snanaj, Map-

KOBHh je Hamao jia xaj 3ana;i;HH coii,Ha.iH3aM ctojh

iicuoji pycKor cou,Ha.xn3Ma. Oh je ynope^HBao „Hh-

TepnauHOHajiy c pycKHM noKpexoM h3 mecexHx

ro;iHHa, h xBpjiHO Jia je pycKH noKpex „noxnyHHJH .

„HHxepHau,HOHa,Tia je odyxBaxnjia caMO „j];pâBHe h

eKOHOMCKe oztHoniaje ; pycKH noKpex nmao je na xo,

jxa npeodpa3H nam ynyxpamftH ^khbox, MeH>ajyhn h

caMe Hame Hzieje o nopo;i;Hu,H h pejiHrnJE.^) Kapji

^lapKC, nocednue, H3rjie;i;ao je MapKOBnhy cyB cxpyn-

H)aK, KOJH ce orpaHH^HO na hhcxo eKOHOMCKe npo-

d.xeMe, H xo na eKOHOMCKe npodjieMe 3ana;iHor

jipymxBa. Oh je fteroBEM HuejaMa o;ipHu,ao CBany

onmxHJy Bpejinocx.^) y jeztnoM HeoOjaBjLenoM micMy,

oh BejiH zia xpeda nahn mnpii nporpaM ho mxo jedopda dyp>Koa3HJe h npojiexapnjaxa, — jaManno, xa-

KaB nporpaM kojh dn odyxBaxHO noxnyn jiyxoBmi

npenopol)aj HOBeKa. Kslji ce HMa na yMy obo H>eroBO

cxBaxame con,HajiH3Ma, onm je jacHO 3ainxo je oh

xaKO Majio, ynpaBO hh Majio, nncao o ^hcxo cko-

HOMCKHM HHxaHjHMa. Ako ce ocxaBe na cxpany ibe-

roBa „HaMejia Hapo;iHe EKOHOMHJe , nojiy npeBOji,

nojiy npepazta, — aeroBH xeopnjcKH Mjiannn npn-

naztajy cbh cou,HajiHoj ncxopnJH, a He Hapo;iHOJ

1) „PaOTnK , 1871. Bp. 31.

-) Haqc.ia Haptune KKonoMnJc. cip. 20—21.



H.ErOB C0aHA,lII3A3I

EkohomiiJii. Oh je jejimcTBeH HOBeK Kora y Hapo;iHoj

EKOHO>nijii niiiaifce o Bpe;iH0CTii nnje samiMaao. ii

Kojii je, miinjiiii o ]ÎapKcy, Morao :1a He noMene

H>eroBy leopnjy BnniKy BpejHOCTn. X naKnajy

3aT0 OH je micao n necio n MHoro pediirnjn,

Bacnniafty n yKencKOM rnixafty. Bes cyMae, ja je

ca CBor raejnniTa MapKOBnh Ksiao pasjora mio je

xaKO ^nmio. Peanriija, mKoaa, nopo;iima yinny

HaJHenocpe;iHnje n HajnpncHnje na laj Mopaami

pasBnxaK noje:inHua, sa kojii ce MapKOBiih jejimoHHiepecoBao.

4epHiiineBCK0Be lueje uioe cy tohiiko oGja;iaae

MapKOBiihe.M ja je oh, nopej; cbc CBOje 6iiCTpHHe, no-

CTao necnocoOan yhn y CHCxeMe ;ipynix counajiiiCTa.

Oj HjIixobiix ciicieMa npiDiao je caMO oho hito ce

caaraao c HepHiimeBCKOBiiM luejaMa; ociano, sa

H>era, Kao aa mije hh nocTojaao. Ilocae HepHHmeB-

CKora OH je Miixao MapKca. II3 ueae npse CBecice

H>eroBa „KaniiTaaa oh je, iisraezia, sanaMTHo caMO

OHa MecTa rzte ce roBopii MoparmoM 11 0ii3hhkom

ynponamhiiBaay cpaGpiiHKiix pa;iHiiKa, saoynoxpe-

daMa ca '/KencKim n jenjim pajOM, paaopaBaity

pajraiHKHx nopo;iima. no;iami Koje je MapKC npn-

Kyniio OBHM HaJHvajiocHHJiLM CTpanaMa KannTa.in-

CTiiîKor zipyniTBa noTBp^HBan:n cy êpHiimeBCKOBe

lueje TOMC, ;ia y tom ;];pyinTBy BeanKii upoj no-

jejimaua HCMa ycaoBa 3a cBOJe nopMaano paBBiijaae:

3aT0 cy TiinojaTHH h npimyKan MapKOBiihcBy naaîfcy.

y cBOJoj HeaHHii, MapKCOB ciicTeM nnje yHiiHiio na it

jySoK yTHcaK. Taj ce cncTCM, y raaBHiiM TannaMa,

pa3aiiKOBao oj CHCxeMa HepniuneBCKora, 11 MapKO-

Biiii ce, CTora, mije Morao itHMe ojymeBiiTii.

MapKC noaa3ii 0:1 Tora :ia je CBaKO ;ipyinTBo

;io janac 6iiao no;ie.:BeHO na KJiace, na, ce u;ejia

;ipyinTBeHa iiCTopiija cacTOJii y 6op6ii tiix pa3Hiix

Kaaca, 0:1 Kojiix. c BpeMena na BpcMe, je;iHa Ho6e;iH.

H ;ia ;ipyniTBeHa opramisaunja, npeMa tomc. mije



10 CBET03AP MAPKOBn'R

HiiniTa ;ipyro Beh npeBaacT noOejiHiiHKe KJiace yTBp-

êna npaBHHM ygQ^,6aMSi. JXo zianac nnjejiHa KJiaca

HHJe diiJia y CTaity o^pjicaxii CBOjy npesaacx: cBa-

Koj je dioo cyêHO ;i;a ce Cain uojx EbenoM ynpasoMcTBopn je;iHa ;ipyra, HOBa Kiaca, Koja he je o6opHTH,

To ;ioaa3H o;i; Ty;i;a, mio \ BeK noOe^jge ona Kiaca,

Koja je y jianoM MOMenxy ;];pyinTBeHO HaJKopiicnnja,

a ;ipyinTBeHO je HaJKopiicHHJa ona Kojaje y CTaay

j:a uoji CBOJOM ynpaBOM oprannsyje najcaBpineHHJH

HaHim npoH3Bo;^Hje. Ka;i; ce ysMe jia ce HaniiH npo-

ii3B0Z[ifce jenHaKO ycaBpmaBaii

jia ona KJiaca Kojaje jezian naHiiH npoHSBOjiiie oprannaoBaaa caMiBi

THM nocTaje Hecnocodna jia ra ;TOLi,Hiije npoMemi,

0H;ia je pasyMjLiiBO ;i;a rocnojapcTBO Hiije;iHe KJiace

He Mome dHTH BCHHTO. Y CBaKOM cjiynajy, CBe npo-

Mene y zipyniTBeHOM ypeêay dHBajy ycaej Tora

niTO ce Meaajy ynpaBHe KJiace, îje onex Meifcaite

nocxaje HeiisOesKHo ycjien ycaBprnaBaita HannHa

npoiiSBOziifce. ^pjonxBeHH pasBiixaK ;iexepMHHncaH

je eKOHOMCKHM yspouiBia.

y ^laHainibeM jp\TnxBy Bn.SL^'d Kaaca Kaniixa-

niicxa. Ka;i; cy npoHaJênii hobh KOHxiineHXH, pasBiiaa

ce caodpahajna cpe;icxBa, pasrpanaae xproBimcKe

Bese, oHiia ce cxaao npoii3Bo;:];Hxii He caMO aa ao-

KajiHy mijauy Beh n aa cBexcKy. Ilopeji Majie, aa-

HaxcKe npon3Bo;iH)e cxaaa ce jaBjLaxn Be:iiiKa, (j)a-

CpnHKa npoH3Bo;tH)a, pi nomxo je OBa nocaejH>a c

xexffliHKor Tn.ejxiimTSL caBprnennja, aanaxaiije cy npo-

najajie y yxaKMHun c (l)adpHKaHXHMa. Y aanaxcKoj

npoH3Bo;iHDii Majcxop je pajiio caM ko;i CBOje Kyhe

c orpaHHêHHM OpojeM noMarana. Y (JpadpiiHKOJ npo-

ii3Bo:iH.n, KannxajiHcx-npejyaHMaH npiiKynjLa y $a-

OpiiKy BehH Opoj pazimiKa, Ha;i hhjom nponaBOjiLOM

caMO Hajiaop bo;ih. IIpiiKyniixn Behii dpoj pa;iHHKa

y (|)a()pHKy ii cxaBHxii iim na pacno.:io}KeH>e cpe;icxBa

npoii3Bo;iHje, Koja cy, oji iianajiacKa Mamnna, OHJia

CBe CKynjLa, — xo cy Moraii iiaBpiniixn caMO ^hyjiii



H)ErOB C0U;nA.lII3AM 11

c nocxa HOBaua, ibymi kojh cy Bjiazcajin KannxajioM;

(j()a6pHHKy npoH3Bo;];H>y mofjih cy opraHHSoeaTH caMO

KanHTajiHCTH, h cxora, hhm ce jaBHJia ona Kao

caBpmeHHJH nanHH npoH3BO^H>e, c H>OMe je HacxajiaH Bjiana KanHiajiHCTa.

Kao CBe rocnoiiapcKe KJiace m cajâ, xaKO h

KamixajiHCTPi HeMHjiocTHBO eKcn.ioaTHiny one kojh

cy no;i; itHMa. OaOpHHKa npoHSBojiiba to je sajeu;-

HHHKa, yztpyKena pajiita; CBa jxo6h.t, npeMa tomg,

xpeOajio 6ii jxa. npHna;i;He saje^HimH paâHHKa, noêM

HHjeîaH HHJe CBe can npoHSBeo, Beh y npyinxBy c

jipyrHMa. Ajih y mccxo ji?i jiodHx 6yjxe noztejLena

H3Me^y paîHHKa, oji ite naJBehn ;i;eo npiicBaja ce6H

KanHxajiHCx, kojh HHJe y npoH3Bo;iH>H hh ynecxBO-

Bao, KOJH je caMO jxslo cpezicxBa npoH3BOZtH>e Oh ce,

Ha xaj HaHHH, doraxH xyi^HM paj];0M; mxo ce xnne

pajiHHKa, OHH, jiHffleHH CBOJe npaBeziHe 3apai];e, CBe

BHme ocHpoMamaBajy, npexBapajyhn ce Haj3a;]; yHpojiexapHJax. OsaKBo cxafte cxBapn xpnpi ce cano

cxora, mxo je (j()a6pHMKa npoH3BOZi,H>a HeMoryhna

6e3 KanHxajia, mxo je caB Kannxaji y pyKaMa noje-

jumvLx KanHxajiHcxa, h mxo pazi;HHD,H, npena xomc,

He 6h MorjiH hh npoHSBO^tHXH, K3iji ce He On cxa-

BHJiH y cjiyjKdy Kannxajincxa, noî; ycjioBHMa Koje

HM OH HocxaBH. KanHxajiHcxH^Ko jipymxBo ocho-

Bano je na je^HOJ npoxHBypeqnocxn : xy je pa;^ 3a-

jejiHHHKH, jipymxBCH, a ;ô6hx HHJe sajeztHHHKa, apy-mxBena, Beh jin^^ma.

HapaBHO, KanHxajiHCXHHKO jipymxBO hoch y cedn

KJiHuy CMpxH Kao H CBa paHHJa /ipymxBa. Ilomxo

(Ji)a6pHîKa npoHSBOzifta no6ezi,H sanaxcKy, yxaKMHHa

ce oxBapa, y Kpnjiy cane (jf)adpHHKe npoH3Bo;5H>e,

H3Mei)y pasHHx KamixajiHcxa-npeziysHMaHa, h y xoj

yxaKMHHH nodehyje onaj kojh pacnojia^Ke Behnn Ka-

HHxajioM. BejiHKH KamixajiHcx caxnpe iviajior. Ycjiea

xora, c jeztne cxpane, HeHxpajiHsaHHJa Kannxajia y

CBe Mafte pyKy; c ;ipyre, npHKynjtafte CBe Beher



12 CBET03AP MAPKOBHH

6poja paj[HHKa y cse orpoMHHJe (j()aC)pHKe, iijiii jipy-

niM peîiMa, cbg jaê pasEHJaite sajeziHHHKe npoH3-

Bojite. Hajsazi; he cejieciiTii, ;ia HeKOJiiiKO jLy;iH

cje;iiiHe koh cede caB KamiTaa, a cbh ocxajin jxa

nocTany npojieTapHJax. KanpiTaaiicTHHKO he jipyniTBo

nopehii TSijiSi CBOje ochobho Hanejio. OcHOBaHO na

Hanejiy airiiie cBOJHHe, oho he CBpmiiTii TUMe jia

aiiHHy CBOJimy de facto yKHne sa caB CBex ceM sa

HeKOJiiiKO KanHTajiiiCTa. Y tom xpenyTKy 3a comi-

aany peBoayuiijy iiehe ce TpasKiiTii HiiKaKaB BejiHKH

Hanop; 6nhe ;];obo.'lho jxsl ce jiiwHa CBOjiina yKHHe

PI 3a Tiix HeKo.iiiKO KaniiTajiHCTHHKHx Marnaxa. YHOBOM, KO.xeKTHBHCxHHKOM jipyinxBy nocxojahe 3aje;i;-

HiiHKa npoH3BOZtifca Kao h y KamixajiiicxiiHKOM, ajiH

ztocje^lHiije ii3Be;i;eiia, jep he ce Bpniiixii ca cpeji-

cxBHMa npoH3BOj];ifce Koja npnnajiajy 3ajeziHHij;H paji:-

HHKa, a He npHBaxHHM KannxajiHcxHMa. ^)

PasjiHKa jen3Mel)y

HepHnmeBCKor h MapKcaBedHKa. Jejian pe30Hyje o pasBHXKy noje;iHHH,a;

jEipyrH npoMaxpa pasBHxaK zipymxBa. Je,z];aH saKJLy-

Hyje jia je couHajiHsaM noxpedan nojezi;HHu,y pa;];H

fteroBa HopnajiHor pasBHJafta; Jipyrn saKJEynyje

jia je coi];HajiH3aM jejxno îpyrnxBeno cxaae Koje he,

no HcxopHJCKOj Hy/KHOCXH, Hsahn ns jiaHaniHjer jxpy-

mxBeHor cxaiia. Jezian panyna na .ihhhh eroH3aM,

zta OH npocBehen npenopoîH îpymxBO. flpyrn ce

ysjXci y eroH3aM jejine KJiace, OMCKyjyhn zipymxBeHH

npenopoi)aj oji CopCe pajiHHKa c KamixajincxiiMa.

HepHnmeBCKOB je G0i;najiH3aM Moryhan r;];ero;i; HMa

jLyziH KOJH yîejy jxa pe30Hyjy o cbom HHxepecy

MapKCOB coLi,HajiH3aM iipexnocxaBjba jejiHO Kannxa-

aHcxH'iKo ApyniTBO c opraHH30BaHOM pa;iHH4K0M KJia-

1) MapKcoBa Teopuja eKCHOMCKe esojiyuHje najiasn ce pacxypeHa

y I 11 HI cBeciiii HicroBor „KanHTaaa . npiiKynjbena, npcMja o;iBe i

aoHjeuo, y MapKc-p]nre.TicoBOM „KoMyHHCTnMKOM ManHêcxy . ônyniio

je, oOjacmio n iipBii nyi yHiinno paayMJbiiBOM aa lunpy nyOjinKy En-

re:ic y cbom „AiiTn-JlupHHry (Herrn Ku,a:eii Diihrings Umwalzung dcr

Wissensclialt).



ftErOB C0I],IIA.1H3AM 13

COM. HepHiimeBCKii je iijeajiiCT : oh ce iia;ia ja ne-

KOJiiKo couiiajiicTnHKHx anocToaa, ciliom CBor ojy-

meBjLeita, yeepe JbjjiQ o KopiicHOCTii y;ipyjKeHor

paaa ii 3aje;];HimKe cBOJHHe. AlapKc je pea.niicT: oh

panyna ja he .'Ly;ie sa coHnaancTUHKO :ipyniTB0

npHnpeMHTH caMH KanHTaancTH. npnKyn.-LajyhH pa;i-

HHKe y (|)adpHKe, KanHTaancTH iix ocnocoO.'LaBajy sa

y;ipya:eHn paj, a npexBapaJA'bH nx cbojom eKcnao-

axauHJOM y npo.ieTapnjaT, ohh yOnjajy y H>nMa hh-

CTHHKax an^ne CBojnne. Ten hodito KaraiTajincTH

CTBope ie:iRY KJiacy jLyzin kojh cy HaBHKHyTH ;ia

npoH3BOiie 3aje;];HH4KH, h to ca cpe;];cTBHMa Koja

HHcy y HjHxoboj jh^hjoj cbojhhh, nocxahe MoryhnnM

H KoaeKTHBHCTHHKo ;ipymTB0.\)

Ebo caja KaKO ]ÎapK0Bnh (|)opMy.inme CBoje r.ie-

;inmTe na ]\IapKcn3aM : ,,y ue.ioj cTBapn (t. j. yMapKCOBOJ leopHJH eKOHOMCKe eBOJiyunje) mia caMO

je;iHa, aan Bp:io BancHa norpeniKa. PasBniaK Kann-xaancTHHKor jpynixBa jecxe sancxa (paKTHnna hcto-

pHJa 3ana;iHor jpyrnxBa: n saKonn, mxo cy xaMO

nocxaB.-LeHn Kao saKomi CKOHOMCKor pa3BHXKa oHora

jipyinxBa, sancxa cy xanHH. Aan xo nncy saKomi

HOBenancKor jpymxBa y oninxe. He Mopa CBano

jpymxBo npohn Kpo3 CBe one cxynae eKOHOMCKor

pa3BnxKa, KOJHMa je npomao HH;iycxpHJajiHO jipy-

mxBo Ha np. y EnraecKoj, Koje je K. MapKC H.Mao

norjiaBHxo y Bnjiy. fla cy enrnecKH pa;iHHHH dnan

y ;ip\TOM noaoacajy h na ;ipyroM cxynH>y cBecxii,

Kaa je koj H>nx nponaiêHa h yBejieHa Mamnna,

OHH CHrypHO He 6h miKaj jiony^cxnaH Jisi ce pa3BHJe

„KanHxaaHCXH^Ho raszHincxBO jxo KpaJHOCxH, na leK

OH;ia jiSi MHcae na j;pyinxBeHH npeo6pa/Kaj, Beh dn

TO yHHfflLXH MHoro npe. (Jbhm xoheMO ;];a KaaceMO,J13L jeîHO jipyinxBO Moace npeodpasHXH CBoje rasziHH-

1) HcupnHa KpniiiKa HepHnmeBCKora c rae;imnTa MapKcn3Ma. ypacnpasn T. HaexanoBa: „H. F. HepHniueBCKn .




CTBO ocHOBaHO Ha Ma.ioj cBojiiHH H ysecTH Hajca-

BpmeHiijy MainiiHCKy npoiisBOjIiBy, a jxsl ne Mopa

npojiasiiTii Kpo3 „nypraTopiijyM KanHTajiiicTiwHe

npoH3Bo;iite .^)

MapKOBHh je, na obom Mecxy, ojxcqhsle, a imaK

sdyifceH. nixa je ynpaBO XTeo pehu? â KannxajiH-

CTiiHKa npoii3BoziH>a HHJe dnaa Hy5KHa (|)a3a eKOHo-

HOMCKor pa3BHTKa HH Ha 3ana;iy, jxa, cy je imjimiiiii,

ca Majio BEine CBecxn, mofjih h xy H36ehn? Ajih611J.0 6h ancypj^Ho tbp;i;hth xaKO niTO. ITpe Kann-

TajincTHHKe npoH3Bo;tH>e i^sljimwjji Kao xaKBH, pa-

;i.HHun Kao Kjiaca, HHcy hh nocTOJami. SaMepaxH

pajiHHUHMa niTO cy „zi;onycTHjiH jxsl ce „pa3BHJe

KamiTarincTHHHO ra3;];HHCTB0 , hcto je tojihko yMe-

CHO KoaHKO 3aMepaTH ;];eTeTy niTO je jionycTHJio cbo-

JHM poziHTejLHMa jâ cxyne y OpaK. Obo je MapKOBnh

Mopao ocexHXH y micafty; 36or xora m-ije CMeo hh;ia 3aMepii pa;iHHLi,nMa mxo cy „;];onycxHJin ;ia ce

„pa3BHJe KannxaancxHHHO ra3;];HHcxB0 , nero hm je

3aMepH0 caMo xo, nixo cy neKajiH jta ce oho pa3BHJe

„jio KpaJHOCXH , na xeK OHjia jid. MHCJie na ztpy-

fflXBeHH npeoOpajKaj. OBaKO pej^nroBana, H>eroBa 3a-

MepKa HHJe ncxHHa ancypj^na, ajin je 6e3 HKaKBe

Bpe;iHocxH. Jep na xaj naqim H3Jia3H, m pazinnuHHH ca BHme CBecxn ne 611 mofjih cnpennxn „KanH-

xajiHcxHHHO ra3ziHHCxB0 , Beh 6b. caMo mofjih pamije

nonexH jxa, mhcxc H>eroBy yKH/iaay, — inxo, na-

paBHo, jom He sna^H jisl 611 ra h yKnnyxn MomnpaHHJe. HnaK cano na ocHOBy xora, mxo cy, no me-

roBy yBcpeiby, pa;iHHu,H na 3anajiy Morjm pannje

HonexH jx'd MHCJie yKnjxdiYbj „KanHxajiHCXHHHor ra-

3;iHHCXBa , MapKOBHh 3aKJByîyje ji'd ne Mopa cBaKO

npymxBO npohn Kpo3 „nypraxopHJyM KannxajiHcxn-

HKe npoH3Bo;iH3e. HêroBo ce pe30H0BaHje cbohh naobo: 3ana;iHH pa;iHHi;H hh ca MaKCHMyMOM coun-

^) Ha'ie.ia HapoAne EKonoMHje, cip. 20—21.



ttEroB coii;ha-ih3am

ajiHCTHHKe CBecTH HHcy Moraii HsOehii „nypraTO-

pHj^M KaniiTaaiiCTHHKe npoiiSBOZtifce ;

ohh cy morihcaMO paHiije noneTii ;ia iKeae iiaaaaaK 113 Tor „ii}'p-

raTopiivMa , 113 nera caejjge ja mii, aKO 6y;ieM0 o;i

ifcHx CBecHHJii, MOHceMO „n\q)raTopiiyM KamiTaan-

CTHMKe npoH3BojH>e cacBiDi ii30ehii. Ho neMy obo

;ipyro cjie;iyje 113 OHor npBor, nnje jacHO.

y CTBapii MapKOBuheBa je iweja dH.â OBa. YHapoztHoj Ekohomhjh nocTOJe hskh „iipaBii, npiipo;iHii

3aK0HH ^), KOJH Ba'/Ke 3a CBe Hapo;ie h 3a CBa Bpe-

Mena, 11 Koja ]îapKC caMo mije cxBaxiio. KamiTaair-

CTHHKa npOII3BOJIba CTOJH y CynpOTHOCTH C THM 3a-

KOHIIMa KOJII 6h CaMO y jejIHOM KOaeKTHBIICTUHPCOM

;ipyniTBy Cion noTnyno npiiMeiteHH. ycBajaite ko-

jieKTiiBiiCTiiHKe npon3Bo;iH>e y je;];HOM ;ipyniTBy ne

3aBHCii, npeMa tomc, hh oh KaKBHx Binniix eKOHOM-

HHx HysKHOCTii, Bch npocTo o;i Tora :ir an cy, yTOM jipyniTBy, n3\;iii ;iobo.:bho odaBemTenn nayn-

Hoj Bpe;iHOCTii K0.ieKTHBH3Ma. Ha 3anajy, KamiTa-

an3aM je npeodaaziao no je;iHOJ 3?i6:iyjii: xy ce 113-

Bpnmaa nojeaa na KaniiTaaiicTe 11 pa;iHiiKe, a hiiko

HHJe HH COJTHO KoaiiKO jo OHa npoTHBHa „npaBiiM,

npiq3o:iHnM 3aE0HnMa Hapo:],He EKonoMiije. Ann dam

3oor Tora omi napojH koj kojiix la noziena join

HHJe H3BpnieHa, a kojh ce, Mej^yxnM, Bbenoj npan-

TH^HOJ mTeiHOCTn Mory yBepHXH ncKycTBOM Sanajia,

a Hjenoj TeopnjcKoj neocHOBanocTn counaancxHH-

KOM KftH/KeBHomhy, — th Kaposi, ;iaKae, ne xpeda

HHKaKO jia Jtonycxe ;ia Kannxaan3aM npeodjiaja n

KOji HjHx. KamixaancxnHKy (pSiSj y cbom ckohomckom

pa3BnxKy nena npocxo „npecKOHe , nomxo caMo o;i

cxynaa n^nxoBe cbcchocxh n anxoBe aodpe Borbe3aBHcn jis. nil he Kpos H>y npohn nan ne.^)

Kojn cy caMO xn „npaBn, npnpojnn saKonn?

1) Haneaa Hapoane EKOHOMnje, cip. 22.

-) „PaA . 1874, CTp. 325, 338. — U. X VII. 66.



16 CBET03AP MAPKOBIIH

MapKOBiih (|()opMyjiHme cano je;i;aH, ocHOBan, kojh

no H>eroBy MnnuLeity neocnopHO jioKasyje xaHHOCT

coiiiia.:iH3Ma. „npoH3Bo;];iba y bcjiekom pasMepy ko-

piiciiHJa je 3a ;ipyinTBO, ho npoH3Bo;iifca y MajiOM

pa3Mepy, jep ce y npBOM ca hctom KoaHHHHOM pajzne

CHare nponsBOZiH MHoro BHme nero y zipyroM . Hjih

jom jacHHJe: „inTO ce BHme pa3BHJa yjipymeHOCx h

KOMdHHau,HJa pajâ (BejiHKO ras^HHCTBO) n paji; noje-

;iHHaLi;a CBe je npoHBBOziHHJH .^) Kao rnxo ce bujiu,

MapKOBHh ysHMa OBaj 3aK0H cacBHM ancojiyxHO, Kao

jisi 6h OH BamHo 3a cBe Bpcxe npoH3Bo;iH>e nojijen-

HaKO. Oh, HapoHHxo, ne hhhh HHKaKBy pa3JiHKy h3-

Me^y HHjiycxpHJe h nojLonpHBpe;ie. ITo H>eMy, y no-

jtonpHBpejIH je bcjihko ra3;iHHCxB0 hcxo xaKO npo-

H3B0zimije Kao y HH^ycxpnJH BejiHKO npeziyaehe.

Me})yxHM, xo HHJe ;ioKa3aHo. FoBopehn o Hanpezto-

BSiibj BejiHKHx npHBpenHHx npejiyseha, a ona;iaH>y

ocpejlftHx H MaJiHx, MapKc je HMao na yny caMOOHO mxo dHBa y HH/tycxpnJH. Arpapmi pasBHxaK oh

HHJe cneu;HajiHO npoyâBao. OcxaBjLajyhn na cxpany

CBaKO xeopnjcKO pa3JiaraHje o xom nnxaay, H3BecH0

je ;];a ce cxaxncxHHKHM no;iau,HMa HPiKaKO ne noxBp-

^yje jia, je y nojLonpHBpeziH CBe BHme BejimcHx ra-

3;];HHcxBa, a cBe Maae ocpe;];H>Hx h najiHx, — mxo

6h Mopao 6hxh cjiynaj, Kaji dn BeaHKo raaztHHCXBO

6HJI0 yBeK npoH3Bo;iHHJe.

Ajih HeKa 6h ce dam h npexnocxaBPijio, ;i,a je

BejiHKonpoH3Bo;];H.a, y xexHHHKOM CMHCJiy, ancojiyxHO

caBpmeHHJa, obo ce npaBHjio nnaK ne dn Morjio na-

Bo;iHXH Kao npecyjiHH ;ioKa3 y Kopncx co^Ha.^H3Ma.

BejiHKO-npoH3Bo;];H>a nocxoJH h y jxaHamfteM Kann-

xajiHcxH^ncoM jipymxBy : CBa je pa3JiHKa n3Me^y Hêra

H zipymxBa KOJieKXHBHCxHHKor y xoMe, mxo je kojx

jej;Hor ona opraHHsoBana KanHxajiHcxHMa-npe;iy3H-

MaMHMa, a koa j^pyror HMajia da m dyzte oprann-

^) Haie.ia HapoAHC EKOHOMHje, cip, 24.



H)ErOB (J0I1,HAJLH3AM 17

30BaHa oe3 HjHx, caMHM pajxromiiMa. Cnop HSMe^^y

eKOHOMHCTa H coij,HajiHCTa BOjm ce jeîHHo OKO Tora,

jlSi jiH je 3a opraHH30BaH>e BejiHKO-npoH3Bo;];H>e Kann-TajiHCTiiHKa Kjiaca neonxoziHa hjih hhjg. Taj 3aK0H,

KOJH MapKOBHh RSLBom, KOHCxaTyje caMo xexHUHKy

HajlMohHOCT BejiHKO-npoH3Boztifce : oh hg cajipjim ycedH HHiHTa niTO 6h ce xnixajio iteHe opraHH3am'ije.

JXsL 6h ce Taj saKOH, ojiuctsl, Morao usiBOjunn yKopHCT coLi,Hajii'i3Ma, BajLajio dii npexxoziHo AOKasaxn,

Jia. je BejiHKo-nponsBojtPta caMo y kojickthbhctpihkom

jipymTBy Moryhna, hjih dap jia 6r ona y tom jxpj-

niTBy 6HJia jom npoH3Bo;iHHJa, nero y zâHainfteM

KanHTajiHCTHHKOM jipyniTBy.

Haynne hcthhc, o KoJHMa je MapKOBHh mhcjiho

JIQ, Bajta oSaBecTHTH cbct paziH „npecKaKaH>a Ka-

HHTajiHCTHHKe (j()a3e, HHcy HH naJMafte yTspêne Kao

HayHHe PiCTHHe. -Jom MaH>e je dno noy3;iaH onaj

HaHHH na kojh je mhcjiho jxa, hm H3Bojyje nodeziy.Oh je y3HMao jxsl y cBaKOM ztpymTBy hoctojh jenna

o6pa30BaHa MaifcHna, jeîan MajiH Opoj Jbyjin kojh cy

cxBaxHJiPi xe nayHne HCXHHe, h oh je, cajâ, thm

jtyjIHMa cxaBjLao y jxymnocx jxo, hx h npyrHMa

oOjacne. OcHHBaite coii,HajiHcxH4Kor jipyinxBa HMajio

je jxsi 6yne pe3yjixaT anxoBe nponaranzie. JXok ohh ne

6h „pa3BHJiH Macy napojia ;io npaBor nojHMaifca na-

yHHHx zipyinxBeHHx nanejia ,^) j^pymxBeHH npeodpa-

maj He 6h xpeOajio hh noKymaBaxH. Coii,HajiHcxHHKO

je jipynixBO jeîHo xaKBo jipynixBo, rjie cbh HjianoBH

pa;ie no HSBecniiM HaynHHM npHHi^HHHMa. KaKo he,

naK, OHH Mohii no xhm HpHHii,HnHMa pa/tHxn, aKO

ce npexxojiHO o ibhxoboj xannocxH He yBepe?

HpejiasehH, 3a thm, na name npHjiHKe, MapKOBnh

je HajiasHO ;â je kojx nac „Maca napozta cejtaK-

concxBeHHK . Beh H3 xor pa3jiora naMa HHJe hh

MHCJiHXH na onaKBy counajiny peBOJiyij,HJy, KaKBy je

1) n. ^l. VII. 67.



18 CBET03AP MAPKOBH'R

JÎapKC nponoBeziao sa 3ana;i, rje Maca napoja Hiije

concTBeHiiK Beh najaMHiiK. Ha 3ana;iy je cacBiiM

6100 Ha CBOM MecTy nponoBeziaTH dyny Te Mace

HajaMHHKa npoTHBy je;iHe roMiLiime concTBennKa.

A.1II Ko;i Hac ce.iâK mije uMao npoxiiBy Kora :ia

ce CyHii, — ceM aKO HHJe XTeo Jia ce 6ymi npoTimy

ce6e caMa. Ssljisltslk je cpncKiix comiaaiicTa cacBUM

;ip}TH, — Ha HMe, ckiohiith le Maae concTBeHHKe

113 KOJHX ce cacTojn Maca Hapo;];a, „ja cBojeBorbHO

ojCaue npHBaxny CBOJHHy,na opranHsyjy CBOjy

npoH3Bo;ifty na naêay 3aje;];HiiîKe CBOJHHe .^) Obo

ce, HapaBHO, Mose nocTiihn caMO xaKo, aKo ce Macn

Madiix concTBeHHKa joKaace xa Hayîna ncTHHa, jia

je OBaKa opraHn3aHnja npon3BO^H>e aa Jhiix caMe

HaJKopncHHJa. MapKonnh je CBe oêKHBao o;i c:io-

CoziHor yOel^nBaHja, mmiTa oji ynoipeoe cnae.

I'feanmHO je pacnpaBJLaTii to nnxaHDe, ;i8 nn je

yonmie Moryhno donasamu nay^ne Hcinne MacHHapo;iHoj, Koja je HecnocoSna sa HaynnnHKO mh-

niJLeHje. ^XoBon^HO je yTBp;],nTii â je, 0B;ie y CpGnjn,

}.IapKOBiih imao nocaa ca ccockhm rasnaMa, a ;ia

cy one HCTiine, Koje je xxeo â hm zioKa/ice. dnae

ynpaBO xaKBe Koje ceocKn ra3;];a ne 6n Boaeo ;ia

pa3yMe, Cam n Kaj 6h Morao. MapKOBiih je xxeo

zta:ioKa}Ke ccockhm

rasziaMa;ia ipeOa ;ia

ojiCauejiH4Hy CBOJHHy, a noanaTa je CTBap jia hhcthhkt

jiH'îHe CBOjnne HHr;ie hhjc TaKo pasBHJen Kao koj:

MajiHx concTBeHHKa na cejiy. Ha 3ana;iy counaîn-

CTH^Ka je nponaran;ia Oea MyKe npnjodnaa pa;iHiiKe.

noiuTO Beh y ztaHainaeM j.pyinTBy npoii3Bo;ie ca

cpencTBHMa npoH3BojHje Koja HHcy H>nxoBa, ftHMa

HHJe TemKO npncTaxH na KOJieKTHBHCTHHKy pe())opMy,

KojoM Oh CBa cpe;iCTBa nponaBojifee Onjia CTaB.T>eHa

y aajejiHH'iKy CBOJnny. Hpn Toj pe(|)opMn ohh ne dn

HMajni niTa ;ia naryOe. Ce.T>aK je, nanpoTHB, n ja-

1) U. JX. VII. 63. 64.



aErOB C0I],HAJIH3AM 19

Hac jom, y HaJBnme ciynajeBa, concxBeHHK; oh npo-

H3B0jiH ca CBOJHM cp;i;cTBHMa npoH3Bo;iifce ; iteMy

ce CTora hhhh na Oh mhofo acpTBOBao, Kaji; 6h

npHCTao Ha KO.ieKTHBHCTH^Ky pe(|i)opMy, Kojoj 6n npBH

3a;iaTaK Oho jisl My o;iy3Me H>eroBy 3eMjLy. CejLaK

je jom jejiHaKO y MopajiHOJ HeMoryhnocTH zta ce

ojymeBH coiJ,HajiHCTHHKHM HanenHMa. J],aHamH>H

MapKCHCTH TOJIHKO Cy C THMG Ha ^HICTO, ja CBe CBOJe

ysjlSLYbe HOJiaiKy y BapomKe pa;i,HHKe; no anxosy

MHnijLefty, obh Oh MopaaPi y3eTH HHHHHaTHBy 3acoHHaany peBOJiynnjy, na tok aKO Oh ycnejiH, mofjih

Oh MHcaHTH ;ia nocTeneno h cejbaKe yByKy y jejian

CHCxeM 3ajenHH4Ke npoH3B04H3e.^)

IlMa ;iBa cou,HajiH3Ma : jeztan yToraijcKH, jxpym

npaKTHHan. YTonHJCKH coiiHaansaM KpHXHKyje y hmb

HHCTor pa3yMa obo eKOHOMCKO ypeêae Koje hoctojh.

IIpaKTHîHH couHajiH3aM Haaa3H, npe CBera, jejtny

Kciacy Koja HMa pa3aora ;],a Oy;ie thm ypeJêftOM

He3a;i0B0.:LHa, na, nornxo je opraroisyje 3a OopOy,

npoxecxyje npoxHBy ftera y fteno HMe, a ne y HMe

HHCxor pasyMa. yxonnjcKOM con,HaaH3My ne Mopa

ce BOz^HXH paîyna: Oam neKa On ce ;iOKa3ajio na je

xa pec]()opMa Kojy npe;];jia}Ke, pau,HOHajiHa, xo ne Oh

3HaHHJio MHoro: CBe mxo je pau,HOHajiHO HHJe y hcxo

BpeMeH

MoryhHo. C npapcxHHHHM cou,HajiH3AioM

cxBap cxoJH jipyKMHJe: o xoj KJiacH, Kojy je oh op-

raHH30Bao 3a OopOy, Mopa ce bo^hxh panyna; Oain

R'd cy ftene xe/Kae n Hepau,HOHa.nHe, ona npencxaBJLa

H3BecxaH quantum cnare, kojh ne mojkc ocxaxH Oe3

HKaKBa jiejcxBa. JXo Kapaa MapKca B:ia;iao je yxo-

nnjcKH C0HHajiH3aM, kojh ce oOpahao na onnixy cbccx,

a He na HHxepec jejine KJiace. Taj coHHajin3aM Jiao

je ;iocxa Hnxepecanxmix cnnca, ajiH ohh nncy HMaanyseK HH OHOJiHKO npaKXHHHor ycnexa kojihko Oojlh

xeHneHHHOSHH poMann. C KapjiOM MapKCOM nacxaje

^) Kautsky. Agrarfrage, cip. 129.

2*



20 CBET03AP MAPKOBIITt

npeoKpex: MapKC cxsaxa coi;Ha.iH3aM Kao nporpaM

je:iHe oupeiêne Kaace, Kjiace paziHHKa,— n, y CTsapH,

couiiajiHsaM HHJe HHKaîa dno TaKo jaK, Kao Kaji ce

oji jejiHe ztoKTpHHe npeTBopiio y jejiny napxiijy.

KoMe oji osa ziBa coi];Hajiii3Ma npnnajia CBeToaap

MapKOBHh, HHJe xeniKo oupejiHTH. Oh je saMepao

MapKcy niTO je Hamao npHHUime kojh BaiKe caMO

3a iQjmy o;ipeêHy KJiacy y jejiHOM ojipeênoM jipy-

mTBy. Oh nnje pa3yMeo y neny je cnara MapKCH3Ma.

Oh je TpamHo nene onmTHJe npnHiJ,Hne, KoJHMa he

ce CBH Jhjjxn 6e3 pa3JiHKe Kjiaca Mohn ojiymeBHTH,

jxpjRdiO je jxa je xe npHHij;Hne namao kojx HepHnmeB-

CKora, H ORjia je nanepaBao ;i;a hhcthm apryMen-

THcafteM npn;];o6HJe CBex 3a h>pix. OêBHô, oh je

6H0 iKpTBa yTOHHJCKOr C0Li;HaJIH3Ma.



II. — CPBMJA y HdEFOBO bpeme.

y CBOM npBOM nojiiiTHHKOM HJiaHKy „Haine 06-

Mane , kojh je namicao jom Kao zipacaBHii nnxoMau,

y IXnpHxy, h 36or Kora je iisrydno zipjKaBHy noMoh,

CBGTOsap MapKOBiih bcjih obo: „Ja Kao npsy no-

xpeGy y Cp6iiJH CMaxpaM yHmnxeifce CnpoKpaxcKor

CHCxeMa . Ty noxpeCy jioKasHBahe oh sa CBe BpeMe

CBor nyCjiHUHCxHHKor paâ; MHcao yKHZiaifcy Onpo-

KpaxcKor ciicxeMa najiasH ce y ochobii cbhx iteroBHx

pacnpaBa 11 H-nanaKa; Kao MapKc npoxHBy Kannxa-

aH3Ma, xaKO je MapKOBiih 6ho nomao y dop6y npo-

xHBy OiipoKpaxnsMa.

Ilpe Hero mxo Ohcmo npenuin na meroBy KpnxHKy

OnpoKpaxcKor ciicxeMa, MopaMO, dap y naJKpahnM

ixpxaMa, npejicxaBHXH co^Ha.^HO cxaae Cp6HJe ceâM-:iecexnx roimna, Kan je }ÎapKOBHh noîeo cboj ny-

C.TiHUHCxii^H pan. Be3 xora neMoryheje pasyMexn

aamxo je oh 3a npe^Mex cbojhx Kanaka H3adpao 6ani

OnpoKpaxcKH ciicxeM, h 3ainxo cy H>eroBH nananii

xoaiiKo nejcxBa HMajiH, jxsl ce, h nocjie H>eroBe CMpxn,

jom ro^HHaMa roBopHjio yKHâfty dPipoKpaxcKor

CHCxeMa.

XaxHinepH(j()OM on 1830. cpncKH je cejLaK Cho

ocnoOoêH xypcKHX cnaxHJa, 11 c ftHMa cnaxHJCKor

cncxeMa yonmxe. Oh je nocxao concxBenHKOM one

3eMjLe Kojy je odpa^HBao. Kan ce y3Me na je, join



22 CBET03AP ilAPKOBIIll

1859. 90% uiejiOKynHor CTaHOBHiimTBa name seMJLe

^HBGJio ojx 3eM,ibopa;iH)e/) oHâ nsjiasH jia je koji

Hac Maifce Biime ii;eo CBex dHo ra3;i;a, HMao CBOJe

napne seMjLe. Ilocjie TpH;];eceTe TO^xiine mh cmo jijto

BpeMGHa acHBe.iH y vBepeay, Jia cmo pemnnn coti;H-

a.iHo nHxaibe OojLe Hero Ma Kojii ;ipyrH, ;ia ko;i nac

HCMa CHpoTHH>e, zia je CpOnja paj Ma.iHx concTBeniiKa.

Obo je yBepeHbe iicnoBe;];ajia ne caMo nydJiHKa

Hero H BJiaâ, Koja ce noc:ie 1830. npecxaaa da-

BHTH cejbaKOM, Kao jiSi je HDeroBO daarocTatte dnjio

jeîHOM 3a cBSiTjx'd ode3de})eHo. KHe3 MiiJioin je, HCTHHa,

CMaxpao zta 3a cejLaKa HMa jom jiocTa jia. ce ynnnn,

;ia je oh neyK ii ne Bpjio pa;ieH, h jisl ra cxora

xpeda BJiamhy Ha;i,3HpaBaxH, ynpaso pyKOBo;iHXH yH>eroBHM nojLCKHM nocjiOBHMa. Cbojom nojLCKOM ype^-

doM OJX 5. jyjia 1837. A2 2033,^) oh je napei^Hsao

KoaHKO ce ziana Mopa o;i Kora yceBa nocejaxn, roKora ce poKa kojh hojlckh nocao Mopa CBpmnxH,

KaKO he KMexoBH h ftHMe y xo jxo6si 3aBeneHn eKO-

HOMH HaxepHBaxH jLyne jxa no oBoj ype;idn pajie

iiTji. Ami nomxo je KHe3 Alnaoni jeîHOM nao, ceasaK

je dHo cacBHM ocxaBjLeH caM cedn. no;i: Kapa-T)op-

iêBHheM mh ce roxoBO HCKjbynHBo daBHMo oprann-

soBaHaCxM BjiacxH. KHe3 îHJioni HHJe dHO BejiHKH op-

raHH3axop ; oh je ocjiodojiHo 3eMjLy, ajiH je HHJe

ypejiHo ; 3a cBe BpeMe CBOje Bjiane ynpaBjtao je des

HHcaHHx 3aK0Ha, ;ip5KehH CBe BJiacxn y cbojhm py-

KaMa, cadHBHiH uejiy 3eMajLCKy ynpaBy y Kne/KeBCKy

KanuejiapHJy. Tck ce nocjie H>era ozuBajajy BjiacxH

je;iHa ozi; apyre, opraHHsyjy MHHHCxapcxBa n cy;i0BH

y npaBOM CMHCJiy penn, H3/iajy nncaHH 3aK0HH. OBace 3ana;HbaHKa

opraHH3aLi;HJa BnacxH HHje;i,ajia

xaKojiaKO ysecxn y jeztnoj scmjlh KOJa je Jio jyne dnjia

xypcKH namajiyK. HcxHHa „ycxpojeHHJa 3a cbc sa-

1) ;ipHcaBonHc CpGHje, 1.

2) OojaBJbCHa y „CpncKHM HoBHHaMa* 1859, Bp, 101.



CPBIIJA y H>ErOB0 BPEME 23

iKHiije B.nacTii Sii.jia cy, c noMohy CpCa npaBHima ii3

AycTpnje, cacTaB^-Lena sa ztse Tpn roîiHe, aoii hum

cy ce CTa^â npiiMeifciiBaTii, Biueao ce j;a ce Mopajy

HOxepiiBaTH „npeMa HamiiM npiiaiiKaMa , ii to je

joTepiiBaite nocae Tpajaao ro;iiiHaMa. IIIto je raaBHO,

noniTO cy noie;]:HHe BaacTii ca cbojiim BBaitHMa Giijie

„ycTpojeHe , TpeCaao je xa SBaita nonyHiiTH, h oHja

ce TeK oceTioo ja mh neMaMO sa h>hx :Lyan. Cbc

cy BaacTH ;];ejcTBOBajie no niiCMCHOM nocTynny, a y

CpdiiJH cy nncMenn jLyjiii Oioa TaKBa peiKOCT, :ia

je join 1866. na xnjBa;iy CTaHOBHiiKa j;oaa3iiao 42

nncMena.^) Cbc cy BaacTii 6ioe y cbom paj}' Besane

micaffliM saKOHHMa, a y CpOnjii jom mije Giiao niKO-

aoBaHHX npaBHiiKa, Beh cy ce Mopaaii xpaacHTH Mei^y

aycxpiijcKiiM CpCjiiMa. BiipoKpaTCKii ciicieM Oiio je

Koj; nac saBeên, npe nero ce imao hiihobhiih:kh

Ka;tap y caMoj seMjLH. On 1842. jxo 1858. nama je

raaBHa Opiira ;ia Me^y „0TeêcTBeHiiM cimoBiiMa

CTBopiDio Taj MiiHOBHiiâi Kaj;ap Kojn naM je nejo-

CTajao. IIlKOJCKa ce nacTaBa ynyhyje y tom npaBu;}'

KaKO he ;ipiKaBH anêpoBaTii ^mHOBHiiKe. Cbo cy

niMHasiije KiacHHHe;peaane he ce noHeTii saBojiiTii

TCK noa; KHesoM MnxanjiOM. TaaamiLH jinixeyM, h

aKO ce ;iejiH na (j[)Hji030(j[)iijy ii npasa, y raaBHOM je

npaBHa mKoaa, jep (f)iLT030f|3HJa naH>eMy cay^Kii

Kao^-Boa; y npaBa. niiTOMuiT, kojii ce mu:hY na cxpany,

mKTjy ce totobo dea iisyaeTPca sa npaBa. Y CpOnjn

je Taja TaKO BOaHKa Tpa/Kaa npaBmiKa, ;â ce n

He noMnmaâ aa je napoay, nopea npaBHor o6pa-

aoBaiLa, noxpedno jom KaKBO. Ha IlexpoBCKoj Cnyn-

mxHHH (1848.), ;iBa oKpysKJa, deorpazicKo h Kpary-

jeBaHKO, n aenyxax JInnepia aaxxoBajy jxsl ce yBe;Te

n je;iHa niKoaa aa „EKOHOMnjy , ajin Bjia;ia oByMoady He j-sa/KaBa, jep ne.Ma nDjâ h — noBana.-)

^) JpsaBonnc Cponje, III.

- ) SoopHHK, IV.



24 CBET03AP MAPKOBH'E

TaKBa ce jezina mKO.ia, pa:iH ynanpeiêtba seM.jLo-

pajiffce H CTOâpcTBa, ycTanoBjBaBa Ten 1853., y Ton-

Hii;iepy,^) ajiH c TaKO Majio ycnexa, m ce nocjie

HeKOJiHKO rojiHHa Mopa, no saxTesy Cb. AH;ipejcKe

CKynmTHHe, aaxBopiiTH. 3a CBe to BpeMe ;iok ce

TaKO CHCTCMaTCKH ^SiJllLÔ Ha CTBapaifcy HHHOBHHHKOr

pe;ia, Maca seMjLopajiHHHKa HHJe HMajia jierajina

HaHHHa usi CBOJe noTpede HspasH. YcTaB oji 1838.

Hiije dHO HH noMenyo Hapoztny CKynniTiiHy: khcs

je B.Ta;iao ca CaBeTOM,•

niije je HJianoBe nocTaBaâoOH, a Hiije Onpao napoji. Jloji; Kapa-T)OpêBHheM

Hapo;iHa je CKjmmTHHa dnaa caaBana CBera ;iBa nyT:

1848. H 1858. Uoji TaKBHM OKOJiHOCTHMa Bjia;ia je

Moma roîHHaMa ne snaTH niTa ce y napoziy jieniaBa,

H o;i Hera oh naTH.

Me^yTHM, y Hapo;iy je, o;iMax nocae ocioOo-

êH>a, Hacxynno eKOHOMCKH npeodpasvaj, 4HJe cy ce

nocjiejiHixe cTajie HCHBjLe ocehaxH ynpaBO npen najx

Kapa-Ti>op]êBHha. IIozi; Typij,PiMa, mii cmo acHBejiH ysajtpyraMa, hhjh ce eKOHOMCKH ananaj cacTOJao y

TOMe, mTO cy h>hxobh HîanoBH npoiiSBOjtHJin, dap

y raaBHOM, sa csojy noTponiH>y a He sa npojiajy.

CBaKa je 3a;ipyra HMaaa jxsl dyjie, c eKOHOMCKor

rje;inniTa, caxia cedn ;];oBo. bHa. CeM cojih h tbo-

iKl)apnja sanpyra je caMa npoiiSBOjiHJia n npaBHJiaCBe mTO joj je Tpedajio. Itenn HJianoBH, noByHenn

30or TypcKor syayMa y njiaHnne, cjiaOo cy Jiojiasnjin

y nojxiip c BaponiKHM ^hbotom, kojh 6ii y ftHMa

npo6yj[Ho noTpeOe Koje ce y 3a;ipy3H ne dH Morjie

3a;i0B0.TiHTH. HoBau, HM je dHO noTpedan totobo je-

jimio 3a nope3. Ca ocjiodol)eH3eM nacTaje nano pa-

cnajaH.e 3a;ipyra. Oho ce odjainH>yje TiiMe iiito je,

noji; npoMeH>eHHM npHjiiiKaMa, 3aztpy3H dH.JO homo-

ryhe nponsBonHTH caMO 3a CBOJy noTpomiby. Ona

je Mopajia cbc bhuic npoH3Bo;HiTn h 3a ccujy mijauy,

3GopnnK. VII.



CPBHJA y IbErOBO BPEME 25

a TO ifceHOJ ii\m])ojxii Hiije o;iroBapajio. Ilocjie ocjio-

6oêH>a, cejio h Bapom cTynajyy

jkhbjlh caodpahaj.

y Bapomii cejLaK najiasH niijauy sa CBOje npoii3Bo;ie,

y iicTO BpeMe Kaji y ^tojiiipy c itoMo ôOiiBa HOBe

noTpede, 36or Kojiix Mopa cBoje nponsBoîe npexBa-

paTH y HOBau,. CejtaK nosiiaje nexany, cejLaHKa ;iy-

han; ySpso, Mexane ii jiyhaHii oTBapajy ce h no

ce.^HMa. HjianoBH sazipyra noHHH>y TponiHTH iuto

HHcy caMH npoiisBejiii, ycjieji; ^lera cy npHHyJêHii

jl'd y 6yjiyhG ii ohh npoH3Bo;];e sa ;];pyre a i-ie caMO3a cede. Ko Kynyje, Mopa ii jia npojiaje. To je rjiaBHii

y3poK mTo ce y 3a;ipy3H jaBjLa npoH3Boztifca 3a nn-

jauy. TeK nocjie Hbera Mome ce noMeHyxii yTimaj

jip/KaBHe a;];MiiHHCTpau,iije, Koja je cbojhm chctcmom

HOBHane nope3e HaTepiiBajia sazipyre jxsl jejân jxeo

CBOJHX npoH3Bo;ia npexBapajy y noBan,. HcTima, ii

no; Typij,HMa cejLaK je njiahao nodap zi;eo nope3a

y HOBuy, ajiH xeK oji ocjioOoêaa, ynpaBO oji 1835.,

OH njiaha caB nope3 y HOBi^y. JXo 1835. napoji je,

nopen nopesa y HOBuy, ;:;aBao h nope3 y 3eMajLCKiiM

npoHSBOUHMa, y bujij cnaxHJCKor zteceTKa; to ro-

/jime, naK, KHe3 Mnjiom, npnKynjLajyhn CBe nopese

y jejiHy oKpyrjiy cyMy, 3aMeibyje h cnaxHJcKH ;iece-

TaK HOBHaHHM nope30M, ca nera jihhhh nope3 sa

jejiHO nojiroê CKane, ozi;Max, o;i; 17 rpoma na 30.^)

Ycjieji pa3BHJeHiijiix noTpeda cbojhx HjianoBa, a ne-

niTO H noji npHTHCKOM ;ipjKaBHHx HaMCTa, 3a;ipyra

nocTencHO npejia3H h3 naTypajine npimpejie y hob-

nany. C iioBâHOM npHBpejiOM naK, ona ce ne jisl

HHKaKo cnojKHTH. /KpiBCTH y 3anpy3H, Moryhno je

jloTjie ROKJiQ ce npoH3BOj];H>a nojejiHHHx 3a;ipyrapa

ne npon;eH>yje y noBiiiy: kslji ce ne 3Ha Bpejinocx

HHHHJe np0H3B0ZlH5e, HHKO H HC URTSi HITa je HHJe.

Koii npoHSBOjiKbe 3a nnjauy, cBaKH je 3az[pyrap y

1) Mnxa neTpoBnh, OnHaHcnje h ycxanoBe oSHOBJBene CpoHJe

AO 1842. CTp. 321. 430—433.



26 CBET03AP MAPKOBHTl

y ciaifcy HspanyHaTii jxo uocae^xiber rpoma CBOJy

jHHHy aapajy, n y tojihko My je tqjEq xpneTii jia.

ce H>eroBO iie pasaiiKyje o;i; ijiêra. Ho CBOJoj npii-

po;],H HOBHana je zioOht ;iejBHBa: CTora h y 3a-

jpy3H CBaKH xpayKH CBOJ ;i;eo, hhm ona cxane npe-

TBapaxii cBOJe npoii3Bo;te y HOBau,.

Je;],HOM pasztpyiKGH, cejLaK je ocehao CBe jany

noxpedy HOBiâ. C je^ne cxpane, oh je Mopao MHoro

Biime KynoBaxH Hero ziok je acHBeo y 3a;ipy3H: cbo-

joM aHHHOM npoH3Bo;i;H>OM OH Hiije dno y cxaayoHaKo HaMHpnxH CBe cBoje rjiaBHiije noxpede, Kao

uixo cy ce sajejinnnKOM npoH3Boj;HDOM y 3a;ipy3H

Morae HaMnpnxH CBe nxaBHiije noxpeCe aeniK naa-

HOBa. C ;ipyre cxpane, nsamaBniH h3 3a:ipyre, oh

HHJe npeKHHyo ca H3BecHiiM odnHaJHMa Kojn c}^ Chjih

nocxaan y 3a;i:py3n, a Kojn Biime micy o;iroBapa.xH

eKOHOMCKOJ CHa3H HHOKOCHor cejLaKa. CaaBe, CBajde,

jiahe, 3a;iyinHHLi;e CBaKH je ÔMahim jcaBao n jxanê

Ha onaj ncxii HannH KaKO cy ce one Aasaae y jioda

3azipy^Hor iixiiBoxa. CaaBC cy xpajaae no neKoanKO

jana, j;ahe n 3a;iyfflmme Cnae cy Kao h caaBe; a

nixo ce xHMe CBaîda, Cnjio je npHMepa jisl je odHHHa

ceocKa CBa;];6a cxajajia no cxo jiyKaxa.^)

y OBoj noxpeGn Honna ceibaK ce qecxo o;iaBao

mneKyjiHcaH>y. On je nanymxao 3eMji>opanH>y, pajHMexaHHcafta, xproBaaa ca cxokom, jxirjKSitbSL chxhh-

MapcKHx jxyhana. HcBemx xproBa^ncHM nocxoBHMa,

paziehn c xyi)HM napaMa, a Jiajyhn :iaKO na Bepe-

CHJy, OH je y OBaKBHM npeziysehnMa naJHemhe ryOno

H OHO mxo je HMao, mccxo jia ce noMorne. ycxenxora, nejiecexnx rojinna, xpajKH ce ca cbhx cxpana

orpannneHje cjiodo;iexproBHHC, xaKo ;ia cejLaK HeMO/Ke xproBaxH, jxok ne jiOKaace npeji BJiamhy jxsl HMa

iiOBOJLHO KanHxajia, h ne ;iodHJe ozi; HjG jonymxeibe.-)

M „CpncKe HoBnHe , 1858, Bp. 87; 1859, Bp. 83.

-) C. H., 1857, Bp. 31; 1858. Bp. 5; 1859,. Bp. 80, 98.



CPBHJA y H)ErOBO BPEME 27

OBaKBii cy ce saxTCBH noHaB.'Laaii, nocjie, o^^ Ckyh-

mTime ô CKynmTiiHe; naKy

CKynmTimii ozi; 1873.

npoxecTyje ce niTO ,,j;aHac Moa:e CBaKii lâBo ipro-

BaTH'S na ce npejiJiaace jia Kaneian ztp/KH jenny

Kifciiry, t:iq he ce Mopaxii sanHciiBaTH CBaKii kojh

xohe Aa xpryje.^)

Ako je Cho n3:iO/KeH onacHOCTH onaj cejLaK kojh

Oh ce dai],no na iproBaHje, HHJe 6no cacBKM oOes-

Oeên hh onaj kojh Ch pa;iHO caMO seMjLv. Bes

anaifca h Kannxaaa, c npnMHTnBHnM aaaxiiMa, npa-SHyjyhH ns cjgeBepja npeKO cto ;taHa y rojinnH, ne

Bp:io pa;ieH, jep y sajipysn hhjc csiiKao BehnM nano-

pHMa, cejLaK je je;iBa npoH3Bo;iHO kojihko My je 6iin.o

HajnoTpeGniije. ¥ ocxaioM, HenaBHKHyT ;ia mxenH,

noHCM Bpe;];H0CT HOBu;a jom mije snao, on mije ociaB-

jLao Ha cipany hh OH;ia Kan je Morao. Heponna

ronHHa 3aTHu,aja ra je dea ymTej^nBana na pannjnx

ponHHx roziHHa. CBaKH Behn nanaTaK — caxpana

HJiH iKennnSa y Kyhn, KynoBHHa BOJioBa, neKH nyx

H Hopes — 3aTHLi,ao ra je 6e3 roTOBHHe. ]\Iaao je,

naK.ie, TpeOano, na na ce cejLaK kojh je panno ae-

Mjby, aanexjLa Kao h onaj kojh je mneKyaHcao.

ToMe je Hapo^HTO jonpHHocHîa la oKoanocx

mxo je Kon nac npenas h3 naxypaane npHspene y

HOBâH}' (jHo H3BpmeH, npe Hero ce h noneao mh-cmixH Ha opraHHsoBaae aeMJLopanHHHKor Kpennxa.

Kan ron 6h 5no npHHyt)eH na yaaHMa, cen>aK ce

Mopao odpaxHXH npHBaxmiM 3aJMonaBH,HMa, kojpi cy

no npaBHay 6umi se.xeHanm. Y jennoM ce pacnncy

MHHHCxapcxBa ynyxpaniftHX êaa n3 1852. noMHae,

na cenâK njiaha na nynax HBanmiK Mece^na nnxe-

peca, a na nex nyKaxa nyKax.^) Bno je jenan cjiyâj

na je cejLaK ysaJMHo qexnpn nynaxa, non ycxoBOM

na on l-l. (|)e6pyapa no 23. anpn.xa, naK.xe sa ine3-

1) HpOTOKoan, cip. 311—2.

2) C. H., 1857, Bp. 28.





CPBHJA y H)ErOBO BPEME 29

HeKoaiiKO seaenama. „Ako ce He natje aena , cxojn

y jejHOM joniicy h3 xor ;io5a, „ce.:LaK he nocxaTH

MV/KHK CBOJHX saJMOjiaBaua .^)

Baaja je 6iLia iiSBenixeHa o npesaziy/KCHOCxH

ce.TâKa noîexKOM ne;iecexHx rozipma, aaii ona je

Ha.iasTTja na ce „HHKaKBe npe;ioxpaHHxe.iHe Mepe

oBZie npomiciiBaxii He Mory . Ona je cxora yny-

xn:ia Baacx ;ia caeemijje Hapo;iy jm ce oji jiaBafta

npexepanor iinxepeca mjea.-) Ako je B.xa;ia ocxaaa

OBaKOpaBHo;iyinHa, niije jaBHO MH>efte. Kaji; ce, no-

c.ie KpiiMCKor Paxa, ocexnaa y seMjLii jaKa HOBHana

ocKyj,ima, „CpncKe HoBiine noKpehy niixaae o npe-

3a;iy/KeHocxH ceaâKa. Ha 6poja y 6poj one o6jaBJLyjy

HJiaHKe II Jionnce o seaenanixBy Kao o raasHOM mi-

xafty xora MOMenxa. Y xo BpeMe, MiLxoBan JanKOBnh

npeiiaiKe „;ia ce c y;ioBiiMKiiM ii mKoacKirvi (|)OHaoM

cnoje CBe onmxHHCKe, upKBene h nynnaapne Kace

y je;iaH maBHii 3aJMo;iaBHn (|)Oh;i, kojii 6ii Cho danKa3a CBe iLMaoue nenoKpexHnx ;ioCapa, ii kojii On oxbo-

pHO CBOJe <t»iiaiijaae no uejioj aeMjLii .-') Taj 6h (|)ohji

HMao 3aiiaxaK jia, iiaBaibeM 3aJM0Ba c yMepenmi im-

xepecoM. y35iije seaenainxBO. niixaroC o npe3a;iyave-

Hocxii ceiana xojhko je noKpenyxo y jaBHOM Mneity

1858., jâ ce o;i Knesa Mnjioma, nocae aeroBe pe-

cxaypauHJe, oêKyje ;ia ce, y npBOM peny, xhm rai-

xaiteM 3adaBiL ycae;i xora, Knes MiiJioin H3naje, 3.

oKxoGpa 1859., OBy Hape;iC»y MnmicxapcxBy IIpaBZie:

.,Ka:i TOJl jiy^KHHK, oj Kora noBepnxe.T> nanaaxy

:iyra cyjoM xpaiKH, nsjaBH ja je ;iyr npeKOMepHiiM

HHxepecoM Hapacxao, oh he 6nxn :iyiKaH noKa3axH

no;i 3aKJiexB0M, KoanKH je ;iyr najnpe Gho . Ta ce

3aKaexBa, pajin Behe CHrypnocxn, Mopaaa nojiaraxH

y upKBH, npeji oKpysKHmi npoxojepejcM, y npncycxBy

1) C. H., 1858, Bp. 31.

2) 3oopHnK, VII.

3) C. H.. 1858, Bp. U.



30 CBET03AP JIAPKOBHH

je;iHor cyjiije ii npe;ice;iHiiKa cy;ia.^) Y iictom cmh-

cay, SciKOHiiK rpalâHCKO-cyjcKOM nocTynKj oj 1860.

npomiciiBao je, ;ia ;iyHmHK Mose saKJiexBOM y upKBH

jioKasHBaTn jxa My je y o5JIIIâÎIjII npoTHByaaKOHH

iiHiepec ypa^ynaT (>ia. 119 ii 161). Obom npenoM

MepoM, Koja je totobo ynnniTioa .lOKaany Moh odaii-

rauHJe, Koja je ocTaBHJia noBepiioixa na mhjioct jijjK-

Hincy, II KOJa ce „y HHTepecy jaBHor Kpe;iiiTa mo-

paaa yKimyTii o:jmslx KpajeM I860.,-) Knes Mioom je

Miicaiio ;ia npecene CTBap ca sejienaniKKM jiyroBmiaKojii cy ce Chjih saxeKJiH.

Oj6op Cb. AnzipejcKe CKynniTiiHe xieo je ja

ce lue jom h jiajLe. Oh je nosBao Baa;iy Jia CBe jasne

(t)OH;]-OBe II „CBoj Kaniiiaji sa no3aj\LT>HBaifce ca-

CTaBH y jej;aH Kpe;iiiTHii saBOj, kojii Cii cbojiim

odaiiraiiiijaMa iicnjiaTiio cse ;iyroBe y seM.-BH, 3a-

Meityjyhii cse npimaTHe saJMOjiaBixe y h>hxobiim

npaBiBia nacnpaM aajyiixeHiix cejLaKa.^) Ojx OBor

npexiora ycBOJena je caMO ra lueja, ;ia zip^KaBa

yciaHOBii je;iaH BeaiiKii Kpe;iiiTHii aaBo::];. CejbaK ce

Hiije sajyaciiBao oj; Ceca, Beh aaxo inTo My je o;in-

cia Tpedaao HOBaua. ôKae cy roji seaeHaniii uioii

jeaiiHii KOJH cy jxuBOsm Ha sajaM, oh ce Mopao H>HMa

oOpahaTii. Ako je zip^KaBa paoia jia ra ozi ilhx iia-

daBH, HeKa My ona noHy;iH aajaM nozi; hobo^-lhiijidiycaoBHMa. OBa ce imeja ocTsapyje no;i KneaoM Mii-

xaiiaoM: 12. aBrycia 1862. iiajiaan aaKOH o ynpaBn

OoHjiOBa, Kojoj ce jajy na pyKOBatte ne caMo cbh

jiOTajamibii jaBHii <boH;iOBii, Beh ii nyniiacKii ii zie-

noaiiTHii HOBuii KojiDia cy ;i0Tae cyjiOBii pyKOBajiii.

^ciH THM aaBOjoM, KOJH HHJe HMao (|)Hana<ie y yny-

TparaiLH, KoJH je ;iaBao aaJMOBe caMO na HenoKpexHy

aaaory, y BchiiM cyMaMa ii na Bp:io jyre poKOBe, niije

jom Oho opraHiiaoBan aeMaôpajHiriKn KpeîT y npa-

M C. H.. 1S59. Bp. 120.

'-•) aOopauK. XIII.

'^) C. H.. 1S59. Bp. 83.



CPBUJA y aEroBO bpeme

BOM cMHc:iy. ycTaHOB.T>eHa nomaBiiTo paaii Tora jia

o;iBpaTH ce.'LaKa oj; seaeHaniKiix saJMOBa/) ynpasa

OoHjOBa Hiije ;ioBOJLHO ojroBopiLia cbom sajaxKy.

npexepaHo je pehii ;ia cy ce itoMe KopiiCTioii caMo

TproBD, H HiiHOBHiiuH, — KopiiCTimi cy ce II ce-

jBauH. aan imaK CTojn to, ja cy naJBiime HOBixa

ziHRiii H3 H>e 6eorpa:icKe raszie ;ia nasHjiajy Kvhe,

na OHZja caMii saJMojaBUH, sa Koje je to Gioa 113-

Bpcna onepauiija ysiiMaTH oj YnpaBe na 6%, na

OH;ia jxsiBdiTR ;ipyriiMa no 12%, a oneT ocTaTii yrpanrmaMa aaKonor iiHTepeca. Ce.T>aK ce peaaTimno

HaJMaifce KopiiCTno YnpaBOM OoHzi;oBa, n to h3 OBor

pa3aora. Onn Kojn cy c y3aJM.T>eHiiM HOBueM 3iij:a.:in

Kyhe, iiJin kojh cy Taj noBan ;iaBajiH noji HHTepec,

ynymTa.nii cy ce y npe;iy3eha Koja cy iim tojhko

jOHOcma, Aa cy Moraii OTnaahiiBaTii CBoj jyr ko:i

ynpaBe OoH;ioBa. Ce.-LaK, nanpoTHB, npn onjiamftHM

caoOpahaJHiiM cpeziCTBHMa, 11 na 0H;3amH)eM CTynity

name nojLonpiiBpe;];e, niije Morao ynoTpeOnTii ysaj-

MjLemi HOBau; ;iobojlho npoH3Bo;iHo: y Hepo:iHiLM

rojiinaMa, mTa BHme, on mije mi mhcjiho zia ra

ynoTpeCii npoH3Bo;iHO, Beh ra je Tpomno hhcto na

CBOjy Hcxpany. II3 Tor pasaora iteMy nnje Ciiao

aaKo 0Tnjai)iiBaTn ayr YnpaBii OonjioBa, h OBa je

diijia npiiHyêna ;ia My npojiaje HMaite, Kao n 3e-

.leHamii eito cy hhhilih.-)

Ha ocHOBy OBor iiCKycTBa, n3Z[aje ce 1871. 3a-

KOH oKpy/KHiiM niTeaHOHimaMa. IIo tom saKony

HMa:ie cy ce nocTcneno OTBopiiTii no CBHMa oKpy-

3iiMa mTejiiOHiine, Koje 611, no npaBioy, ;iaBaae saj-

MOBe caMo cTanoBHiiniiMa cBora oKpyra. Bnae cy

HaMeHjene noraaBiiTO 3eM.ôpa;iHnmiMa, Kojii cy mo-

rjii ;iiihii 3ajaM 11 6e3 nenoKpeTne 3a:iore, na „.in4H0

1) npoTOKO.in Hapojue CKjTimTHHe, 1864. CacTanaK V. IIsBeniTaj

Mirancipa ^nHaHcnja.

'4 HpoTOKOan Hapo;iHe CKynminHe. 1S71. cip. 280. 280 j: 1873,

CTp. 313. 586. 594: 1875. crp. 1345. — „Je,inHCTBO , 1872. Bp. 89.





CPBHJA y H>ErOBO BPEME 33

KOHHKy o;i; 1865. HHJe CMeo aaiiyjKHTn, dnjia cy no-

xpedna jia. 6h ncxpanHO nopo;i;HLi,y; obhx nex ^lana,

iâ He 6h nao y CHpoTHH>y. IIpBO ce, jâicjie, noKymajio

Jl'd ce ce.'BaK nocpeîHO oziBpaxH ojx sejietiainKHx

aaJMOBa, h y tom cy jxiin^j dnjiii ycTaHOBJLeHii Kpe-

j^HTHH 3SiBom, ôji KOJHx ce Morao jtodHTH sajaM no

yMepen HHTepec. Ksljx obo HHJe noMorjio, OH;ia ce

npHderjio nenocpej^HHJHM MepaMa, h cejLaKy je, yCTBapH, Ohjio saOpaiLeHO ;ia ce, npeKO HSBecne rpa-

HHLi,e, sajtyjKyje koji npHBaxHHx 3aJMo;iaBaLi,a.

YTpenyTKy Kan je Hsr.iacaH, saKon ojx neT jiana na-

3BaH je „3aK0H0M Hapo^Hor dJiarocTaita . OaKx je

JIB. iQ THM aaKOHOM HHTaite npeaaziyjKeHOCTH ce-

jBaKa ()HJio, aa onaj Max, CKHHyTo c jiHCBHor pejâ.

IIocTaBjLeHO npeii; jaBHo Mitepbe oîMax nocjie

KpHMCKor Paxa, to ra je nHTaite aannMajio HHxaBHx

jlBSijiQCQT TOjxRKSi. HapoîHa CKynmTHHa, BacnocxaB-

jLena 1858., HHJe ;iaBajia jxa ce oho h aa TpeHyxaKaaOopaBH. CacTaBjEena MaxoM oji cejLaKa, ona ce,

aa paajiHKy oji CaBexa, yBCK pajiHJe daBPiJia ckohom-

CKHM mixaaHMa nero mhcxo nojinxHHKHM; xaja, Kao

H ;i;ou,Hnje, ona je BHme jiHHHJia na jezian BejiHKH

npHBpe;];HH caBex nero Ma na mxo jipyro. y ocxajioM,

nocjie 1858., nacxajy nayaexHO plâBe rojinne aa ce-

jtaKa, — nacxajy cyme, nacxajy non.xaBe, —y

poKy

o;i; ceâM roz^nna ;iBe, h xo BejiHKe, — nacxaje,

Hajaa;i, noêxKOM cejiaMêcexnx ro^nna noBnana

Kpnaa, Koja je y xo BpeMe BJiaâ^xa n y aanajinoj

EBponn. ycjie;^ xor cxHu,aja okojihocxh, cxafte cejLaKa

narjievDtajioje, ce^âMêceTHX roji;Hna,neoCH4nooHaJHO.

HoBPine na xora ôda xaKO cy npexpnane eKonoMcicHM

HJianu;HMa, jâ cbo dea nayaexKa jinne na jiianamaH

„TproBHncKH FjiacnnK KOMdPinoBan c zi;anainH>HM„TeacaKOM . Bnine ce ne mhcjih jxa je Cpdnja aeMjta

Kojoj ce na H>enoM coii,HajiHOM cxaay Moace caMo

aaBnîexH. YBHJê ce jacno zta je nam cejtaK kojihko

caodoztan xojihko h cnpoMaman, h m he on ydpao

3



34 CBET03AP MAPKOBim

H3ry6HTH CBOJy cjiodojy, aKO ce iteroB MaiepiiaaHH

nojioHcaj He no5ojLina. TemKoha je, Mei^yxHM, y lOMe,

KaKO jxa. ce H>eroB MaTepiiaaHH no.iOyKaj noSojLma.

TpeOa.xo je nojiiihii nojLonpiiBpe;iy na bhieii cxynaifc,

a 3a TO ce Tpaacimo mhofo BHme KanHTajia ho mxo

ra je xa^â y aeM^Tsn 6imo. KaKO je yBeK jiaKine bh-

KaxH Ha yapoHHHKe jeziHor sjior cxaaa, Hero mhcjihxh

xoMe KaKO j[a ce na H>era Hsaê, to ce h ceîaM-

ZteceTHX rojiHHa BHKaao ca CBHJy CTpana na dnpo-

KpaTCKH CHCTeM, KOJH je ca;ia 6ho kphb h aaToniTO Ham cejLaK HHJe npocBehen n HMyhan. He caMO

jxa. ce peiKHMy o;i; 1842. saMepaîo niTO je saneMapno

„eKOHOMCKy ynpaBy seM.jLe, nero ce CTajia cyMan-

HHTH H KOpHCHOCT OHHX yCTaHOBa KOJe Cy no;i ftHM

Cnae HOCTaae. Ako cmo pamije, c naJBehoM acypOoM,

pajînan na saBoiêifcy Mojiepne aj];MHHHCTpau,HJe h

cyjiCTBa, caji cmo Ghjih bojlhh ;i;a ozi;6aH,HMO h xy

a:iMHHncxpaii;HJy h xo cyjicxBo. OBe cy naM cxBapH

H3rjie;iaxXe 6e3 BennKe BpejHocxn, Ka^ ce no;i H>HMa

coi;Ha:iHO CTaHje cejtaKa Hiije nonpaBHJio nero de3

Maao noropmajio. Ce;iaM;teceTHX ro;xHHa, D;eo je CBeT

pa30HapaH o dnpoKpaTCKOM cncTeMy, h Tpaacn „npo-

CTHJy a;iMKHHCTpaiJ,HJy h cy;iCTBo: hslk KOHcepBa-

THBHH „Bn;iOB jtan , jihct 2\lH.T0ffla IIonoBHha h

MaTHJe Bana, npejiJiasKe jxa, ce yKHny oKpyacna, na-HCJiCTBa H 0Kpy>EHH cyztOBH.^) ynope;i;o c thmc, 3a-

XTCBa ce npeoOpa/Kaj nacxaBe y npaKXPFmnjcM ;iyxy:

y rHMHa3HjaMa ncKa ce odpaxH naJBHine na^Kae na

JKiiBC je3HK H npnpojHe nayKe, y Bcjihkoj UlKoaii na

xexrariKe. „CxBap je Hajnpeîc noxpede jxsl ce ocnyje

xexHHHKa mKoaa y npasoM CMncjiy H>eHOM .-) Hpe ce

cnac oqeKHBao o;; npaBHPiKa, cajia ojx xexHHâpa ii

npHpo;iH.aKa. Ha B:ia;iy ce naBajLyje ;ia paîH na yna-

npeêH.y no.-bCKo npnBpezie: 1869. nocxaje jenHo no-

jbonpHBpejlHO jipymxBO c jipncaBHOM cydBenunjoM

1) 1874, Bp. 35, 160.

'^) ,BiUOB ;ian , 1870, Bp. 49, 100, 134.



CPEHJA y BErOBO BPEME 35

1870. ycTaHOB.-LaBa ce je;iHa 3eMJLo;ieacKO-inpiapcKa

niKoaa: iicie rojuine, npiipe^yje ce n je;iHa iisaoHcda

seMa.-LCKiix iipon3Bo;ia. OdyseTii Miim.fLy ;ia ce no.-LO-

npiiBpeja He Moê nojiihii 6es imjycTpiije, a ;ia sa

HHjycTpiijy xpeda Kaniixaaa, >ni npiicxynaMO ocmi-

Baifcy HOBHamK 3aBo;ia c ohom iictom >KypuoM c kojom

CMO pafflije ocHiiBaaii najnemTBa ii SBaifca. TaKo, 1869.

nocTaje „npBa CpncKa BaHKa : 1S70. „KpejiiTHii 3a-

B0^ ,3an>iDia, y(jp3o, „npBaBeorpa;];cKa 3aje;iHHi];a ,

„CMe;iepeBCKa BaHKa , ..TIo'/KapeBaîKa Bamca h jp.

0;i npnaime y to BpeMe (1870.), CBeT03ap Map-

KOBiih Bpaha ce y Cpdnjy. Oh ima ;ia roBopn je;iHoj

nyOoiiun Kojaje Beh saifflTepecoBana eKonoMCKHM nn-

xaamia, Kojoj nsraeja ja ce.-BaK npona;ia, n Koja je

JXOBOjyUO oxaa:iHeaa npcMa OnpoKpaxcKOM cncxcMy.

IBeroBa opHnmaaHocx nehe 6inii y xoMe inxo he xoj

irv'ainun pehn, ;ia n y Cp6nJH nocxojn jejHO cou,HaaHOmixaae, n j;a je oho Ba'/Kmije oj CBnjy ;ipyrnx. IBeroBa

opnriiHaaHocx nehe dnxH mi y xoMe, mxo he 3a to hh-

Taae yHnmiTn o;iroBopHnM CinpoKpaxcKH cncTeM. Ohhe, ncTHHa, cbc to pehn, aan y tom nor:ie:iy nehe 6hxh

BejiHKe pasjirce ne caMo nsMei^y H>era n anCepaane

j^yajtaocxn , nan noayandepaanor „Je:inHCXBa ,

Hero âK nehe 6nxH pasanne mi iisMe^y aera ii koh-

cepBaxiiBHor „Biuob âna . OpiinmaaHocx iteroBa

noKasahe ce xck y aeroBy npej.nory, KaKO ja ce kojj,

Hac couna-THO mixaae pemn. Ha GnpoKpaxcKii ciictcm

BiiKacTii cy CBii, aaii hiiko Hiije cmco tbpjiitii ja ra

TpeCa }TcirayTii, Beh caMo ja ra Tpe6a ynpocTiiTH.

^lapKOBiih he KypaacHo TBpjnTii ;ia ra TpeSa yKimyTH.

IBeroBo yBolêae oh he CMaxpaTii Kao fjiaTa.nHy norpe-

niKy, o;i Koje nacTaje name ckohomcko HasajoBafte, ii,

cae;iCTBeH0, Tpa/Kiihe ja ce Maae Biime BpaxiiMo naoho cxaH>e cxBapii Koje je ^-BolêHDy xor ciicxeMa npcT-

xo;iiiao. PeaKHiija KOJa ce npoTimy CiipoKpaTCKor cii-

CTeMa CTajia ocehaTii jom pannje, ;iocTiiyKe y cmicHMaCBeT03apa MapKOBiiha CBojy Kpajny TanKy.

3*








npBoj nojiOBHHH XIX BeKa na 3ana;iy ce Morjio

BiijieTH KaKO HapojiHO doraxcTBO pacTe, y hcto BpeneKSiji ce pa^HHHKa Maca npojiexapHme. Ajih Kan c

ocHpoMameifceM je^Hor peâ y napo^y He Mopa lihn

ynope;io h ocHpoMameifce ii,ejior napoâ, OHja hh

Kon; Hac, roBopehn, HapaBHo, cacBHM yonmTe, h

ancxpaxyjyhH ojx namnx cnei;HajiHHX npiiJiiiKa, 3a-

nymetbe cejtaKa h HecTajaite Majie ceocKe concTBe-

HOCTH HHJe MOpaJIO 3Ha^HTH OnmTe eKOHOMCKO Ha-

3a;iiOBaH>e.

MapKOBHh HHJe y cbom pe30H0BaH>y jiobojlho

JCBOJHO Ta jiBSi npoii;eca jeân oji npyrora. Oh jo

;];oKa3HBao o6a jezcHOBpeneHO, h OHâ My ce jiema-

Bajio ji'd je Memao aoKa3e o C0H,najiH0M nponaâfty

cejLaKa c ;i,0Ka3HMa o eKOHOMCKOM HasaôBaay na-

poâ. HeKH fteroBH HjiaHi],H — „Hain Ekohomckh

HanpejâK h ,,0^ Kyâ z^0JIa3H naina CHpoMamTima— Hsrjieâjy cxora 36yHDeHH. PajiH 6oji>er nperjiena,

MH heMo noKymaTH jxsl ojibojhmo xe mQ pa3Hopozi;He

TCMe Koje je on zioKasHBao. Mh heno HcmiTaTH, npBO,

iteroBO pasjiaraifce o eKOHOMCKOM nasaîOBaifcy na-

pozia, na onâ H>eroBO pasjiaraite o coij,HajiHOM npo-

naztaity cejLaKa. IIoHaBjBaMo, nan, jisl je, no Map-

KOBHhy, H 3a je;iHO h 3a apyro Ciio KpnB GnpoKpaT-

CKH CHCXeM.

IberoBo pa3JiaraH)e o ocnpoMameiLy u;ejior na-

pojia, a He cano cejBaHKor peâ, zi;a ce CBecxn na

OBo. Kao noje^HHau,, xaKo h napoA xpeda BHine jxa

npoHSBO^H Hero inxo xponiH. Hnane, Mopahe xpo-

mHXH roxoBHHy, jioKJie ne ocnpoMamH. Jeân he

Hapo;i Mohn caMO 0H;i;a oaroBopnxH obom npaBHJiy,

aKO ce y H>eMy HenpoH3BOji;He KJiace ne Cyay mho-JKHjie Hecpa3MepH0 npeMa npoH3Bo;iHHM luiacana, —aKO Cpoj OHHx KOJH xpomo He pacxe dpjixe nero Opoj

oimx KOJH npoH3Bono. J1,0K CMO 6mm xypcKa paja,

Ko;i nac nnje ^hjio HenpoH3BOAHHx KJiaca, — Mopajm

CMO npoH3Bo;iHXH CBH. TeK oji; ocjio6ol)eH>a H3nBaja



KPIITIIKA BIIPOKPATCKOr CIICTEMA 39

ce je;i;Ha KJiaca Koja, aaxo mxo ce cxapa o onniTHM

nocjiOBHMa, Hiije Biime ziyiKHa na u.ôiiBBojxa. Ta cyKJiaca HnHOBHiiu, . IIoniTo cy ohii npecTajiii npoHS-

BoztHTH caMH EiTo HM Tpe6a, ibiiwd ce Mopaaa oji-

pe;iHTH naaxa, KaKO On Morjin KynoBaTii nponsBojie

xyêr paji:a, a Kan cy je^HOM cTajin Tpa/KHXH npo-

HSBone Tyêr paâ, nocxao je o;iMax noTpedan jejian

pejl jbjjiii KOJH he nocpejiOBaTH iisMe^y h>hx h npo-

HSBOâna. TaKo, jenna HenpoiiSBonna K.iaca, hhhob-

HHLi,H, cTBapa zipyry HenpoH3Bo;iHy Kaacy, xproBixe

[HenpoH3Bo;iHii, obii cy nocjiezjifcH y tojipiko eito

Bpme HHCTO nocpejiHiiHKH nocaoj. CaiviiiM thm nixo

cy xe ;iBe nenponsBOjiHe KJiace nocxajie, 6poj ce

npoHSBOâîa CMaitPio. OBaj rydnxaK y nponsBO^HHM

CHaraMa BaJLa.ô je naKHaniixH caBprnemijiLM uslhii-

HOM npoH3Bo;];H>e ; Mel^yxiiM, mh cmo npoziyaiHjiii

;i;a nponsBOZtiiMo ohhm hcxhm npHMHXHBHHM aaa-

THMa KojiDia H ;ioxjie. lllxo je najrope, jiok ce

npoii3Bo;iHa Moh y napojiy yMaitaBajia, jioxae cy ce

a noxpede HenpoH3Boz];HHx Kaaca CBe BHme pasBH-

jajie. Kojx HHHOBHiiKa, Hapo^raxo, one cy ce xojiimo

npe(Ji)HHHJie, zta cy Morjie 6hxh 3azi:oBOJBeHe caMO

cxpanoM (JadpHHKOM npon3Bo;i;H>OM. HaJBehn Jieo hh-

HOBHHHKiix Hjiaxa xpomii ce na ayKcy3He npeziMexe

yBesene ca cxpane, mxo sHanii, jio. HHOcxpancxBOnpeKO HHHOBHiiKa H3BaaHH HOBau, H3 3eMjLe. 3dor

xor HenpoH3Bo;];Hor xpomeita HiiHOBHiiinxBa, iteroBa

eKcmxoaxauHJa cejLaKa Mopa nhii h na ckohomcko

ynponamheite 3eMjLe. Jep cas noBau;, Kojn npejê h3

pyKy cejLaKa y pyne HHHOBHHKa, caMHM xhm H3.â3H

113 3eMJBe. Ha 3ana;iy KannxajiHcxH eKcnjioaxnmy

Hcxima pajiHHKe, ajiii hx eKcnjioaxHmy pajin xora,

jia 6h jane pa3BHJiH CBOJy npoH3BOjiH)y y 3eMjLH.

Ko;i Hac, naK, hhhobhhij,h Mory eKcnjioaxncaxii ce-

.jLaKe caMO pa^n xora, na 6ii jane pa3Bn.:iH CBOJy

noxpomity na cxpaHH. Hhhobhhhko je eKcnjioaxHcaite

rope Hero KannxaaHCxii'iKO, jep oho cxBapa npojie-




TapHJaT Ce3 KamiTanHCxa. Koji xaKBor cxaiba cxBapn

jacHO je, Aa koji nac couHJanno nponaaaite ce.taKa

Mopa diixH iicxoBexHO ca eKOHOMCKiiM npona:iaifceM

Hapozta.

Osaj 3aKT>yHaK, jxo Kora ce ztojiasH ;i;e;iyKXHBHiLM

nyxeM, noxBp^yje ce cxaxHCxiwRHM iiojauHMa. ¥Hcxo BpeMe, Kazt ce ca cBiijy cxpana nyje jisl je ce-

jLaK npesajiyacen, jip^KaBHa cxaxHCxiiKa jiaje jioKasa

jia. je Hapo;iHii Kaniixaa OKpifcen. RxaBHa rpana na-

po;iHe npiiBpe;];e, xo je cxonapcxBo; y xoj rpanH

cpe;icxBa npoiiSBO^Bbe npezicxaBjLa cxoKa 3a npn-

njio;i, xaKO 3BaHa Kpynna cxoKa. Ako Hapo:i dyne

Mopao xy cxoKy ;];a npojiaje, oh he Mohii cBe Maite

cxoKe Jidi npoH3Bo;iii, — y r.xaBHOJ rpaira CBOJe npo-

n3Bo;iHbe y;];apHhe Haxpar. Ho cxaxiicxHHKHM no;iax-

UiiMa n3Jia3H jxa. je Ham h3B03 cxoKe, h3 rojime y

ro;iHHy, CBe cnadHJn. Bpe;iH0cx n3Be3eHe cxoKe H3-

HOCKxa je y âpmnjcKHM rpomeBHMa:

1862/3 70,008.776

186^/4 38,140.771

I86V5 47,561.307

Obo ce odjamayje caîo xHMe, mxo je napoji

yMaH>HO CBojy Kpynny cxoKy, xe nnje Bnme y cxaH>y

jia npoH3BojH OHoaHKo cxoKe KOJiHKo npe. A aKO je

yMaftHO CBOJy Kpynny cxoKy, xo je ôniJio oji Tjjiai,

mxo je y ocKyjHun HOBu,a Mopao h ay jxa. nponaje.

Hocxojn, HCXHHa, npexnocxaBKa, ,ia cxonapcxBO onaja

cxora mxo ce paxapcxBO nojnHce, ajin osy npexno-

cxaBKy BajLa a priori ozi;6aLi;HXH. y CpdHJH cxonap-

cxBO jom jejinaKo îohoch Bnme KopncxH Hero pa-

xapcxBo, H cxora hhko nehe jipare BOJte 3aHeMapiixncxoMapcxBO, jisi Oh Morao Bnme pajinxH na paxapcxBy,

Ha Koxie je cnrypan ;â he MaH>e ;io6hxh. y ocxajioM,

Ka;i On cxo'iapcxBO ojincxa onajajio 30or paxapcxsa,

H3B03 On xpane Mopao ja4axn;ioKne h3B03 cxoKe caaOn.

Ajih, onex no cxaxncxn^KHM no;iaxuiiiMa, n3B03 xpane



KPIITIIKA BHPOKPATCKOr IIICTEMA 41

cjiadH Kao h iisbos ctokc. BpejiHOCT iKseseHe xpane

HSHOciiJia je y HapmnjcKii rpomeBHMa:

I86V3 3,707.333

IS6V4 2,566.058

186Vr, 546.307

CyMibG, ;iaK.ie, neMa, rsl je .je;iHHH yspoK cse

cjia^HJeM H3B03y cTOKe TO, niTO Hapoji jez^naKo yâ-

ifcyje CBOJy Kpynny cTOKy. CejLanKH peji rydii seMjby,

Ce3 Koje My neMa caMocTanHOCTii; napozi Kao ij;ejiiHa

rydii CTOKy y Kojoj aesai cbg iteroBO ooraTCTso. Cp-

diija n;ie naTpar, h y coixnajiHOM, h y eKOHOMCKOM

CMHCJiy. ^)

ITpeTpec OBe MapKOBiiheBe Tese noêheMO thmg,

aa jiH ce, y H>eroBo BpeMe, o;];iiCTa Morjio zioKaaaTii,

jia je Hapo;i; y gkohomckom iiasa^jOBaiby. CaMo TaKO,

aKO 6b. ce npeTxoîHO to zi;oKa3a.TO, HMajio 6n cmii-

cjia pacnpaB.TjaTii ii o ohom ;ipyroM, — jia jih to

HasaziOBaifce ;iojia3H ycjieji Tora niTO HUHOBHiiniTBO,

Kao niTo Be.TH MapKOBHh, eKcnnoaTHme cejsaKa.

Ilpe cBera nMaMO jia yTBpjimio ;iBe MeTo;icKe

norpemKe MapKOBiiheBe. (1) Oh je jiao CTaTiicTHHKe

noziaTKe caMo 3a Tpii ro;^HHe: to je cyBHme Majio,

jiaCm ce

MoraniiSBecTH iiKaKBH saK-jByûn o eKO-

HOMCKOM HaiipejiOBaifcy nnn Ha3a;];oBaiBy seMjLe. Ha-

poHiiTo je BajKHo, jiSi y tom BpeMeny oji 1862. jio

1865., 3a Koje MapKOBiih naje no;iaTKe, HMa jxbq

pi)aBe, HepojHe ro;iiiHe: 1863. ii 1864. ^j (2) Map-

KOBiih He ;iaje yKynan nperjie;]; namera H3B03a h

yB03a : oh eKOHOMCKO CTaae 3eMjBe u;eHH HCKJLyHHBO

no H3B03y nojeniiHHx apTHKajia, kojh Mory Ohth

raasHH, ajiH HHcy je/innn. Kaî; ce ysMy nam n3B03H yB03 y BpeMeny o;i; 1862. jxo 1871. (noHnaeMO

1) H. JX. I. 1—17; II. 66—139: JV. 106—U4: VI. 108—124.

-) HsBeuiTaj MnnncTaDCTBa OnnaHcnja Hapoanoj CKj'nuiTHHH,

1864. H 1867.




iiCTOM ro;inHOM kojom h MapKOBiih, a saBprnyjeMO

OHOM rojiiHOM, Kaa je oh micao o nameM eKOHOM-

CKOM HasajoBaBbY), OHZia iiaaasii ;];a je, c Maami

HsysexKOM, pacna ii BpejiHOCT namer iisBOsa ii Bpe-

jHOCT Hamer yBOsa. Bpe;iHOCT namer HSBOsa hsho-

ciiaa je, y ztiinapnMa, 1862.: 16,675.658, a 1871.:

27,531.105; Bpe;iHOCT Hamer yBOsa, 1862.: 12.569.416,

a 1871.: 27,138.097.^) IIpeMa TOMe, dam y ohom ne-

pnoziy BpeMena, y KOMe je MapKOBiih onasno chm-

HTOMe namer eKOHOMCKOM Ha3ajiOBaH>a, cxaaHo je Ja-

nata n Kama npon3Bol)aHKa h nama noTpoma^Ka

CHara, mxo ce c eKOHOMCKHM HasajioBafteM ne ^xa

HHKaKO nOMHpHTH.

UIto ce THHe jezzHOBpeMenor ona;iaH,a CTonap-

CTBa n paxapcTBa, na mxa je MapKOBnh Hapo^nio

noaarao, CTBap CTOJn OBaKO. Iloraic CTOKe HSBprnen

1866.-) fflije zzonymxao cyMH>e o TOMe, ;i;a cmo lajia

Cnnn cnpoMammiJH ctokom nero y npBO BpeMe no

ocjiouolêH>y. Aaii, y npKoc ohhm ij;ii(;|)paMa Koje je

MapKOBiih naBoziHO, onajsubQ cToâpciBa CTOjaao

je y TecHoj Besii c nojniaafteM paTapcxBa. IIoj Typ-

iXiiMa, MH, 35or onmxe Hecrirypnocxn, hiicmo morih

Hii Miicaiixn na paxapcxBo; noByneHU y naaniiHe 6a-

Biiaii CMO ce nomaBiixo cxonapcxBOM. KaKO je onja

CpGiija 6iLia noKpiiBena myMOM, a H>eHO nacejLecaaCo II pamxpKano, 3a cxonapcxBO cy nocxojaan

ocoOiixo noBO.'BHH ycjioBH. Ilocae ocôdoêaa na-

ce.te ce narjio mhoskii h yjeztno 36HJa; myxie ce Kpne,

II ycaoBii 3a cxoâpcxBO micy Biime onaKo noBoojHii

Kao npe. Aaii mxo cmo rydnaii y cxonapcxBy, xo cmo

mejajiii z[a HaKHa;iHMO y paxapcxBy. IlIyMa ce iicxima

KpniLxa, a:in ce 3axo OKp'îenn npocxop odpalîiBao;

iicnaiiie cy ii .ximaae Hcxiina cy^KaBane, ajiii 3axo

aa Gii ce HjiiBe Morjie mnpiixn. OBa irpoMena y na-

*) B.ia;inMnp JoBaHoenh, CiaTHCTiiHaH nperaea, cxp. 257.

-) ÎpHcaBOimc Cponje, IV.



KPnrnKA BHPOKPATCKOr (JIICTEMA 43

meM npiiBpejHOM '/KiiBOTy noMiiifce ce y SBaHHHHiiM

nydaiiKamijaMa meceiiix rojima: y „^p'/icaBomicy

CpOiije (III, IV), H y IIsBeniTajy MimiiciapcTBa On-

HaHciija Hapo;iHOJ CKynniTHHii 1867. „Ca 1865/6'*,

CTojii y „ZIp'/KaBoinicy (III), „HacTaje HOBa Mena

name hsboshg TproBime y TOMe norae;iy, mio je yoHoj rojifflii 3HaTHa n jioxne HeaanaMhena Koan-

Hima pane y spny hsboshtii ce noneaa . MapKOBirh

naK 3aBpin\'je cboj cTaTiiCTUHKii nperje;i Gam ro-

jiiHOM 186^/5, Koja je, onex no „^p}KaBonncy (III),

„npe;];cTaBjLaaa nocjiedhty ro;iHHy y Kojoj je yBOS iKiiTa

y Cpdiijy jaî oj iiSBOsa 6uo . MapKOBiiheB naa-

HaK, y KOMe ce na ocHOBy cxaTiiCTiiKe iBpjnao ja

c n3B030M CTOKe caaOii ynopezio n hsbos xpane, o6-

jaB.-Len jey „Pa;iHHKy , jyna 1871. („Ham Ekohom-

CKii HanpejaK ). Mii neheMO iicmiTiiBaTii jia an je

MapKOBiih Morao, 1871., snaxH sa OBaj odpx Kojii je

HacTymio y nameM iiSBoay xpane nex rojiina pannje.

Mh heMo caMo npoayacnxn cxaxncxn^Kn nperae;i xaMO,

rje je on ko:i aera nperamyx. Bpe;:iHocx nsBeaene

xpane nanocnaa je y napinnjcKnM rpomeBHMa: ^)

1866 6,605.132

1867 19,276.884

1868 42,101.726

1869 9,562.702

1870 11,014.398

To cy cxaxHCXHHKH no;iaxnn o nsBosy xpane yomiM rojnnaMa Koje cy npexxoôe MapKOEnheny

H.xanKy. II ano je aa xnx nocaejanx nex ro:iHna

Bpe^HOcx HSBeaene xpane nanocnaa npocenno npeKO

15,000.000 rp. 4., MapKOBnh je jonocno CBOJe aa-

Kjty^nce o paaBHXKy paxapcxBa na ocnoBy nojaxanaaa I86V5, Kazi je Bpe;iH0cx naseaene xpane Gnaa

naaa na noaa MnanjjTia rpoma HapnmjcKiix.

') J p;KaBonnc Cpon.je, VI.




Hanpe;iOBaifce paTapcTea Mopaao je iiiiii na

mTeiy cTonapcTBa: to je diiao (J)aTajiHo; imaK, cto-

napcTBO je ii na ;ia.'Le o;ip}Ka.70 npeo MecTO y napo-

jlRoi npiiBpeziH. 3aK.T)yHLi,HKoje je ]\IapKOBnb, naocHOBy

€TaTiicTimKnx no;iaTaKa sa mimo Tpii roanne, H3Beo

ancoavTHOM oua^xaihy CTonapcTBa, a ne caMo o

peaaTiiBHOM, Cioii cy norpeniHii. HcTima, BpeanocT

je iiSBesene CTOKe, y BpeMeny oji 1862. jô 1865.,

naaa oa 70,008.776 rp. h. na 47,561.307 rp. h.,

aaii, y 6p30 sa tiim, ona ce noHiiite one/r ;];ii3aTH.

Ona je iisHocioa y rp. nap.: ^)

1866 41,641.837

1867 52.825.988

1868 103,409.280

1869 115,831.976

1870 104,695.009

IIpeMa oBn.M ciaTHCTUHKHM noa;aTi],HMa, TBpAH>a

MapKOBimesa o nameM eKOHOMCKOM Ha3aaoBaH>y, —TOMe KaKo je nani napo;]' ociao 6e3 CTOKe, a mije, y

Haiaiaay 3aTo, pa3BH0 paxapcTBO, iisraezia neocHo-

Bana. Hapoa nnje duo ociao Oe3 cxoKe, a duo je pa3Biio

paxapcTBo: to je noKa3iiBaaa apâBHa CTaTiicTiiKa.

Kaa MapKOBiih niije ycneo a;oKa3aTii Ham eKo-

HOMCKii Ha3anaK, onaa je H3aHiiiH0 yaa3iiTii aeTaa>-

Hiije y OHy apryMeHTauiijy kojom je xTeo yTBpaiixii

oaroBopHOCT CiipoKpaTCKor ciiCTeMa 3a Taj neaoKa-

3aHii Ha3a;iaK. Jl,ocTaje noMenyTii ocHOBHe norpeniKe

H>eroBe apryivieHTamije. Oh y3nMa Kao jia. cy ce, koji

Hac, TCK nocae ocaodoiiefta noneae CTBapaTn, ca

^HiHOBHHHHMa H TproBij,iiMa, HenpoH3BoaHe Kaace

Kojnx aoxae niije 6nao. IIpeMa TOMe, oh caBpmeHO

saGopaBaâ one nenpoH3BoaHC Kaace Koje cy npe

ocaoOol)eH)a nocTOJaae : xypcKor namy n meroBe op-

rane, TpKC n UnHuape, kojh cy Hximeaii no BapomiiMa

1) apHcaBonnc CpGnje. VI.



KPIITIIKA UHPOKPATCKOr CIICTEMA 4S

H (JaBiiJiH ce TproBHHOM, a HapoîiiTO cnaxHJe, Koje

cy eKciLioaTHcajie cejbaKe Majio jpyKHiije Hero ^m-

hobhhi;h II TproBUH nocjie oc:io0oêita. Oh jezinaKO

HasiiBa HiiHOBHHKe „Henpon3Bo;iHHMa , a to je no-

rpefflHO. IIpoHSBOZiaH ce pan ne cacTojii caMO y cTBa-

paity MaTepnajiHHx Aodapa, seh h y CTBapaifcy ohhx

yaioBa, des Kojnx Ch npoH3Bo;iH>a Cina HeMoryhna.

y xe ce ycjOBe, naic, Mopa panyHaTH h onaj npaBHH

HopejiaK KoJH CTsapa jpscaBa. Y ypei)eHOM npyniTsy

nojeziHHau npoii3Bo;iii mhofo BHme nero rnxo dii ii]}o-

H3Bo;],iioy je;iH0M ;ipymTBy rjie 6k Bjaziajia anapxiija,

H Tjie Ch OH HaJBchH ;i,eo CBOje cnare Mopao yTpoiniiTH

na GAdpaHy CBOje jiiihhocth h nrviaita. CaMiiM thm mio

je y ^mHOBHnmiMa cxBopen napo^Hxn pezi; kojh ce

cxapa npaBHOM nopexKy, csaKH je nojeztHHau, ycxaay Jia CBy CBOJy cnary oGpne na npoii3Bo;iH>y,

113 Hera H3HJia3H jia ce ycxanoBOM MHHOBHHKa npo-

HSBOziaa caMO nojaâBa. Kaa xaKO cxoje cxsapH,0H;ia je ancyp;iHo naspmaxii „Henpon3BOZ[;HHM je;i,aH

pe;i, 6e3 Kora npoH3Bo;i;H>a HiiKa;ia ne Oh Morna ysexH

Behe pa3Mepe. Ha nojezinniiM MecxHMa cbojhx cnnca

MapKOBHh je obo yBiiiâo ii caM. Oh na np. Kaaê

HspeKOM: „...3a ozipHvaite pe;ia h cnrypHocxn y paziy

H yjKHBaifcy, 5e3 Hera pa;iH>a ne 6h dHJia ycnemHa,

Hy^KHO je jxa y ztpymxBy nocxoje cyzi; h 3aKOHo;]:aB-

cxBO, nojiHuiija (Kao nyBap :iiihhocxh h HMaiLa), boj-

CKa H X. n. E Jieno. Mh sancxa npH3HajeM0, ;ia je

CBe xo Hy^KHO JO n3BecHe Mepe. Mii npiisnajeMO, ;ia

cy XII pa;];oBii 3aKcxa KopncHH y eKOHOMCKOM cmh-

cjiy, ajiii caMO y xojihko, y ko.xhko cy ohh 3aHCxa

HeonxojIHH j'd ce ;ipjKH pe;i h cnrypHocx . ) Ojincxa

Ha;ia HynnoBaxo zia je MapKOBiih ;ipHvao ^la MO^Ke,

y Hcxo BpeMe, xbp;];hxh h jxsl cy „pa;iOBHhiihob-

HHKa „eKOHOMCKH KOpHCHH , H JXSi Cy HHHOBHHHH, KaO

pezt, „HenpoH3Bo;iHH. Y Mecxo inxo je caMy ycxanoBy

1) U. JX. II. 114, 515.



46 CBET03AF MAPKOBIITl

HiiHOBHiiKa Hana;iao c eKOHOMCKor raeîiniTa, Map-

Kosnh je y CBOJoj KpnTiiii;H diipoKpaTCKor ciiCTeMa

KNiao xi;a ce 3a;ip/Kii na zipyroM je;iHOM miTaifcy, —Ha HMe, jia, mi ce dpoj HnHOBHiiKa HHJe noneo koji

Hac HecpasMepHO mhoskiith. Obo, napaBHO, join ne

SHanii ;ia ce na to niiiaifce Morao jio6b.tii noTBpj;aH

ojiroBop. Ma KaKO cxBapn CToja<ne ztanac, OHja

Kaj; je MapKOBiih niicao necpasMepno MHO/KeH>e hii-

HOBHHKa Ci'Lio jc TcniKO ;i;oKa3aTH. Ozi; Lte.ioKynnor

CTaHOBHiiniTBa ztoaasHjio je, 1866., na noa^CKy npn-Bpe;iy 90.o8^/o, na sanaxe (y onrnxe) 5.32%, na xp-

roBimy 1.54^/0, a na CBe ocxaao 3.06%.^) Y obo

„CBe ocxa.^0 cusljxsimi cy h ^hhobhhi];ii, kojh cy

ca xiix 1.54% xproBaua iiMajiH jxsi npej];cxaB.T>ajy xe

HenpoH3Bo;];He Kjiace Koje cy ce HecpasMepHO mho-

a^nae na nixexy npoii3Boi]aHa. C ayKcy30M ^hhob-

HiiKa Kojii iicxepyje HOBau, 113 scMjLe MapKOBiih je

npexepao Kao 11 c ebhxobom Henpoii3BO/i;Hoinhy. Ohje CMexHyo c yMa, jxsl cbii hiihobhiii];h ne ^hbc na

Hcxii Ha^niH, — HHHOBHiin, y YHyxpaniHjOcxn ne

3KHBe Kao OHH y Beorpajiy, hhîi hhhobhhuh ne

'jiiiiBe Kao BHinn, — h ja ce, npcMa xomc, jiyKcys

noje;i;nHHx HimoBHHKa ne mo^kc y3exH Kao ;iOKa3

:iyKcy3y u,ejior ^nmoBHHHKor pejia, a naJMaae na

ocHOBy xora 3aKjL3^4i-iBaxH, jia ce caMO yKHjiafteMxora pe;];a Mome yHnmixn Kpaj nameM nenponsBO-

;iHOM xponieH>y na cxpami. MapKOBiih je CMexnyo c

yMa H xo, jxa, ce npoxHBy jiyKcysa nnnoBUHKa HMa

;iOBo:bHO jeMCXBa y xoMe, mxo je oh caMOM npnpo;];oM

cxBapn no;i,Be;teH no; n3BecHe rparoiue. Te ce rpa-

HHue Hajia3e y naaxH qniiOBHHKa, Koja je yxBpljena

aaKOHOM, H Koja ce ne yBchaBa ayxoMaxcKH npeMa

CBe BehcM ayKcy3y MiiHOBHirca. CBa apryMCHxaunja

MapKOBuhcBa iisnaasH na xo, jia. je nara Hapo;i OKp-

HjHo CBoj Kannxaji, Mopajyhn ;ia HSiipHxaBa je;iHy

1) Baa.inMnp JoBanoonh, CTaTHCTinaH nperneA, cip. 15, 57. 60.



KPIITIIKA BIIPOKPATCKOr CIICTEMA 47

TaKO Henpoii3Bo;iHy KJiacy Kao hito cy HimoBHimii.

Me^yTHM, Ka;i ce ie;iHor ziana ceiiio Ji3. Hspanyna

mia 6ii Hapo;i zioCno, Kaji; 6ii ce yKHnyjia cea no-

pesa, MapKOBiih je Hamao zia dii onjxa ceaKOM no-

pecKOM oCBesHHKy ocTajio 240 rpoma roTiiimiBe. H

TiiM noBOzioM Ma'pKOBiih pesoHyje oBaKo: „KaKBaje

TO ^,o6wY 3a jejHora HOBeKa ? Ko.^HKO je;];aH hobok

MO/Ke noBehaTii CBOJe daarocTaPbe, aKO My ce cBaKe

ro:iiiHe noKaomi c HCKe cipane no 4 zivKaTa? A

npi'i TOM BajLayscTH

ypanyn, Aa je iwji nac CBaKa

nopecKa raasa npejCTaBHiiK nopojiHue oji nem ziyma

Ty ;iojia3H na cBaKy jxymj Maite oji 50 rpoma ro-

jinmiie, Kazi ne dn 6mo nopese. To je ynpaBO Majio

Biinie on;—' nmmna.''^) âKJie, ona ncTa nopesa

Koja, Ka;i ce ysima oji Hapo;ia, sna^m Kpifceite na-

poîHor KanHTajia, npeztcTaBJtajia 6h, Kaji 6h ce na-

pony BpaTHJia,, Mano BHine ojx miinTa. IIo tom ce

najdojbe bii;iii, na KaKBOJ nepcTOJ ochobh ctojii uejia

MapKOBHfeeBa apryMenTauiija.

OcHpoMameifce Hapo;ia yscTor y uejiHHH Map-

KOBiih Hiije ycneo ;ioKa3aTii. IIIto ce thô ocnpo-

Mameifca cejLanKor peja, MapKOBnh je mhcjiho â

TO He Mopa HH ziOKasiiBaTPi. Oho ce ce;iaMj];eceTHX

rojiHHa cMaTpaao Kao jioKasano. Cezi,aM;ieceTHx ce

rojHHa c npesaziyiKenomhy ce.:LaKa, BeposaTHO, npe-

TepiiBajio. OaKT je oho neocnopan, ;ia je cenâK na-

THO ojx sejienania. Aan je, mojko 6hth, Ohjio npeTe-

pano pehH jia ce sejienaniTBO TaKo pamnpnao, ;ia

cy ce.:La^H Kao pen nponanajiH, na je Majia 6a-

niTHHa HecTaja.Ta, na ce HenoKpoTHa HMOBHna npn-

KynjBajia y pyKaMa HOBâne Kîace. H y mTaMnn h

y Haponnoj CKynniTHHH naBonHJiH cy ce caCjiaavftHBH

npHMcpH npesanyacenocTH cejLaKa, ajin nny mTaMnnHH y CKynmTHHH micy ce naBajie Tanne nH(i)pe o npo-

naBaay ceocmix HMaaa sa nyr. Ha ocHOBy Tora mTO

1) u. n. II- 8.



48 CBET03AP ilAPKOBII-R

cy y nojejiiHHM cavHajeBiiMa KOHCTaTOBane eeaHKe

ajoynoTpeGe seaeHama, mije ce Momo join saK.-Ly-

HiiTii jsi cy OHn 3aB:ia;xaaii uearm ce.T>a^xiLM pe;iOM.

IlHieHciiBHOCT seaenainTBa Hiije Mopaaa Gniii ;ioKa3

II iteroBOJ pamiipeHOCTii. Je;iaH je nocaamiK pany-

Hao ja je, y najropeM caynajy, 10.000 nopecKHx

raaBa nponaao sdor npesajy/KeHOCTii.^) To je dioo

joBorbHO, na ;ia ce y npe3a;iy'/KeH0CTii biuii o30H.T>Ha

onacHocT; to mije dioo jobojlho, na:ia ce roBopn

comiaaHOM nponaziaity ce.^LaKa, — HapoHHTO y

jejHOJ seMOjii T;xe cy ohh hiihiliii xaKO orpoMHy Be-

himy Hapo;ia. OBîe mije MecTo pacnpaB.-LaTH ;xajLe

TO miTaite. Hac ce oBne He THê y Kojoj je Mepn

ceaâK 6ho npe3aj;y}KeH. 3a;iOBO.-BaBaj}'hn ce thmc

;ia je oh, y iiSBecHoj Mepii, 3ancTa 6iio npe3a;iysKeH,

MH HMaMO ;ia biuidio ;i;a jih je 3a to aeroBo pâBO

CTaite 6no KpnB CiipoKpaTCKii ciiCTeM.

IIpeTxoj;Ho Tpeda :iec|}iiHncaTii Taj ii3pa3, Ciipo-

KpaTCKii ciicTeM. ^0 MapKOBiiha oh ce pa3yMeo na

jejan na^m, oj; ^lapKOBiiha na ;ipyrn. ZXo MapKO-

Biiha, noj OiipoKpaTCKiiM chctcmom pa3pieo ce pe-

iKiiM o;i 1842., Kaj; cy hiihobhiiuii 6iian rocno;iapcKa

Kaaca, Koja je jeaiina CiLia 3acTynrbeHa y OHj;aiinfceM

3aK0H0jaBH0M Teay, CaBeTy, ii Koja je, 6aaro;iapehn

TOM noBaanihenoM noaoHvajy, noTHiiHiiaa iiHTepece

jpyriix ;ipyinTBeHiix pezi;oBa cbom iiHTepecy. CjHa je

Ciiaa 3aHe\iapnaa cKOHOMCKy ynpaBy seM.-be, ii pa-

:iiLTa HomaBiiTO na pa3rpaHaBaH3y ;ipâBHe yirpaBe,

noniTO cy HaaHOBima tc Kaace je;tHaKO TpeGaaa HOBa

3Baita. IIpoTiiBy oBaKO cxahenor CnpoKpaTCKor ch-

CTCMa acK je 6iio y tomc, hito Ciii ce nacynpox Ca-

BCTy nomiraa Hapo;iHa CKynmTiiHa, y Kojoj cy iipe-

odaaljiiBaan ceoDaun a iie hhhobhhhii, n mTO dii cenocTencHO j-Kimyna ona 3Baifca KOJa cy, nojx Onpo-

KpaTCKiiM ciiCTexiOM, Gnaa ycTaHOB^tena pa;i;H hhhob-

IlpoTOKO.iH Hapoane CKynminne, 1873., cip. 491.



KPHTIIKA BIIPOKPATCKOr CHCTEMA ^

HHHKor 6.iarocTaifca a ne pajiii Hapo;iHor. IIpoTHB-

HHUH GnpoKpaTCKor cucieMa npe ^lapKOBiiha HMajy

y CBOM nporpaMy oee jiBe xaHKe: (1) uojimaibe Ha-

po;iHe CKynniTime, (2) ynpomheiLe a;iMifflHCTpauPije.

JeAHH ce sazioBOJbaBajy caMo npBOM xa^KOM, jpyrn

ipaace M ;ipyry, aaii hhkom ne najia na yM zta xpajKH

H HemTO Tpehe. Ajih ojx MapKOBnha KpiiTima dnpo-

KpaxcKor cncieMa zioduBa mpipii snaâj. Uoji thm

H3pa30M OH pasYMe caMy ycxaiiOBy MiiHOBHHKa. Oh

KaiKe 3a HHHOBHiiKe H jia cy rocnojiapcKaKJiaca h

;ia Hx HMa BHnie ho hito hx mo^kgmo naahain, ajin

ode Te cTBapH Ka5Ke leK y3rpeA. RiaBna saMepKa

Kojy HM HHHH cacTOJH 06 y TOMe, Jia cy OHH jeziHa

Kaaca Koja ne „cTBapa npoH3Bo;i.e, a npHMa naaxy.

flpyrHM peHHMa, ^hhoehhuh cy My Kpimn 3aT0

mxo cy HHHOBHH^H. MapKOBHh je TBp;iH0 jxa je

hhhobhh^h pen, Kao xaKaB, y3poK niTO je cejLaK

ocHpoManiHO. fla cy cejtaHKy cnpoMamTHHy npo-

y3poKOBaae nonHTHHKe npHBHaernje HHHOBHHmTBa,

HHHOBHHHKH CO peZi; HO CH MOpaO yKHJiaiH ;6HJI0

6h jiobojbho oziyseTH My nojiHTHHKe npHBHJiernje.

JXsi je Ty cnpoManiTHHy npoyspoKOsao cyBHrnan Cpoj

HHHOBHHKa, HHHOBHHqKH CC ^QJX HO 6h MOpaO yKH-

;iaTH; 6hjio 6h jiobojlho yKHHyin HenoTpeOna îh-

HOBHHHKa MecTa, —H3 Tora uiTO HMaMO cyBHme

HHHOBrama ne ii3aa3n join ;ia naM hhhobhhuh ne

xpedajy HimaKO. A:ih aKO ce y3Me Jia ce.T.aKa ne

ynponamhyjy hh nonnTHHKe npHBHJiernje hh mho-

acHHa HHHOBHnKa, Beh caMa H>HXOBa ycTanoBa, OHâ

je cacBHM ;iocjie;iHO 3axTeBaTn JXQ. ce êo hhhobhh-

îKH pe;i yKHHO. Hs MapKOBHheBHX npeMHca micy ce

Moran HSBecTii HHKaKBn Jtpyrn 3aKJByHHH nero orai

Koje je OH H3Beo.

miTaae je caMO Jia jih cy aeroBe npeMHce dHJie

Tanne. Oh je y3HMao jx& je ocHpoMameae cejtaKa

;iejio CnpoKpaTCKor cncieMa. Obo je, naK, Momo

caMO TaKO 6hth caynaj, aKO cy hhhobhhhh ,,eKcnjio-

4



50 CBET03AP MAPKOBII'E

axHcami cejLaKe, oinpiiaiiKe onaKO Kao KannTajiiCTii

pa;3HiiKe. 0;i npBor ziana Kaa je nomao y Coj npo-

TiiBV OiipoKpaiCKor ciicTeMa, ^lapKOBiih je ocehao jia

je 7no niTO najLa jioKasaTii. y je;i;HOM o;]; CBojiix

npBiix H.ianaKa, oh je roBopiio „;];a ciaaej^K diipo-

Kpauiije roTOBO jejinmi ii caciaBjLa CTaae^K eKcnao-

aTaiopa , n jia je sdor ibera y CpdHJn „HacTao

npoij,ec, y komc he ixeo Hapo;i; ja cxane y je;iaH

cTaaem npcieTapiijaxa .^) Tpeda o;iMax pehii jxsl Beh

H3 noJMa HiiHOBHinca nsaasii jia, ce OBaKBa je;iHa

eKcnjioaTauiija HHJe Moraa jioKasaTH. CaMo je ona

loaca y cxaity eKcn.ioaTiicaTii Jipyre, Koja iix, no-

cpejHO loii HenocpeziHO, ;xpiKH y eKOHOMCKoj saBii-

CHocTii. KanHTaaiicT je y cxaity jxsi eKcn.ioaTiinie

pa;iHi'iKa, jep je MOHonojiiicao cpej;cTBa npon3Bo;iH>e,

Te ce caMO y iteroBOJ cjiyiKOn MOiKe iiidoiisbojiitii.

TproBau, je y cxaity ;ia eKcn.ôaTiinie one Kojii npo-

n3Bo;];e aa m^j niijaiiy, jep jio xe niijaue Mory

caMO npeKo itera ;i;ohii. Y pamija BpeMena B.xacxe-

jiiiH je duo y cxaH>y jia. eKcnjioaxiime cerbaKa, jep

je CBa 3eMa>a Kojy je cejLaK Morao ;ia oOpai^yje dioa

BîacxejiifflCKa damxiiHa. Aaii na kojii usmiiB. jisi yCpGiijii eKcnaoaxiinie cejtaKa hiihobhiik kojii, pemmo,3a je;iaH „Henpon3Bo;iHir' pazi: npiiMa naaxy, aan

KOJH HCMa, mxo je 0B;i;e jejiiHo Bamno, HHKaKaB eKO-

HOMCKii MOHonoa? Oh je iicxo xojiHKO y cxaay jxa

ra eKcnaoaxHme ko.xhko ii aaBOKax, .xeKap, im^KiiHDep

Hx;^. Hope; cser cBor HenpiijaxejLCXBa npeMa Gn-

poKpaxcKOM ciicxeMy, MapKOBiih HHJe HMao HaHima

jia :ioKaiKe zi;a je xhm cncxe.MOM opramisoBaHa enc-

njioaxauHJa cejLaKa. CBa iteroBa yciLxaBaita zia xo

jxoksljkq, H3njia3e na xo aa je eKcnjioaxamija cejLana

iiaasBana a ne opraHH30BaHa OiipoKpaxcKiiM ciicxe-

MOM, iijiii, jpyniM peMiiMa, ;ia hiihobhhii, , iicxima,

He eKcmxoaxiiiuy caMH ce.T>aKe, aan jxa cy, imaK, omi

1) U. A. 1. 2-7.



KPIITIIKA BIlPOKPATCKOr CIICTEMA 51

KpiiBii mio iix jipyrH eKcmioaTiiniy. Jep bbo keko

je OH pesoHOBao:„y ;ipyniTBy, rjxe ce sanoneaa KaniiTanncTUHKa

npoHSBomfca, oHa KJiaca JBy;iH, Koja iiMa CHary sa

KynoBaite — HOBau — pemaBa KaKO he ce pacno-

pej;HTii npoiBBOjita Hapo;];a. Ta je KJiaca ko;i nac

6ioa qHHOBHnmTBO. Oho je npnMaao y CBOjoj naain

jeziaH jxeo npoHSBOZtae ê.ôâ Hapo;ia y eomoeoM

HOGinj. Oho je HvHBeao y Bapomn. npeHamafteM je-

;iHora ;ieaa HOBua na ceaa y Bapomn, HnnoBrnmn

cy Onan npBH yapoK, mio cy ce KamiTajH noHe.in

npHKyn.'LaTH y Bapomn. Yd to OBa Kaaca no CBOMe

noao/Kajy n odpaaoBaay nnje Moma ja naMnpn CBOJe

noxpeOe naTpnjapxaanoM nponsBoaaoM namnx ce-

jtaKa H sanaTJinja. Kyhe,. naMemxaj y Kyhn, ojejio,

xpana, je;iHOM pe^n CBe najnpeê noipeCie, CBe je to

TaKO rpyOo njajno ko;x namnx nponsBOâna, zia ne

MO/Ke ynpaBO nn Jia naMnpn npase n npene noTpede

HOBeKOBe. npupodno je caceiiM, mxo cy koj nac

noneae ji?i ce narao yBefeaBajy „noTpe6e cnpaM

name nponsBOjae n mTO ce ko;i nac nonejia na-

rjio pasBHJaTH TproBnna MecTO nH;iycTpHJe, yBO-

iKeae cxpannx npepaêBnna n nsBoaceae namnx cn-

poBnna. ]În hhcmo nMaan nn xexnnôr snaaa, nn

Bemxnx pazimiKa, nn naroMnaanor KannTana (arpazia,

ajiaTa, Mamnna), jia dn cmo Moran no;iHhH namy

nH;iycTpnjy n KonKypncaTn cxpanoj. TproBa^Ka Kaaca

Mopaaa ce'^pasBHTn TaKO narao y namnM Bapommia.

Ona je cBpmasaaa OBaj BeanKH nocao: nsBaanefte

namnx npon3Bo;ia n ;i;oBaaHeH>e CTpannx. HaroMH-

aaBaae Kannxaaa npemao je 6p30 m pyKe mmoB-

miKay

pyKe TproBana. Hnje ;i;aBno Gnao, Ka;i cy

HHHOBnnun dnjin ko;i: nac najCoraTnja Kaaca a>y;in,

aan ;iaHac cy nx TproBnn jiaaeKo najiMamnan. Hn-

HOBHnnn nocTajy CBe Bnme npocxn nocpe;inHUH, ;ia

, npenoce noBau, oji nponsBolâHa— ce.-BaKa— y pyne

TproBua. Eto KaKBor cMncaa nMajy one penn jpacaB-

4*



CBET03AP MAPKOBim

Hor cTaTHCTiriapa, Jia je rjiaBHn yspoK ihto ce Beo-

rpazt Ooraxfi xaj: mio ce y H>eMy noxponiH Beha

nojioBHHa rojiHiniter dyiêxa .^)

FoTOBO je HenoTpedHO HCTPmaTH kojipiko je CBe

y OBOM nacycy npexepaHO h yBejinqano, ;;a dii ce

caMO HHHOBHHu, npeîcTaBHJiii Kao HCKJLyqiiBH yspoK

H3BeCHIIM eKOHOMCKHJÎ nOJaBHMa, KOJe OHH, HH Ha

KOJH HaHHH, HHcy MorjiH caMii iisasBaTH. HeMa cy-

Mifce JXQ, cy ce, no ocjiodoêity, Mnore Bapomn no-

fliirjie no hhcto azuMnnncTpaTHBHOJ noxpedn; nnaK,,

KaKBa sadjiyjia jxprnsLiii jxa, des HHHOBHHKa, ne dn-

CMO HMajin HH BapomH... Beh no;i; TypHHMa dnjio je

Koji Hac BaponiH, Koje cy dnjie nosHaxe Kao Tpro-

Ba^KH H sanaTjinjcKH H,eHTpH; can Beorpa;i; dno je

Bapom, H TO 3HaTHa Bapom, npe nero ce h nonejia

y H>eMy TponiHTH „Beha nojioBHna ronHmtLer 6j-

ijexa . Ilocjie ocjiodoêH>a cejLann cy caMH codoM

CTajH cHJiasHTH H3 njiaHHHCKHx MccTa y BapomH,

OAaKJie je cpncKO CTanoBKHniTBO, pannje, ador sy-

ayMa derajio, h xa je cejLanKa naBajia BHine ho Ma

mxa ;ipyro zionpHHOCHjia no;iH3aH>y Bapomn. RpaBHa

de3de;iH0CT Koja je nacxynnjia nocjie ocjiodoiêaa, a

ne ycTanoBa HHHOBHHKa, dnjia je rjiasHH Hnmijian; y

pa3BHJaHjy BapomKor SKHBoxa. Y ocxajioMe, dam n;â je hhhobhhmkh pe;i. ypazino MHoro Bnme 3a Ba-

pomn, TO My ce ne dn Mor.io ynncHBaTH y rpex.

Cbojhm pa3BHJeHHJHM zipymTBenHM jkhbotom, ca-

BpmeHHJOM noflejiOM paâ, jannM jiyxoBmiM caodpa-

hajeM, Bapom npeflCTaB.]La npcMa cejiy jeîny Bnmyconnajiny opraHH3aHHJy : ko je npoTHBy ibe, xaj je

npoTHBy KyjiType yonmTe. PIcTnna, na jeziHOM Me-

CTy MapKOBHh 3aMepa Bapomn zi;a eKcnjioaTnme

ce.xo.^) Ami n cysnme je nosnaTO jiSi je Bapom no-

xpedna dam cejiy, Kao nnjau,a 3a HDcroBe npon3BOZ[e.

1) U. JX. n. 99—101.

^) U. ;X. II. 98, 104.



KPIITIIKA BUrOKPATCKOr CIICTEMA 53

Ako Baponi eKcnaoaiKine ceao, on Kyâ jion.Si3u mcy Hajdoraiiija ona cena Koja ce naaase y daiiaiimi

Bapomii, a najcHiiOMamHiija ona Koja ce najiase yKaKBOM y;ia.jLeHOM, saCiaênoM Kpajy'? Hcto je TaKo

norpemHO MiicniiTii ;ia je iproBa^Kii pej nocxao

o;iMax y3 hhhobhhhkii pej, ii to sdor HiiHOBHHHKor

jiyKcysa. Kazi; ce ocTase na cxpany rpLi,n h II,nHij;apH,

Kojii cy no;i Typii;iiMa npeztcxaBjLaaii xproBaHKii pe;i,

OHja ocxaje jisi y caMOM cpncKOM cxaHOBHnmxBy xp-

roBima, ;iyro BpeMena, HHJe 6HJia caMocxajiHO sann-

Maifce. Ayro BpeMena itoMe cy ce daBimn Kao cno-

pej;HnM nocxoM, c jeîHe cxpane, ^fflHOBHHLi,H, a c

;ipyre cejBaii,ii. HiiHOBHi-mH cy Chjih roxoBO moho-

nojiHcaaii cnOeâmfty xproBHiiy; sa CBe CBoje npBe

Baa;i,e khcs Mioom. ca cbojiim opxamiMa, MaxoM na-

poj,HiiM cxapeinimaMa, 6ho je rjiaBHii iisboshiik. 0^.

xyja ce, y BpeMC ycxaBne dopde o^ 1835. jio 1838., ns

caMor Hapojia nyjy saxxeBH jisl ce ^HHOBHi-miiMa 3a-

dpami xproBaxii. IIlxo ce xiine cejLaKa, Beh je yjejiHoj pamijoj reXaBii noKasano, KaKO ce oh, npn

npe.âay na naxypaiHe npiiBpeîe y HOBHany, cxao

daBiixH nope; seMjLopajtae jom ii xproBiinoM. Ile-

jiecexiix ro;iiiHa o xoMe ce y BeaiiKo roBopimo

Kao oziaBaity cejLaKa na mneKy.iiicaite. OBa ce-

jLaHKa 6op6a sa cn.o6ojxy xproBHue ii obo o;iaBaHje

caMHx cejBaKa na xproBa^me nocjiOBe najOojLe no-

Ka3\je, KaKO je HCxopiijcKii HeocHOBano MapKOBii-

heBO oOjamiLeifce, na je y nac xproBHHCKii caodpahaj

dHO nocjiejima dnpoKpaxcKor CHCxeMa. MapKOBiih

ocy^yje xproBimy Kao HenpoiKBonno 3aHHMaH>e, ii

xa EberoBa xeopiija o HenpoH3BonHOCxH xproBime

Hiije Hiiinxa xanHiija Hero fteroBa xeopnja o nenpo-

HSBonHocxH HHHOBHninxBa. Jep, najsan, y êMy ceynpaBO cacxojn npoH3BonH>a'? Hobck HHJe y cxaay

cxBopnxii HHJenHy HOBy cxBap. Oh je caMo y cxaay

na one cxBapn Koje Beh nocxoje npoMemi xaKo KaKo

he nocxaxH Kopncmije. Csa ce aeroBa npon3BonH>a



54 CBET03AP MAPKOBIIll

cacTojii y Toj npoMemi o6anKa paî niTO eehe ko-

piicHOCTH, — y TOM CTBapaifcy hobiix kophchocth a

He HOBIIX CTBapH y npaBOM CMiicay penn. Hum ce

npoiisBOziifca laKo cxBaxn, orjxsl je jacHO jibl h xp-

roBaii; Bpinn je;iaH npoii3Bo;i;aH nocao. IIpeHocehH

jej;Hy cTBap ca oHor Mecia vjie je Mame Kopucna na

jpyro jejiRO r;ie he 6htii Bnnie KopiicHa, oh BpniH

Ha;]; ibOMe jejiHy npoMeny kojom ce iLena KopiicHOCT

HOBehaBa. YocTajioM, Hana;iajyhii na xproBanKn pea,

MapKOBHh je Oiio jiyiKan na odjacHH, KaKO dn ce 6e3itera Bpninaa pasMena ziodapa y jejnoM napony. Ako

cy hiihobhhi;h noxpeSnn ji^ Bemj je;i;aH Hapo;i ynonnxiiHicy iê.xHHy, xproBii,H cy noxpedmi ;ia ra

Beacy y eKOHOMCKy iteanny, — ii saxo je no CBe Ka-

paKxepiicxHHHO jisi je MapKOBiih Cam cxBapaite xa

;iBa pe;ia y namoj hoboj zipâBH CMaxpao Kao je;iHO

3ao. Haj3az[, iteroBa npexnocxaBKa ;xsl doraxcxBO xp-

roBaii,a /iojia3H o^, xyzta, mxo ohh xodojKe oxiiMajy

oji HHHOBHHKa oHaj KanHxaji kojh cy obh npexxoano

oxean o;i cejLaKa, — h cyBHme je Heo3uHjLHa ii na-

xernyxa. BoraxcxBO xproBaij,a ;iojia3H oji Tjjid. mxo

OHH 3Hajy niijaHy, mxo ynejy jia Kyne h npoziajy.

II aKO je, ca;ia, cejLaK eKCHîoaxncan o;i xproBa^Kor

pe;ia, xo nnje xiim 3aodiLxa3HiLM HaniiHOM, npeKO

MHHOBHiiKa, Kao mxo 6ii xxeo MapKOBnh, Hero ne-nocpeziHO, — ho ohom npaBiLxy, Jisi CBaKii Kojii mia

caMO npoii3B04Hy cnary ii nnmxa Biime, Mopa, Cap

y HeKOJiHKO, 6hxh eKcnjioaxHcan oji oHora kojh iiMa

n;ieja, imn, cKpoMHnje peêno, BemxHHy komOii-

HOBaiLa.

OnxyjKda MapKOBiiheBa npoxHBy 6npoKpaxcKor

cncxeMa na;Lia cbhm cbojhm xepexoM na zipyrora, a

He na oHora npoxirey Kora je 6ii:ia no;iiirHyxa.

Hexoxiiue, h3 KpHxime HHHOBHHinxBa oh je npemao

y KpHXHKy Bapomn h xproBnne. Kazt je y CBOJoj

pacnpaBii „CpGiija na HcxoKy noKymao ;ia CBOJe

H:icje cncxeMaxHMHHje ii3:io}Kn, oh je oxnmao jom



KPIITHKA BHPOKPATCKOr CHCTEMA 55

najte, npeinaB ii3 KpiiTiiKe Bapomn h TproBHne yKpHTHKy HOBâne npimpeîe yonmxe. y „CpdHJH na

HcTOKy MapKOBHh TBpjiH ;i;a CBa necpeha namer

cejLaKa npoHCTiine oji tjjxsl niTO ce saîpyra pacnajia.

JXoK ce y sajpysH npoiiSBOZiHjio 3a BjiacTHxy no-

xpomifcy, ;ioTjie je HHOKOcan cejtaK npHHyên jib.

npoHBBOjiH H aa npojiajy, a hiim yê jenHOM y tok

HOBHane npimpejie, oh nocxaje njienoM TproBLi,a h

aeaenaina. y aajipysH cejLaK je, HCTHHa, npoHSBOjiHO

H 3a Jipyre a ne caMo sa cede, ajiH saio cy h jxpjrKMopajin npoH3Boji;HTH 3a H,era. Ban aazipyre oh

npoH3Bo;];H noaa 3a cede, a nojia — neKH nyx h

BHme oji nojia — 3a xproBna pi 3ejieHama, kojh oji

ftera caMO y3HMajy, a miniTa My oji CBOJe cxpane

He jâjy. J1,ok cmo acHBejin y 3a;];py3H, npoHSBoziHJiH

CMo CBH de3 pa3JiHKe. Oji KaKO ce ona pacnajia,

npoH3BOAH caMO je;3,Ha KJiaca napozia, — cejLaK,

KOJH Ha CBOJHM jic^PiMa Byê TOJiHKe zipyre nenpo-

n3Bo;iHe Kaace. ynpaBO, ozi; KaKO ce saîpyra pac-

naaa, HHmTa ne ;i;ohoch tojihko hapa Kao th hhcto

HenpoH3Boji;HPi hocjiobh, — xproBHHa, 3aJMojiaB-

CTBO IITJX.

nHTafte je caMo, 3aniT0 ce 3a;i;pyra pacnajia?

MapKOBiih OBOMe ne KasKe HHrnxa oztpeiêno, ajiH

n3rae;ia Kao Jia je Ha3Hpao neKy Be3y nsMel^y iBenenponacTH h HOBâne npHBpejie. Ho iteMy, npe hob-

nane npiiBpeê, CBaKH je Mopao caM Jia npoH3Beê

OHO mxo My je xpedajio, a hhm je Mopao jxa npo-

nsBojiu, OH je Mopao h zta ce yztpy'/Kyje, nomxo ce

yiipyacenoM cnaroM dojLe npoH3B04ii. Y HOBânoj

npHBpeziH, HOBCK He Mopa can jia, npoH3Bo;iH, nomxo

MOiKe zia Kynn oho mxo cy jipyrn npoH3BeciiL yHOBHanoj npHBpe,iiiH rjiaBna je cxBap HMaxH HOBaij,a,

a ;io HOBixa ce MO/Ke nohn h 6e3 yj^pyacene cnare,

npocxo JIH4H0M mneKy.aauHJoM. 36or xora mxo yHOBânoj npHBpeziH 3ajejHHHKa npoH3Bo;Hfca nnje

Heonxo;i;Ha, 3ajipyra ce y itoj niije Moraa oîpHcaxH.




Ako je cejLaK nponao 3dor pacnaziaKba 3a;ipyre,

a 3a;ipyra ce pacnajia 3dor HOBHane npiiBpe;ie, OH;ia

je jacHO no, je, na Kpajy Kpajeea, cejBaK nponao 35or

HHHOBffl'iniTBa, jep je obo H3a3Bajio noBâny npn-

Bpe;iy. IIpBH yspoK niTO je cejtaK noneo jeztan jxeo

CBOJe nponsBOjKbe npexBapain y noBau,, to cy hh-

HOBHHMKe njiaxe Koje cy ce Mopajie âBaxn y HOBuy.

Kao npBa Henpon3Bo;iHa KJiaca, Koja nnje npoH3Bo-

jtH.ia Beh KynoBajia, hhhobhhu,h cy yBe.m y odnâj

KynoBHHy n npojiajy. Csa mxeTHOCT OnpoKpaxcKorCHCTeMa Hajia3H ce cKpHBena y meroBoj noBânoj

ocHOBH. Ako ne zipjaxHHJe, a ono Kao causa ultima

HOBHane npnBpe;ie, dnpoKpaTCKH chctcm mo^kc ce

OKpHBHTii 3a ocnpoMameae ccTâKa.^)

Kpo3 CBe OBO pa3JiaraH>e MapKOBnh npexno-

CTaB.Tja Kao zioKasano, ;â je cejLaK noneo npexsa-

paTH CBOJe npoH3BOjê y noBan, caMO 3dor noBHanor

nope3a, a jisl je noBHan nope3 dno yBejien caMO 3dor

HHHOBHnHKHx ujiaxa. MapKOBHn npexnocTaBjta obo

Kao ztoKasano, jep caMO ce na ocHOBy Tora zi;a 3a-

KJLyHiiTH jia je HOBnana npHBpe;ia dima nocjieziima

CiipoKpaxcKor cncTCMa. Me^yxiiM, xe iteroBe ochobhc

nocxaBKe ne Mory ce jiOKa3axH. Kao inxo cmo no-

MCHynn y npomjioj maBH, HOBHami je nope3 nocxojao

jom noii; TypLi,HMa, h Ma jisl ra je Kama jxp^KaBHa

BJiacx ;iou,HHJe noBchaBajia, ne MOJKe ce pehn j;a ra

je OHa yBCJia. IIpeMa xomc, Cam KSijx 6ii ce ii ;io-

Kasajio jisi je HOBHana npimpeîa dnjia n3a3BaHa

HOBânoM nope30M, onex ce KpHBima 3a ity ne moskc

6aij,Hxii na CnpoKpaxcKH ciicxeM, nomxo je HOBHann

nopes nocxojao n npe ocxoOoiêfta, a OnpoKpaxcKH

CHCXCM nocxao xck nocjie ocjiodoiêita. HaJBunie On

ce CMCjio TBp;i:HXH jia je zipacaBna Bjiacx, noBeha-

Bajyhn noB'iann nope3, y()p3aBajia npe:ia3 n3 naxy-

pajine npnBpcê y noBnany. ITpeTnocxaBiiTn naK na

1) U. Jl. VI. 108—125.



KPIITIIKA BIIPOKPATCKOr CHCTEMA 57

ce de3 ifce xaj npeaas ne 6ii 5iio ii3Bpiniio, cacBiiM

je HeocHOBaHO. HaTypaana npnBpej;a diiaa je koj

Hac HCTOBexHa c nopoîH^HOM npimpenoM, Koja je,

oner, dioa jej[Ha Hy/iMocT Hapo;iHor '/KHBOTa uoj.

TypmiMa. HoByêH y naaHime, ;iajeKO o;i Bapomii

H H>iixoBiix niijaixa, npii nepasBiijenHM caodpahaJHiiM

cpejCTBHMa 11 063 jaBHe ciirypHocxn, cpncKii ce

ce.taK Mopao rpymicaxH y Maite nopozin^HO-npii-

Bpeane sajeztmiue, Koje cy y eKOHOMCKOM norne;iy

CiLie caMe cedii jiOBOJLHe. Ami, nocjie ocjiodoêH>a,

xe nopojiiHHo-npiiBpe;];He 3aje;iHiiu,e nocxajy cMexaa

3a je;iHy pa3BiijeHiijy no;ieay paaa ii pasMeny ;io-

Capa, Koja 6h ce BpniiLxa y OKBiipy lienor Hapo;ia,

a He caMO y OKBiipy je;iHe nopo;iHD,e. JXsl 6n ce

nopo;];H4Ha npHBpe:ia Moma nponiiipiixii y Hapojny,

npBii je yciOB Ono jio. nopojnua H3rydH CBojy eKO-

HOMCKy caMOCxaaHOCx, jiorLmehu y 3aBHCHocx oj

nnjaiie, vjie ce napojHa npimpeja CKOHixeHxpiime.

Jejan Hapo;i, Kojii npiiBpe;iHo nanpejiyje, Mopa npe

a nocie npehri 113 Haxypaane npiiBpe;];e y HOBîany.

HpeMa xoMe, Hiije iiMano cMiicaa hii ko;i nac oGjam-

H>aBaxii BemxaHKOM aKuiijoM Baacxi-i xaKBy jejiny

npoMeny, Koja je ae^Kaaa y caMoj npHpo;];n cxBapn.

y CBOJoj KpiiximH CnpoKpaxcKor ciicxeMa, Map-

KOBiih Hiije :xoKa.3SiO mxo ie xxeo ;i;oKa3axH, jep xo

mxo je xxeo jOKasaxii Hiije ce Morao jntoKasaxH.

Ocy;ia CiipoKpaxcKor ciicxeMa On.xa je ;];onyinxeHa

caMo y ;];Ba caynaja, (1) aKO 611 ce jian.o yxBpj;Hxii

;i;a je napo^ onxepefeen nope30M Hecpa3MepH0 CBOjoj

npirepeanoj Mohii, a m xo Hecpa3MepH0 onxepeheae

nope30M j;ojia3H ycaezi; cyBiiine BedHKor Opoja mi-

HOBHTiKa, — HJin (2) aKO 611 ce ii;ajio yxBp;iHxii jia

je HHHOBHHmxBO xaKO noKBapeno jia ne HcnyayjeBiime CBOJy coixiiajiny y.xory, ycaej; nera ce oceha

nopeMchaj 11 y npirepeziHOM yKHBOxy napojiHOM. Ajih

HH y je;iHOM mi y jpyroM cayiajy HHJe ce Morao

aaxxeBaxH yKiij;aHbe HiiHOBHU^Kor pe;ia, Beh naj-



CBET03AP MAPKOBHIt

BHine TO, Jta ce Han 6poj HHHOBHiiKa CMaitH, hjih

zia ce MopaaHO cxaifce HiiHOBHHmTBa nonpaBH.Ajih

MapKOBHhy je 6hjio CTajio 6am Jio Tora, jia. ce hh-

HOBHHHKH pe;i yKHHe. H3 Tor pasjiora, oh je 6ho

npHHvlêH zioKasHBaTii â je koji nac ycTanoBa hh-

HOBHiiKa yspoKOBajia coii,HajiHe h eKOHOMCKe npe-

Bpaie KaKBe rbtjiq HHane, h na cy ce na np. ycjiezi;

ifce jaBHJie Bapomii, TproBiina, HOBnana npHBpe;ia

(mTO 6h, KBLji ce HOBeK CTaBH Ha jupjro rjiej^nniTe

a He MapKOBHheBO, roBopnjio caMo y noxBajiy hh-

HOBHHmTBa Kao jxo can neBHênor noKpeTana u^k-

BnnHsai^HJe). Bho je, najhe, npHnyên zioKasHBaxH

:ia je, 36or Te Hcxe ycxanoBe, noêo cnpoManiHTH

n napo^ y CBOJoj Li,ejiHHH, — niTo je Kao (j[)aKaT dnjio

HexaHHo, — H y napojiy, cneiîiajiHO, cejBaHKH peji;,

— mTO je Kao (J)aKaT Ohjio npeTepano, — h ji;a cmo,

Ha Taj HaHHH, mpi jejina HsyseTHa seMjLa, y Kojojce HH HaponHO hh cejLanKO djiarocTaHê He milj

HHKaKO CJI05KHTH c ycTaHOBOM HHHOBHHKa. M, Hajsazi;,

noêM je jxpacaBHa opraHH3au,HJa neMoryhna 6q3 hh-

HOBHHKa, H3 OBaKBe KpHTHKe dHpoKpaTCKor CHCTe.Ma

HsnaasHJio je, Kao saKJLynaK, tojihko (J()aTajiaH ko-

cTHKO H HesroîaH, jiSi Ham Hapon; ynpano aaTO eKO-

HOMCKH H couHajiHo Eponazâ, mTo je noKymao mCBOjy jipsKaBy oprannsyje. Mn cmo Beh peKTH jisi

peaKii,HJa npoTHBy dnpoKpaTCKor cncTeMa jxocTiimQ

y ^lapKOBfiheBHM cnncHMa CBOJy KpaJH)y TanKy. Hhno 46X1 ce TO TaKo ne noanaje Kao no TOMe, rnxo

MapKOBHh y CBojoj KpHTnu;H Tora cncTena CTajiHO

npe.Taan ony rpammy npeKO Koje ona nnje BHme

onpaBnana.



lY. — HbErOBO PEfflEftE HAfflEF COUMAJIHOF HMTAHbA.

ys KpHTHKy diipoKpaxcKor cHCTeMa MapKOBHh

je xxeo jia â pi cBOJe pemeite namer coii,HajiHor

niixaita, ami to pemeifce Koje je jxro HHJe 6hjio ite-

roBO. Oho hito je HepHnmeBCKH caBexoBao PycHMa,

caBexoBao je ii MapKOBiih Hana. Y npBH Max mo-

rjio ce MHCJiHXH jxei he oh nsnahn nameM coLi,Haji-

HOM nHxaH>y xaKBO peineae, Koje dn 5hjio no;i;eineHO

npeMa namnM ocodeHHM npnjiHKaMa ; oh je, o;];Hcxa,

sanoHeo npoynaBaaeM saîpyre, ajiH ce y6p30 no-

KasaJio jx'd ce sazipyroM norjiaBHxo cxora HHxepe-

cyje, fflxo je ona cjinnna pycKOM Miipy, kojhm ce, Kao

mxo heMO BHjiexH, HepmiineBCKH ojxymeBjtaBao.

Ho MapKOBHhy, mh cmo HMajiH y sajipysii nzi;e-

a.iHy eKOHOMCKy opraHH3au,HJy. Oh je roBopno Jisi

je „cyBpeMeHH eKOHOMCKH H;êaji Beona 6jiH3aK yHanejiy ohom eKOHOMCKOM cxpojy, kojh hocxojh y3anpy3H. Ty je BJiaîao „HajnoxnyHHJH KOMymoaM

y HMaH>y, pa;iy h ysKHBaay ( ). Ty ce CBaKOM HJiany

„npHxoji; MepHO aeroBOM noxpedoM, a ne H>eroBOM OTm-

HOM 3apaziiOM. ripcMa xomc, h aKo je 3apa;ta jenHor

3aiipyrapa je^^Ba npeBa3Hjia3HJia 3apa;iy „cpe;iHjer

paztHHKa y EBporai, nnaK je cBaKH 3a;];pyrap Morao

pa3BHXH CBOJy jiHHHOCx, a „cpe;];Hjn pa;][HHK eBpon-

CKH HHJe MOraO. y f{)a6pHHK0J npOH3BOZ];H5H pajiHHK

3aTynjLyje paîehn jejiHo hcxo. y namoj cy 3a;ipy3H

nocjiOBH dKiH xaKo pa3H0BpcHH, ;ia H>eHH HJianoBH




HHcy MorjiH iisryOiiTH CBOJy ^lyxoBHy CBe/KHHy. Ha

Sanaziy pazimiKa yCuja ona ocaMjLeHocx h caMOxpa-

HOCT Kojy, ociaBjLeH caM cedii, oceha. Y Hamoj je

sa/ipysii BJiaztajia ysajaMiia noMoh h jLydaB, Koja je

MopajiHO KpemiJia h ysînsajia CBaKora Hjiana. 3a-

jtpyra je, cxora, n noji Typii,HMa, CiiJia HSBop „no-

esHJe, cpehe n sazÔBOjLCTsa KaKBa neMa y cao6oztHOJ

CpOnJH/' y iBOJ ce HHJe snajio hh sa naynepiisaM,

HH 3a ajiKoxojiHsaM, HH 3a npocTHTyiiHJy. Y Toj hh-

CTOj HopojtHHHoj aTM0C(j()epn nojejiHHaH, ce pa3BHJao

noTHyno h xapMoim^no. ^)

OBaj je OHHC Saoxpyre ojxBeh ummnHau: oceM

Tora, ^lapKOBHh npHnncyje 3azi;py3H noneniTO niTO

HHJe H>eHa ojimiKa, Hero ojxmmsi ceocKor jKimoTa h

pazia yonniTe. Ha np. pasHOBpcHOCT 3aHHMaH>a, oji-

cycTBO OHor ocehaaa ocaMjLeHOCTPi h caMoxpanocTH

Koje ce He Moace HHKazi; HMaxH na cejiy Kao y Be-

jiHKoj BapofflH ht;i. H oHâ, MapKOBnh KaiKe zia je

3azipyra dnjia totobo caBpinena ycTanoBa, BeoMa

djiHCKa „cyBpeMeHOM ckohomckom njieajiy , ajiH KavH

je 6HJia TaKo caBprnena, 3ainTo je nponajia? Y„Cp6HJH Ha HcTOKy MapKOBHh je Ha3Hpao neKy

Besy HSMe^y pacna;i;aH>a 3azipyre n HOBHane npn-

Bpe;ie; nnaK, oh HHJe HOBnany npHBpejiy CMaTpao

3a rjiaBHH y3poK pacnazâay sanpyre. „3a;ipyra

cpncKa , BejiH na jtpyroM MecTy, „nponajia je no-

raaBHTO sdor A^cnoicKor ypelêaa cpncKe nopoîHue

— ja TO roBopHM no concTBenoM ncKycxBy mhophx,

KOJH cy HMajiH npHjiHKe zta nocMaTpajy cnopoBe 3a-

Zipyrapa na cyîoBHMa npn Jieo6ii .^) JJ,a jik obo

Bajta pasyMeTH TaKO, ;ia je cpncKa nopojinua dnjia

HcnpBa ypeêna KaKO BajLa, na nocjie npoMemiJia

CBOje ype^CHje na jtecnoxcKO, n ycrqjx Tora npo-

1) U. JX. VI. 26—35.2) KpnTHua Ha „Mjia;iy CpGa;iHJy y „nan4eBuy 1870., — omiaM-

naiui y noBocaAcicoM H3AaH>y „U,e.iOKynnnx Xlâa oa 1885.. KH>iira

II., cTp. 9S,



PEraEIfcE HAUIEr COUIIAJlHOr nilTAH)A 61

naaa'? ^lapKOBiih to ne Ka^Ke. Aaii, aKO je ypelêite

cpncKe nopo;iim,e ocxajio KaKBO je ii 6100, OH;ia iisii-

aasii :ia sazipyra mije nponaaa 36or Tora niTO ce

ibeHO ypeiêifce, y jejân nyx, npeodpaxiijio y ;iecnoT-

CKo, Hero soor Tora ihto cy ra H>eHii ^jianoBii no-

nean ojx jeziHor xpenyTKa CMaTpaTii Kao ziecnoTCKo.

Oho hcto ypei)eHje, Koje hm jioxae mije naziaao Te-

niKO, cetjiSi nx je npHXHCKHBaao Kao jiecnoxcKO, nixo

snaHH Aace

HHJenpoMemiao oho Beh ohh. JXok cy

ifceny ;iHCii;HnaHHy aaKO no.nnocHan, sazipyra je mo-

raa Ohxh, a Baa>a;ia je n Gnaa „n;ieaaHa cpe;];nHa

3a HjHxobo aHHHo pasBiijaae. Aan, ona je to npe-

cxaaa 6imi ojiMax, KaKO cy ohh noêan ocehaxH

H>eHy ;iHCHHnanHy Kao CMexay CBOjoj caodo;iH. Map-

KOBHh HHJe yBHiâo oBy noxajny npoxHBypeHHocx na-

Mei^y OHHca aaztpyre Kao „H;];eaaHe cpe;iHHe aa paa-

BHJaH,e nojejHHHa, h OBor odjamfteaa KOJe ;iaje

meny pacnajiaay.

Aan OH HHJe hh MHcano a;a name cou;HaaHO

nnxaae pemn ycaBpmaBaiLeM aaapyre. Oh je ay

xBaano noraaBHxo cxora, na 611 npH;io6Ho cpncKe

HHxaoue aa pycKH Mnp. ôk je y cpncKoj aaapyan

acMJsa npnna;iaaa CBHMa HaanoBHMa nopojnue, no-

xae je

y

pycKoj onmxnHn npnnaaaaa CBHMa naano-

BiDia omnxHHe, h ]\IapKOBnii je ;tpacao jia je obo jom

caBpineHHJe. PycKH ceocKH KOMynnaaM oh je noanao

H aaBoaeo Kpoa HepHnmeBCKOBe cnnce. HepmimeB-

CKH je 6ho Hanmao ko;i Xereaa na xy njiejy, ;ia npn

CBaKOM paaBHJaay HMa neKe can^Hocxn HaMel)y no-

nexHor o6aHKa h aanpniHor, Kao a;a 6h cbc paann-

jaae cayiKHao caMo xoMe, aa ÔBeK, Kpoa cpeaH>e,

npeaaane o6aHKe, noana Bpeaaocx nonexnor ouanKa.y aaBpniHOM odaHKy noHaBaâ ce nonexnn, c xom

paaaiHvOM caMO mxo ce onaa ca CBemhy pa;in oho

mxo ce npe no narony paanao. npHMeayjyhn OBy

naejy na paaBHJaae nenoKpexHe CBOJnne, Hepmi-

meBCKH je naBeo aa aeMa>a ne mo/Kc ocxaxn y anq-



62 CBET03AP MAPKOBIl'E

Hoj CBOJHHii, jep je Hcnpea Cnjia y sajej^HiiHKOj cbo-

jhhh; npe anocjie ona Mopa jiohvL onex

y3aje;iHHHKy

CBojpmy. JlHHiia 6ii CBOJHHa, no tomc, npe;iCTaB.T>ajia

caMO ony npejiasny (|)a3y y Kojoj jeHOBenaHCTBO loiaao

jlSi no3Ha CBa npenMyhcTBa sajejiHHHKe CBOJHHe hslji

jiHHHOM. KaKo ce naK ko;i Pyca ceocKa aajej^HHua

seMjLe dHJia onyBajia, HepnnineBCKn je aoKaaiiBao

jlSi 6h PycH norpemnjiii, aKo 6ii nycTHJin jio. npo-

najxRQ Ta npiiMiiTHBHa ycTanoBa, na Kojy ce jeztnor

jxaRSi Mopajy BpaTHXH. SanaziHH cy Hapo/i;H npomjiii,

HCTHHa, Kpoa cl)a3y jiiiHHe CBOJime, ajiH to je diijio

caMO cTora, jxsi dn mofjih HaHiiHHTH ynopeiêiBe ii3-

MeJ^y ibe h sajejiHiiHKe CBOJHHe. SaniTO ce Pycii ne

6ll KOpiICTHJH ftHXOBHM HCKyCTBOM, MeCTO Jl^ TSi

BjiacTHTOM MyKOM TCKy? SajeîHHuy 3eMjLe ohii Mory

ojipjKaTii ca HCTiiM OHHM HomiaEbeM H>eHe naziMoh-

HOCTH, c r.ojoM he je 3ana;i;HH napoîH onex ycTano-BHTH. Csa je cTBap y xOxMe, jio, pycKa HHxejinreH-

ij^HJa odaBecxn pycKH Kaposi o xoj HaztMohHocxil OBor

oGjiiiKa HenoKpexne CBOJime, Koja ce ;iOKa3yje 3aK0-

HiiMa pa3BHJaH>a no Xerejiy.

3a.xHniH0 je npexpecaxn OBy xeopnjy HepHH-

meBCKOBy, Koja ce ocnnBa na jennoj anpnopncxnH-

Koj nocxaBiJ,H XerenoBoj. Bani Ka;i; dn ona dnjia n

noy3AaHHJa, Morjio 6ii ce npnroBopnxn na je ona

6e3 HKaKBe npaKXH^ne Bpe;aHocxH 3a Cp6njy. y Py-

cnJH je ceocKa 3ajenHHu,a 3eMJLe Beh nocxojajia, h

xpeOajio jy je caMo o^psKaxn. Y Cpdnjn, ona je xeK

HxMajia na ce ycxanoBH. MapKOBnh je saMnmjLao jib.

xo nnje xaKO xeniKa cxsap. Jenan napon Kojn Beh

HMa 3anpyry, xpeda na yûnn caMO jenan KopaK, na

na noê no ceocKe sajennnue 3eMJLe. Sap n xo nnje

aanpyra, caMO npomnpena'? YocxajiOM, ceocKa je

oniuxnna HMajia n Kon nac CBOje inyMe n ncname;

y Hboj je nocxojajia Moda, no3aJMnij;e, cnper, ^mue

ce noxBpljneajio na je onmxnna n Kon nac dnna

„OKonoMCKa 3ajenHni;a , me ce cbh HjianoBH cxa-



PEfflEH.E HAIHEr COI],HA.lHOr nilTAftA (33

pajy „j];a miMiija seMJLe He ocTane neypalêna sOor

ocKy;];Hij,e pyKy^^^) ^lecTO niTo ce uojx CiipoKpax-CKiiM cHcxeMOM nycTHJio jiQ, TaKo KopiiCHe yciaHOBe

HecTany, xpedajio je paziHTH na itiixoBy pasBiijaHby

H ycaBpniaBaifcy, na Oh ce pycKii Miip caM coOom

nmâypHo ns cpncKe sa^pyre. Obo je rjiejiHniTe Map-

KOBiih saciynao ne caMO y „Cp5HJH na HcTOKy ,

Koja je Ciijia hiicto xeopHJCKa pacnpaBa, ho My je

ocxao Bepan h jioujmie, kslji je Beh 6110 orpesao y

npaKTiwny nojHTiiKy. Y „JaBHOCTH , 1873., oh je

micao saKony nex jxûsl, c bhchho, Kao deziHOJ

na-nnaTHBHOJ Mepii. lIpaBH ce .leK Hiije cacTojao yo5e36ei)HBaH5y .in^ne CBOJHHe on; sejienania, Beh ys'dBoijeibj ceocKe sajeîHHue seMjLe. „no mom mh-

nuLeay , nncao je oh, „3a Cy;];yhHOCT, sa Haute

OKOJiHocmu HajdojLa je pycKa onniTHHCKa seMjLa .-)

OBaj npeaas h3 nopoAH^ne 3aje;];mm,e y ceocKy3aje:iHnizy nnje dno Ta.KO JiaKO n npnpo;:taH, Kao mio

je TO MapKOBHh 3aMHniJLao. Y eB0Jiyii,HJn nenoKpexHe

CBOJHHe HHiJio ce m cajia ojx KOMynnsMa Ka hh^zhbh-

jiyanH3My, a ne odpnyTo. SeMjta je dnjia, npBO, njie-

MencKa, na OH;i;a ceocKa, 3aTHM nopoAHnna, ;i;ok

ce, Haj3azi;, nnje pacnapâjia H3xMe]5y noje;tHHan,a.

Taj pejz He TpeOa y3eTH TaKO ancojiyxno, Kao jx2i dn

CBaKH Hapo;]; Mopao npohn Kpo3 CBe obo (j)a3e. 3a

Ham Hapoî; na np. nnje jom yTBpiêno â je oh h3

mieMencKor KOMynnsMa npemao npBO y ceocKn, na

TeK oHjia y nopojiH^HH, n Jia je kozi; nac 3eMjBa,

H3y3HMajyhH myMe h ncname, HKazia npHnaâîa

n,ecioM cejiy.^) Ajih tojihko ce Moace ysein Kao no-

ysziaHO, JX2^ ce nnjejân napoji; ne Bpaha n3 ysKe

HMOBHe 3aje;];HHu,e y mnpy. Kan ce y aeMy cTanydynnxn ocehajn HHnnBHnyajiHCTHHKH, anx je xeniKO

1) U. JX. YI. 144.

2) Bp. 20.

^) Dr. Mhx. Bj^nh, Haneaa Hapo;iHe EKonoMnje, III. cip. 69—70.





PElHEBbE HAUJEr COII,IIA.lHOr nilTABA (55

onmTHHe dno npehyxaH cnopaayM, ;;a ojx ifcene seMJte

sarpaCii nixa ko mojkg. C ;ieo6oM sajipyre nnijia

je ynopejio h jieoda onniTHHCKe seMjLe, ii oea je

Zipyra jieoda diiJia iicto xaKO KapaKTepHCTiwHa Kao

H OHa npsa. Ann o obhm HHtbeHHixaMa AlapKOBHh

je bo;i;ho hcto xaKO Majio panyna Kao ii o ohiim hcto-

pnjcKHM HyjKHOCTHMa, no KoJHMa HHJe Morjio 6hth

noepahaja 113 nopoztHîne sajeztnime y ceocKy. Oh je

H ziiajLe, HCKJLyHiiBO y hmc ayTopiixexa HepunineB-

CKOBa, npejiJiarao jeztny Bpcxy ceocKor KOMyHHSMa,KOJH je 3a PycHJy Morao h HMaxH neKor CMHCJia, ajiH

KOJH je y CpdiiJH ii3Riezi;ao npocT aHaxpoHH3aM.

HepHHmeBCKH mije mhcjiho jxa. 3anp3KH pycKy

ceocKy onniTHHy xaKsy KaKBa ce dnjia 3axeKJia.

y ifcoj je nocxojajia, HCXHHa, 3ajeziHima 3eMjLe, ajiH

Ha ocHOBy xe sajejiimuê 3eMjLe mije dnjia oprann-

BOBana HHKaKBa 3ajej];HHHKa npoH3BonH)a, nero ce

caMo 3eMjLa nepnojiHHHO jxemmsi H3Me^y HJianoBa

oHfflXHHe. HepmimeBCKH je naK xxeo m ojx pycKe

ceocKe onmxHHe HannHH jej^ny npoH3BoâHKy 3a-

Apyry. Hjiyhn 3a ftHMe y cxony, MapKOBHh je xaKO

Hcxo npeji.xarao „jx£i ce opramrayje npasHjiHO on-

mmuHCKa aajednuHKa npouseod'hba y Be.iHKOM pa3-

Mepy, m. ce y xoj, BejinKoj npoH3Bo;];H>H npHMene csa

HayHHa oxKpnha, Koja yBejinqasajy npoH3Bo;];H>y wiji.

na xaKO hcxo ;ia ce cacBHM npaBHHHO ype^tn no;êjia

npon3Bo;];a no npaBn.xHMa mxo nx cano ztpyinxBO no-

cxaBH . H jiajLe: „ynpaB0 je nenoJMjLHBo: no neny

je nyjKHO ;i;a hckh KannxajiPicxa HMa H3rjie;];a na

HCKH 20—30%, na xck ja ce y jpymxBy yBC/ie neKa

Mamnna, kojom ce ca hcxhm hjih jom MaaHM xpomKOM

Morjio BHinenponsBOjiHXH? OêsHjino aKo jezina on-

mxHHa BVijxii jidi jo] je Kopncno jta yBe;ie neKy Ma-

niHHy HJIH jidi noziiHrHe ncKy ()i)a6pHKy — ona he je

noztnhH .^) 3a oBy Be.xHKy npoH3Bo;[];Hjy Kojoj je

1) i:^. J. VI. 144.



66 CBET03AP MAPKOBHTt

MapKOBiih roBopHO, Tpamnjio ce êoje: (1) TexmwKO

snaifce h (2) KanHxaji. Hama ceocKa onniTHHa dHJia je

ocKynHa H jejiHHM h jipyrHM. Koji nac je HMajio on-

mTHHa c MaH>e on cto nopecKiix raaBa, a hh one

HaJBehe micy Onjie hh jiobojlho npocBehene hh ;io-

BOJBHO HMyhne sa Ty ,,BejiHKy nponsBOîfty y Kojoj

^H ce npHMeHHJia „CBa naynna oTKpnha . MapKOBHh

je jacHO yBHâo jiel nama onniTHHa, xaKBa KaKBa je

OHJia, HHJe Morjia jom 3a ;iyro Bpenena nocTaxH ca-

MOCxajiHOM eKOHOMCKOM jej];HHHu,0M. „3aHCTa , KasKe

OH, „aKO 6h ko XTeo â dauamfby Cpdnjy pasdnje na

JXBQ XHJLazie H HeKOJiHKO CTOTHHa dauaui'hbux on-

niTHHa, Koje cy BehHHOM najie, cnpoManiHe, painxp-

Kane na bojihkom npocxopy ca Bpjio piâBHM cpe-

cxBHMa 3a cao6pahaj.... — xaj 6n (coi^njajincxa hjih

Hecoij,HJajiHCxa) dno npaBH Syztajia .^) Exo 36or nera

je

Hjtomao na MHcao ;â BHme MajiHx onmxHHa ca-

cxaBH y jeztny BOJiHKy, Kojy je Ha3Bao cpe30M, a

Koja je, npoce^HO, dpoJHJia 5000 nopecKHx rjiaBa.^)

3a;iaxaK cpe3a m^viYmm.^ oBaKo : „PeôpMe ckohom-

CKe Mopajy ce sanonexn oa onmxHHa : npHKyHJLafteM

pacnapnane 3eMjLe y roMHJiy, yzipymefteM pajia h

Kamixajia h yBoJêaoM caBprnennje npoHSBOztfte. Ajih

MH HOMaMO XOJIHKO 06pa30BaHHX H BomxHx JLy;iH,

KOJH dH MorjiH Jidi, HOKpeny pi pyKOBOjie xy cxBap;

HHXH onmxHHa HxMa cpecxaBa y npBH Max, zia xaKe

jbyjte cnpeMH h nadaBH. Cpe3 Mopa 6hxh y xoMe

rjiaBHH HOKpexaM, jep oh je y cxaity ;ia noînrne

mKOJie 3a odpa30BaH>e 3eMjLopa;iHHHKO, 3aHaxjincK0,

xexiiH'iKO-HHjiycxpHJajiHO. Cpe3 mojixO, npnKynjLajyhn

cpecxBa CBHJy onmxHna, nocxaxii caMo cpejiHinxe sa

odpasoBaifce pajiHHKa CBane Bpcxe .^) CBe cy;ipyre(|)yHKij,Hje cpe3a MaH>e BasKne: rjiasna je xa, ;ia

1) „PaA , 1874, CTp. 213. Y hctom CMHCJiy, l^. JX. I. 124—127.

2) ,Ocaoi3o})eH,e . 1875. Bp. 3. — „Pazi , 1874. cxp. 214.

•'«) U. JX. W. 10.



PEfflEBE HAIHEr COItHA.lHOr HIITAaA 67

cjiyacH odpasoBaity „3eMjLopa;iHimKOM, saHaTjiijcKOM,

TexHUHKO-HHrtycTpiijajiHOM , uojxwjKyhii „npiiKynjLe-

HHM cpejCTBHMa BHine onniTHHa one CTpynne niKOJie,

Koje HHJejHa onmTHHa caMa 3a cede He 6ii dnaa yCTaifcy jisi HBupiKaBa. TexHH^ncoM anaity, j];aKJie,

nociapao dn ce cpes; ajiH ko Cii rslo Kaniixaji? HaOBO HHTaEbe MapKOBiih neMa HHKaKaB opHrHnajiHii

o;];roBop. Oh ce npocTO xBaxa aa oKpyiKHe unejiiio-

HHn,e, KOJe nasHBa najdo.ôM bkohomckom MepoM od

ceujy, Koje cy usamjie od Haute ûnaniûjcKe ynpaee,od KaKO nocmoju îmaHiûja.^) Oh xpa/KPi na ce xe

inTe;inoHHu,e „;ioTepajy n ycaBpme caMO y xoMe,

mio Oh ztaBajie HOBan,, ho npeHMyhcTBy, „3aztpyraMa

SeMJLOZieJICKHM, SaHaT.lHJCKHM H HH;i}^CTpHJaJIHHM .-)

II OBe niTe;];HOHHLi,e h one cxpynne cpecKe niKOJie

CTBopnjie Oh caMO CHOjLamfte ycjiOBe aa HponaBo-

âHKe aaîpyre, ajiH KaKO Oh one Onjie ynyxpa

ypelêne? OB;];e xpeOa ynnmixH jeziHy paajiimy. Map-

KOBHh I'OBopH oHinnpHO opraHH3aD,HJH aanaxjHJ-

CKHx yjipyaceaa,^) — oh penn ne Kame o opramiaa-

UHJH y;ipy}KeH>a naMe^y HOjLonpHBpe;iHHKa. ^le^yxHM,

xa onmxHHCKa aaje;];HH4KanpoHaBo^H>a, ^nijy je H;];ejy

AlapKOBHh HpHMHO oji HepHHmeBCKora, HMaaa je jxa

ce ocHHBa Ha y;ipy3KeH>y nojLonpHBpe;iHHKa. kojh Oh

aajejHHHKH oOpa^HBajin jej:Hy aeMjLy, Koja Oh hm npn-na;iajia CBHMa cKyna. 3ainxo ce MapKOBHh orpannnHO

Ha xo jia. caMO HocxaBH npHHu;Hn obc onnixHHCKe aa-

je;iHHHKe nponaBojifte? Samxo HHJe ymao y jiexajte

Hêne opramiaauHJe*? Ko^ H>era je nejacHO h xo KaKO

Oh ce xa nojLonpHBpejiHHHKa yzipyaceHja ycxanoBHJia.

Oh je, Haraejia, mhcjiho jisl ce aa HjHxob ycnex xpa:KH

caMO jej^Ho, Ha hmc, jxsl hm ce cxaBH na pacHoaoacefte

HoxpeOan Kamixaî. Ajih, kohhro je obo MHin.i>eH>e

1) n. ji. III. 66.

2) ^. ji. II. 47.

3) H. Jl. III. 1—74.




norpeniHO, Morao ce BaacTiiTiiM iicKycTBOM yBepiixn.

Oh, iiCTima, mije noKymaoocHOBain HHJejiHO no-

.T>onpnBpezi;HO y;i;pyaceH>e, aaii je yêcTBOBao y ocmi-

Baifcy sanaTjinjcKHx yzipy^Keita. Csa cy xa yîpyaceaa

nponaaa, ii Kazi; je CTao pasMHmjbaTii o yspouHMa

jfciixoBe nponacTH, oh je namao na ce ona odjamftyje

cacBHM zipyrHM y3pou,HMa, a ne ocKy;i;Hn;oM Kann-

Tajia. „Ebo Ha npnjniKy , KasKe oh, „Oenie koj nac

sanoêjio y;ipy/KnBaH>e nponsBoiââ — y;ipy}KHBaH>e

sanaTanja. Hhko nnje pazHije o;x nac noHCKao osaj

HOBH noKpex y naineM Hapo;iy. Ajih cbg sanaTjinjcKe

;ipyiKHHe nponaj;ajy jeîna sa npyroM. OnaHnapcKa

jipyacHHa pacxypHJia ce; KpojanKa h odyhapcKa —nponajie. 3a h>hx hc 6eme seMjLHinxa koj nac, jep

He Seme koî; aHXOBHx HjianoBa raaBHHx ycjoBa sa

3aje;iHnHKy npoH3BOHH>y, odpaaoBafte h nomxeae.

HaanoBH HHXH cy yMenn jx2i cxBaxe CBOJy ysajaxmyKopHcx, HHXH cy yMejiH zi;a ozipjKe pe;i, cjiory n yaa-

jaMHO HOBepeH>e, mxo je npeKO Hy:rKHo 3a 3aje;iHnHKy

pa;i,fty. Ohh cy ce np^Kaîn OHor Mopaanor npnn-

i^Hna KOJH KOji nac sjaîa y CBHMa jipyrnxBemiM oji-

HomaJHMa: pajin mxo MO/Kem Maae, a rjiejiaj :xa ro-

rpadHm mxo MO>Kem Bnme. 0C)pa30BaHDe h nomxeae

He MOiKe ce cxsopnxn HHKaKBHM npiiBaxHHM ymi-

H>aH3eM, KSiji ce CBa ztpymxsena CHCxeMa xoMe npo-

XHBH. Obo mxo Ba/fcn sa nam aanaxaHJCKH CBex yupecxoHHUH GeorpajicKoj, BaiKH jom cxo nyxa Bnme

3a oHy Macy cpncKor Hapo;ia, Koja je ocxaB.-Bena jxsl

npoi)e Kpo3 ropKy mnojiy MyKe n naxiLe hok ;ionpe

jxo HaJMaHêr spa^Ka cbcxjocxh n ncxHHe... ^) J],a jh

Cn yapy^Kefta nojBonpHBpeaHHKa onjia 6o.T>e cpehe

Hero y;ipy}KeH>a 3aHaxjiHJa'? Jaxia^HO ne, — jep,

Haj3a:i, ca 3aHax:iHJCKnM y;];pyjiveHjHMa Morao ce

yMHHHXH noKymaj, Ma kojihko neycneman, a c no-

jbonpnBpe;innqKHM yztpy^vCftHMa HHJe Ohjio Morytmo

') ,Pa;ieHHK , 1871. Bp. 75.






mije y CTaity H3;ipHvaTH yxaKMimy c BejiHKmi ras-

JIIHCTBOM, IICTO OHaKO KaO IHTO saHaTCKa npoH3Bo;iH)a

He MOyKe ii3j;p}KaTH yxaKMHU}^ c (JaCpiiHKOM npoiia-

Bo;iH>OM. Omi cy ysHMajin Jisi CKOHLi,eHTpHcaBaite

npoHSBOjlHiix CHara Mopa y CBiiMa oS.iacTKMa npn-

Bpe;iHor jKHBOxa, y nojBonpuBpejtn Kao n HH;iycTpnjii,

yHHHHTH npOIISBOHKby HHTeHCIIBHIIjOM. Y HOTBpZiy

CBor MiinicTjeiba, ohii cy ce nosiiBaaH na one npe-

odpaiKaje, Kpo3 Koje je nonônpuBpeîa npomjia y TOKyXIX BCKa. Ha MecTo ;iOTaaaniH>e pyiiiHe y itoj ce

jaBiLia HayHHa Meiojia. ynope;io c jLy;];cKOM h

acHBOTHifcCKOM CHaroM y Kboj ce nonena ynoxpe-

CjLaBaTH H MamHHa. Ako ce aa npiiMeny naynHe

MeTo;ie n mije ipa^KHO Be.iHKH KaniiTaa, oh ce xpa-

'jKuo aa HaCiaBKy Mamnna. npHpo;iHO je dn.io one-

KHBaxH, ;xsi he Beha ynoxpeOa Mamnna yByhii h

no.TjonpHBpejiy y KaimxaaiicxnHKy ( [)a3y, h jia he ce

y xoj (jj)aaii caMO BejiiiKa ra3;i;nHCXBa ^lohii ojip-

acaxii. rioinxo cy yxBp;];iiJiH noxnyn âpaJIe.^H3aM

iiSMei^y iiHjycxpiijcKe h nojLonpuBpejne eBoayuiije,

MapKciicxn cy :iaKO mofjih iiaBecxn Jia he je;iHor

jana ii no.ônpHBpe;iHa cpejicxBa npoiiaBOzifte

npehH y aajejiHHHKy CBOJHny, a KaKO je, Me^y xa

cpej;cxBa, ;ioaa3Haa h caxia acMjLa, xo je y ko-

jieKxiiBHCxn^KOM ;];pyinxBy xpeuaao ii ay nporjia-

CHXH 3a 3aje;iHH4Ky CBOJHny. Uojx yxHij,ajeM MapK-

CHcxa, „HHxepHaLi,HOHajia je, na cbom Konrpecy

y Bpncejiy 1868., o;];jiyHHJia ;ia „eKOHOMCKHM pa3-

BiixKOM cyBpeMCHor ;ipyinxBa npeodpahaae 3eMjLe

y 3ajez[HHîKy npymxBeny CBOjimy nocxaje ;ipy-

iiixBenaHyiKHOCx.Ajiny „HHxepHauHona:ni

ce niicy

MorjiH CcXOiKHXH y xoMC, j.Ei .XII he 3eM.-By y3exii yeKcn.ioaxau,HJy ;ip3KaBa, ojihocho onmxima, ilxh he

ce ona jiaBaxn hor 3aKyn noje;iiiHHM nojLonpiiBpe;i-

HHuiiMa HJiii 3eMjLopa;iHH4KHM 3a;ipyraMa. IlnaK

1860. iLena ^KOHCBCKa ceKUHJa H3aaa3H c je^miM

MaHii(|)ecxoM na ceocKO cxaHOBHiiinxBO, y KOMe npezi;-



PEIIIEaE HAIEEr COmiA.lHOr nHTABA 71

aa»ce ja ce cbh Majni concTBemmn jejine omnTime

yupyace y jenny npoii3Boi)aHKy sajpyry.^j Jep, KaoniTo je (ftadpiiKa npiiiDo;iHa ocHOBa y;ipyiKeity Ba-

pomKHx npoH3Boi)aHa, xaKO je onrnTiraa npHpozina

ocHOBa ynpysceifcy ceocKiix npoiisBoâna. Caejyjyhn,

jaKJie, HepHHmeBCKOM, MapKOBiih je ;],oinao no iiCTor

aaKJLyHKa y arpapnoM miTaifcy, jxo Kora h 3ana;iHH

comiaiHsaM iteroBa zi;o6a, npeitcTaBJLen y „IlHTep-

Hamionaaii. Cboj arpapHii nporpaM MapKCiiCTii cy

ce cexiLiH jia. nperae;iajy len ;ieBejeceTnx ro;inHa,

Ha jXBajiecQT ro;iiiHa no CMpxH CBeToaapa MapKo-

Biiha. IIpeMa MapKcoBoj TeopnJH cBe Beher KOHuen-

Tpiicaita npoii3Bo;];Hiix cnara y BeanKiiM npiiBpe;i;HHM

npeziy3ehHMa Tpe6aao je Jio, 6poj MajiHx rasîHHCxaBa

cxajiHO onaaa, a;iaCpoj BejimcHx rasînncxaBa cxaano

pacxe. y npaKxnu, ce noKasaao jip^TCHiije: H3 cxa-

xKcxmKHx no;iaxaKa n3iLia3ioo je m ce Maaa ra3-jiiHcxBa MHOiKe, a ne BeanKa.-) OaKxiiMa ce hhjc

no';Epi]iiBaao na. ce ii y oGaacxH nojLonpiiBpezie Bpmn

KOH:xeHxpau,nja npoii3Bo;],mix cnara y oOaiiKy Bejii-

KHx ra3;iHHcxBa. jn,a an ce onna MOiKe ysexn ;ia

3aK0K KOHi],eHxpaiiiije Ba/Kii h 3a no.-LonpiiBpejiy ?

MapKuicxii ce ne caaacy BHme y xom mixaity: Kap^T

KayLi,Kii cMaxpa, ja Baacii; E;iyap;i BepninxaJH n

Ejiyap;i J],aBHj, zia ne bsl'jKii.

Ka;îi,Kii He oncxyna mi 3a jiaaKy oj, xora na

cy BeaHKa rasnnncxBa xexHiiîKii Ha;iMohHnja ojx

Ma.^Hx. 1.^11 aKO cy, oztiicxa, oji h>hx na^MohHiija,

KaKO Jisi ce oOjacHii xo, mxo Maaa ra3;iiiHcxBa Mory

ja o;ip/Ke yxaKMHuy c BejiiiKHM ra3;iiiHcxBmia, ii xo

xaKo ycnenno, jia km 6poj ne onajia Beh pacxe?

nomxo ycncx Maaor raajnncxBa y yxaKMHi].u nnjexxeo oOjamnaBaxii fteroBOM xexnnHKOM BpcnohoM,

1) Eduard Dc^1d. Socialismus & Landwirtschaft, I, cip. 21—28.

2) Schmoller, Gnmdriss dei Allgemeinen Volksw-irtshaftslehre. I.

cip. 386.




KayuKH je Mopao ja ra odjamifcaBa iisBecHiiM jih^^hiim

ocodHHaMa Maanx nojLonpuBpe^lHHKa. J],a dn ce ojp-

acajiH y yTaKMimn, ohii cy, no Kayi],KOBy odjaui-

H>eiLy, Hanperan CBOJy pa^^ny cnary jio KpaJH>nx

rpaHHua, ii, ynope;];o c thm, CBojy noTponnty cbcjih

jio HaJMaite, ii ynpaso iicuoji naJMaifce Mepe. Ohii

„eKcnjioaTHniy caMH cede h CBOjy nopoztHuy, n to

jom cxpaniHHJe ho BejiHKH daniTHHHK CBOje HajHH-

nape. Thm Ha^HHOM jezinno, niTO je h>hxob pa; hh-

xeHCHBHHJH HO ^Siji HajiHHHapa, ohh cy y CTaay ;ia

ce o;ip}ice na cynpox BejiHKHM danixHHHu,nMa, kojh

Mory ;];a npoHSBoîe caMo noMohy naziHHHapa. Pa- ,

jnehn BHine ho mxo xpeda, a xpomehH MaH>e ho nixo /

xpeda, MajiH nojEonpiiBpejcHiiK cnacaBa ersHcxenuiHJy/

CBor CHhyniHor rasjiimcxBa. Majio rasztiracxBO Ka^

xaKBO HeMa i-mKaKsy xexmiHKy Haj^Mohnocx, ajiA

MajiH nojLonpHBpe;iHHK Kao xanaB HMa Hssecny Mp-paany Ha,HMohHocx, ii xa ce Mopajina HajiMohnc^x

cacxoJH y H>eroBoj cnocodnocxH Ha;:iHOBeHaHCKor ia-

nopa H y H>eroBoj bcdixkhh rjiaztOBaita. ^) /

E;iyap;i; J\slbiiji, ysHMa y npexpec cany nocx^BKy

xexHHHKOj najiMohHocxH BejiHKor rasztHHCXBa.'Joni

npe H>era, ckohomhcxh cy cnopiijin jisl BejiHK0 npe-

^lysehe 3a;ip;icaBa y nojLonpHBpe^H ony najiMi^hHocx

Kojy y HHziycxpiiJH noKasyje. Y nojLonpnBp6;iH cy

noje;iHHe onepai;HJe xaKo Besane sa pasna r^;a;HinH>a

BpeMena, jia ce ne Mory BprnnxH îpyKHHJe nero jejuna

3a jipyroM. Hojiejia pajia ne Mome ce xy nyiiMenHXH

y HCTOM odHMy Kao y HHj:ycxpHJH, tjxq ce/nojejtHHe

onepai^Hje jismy no/iejiHXH na paane pazipiKe, xaKO

Jia ce CBpuiaBajy, y npocxopy, je;iHa no/en npyre,

Mecxo, y BpcMeny, jeztna aa ;ipyro:vi/ y Besii cTHM, H ynoxpeda je Mamnna orpaHHHe/iiija. noiuxo

one, c MajiHM iisyaexKOM, Mory y np>onpiiBp*aH

cjiy/KHXH caMo y o;ipe})eHo ;i;oda rojinye, 211 iisBccHe

I) Agrarirage. cip. 106—116,






no.i>onpiiBpe;ia mije MamiiHaaaH nocao, JXslbiiji h3-

Bo;iH Jisi je y H>oj orpaHiiHeHaynoxpeCa naztHiiqapa,

na c THMe CMaiteHa n TexHHHKa nanMohHOCT Bean-

Kor raszinHCTBa, Koje ce oztpavaBa caMO noMohy Ha;i;-

Hiinapa. ^)

MapKOBHheBe Hjieje o onmTHHCKoj sajenHHHKOj

npoiisBOjitn Mory jcanac H3rjie;i;aTH sacTapejie Oani h

c raejiHiUTa couiiaaHCTHHKor. MapKOBiih ce HHJe orpa-

HiiHiio Ha TO jisi JLioKasyje KopiiCHOCT y;ipy}KHBaH>a

y o6:iacTH nojLonpHBpejie. Oh ce mije orpaHH^no na

TO ;ia npenopynyje nojLonpHBpeji;HHHHMa odpasoBafte

saapyra pasne BpcTe, na np. sazipyra KpeanTHHx, 3a-

;ipyra 3a naOaBKy Mamnna, saztpyra noTponianKHx,

3a;ipyra 3a npoj;ajy npoH3Bo;ia iitjx. JXsl je oh nncao

caMO y TOM CMHcay, oh dn h Jianac 6ho Mo;:iepaH,

jep Oh ce aeroB paji Morao jioBecTH y Be3y ca obhm

noKpeTOM no.ônpHBpenHor yzipyiKHBaaa, kojh CamiiaHac noKa3yje TaKO Kopncne pe3yjiTaTe. Aan Map-

KOBHh je Hmao n ;iajLe. CMaTpajyhn Kao CTBap jxo-

Kasany, jâ je sa HHTencHBHOCT no.TbonpHBpeziHe npo-

H3B0ziH>e CBe dojte niTo je ra3ziHHCTB0 Behe, oh je

Tpa'/KHO yKH;iaH>e .innne nenoKpeTHe CBojnne pa;iH

opraHn30Bafta je;];Hor Bejiimor onmTHHCKor ra3;inH-

CTBa. Me^yTHM, Ty TexHHHKy najiMohnocT BejiHKor

ra3;iHHCTBa He y3HMajy BHme mi cbh MapKCHCTH

OHaKO ancojjyTHO Kao niTO jy je MapKOBHh ysimao.

CTora ce ^tanac h roBopn caMO o TaKBH^M arpapHHM

y;ipyiKeH>HMa Koja (5h nocTOJajia na ochobh apinne

HenoKpeTHe CBOjnne, Kao y;ipyiKeH>a H3Me^y npon3-

Bot)aMa, a ne y^xpyaveHia npoH3Boi5a4Ka.KoHCTpyKTHBHH

;ieo y MapKOBHheBHM cnncHMa, onaj Jieo r;ie oh jiaje

CBoje pemeH>e nauier cou,HajiHor HHTaaa, HCMa, noTOMc, HHKaKBe HpaKTHHHe BpeztHOCTn: OH ce MoêcaMO jom n3 HCTopHJCKor HHTepeca npoynaBaTH.

1) Socialismus unri Lanfhvirtschaft, I. cxp. 70, (391—2.



HdEFOBA kphtmka jihbepajthe ctpahke.

Tlocae CiipoKpaTCKor ciicxeMa, MapKOBiih je naj-

BehMa KpiiTiiKOBao anOepaany cxpaHKy, aaii ii ay

3Gor oiipoKpaicKor ciicieMa. Oh joj je saMepao mio

laj CHCieM nnje yKimyaa, Ka:i je 1869., npiiaiiKOM

ycTaBHSnpoMene, Morjia to y^raHHTii, HKan je, 0:1;

1858., Kaa ce Kao cTpaHKa nojaBioa, je;iHaKO o6e-

haBaja ;3a he to ^-hhhiitii.

Hana;iaj}'iui Ha peaaiM o;i 1842., .iHuepaana je

CTpaHKa roBopH.jia yKiuaay (JnpoKaTCKor cncTeMa,

aan noj tiim nMenoM ona mije pas^-îeBaaa to hcto

DiTO H MapKOBnh. Osaj je noj tiim iiMenoM paay-

MeBao ycTanoBy qiiHOBHiiKa, — aiiCepaana cTpamca,

naK, ysiiiisaite HiiHOBHiiEa na Biicimy jejHor no-

BjamieHor peja y ;ip/KaBn. iboj mije Gioo Kpimo

mTO yomuTe ima HiiHOBHiiKa, Beh joj Cnao KpHBO

mTo cy HHHOBHimiLMa 6iiae ziapoBane nosaacTnue

pasne BpcTe. Ona luije BiiKaaa na HimoBHiiKe yon-

mTe, Beh na HimoBHimKo rocnoacTBO.

no;i peiKHMOM 0:1 1842. hhhobhiihko je rocno; -

CTBO o;HicTa nocTojaao.HimoBHiiniTBO, iicTima, Hiije

oiLTO HiiKaKBa apncTOKpaTiija y npaBOM CMiicay penii,

aaii je na apncTOKpaTiijy dap aHHuao. Ka:i ce Ca-

BeT, KOJH je ncnpBa HMao ;ia Oyaie CKyn HaxiijcKiix

raaBapa, npeTBopno y hiicto miihobhiiîko Behe, hii-

HOBHHLUi cy Cn.Tii jejiiHii sacTynjLemi y saKOHOjaB-

HOM Teay, a to ce ne MO/Ke npyK^HJe oOeaeiKHTii



7(3 CBET03AP ilAPKOBim

Bch Kao jejiHa noBjiacTima sa i-biixob pe^. Ohii cy,

3aTiiM, 6iimi ocaoOoêmi aiiHiior nopesa, ii tiimo

ce join jane npiiOjiHJKHjm jejiHOJ apiicTOKpaTiijii,

Koja 061WHO CKiijia ca cede jip^KaBHe liaMexe, iia

nMe Harpaale sa CBoj Tpy^Ti; oko îpsKaBHHx nocjioBa.

Haj3a;i, ohii cy 6mm iieojiroBopHii 11 npeji Hapo;iOM

H npea KHesoM, — npejr napojioM, jep je niTaMna,

npeKO Koje iix je napoji, jiiimeH CKynniTime, je;iiiKO

xMorao HajxsiipaBaTH, diiJia CTerHyia iênsypoM; —npe;]; KnesoM, jep cy dimn orjiameHH sa HenoKpexHe

y TOM cMirciy, ;ia cy caMO cyjicKiiM nyieM, a He

H a;iMIIHHCTpaTHBHHM, MOFJIH OlITH yKJIOIfceHH H3

jipiKaBHe cjiy^Kue.

JI,a dH ce ynnniTHJio obo hehobhuhko rocnozi-

CTBO, jiHdepajiHa je CTpaHKa Tpa^KHJia ;iBe CTBapn:

Hapo;iHy CKynniTHHy 11 cjiodoz^ny iniaMny. lIpiuiH-

KOM ziHHacTHJCKorHpcBpaTa ojx 1858. OHa je no-

6iLiSi Kapo^Hy CKynniTnHy, npeMzta ne onaKBy Ka-

KBV je iKdejia. Ona je isejiejia je;iHy CKynniTHHy

KOja 611 pemanajia saKOHiiMa h dyijCTy, h npe^

KojoM 6h MHHHCTpn ojiroBapajiH. y MecTO Tora jio-

dnaa je jeziny CKynniTiiHy Koja je nocTOJajia ys

Kiiesa H CaneT Kao caBCTOztaBHO Tejio. IIIto ce Ti«e

CcTOdojlHe niTaMHe, H^y mije jôdHJia hh y najcKpoM-

HiijcM Bimy. H3 Tor pa3Jiora Jindepajina cTpaHKa,

Koja ce jaBHjia no;i; Kapa-T)op35eBiiheM Kao ono3H-

ii,HJa peH^HMy o;i: 1842., ocTaje y ono3Hii,iiJH n nocjie

jiHHacTHJCKor npcBpaTa oji 1858., 11 aKO je maBHVyjiory y tom npespaTy ona nrpajia.

IhQR MOMenax ;iojia3ii tck nocie Ton4iij[;epcKe

KaTacTpo(|)e, Kazi; je, c jeztHHM 'îhcto cbojhm naMe-

CHHIUTBOM H JCJ^HOM 4HCT0 CBOJOM B.ia^lOM, MOFJiaH3BpniHTH ycTaBiiy npoMeny no hhcto cbom yKycy.

ycTae o;i; 1869. 3anaMheH je norjiannTO no iteroBHM

plâBHM CTpanaMa; 0H;i;a KSijx je npBH nyT H3;iaH, oh

jo, dap y neKHM TanKaMa, npei];cTaB.x>ao 3HaTaH na-

npezTHK. Moh Hapojine CKynniTHne nacTaje tck oji



KPIITHKA .1UJ3EPA.1HE CTFAHKE 77

Tora ycTasa: ojx jejne naTpiiapxajiHe ycTanoBe

CivYnniTima nocTaje 3aKOHo;iaBHo xeao y npaeoMCMHcay peHii. Hcto je TaKO Ba^vHO, ;ia cy tiim

YcxaBOM npBii nyT npHSHaia noje;i;iiHD.y iisBecna

noaiiTHMKa npaBa. ITo pamijiiM yciaBHMa ii saKo-

Hima nojejiiHu^^ ce o6e3de]îiBao hckbot, c.io6o;ia,

HMaite; aeMy ce HHJe o()e36el]iiBa:ia HiiKaKBa y.iora

y jaBHOM JKHBOTy. IIlTa Biime, jio ycTasa oji 1869.

CMaxpajio ce ;ia je noniiTima CTBap CciyiKdeHiix mii-

HiLiaua, II ;ia je;iaH rpaJgaHim Kojii Hiije mi miihii-

ciap, Hii caBeTHHK, hh CKyniHTiiHap, iiMa ja rjie;ia

„CBOJa nocaa . OHîamitHM ce HOBimaMa HHJe zio-

iiyniTaaa mijeziHa pen KpiiTiiKe o MiiHiicTpiiMa h

opraiiiLMa Baaciii, kojii cy sa mxaMny OiiJiii ro-

TOBO HCTO TaKO HenpHKOcHOBeHii Kao ziaHac Bja-

jiajiaii. HpeMa TOMe, Ka;i je YcxaB o;i 1869., npo-

rjamyjyhn caoCo;iy niTaMne, npiisnao rpaâHiiManpaBO ;ia KpiiTiiKyjy pa;iity BJiacTH, oh je h3 ochobc

npoMCHiio o;iHoc ii3Mei]y ite ii ibnx. ÔT.ie, ohii cy

CJHjin caMO oCesuelêHH o;i iteHa naciL-La; cazia, ona

je Ha HeKii na^nn o;iroBapajia npe; itHMa 3a CBe

CBoje HocTynKe, Koje cy ohh, Kpo3 hobkhc, mofjih

ocyztHTii.

RiaBHa je Maxna YcTaBa o;i 1869. diuia y obom.

Oh je yKHHyo CaBCT Kao 3aKOHo;iaBHO xeao, ii na

ifceroBO MCCTO jobco CKynniTiiiiy, ajiii OBOJ mije

npii3Hao CBa ona npasa Koja je npe ite CaBCT imao.

CaBCT je HNiao iipaBO 3aKOHo;iaBHe imiiunaTiiBe, a

CKynmTiiHa mije: ona je Moraa o;i,Oaii,nTii iiaii npo-

MCHiiTii BaazHine npejjiore, ajiii no;iHocnTii caîa

())opMa.THe npojcKTC Hiije Moraa. Be3 CaBeTa, iiaii

Cap 6e3 H>eroBa napo^HTa OBjiamheita, KHe3 mijeCMeo H3ziaBaTn 3aK0He; 6e3 CKynmTiiHe oh je Morao

TO HiiHiiTii, y BpeMeny n3Me^y ;iBa ca3HBa, a iioji ii3-

roBopoM „BeaiiKe onacHocTii 3a 3eMajLCKy 6e36e-

JHOCT . ByijCTCKo npaBO CaBCTa (iiijio je noTnymije

Hero dyiêTCKO npaBO CKynniTHHe: des npcTxoziHor



78 CBET03AP MAPKOBU'R

pemeH>a caBexcKor mije duo zionymTen HHKaKaB h3-

jâiaK npcKO dyiêTa, jxokjiq cy ce CKynniTHHH TaKBii

HsztaTii, ' caMO caonmTaBajiH,noniTO dn Ohjih jhvl-

H,eHii. SaBiicHocT MHHHCTapa oji CaBexa Ciijia je

CTBapna, — oji CKynmTHHe BHiue HJiysopna. Bap no

1858. MHHHCTpii cy ce ysHMajiii ii3 pe;ia caBeTHiiKa,

H CBa BaacHHJa nHTaita pacnpaBjLajiii y sajeziHHH-

Koj ce^HHUii ca CaseTOM. IIo YcTaBy o^ 1869. mh-

HiiCTpii HPicy MorjiH dHTPi y hcto BpeMe h nocjia-

HHiJ,H, a HH CKynmTiiHa HHJe HMajia npasa jxa hm

6yij[eT o^peê y Li,ejiocTii. UlTa BHine, no CKynniTHH-

CKOM nocjioBHHKy KOJH je Ha ocHOBy Tor ycxasa

6ho HsztaH, (3H.no je noji cyMH>OM, jia jih h y kojihko

HocjiaHHHH HMajy npaBO HHTepnejiau,HJe. y HOXBajiy

ycTaBa 1869. rslbojxh ce oOhhho, Jta je oh npeneo

saKOHOjâBHy BjiacT c jezine HHHOBHHHKe KOJienije

Ha jeztny napojioM HsaCpany CKynmTHHy. Ann npn

TOM ce saOopaBjLa, ji'd je xa HHHOBHHHKa KOJiernja,

HO CBOJHM aipHdyHHJaMa, dnjia y cxaay â orpa-

HHHH Bjia^y, a oBa HapoôM Hsadpana CKynmxHHa

HHJe 6Hjia y cxaay xo jia. yHHHH, no ohhm axpnOy-

HHJaMa Koje joj je odejiemno ycxaB o;i 1869. ycxa-

BOM on 1869. 3aKOHo;iaBHO je xejio nocxaBjfceno na

mnpy, napoîHy ocnoBy, ajiH, npn xom Meaafty

ocHOBe, OHO je narydnjio nocxa o^ CBOje BJiacxH.

Taj rydHxaK y npaBHOj Mohn nnje ce jiobojlho na-

KHal)HBao jôdHXKOM y HOJiHXHMKOM jTRQjxy, H 3dor

xora Bjia^H je dnjio jiaKme H3HhH na Kpaj ca CKyn-

mxHHOM H3 ycxaBa o;ii 1869. nero ca CanexoM H3

ycxasa o;i 1888.

nomxo je OHJia npoMennjia ycxaB, jindepajina

BJiazâ HHJe CMaxpajia 3a noxpeOno â OBy nojiHXHHKy

pe(j()opMy jioujmi h jennoM a;iMHHHCxpaxHBHOM pe-

(j)opMOM. â ce He noMHPbe HHinxa Jipyro, ona je

3anpâ.xa 3aK0H o onmxHHaMa o;i; 1866. kojhm je

onraxHHa Cnjia cxaBjbCHa noj xaKBO xyxopcxBO no-



KPIITIIKA .lirBEPA.lHE CTPAHKE

jiiiiiHJe no;i KaKBO miKaaa ;iOTae.^) Ho tom saKOHv

H30op KMeioBa 11 HaaHOBa onmTiiHCKor cyiia Bpmiio

ce y npHcycTBY Haaaopne BaacTii, ii 6e3 H>eHa ozto-

OpeHba HHJe Bpejeo. Tii cy ce onniTiiHCKii oprami

CHpajiii Ha Heo:ipe]êHO Bpeîe, ociajyhii na cbojiim

nojioiKajirMa cse jtOTJie, jioKae iix Ha;];3opHa B:iacT

He Oh adaunna. Kan ce ysMe zia je ona HMaaa naii

HjHMa join H mnpoKO npaBO Kasne, oujisl je jacno

na cy th omnTHHCKn oprann to^hko on ae aaBH-

CHaH, na ce onniTnHCKa caMoynpaBa cnodonno MornaCMaxpaTH Kao noHHniTeHa. Jlndepanna Bnana mije

noMHinniaaa na to, na je ona noBpaxn. Kan ce 1872.

Ha HaponHoj CKynminHH saxxeBana onnixHHCKa ca-

MoynpaBa, nndepaana je BJiana onroBopnna na je

HMaMo y noBon>Hoj Mepn, n na 6h fteno npomnpefte

Morno noBecxn 3eMn>y y „npaBO BonHOBaH>e .-) Anpe xora Onna ce najaBnna h npoxiiBy ycxanoBe

OKpyiKHiix cKynmxHHa, sa Koje je peKna na He jKubg

y CBecxH HaponHoj, n na oh ce, ycxaHOB.teHe, npe-

xBopHjie y MHXHHre.^) Jlndepanna cxpaHKa, Koja je

3acTynana npaBa Haponne CKynmxnHe n npaBa ho-

jenHHua, mije xxena na ys xo sacxyna h npaBa no-

KanHHx opraHn3aHHJa. Ona je yKnnyna CBe npnBn-

nenije Koje cy hhhobhhhh yiKiiBaaH Kao Knaca, ann

ce c nornxoBaaeM 3aycTaBnna ncnpen ohhx npasaKoja cy HenxpaaHOJ ynpaBH Kao xaKBOJ npnnanana.

y CBOM HnaHKy o „HaponHOJ CKynmxHHH h

y CBOM HnaHKy o „OninxHHH , MapKonnh je jacno

HCxaKao y neyiy ce oh HHJe cnarao c nnuepannoM

cxpaHKOM. y npBOM HnaHKy oh je xpaiKHo: (I) na ce

CKynmxHHH npn3Ha npano saKOHonaBne nmiunaTHBe,

a BnanaoneBO Veto na ce ynnnn cycneHCHBHHM,

1) 36opHHK, XIX.

2) HpOTOKOan. cip. 100—113.

3) HpoTOKoan, cip. 30—38.



80 0BET03AP MAPKOBIITi

II (2) ;ia ce npaeo nocTaBjLaifca MHHncTapa npenece

c BJia;iaoi],a na CKynmTHHy. ^)

Cbojiim npBUM saxTeBOM MapKOBiih mije iimaocaMo Ha TO, zia Baa;iaou,a h CKynniTiiH}^ H3Jej;Ha4H

y oOaacTii saKOHOjiaBCTBa. Fajiii ibiixoBa n3Je;iHa-

HiiBaH>a oiwo je jtOBOjBHO ;ia ce ii CKynnxTHHii npnana

OHO npaBO 3aKOHo;iaBHe HHHu,HaTiiBe, Koje je no

YciaBy o;i 1869. npHnaâao caMo Baajaony. Ajih

MapKOBKh je, Hope;i oBora, TpancHo na cKj^nrnTim-

CKO npaBO o;];6HJaH>a Bja;];aoêBnx npejiJiora 6vjiq

HeorpamweHO, a iteroBO npaBO oîdiijaifce H>eHHX

npexiora orpamiHeHO. HêroBO je A'eto imajio jia

Cjjie caMO cycneHCiiBHO, — t. j. oh dn CKynniTHHCKe

npeztnore Morao oiidiiTH caMO jeiian evt: aKO 6h hx

ona y ;ipyroM casHBy noHOBioa, ohii 6h h 6e3

H>eroBa npiiCTaHKa nocxajiH saKOHOM. Ha Taj nanHH,

CKynniTiiHa on ce He caMO iisjejiHaîLTa c Bjia;ia-

oneM, Hero 6h nocTaaa npeTe^KHHJn HHHHJiau, y aa-

KOHo;iaBCTBy. Mil nehcMo pehii ji'd je oBa njeja o

3aKOHo;iaBHOJ npcTeacHOCTH CKynniTHHe norpemna;

pehii heMO caMo, ^^Si je to je^na Pijieja penydan-

KancKa. â jii he ce npeMa TOMe ycBOJHTii, 3aBHCH

oj; Tor npeTxo;iHor miTaifca, uiTa je 3a CpOnjy ko-

pncHiije: Monapxnja loii penydaiiKa. AlapKOBiih je

6ho MOHapxHCT, aKO He no cbojhm ocehaifcHMa, aOHO HO TOM pa3.Tory niTO je Monapxnjy oiaTpao Kao

npaKTimny HysKHOCT y CpdHJH. „Ko;i nac hoctojh

MOHapxHJa — npBO 3a to hito napo^ TaKo xohe;

;ipyro 3a to: hito cy name cnojbne okojihocth TaKBe,

Jisi ce HHKaKBa apyra (|)opMa jipsKaBHa ne dn Tpnena

oji CTpane cycejia, o;i Kojiix saBiiciiMO. Obh cy pas-

ao3n 3aiiCTa 3HaMaJHn ii Monapxiija Tpeda ;ia no-

CToJH .^) AjiH aKO MonapxHJa mpeoa da nocmoju, ona

Mopa dHTH gpraHii30BaHa Kao Monapxiija, a ne ne-

1) U. 'A. I. 93—95.

-) U. X I. 95.



KPIITIIKA .inBEPA.lHE CTPAHKE 81

KaKO zip}TC4iije. JXaTH, mg^ythm, Baaaaouy caMo cy-

cneHCHBHo Veto, to HHJe HHniTa jipyro Hero chojiithc MOHapxHJcKOM c{)opMOM penyOjiHKaHCKy cajxpyKimy.

Obo He ojtroBapa hpi ;iocjie;i,HOM MonapxHSMy hh

jocjiejiHOM penydanKaHH3My.

CMHcao je jipyror saxTeBa Oho xaj, jxa, mhhh-

CTpe He HOCTaBjLa KpajB, Beh jisl hx Onpa CKyn-

niTHHa. MapKOBHh je jipmao jisi je OBaj saxieB y

:iyxy neMOKpaTHJe, — caMO nnje snao KaKO jxa. ra

:ioBeae y CKJiaj c MonapxnjcKHM nanenoM, Koje je

pamije 6ho ycBOJHO. Hajsazi; ce;i;oceTHO obom: „Mo5Ke

HaM Ko npedauHTH, jiSi orpaHHâBaMO Kpyr KHeaceBe

BjacTH... To He ctojh. Cbjusl y ycxaBHO-MOHapxHH-

HHM jipHcaBaMa Baa;];ap nocTaBJLa MHHHCTpe h ca-

CTaBjta Bâziy. A no obom npe;iJiory zieMOKpax-

CKa CKynniTHHa (h.th napo;]; nenocpejiHO) Onpa Bp-

xoBHy ynpaBy. Ilsraejia Kao npoTiiBHOCT. Ajih nnjeTaKo. UIto je sa napo;]; jioOpo, oho je dojLe h 3a

fteroBor Bjianaoiâ. Xlodpo Hapo;];a to je HHTepec

KHeaa h o6paTHO .^) IIcthm obhm apryMenTOM mof.th

6h Ce HOCJiyyKHTH H OHH KOJH 6H XTeJlH JlSi MHHHCTpe

HocTaBjLa Baaziaaau,. CaMo, MecTO jiaKaiKy: „inTO

je aa napoji jio6po, oho je dojte h aa aeroBor BJia-

zi;aou,a , — ohh dn peKan: „1IIto je aa Baa;iaou,a

^loOpo, OHO je 6ojLe h aa H>eroB napozi; . OBa Hîeja

Onpaftv MHHHCTapa CKynniTHHOM ne Moace ce na-

3BaTn penydanKaHCKOM. HcTHna, y IIlBaji;apcKOJ ca-

Beano aaKOHo;iaBHo Tejio dnpa caBeany BJiajiy, aîH,

c ;ipyre CTpane, hh y OpaHuycKoj hh y CjeziHaenHM

^pjKaBaMa ^^mHCTpe ne Cnpa CKynniTHHa, Beh hx

HOCTaBjLa npeziceziHHK penyOjiHKe. JXsltii CKynniTHHH

jX8i OHa dnpa MHHHCTpe Chjio dn hcto TaKO norpenmoy penydjiHHH Kao h y Monapxnjn. MnnncTpn, kojh

CtH ce na TaKaB na^HH ojipe^HBajin, Okth 6h npocTH

ceKpeTapH CKymnTHne: y CTBapn BJiajiajia Oh ona,

1) n. Jl. I. 94—95.





KPIITUKA .1IIBEPA.1HE CTPAHKE 83

jlSL nx y CBaKO ;io5a sCami. MapKOBiihesa CKynrnTima

He 6ii dHJia odiiHHa CKynmTiiHa : to 6n 6ho KOHBeHT.

Rin, CojLe, ona dii airaiaa na Ham CaBex,^

Kaj je

OBaj cxajao na spxynuy CBOJe Mohii. OBaj^ je xana

ociaBHO BJiaztaouy caMO cycnencHBHO Veto, no-

CTaB.-Lao y CTBapii caM MHHHCTpe, ii npeKO itiix

ynpaBO.ao. MapKOBiiheBa CKynniTHHa to je CTapii

oaiirapxiijcKii CaBex, ajiii npomnpen h zteMOKpaxncaH.

0êBii;iHO, MapKOBiih je y mixaiiyo Hapo;iHoj

CKymnTHHH oxiimao ii cyBiiine ;];aaeK0. YcxaBOM ojx

1869. HHJe JiSLRO CKynmxiiHH xo.xiiko BaacxH, Jio. je

Moma jp/Kaxii Baa;iy no; Ha;i:3opoM; MapKOBiih je,

cxora, iLMao ;ia xpaiKn :iSi joj ce zia xo.xiiko Baacxii,

;ia oil Moma jipvKaxH B.xaziy iio;x nazisopoM : y Mecxo

xora, OH je xpa/KHO jia. joj ce jxa xo.xhko BJiacxn ji;a

6h Moma Baa;iy ancopCoBaxn. Ksljx 6h BajLa.xo 6h-

paxii n3Mei)y CKynrnxime no YcxaBy ozi 1869. h CKyn-

mxnne no MapKOBnhy, hobok uh Cho y sadynn Kojy

o:x ftHx ;iBe zia CMaxpa Kao Maae 3Jio.

y HjiaHKY „OnnixnHH i) ^[apKOBnh je ncxaKao

Ha4e.xo onniTHHCKe caMoynpaBe. CaMO no ceSn, obo

ce Hanejio Jtaao dpannxn, napo^nxo nacnpaM ande-

paane cxpanKe, Koja ce nnje noKasana zi;oc.xe;];Ha,

Ka;i je n nocae YcxaBa ojx 1869. xxejia o;ip'/Kaxn ycnasn onmxHHCKn saKOH o;i; 1866. C jejune cxpane,

ona je npnanaBaaa napony cnocodnocx sa ynpaBy

jipsKaBHiix nocxoBa, n y nxie xe cnocoOnocxn ycxa-

HOBnaa Hapo;];Hy CKynmxnHy Kao naJBHiny Bjacx

nocae KHeaa. C npyre cxpane, ona je cnopnaa na-

po;iy cnocoOnocx sa ynpaBy aeroBnx aoKannnx no-

caoBa, Koje je oh CBaKojaKO pasy.MeBao dojLe no ap-

^KaBne nocaoBe, — n no;]; nsroBopoM xe necnocoC-

Hocxn cxaBnaa ra y aeroBOJ onmxHmi no;i xyxop-

cxBo noanunje. Ohh ncxn a>y3i, Kojn cy cjio5o;iho

^npajH nocaaHHKe, nncy Momn nsaCpaxn 3a KMexa

1) U. ;i. I. 99—131.

6*




OHora Kora ne Ch xTejia Hansopna BjiacT. Y Enrjie-

CKoj je napjiaMGHax nsamao ii3 cKyna cjio6ojihhx on-mxiiHa; ko;i; nac je jiHCepajina CTpaHKa xTejia jxsi

HapojiHy CKynmTHHy nsBejê h3 CKyna xyTopHcaHHX

onmTiiHa, — Kao jisl je jenan napo;];, HayneH y on-

inTiiHH m cjiyma KaneTana, Morao y CKynniTiiHH no-

ciaTii TaKO caMOCTajian h oztBa^KaH zia naxepa mh-

Hiicxpa m oBaj itera cjiyma. MapKOBHh je, npeMa

TOMe, dHO cacBHM y npaBy jxsi Hanajine Jindepajiny

cxpaHKy 3dor npiiBprneHOCTH onniTHHCKOM saKony o;i;

1866. AjiHHHMJe, nocjie ocyjê jiHêpajiHe CTpanKe,

noKymao na Hsnece CBOje norjiezi;e na ypeêite on-

mTHHe, MapKOBHh je nao, aKO je Moryhe, y jom Behy

norpemKy Hero jindepajina cxpaHKa. Koji ohiethh-

cKor saKona ojx 1866. dnjio je pâBo to, hito je nadop

KMeTOBa H HjianoBa onniTHHCKor cyzia saBHCHO oji

noTBp;i;e Haziaopne Bjiacxn, h mio cy ohh, nocêCBor nocTaBJLema, o;i;roBapajiH caMO npezi; h>om, Koja

Hx je je;iHHa Morjia c h>hxobhx Mecxa yKJiOHHTH. IIpeMa

TOMe, Ohjio je oneKHBaxH jia he MapKOBHh npejiJio-

^HTH, ziia ce nanejio pisOophocth npoBezie ziocjiejiHo

Kpo3 onmTHHCKH 3aK0H, — T. j. jxsi Hsdop KMeTOBa

H HJianoBa onniTHHCKor cyjâ Bpeztn Kao h Hsdop no-

cjiaHHKa, — de3 H^HJe noTBpzte, — h jia ce th oh-niTHHCKH opraHH, Kao H36opHH oprann yoniuTe,

Onpajy na ozipeêno Bpene, a He jxsl hm ()()yHKHnje

npecTajy, Kao kojx nocTaBjteHHX oprana, je;iHnM

aKTOM CTapHJe ynpaBne BJiacTH. Y KpaTKo, AtapKOBnh

je HMao jidi npej^jiojKH nace nKMeTHMJianoBH ohhithh-

CKor cyna, kojh cy j[i;oja3njiH na CBOje nojiomaje dap

y nojia no noBepeay napozia, ne ;ip/Ke na H>HMa

HCKJtyHHBo noBepefteM Ha;i3opHe BjiacTH. Ami Me-

CTO na roBopH o ojiHocy kojh TpeCa m hoctojh

H3Me})y onmTHHCKHx oprana h ztp^KaBHe BJiacTH, Map-

KOBiih je roBopHo yoniiiTe o ;ip/KaBHOM na^sopy imjx

onniTHHOM, npejaa/KyhH na Kpajy Kpajesa â ce xaj

Ha;x3op yKHHe. Kao dito eeh h3 tg pe^ni H3.Ta3H, on-



KPIITIIKA .1IIBEPA.1HE CTPAHKE 85

inTiiHCKa caMoynpasa moskg SHaHiiTii iisBecHv caMO-

cxajHocT caMO y ynpaBHOiM CMHCJiy. II c najmiipoM

caMoynpaBOM, xtaKJie, onniTHHa ocxaje noT^Hftena

jipiKaBHHM saKOHHMa, na cjiej;cTBeHO ii Ha;i;3opy jxp-

jiâBHe BjiacTii, noneM ce Cies OBora He 6ii iiMa.io

jeMCTBa iia he ce onmTHHa noKopaBaTH zipJKaBHiiM

saKOHHMa. Ksijxix ys to onmTHHa, — Kao niTo je koji

Hac cjiyâj, — ne Bpmn caMO CBOje (j)yHKu,HJe, Hero

H MHore ;ipiKaBHe, Koje je jip^caBa na ay napoHPiTO

npenejia, — jip/KaBHH na/iisop nocTaje thm noTped-HHJn, jep je ;ip/KaBa y Ta^HOM Bpineay thx jipyrnx

(j)yHKu,nja HenocpejiHO sanHTepecoBana. Y ocTajioM,

ocjiodo;iHTH onruTHHy j^pHcaBHor nazisopa, sap to He

3HaHH npeKHHyTii CBaKy Beay H3Mei)y onniTHHe h ;ip-

iKaBe, H— HoniTO ce np/Kasa cacTOJH h3 onnunna —pa35HTH jip^KaBy na THcyhy onniTHHa, ojx kojhx Ch

CBaKa nocTajia caMOCTajiHOM ztpavaBon JIaHK y obom

HHTafty ypeiêay onruTHHCKOM, MapKOBnb ce 3ay-

CTaBHO TeK npeî obhm nocjiejâHM pa3jioroM, na h

TO, n3rjie;],a, TeK oujxsi ksljx cy My npoTHBHnu,H na h>

oSpaTHjiH najfiay. H oujia. eBo KaKO je mhcjiho

jXSi, c je;i;He CTpane, ocjiodojiH onniTHHy jipacaBHor

Ha;t3opa, a c Jipyre, na nnaK ne npeKHne CBany Besy

H3Me^y H>e h jxirMdiBe. Oh je ocTaBHo jxpmdiBu npaBo

Zta yTHê na oninTHHy „MepaMa 3aKOHo;iaBHHM, yOe-

jêaeM h y onniTe cpeACTBHMa u,HBHJiH3aTopcKHM .^)

MapKOBnh je Morao y CBOjoj naHBHocTH, noMenyTH

„yOeêH>e Kao je;xHO cpe^cTBO jxpmwBUQ aKD,nje, Koja

je, Beh no cBojoj ne(|)HHHD,HJH, KoepD,HTnBHa, — Kao

niTO je Morao roBopHTH n o neKHM neo^pelênHM u,h-

BHJIHSaTOpCKHM CpC^^CTBHMa. AjIH KO 6h xTeo jja

OBHM CTBapHMa 036HJLHO ^HCKyTyje, dHO dii H.anB-

HHJH HaK H OJX H>era. BajLa BiizteTH caMO to, KaKO

je OH 3aMHuijLao Te 3aKOHo;iiaBHe nepe, Koje nocTajy

Kozi; ftera thm samiMjLHBHJe niTo nx npoTHBCTaBj>a

1) ^. ji. I. 117.




„nojiHij;HJcKHM sanoBeziHH^Kim MepaMa , Kao jxel y

3aK0Hy He 6h miajio HHêr sanoBe^HH^Kor. Oh o H>HMa

BejiH oBo:„JIp5KaBa Tpeda ;ia odBeê onmTHM saKOHOM

CBe rpaâne, ;ia ce ciapajy o npocBeTH ; ona Moê

H TpeCa jiei ii3pa;ii'i onmTri nacTaBHH h ynedHH mian

;ia ysaKOHH HaHim KaKO ;ia ce npocBexa y seMjbH

ypejlH II jxa o;ipe;iH saKOHOM, kojiiko noje;iiiHai]„

onniTHHa imii opes cnpaM cbojhx cpecxaBa Mopa jia.

npioayKe na iiSBprneifce thx saKona. Ajih caMO h3-

BpmeiLe thx onniTHx saKona ona xpeOa jia ocTaBH

onniTiiHn — y kojihko to cnajia y Kpyr onmTiiHCKH;

cpeay — y KoaiiKO ztojiaan y cpecKy Moh h t. ;i;. Hxy BaiKH iicTo npaBHJio Kao h rope. OnmTHHe cy ce

3;i,py^Hae y zip^KaBy c Tora, niTO je to HjExob oheith

HHTepec. One Bpme onniTe aaKone c Tora, niTO je

to y iiHTepecy CBaKe onniTHHe noje;];iiHHe. Ako no-

jeziime oninTune micy yOelêne, iltii dojLe pehii ue

ocehajy KopncT neKor 3aK0Ha hjih ycTanoBe OHîa je

CBaKO noaiiHHJCKO TyTopncaae h HaTepimaifce na

Bpmeite Tor 3aK0Ha decMHCjieno. To je caMO ysajiy-

;];aH Tpy;i h TpomaK. To je 3HaK, ja hjih Taj saKOH

sancTa ne BajLa, hjih zi;a je onmTHHa (cpe3 hjih

oKpyr) y TaKOM nojiomajy, ;ia aoj TaKaB 3aK0H ne

MOHce ;i;a KopncTii, ;iok ce neKH ycjioBii ne iiSMeny.TaKO Ha np. y hckhm KpajeBHMa nam napo;]; nehe

JX3L jxume mKOJie h nepajio naje Jieuy y mKOJiy, jep

je cupoman, na neMa cpecTaBa, na H3npiKaBa mKOjiy,

a TpeOa My pajimiK y Kyhn. rioMaiKe jih y TaKBOM

cjiynajy 3aK0HCKa odBe3a h nojiHu,HJcKO HaTepiiBaite

Zla ce zieua majLy y niKO.Ty'? Ohcbiliho mimTa ne

noMairKe .^) MapKOBiih je, jiaKJie, npiKnaBao ;ip/KaBH

npaBo zta H3jaje 3aK0He, ajin joj HHJe jônyniTao zta

ce cay/KH npnnyziHHM cpejiCTBHMa pa;iH H>HX0Ba h3-

Bpmeifca. H:>hxobo H3Bpmeihe on ocTaBJha yBHâBHO-

1) U. X I. 114—115.



KPIITHKA .1HBEPA.1HE CTPAHKE 87

CTH caMiix onmTHHa. IIpeTnocTaBHMO :ia ce onmTHHe

HSijiy „y6e;iiiTH ;ip}KaBOM jisi cy H>eHii saKOHH jio-

Opii. â .iH 6n OH;ia one Morae HaiepHBaTH CBOJe

HaanoBe jxd. hx Bpme? ILih Cm, mo/Kb 6htpi, h one

caMO ane.iOBajie na yBHl)aBHOCT cbojhx MJianoBa?

OBOMe MapKOBHh He Kaate HHniTa, — h to je

mxeTa, jep ce xaKO He sna na :ih je oh npnHyziHa

cpe;tCTBa HCK.T5y4HBao caMO y oîHocy H3Mel^y np-

HcaBe H onmTHHe, hjih hx je HCKJLyHHBao n y o^nocy

HSMeJ^y onniTHHe h noje;iHHu,a. CBaKojaKO, c thm

saKOHHMa KOJH HHcy 6ium HHmTa BHine jxo jezina

BpcTa 3BamriHHx caBeTa, npjKaBa je HMana ynpaBo

TO.THKO npana npeMa oninTHHH kojihko na np. h caM

CBCTOsap MapKOBHh. O^HCTa niTa je aeMy CMeTaao

JXSL, HCTO TaKO Kao ;ip/KaBa, nsBecTH u,HpKy:iapoM on-

mTHHe, mTa Oh one, no iberoBy MHmjLefty, Bajtano

jia ypaji,e. TaKBH uHpRvaapn ne 6h nxiaan nnrnTa

MaH>e npaBHe cnare, nero th j^pacaBmi saKonn, na^pije ce Bpmeae onmTHne nncy Morjie naTepnBaTH

HHKaKBHM „no.T:nLi,HJcKHM, saHOBej^HH^KHM cpe^-

CTBHMa. Hama je onrnTHna Gnjia TaKO Maaa, cnpo-

Mamna n HenpocBehena, jxa mije Morjia oncTaTH caxia

3a ce. Ocjiodoiêna ;ip/KaBHor Hazi;3opa, ona dn caMa,

y CBOM BjacTHTOM HHTepecy, saxTCBaaa jisl oneT

/loê y 3aBHCH0CT o;i ;ip/KaBe. ^lapKOBHh je to yBH-]âo, H 3aT0 je ;];omao na MHcao zta xy onmTnny,

Koja HHJe Moraa „jom 3a ;iyro nocTaxn caMOCTaana

jejHHnu;a 3a caMOCTajiHH pasBHTaK ,^) CTaBH noji

ynpany h samTHTy cpe3a, kel^x My aeroBa naêjia

HHcy ^lonymTajia jxsljq cTaBH non ynpaBy n samTHTy

;ip/£caBe. Mh cmo Beh iMaaii npnjinKe ;ia roBoppiMO

MapKOBHheBy cpe3y h.hh Beaincoj onmTHHH, Kano

je OH Ha3HBao cpe3, h3 jLyCaBH npeMa onmTnncKoj

opraHn3anHJH, a MpiKfte npeMa ;ipyKaBHOj. Ono mTO

CMO Taj:a penan o eKonoMCKOJ yaosn cpe3a, Tpeda

1) H. ;X. I. 126.




cazia zionyHiiTH no;i;aTij,iiMa o H>eroBy aziMHHHCTpa-

TiiBHOM SHanajy. IIo MapKOBHhy, seMJta je iiMajia jxa

ce no;i;ejiH na nejiecex cpesoBa, CBaKH ozi; 5000 no-

pecKHx raasa. CpesoM 6h ynpaBjLao jejian ojidop oji

nex Jiiiij,a, kojh ne 6ii ojiroBapao npezi iJ,eHTpajiHOM

BjiacTii Beh ripezi cpecKOM cKynrnTHHOM. TaKO peop-

raHHSOBana, cpecKa 6h ynpaBa ysejia na cede CBe

nocaoBe oKpyjimiix h cpecKHX naMejicxaBa, Koja On

pa;iii noxnvHocxH OBe aAMHHHCxpaxHBHe pe())opMe

dHjia yKHHyxa.^) JJpsKaBa 6h nocxojajia caMO join

Kao caBes cjiodoîHHx onmxHHa, a iênxpajina BJiacx

y HjOJ dHJia dii opraHiisoBana no odpacuy Kapa-

T)0pi5eBa CaBexa. Kao roji raxo je y xom Casexy

CBHKa HaxHJa Cnjia sacxynjLena cbojhm cxapemiiHOM,

xaKO Oh caîa y Li,eHxpajiHoj ynpasH CBaKH cpes (3no

sacxynjLeH cbojiim iisacjiaHHKOM. Oniicyjyhn o;iyineB-

jteHO Kapa-'BopêB Casex, MapKOBHh je xBp;iHO jiel

je noji ifceroBOM ynpaBOM „CpdHJa dnjia na npaBOM

nyxy jisi nocxane 3;p5KaBa zteMOKpaxcKa h3 îp^KaBe

naxpHJapxajiHe, OHaKO hcxo Kao mxo je HeKa;];a no-

cxajia Majiepia IllBaji],apcKa, noinxo cy HeKo.iiiKO ce-

jbaHKHx onmxHHa sdauPiJie rocnoztape h3 ;iOMa Xadc-

CypmKor''.^) fla 6h Cpdnja nocxajia dajiKancKa IIlBaj-

ij,apcKa, xpedaao je caMO je;i;HO, na HMe: zca ce

caBOxcKa opraHii3ai;HJa ij,eHxpajiHe Bjiacxii npenece

H na Haxiije. Y Mecxo mxo je naxiijoM ynpaBjtao

jejan cxapemHua, Kora napoî, y npaBOM CMHC.xy

pe'iH, HHJe dnpao, xpedajio je jxdi HjOmo ynpaBjLa

jeziHa naaOpana KOJiernja, je;i;aH HaadpaHii oztOop,

KaKaB je, uoji hmchom CaBexa, ynpaBjLao ij,ejioM

seMjBOM. Ha sKajiocx, xo y cBoje BpeMe mije Ciuio

yMiiiLeHo, H aaxo ce ca;ia Mopa iihii oCpiiyxiiMnpasucM. Mopa ce, npBO, opraHiisoBaxii cpecKa ca-

Moynpasa, c je^HUM oÔopoM Kojri dii ynpasjâo

1) U. Jl. II. 12—16; „Ocjio6oi)eH>e , 1875. Bp. 4.

'^) U. JX. VI. fil—62.



KPHTHKA AVIBEVAJ1B.E CTPAHKE 89

cpesoM MaH>e BHine nesaBHCHo o;^ Li;eHTpajiHe BJiacTii:

TGK nocjie Tora Morjio dn ce noMHmjtaTH na to,

mce H ij;eHTpajiHa Bâacx jiobquq hohobo na oh}' ca-

BesHO-KOJiernajiHy (j)opMy Kojy je Beh HMajia non

Kapa-T)opiêBHM CaBCTOM. Ako je npe HpaBHTejiCTBy-

jyin4H CoBJeT Morao Ohth ona MaTHij,a h3 Koje he

H3ahH cpecKH o;idopH, cajiSi cy, odpnyTO, cpecKii oji-

6opH HMajiH Jia 6jjXJ OHa ocHOBa Ha Kojoj he ce

npaBHTejiCTByjym^H CoBJex odnoBHTH. HapaBHO, OBaj

odHOBJBeHH CaBeT He dn ce cacTaBjtao 071; naxiijcKHx

cxapemMHa, kojh 6h My Chjih HJianoBH no npaBy no-

jioaâja a ne no napoz^HOM nsdopy, Beh ozi; HjianoBa

Koje dH cpesoBH Hsadpajin.^) „TaKB0 caBesHO ycxpoj-

CTBO ;ip3KaBe, rjiQ dH cBaKH cpea dno sa cede jejuna

u,ejiHHa, ca cbhm caMocxajiHa y CBone pajiy, na dn

Kao xaKBO caMOCxajiHO xejio dno HJian caBesne jip-

acaBe (Kao mxo je na np. IIlBaju,apcKa caBes Kan-Tona) , — xaKBo jeztno ycxpojcxBO MapKOBnh je

CMaxpao Kao „HaJBehH HanpeztaK . On je caMO acajiHO

mxo nam cpes nnje xaKO jaK jx^l Mome oz^Max no-

cxaxH „Heinxo cacBHM caMocxajino , nero he ce 3a

TO xpasKPixH jom ztocxa Bpenena.^)

OoinaBniH oî; onmxHHCKe caMoynpaBe, MapKO-

KOBHh je iiomao jio peopraHHsai^HJe iêjie ztpiKaBne

ynpaBe, n Ka;i; je je^HOM z(oxjie ;i;omao, on je, h3-

tjiqjxsl, sadopaBHO na ona ycxaBna nanejia Koja je

paHHJe (j()opMyjiHcao y HJianKy „Hapo;iHoj CKyn-

nixHHH . Ako je ORjidt, jom noMHaao BJiaziiaoij,a, Ma-

Kap caMO H c je;iiHHM cycnencHBHHM Veto-M, asijia.

je roBopno jeztnoM „BpxoBHOM CaBexy , nopeji

Kora Bjiaziajiau,, oziHcxa, nnje HMao HHKaKBa nocjia.

Ako je orjxsl aaxxeBao ;i;a Mnnncxpe dnpa CKynmxHna,cazia je npojeKxoBao jia. HJianoBe xor BpxoBHor Ca-

Bexa, KoJH dn y cxBapn spmno h BJiaztajia^Ky 11 mh-

1) U,. Jl. VI. CTp. 58—62; II. cip. im.

2) „Ocjio6ol5eH,e . 1875, Bp. 3.




HHCTapcKy BaacT, dnpa Hapo;i no cpesoBHMa. Ajih,

joK je y OBHM cHTHHi];aMa 6ho He;];ocJIe;âH, Map-

KOBiih je, nmnyhH o onmTnHH, ocxao Hy;i;HOBaTo

HcipajaH y OHOj CBOJoj cpîohocth Ka KpaJHHM, npe-

xepamiM pemeHbHMa, Kojy je noKasao h y HjiaHKy o

„Hapo;i;HOJ CKynniTHHH . Kao ro/i; niTO je xaMO npeno-

pyîiBao KOHBeHTOBCKy Bâaniy OH;ia, Kaji; je BajLajio

CopnxH ce 3a napjiaMeHxapny BJiaîy, xaKO je OB;ie

npenopyniiBao caBesno ycxpojcTBe upmaBe OHjia, kslji

je Bajtajio CopHTH ce sa onmTHHCKy caMoynpaBy. OhHHJe yMeo jia onmTHHCKy cjioGojiy noMHpn c np-

acaBHHM Ha;];3opoM, ii kslji Cn itera cjiyinao, ^lOBeK

Ch Morao mhcjihth jib. caMO y je;iHoj caBesHoj ;i;p-

acaBH MO/Ke Chth cjiodojiHe onmxHHe. IIIxo je naj-

HHxepecanxHHJe, oh, na Kpajy Kpajesa, onex mije

ycneo odesdej^Hxn onmxHHCKy caMoynpaBy (onaKBy,

napaBHo, KaKBy je oh cxBaxao), h aKO je pajiH H>e

dHO oxHinao jxo KpaJHHX rpanniâ c]()eztepajiH3Ma. Ho

fteroBy CHCxeMy, cpes je HesaBHcan oji jiipmaBe,

ajiH mxa je c onmxHHOM't Bes cyMae, HeaaBHcnaje

H ona, noneM npHna;â cpesy, ajiH KaKaB o;ihoc no-

cxojn H3Mel)y H>e h cpeaa'? OHeBH;iHO, ona Mopa cxo-

jaxH iioji H>eroBHM nazcsopoM, ajin y Kojoj Mepn? fla

jiH cpe3 HMa npaBa jxa. ce nocjiysKH npeMa H>oj ohhm

„nonHi],RJcKnM, aanoBeziHHHKHM cpeztcxBHMa, Koja je

MapKOBHh, y HMe jheue caMoynpane, Oho ojxyzeo

zipjKaBH, — H, aKO cpe3 HMa npaBa jisi ce h xa-

KBHM cpejtcxBHMa HocjiysKH, loxa je onmxHHa Jio-

OiiJia xHMe, mxo je nehe „xyxopHcaxH n naxepn-

BaxH jxp-MOBî Beh cpes? Ha OBa HHxepecaHxna

EHxafta MapKOBHh ne ztaje HHKaKBa oziroBopa: CBe

HjcroBO ynmbafte m opraHH3yje cjiodoîiHy on-mxiHiy CBpmaBa ce ne ocjioOoiêHêM onmxHHe, Beh

npexBapapbCM cpe3a y jip/KaBy, mxo je nenixo ca-

CBHM npyro.

MapKOBHh je mhcjiho jisl oh OnpoKpaxcKH ch-

cxeM Oho ynnnyx tberoBOM a;iMHHHCxpaxHBHOM pe-



KPIITIIKA JIIBEPA.1HE CTPAHKE 91

(]()opMOM. BiipoKpaTCKii CG ciicieM cacTojao y TOMe

mio je jxprMaBUG nocjioBe CBpmaBajia jejina napo-

HiiTa Kiiaca Jbjjxii, kojh cy ce FbiiMa CaBHJin Kao

CBOJHM rjiaBHHM sanHMaiteM, h KojiiMa ce sa to n.ia-

haao y HOBuy. Ajih, Ka,ii; Oh jgjihom cpes h onniTHHa

yaejiH jisl cbojhm nocjioBHMa caMH ynpaBjLajy, osa-

KBH npo(J()ecHOHajiHH HHHOBHHi;ii nocTajiH Oh Heno-

TpeCiHH. Kao mTO je Beh peneno, OKpy^na h cpecKa

HaneîcTBa Cinjia dii yKHHyxa, h HjHxobh dn hocjiobh

npemjiH na cpes. He Tpe6a mhcjihth ^ta 6ii cpes,pavHH THX nocjiOBa, Mopao ;ipjKaTH hcto ohojihko n.na-

hennx oprana ko^hko h zipâBa, ;];ok cy OKpyacna

H cpecKa HanejiCTBa nocxojajia, h na 6h ce, cxora,

CBa npoMena cacxojajia y xoMe, mxo 6h na Mecxo

jipâBHHx oprana ;i;omjm cpecKH n onmxHHCKH, kojh

6h ce njiahajiH Kao n ;ip/KaBHH oprann, caMO mxo

ce He 6h SBajin HHH0BHHH,HMa. ,,BaJi>a snaxn npe

CBera, â npn jiaHamftoj nainoj ynpaBHoj cncxeMH,

MHorn „ HOCJIOBH caMO 3a xo h Hocxoje, mxo ho-

cxoje HanejicxBa h KanexancxBa, a cbhx xhx „no-

caoBa Hecxajio 6h o^Max, mhm Oh necxajio ohhx

nexjLaHHJa, Koje cy naasBajie h cxBopnjie xe no-

cjioBe. OcpiM xora mh saMHmjLaMO sajejiHo ca ynpaB-

HOM pe(j()opMOM H pe({)opMy Hamer cyzta, c)()HHaHi;HJe

H CBHJy rpana ynpaBe. C xhm mhofh hocjiobh hjih

oxnaztajy cacBiiM, ilxh ce BeoMa cKpahyjy .^) Iljieja

je MapKOBHheBa OH.xa xa, ;i;a On ce caMoynpaBOM

xaKO CMaifciLXH H ynpocxH.jiH ynpaBHii hocjiobh, naOh hx Morjiii CBpmaBaxii ii oOhhhh rpaânn, y cbo-

jhm cjioOonHHM âcoBHMa, OecHJiaxHO, Kao mxo nanac

CBpmaBajy HopoxHiwKe hjih neKe onmxHHCKe ny-

JKHOCXH. CpecKa h onmxuHCKa cjiy^KOa He Oh Onjia

cxajiHO H HJiaiieHo saHimaite Beh nonacna jxyAmocT.

„CxaJIHH HHHOBHHK y OHmXHHH OhO Oh CaMO OH-

mxHHCKH micap, Kora Oh Mopajia HJiahaxn CBaKa

1) H. A. II. 16.



92 CBET03AP MArKOBim

onniTHHa .^) JXsl jiii 6h ii kojiiiko ciaîHiix aBamiH-

HHKa CHao y cpecKoj ynpasH, MapKOBiih mije oOja-

CHiio, ajiii 113 iêaoKynna iLeroea pasjiaraita ii3-

jiasH, jisi Oh ii it h>hxob 6poj Mopao druii jaKO

CMaiien.

TeK ce oBê jacHO iicnojLaBa ocHOBHa necy-

rjiacHocT iisMcl^y MapKOBHha ii jiiidepajine CTpaiiKe.

YcTaBHOM pe(j)opMOM oji 1869. Ta CTpamca Hiije yKii-

Hyjia GiipoKpaTCKH ciicxeM y ohom CMiicjiy y komg

ra je MapKOBiih paayMeBao, noneM cy ce nocjie Te

pecj)opMe, Kao n npe H>e, sa îpiicaBiie nocjiOBe yno-

TpeOjBaBajiii njiahenn HiiHOBHimii. MapKOBnh je Ha-

jasiio ;â ojx tslkbq pe(j)opMe, Koja Hiije yîiHioa iia-

.iiiniHHM njiaheno HiiHOBHiimTBO, Hapo;^ nehe iiMaxH

HHKaKBe CTBapne KopiicTiT, nope;i CBera xora niTO

My je OHa Jiajia ii Hapoj^ny CKyniuTimy, ii cjiodo;];Hy

mxaMny, h MimiicTapcKy o;i,roBopHOCT. Oh je roBopnoaiidepajinMa c npeanpaifceM Kao o ÔiipoKpaTHMa ,

H HiimTa He noKaa^je tojihko Kao xaj iiapaa, inxa hm

je oh aaMepao h aaniTO iix je nanaztao. Cfia a;iMi'i-

HHCxpaTHBHa pe(j()opMa MapKOBHheBa 5HJia je cpany-

Haxa Ha yKiijiaite njiahenor HHHOBHHmTBa. fla jin

ce naahcHO hhhobhhiiitbo mofjio yKimyTii y je;iHoj

Mo;iepHoj jipHvaBH? CBOje iiojâmiKe jip^KaBa M05Ke

yaeiH decnjiaxHo caMO y oiiy cjiyacdy, aa Kojy ce

OHH Hiicy MopajiH cnpeMaxH napoHHxo, KOJa ne xpaje

jiyro, H Koja hm, mxo je rjiaBHO, ocxaBjLa jiobojlho

BpeMena zi;a, nopeji; ite, Mory HMaxH h jejiHo ;ipyro,

npHBaxHO aaHHMaifce, kojhm he ce na;ip}ivaBaxH. Hhm

je ;ipyKaBa npHHylêna ;â nojej^KHua ynoxpeCn aa

xaKBy cjiyiKdy, KOJa My ancopdyje najdojLy cnary, ii

Koja My He ocxaBjLa BpeMeiia aa KaKBy ztpyry aa-

pa^y, OHa My Mopa ;iaxH noBnany narpajiy, aKO

HHJe, cjiyiaJHO, pemena ;ia ra yMopii raal)y. Tiim

1) II ;i. I. 130.



KPIITIIKA .IIIUEPAJHE CTPAHKE 93

npe, Mopa ona to yHimiiTH OHna, aKO je xa cay-

sKOa xaKBa, ;ia ce 6e3 npeTXOjiHe cnpeMe He mo/KGKaKO Ba.'La BpniiiTH; ko 6ii ce, o^tiicxa, Tpy;iiio

OKO xe npexxoAHe cnpeMe, Koja je, yeeK, CKon-

^lana c HOBîaniiM jKpxBaMa, Kaji; 6h 3Hao zta My

je ona noxpeSna caMo y ;ip/KaBHoj cjiyiKOii, a Jia yOBoj He MOHve HHinxa sapannxn. â an he ce hhhob-

HHHKa caymda njiahaxH hjih nehe, saBHcn, jiaKae,

oji xora, KaKBa je xa cjiy^Kda: ;ia jih ona npexno-

cxaBjLa cxpynna SHaaa, zia .xh ce Bpniii Kao rjiaBHO

3aHHMapbe nnii Kao cnopejiHO, ;ia jih je npoc|)ecHJa

n.xH HHJe. Ban CBaKor cnopa cxojn, jxa. je hhhob-

HHHKa cxyîxda ;iodH.xa zianac Hpo(j()ecHOHajiaH Kapa-

Kxep y HyHOM cMHCJiy penn : ona npexnocxaBjBa op-

rane Kojn he ce naponnxo aa ay cnpcMaxn n na-

poMHxo H)OMe OaBHXH, H KoJHMa he ce, cjieîcxBeno,

MopaxH 3a xo h napo^Hxo n.xahaxH. MapKOBHheBaH;ieja jta îpacaBHe nocjiOBe Bpme Hojeînnn rpai)aHH

y3 CBOJe npHBaxne nocioBe, OHjxa Kdiji HMajy cjio6oj;Ha

BpeMena, h xo 6e3 nnaKBe HOBâne narpa/ie, xa uh

ce Hjieja Moraa ocxBapnxn caMO y jeziHOM npHMH-

XHBHOM jipyinxBy, t^q cy ohhoch H3Me^y jLynH xaKO

HpOCXH, MaJIOOpOJHH H jCJliHO.XHKH, JIQ. Ce 3a ftHXOBO

pacnpaBjbaH.e ne nnixy hh HCKa napoHHxa 3HaH>a

nopezi; oCnnnor 3npaBor pa3;^â, hh ncKa Beha acpxBa

y BpeMeny. Ajih, dam sdor xora nixo 6h ce ona ;iajia

ocxBapnxH y maneoM zipyinxBy, ona ce Mopa CMa-

xpaxH Kao HpaBa yxoHHJa y jaaHainae BpeMe, Kazi;

cy ce jipyrnxBCHH ojihoch xaKo pasrpanajiH n n3y-

Kpnixa.xn... MapKOBHh je yêcxBOBao y opraHH30BaH>y

jeziHe HOxpomaHKe 3a;],pyre, rje cy o;i6opHHu,H HMaan

jxdi „CBOj ynpaBjLaHKH nocao Bpme noKpaj zipyrnx

CBOJHx nocjiOBa , napaBHO, decnjiaxno, h.xii y3 ca-

CBiiM He3HaxHy narpany. H nocjie HCKycxBa c xom

3a;ipyroM oh je Mopao npH3HaxH m ce xa ^JcBxnna

ynpaBa noKa3a:ia „BeoMa nenpaKXH^na. II onjia

je xBp;iHO ;i;a 3a nocjioBe xaKBnx sajpyra Baaâ yaexH



^4 CBET03AP MAPKOBim

jez^HO CTpyHHO jiHij,e, jeztHor „npaKTi'iHHor TproBij,a ,

KaKO je OH roBopiio, kojh Oh ce thm nocjiOBHMaHCKTjyHHBO 6aBH0, H KOMG 6ii 06 paj^H Tora Mopajia

jXSiTu Beha HOBHana narpazia.^) Ha obom npHMepy

^lapKOBHh je Morao HajdojLe zâ ce yBepn, kojihko

cy HberoBH hphhhhhh Chjih norpeniHH: 6e3 cipy^-

hhx, HJiaheHHx oprana HHJe ce Morjio ynpaBjLaxH

jej^HOM odHHHOM 6qot^3ljiokom daKajiHHu,OM, a OH je

xxeo Jia ce des TaKBHx oprana ynpaBJLa H;ejioM cpn-

CKOM zipjKaBOM. He MOJKe ce ysexH hh to, ;ia je n.ia-

heno HHHOBHHmxBo jejuna nysKHOCx jiaHainaer Oyp-

3KoacKor zipyinxBa, a jisi 6h ce des H>era Morjio Ohxh

y dyziyheM coi^najiHCXHîKOM zipymxBy. Ka;i ce ana,

jlSi 6ii y xoM zipyniTBy jxpmsiBa iiMajia zca npHMH

y cBOJy HajiJiejKHocx xojiHKa npHBpe^Ha npeziyseha,

KOJHMa ce 3a H;ejio ne dn CMejio ynpaBjLaxn jiH.ê-

xanxcKH, 0Bji£i HSJiaBH jisi ce oji zipmaBHHx oprana

HHr;i,e ne dn aaxxeBajio xojihko xexmiHKor 3HaH>a Kao

y cou,HajiHcxHHKOM zipynixBy, — h, napaBHo, jxbl dn

xa HDHXOBa cxp3^HHa cnpena Mopajia dnxn naponnxo

HarpaJjena. Y ocxajioM, jianac, mijejiaH 03dHjLaH

counanncx ne roBopn BHme o yKHjiaity dnpoKpaxEJe,

H ocyziy xaKBor cncxeMa, Kao mxo je MapKOBnheB,

HHKO HHJe omxpHJe ocyîno nero caM Kapji KayuKH.„MHcao'', Kanê oh, „zi;a napoji; caM codoM Baa;ia,

y XOM CMHCJiy mxo ce o jaBHHM nocjioBHMa He dn

cxapajiH HjiaheHH hhhobhhuh nero JLyztH H3 na-

pona, H xo decHJiaxHO, y cbojhm caodo;^HHM ^laco-

BHMa, — jecxe jejtna yxonpija, pi y3 xo je^na peaK-

u,HOHapHa, HezieMOKpaxcKa yxoniija, na Ma kojhiko

mcy rbCHH 3acxynHHi;H HaztaxnyxH zieMOKpax-

CKHM H peBOjiyuHOHapHHM occhaJHMa. (JBaKBa Bpcxa

caMoynpaBe npexnocxaBjLa y CBaKoj 3aje;iHHD;H Koja

je H3am:ia n3 HajnpHMHXHBHHJer cxaH>a, jeztny apn-

cxoKpaxHJy, — BCjniKe damxHHHKe, cnaxnje, penxn-

1) U. ;i. III. 51-52.



KPIITIIKA .IHBEPA^HE CTPAHKE 95

epe CBaKe Bpcxe, — kojh, SKPiBehii o^. Tyiêr Tpyzia,

HMajy BpeMena h cpencxaBa jisl ce nocBeTe iiCKjLy-

HHBO jaBHHM nOCJIOBIDia. 4aK H TOJIIIKO XBajLBHa

enrjiecKa caMoynpaBa dnaa je jenna njieMPiliCKa no-

BJiacTHLi,a. UIto ce cyBpeMene BejiHKe zipacaBe BehMa

jieMOKpaTHniy, tiim Biime Mopajy, Tano r;ie iBiajy

caMoynpaBy, npexBapaxH iteHa SBaita ns Hen:iahe-

HHX noHacHiix nojioiKaja y njiahene (j()yHKij,HJe .^)

1) Agrarfrage, cxp. 422—3. BnjeiH o hctom nHxaay Bernstein,

Zur Geschichte und Theorie des Socialisraus, cxp. 197—218.







98 CBET03AP MAPKOBU'B.

]ÎapKOBiih Hiije Hiir;ie o;iroBopiio na obo mi-

Taite HenocpejHO, aaii mh zip^Kicvio ;ia je CTBap 6ima

y OBOMe. Oh je Ciio o;iJiyHaH npoTiiBHiiK naahenorHiiHOBHiiniTBa, a to ce HimoBHnniTBO mije Morao

vKiim'Tii CBe ;ioTjie, ;i;oKae cy nocxojaaii micami

saKOHH, Hiije TyManeifce ii ii|3HMeifciffiaHbe mije dnjio

nocao naiiKa Beh CTpyHHiix npaBHiiKa. IIpeTBOpHTii

jaBHe (J)yHKi],iije y nonacHa SBaita 6nao je Mon'faHO

caMO TaKo, aKo 611 3a Bpmeite thx (|)yHKmija dnjia

jzoBO.-LHa 3;ipaBa naMex 11 noniTeifce, bes napoHHTornpaBHiriKor nosHaBaita nircaHiix aaKona. Mel^yTiiM,

niicann aaKonn micy Hiir;];e ii3rae;iaaH Taico neon-

xojiHii Kao y od.iacTH cy;a;cTBa. Ty jiokslsslth H>HX0By

iKaiiniHOCT 3HaHiLio je zioKasaTii je CByr;];e, — h

eio saniTO je ]\IapKOBidi to.iiiko pa3Miinirbao cyji-

cKoj pe(|)opMii. Ca cbojidi naparpa(j|)iiMa, KOMnnmco-

BaHiiM nocTynKOM, mKOdOBaHiiM cyjnjaMa 11 a;iBO-

KaiiLMa, Cy;i je iisr.iejao KaMen TeMe.:LaD; CiipoKpaT-

CKor ciiCTeMa: Tpedaao je Taj KaMen iisByhii, na 4a

ce ixeo ciiCTeM cpynni.

y noTBpjy OBe name npeTnocTaBKe HaBo;iiiMO

TO, niTO ce, o;iiicTa, koj; ^lapKOBiiha KpiiTiiKa Cyjia

nponuipyje y KpiiTiiKy niicaHiix 3aK0Ha. „Ochobho

je Haneao ;iaHaniHjer Cyzia, jia ce y iteMy cy;iH no

nncannM aaKomma. Ty ce, ;iaKae, npaBja yjcMâBanncann.M saKonoM n pasnnM cy;iCKn-M (popMaMa, Koje

Mory pa3yMeTH caMo CTpy^nn 3Hajiu,H. IlHTaifce je:

jl'd an ce thm saiiCTa BehMa yjcMnaBa npaBZia, ho

Ka:i 6n ce cy;inao no naMCxn n Kaa On (fopMe Onae

TaKO npocTe, ;ia nx n necTpyMHii a>y;iH Mory pa-

syMCTH .^) HpoTHBy nncamix saKona CTOje oBn paa-

:io3n: „npe CBera HHKaKaB nncan 3aK0H ne MOHce

noBaTaTH n (})opMy:nicaTn cbc C)e36poJHe n3npenjie-

Tene o;iHomaje rpaiâncKor jpyrnTBa. 3a to ce ca

pa3BHTK0M jipyniTBa (oBaKor Kao mTO je y JeBpomi

1) n. :x. I. 145-6.



KPIITHKA CyÂ 99

pasvMe ce) nenpeKiUHO roMiijiajy cee hobh h hobh

naparpacj)H ii saKomi h tomg roMHJiaiLy neMa Kpaja.

JXpyro, rcTO ce y CBaKOMHJiaHKy saKona iispine caMO

onmie npasino, a noje;iHHH cjiyâjeBii yBeK ce yHeneMy pa3.iHKyjy oji omnxer npaBima .^) OBa ce

ztBa pasaora CBo;ie na jejân: Cyziyhn onmTa npa-

BiLia, saKOHH He oOyxBaxajy iisyseTHe caynajeBe, na

CTora He Kasyjy y CBaKOM cjiyâjy mxa je npaBO,

Bch caMO y Behiimi cjiynajeBa. Ha ocHOBy xora mxo

offli He Kasyjy y CBa?:oM cjiyâjy mxa je npaBO, ne

MO^Ke ce saKjLyHHXH zta ohh xo ne Kasyjy hh y je-

;iHOM cjiynajy. HnaK saxo MapKOBiih Bejin: „IlHcaHH

saKomi ca;ip/Ke caMO onmxa npaBna naêja, Koja ce

npiiSHajy y jezinoM napozty. UpeMa moMe, aKO ce

ohe zta npecyziH npaseAHO y caMOJ cxBapH, a ne

caMO no 4ôpMH, cBaKH Cyji, Mopao Cn q,jjxwyii no

naMexH, a ne no nncanoM saKony, jep OBaj ne Ka-

3yje Hunad mxa je y cxBapn npaBeîHo .^ OB;ie jeH3 napxnKyjiapHe nocxaBKe nsBCZten renepajian sa-

K^LynaK, a xo je eneMenxapna norpemKa y pesoHO-

Baay. C^'BHine, no npnMepy kojhm xohe zia noxBpun

CBoj aaKJtyqaK, ^^lapKOBnh noKasyje m- je nodpKao

JXBQ pasjinqne cxBapn: nncane saKone n nncMene

jloKaae. â On yxBp;iHO :m Cy;i ne mojkc cy;iHXH

npaBe:iHo, Ka;r ce zipJ^Kn nncannx aaKona, kojh h3-

paiKaBajy caMO oniuma npaena uanejia, ^lapKOBiih

ztaje OBaj npnMep: „rpal]aHCKH nocxynaK Kasyje

icaKBHM ce ;iOKyMeHXHMa MOJKe ziyr jaoKasnBaxn.

PenHMO ;];a je ^^ÔKyMenax ca cbhm npaBHJina od.iH-

rannja, noxBpêna -kojx Cyzia, rzte je Kannxa-x jacHO

osHaêH ca saKoncKHM nnxepecoM 12%. xaKOM

ztoKyMGHxy ne Moace Gnxn cnopa OB;ie jiaKJie

jzyiKHHK Mopa jxd. n.xaxn noînyny ony cyMy, Kojy jey oGjinrauHJn no;inncao Kao ;iya:HHK. Cy;i; ne nnxa

1) n. X 1. 147.

a)W. JX. I. 147.




KaKO je nocTao ;iyr... Y iieKoj o6airrai;iijn Mome

Shth caMO 80, 60 na h 50% h jom MaH>e cmeapnoz;iyra, a ocTajio je cano HOMHHajiHH jx^v — to ce

cyziiije He Tune. Oh ncHHTyje caMo je jih Hcnpaea

KojoM ce jiyv ;i;oKa3yje xanna; jiaKJie zi;a je ()()opMa

sajiOBOJLeHa. Cmeapna npaeda ftera ce objxq ne

THHe .^) OneEHZtHO, OBaj ce npHMep ne o;ihoch na

nncane saKone Beh na nncMene jiiOKase, k MapKO-

BHheB je HJianaK o „Gyj\Y n IIpaBziH npHJiHHHO

sOyiteH 36or Tora, niTO MapKOBiih mije pasnHKOBao

OBe jiBe cTBapH. fteroBa KpiiTiiKa niicMeHHx ;];oKa3a

HHJe HHinTa yMecHHJa ho aeroBa KpnTHKa nncanHX

saKona. Oh Kaace: „y omnxe thmc ce pasjiHKyje

naparpac|)CKa npaBjia oji npaB;i;e y CTBapn, mio ona

cyflH HMajyhn norjiaBHXo y BH;iy ()()opMy, a ne je3-

rpy .^) FoBopehn MapKOBHheBHM je3HK0M, morxh

Chcmo pehH jia cyjiHJa caMO cxora rjieîa na „(j()opMy

a He Ha „je3rpy , mxo ce „4)opMa bh;^h a „je3rpa

He BHAH, H mxo ce y Behnnn cjiynajcBa ho „(j)opMn

Mome H „je3rpH cyjinxn. Ko;i; MapKOBHha cy

„(j[)opMa h „je3rpa ne cano ^Be ojiBojene cxBapn

Beh H cynpoxHe. H3 xora mxo ce (jbopMajiHHM Jio-

KasHMa He yxBpi^yje yBCK Maxepnajina ncxnna, Map-

KOBHh 6h xxeo jia H3Bez];e jx^ no (JiopMajimiM ;ioKa-3HMa cyxtHJa ne MOiKe HunaKO jidhiA jio MaxepnanHe

HCXHHe. Hcxa ona jioniHKa norpemKa Kojy je ynnnno

n y KpHxnu,H nncaHHx 3aK0Ha.

y „CpdHJH na HcxoKy MapKOBnh je cneunajiHO

roBopno mxexHHM nocjiejinuiaMa HHcannx saKona

y Hamoj scmjeh.^) Ilpe h.hx cy;];njio ce no onmxoj

npaBHoj CBecxH, h hohcm je xa npaBna CBecx jkh-

BBJia y CBaKOM ojx nac, CBaKH je, na jmy cBoje ca-

BecxH, Morao y Hanpeu; ocexnxn, KaKO he ce CBpnnixH

1) \\. J. I. 147-8.

•-')

U. X I. 149.

3) n. ;X. VI. 16—19: 96—108.



KPIITIIKA CJ'AA 101

CBaKa napHHij,a Kojy Cii noBeo, — ii OH;ia je noHii-

ifcao caMo OHy Kojy je Mopao ;io5hth. IlapHiiiie cy,

saxo, y TO ;io6a diijie pexKe. C niicaHiiM saKonnMa

HacTaje npoMena. Illxa je npaeo, nnine ca;ia y 3a-

KOHy, a saKOH ne pasyMe CBaKii o;i; nac, Beh ra

pasyMejy caMO CTpynHii JLy^tH. â jih he noBecTii

napHHiiy imn ne CBaKii HMa â ce pemii ne no

CBOJoj caBecTii Beh no caBexy ajiBOKaTa, — a noniTO

je

ynnxepecy aîBOKaxa ;ia ce CBex napHnnn, oh

he pehn rsl xpeda boîhth napHiiiiy h OH;ia Ksm, ce

ona He mojkc ;iodnxn. H exo, xhm cy HaHimoM nn-

cann saKOHH „3anjiejiH cpncKH napozi y OecKOHanne

napHHiie mxo h zânac naJBehxMa rydn nani Hapo:i .

Te n;ieje o mxexHEM nocjieztimaMa Koje cy nncann

saKOHH HMajiH KOji Hac, MapKOBiih je npHMHO o;i

CBor npiijaxejLa JoBana MnjiimKOBKha AjiaBaHxnha,

KOJH ce jom 1859. jaBHO c HjianiiHMa o per)3opMH

cy;icKe cxpyKe. Th cy HjianiiH nynn saHHMjBHBHx

HOîaxaKa o xazianifteM ypeêfty cy;iOBa; y anMace Hcxnny naBecnn npHnnnnn Kojn cy xannn, na np.

npHHiinn jaBHOCxn n ycMenocxn y cyjicKOM nocxynKy;

ajiH y H>HMa je MHoro mxo mxa n npexepano, Kao

6ain xo mxo je h MapKOBHh sa h>hm xBp;iHO, —

m cy nncaHH aaKonn „3anjiejJH cpncKn Hapozi; ydecKonaHHe napmiiie . IlejiecexHx ro;iHHa roBopimo

ce napHHêHjy cpncKor cejLaKa Kao o HaJBeheM

3Jiy, ojx Kora naxH nocxe npeaaîyjKeHOCXH. y ozidopy

Cb. AnîpejcKe CKynmxHHe cxaxHcxHnap BjiajinMnp

JaKmnh xBpjiHO je Jia je 1841. BOêno CBera 2.789

napmiiia, a 1858. 27.894, xe jiei ce npeMa xoMe

„cada xepajy ocaM nyxa Bnme no Cy;iy ho npe jibsl-

Ziecex rojiHHa . Obo napHHêae y napoziy JaKmnhje oCjamftaBao „onajHM toarocxaaeM y Hapo;iy .^)

rio namcM MnmjLeH>y, naK, napHHHeH>e ce nojaBHJio

H3 OBHx y3poKa: (1) Sajipyre cy ce cxaae zieanxn,

1) „CpncKe HoBHHe , 1859., Bp. 82.



102 CBET03AP MAPKOBIiH

a Ta ce zieoda, y HaJBPime caynajeBa, Hiije Morjia

CBpniiiTii des napHHii,e. (2) Ys to je Aoni.io n sajxy-

iKeifce cejLaKa, Koje je ^lajio HOBa noBozta sa nap-

HHue. „HaJBefey âcT cnopoBa npn seMajLCKiiM cy-

;iOBHMa H3Hoce ztyroBH , micano je y „CpncKHM

HoBHHaMa 1852.1) (3) Ilocae ;iyroBa HaJBiime cy

nocaa 3a;iaBajie cyîOBHMa pacnpe oko seMjLe. HaKOH

xaTHniepi'K()a ojx 1830. nocxaBjbeH je npHHu,Hn, ;i,a

je cBaKii rocnoîap one senjLe Kojy de facto ;ii)aiii,

II ^,Si My ;ip}KaBHHa Bpezi.ii kojihko h Taniija. Ycneji

Tora CBaKii je rjiezi;ao ;ia saxBaxH mxo BPime seMjLe,

npH HeMy ce, napaBHo, ziemaBajio zla saxBaTii ii ony

seMjLy Ha Kojy je neKO zipyrii iiMao xaniijy, imii

Koja je npimaziajia onnxTiiHii, ManacTiipy iitzi. OBe

pacnpe oko seMjLe caMO cy ce jom snine sanjiene

MyBeHHM saKOHOM Ha noBpahaj 3eM.T>e, kojh je Ha-

MecHnniTBo ByHHh-neTpoHiijeBHheBo Hanajio 18. jyjia

1839.^) Hjian 11 xora saKona rjiacn: „y KoiiMa je

npeziMexHMa napHiiHHHM ozi; tojx. 1816., ay noBpa-

hemiM OKpyiKiijaMa ozi; rozi. 1833. xep6a na cyjiy

Beh 6Haa, ii npecyjia iiapeneHa ii y iiaBpnieHiije zto-

Bejiena, oho je cxajiHO n nenpeMJeno, hhxh ce no-

pimaxH 11 Ha HOBO cyziHXH MOJKe; ociim ;iorai)aja

jaBHe II OHeBHztHe nenpaBjie ii nacHjiHJa nozi bhuom

cyzia, Kazi 6h xyiKHxejB zioicaaao, j;a je koh B.xacxHHK

HaH cynHJa xaKOBy scMJLy caM aayaeo ioh na CBOjy

nojiay ynoxpedno, jep miKaKaB BJiacxejiiiH hii cyziiija,

Hii KMex HH Kanexan hhx HKanaB cxapeinima, hhxh

je Morao hhxh MOiKe caM cedii h aa cede cyziiixH, a

jomxMaae Cea npecy;ie cnaoM Bjiacxn mxo aayaexHH ceOH npncBOHXH ; hjih Kazi xyjKHxejL HOBa ocHOBiia

HOKaaaxejicxBa noKaace, Koja npe na Cyziy OiiJia nncy,

HHXH My je Moryhe Chjio xaKOBa npeziJioiKHXH. OBa-

KOBH cjiynaH zia ce Ha Cyziy ysaHce, n xyiKHxejL zta

M Bp. 107, 122.

-) aOopnuK. I.



KPHTIIKA CyÂ 103

ce y npBO cxaite nocTaBH. Obiem saKOHOM xxeaa

ce CTBopHTii MorîiHOCT 3a CBe one Kojirvia je uoji

KHeaoM MiijiomeM seMjLa Gnjia oiexa, jisi je cajia

cyztcKKM nyxeM noBpaxe. Ajih no jeiUHoj saKOHoziaB-

Hoj oziJiyuH oji, 16. Maja 1845. kojom ce saKOH „Ha

noBpahaj seMJte yKiiâo, Hsraezia ;ia cy cyjioBJi

cy;i,Hjiii H no ohhm xyacdaMa Koje nncy ncnyaaBajie

ycjiOBe H3 Hjiana 11, xaKo jxo. cy ce, y npaKXHu,H,

saKOHOM „Ha noBpahaj seMjLe Kopncxnae npncxa-

jiHue HOBor peacnMa o;i; 1842. na nsBaacxe na an-

xoBHx HMaaa npncxaanne cxapor peacHMa. Hs CBera

OBora naUjiaan rsl ce jom xpn^êcexnx rojinna cxao

BpmnxH npenoc nenoKpexne concxBenocxn : acMjfca

je npe.iaanjia ca aa^pyre na ftene nojejiime naanoBe,

ca aajyacenor cejLaKa na iteroBe noBcpnone, c

npncxajinna jenne ziHHacxnje na npncxaanne zipyre

;];HHacxHJe. HnKaKBO nyzio mxo ce, npn obom npe-

jiaay acMjte na pyKy jejinnx concxBennKa y pyne

npyrnx, napozi; cpncrai „aanjieo y decKona^me nap-

Hime . IIpeMa xoMe n ^lapKOBnheBO o6janiH>eifce jxsl

cy Ko;i nac nncami aaKonn, hckhm cbojhm yny-

xpainifciiM npHHLi;HnoM, dea odanpa na cou,HajiHe h

noanxHHKe nppiJiHKe, naaaBajH napnHHeifce y Hapo;iy,— Moace ce o;i;6au,HXH Kao cacBHM nenoxpedno.

JXa, je MapKOBHh ycneo jioKaaaxn jia nncane aa-

Kone BajLa yKHnyxn, on ce ne 6h Mopao xpy;iHXH jxa.

;i;0Ka3yje jiSi Bajta yiamyxn n cxpy^me cyjnje kojh xe

aaKone npHMeayjy, — xo.xhko 6ii ce ouâ, obo npyro

caMO no ceOn noztpaayMCBajio. Ajih, KaKO apryMenxa-

nnja MapKOBHheBa npoinsy nncannx aaKona nnje dnjiaocoOnxo cpehno naBeîena, MapKOBnh je noKymao ja

HOKaace na 6h ce cxpynne cyjinje Morjie yKHnyxn damH onzia, Kan dn ce nncann aaKonn Mopajin Ma na

Kor paaaora aanp^vaxn. JIpyrnM pennMa, on je no-

Kymao na noKaace na dn ce h xaj hhcxo npaBnn^KH

nocao, xyMaqeae aaKona, Morao noBepnxH o6hhhhm




rpaiâHiiMa 5e3 npasHHHKor o6pa30BaH>a. Oh noaasH

oji Tora, jidi cbslkk cyînja HManpeji;

codOMjxesl

3a-ji;aTKa: (1) jia. pa3yMe „cTBapHH ojiRomay kojh ce

Ha.â3H Ha Jiny CBaKor cnopa, h (2) jxa. pa3yMe onaj

3aK0H KoJH Ha Taj „CTBapHH o;iHoinaj Baji>a npn-

MeHHTH. 3aTHM y3HMa jia npBH saztaxaK cy;iHJa nnje

y CTaH>y HcnyHHTH, a Jipyrn, naK, jxa. uome ncny-

HHTH CBaKH rpaâHHH, KOJH 6h no CBOM zipyniTBe-

HOMno.iomajy n 3aHHMaH)y Morao ncnyHHTH npBH.

Oh pesonyje OBaKo: „npe cBera th cy jLy;iH(T. j.

cyj^HJe) yHH^H niKOJie no to.ihko tojihrsl, a nncy ce

MemajiH y rpalâncKe nocjoBe. Kao CBpmeHH npaB-

hiiuh, ohh cy H3yHn.T:n nncane 3aK0He, ajiH nncy

H3y4HJiH pa3H0BpcHe nocjioBe h ojiHomaje y xtpymTsy.

Cyîja HHTH je boziho xproBHny, jxa pasj^Me xpro-

BaHKe nocjioBe n oînomaje ; hhth je acHBeoy

ce.iy

H HMao rjiaBodojLe ca cejtaHKOM HCKonajiaHOM seM-

JLOM n HjHxobhm 3aHK0.'LHu,aMa; hhth je dno Hpe;iy-

3HMaH, HH Bo^teHHHap vLTji. Oh ziaKjie HHJe HH cnoco-

6aH Jisi pemaBa nHTafte o CTBapnoj npaBj[H. Ty

ocxaje ztBoje 3a cy^tnjy : ^lyroTpajna npaKTHKa h bc-

niTaMKH yBHJâj. /I,pyrHM penHMa: cyj^HJa dn Mopao

CBOJHM HJH Tyi]H.M OHHMa jj^Si HpoyHH H

MpasyMC

CTBapne ojinoinaje, na tck OHjta jisl moskq cy;];HTH

HMajyhH y BHjiy onniTa npaBna naêjia, Koja ce

cazipjKe y 3aK0HHMa. Ca; je nnTaae : niTa je .TaKine

na .TH ;i;a JLy^H, kojh pasyMejy HSBecne paAH>e, h3-

BecHe CTBapne o^^nomaje, npoyê h cxBaTe saKone?

Han je jiaKnie â jfcy;iH kojh anajy nncane aaKone,

Hsyne oho npBO? CacBHM je OHeBHjtno jia je oho

MHoro jiaKme. CBaKH nncMen — pasdopHT HOBeK —na ne peîCM join o6pa30BaH HOBeK — kojh paayMe

CTBap Kojoj je cnop, yBCK he Bpno .laKo nahn h

paayMCTH lUTa o tomc bcjih nncann 3aK0H; nanpo-

THB, cynHJa kojh ho pa3yMe CTBap, o Kojoj je cnop,

MHoro he tovkc pa3yMeTH h nahn caM 3aK0H, na



KPIITHKA CJ'AA 105

Kojii ce TO ojHocii. y CBaKOM caynajy Taj dii npa-

BejiHiije pemno cnop, ho osaj ;ipyni .^)Kpo3 ueo OBaj CTaB npoBaann ce jejiHO petitio

principii. Tpeoaao je ;xoKa3aTii â ce niicami saKOHii

Mory TyManiiTH ii des napoHHTe, npaBHHHKe cnpeMe,

H jxa cy CTora cy;tHJe cyBHinne. To naK niTo

je TCK HMajio jia, ce jioKajKe, ]\IapKOBHh je CMaTpao

Kao HemTO „cacBiLM ohcbiuho , na ce caMO miTao

jia. jiH

Tpeda 3a;ip/KaTH naahene, CTpynne ^HHOBHiiKe3a jeaan nocao Kojii HiiKaKBy CTpynnocT iie H3HCKyje.

H, HapaBHO, m ce na OBaKO nocTaBjLeno miTaite

Morao ;iaTH caMo o^jpenaH oîroBop. Mei^yTiiM, caB

je cnop 6ho oko Tora o ncMy je ]\IapKOBfTh Miicaiio

jia, cnopa He M05Ke hh Shth, — na HMe oko Tora,

je .TH y ;iaHainfte:M zipymTBy pa3yMeBaH>e micannx

3aK0Ha je;iHa nayna Koja ce Mopa ro;iHHaMa yîTH,

— H.TH HHJe. 3a AlapKOBHha je, H3rjie;;a, Chjio ja-

CHO Kao jxsLR, jxa. je CBaKH pa3dopnT hobck y CTaay

c jincTa TyxMa^HTH 3aK0He, h aKo ce cy;iHJa Mopao

HapoHHTo mKO.TOBaTH, jia, Oh hx Morao TyMannTn.

HoniTO je o;a;CiaLi,Ho nncane 3aK0He no je;iHOM

renepannoM 3aKjByHKy n3 napTimyaapHe nocTasKe, a

CTpynne cy;i;nje, oneT, na ocnoBy je;i;Hor petitio prin-

cipii, AlapKOBiih npeziJiaace jia h y rpalâncKHM h yKpnBHHHnM cTBapmia cynn jejân naOopHn cyî;, Kojn

dn H3aC)pajie 3anHTepecoBaHe CTpane HSMei^y cbojhx

„ca/KHTe.iba n nosnamiKa .^) Tn dH „ca/KHTe.:LH h

nosnannuH snajiH Tanno „CTBapHe ounomaje o ko-

JHMa 6h HMajiii jia cyne, noncM dn n ca^ni y itnMa

jkhbcth. Ohh dn cy;in:ni no 3;];paBoj naMCTn a ne

no 3aK0Hy, h to decnîaTHO. OBaKaB cy;i, ne caMO

jia ne dn HMao dnpoKpaTCKii KapaKTep, nero ne dn

BHine dno hh jip'/KaBna ycTanoBa. jn,piKaBa dn ocTa-

BHJia 3aHHTepecoBaHnM CTpanaMa zta caMe cedn

1) n. JX. I. 149—150.

2) n. J. I. 151—153.



106 CBET03AP MAPKOBIITl

cKaone cy;i, aKO iim Tpe6a; ona ce He 6ii CTapa.ia o

iispimaiLy npaB;i;e. IllTa Ce Gilio, aKo ce sanHTepeco-

Bane cxpane He 6h Morjie côiKHTH jxa, CBojy cxsap H3-

Hecy npea nsdopmi cyji? Han mxa 6ii 611J10, ano 611

ce y cy;iy ziecnaa jennaKa no;i;e.ia raacoBa'? Y xaKBOM

cyay c napmiM CpojeM HjanoBa, ynanpe^ saziodnBenHX

3a jejiny hjh aa Jipyry cxpany, jezinaKa noêjia rjia-

coBa 6iLia 6h Maae Bnme HopMaana nojaBa. Map-KOBnh He Yi]}e^fillâ. oBe odjeKD,HJe. Oh ce Majio daBH

H nsBprneaeM npecy;i;a. Oh je, narjieaa, npoTHBan

ancanaMa, jep npecTynHHK najiaan y ihinm BHine

yro;iHOCTn, nero ce.T>aK imii BapomKH pa;];HnK koji

CBOJe Kyhe, — a.iH ne Kasyje mxa dn ce c KpHB-

HiENia paj^Hjio, Kan; Ch ce ancane pasopme. Melr^yxHM

jocxa onmnpHO pasaajKe, KaKO ce npoxHBy npecyjânaCopHor cy;ia ne 611 Morjio iKaanxn hhkom j.a.'Le,

noHCM cy „cyji;cKe HHCxaHH,HJe decMHCJiHu,a .^) JXo-

cxa je, MOJKe 6hxh, 6hjio pehn jia ce, nocie onaKBe

jej;He Kopennxe pe(|)opMe Cy;ia, HOBeK ne 6b. Morao

iKa.xiixH BiiiEHM cyjiOBHMa, dam n Kaji; dii xxeo. Hckh

cxajiHH, BPimn cyj];oBH ne dn mi nocxojajiH, nomxo dn

ce ycBojno xaj npnHunn, :ia ce cbh cnopoBn pac-npaBjLajy koji cy;iOBa aa CBann cnop HapoHHxo

naadpaniix.

KsLji je, aaxHM, yaeo jia mime cy;icKoj pe()[)opMH

Koja dii ce Kojx nac iiMajia iiaBpmiixii, MapKOBnh je

Mopao jx£L CBOj „Hapozi;HH cyji npnjiHHHO npe;ipyro-

ja^H. Oh je cajia aaxxcBao nopoxy aa CBa rpaân-

CKa H KpHXHMHa jtejia, Koja dii cyziiina c je;iHHMcxpy»iHHM cyjinjoM, naadpaHiiM o;i; napojia na cpe-

CKOj CKynmxHHH. Cyijeibe dn dnjio ycMCHO, a npe-

cyzie oAMax naBprnne.-) Ha mccxo jejiHor cyjua kojh

cy dnpajie caMe aaniixepecoBane cxpane, nomao je

je;iaH cyj kojh je Ciipao Hapo;i. Cxp}/MHe cy;iiije

1) U. ^. I. 160—161.-) .,r.iac JaBHOCTH , 1874. Bp.



KPHTIIKA CyÂ 107

Hncy 5iLie yKnHVTe, noneM je y csaKOM cpesy ociao

no jej;aH. PeifopMa ce cacTojaaa, zzaicae, y TOMe,

mTo je nopoxa cy:îoa ii y rpaiâncKiLM jie.iiiym, ii

niTO cy ce cyziHJe Onpaae.

HcTHHa, H npoTiiB OBaKBiix nopoTHiix cy;iOBa

c je^HiiM cxpyHHiiM cyjtiijoM cxoje iiSBecHii npaK-

xiiHHH pa3Ji03H, Koje ]\IapKOBHh OBaKO pesyMiipa: „y

cxapo JX063., pehii he neKO, Kazt cy 61011 npocxii o;i;ho-

majii, Morao je Giixn 11 xaKO npocx cy;i; ajiii y aa-

Hamifce BpeMe Kajt nocxojii „iiHxa6y.xaiJinja , „ceKBe-

cxap , „o6ycxaBa , „MeHHii,a h CBa zipyra cpe;icxBa,

KojiLMa ce ociirypaBa h ^lOEasyje CBOJHna, KaKo he

OBaKaB npocx cjji ja cy;in y o^nomajiiMa, kojh cy

Hecxo Bp.xo sanaexeHH'? Ha nocjie: KaKo he jejian

cy;inja na cxHrne na CBe cxpane'?... Ha CBa xa nn-xasba MapKOBiih o;iroBapa cano obo: „Te „cJ()HHe

npou,ece nam he cy; cyz^nxpi Bpao rpyCo, ajin sa

uejio y npaBejHocxn nehe dnxn hh Maao aonnijn (a

cnrypno he 6nxii dojLii) ho jaHamitn naparpacfjCKn cy-

ZlOBH, jep ce ynpaBO y OBaKHM ;];eaiiMa na nanamiLnM

cy,T;oBHMa npaBîa naJBHine nsiirpaBa .^) Kao o;iro-

Bop, OBO je cacBHM neziOBOJLHO. Y ocxa.xoM, Map-KOBHh He bh;ih y neMy je cxBap. OBaKaB cyzi; Ka-

Kae je oh saMHCJino, ne dn 6no cxaxan, seh Cii ce

cacxajao o;i cxynaja ;to caynaja; Me^yxHM, nMa xo-

jiHKo cyncKHx nocaoBa, Kao na np. dam xn Koje

MapEOBHh noMHfte, „HHxa6yjiaH;nja , „ceKBecxap

„MeHHu,a , iiTjx. KOJH npexnocxaBaâjy jen;aH cxaaan

cjjl. nnxaaeHKJe

KaKO 6n KOMnjiimoBanecaynajeMorao pacnpaBjBaxn je;iaH cy;]; npocxHx ^jjxii, Hero

je nHxaae KaKo Ch jejian cy;i, Kojn 611 ce cacxajao

nepnoziHHHO, CBpmaBO nocjioBC kojh jiojase nêjx cy;];

CBaKo;];HeBHO, 11 ne xpne o;oaraHia.

Hamy cy;iCKy pecfiopMy ^^lapKOBnh je 6no cmh-

cxHO no OHOMe mxo je nanyo nopoxHOM cyiêay

^) „raac JaBHOCTH , 1874. Ep. 3.



108 CBET03AP MAPKOBIIll

y EnrjiecKOJ. JXok HaM ce He Cn jiOKasaao iipoxiiBHO,

He 6HCM0 Moran BepoBaxH ;ia je oh nopoiHO cy-

jêfte y EnraecKoj aa cboj pa^yn npoyîaBao. Ha

Tora, niTO Ty nojezinHa jena cyjH je;];aH cyjiiija c

nopoTOM, ]ÎapKOBnh je n3Beof;i;a je koji nac sa cas

cy;icKH nocao y je;iHOM cpesy ztOBOJLan caMO je;i;aH

cyjnja. JXa jej;HO ;i;ejio xpeda ;ia cy;];n jejan cy;iHJa,

— H :ia ce cna Moryha jiiejia y jejinoM Kpajy cBp-

maBajy caMO c je;iHHM cyjinjoM, to cy ~[Be cacBUMpaaanqne CTBapn. IIpBO je jejian npHHunn, zioOap

HjiH plâB: Apyro je jezina npaKTHnna HeMoryhnocT.

CaM ce MapKOBnh nnxa: „KaKo he jezian cyjiHJa jisl

CTHrne na CBe CTpane , — ami, cacBmi onpesHO,

nsoeraBa jxsl na to oziroBopn.

Ka;i; ce AlapKOBHheBa KpHTHKa CHpoKpaTCKor

cncTCMa oOyxBaTH y CBojoj Hennmi, HSHjiasn jacHO

m je OH, Kpo3 GnpoKpaTCKH CHCTeM, pymiio caMy

Zip/KaBHy opraHHsaHHJy. Beh caMHM thm hito je, H3

CKOHOMCKHX pasjiora, o;i;5au,HO ycTanoBy HHHOBHHKa

y Haêny, oh je CTanno uojx miTaae ;ipacaBHy op-

rannsauHJy, Koja je des HiiHOBHHKa neMoryhna. 0;i-

pe]5yjyhn, saTmi, ojxkoq HSMe^y onrnTHHe h zipacaBHe

BaacTH, OH je ynHHHO OBy noc:ie:ifty komhîho hs-

.inniHOM, ocTaB:baj}ta joj caMo to npaBO jisl n3;];aje

aaKone Sea npHHy^tne cnae. Hajaa;];, npn pe())opMH

cyztcKe CTpyKe oh je îp^taBHe cjjiobq totobo yKH-

Hyo. He Tpeda mhcjihth na je, cbojom mp/Kh.om na

CnpoKpaTHJy, MapKOBnh totobo necBecHO ;iOBe;ieH

y HenpHJaTejLCKH nojiO/Kaj npexia zipiKaBH. y cbojhm

TeopnjcKHM CHHCHMa OH OTBopeno Hpnanaje jiSi jenpoTHBHHK jpjKaBe, 4HJe yKHAaHse CMaTpa Kao MaH>e

BHine Moryhno.

Aa MpaH jipHcaBy oh je naynno o;t pycKHX co-

unaancTa meccTHx rojnna. Obh cy MHoro nncajin

npoTHBy OnpoKpaTHJe, n ne Oea paaaora, jep je pycKO

HHHOBHHinTBO OwaO y H>HX0B0 BpeMe TaKO pâBO, JlSi

ce caMO jom TypcKo îHHOBHnniTBO Morjio CMaTpara





110 CBET03AP MAPKOBII'R

jia ce CBH cjioOo;iHO jôroBapaMO o sajeztHnqKiiM no-

cjioBHMa. To npaso sanoBezâBba j oprana BaacTii

^lapKOBiih je cMaipao Kao iieniTO neno.MHpjLiiBO c

jiiiHiioM cjiouojioM, Kao JQJiiij BpcTj HacHJta. Oh ce

Hazâo jiQ. ce y coi;HajiHCTHHKOM ;i;pyniTBy ne Gii

3anoBezi;ajio, Beh 6b. ce caivio zôroBapajio, — h noniTO

6h CBe Hmjio no jioroBopy, to 6h h BJiacT diraa

HSjiiiinHa. H 0Hzr,a je zioîaBao nanBHO, ^la oh ynpaBO

H HHJe npoTHBy îp/KaBe seh caMO npoTHBy BJiacTH.^)

flp/Kasa ce mojKQ CMaTpaTJi Kao oprannsoBanoHacHJLe, caMO ycjieî jezine sCipKe y noJMOBHMa. BjiacT

H nacHjLe micy jej^HO hcto, a to je niTO ce npeT-

nocTasjLa, Kazt roji; ce roBopn o jipneaBH Kao o op-

ramisoBaHOM nacHjLy. Kazi; ce ysMe jxsl Ch y jeztHOM

CTaay OesBJiamha ja^n yrfteTaBajiH cjiaOnje, h jxa

HaM TeK jipmaBHa BJiacT oCesde^yje osaj npaBHH no-

pejiaK KoJH npHBaTHa nacnjLa hhhh HCMoryhHiiMa,OHna H3jia3H jxsi ztp/KaBHa BjiacT He saBOjiii HacnjLe

Beh ra npeKHZia. Ako naK nojeziHHe oji nac Mopa

CHjiOM yszipjKaBaTii jia ne mme Hacnjta, to ce caMO

HSBpTafteM noJMa jiH^ne cro6ojiq uomQ npe;icTaBHTH

Kao neniTo cynpoTHO jihhhoj cjiodo;iH. HsjejiHaHnTH

CBaKo 3anoBezi;HHniTBO Oes pa3JiHKe c nacHjLeM HHJe

HH nnane Ta^Ho, a naJMaibe OHZta Kazi je pe^ o 3a-

noBeztminiTBy zip^KaBHe B.iacTH, Koje nocTOJii y HHTe-

pecy npasHor nopcTKa ii jihhhc cjio6ojie.

IIIto ce THîe onmTer zioroBopa kojhm 6h Tpe-

Oajio 3aMeHnTn zipmaBHO 3anoBez];HninTBO, zcoKasano

je zi,a ce caMO y Bpjio ycKHM rpynana 3ajenHHHKii

nociOBH Mory CBpmaBaTii zioroBopoM CBiijy îJianoBa.

Hhm ce rpyna npomiipii, MaTcpnajino je HCMoryheJia ce CBH M.iaHOBH n caKyne, a KaMO jih zioroBope.

y TOM cjiyâjy jezinncTBO ce HjHxobc aKunje MOênocTHhn caMo na Taj nanHH, aKO cbii Ciyziy ziodHBanii

iiMnyjic ozi HCTor 3anoBeziHnmTBa. riorpemno je mh-

1) „PaA , 1874., CTp. 136, 182, 306. — U,. Jl. V. 192, 210.



KPIITIIKA CyÂ 111

cjiHTH jiSi 6ii ce II Ces zipsKaBHe B.iacTH Moraa ctbo-

piiTH TpaJHa 3aje;iHiiij,a iiSMe^y Jtyjîi, h to ciinoM

H)iixoBa cjiodonna caoOpahaja. HanpoxiiB, îpiKaBiia

je B.iacT noTpetoa Oani saxo, inxo je na miipeM

seMJEHmxy n kojx seher dpoja ihjjiii ona vnyTpaimLa

Besa, Kojy jxouocii coCom cjiodo;iaH cao6pahaj, He;io-

BOJBHO jaKa ;ia iix ii des cnojBamifcer npiiTHCKa ;ip-

jKaBHe B.iacTH o;ip/KH y TpaJHOJ 3aje;iHiii;iL Ko.iiiko

je OBO Ta^Ho, BiijH ce HajOojLe no tomc, hito je h

„IiHTepHauiioHa.ia Mopa.ia pasdHTii jip/KaBy na des-

6poj onniTHHa, t. j. yjKiix rpyna, hum je noKymaaa

;ia je na onmTeM jioroBopy opraHHsyje.^)

Ajih, Ka;i; ce iniipii ;ipyinTBeHn jkhbot, kojh iisri-

jiasH H3 TecHHx rpaHiiu,a je^tne ^hcto jioKajine sa-

jeziHHi];e, ne zta mi aaMiicjiHTH 6e3 zipâBHe B.âcTH,

OHjia HHTaifce o îpjKaBHOJ BJiacTii HHJe mixaiLe o

cjiodoziH H HacHjLy, Beh o Behoj h MaiLoj jipyniTBe-

HOCTii. ]\1h ce HehcMO savUpMcaBaTii na tomc KaKo je

MapKOBiih, anocTon mio paaBiijemijer zipyniTBeHor

SKiiBOTa, ;ioinao y npoTiiBypenHOCT ca caMiiM co6om,

Kaji je Taj ApyniTBenii aîiBOT CTerao y oKBiip je;iHe

KOJiHKO cjioCoîHe TOJiHKo II MajicHe onniTiiHe. AIii

hsMO HCTahH caAio to, Aa je, jxo ztanac, jbjjxcKii na-

npejiaK 6rio ncTOBexaH c pa3BHJaifceM ^pyniTBeHorSKHBOTa, H ;ia On, npeMa tomc, ii OBe jMapKosiiheBe

onmTnne Momie diiTii Bpjio Majio nporpecHBne. 3ap

ce TO ne nocBcuoâBa ;iobojlho Time, ihto ce Map-

KOBnh, OAânyjyhn dnpoKpaTCKn cncTeM, n noKyma-

Bajyhn jiSi oprannsyje caBe3 cjio6ojhhx onmTnna,

nexoTHue CTao BpahaTii na neKe npiiMHTiiBne, ilth,

Ojiame peneno, naTpnapxajine ycTanoBe. On ce niije

Morao ojiBojiiTH on 3azipyre, Koja npeziCTaBjBa npBii,

KOMynncTHHKn cTynait npimpe/inor pasBnha, n sa-

Mepao joj caMo to, hito OBaj KOMyniicTimKii CTynait

1) y HCTOM CMHcay n Bernstein, Zur Gescliichte und Theorie

des Socialismus. cip. 197—21S.



112 CBET03AP 3iLA.PK0BIITl

He npe;icTaBji>a onaKO noTnyno Kao pycKa ceocKa

onniTHHa. Thm hobojiom oh je, ynpaeo ca oztymee-

jLeibeM, roBopHO o ypajicKHM KosauHMa, kojx kojhx

seMJLa Hiije npnnaziajia hh nopo^timn hh cejiy Beh

uejioM HJieMeny, h koji kojhx je, no H>eroBy mh-

m-Têfty, dnjia „Hajno;];nyHHJe pasBHJena oprannsai^HJa

saje^lHnHKor pa;i;a .^) Kaji jezian ÔBeK, HHane nane-

TaH, TpasKH i;hjb ^pymiBeHor HanpexKa koa YpajicKHx

KosaKa, to snanH m ce noneo y nyxy, ii no. je yâ-

pno nasazi; y MecTo nanpezi;. Kao nixo je xxeo jia.

Hac sajipsKH Ha je;];HOM HHiKen cxynmy npHBpe;i;-

Hor pasBHXKa, xaKo je MapKOBnh xxeo jia. nac 3a-

ji^jKR h Ha je;];HOM nnaceM cxynH>y nojinxHHKor pa3-

BHXKa, — Ha OHOM cxyHH>y, KSijx Hame zipmaBHO

jenHHCXBO jom nnje dnjio îobojlho yHEpmheno, nero

ce jip/KaBa cnaxpajia Kao CKyn naxHJa. EberoBH

„cpe30BH HHcy 6HJIH HHmxa ;ipyro jxo nanie cxape

Haxpije, H KOJiHKo je oh HarHHâo pannjoj, HaxHJcKoj

({)a3H Hamer nojiHXHHKor pa3BHXKa, bhj^h ce Hajdojte

no xoMe, mxo je xxeo jia, y H3BecH0M oCjiHKy,

BacnocxaBH Kapa-T)OpêB CaBex. EberoB cyî, naj-

3aji, y KOMe cy cyjzHJiH odnnnn rpaâmi de3 HHcannx

3aK0Ha, onoMHH>e jaKO na „Cy;i; jiodpnx jhjjxii. , Ka-

KaB je nocxojao y naxpnapxajiHO jôda, Kaî; ce jkh-

Be:io y MajiHM ceocKHM sajezcmmaMa. Bpahajyhn ce

Ha OBe npHMHXHBHe ycxanoBe, MapKOBHh ce xemno

xHMe, na cy one hhcxo cpncKe, ynpaBO cjiOBencKe

ycxanoBe. Tamxa yxexa Te ycxanoBe HHcy Cnjie

'Hicxo cjiOBencKe y xom CMHCJiy, mxo 6h hx HMajiH

caMO CjiOBeHii, h hhko BHme. H)Hx cy HMajiH xaKOncxo H sanaziHH napojiH, a aKO cy ce y MapKOBH-

hcBO BpcMe one bvljiqjiq caMO kojx CjiOBena, a ne h

Kon 3ana;iHHx napozia, xo je 6hjio cxora, mxo cy

ce OBH nocjie;i,H3n y34HrjiH na jejian bheih cxynaH>

HHBH:m3au,HJe, na KOMe cy xe ycxanoBe Mopajie nm-

1) U. :X. VJ. 138.



KPHTIIKA OYM 113

HesHyTii. One HHcy CBeÔMHjie o opHrHHajiHocTH

CjiOBena Beh o h>hxoboj cjiadoj uHBHJiHsaiiiHJH.y H3BeCHHM TpeHyTij,HMa H caM je MapKOBHh obo

CJiyTHO. „y CJIOBGHCKOM îpyiHTBy , BeJIII OH, „J10

Jljme HHJe imBQjxQim no;i;ejia pa;â, Beh je ocxajia

y caMOM saneTKy. Ajiii Hana jtanac HHJe no-

TpeC)HO jisi npoHajiasiiMO hh napny MamHHy, hh

}KejLe3HHij;y, hh Tejierpa(j[) hhth BejiHKH IbyxoHOB

HJiH /I,apBHHOB saKOH,HHTH

HaêjiaztpyniTBeHOM

ypeêH>y, hhth OesOpojne jipyre Hayîie HCTHne h

TexHHHKe HpHMene H>HX0Be, jep je CBe to — npo-

Haêno .^) Mh HxMaMO caMO na npHMenHMo oho ihto

cy HponamjiH sanaztHH napoziH. ^pyrnM penHMa, mhMOSKCMO OCTaTH HpH HamHM JieHHM, CJIOBeHCKO-Ha-

TpnapxajiHHM ycTanoBaMa caMo CTora, niTo ce o^

Hac He TpasKH HHKaKaB KyjiTypHH nanop, niTO ce

HajiasHMO y tom cpehnoM HOJioJKajy jia, MOSKeMO 6hth

roTOBaHH HHBHJiH3au,HJe. C BHine necBecHor xyMopa

HHJe ce Morjio HspasHTH KaKO cy Te ycTanoBe Majio

dHjie no;i;enieHe npena jejiHOM napojiy kojh 6h xTeo

Jia ce KyjiTypHO pasBHJa.

AlapKOBHh ce BacnnTaBao na 3aHa;iy, BpaTHO

y CpdHJy Kao coD;HajiHCT naJHOBHJer Kpoja, h pen

„cyBpeMeHa nayKa Cnjia My je jej^naKO na ycTHMa.

AjiH Ka;i; je CTao ;ia nnme o namnM HHTaftHMa, H>e-

roBO je 3aHa;tH>amTB0 othhijio Kao pyKOM o^tneTo;

OH je caiâ xBajino CTapo naTpnapxajino j];oda h

CpaHHO namy hphmhthbhoct, thmc ieto je ona nama,

— o;i; 3anajia HenoaaJMjtena. H HexoTHu,e oh je

CTao jihhhth na onaj thh Jhyjiii, kojh je nnane naj-

MaH>e BOJieo, — na je^Hor 3aTyu;aHor HauHonajiHCTy.

1) n. Jl. VI. 143.





VII. — HdEFOBA KPHTMKA OMJIAflHHE.

„yjejriH>eHa OM:iaj[iiHa CpncKa , ocHOBana 1866.

a pacTypena 1871., HMaaa je npe CBera ;ia naiê je-

jlHy rocTonpiiMHy jipsKaey, Ha ^HJeM he ce seMjLii-

niTy Mohii opraHii30BaTH. y rjiaBHOMe, itoj je iisCop

6ho ocTaBjBen ii3Me^y YrapcKe h Cpdiije. IIpBa ifcena

CKynfflTima jipiKana je na yrapcKOM seMjLnniTy; Ty

II nocae;iiBa. Y Me^yepeMeny ona je 3aceiiaBa.ia

je;iHOM y Beorpaîy, a jejiHOM, aKO ce ne sapaMO,

Ha UeTittby; ajiii to cy CiiJie BHme eKCKypsiije, o;i

Kojiix oHa deorpajicKa HHJe Hcnajia oco6hto cpehno.

FjiaBHa pa;iifca OMJiajinne, jiaKjie, paaBHJajia ce na

yrapcKOM aeMjLiiniTy. Me^yTHM, xaKBO j]i;pymTBO KaoOyiH-SiPijum Morno je na tom 3eM.:^HinTy nocxaTH, ajiH

He H oncTaTH. Ma na ce npej];cTaBjBa:ia npezi B.ia-

fflhy Kao HayHHO-KBH/KCBHO jipyuiTBo, OHa niije diijia

y CTaifcy caEpHTH CBOje Hau;HOHajiHCTHîKe Te/Kite,

Kpo3 HayKy h KftH/KeBHocT OHa je nponoBeziajia yje-

jliuheibG CpncTBa; ncTHna, ona je Miicjmjia na to

yjenHiLeH>e dyne npBO nyxoBHO na onna nonHTiriKo,ajii Ta je nocTenenocT y MeTonn nnje Morna hbbh-

HHTii npen yrapcKOM npiKaBHOM Bjiamhy. 3a ity je

OMnanima, on npBor nana, GiiJia jenno peBOJiyij;n-

onapHo npyniTBo, Koje je TpeOano noniTo hoto pa-

CTypHTH. Beh npBa oMjiannncKa CKynniTHHa Cioa

je nonymTena non Hspe.HHHM ycjiOBOM, na H>eHa

panH>a 6yne hhcto PcibiiJKeBHa. Kan je nocne npse

8*



116 CBETOSAP MAPKOBim

cKvnniTHHa jxomn.aL ii npyra, h nocxaao jacHo ;ia je

OMja,HHHa jenHO jpymTBO a He jejan sCiop, yrapcKa

je BciacT saxxeBaaa jid. joj ce OMja;inHCKH vcTaB

no;xHece na ojiodpeae. H aKO ce y ycTaBy TBp;iiLio

J13, OMaamma pa;iH caMo „Ha ocHOBy iicTime, a no-

Mohy HayKe , yrapcKa je B.iacT xpaiKioa jeMCTBa

na OMjiajiiiHa hii y HayqHO-KiLii/KeBHOM CMiicay ne

nocTane Konna sa pacKOMa;];aHe ;];ejiOBe CpncxBa.

CBOJe o^,o6\êthe oMaa;iiiHCKor ycxaBa ona je ycno-

Bnaa THMe, ^la ce xy ynece jejân Haan no komb

,,'îaaHOBH „yje;];HH)eHe OM.ia;inHe cpncKe Mory 6nxH

caMO OHH Cp6ii mxo îme y jipacaBii yrapcKoj .

floxjie, OMaazHiHa je npiuiUHHO yBiijaaa npezi yrap-

CKOM BJiamhy, n ibemi npBaij,ii y YrapcKOJ niicaaii

cy y CBOjiiM HOBHHaMa, jia „k8lji toji ce roBopii o

ocxoOoêiLy ii yje;iHifceHjy CpncxBa, uojs, xiim ce

pasyMy caMO CpOii c one cxpane CaBe ii JXynaBa .^)

IlnaK, Ha OBaj ycjOB yrapcKe B.xacxn OMaajinna

HHJe xxejia npncxaxH, jp/Kehn ja dn ce jaBHHM

o;ipHU,aH>eM CBor CBecpncp:or KapaKxepa YHHsnaa y04HMa ii,ejor CpncxBa. ycae; xora ona Gh ojMax

saCpaftena 3a yrapcKy (1871.).

ILcH noKymaj ja ce h3 YrapcKe npecean y Cp-

6HJy pasdHO ce o oxnop HaMecHH^Ke Baa;];e. OMaa-

nnna je HMaaa CBOJa noanxn^Ka naneaa. Koja cy

HaMecHH4K0J Baa^H Onaa hcxo xoaKKO npiijaxna ko-

aHKO yrapcKoj BaacxH aene nauiiOHaancxH'îKe xe/KH>e.

I'lHxepecaHXHo je BHiiexn, kojhm je naHHEOM OMaa-

j;nHa npemaa ns c(})epe KanêBHO-naxpnoxcKe y c(j()epy

noaHXH4KO-napxncKy. C je;iHe cxpane, ona je y CBOJ

nporpaM yneaa nonyaapiicaiLe nayKe ; c ;ipyre, CMa-

xpaaa je, „a:eMOKpaxcKO naêao icao „H3pa3 cyBpe-

Mene nayKe ; caejiicxBeno, ona ce Beh n cbojom na-

yniOM MHCHJOM ocehaaa o6aBe3ana ;ia jieMOKpaxcKO

naMcao 3acxyna. Aan xo hcxo naêao 3acxynaae cy h

1) „3acTaBa , 1870. Bp. 100.



KPHTHKA OILIA^HHE 117

JXBQ CTpaHKe y CpncTBy, MnaeTiiheBa c one CTpane

Case, aH6epa:ma c obc: oj;Ty;ia, iiseecHa coanjap-HOCT HSMG^y OMaajiiiHe ii tiix cTpanaKa. Ha cBojoj

;]:pyroj CKynniTiiHii, ;ip}KaHoj y Beorpaay, OMaa;iiiHa

je jacHO noKasaaa ja ii y ynyTpamitoj no.iiiTimii iiMa

CBoj npaBau;. Tom npimiiKOM ona je sa CBor npe;i-

cejHiiKa HsaCpaaa JeBpeMa Fpyjuha, noanaTor nii-

depaciHor Bo^y, Kojii je xeK 5iio nymxeH h3 saTo-

^leiba, II Taj je ii36op oîax npoTyManen Kao je;iHaBpcTa npoTecTa npoiHBy KOHcepBaxHBHe B.âj;e KHeaa

Îiixaiiaa, Koja je rpyjnfea Oioa noc.naaa y saToneite.

Ha CBOJoj Tpehoj cKynmiiiHii, Koja je naaa ydpso no-

cae TonniuepcKe KaTacTpo(:|)e, OMaaj;nHa je iisjaBioa

3a;];oBOJLCTBO mio cy y Cp6iijn ;];oinaH na Baajiy aii-

Cepaaii. OBy je iisjaBy MOTiiBiicajia iiiMe, rnxo ce Kao

npocBGTHO ;ipyinTBo Ha:ia o;i aiiuepaane Baa;ie „ouii-

jiaxoj noTnopii y npocBeTHOM pasBiiTKy HapojHOM ,

ca Hera je t\ Baajy je;iHaKo HaaiiBaaa „npocBe-

henoM , a He „aii6epaaH0M , KaKO joj je 6nao npaBO

HMe.^) HnaK saxo, OBa qecxHTKa „npocBeheHOJ

Bciajii CMaxpajia ce Hcxo xaKo sa jejny nojinxHHKy

MaHiK|iecxamijy y Kopiicx cpncKiix aiidepaaa, Kao

mxo je II FpyjiiheB iisoop 6110 CMaxpan sa je;iHy

nojiiiTHHKy MaHH(|3ecxamijy npoximy cpncKnx koh-

cepBaximaiiia. Tora nyxa 0Maa;iiiHa je jom oraacnaa

3a cBOJe oprane HOBoca;icKy „3acxaBy 11 Oeo-

rpajcKy „Cpdnjy , 06a ancxa oxBopeno aiidepaane

doje. Hajaa; , na CBOjoj nexoj cKynrnxiiHii, OMaajima

je o;iayHHaa aa noa:Hece KparjgeBanKoj CKynrnximii

CBOJ npojeKax saKona mxaMmi, nonixo je ona je:mo

npocBexHO ;ipynixB0, a „cao6oztHa je inxaMna rapan-

mija npocBexe .-) Aaii OBaj ce npojeKax yHimiio na-

MecHiiHKOj B.xajiH o;iBeh caoCo;];oyMaH : nocae jejne

^ledaxe, y Kojoj najio ;3;ocxa Hea>y6a3Hiix penn OM.xa-

1) Paaaa yje;inH.eHe OMaaanne CpncKe. CKvmnxnHa oa 1S68.

2) „3acTaBa , 1870. Bp. 104.




jiiim, OH je 6no o;i0aHeH y CKynniTiiHii, na ocHosy

ie^,EQ TaHKe noonoBHPiKa, no Kojoj „CTpaHH no;ia-HPimi HHcy MorjiH H>oj HHHHTH HpejiJiore.^) Kazi je

nocae csera OBora OMJiaîima noKymaaa jisl npeê

H3 yrapcKe y Cpdnjy, naMecHimKa ce BJiaj;a ynna-

iniijia o;i xaKBor je^nHor îpyinxBa, Koje je ca cbojiim

aiiSepajiHSMOM Hin.io MHoro jisuhe oji H>e, h Koje 6n,

y jiajbCM TOKy zioraâja, aaKO Morjio CBpnniTii tiimc

jlSL

caBayTopHTCT,

KOJHje- ysKimajio Kao opran na-

pozine CBecTH ii nayKe, cxaBH y cjiyacdy oeoshuhjh.

Tpii cy ce naana OMaaîiiHe diijia oCpaTiiaa ynpaBU

rpa^na Beorpaîa c mojiCom, ;i.a iim jonycTii „hh3

jaBHHx nonyjiapunx npe;iaBaH>a h3 CBiijy rpana na-

yKe . YnpaBa je rpaîa ojidioa itHxoBy Moa6y, jep

HHcy iisaosKrmii „hh npe;iMeTe o KojpiMa mi npaeai^

yKOMe me.ie jxa, jajy Ta jasHa npeztaBaita .-) odor

CBor Hai;H0Ha:iH3Ma HeMoryhna y yrapcKoj, a ador

CBor jieMOKpaTiiBMa neMoryhna y Cpdnjii, OMJiaj;iiHa

je Mopajia nponacTii, Kao je;i;Ho :ipyinTBo Koje je,

HarnaHO ns CBiijy ;ip5KaBa na HPijeM je seMjtiiniTy

Morjio pajiHTH, ocxajio y jejân nyx y Basjiyxy.

Kpo3 nex rojiima CBor oAiicxa xemKor /KiiBOxa,

OMJiaaiHHa ce nope;i zipyrnx HenpimiiKa iiMajia

mMyHH join H OKO B.iacxHxor nporpaMa. IIo 3aMiic.iH

CBOJHx ocHHBaHa, ona je HMajia jia. pa^HPi na \ je;tH-

ifceifcy CpncxBa, ajiii na yje;iHH>eH>y Mor:io ce pa-

;n;HXH ;xBojaKO : nponaranzioM peBOJiyD;iioHapHOM hjih

nponaraHjtoM KHbHJKeBHOM. HponaraHîa peBoayi];H-

OHapna cnpeMa.xa 6h aeMjLiimxe 3a ycxanaK y jom

Heoc:ioC)oi)eHHM ;ie.iOBnMa CpncxBa, — ii Ma mxa ce

iiHane mhcjihjio o H>eHOJ npaKxiiMiioj Bpe/tnocxH, xo-

jiHKo je H3BecH0 ;i;a 3a xy Bpcxy nponaranîe OM.ia-

:iHiia iinje diijia cnocoCna. 3a xaKaB ce 3aBepeHiiHKH

nocao xpa/KHjio mhofo y>Ke npymxBO, KOJe dii pa;iimo

1) npoTOKO.iii HapoAue CKyniUTHHe, 1870. orp. 259—263.

-) „M.-ia,i;i CpnaAnja , 1871. Bp. 10.



KPUTIIKA 0M.1A;^HHE 119

xaJHO H He 6h saBiicioo o;i nemTancKe eaajie. CaMOM

CBOJOM opraHHsamijoMO-Maaaima je dHJia ynyhena

Ha nponaranjiy KftHHceBny, aan Ma jia cy ce H>eHH

HaaHOBH caaraan y tomg ;ia Tpe6a bojhtii xaKBy

nponaranziy a ne jpjiv^HJy, ohpi cy HMajiii pasaimna

MHEULefta TOMe KaKO je xpeda bojihth. JeiiHH cy

xxeaH ri2L Ha Cyêay Hapo;iHe cBecxn pajie mnpefteM

Hay^fflHx ncxHHa; ;ipyrn cy Bnme narHftaan khjH-

iKCBKHM n yMexHH4KHM cpej;cxBHMa, Koja ce na-

jiaae y Jienoj KftHaceBHOCxn , necMn h Mysnun.

Ohh npBH fflicy ;iobo.'lho pasmiKOBaan Hapojny

CBecx oj HapojHor oGpaaoBama. HapojiHOM oGpaso-

BaH>y MOiKe ce ;iocxa ;ionpnHexH innpeaeM nayHHHx

Hcxnna; mxo ce xnne Hapo;iHe CBecxn, y fteny je

cxBapaH>y rjiaBmi HHmLxau Hapo;iHH jesHK, n nomxo

ce OBaj Hj^Ba h rajn y Hapo;iHoj KftU/KeBHOCxH, xo

Kpo3 OBy, a He Kpo3 ancxpaKXHy nayKy, xpeda

Oy;inxH napoziHy CBecx. HpeMa xoMe, y npaBy cy

()HjiH OHH HnaHOBH O^smajjiue kojh cy BHine ycnexa

oneKHBaan oj KftH/KCBHOCXH H }îexH0cxH Hero oj

caMe na^Tce. IlnaK, h ohh cy dn.xH xo-^hko y sa-

C).xy:iH, mxo nncy jacHo yBn]âjin zta ce anxoB raaBHH

nocao cacxoJH y pacxypaay cpncKe Kanre. TpeCaao

je ja ocmiBajy cpncKe Kanacape, cpncKe MHxa-

omme, cpncKa neBaMKa h nosopnniHa j;pynixBa, penjy,

ja cxBapajy r;ie von ce Morao aoKaane nenxpe sa

cpncKy KaH'/KeBHOCx h yMexHocx. He MOiKe ce pehH

;xa y obom npaBuy O.vLxanHHa nnje HHinxa \mmrLa.;

slJlIi h nope;]; CBera mxo je y xom npaBu^' pa;iH:ia,

ftena paz];H>a HHJe Onaa hobojlho ;ieHeHxpajiHcaHa.

OMaa;xnHa je HMaaa n CBOJ masHH ojdop h cboj

ueHxpaaHH .xhcx, ajin cxBapaaeM cbojhx {J)Hana,:ia

no He.xoM CpncxBy ona ce nnje Morjia MHoro no-

xBaanxH. Ona je nsasBajia je^ny naxpnoxcKy cxpyjy

KaKBy HH jeziHo ;ipymxBO :ioxae, — ajin, y npanoM

CMHcay penn, nnje opramiaoBaaa nnmxa. IlnaK, ;ia

je ocxaaa npn jejinoM hhcxo HaHHOHa.:iHO-KH>ny£ceB-




HOM nporpaMy, ona 6h no CBOj npHJiimn npe a nocjie

noziecHJia na^HH kojhm Tpeda paj^HTH. Ha CBOJy ne-

cpehy, ona je cxajia jiSi ce Meina y nojiHTHKy, h to

y ynyTpamiby nojiPiTHKy Cpdnje. Ona ce sapajia

nazioM na he, „Ha ocHOBy HCTHne a c noMohy nayKe ,

H Ty Hahn je;iHO oOjeKTHBHO pemeite na Koje he ce

CBH Cp6H MopaTH jiSi cjiome. Ajih, hhm je jejism jieo

H>eHHx HjianoBa cxao jôKasHBaxn jiql je „H3pa3 cy-

BpoMene nayKe jiieMOKpaTHJa, jzpyrii cy npoxecTO-

BajiPi, TBpjiehH jia xa nacx ne npHnaâ ;];eMOKpaxHJH

Beh coij,HajiH3My. Pasîop ue^j HJianoBHMa OMjia;i;HHe

nacxynno je ynpaBO OHîa, kslji cy ysejin xyna-

HHXH xy HapoOny pen „HayKa , o;i: KOJe ce ohckh-

Bajio jia Cp6e h y nojiHXHij;H hbmhph. Xoxehn jua

CBOJ KHjHmeBHH nporpaM aa^HHH hojimxh^khm npHH-

i],HniiMa, a ne Moryhii Jia naê xaKse npHHLi,Hne kojh

6h sajiiOBOjLHJiH y hcxh Max h cpncKe JinCepajie h

cpncKe coi;HajiHCxe, Onjiajiii'iHa je CBe Biime rydnjia

ojx CBor yHyxpamiter je^HcxBa. Obo je Morjio caMO

yOpaaxH iLeno nponajiaite y ohom xpenyxKy, kslji cy

je, ynyxpa saBaêny, jibq BJiacxn, cpncKa h yrap-

CKa, cxajie jeOTOBpeMeno tokhxh.

y CBOjoj KpHXHLi,H OMJia^HHo MapKOBnh HHJe no-

Kaaao OMJIa;^HHH iteH npaBii nyx. Oh jy je jeztnaKo

no3HBao ;i;a npeuHsnpa CBOJ hojimxehkh nporpaM.

„JacaMXTeo , KasKe na jejinoM Mecxy, „jisi „Mjia;;a

Cp6anHJa 6jriQ jihcx xenztenunosaH : jihcx jeztne

paztHKajine cpncKe napxnje .^) On je xBpziHo jxa. na-

Mejio impojiiiocTVL nnje xaKBO na caMo coOom MOHce

cjiyjKHXH OMJiaziHHH Kao ziiHpeKXHBa. Oho MOSKe dnxHH Hanpe^HO h naaaj^no, KaKO ce y3Me. Hanpe^no,

y KOJiHKo je npoxHBHO „HacHJiHOM 3aBojeBaH>y ; na-

3ajxH0, y KOJIHKO Oh sna^mjio „BacnocxaBjbaH>e cxape

HapoziHC rjiynocxHH, cxape Hapo^me xnpannje . He

xpeOa MHCjiHXH jxa. cne mxo je cpncKO xpoua na ce

1) OAroBop n-py BjiaAany TJopljeBiihy.



KPIITIIKA OM.IAAHHE 121

jipacH. „Tpe5a ;ia ce ;ipyKii caMO oho ikto je zioupo,

a OHO inio je jiome Tpe6a ra H35aD,iiTH na Ma cto

nyia 6h:io cpncKO *'. ITpeMa tomc, h cpncKa KH>nra

He MOiKe OMIOHTH CpHCKOM Hapo;iy CaMO THM niTO

je cpncKa, aKO ys to He 6yje join n 3aHHM.T>nBa.

„Mii xoheMO ;ia cmo CpOn — na niTa? â Ha;ie-

BaMO cpncKa loiena, jiel hochmo cpncKO o;3eao, ja

jipiKiiMO cpncKe odnnaje, ;ia neeaMO cpncKe necMe,

;ia nrpaMO cpncKe nrpe, h je an to CBe'? Je anBpej;HO zi;a sOor oenx cnojLHnx (j)opMaaHOCTn KBa-

pHMO Ham KOMOjiHTeT, aKO CMO Beh Haynenn ja

HOCHMO Tyê o;];eao, jxsl nesaMO Tylê necMe ht^.

3a u,eao HHJe Bpe;];HO . Haneao Hapo;iHOCTH TpeOa

CKonnaTH ca onniTHM HOBeâHCKHM HanpejmiM noj-

MOBHMa. Tpeda nponoBejiaTH napoziy oc,Todoi)eH>e

o;i ceane Tnpamije. „Oc.:iodoêH,e je;iHor Hapo:ia o;i

THpaHHJe ;ip}Tor Hapoj;a caMO je jej;aH KOjyT y

jiaHu^^ ;:ipyrHx cjio6o;];a .^) Bpahajyhn ce ;iou;Hnje

Ha OBy H:iejy, oh je jom jacHiije nspa/KaBa. „Haîeao

HapojHOCTH caMO no ceSn nnje npoTHBHO miKaKBHM

noaHTHHKHM H zipyniTBeHHM naneaHMa, h aHMe ce

Cam CTora MOVKe noKpnBaTn n Hanpe;iH3aHKa n na-

3a;iH>aHKa TeiKaa. ITpeMa TOMe, obo nanedo TpeOaCMaTpaTH Kao neniTo cnopedno, a RiaBHO je ono

KaKBa ce naneaa n KaKBC ycTanose npenopynyjy

napoziy noj sacTaBOM „Hapo;i;HOCTn . CpncKa na-

po;iHa CTpaHKa y AycTpnjn 6opn ce y HMe caouo-

jioyMHHx nanejia, aan 4exe, IIojLaKe n ;i;p. Bo;ie y

H>HXOBOJ dopdn naunoHaaHOJ KaepnKajin. Kaj na-

po:iH>anHMa ne on 6n.:io cTa.io ;xo H>nxoBHx no^TH-

THHKHX H ;];pyniTBeHnx naêaa,, Beh dn caMO xtcth

jia ocnrj'pajy ,,cpncKy napojinocT , aap ne (5h dnao

najnpaBnamije cTaBHTn na CBOJoj sacTaBn „cpncK0

jeanncTBo noa KpynoM OpaHLi,a Jocn<|)a HMnepaTopa

aycTpHJCKor . Ako to Hapo;iH>au;n micy ynnmrnH,

1) „PaaeHnK% 1871. Bp.



122 CBET03AP MAPKOBII-K

TO je caMO CTorti, mio cy ;ipiKaaH j;a fae ce H>HXOBa

Haneaa „npe ocxBapHTii y ojxejiiiTOJ cpncKoj jipmaBH

HO y aycTpo-yrapcKoj MOHapxiijii .^) Y obom CMHCjy

Baoâ TpiaHiiTii ii ony ^rs'BeHy AlapKOBiiheBy iispeKy,

ja je iLeMy CBeje;iH0 xohe an y Cpdiijii BjajaxH

OOpeHOBiihH lopi Opaifca Jocpk)). TiiMe je xtbo pehH

ja je ibeMy maBHO ;3;a cpncKa jpHcaBa 6xjxe } pe-

êna no iisBecHHM noaiiTUHKiiM HaneaiiMa; ne 6j^,e

.III TO CTynaj, ifceMy je CBejejHo ja .iii he Ta cpn-

CKa ;ip/KaBa, niije noanTHîKO ypejêae ne ojoCpaBa,

CiiTii y HaunonanHOM norjieny caMOCTaaHa hjih ne.-)

y KpaTKo, MapKOBiih je CMaxpao â cpncKii

Hapo;i He dn mimTa ;i;o6no, aKO 6u ce yjejinnHo yTaKBy jpsKaBy y Kojoj ne 6ii y^KiiBao noanxn^Ke

caoSoae. Oh dn ce onzia ocao6o;iiio THparaije jejtnor

TyJêr napojia caMO CTora, ji-d 6n y BaacTHTOJ ;ip-

iKaBH Morao podoBaTH jczihom jiecnoTCKOM Baajzaouy,

je;iH0J necnoTCKOj diipoKpaTnjn iitj;. IIpeMa TOMe, hh

OM:ia;],ima nnje peKaa jom nninTa, Ka;:; je y CBOJ

nporpaM yne.Ta yjej^Haeae CBHJy Cpda y je;iHy ;ip-

/KaBV. Ona je jxjskrsl jisl ce jom nsjacmi, KaKO he

Ta jp/icaBa dnxn ypeêna, jep o;i; Tora saBncn j;a

an he ce h kojihko Mohn Cpdn aoMe o;iynieBjLa-

Baxn. CaM xaj {j[)aKax mxo he ce ona SBaxH „cpncK0M

jp^KaBOM ne sna^n join mnnxa; xo je cxBap HMena

n (JiopMe. HapaBHO, Jia, dn Mor.ia nspa^nxn xaj naan

jpiKaBHor ypeêaa, OMjiajinna Mopa HMaxH npeHiim-

hene no.inxHHKe h connanHC naaope. ^pyriiM peHiiMa,

OHa ce He cmc orpannnnxn na hhcxo KiLH^KeBHe no-

c:ioBe: ona ce Mopa npexBopnxn y jejiny napxHJy

ca CBOJHM ojipeêHHM nporpaMOM.Cbc ce xo pasjaraae jxa CBecxn na one jXBe

njeje: (1) jxa je n:ieja Hapo;iHor yje;inH5eH»a kqho-

BOcT^na ;ia caMa codoM oa3'meBn cpncKii napoji, n

1) ^PaacHnK , 1S72. Bp. 20.

-) OaroBop ^T-py Baaaaey 'BopljesHhy.



KPIITIIKA 0M.1AÛHE 123

(2) ;];a cpncKii Hapo;i; ne 6ii miniTa jo6ho yjeztiiiLe-

iLeM y jeztHy ;ip/KaBy, aKO xa ;ip/KaBa ne on ypicto

BpeMe iiMajia h jenan cjio6o/];oyMaH ycTaB.

Ojl OBe jxBe lueje npBa je nciixoaomKH nexaHHa.

HapoziHOCT je xaKBa 3aje:iHHu,a y Kojoj cy jLyziPi Be-

saHii HSBecHiiM ;iynieBHHM ocoCimaMa, nacaelêHHM

oji HCTHx npe;iaKa, h tom cbojom liCTopnjcKOM ocho-

BOM ona ce pasaHKjje Oa cbhx ocxajinx yztpyseita,

Koje uii JLyjxH cBecHo odpasoBajiii 36or no.ay;iapHo-

cxH CBOJHx imeyd hjih nHxepeca. Ajiii Kaji je Ha-

pojHocx je;],Ha, Kao mxo ce peKJio, „;iyxoBHa nopo-

jxiiiXSi , oum II ifcemi HjiaHOBH Mopajy xe^Kiixii sa

jeziiiHcxBOM BHine no ocehajy nero no pasyMy. Map-

KOBHh je ysHMao ua ce xhm HaunonaanHM oceha-

ifceM .ibyiiH iicxe napojinocxn ne On Morjin hh h3

djiHsa onapco MBpcxo cnojiixii, Kao inxo On xo Moran

oziyineBjLeH>eM 3a iicxe nojmxHHKe npnnunne, h cxora

je 3aMepao OM.iannnn mxo je ona y cbom nporpaMy

HCxaK.xa Hiicx nannoHaann npiiBuiin Oes iiKaKBiix no-

jiHXHHKi'ix jiomT^SLKB.. Oh Hiije yBiiâo ;];a je, him

naîHOM, OM.naaiiHa anejioBajia na iLSBecna ocehaaa

Koja cy y napoay Beh nocxojana icao Hacjiei)eHa,

jioK tlH 3a je;iaH noanxn^KH nporpaM HMa:ia xck ;ta

naasHBa napoztno oztymeBjbeifce. Bam ;iia je y xoMe

H ycneaa, napo^no oziymeBjteifce sa ifcen no.xiixiPiKii

nporpaM diiJio dii neMnnoBHO caaCiije nero xo na-

mionaano ocehaite, na HiijeM cxBapaity nnje pajimo

jeÎHO KifciiHceBHO-nojHxnqKO zipyinxBO Kpo3 HeKO.xiiKO

roziHHa, Beh cy pajpiiJiH ^nxaBH napamxajii Kpo3 ne-

KoniiKO BCKOBa. k npn xoMe ce join npexnocxaBjta

ja je o;iHcxa Onao Moryhno ojiymeBiixii CBe Cpde3a Hcxa nojinxnHKa nane^xa. Me^yxHM, nnnixa ne-

ocHOBannje oji xe npexnocxaBKe, nomxo ce ii3 iiCKy-

cxBa 3Ha jXcL nojiHXHHKa nanejia pa3;iBajajy jLy;pe

Iicxe napojHOCxn na napxnje, y Mecxo jpa nx joui

îBpmhe cnoje.

Ona ;ipyra MapKOBiiheBa lueja jôziasn ojx xy;];a.




mTO HHJe jiOBO.-LHo jacHo ojpe;iiio Taj iiapas, cjiouo;ia.

C.io6o;ia HHJe je;]:Ha, H>e nMa pasne Bpcie. CaoOojia

MOiKe dHTH ojx npHTHCKa xyê Hapo;iHOCTii, iliii oh

npHTiicKa Tvê Bepe, iijih 0:1 npiiTiicKa nsBecHor

zipymTBeHor pezâ, 11:111 oji npiiTiicKa je;iHor inpa-

Hima iit;i;. MapKOBiih je 6ho noxnyno y npasy Tsp-

;iiiTii ;â Hapo;iHO oaioGoiêifce mije jejumo, ;ia je

OHO caMO Koayx y Jianuy ;ipyriix cao0o;i;a. Je;iaH

Hapoji ocjio6ol)eH oji rocnojxapcxBa ;ipyror napozia,

MO/KG no xoMe ;iohn no;i BJiazty jeztHor Hai],iioHaxHor

xiipaHiiHa, II OH;ia 611 ce sa itera peK.xo Jia yiKima

caMO cnOcT>aniH>y caodo;iy, a He 11 yHyxpamiiy. JXsl

je MapKOBHh noByKao caMO xy pasjiHKy iiSMe^y cno-

jBamibe 11 ynyxpaniifce caodoj;e, iteMy ce ne 611 iiMajio

inxa ja saMepii. Aaii oh je iimao 11 ;iajLe, pesony-

jyhii xaKo Kao ;ia napoztno ocaodoêae mije mi je;iaH

KOJiyx y aaHiiy jipymx cjioOojxa, Kao ;ia cnojtainH>a

caodojia Hiije HHmxa, a ynyxpaniifca jecxe CBe. CaMO

Ha ocHOBy xaKBor pesoHOBaita oh je Morao xBp;iHXH

jia je ibeMy CBeje;iHo Bjiajiao y CpGiijn OOpenoBiih

VLmi Opaita Jocii(|). Join jejiannyx, pen mije xOxMe

;ia .XII Hai;iioHajiHO ocnodolêite xpeCa jionynnxn no-

jiiixnHKHM, Hero xoMe ;ia an naiinoHajiHO oc.xodo-

êH>e caMO sa ce Bpezm, xaKO ;ia jezian Hapo;i iiMa

pasaora ^Keaexn CBOjy oj;eanxy zipsKasy, MaKap ynpBii Max II 6e3 noanxH^Kiix cjiodo;ia.

y MapKOBiiheBo BpeMe BJiajiaaa cy p:ozi; nac jiBa

Hai;iiOHaaii3Ma : je;iaH ce o;ihociio na cnojtamifcy

no.xHXHKy, zipyrn na ynyxpamiby. IIpBH je nauHona-

aiisaM 3HaHH0 ;ia xpeCa pa;inxii na ocjiodojêiby n

yje;iHH>eity cpncKor napozia; iipjTH je HaHnonajiHsaM

anaHHO ;ia ce ynyxpa xpeOa pasBiijaxH y napojiHOM

Ziyxy H HyBaxH yxnuaja ca 3anazia. Mii cmo HMa.xn

CBOJe napo^ne odnâje h CBOJe Hapozine ycxanoBe,

Koje cy HaM OMysajie napojinocx nozi Typi;nMa, h

Koje He xpeda nycxnxii ;ia npona;iHy npii nameM

npBOM jo;iiipy c I^^sponoM. ^hi Ghcmo ce orpemiLXH



KPIITIIKA OMJA^HHE 125

saKOHe CBor napojiior pasBiixKa, aKO ohcmo o;iMax

ycBOJioH oHy opraHiisauiijy ji^'jKdiBRj ii onaj HaniiH

'MiiB^heiba, Kojn bujiumo ko;i; sanajmix napojia. Ha

OBora 113.1a3H ja je y ynyTpainifcoj nojHTimii Hami-

onaaiiaaM Gho hcto to.iiiko KOHcepBaTHBan, ko.iiiko

y cnoojaniHjOJ peBoayi],HOHapaH. y cnojLainH>oj no-

aHTimii OH je pymHo HCTopiijcKii nopejâK y AycTpiijii

H TypcKoj, jia, 5h na tberoBim pymeBHHaMa ocnoBao

BeaHKy Cpdnjy. Y yHyTpamifcoj nOeJiiiTHUH oh je, na

cynpoT HOBiiM iwejaMa ca 3ana;ia, Cpanno one ycia-

HOBe II oSiwaje Koje cy oj cxapHne iiociojaae yHapo;iy. 0;i OBa ;iBa HauHOHaaHaMa MapKOBiih je

npBo HaMpsao HaHHonajiiiaaM y ynyTpamitoj nojiH-

THmi. Beh CMO BiuenH c kojihko je enepnije TBpuHO

zta CBe niTo je cpncKo ne Mopa Ohth h jioOiô. Oh

je Haaaano ;ia je Bp:io MHoro on; OHora mTo odoiKa-

BaMO KaO „4HCT0 CpnCKO , HCTOBeXHO C npiLMH-

THBHHM, H ;ia Mil OcraMO o;i u,iiBioHaaij,iije, Kazt ce

xaKO CpnHvjfciiBO 4yBaM0 aana;iHiix yTHi;aja. OniiMa

KOJH cy je;];HaKO npenopy^HBaaii paaBHJaiLe y na-

poziHOM ziyxy, oh je oîroeapao ;ia cy y Hapo;iHOM

;iyxy ii OaTHHe, h KBpre, h xonyan, na oneT to ne

ana^H jxsl xe cxBapii Bajtajy.^) OniiMa Kojn cy Be-

poBanH JXSL cy nameM napojiy Ha neKH nanHH ypo-

êne one jieMOKpaxcKe ycxanoBe, Koje cy aana;],HH

Hapo;iH xeK nyxeM pcBoaynnje cedii iiaBojeBaaii, oh

je ojtroBapao ;ia cy name ycxanoBe Biime naxpnap-

xaane nero jieMOKpaxcKe, Jidi neMaMO paaaora rop-

;iHXH ce itiiMa, ii ;ia, Gam y norae;iy noanxuHKor

ypeêita, HMaMo ;iocxa m nayHpmo oji aanaîHHx

Hapo;];a. Hcxiina, Kaji; je nocae KpnxiiKe CnpoKpaxcKorCHCxeMa noKymao jxsl ckjohh je;iaH CBOJ cou;HaaHo-

noanxH^Kii ciicxeM, oh ra je yaeo cacxaBjLaxH iia

THX naxpHapxajiHHx ycxanoBa, npeMa hhjoj je npn-

mhxhbhocxh oji jeztHOM nocxao caad, Kao n xh na-

il h. ;i. I. 40.




unoHajiiiCTn Koje je TonHKO KpniiiKOBao. Oh je, c

naxocoM jejHor naana OM.ia;iime, roBopiio o tomb.KaKO cy ce „ochobii cpncKor jipymTBeHor ypeiêifea

Momii pasBiiTii y „cjaJHy opiil^HHaaHy cpncKy ii,n-

BiLiH3ai;HJy , aan cy drmii „npeTpnaHii ii ocTaBJEemi

jlci yrHHy y caMoj kjihuii , ycae;i npiiMaita „6yp-

acoasHe Li,iiBrijni3aii,HJe .^) BypiKoasna ij;HBH.iH3auHJa

Hiije HiimTa ;ipyro Hero sananna uHBHanaauHJa: Kao

HociiaaH, u,nBnan3aH,nje Cypacoaanja ce jaBnaa y aa-nazxHHM jp/KaBaîa, a ne y PycHJii h^h TypcKoj, —TaKO na ce na obom Mecxy MapKOBnh nsjacHHO npo-

THBy one hctc 3ana;iHe ij,iiBnjin3auHJe, Kojy je HHane

y3nMao y o;i6paHy oj HauHonaancTa. Y npKOC Toj

npoTHBype^HOCTii, ).IapKOBnh je 6ho cacBmi ncKpen

Ka;i ro;i je Ka3HBao jxsl Hapo;^Hy Tpajinunjy Ba.T>a

no;];Bphn KpninnH, na o;i,

ae3az[p}KaTn caMO oho

niTO je naMCTHO, a o^tdauHTH CBe mio je rayno, Ma

KOJiHKO TO ima^ê Ohjio cpncKO. Hnje noxpeuHO pehn

jia je OBaKO jejHO r.ie;iHTnTe na napojiny Tpazi,HLi,iijy

je;inHO Oilio Tanno. Ca.MO, ^vlapKOBiih je rpemno yTOMe, mTO HHJe ;iobo.t>ho .:iBOJno HauHOHaansaM yyHyTpamifcoj no:iHTnn;n o;x HaixnoHaan3Ma y cno-

jLamHiOJ noaHTHu, . Oh hx je ocyl^nBao oda 3aje-

;iHO, H TO necTO OBaj ztpyrn 36or norpeniaKa OHora

npBora. 3aT0 niTO y ynyTpaniHjOJ nojiHTHitH naun-

0Haan3aM nnje ;iaBao miKaKaB noyanan KpnTepnjyM

3a oueny oGnâja h ycTanoBa, 3aT0 niTo je Ty BHme

rjie;tao na upeBHOCT jenHor odiwaja nan jejine ycTa-

HOBe Hero na aeny yHyTpamH>y Bpe;];HOCT; 3aT0

niTo je Ty npejCTaBa>ao jejian ysan h totobo nasa-

nan Tpa;iHi;noHajin3aM, — MapKOBiih je jpHvao :ia

OH He MOHCC HHr;ie Ohth ;ioCap. Oh My naK mi ycnoji>aniH>oj noîHTnun nnje xtco npnsnaTn zia je caM

coOoM ;iOBo:LaH. II Ty je noKymaBao Jâ ra nonymi

HCKHM HoanTHHKHM HaHejiHMa ca 3ana;i;a, Koja cy

1) U. Jl. VI. 146-7.



KPHTIIKA OMJA^yiHE 127

6e3 cpiifce Gioa KopiiCHa npii pemaBaifcy yHVTpa-

niifcnx npoujeMa, aaii Koja OBj;e micy Oiiaa nn o^KaKBe noMohii. MapKOBiiheBa KpiiTima HamionaaHor

npimmma y oMjajiracKOM nporpaMy MOiKe ce yseiii

Kao jejaH oj HaJ4y;iHiijiix npiiMepa o peaoHOBaay

no na/KHoj aHaaonijii.

Aaii H nope:i xe KpHxiiKe Haij;HOHaeiHor npiiH-

mina MapKOBiA je Giio o:iyineB.T>eH naipiioT, Kojii

je aajejHO ca cbojidi cyBpeMemmiLMa nponoBe;iaoyjejiiEbeite cpncKor Hapo;ia y niTO KpaheM pony.

HapaBHo, II tom yje;iiiH>eii>y oh je iiMao CBOJe

lueje: XTeo je yje;iiiiLeBbe cpncKvor napoja, a

Hiije XTeo CTBapaiLe BeaiiKe CpGiije. y „CpGiiJH na

IIcTOKv TBpjiio je :ia je MHcao o BenHKOJ CpGiijii

MOHapxiijcKor, aimacTiijcKor nopeicaa. HimacTiija

OGpeHOBiiha, :}Kea>Ha ja npomiipii CBOjy oOaaci, npsa

je ii3Heaa Miicao ;ia ;iaHaniH>a Cponja xpeda ja

npiicajeaiiHii ceSii ii ;ipyre cpncKe seM.-Le. Knes ce

Îiixaioo, HapoHiiTO, 6110 HaHiiHiio npeacxaBHiiKOM

Te Miicoii; Kao niTO je ynyipa saBeo noaHiiiijcKii

ciicTeM, xaKo je 11 cnooja xxeo ;ia ^'seha CpGiijy

nyxeM „3aBojeBaifca : npiiimim rpyde cioe orae;ia

ce H y iteroBOJ cnoa>amH>oj 11 y aeroBOJ ynyTpa-

mifcoj noaiiTiimi. A.nii oBaKO c^nnnjLeHoj cno.T>amifcoj

nojnTimn cxojaae cy na nyxy „Heo;To.'LiiBe npe-

noHe''. „npBa 11 Hajjana npenona Ciuia je HeaaBncna

IXpiia Fop a, Koja je na EpueroBimy, Bocny 11 Cxapy

CpSiijy raejaaa onaKo hcto Kao h CpOnja, 11 Koja je

mia Biime jacHo xeiKiiaa ;ia ocHyje cacBiiM nesaBiicHy

cpncKy ;ip/icaBy. ^pyra je cna/KHa npenona uioa Baa-

cieaa BocancKa ca EbennM ;iaBHaniH>iiM npaBiiMa. ô-

CiiTii Bocny MiipniiM nyieM, (jioo je neMoryhno aKo

ce Baacxean ne yjaMê aena cxapnncKa npaBa; a xo

611 snaHiLxo ocxaBiixn docancKy pajy y poncxBy Kao

mxo je n Oiiaa. Ha to ce mije CMeaa pemnxii snaaa

Koja je miaaa ;ia „ocn.o6ojir 6pahy y Bocmi. ^0-

Oiixii Bocny paxoM xo On snaîuo iiaasBaxn conn-



128 CBET03AP MAPKOBnU,

jajiHy peBonyi],HJy y Bochh, yHnniTiiTH ;];oMahy apH-

CTOKpai^HJy, Koja TaMO nocTOJH oji tojihko seKOBa,

a Ka;]; 6ii ce ojxymeBJLeHa penja ocjiodonioa ojx je-

;];hiix rocnoztapa, jia nn 6r ce ona ciarajia na jioijQ

no;i cpncKe nanjiype, Kanexane h ocxajie rocno-

jape .^ Ca obhm xpeda jioBecxn y Besy obo Mecxo

113 jeziHor MapKOBHheBor HjiaHKa y „OcjiodoêHjy .

„CpSHJa je cxajaaa npeMa Bochh h XepD;eroBHHH,

na H npeMa IJ,pHoj Fopn h ByrapcKoj Kao ocBaja^.

Ona HHJe HnKa;];a cxajia npeMa ftHMa na seMJtHinxe

je;iHaKocxH, saxo h nnje Morna y H,HMa jia jo^HJe

caBesmme. IIoKyinaBajia je jijro na „aerHXHMHHM

nyxoBHMa 3a;i;odHJe Bocny h Xepu;eroBHHy (ajiH h

xaj;a je dnjia Kao ocBajan npcMa oHzianiHjeM na-

pojyj, ajiH je xo dHJio neMoryhno: y pax onex nnje

CMe.xa na ce nymxa dea caBeannKa, aaxo je dHJia

npHH^êna na nponymxa CBe npH.xHKe Koje cy joj

ce jaejLajie y xenajy 16 ronHna .^) Y oda cy ce OBa

nacyca nayKpinxaae HCxopnjcKe norpemKe c nexaHHO

ynoxpedjLeHHM xepMHHHMa. Y CBOjoj CHOibamftoj no-

aHXHu,H KHea Mnxanjio HHJe naaaano HHKaKBe „npe-

none hh Kon Upne Pope mi Kon Byrapa. Oh je

6ho aaKJLyHHo caBea h c u;pHoropcKHM KneaoM h c

dyrapcKHM naponoM, h aKO MapKOBHh xBpnn naCpdHJa HHJe Moraa na y H>HMa nodnje caBearaiKa.

Ha ocHOBy xhx yroBopa, KHea ce Mnxanjio nanao,

na he Cpdnja, Hpna Fopa h ByrapcKa odpaaonaxH

jenHor nana aajenHHij,y, .xH^ny hjih cxBapny, Kojoj

he OH cxajaxH na nejiy Kao HjHxob aajennnnKH B<xa-

na^xau. Mome dnxn, xe cy KnesKeBe nane h najie

noBona MapKOBHhy na mhcjih, na ce Cpdnja npen-cxaBjLa npcMa Upnoj Fopn h ByrapcKoj Kao „3aB0-

jcBan'', KoJH He npncxaje na „cxaHe npeMa H>HMa

na aeMjbHmxe jennaKocxH . Ajih onna AlapKOBHh

t) H. n.. CB. \X, cxp. 161—2.

-) OcaoColjeffae, 1875. Bp. 7.



KPHTIIKA OiLlAAHHE 129

HHJe 3Hao Ty npocxy cTBap, jxa ce ii .iH^na ii CTBapna

sajenHiiua ocmiBajy na HesaBncHocTii n jennaKOCTH

OHiix jx^jKdiBSL Koje iix saK.-Ly^yjy. IUto ce thhc

BocHG II XepD,eroBHHe, Knes ce Mnxanjio tgk npena

ibiiMa HHJe npejiCTaBjLao Kao saBojeBan. JeziaH napoA

MO'MQ ocBOJiiTH jipyrii Hapo;i, a:ni jenan ;ieo cede

caMa, Kojii ce najiasii no;i ly^HM rocnoîapeM, mosixG

caMO ocaodoziHTH, a He ocbojiitii. KaKaB ancypji

roBopHTH „3aBojeBaiLy Bocne ii XepueroBrme ozi

cxpane CpOiije, icaj. cy ii TaMO ii OBjie mHBejin Cp6n I

HcTHHa, MapKOBHh Oh xtco jiSi saTBopii cpncKy Bjiajiy

y OBy jiiioeMy : hjiii he ona 3a;ipyKaTH y Bochh cna-

XHJCKH ciiCTGM, H OHja he TaMomibeM Hapoziy Ohth

Kao H na HHJe ocjioOoêH; ioh he ona xaj ciicxeM

yKHHyTH, H OHjia Taj napozi, Kojii ce jejiBa ocjiodo-

jino cnaxiija, nehe HHKa-i; npiicxaTH jisi ;ioê noji

BJiacT Hainiix HimoBHiiKa. Kao mio ce Bii;in, MapKo-

BHh cxaBjba y hcth pe;i noTHiiibeHocT MiiHOBHimiiMa

H noTîiifceHOCT cnaxiijaMa. Oh ne hhhh HimaKBe

pasjiHKe iiBMe^y noT4iiH>eHocTii jaBHHM cjiymdeHH-

UHMa, Kojn npe;icTaB.T>ajy npaBHH nopeziaK, h hot-

îHifceHOCTii jej^HOM noBjamheHOM cxajieiKy, kojh npe;i-

cxaBjLa caMo cboj CTaaeinKii HHTepec. J],ocTa jenaK noB}iiH paaanKy iisMel^y Te jibq TaKO pasno-

po;iHe cTBapH, na :ia ce oîMax paadiije ona jiHJieMa

y Kojy je MapKOBiih xTeo saxBopnTH cpncKy BJia;iy.

MeTOZlH „3aB0JeBaHja MapKOBiih npoTnBCTaBJba

MBTO^y „peBO.\vii;iije , Koja yjKHBa cbc iberoBe ciim-

naxHJe. Ho MeTo;iH „3aB0JeBaH>a Cpdiija Ch npnca-

jejiHHHJia cedH one cpncKe 3eMji>e, Koje dii ocjiodo-

;iHaa; no mctojih „peBonyiJ,HJe ona dn ce c itiLvia

y:ipy5KiiJia na caBesHoj ochobh. CpncKa cj()ezi;epaHnja,

jiaKJie, a ne BeaiiKa Cpdnja. Ty iizêjy h miniTa

BHme, MapKOBnh je xxeo jia ii3pa3H, Kaji ro;]; je ro-

Bopno :ia naMa xpeda jeatimcxBo napojia, a ne je-

jHHCXBO KaHi;e:iapHJe, — loii ;ia je oh 3a ocaodo-

ijeite, a Hiije 3a yjez(;nH5eH>e. TBeroBO je yBepeite, y

9





KPIITIIKA 05Lli4UHE 131

iKasHy CHCxeMy, Kao inxo je zianaiiufca y CpOiijii.

Mnoro je KopiiCHiije sa pasBHxaK h nanpejaK caBesHO

ycipojcTBo, r;ie On CBaKH o;i; oBa Tpii raaBHa zieaa

cpncKor Hapo;ia y TypcKoj UMao CBoje caMOCxajiHo

ynyTapifce jêêEbe ii rê dii ce caMOCTajiHo pa3-

BHJao .^)

IlHTaifce TOMC, ;ia an yjej:nH>eH)e CpncxBa

Tpeda HSBecTH na caBesHoj ochobh, npe;iCTaBjLa

ce jranac zrpyKîije nero y BpeMe OBor MapKOBuhe-Bor HJiaHKa. Hocae oBor nîamca, Bocna h Xepixe-

roBHHa npomjie cy Kpo3 âsy aycTpHJCKe OKynauHJe,

a jejan ;ieo Ciape Cpdiije Ciio je npiicajejHH>eH

CpOiijii. Jlanac 6ii ce o cpncKOJ fj»e;iepamijii Morao

roBopiiTii caMO jom 36or xe OKoanocTii, nixo nocxoje

jlBe cpncKe ;ip/KaBe c :iBeMa zinnacxiijaMa. MapKO-

BiiheBH pa3:i03ii y Kopricx (J3ej;epamije Hiiey najcpeh-Hiije iisaCipaHH. Oh Ka/Ke: Upna Fopa, Bocna, Xep-

ueroBHHa, Cxapa CpOnja, naaase ce na hhskcm cxynity

Kyjixype o;i CpCiiije, ii aaxo hx hc xpeOa iLoj npH-

cajejiiHiixH. HaMa ce, Ha npoxHB, hhhh net je dam

xo rnaBHH pas.xor m joj ce one npHcajeztime ; xhm

Ch HaHHHOM Haj6p/Ke nocxiirjie onaj bhiqh cxynaa

Kyaxype na komc ce ona Haaaan. AyxoHOMHJa 6hcny/Kn.na xhm seMXjaMa Kao KHHecKH su^., naa Kora

6ii CBOJy npHMHXHBHOcx Morae wBaxn. „Bocna je

aeMJLa , Bean ^lapKOBHh, „r;ie je paami napoji;

yxynen h noHHên ;io CKOxa , — h o;i:viax nocjie

xora xBpjm, jia Bocna xpeda jia 6jjxg o;];Bojena ojx

CpOnje. Samxo? BajLajia ne aaxo jxa On oocancKH

napoii Morao n na ;ia.:Le ocxaxn nonniKen jio CKOxa?

Ka;i je jejnoM npnanao m CpOnja HMa naJBHine

ycjiOBa n cpeztcxaBa aa „najcaBpinenHJn zip^KaBHo-

jpymxBenn CKaon, npeMa ;ipyrHM cpncKHM aeM.:LaMa ,

MapKOBnh nnje cMeo npenopy^HBaxn „caBeano ycxpoj-

cxBo , Tjie 6h noje;];Hne cpncKe aeMjte Ohjic naJMafte

1) „Paj . 1S74.. OTp. 34S.

9*



132 CBET03AP MAPKOBII'R

no;iJi05KHe yTPii;ajy CpCnje, Kao HaJKopiicHHJe sa ibii-

xoB „pa3BHTaK H HanpeîaK.

CnojBHG OKOJIHOCTH, Koje HPicy jionyinxajie Be-

.TiHKy CpOHJy, cacTojajie cy ce y obomg. ;,fla ysMeno

dam, Kao rnxo MHCJie neKe jindepajine naxpHOTe, jxsl

ce BJiajie upnoropcKa h cpncKa cjiome ii oTnonny

dopdy 3a ocjiodoêtbe.... Oum Mory Ohth caMO nea

cjiyâja: hjih he xa dopda HsaaBaxii peBOJ]yi],HJy y

ByrapcKoj ii oc>jio6ojiwtr Byrape, h y xom CvJiynajy

Cpdiija HHKaKO nehe diixii rocnoAap CHxyaij,iije na

dajiK. nojiyocxpBy, (jep cy ByrapH MHoro janH na

dpojy) HHXH he xa;i;a noMohn „BeJiHKa Cpdiija ho

HJIH cases CpncKO-ByrapcKH, hjih — ....hjih he By-

rapH ocxaxH HenoKpenyxH, h y xom cjiynajy aKO

CpdHJa ne najine y OopdPi ca TypcKOM, ona he oxe-

paxH Byrape y xypcKe pejtoBe, h npe hjih nocjie

ByrapH he HaBprniixn ca CpdHMa oho, mxo cy obh

cnpeMajiH ftiiMa. Ajiii jconycxiiMo ii xpehii cjiynaj:

Jl3i CpdHJa, BocHa, Upna Fopa, BpueroBiiHa h Cxapa

CpdHJa, cxBope jedny npjKaBy — „Be'n[HKy Cpdnjy

— oji 2V2—3 MHJiHJyHa ,T;ynia KaKaB he dnxii BjQh

nojiojKaj H3Me]^y jiBe HenpnjaxejLCKe îpacaBc, TypcKe

H AycxpHJe, a des caBeaniiKa; mxa BHine iiMajyhii

y HCHpHJaxejLCKHM pe;ioBnMa CBoje npHpo^ne caBe3-

HHKe? „BejiHKa Cpdnja Mopajia dn no Hyyii;iH iio-

cxaxH BOJHHHKO-nojiHUHJCKa zipnaBa; ona dn Mopajia

CBy CBOJy CHary y,xoiiviixii caMO ;ia ce caîyBa o;i

cno,iLHHx HenpHJaxejLa. yMHOxM pcyjixypnoM pa3-

BHXKy— He dH dHjio hh cnoMena .^) Mh heMO pajio

npH3HaxH ;ia je de3 cpncKO-dyrapcKor cnopasyMaPciuchdO HcxoMHor nHxaaa roxoBo neMoryhno, a;ia

cpncKO-dyrapcKH cnopasyM npexHOCxaBjLa, — nomxo

je H3Me])y nac h Byrapa CHop oko MaheîoHPfje, —H Jia ce MH ojpc'ieMo „BejiHKe Cpdiije , 11 onn „Be-

JiHKe ByrapcKe . Ajiii hoMo onMnx jôjx'dTii, jin Map-

1) „Pa.i\ 1874., cTp. 342- cl.



KPIITIIKA OJLIA^HHE ISi

KOBiih HHJe yarniao ii MaheôHHJy y cacxaB BejiiiKe

Cpdiije, H iia ce .cxora ne bh;ih jacHO no neMy je

Ta BejiHKa CpdHJa, Kojy je oh saMiinuLao, Mopa.ia

611TH CMeTH>a 3a cpncKO-dyrapcKii cnopasyM. IIcto

ce TaKO He Biijxii hh to, saniTO 611 Chjio jiaKme

ocTBapHTii caBes cpncraix jxpacaBa Hero BejiHKy Cp-

6HJy. npoTHBHHUH cpHCKor jge^HJbefta, TypcKa h

AycTpnja, ojiynnpajin 6h ce hctom eneprHJoM h je-

jlHOj H ;ipyroj o;x ose ;iBe K0M6HHau,HJe. A aKO 5h ce

yjejiHH>eH>e nnaK nsBeao, noaOiKaj HSMe^y Aycxpuje

H TypcEve 3aH;ejio 6h dno aaKmn BeaHKoj CpdnJH

Hero jej;Hoj cpncKOJ (()e;];epaiyiJH, Koja 611 ce jio6po

HyBajia jia ne npHMH HHinxa o;i; jejme „bojhhhko-

nojHUHJCKe opraHn3ai;HJe.

Mn CMO Beh peKJin na je MapKOBnh 6110 ;iodap

naxpHOT. HaTpnoTHsaM ne miicjhimo hh ca;ia jia My

cnopHMo. IlnaK MopaMO pehn jxsl je y fteroBiiM Hjie-

jaMa, aKO ne y aeroBEM ocehaJHMa, Onao nener ko-

CMonojniTCKor. Oh je hocho y rjiaBH jeztan Hjieaji

nojiHTHHKor ypei)eH>a 3a CBe 3eMjLe h 3a CBe napojie,

PI THM je HzieajiOM 6ho to^hko 3aHeT, ;ia je c ae-

roBHM ocTBapeaeM xxeo nomTo noTO Be3aTH yje-

;inH>eHje cpncKor napojia. Oh je tojihko roBopno

nojiHTHHKOM ypei)eH>y yje;iHH>eHor CpncxBa, jxsl ce

Morjio MHCjiHTH jiSi je 3a H>era BaiKmije to ypeêae

Hero caM hhh yjezciflteHDa. HberoB ;ioKTpHHapH3aM

yHHHHo je jia ce nocyMaa y H>eroB naTpH0TH3aM,

H 3a CBora amBOTa oh je BHuie dno nanaztan Kao

HeHau,noHaoTHCT nero Kao coD,Ha.iHCT. Xânac, tojihko

rojiHHa nocie H>eroBe CMpTH, Mome ce MHpHO pehn

;ia je oh caMo 3aT0 hothhhho napozcno yje;];HH>eH>e

HSBpmeity jenHor o^peiênor hojihtkhkof nporpaMa,

niTo je HCKpeno dno yBepen aa, na zipyrn HannH,

yje;iHH>eH>e nehe Ohth miKaKBa npaBa cpeha aa H>e-

roB Hapozi.





VIII. - K)ErOB nPAKTHHHM nPOFPAM.

MapKOBiib je, jezcHo sa jipyrHM, ypeîmao xpii

jiHCTa: „Pa;ieHHK , „JaBH0CT h „Ocjio6oêH)e , h

y CBaKOMe oji la Tpii .incxa cxBaxao zipyK^HJe

npaKTHHHH nporpaM CBOJe 6y;iyhe cipaHKe.

y „Pa;ieHHKy oh CMaxpa m ôjx nac nocToJH

jeziHO couHajiHO nHTaiLe Kao h na Sanajiy, npeMjia

y :ipyroM odJiiiKy,

—ii thm je nniaifceM saHHTe-

pecoBan tojihko H'd ra npoynaBa caMO 3a cede, des

HKaKBa odsiipa na nojiiiTHHKo CTaite seMibe. Y „JaB-

HOCTH OH Beh {j()opMyjiHine jeztaH nporpan o pajm-

KajiHOM npeycTpojcTBy jipsKaBHe ynpaBe, — h Ma

Ko.iHKO Aa y H>eroBoj saMHCJiH npeycxpojcTBO zip-

HcaBHe ynpaBe xpeda, y KpajaeM pecyjixaxy, jxa

cny5KH pemeH>y cou,HaaHor miTaH>a, nnaK oh ce

y,,-JaBHocTH BHme daBii nojinxHHKHM cpe;];cTBHMa 3a

pemefte xora nnxafta Hero H>HMe caMiiM. Y „Ocjio-

Ooêay oh npejiasn h3 yHyxparnHje nojiHxmce ycnojLamfty, nponoBeAajyhH ;ia HaHHOHajiny peno-

jyUHJy, Koja ce xa;ia cnpeMajia na BajiKany, xpeda

cnoJHXH c OHOM coH,HajiHOM peBOjiyuHJOM, 3a Kojy ce

xa;];a na BaaKany oziymeBjLaBao caMo oh c neKO-

JIHKO je;tHOMHc.xeHHKa.

„Pa;teHHK hhhh yxncaK necxo eKOHOMCKor jih-

cxa, H3 Kora je nOcXnxHKa cxporo HCKJtyHeHa. JXsl ce

y fteMy ojx BpcMena na BpeMe ne jaBH KaKBa no-

XBa.xa riapHCKe KoMyne h pycKHx peBOJiyuHonapa,

OH He dH 3a;iaBao HHKaKBe dpnre naMecHHHKoj no-




jiHUHJH. IlpoTHBy Ta;iaraH>e Bumjie HPiKa;ia hh a.iy-

3HJe: „PazieHHK BOiiii, iicTHHa, jejiny jkhby h ztyry

no.ieMHKv, ajiH He c BjiaziOM Beh c OiviJiaziHHOM, ko-

joj dH XTeo jia HaMexHe CBOJ coii,Ha:incTH4KH npo-

rpaM. 0;i oimx niiTaifca Koja cy Tajia na jineBHOM

peziy, OH pacnpaBjLa caMo npHBpe;iHa miTaaa: o 5Ke-

jtesHHuaMa, o saKononaBHOM npejjiory o neT ziana,

ceocKiiM jiyhaHiiMa hta- V Ha4HHy KaKO ce xa

HHTaHja pacnpaBJLajy HMa neêr oîBeh TeopHJCKor,

KHjHinKor. He cxBaTajyhn npaBH sHanaj saKOHCKor

npejjiora o nex /lana, „PavHeHHK ocyi}yje xaj npeji-

.ôr y HMe xeopnje o xcxkhîkoj najiMofaHocxn Be-

.xHKor rasjiiiHCXBa. „JlBa njiyra seMjte Kao hh mecx,

na HH zieBex, nncy xaKsa KoanHHHa jiel ce na H>iiMa

MO/Ke BOZIHXH Be.XHKO raS^^HHCXBO .^) ceocKHMjiy-

hymiMa xaKot)e ce roBopn h3 KftHre. „Paji;eHHK 3a-

Mepa CKynmxHHH inxo ne bo;ih jôbojlho panyna o

HanejiEMa Hapoztne EKOHOMHJe, h OH;ia je oh ynn,

KaKO H3Mei)y npoHSBoiâna h noxpomana xpeda na

6jjie mxo Maae nocpenHHKa. IIpocxoM npHMCHOM

onmxHx nanejia „PajieHnK pacnpaBjta, 3a xhjih

nac, xaKo saMpmena nHxafta, Kao mxo cy xa o nex

jiana h o ceocKHM ;];yhaHHMa. Hope;], obhx ckohom-

CKHx HHxaaa Ha KOJa My je CKynmxHHa oCpaxHJia

na>KH>y, „PaneHHK roBopn join o peryjiHcafty Beo-

rpaiia, o KaazipMH, o nonaaBH, o nnjahoj bo;ih y

Beorpajiy, o caxHpaity jejiOBe rope, o hjiobhocxh

MopaBe, jipvMOBHMa, o BonemiuaMa, o rpa})eH>y

HorpaHHHHe orpa;],e, o npejioxpanaMa npoxHBy ro-

Be})e Kyre hxj^. Ajih c naJBchnM HHxepecoBafteM

„PaAeHHK npaxn cxBapaê 3aHaxjiHJCKHx ynpy-jKQYbSi H noxpomaîKHx jipyHHHa, Koje cy, ce;];aM;ie-

cexHX roziHHa, hcxo onaKo HHiJ,ajie ca crsnjy cxpana,

Kao KpajeM zieBejiecexHx ro;iHHa cBaztdena h vKonna

jipynixBa. 4jiaH0BH „Pazi;eHHKOBe peâKmije Ohjih cy

1) ^PaAeHHK , 1871. Bp. 59.



IfcErOB nPAKTHIHII HPOITAM 137

Me^y iiOKpeTaHiLMa BeniiKor 6poja thx ixpyniTaBa;

caM MapKOBiih duo je oziOopHiiK y CeorpancKoj no-

TpomaiKoj z[pyHCHHH, ii aKO dii Ba.âjio h3;ibojiith

jemn npaKTiiqan u,njL KOMe je „Pa;ieHHK na np-

bom Meciy cjiysKiio, OHjia 6ii ce Taj i;hjb cacTojao ynoTCTHLi,aifcy npiiBpejiHor yjtpyjKHBaifca.

MapKOBiih je Beh Tajia CMaxpao diipoKpaTiijy

Kao HaJBehe sao o;i Kora nam napo^^t naxH, — HJia-

HaK „HameM Ekohomckom HanpeTKy iisHiuao je

> „Pa;];eHHKy , — ajiii Taîa, Ka;^ ro;i; je pacnpaB-

jtao TOMe KaKO ;ia ce nameM napojiy noMorne,

OH je HacTojaBao Biinie na yztpy^fciiBaiLy npoH3Bo;i-

HHKa Hero na ynpomheay ;ip5KaBHe ynpaBe. Hbe-

roBa je ocnoBHa iweja, y to Bpene, obo. Hamje cejLaK cnpoMax noraaBiiTO CTora, niTo je n namanojBonpHBpezia na hhckom CTynay, a OBa je na hh-

CKOM cTynfty, oneT, CTora, mTo y nac jom neMaHHjiycTpHJe, 6e3 MHJe ce noMohn ne Monê hh no-

jLonpHBpena ycaBpniHTii. KaKO nan jxa. ce koji nac

noAHrne HHjycTpHJa? rioniTO HCMaMO hh „o6pa30Ba-

HHx npeziysHMaHa hii „npiiBaTHHx KanHTajincTa ,^)

TO 5h jipjKaBa h onniTiiHa, najnpe, 5hjih nosBaHH

ja y3My y cBOJe pyKe CTBapaae BejiHKe (j)adpH4Ke

npoH3Bo;];H>e. Ha necpehy, hh ztpacaBa hh onniTiiHa

He ;iajy ce odaBecTHTii jia je to h>hxob 3avn;aTaK, ii

ORjxa He ocTaje HHniTa zipyro nero noKpenyTii caMe

aanaTjiKJe na y^py^HBaae. Ajih H>HMa BajLa npcT-

xo;iHO oOjacHiiTH obo: „.... aKO ocTany caMo Majie

3aHaTaHJe CKyruLene y jejiHy BejiHKy paiinoHnij;y

Hehe MHoro npoKoncaTH. JXo Ziynie, ohh Mory ca-

THpaTH KOHKypeHi;iJJOM nojezi;HHe Majie 3aHaTjiHJe, jepHMajy jeBTHHHJy KHpujy (Maae ;iyhaHa), jeBTHHHJii

orpeB, ocBCTjieHje, kojx HjHx je nocao dojte nojiejLeH,

Mory KymiTH Behy KOJiipnmy ecnana iiTji. Cse to

Ziaje HM Behy MoryhnocT ;ia ce oiipiKe ho kslji 6u

1) „PavieHnK . 1871. Bp. 36.




paaiiaii nojejiHHue. Aaii npoTHB eeaHKe (i)a6pHHHe

npoH3Bo;iibe Hehe ce mi ohh ojpjKaTii. H)HMa je

HVyKHO, ziaKae, zia ce xaKo opramis^-jy, KaKo 6h ne-

npeKPUHO pasBHJaaH ii yBehaBaaii CBOjy zipy/Kimy

H KaKo Ch caMii y cbojhm paj;noHimaMa yBean (j[)a-

6pH^Hii HaHHH npoii3BOiiH>e (y OHHM panifcaMa, me, je

Moryhe ity npHMeHHTPij ... „no OBOMe, mii CMaxpaMO

yjpyiKHBaifce saHaTaiija y CpCiijii caMo Kao npeaasHO

cxaibe, Kao nyx zta 3;oêMO ;3o iiHj;ycTpHJcKe npo-

ii3Bo;iifce. Obo je Hajuoa>ii HaniiH ja ce saHaxanje

Bacniixajy aa 3aje;iHiiHKy npoii3Bo;iH)y; xy hm je

Hajdorba niKo.na ;ia ce caMii cnpeMe 3a ynpaB.T>aifce

H opraHHsoBaifce BeaiiKHx paaiHOHiiua .^) j],a dn npn-

jodiio saHaxaiije sa OBaKBa yj;pyacHBaifca. Koja dH

3aHaxcKy npon3Bo;iHjy pa3BH.:ia y BeaiiKO-HH;]ycxpiij-

CKy npoii3Bo;iifcy, MapKOBiih je xBpjiHO Jia, heMO mh,

npe a nocae, Mopaxii johii ;io BejiHKO-iiHjycxpHJCKe

iipoii3Bo;iifce, II :ia je niixaite caMO y xoMe, jia mi

he H>y opraHH30Baxn sanaxjiHJe cbojhm npoH3BO-

iâ^KHM jipy^KiinaMa, hjih he je opraHn30BaxH Kann-

xaaiicxii CBOJiiM aKUHonapcKHM zipymxBiiMa. H OHna

iiM je H3Jiarao mxa he dnxH, aKo ce ;iecH obo ;ipyro:

„y Hapo;iy, y KOMe je rasjiHHCxBo jom y noBOJy,

Ma:io Ko MOiKe ;ia 3aMHcaH, KaKBe he nocjie.ini];e

Koj[ Hac npoiKBecxii aKiiiioHapcKe jipyjKiiHe. Bes

cyMifce aiiMHii HOBânn HHxepec y neodpasoBanoM

jipyinxBY HajcHjiHHJH je noKpexan 3a paîity. JIhhhh

iiHxepec ii3a3Bahe name Kaniixaniicxe :ia nyxeM aK-

uiiOHapcKHX ;ipyiKHHa noj.HrHy HH;iycxpiijy ko;i nac.

HeMa cyMHbe xaKoê, ;ia je 3a nac KopiiCHHJe .T;a ce

OB;ie Koj Hac npon3Boj];H cyKHO, naaxHo, mehep,KO/Ka, canyn, cBehe, Mganime, aaaxH iixzi. ho na

cxpaHH. He caMO cxora, mxo he xajia Byhn acny

namii a He cxpann KamixajiHCxii, Beh ii cxora, mxo

je xo npeKH nyx, iia mh ;iodiijeMO Bemxe paoiHHKe

1) n. JX. ni. 16, 17, 69.



ftErOB nPAKTHIHH nPOITAM 139

y pasaiiMHiiM pajitaMa, ja joOiijeMO ii30opa/KeHe Tex-

Himape, aa aoGiije.MO OaOpiiKe ii MamiiHe — vnpaBO

ja YcaBpiniiMo Hamy npeoSiiTHy npon3Bo:iH>y, ja

cmeopuMo KaniiTaa, kojh janac neMaMO. Aan y

iicTo Bpe.Me aKuiioHapcKe ;ipyiiciiHe CTBopiihe Kon;

Hac HOBHany apucmoKpauujy — CTBopnhe .T^yje,

Kojii cy CBOjiBi aKuiijaMa jodiiaii ii-SBecna npaea na

je;iaH, h to BeoMa BeaiiKii ;ieo Hapo;iHe npoii3Bo;iibe

a ja caMH miniTa He pa;ie. Ilpoinaii HaroMioami

iLiii ymxeêHH pa;i 3aj;o5iija rocnocxBO Ha;i caja-

ifciiM pajoM oHaKO IICTO. Kao mTo cy HeKa;i y mieM-

CTBy no KpBii Heriiainifce „3acayre rocnojOBaîe

Ha;i caziaifcHM sacayraMa. HpaBOM pajmiKy Ha CBa-

rzia ce 3aTBapajy BpaTa ja nocTane CBOJ roca. Kaaca

npoaeTapiijaTa a c thm h counjaana peBonymija johii

he Hen3Ce>KH0 .\)

Y .,PajeHHKy MapKOBiih naJBeiiMa 3e5e oj; Ka-

niiTa.:iii3Ma, Kora jom neMa.MO, aan CBaKor âca mo-

/KeMO ;iO(jiiTH, II CBa je iteroBa nponaranja cpany-

HaTa Ha to. KaKO 6h cmo mii. i^yseTHO o;i ocTaaiix

Hapoj[a, ynian y cj)a3y BeaiiKO-HH;iycTpiijcKe npoH3-

Bo;iH>e, a oneT Oilth nomTeêmi KaniiTaaiisMa. Oh ce

y „PazieHiiKy ne 6opn to.tiiko npoTirey obiix saaa

Koja y 3eMJLH Beh nocTOJe, npoTHBy CiipoKpaTiije,

HaMecHn^Kor .iii6epaaH3Ma iiTii., KoaiiKo ce dopn

npoTiiBy Tora saa Koje ce c KannTaaiLSMOM MO/Ke

TeK nojaBHTH. Jom noj cBe/KiiM yTiiCKOM CBOJiix

comiaaHCTHHKiix aeKTiipa, oh ce mhoto Biime ceha

oHora mTo je niiTao o KaniiTaaiisMy, ho ieto OB;te,

Ha anuy MecTa, npoMaTpa Hapo;iHe neBOJLe Koje cy

ce H 6e3 KamiTaansMa ii3aerae.

II aKO TaKaB ancT Kao „PaaeHiiK niije Oiio

onacan BJiajii, ona je 6iiaa pemena ja romi Map-

KOBHha. BanaBa je oh yBepaBao naMecHHKe ;ia je

OH ifciiMa KopncTan a ne mTeTan, jep Cnje y raaey

1) u. ;i. m. 54—56.




HbHXOBor 3aje;];Hii4Kor npoxHBHHKa OMjiajxiray Ha-

MecHimii cy i-iaMepaBajiH jxsl ra sa xe ycjiyre na-

rpajie nosKapeBaîKHM saxBopoM. HsBeinxen sa Bpe-

Mena o h>iixobiim iiaMepaMa, oh je namao 3a

noxpeSiio ;ia ce ckjiohii y Aycxpnjy. Ty, y caMohn

nporoHCXBa, MapKOBiih je ,,npexpecao ii npoKpiixH-

KOBao CBa CBOja ydeiêaa ii cboj npaKximim npo-

rpaM, oxKpiio CBOJe xeopiijcKe HejTocxaxKe ii npaK-

xHHHe norpeuiKe . Hajsaji, Jiomao je jio aaKJLy^Ka

jta je CBa H>eroBa paziita „ojx caMor noêxKa diiJia

norpemna h jia ce aiji „Mopa yztapiixn hob xeMejL .^)

y nporoHCXBy, MapKOBnh ce npoMenno xojihko jia he,

Kaji ce y Cpdiijy 5yê Bpaxiio, iLeroB hobh jihcx „ JaB-

HOGx dHXH Henixo cacBHM jipyro nero „Pa;];eHHK .

lIcKycxBO c „PanemiKOM Oiuio ra je HayniiJio

MHorHM cxBapHMa. TeK nocjie xor HCKycxBa on je

pasyMeo kojihko je duo HanBan, kslji y CBojoj coli,h-

ajnicxii^Koj nponaranztn niije xxeo bozhixh panyna

no.xHxiiHKHM HpHJiHKaMa y CpOHJii: jia 6ii ce mofjih

cjiodojiHO nncaxH Ma n caMO xaKBH ^mcxo ckohom-

CKH MjiaHu,H KaKBH cy H3HJia3HJiH Y „PaneHHKy'\

xpedaao je, npe CBcra, iiMaxH cjio6o;:iHy nixaMny, a

OBa ce HHJe Morjia HMaxH Ma noji KaKBHM hojih-

XH4KHM pemHMOM. Oh jc cajâ xojihko ydeên o no-

xpedn hojihxhhkhx caodoâ, naponnxo o noxpedn

c:io(3o;iHe mxaMne, Jisi he CBoj hobh nojnixHHKH .ihcx

Ha3Baxn „JaBHocx . Ila OHâ oh je nanycxno xy

HZtejy, Aa BCJiHKy nnîycxpHJCKy HpoH3BojiH>y opra-

HH3yje noMohy 3aHaxjiHJcKnx y;;pyHieffca, h jia xhm

nocpejiHHM HaHHHOM noAHrne n nojbonpHBpejy, sa

Kojy je jxpjKao jxsi caMO y3 BejiHKy nnîycxpnjy mojkc

Hanpe;iOBaxH. Cbh noKymaJH ca 3aHax:nijcKHM y;i;py-

meHjHMa Cmmi cy nponajin HCCJiaBHO, n oh je cxora

Mopao xpa/KHXH ;a;pyra HanHna jxsl nojLonpHBpejiy

no;iHrHe. HsryCuBuiH Bepy y Moh jiHHHe HHHUHaxHBe,

i) Il3,jeAHor HeoGjaB.i>eHor niicMa, ns JaroîHae, 14 OKxoOpa 1873 (?).



RErOB nPAKTHqHII IIPOITAM 141

OH je OMeKHBao cnaca o;i ;ip/KaBHe ii onmTiiHCKe

HHTepBeHD^HJe. Cajia je panyHao HaJBiime na to,

aa onniTiiiia, nocTaBniH concTBeHiiKOM CBe seMjte yCBOM aiapy, opraHH3}ge BeaHKo rasmiHCTBo, kojhm

Cm, no iteroBOM ja'Ookom yBepeiby, no.^bonpiiBpenHa

npojyKTiiBHOCT 3HaTH0 ojana-ia. na ce cjiejcTBeno

n MaTepna.riHo ciaHie no.:LonpnBpe;innKa noGojLfflaao.

Ajih pfceMv ce, y hcto BpeMe, ^hkhjio ;ia, npn :ip-

/KaBHOM ycTpojcTBy KaKBO je Tana y CpCnjn nocTO-

jaao. mi jpiKaBa nn onmTnna ne On xTeae ;ia ce

npnxBaTe obhx eKonoMCKHx 3a;i;aTaKa, OBor neno-

cpe;iHor paja na napoanoM 6:iarocTaH>y. Ho tom

ycTpojcTBy rocno;iapcKa je Kaaca Onja OnpoKpaTnja,

Koja nnje ocehaaa nn Mano o^yOaBH npeMa 3eM.:L0-

pazimiMKOJ Macn, Koja nnje nn pa36Hpaaa o Hapo;i-

HHM noTpedaMa, KOJa je Gnaa 3azi0B0.:Lna CTaacMCTBapn iHTo je nocTojaao, CBe joK.ie cy ce naaTe

ype;iHo n3jaBa.:ie. TaKo ce koji MapKOBnha nocTe-

neno KpncTaanme yBepeae, ja ce nonpaBun namer

eKOHOMCKor H counaanoi' CTaita ne MO/Ke npncTy-

raiTn npe nero ce GnpoKpaTHJa yKHne, a Opnra

jaBHHM nocaoBHMa noBepn caMOM napoziy opra-

HH30BatbeM onniTnHCKe n cpecice caMoynpaBe. HobhH>eroB npaKTnnnn nporpaM sOnjen je caB y onoj

HyBenoj pe4eHnnn: ,nnTaPbe o xaeOy — to je mi-

Taite caMoynpaBH-*.

ôcae;iHO tom hobom nporpa.My, oh ce y „-jaB-

HOCTH CaBH noraaBHTO ap/KaBHHM ycTpojcTBOM. Oh

TeK ca;ia noHHH>e npaBy Oopoy npoTHBy dnpoKpaT-

CKor cncTeMa, n KaKo My noniTO noTo TpeCa jejinanOciyra eojom he Taj cncTeM oGopnTH, on MHcan ja

je Ty nojyry namao y Hapozinoj CKynmTHHH, Koja,

cacTaBa>eHa MaxoM oj ce;jbaKa, ozincTa nnje mhofo

CHMnaTHcaaa GnpoKpaTCKOM cncTCMy. Kan je jejnoM

3aKJfcy4H0 na My CKynniTHHa TpeCa 3a ocTBapeH>e

fteroBPix naanoBa, oh je, npnponno, TeiKHO na ce CBa

nonnTHHRa Moh Kon ihe ycpencpenn. Y CBaKOM cy-



142 CBET03AP MAPKOBII-R

Ko6y HSMe^y H>e n BJiajie, oh cxaje na ifceny cipany,

noKasyjyhn m je CKynmTima HaJBiima Bjiacx yseM.îi. Oh noTpajKyje 3a HjV npaBO jisl nnniTH npe-

cym KacaH,HOHor Cyzia.\) Oh TBpjin ;i;a je H>oj yBCK

npnnajajio npaso ;ia 3dai;yje Bciajiaoue. Jejna TaKsa

CKynrnTHHa Koja 6ii Onjia cxapHJa h on. Knesa h on

Kacau;HJe, Morjia Ch, ina.ie pazin, yKHHyxn CnpoKpaT-

CKii cHCTeM, H orjiacHTH CBy seMjty aa onniTHHCKy

CBoJHHy. Ty counaîHy pe(()opMy Kojy je aaMHCiHO,MapKOBiih HHJe y CTaay nsBpniHTH Oes je;i;He CBe-

Mohne CKyniuTHHe, oes jeîne CKynmTHHe c ;^HKTa-

TopcKOM Baamfey, Oes je;iHor KOHBeHxa, — h to je

rjiaBHH pasjior ihto oh jejinaKo ji;oKa3yje zta je

nama CKynniTHHa KOHBenx, h aKO ona to HHJe.

Obhm 3acTynaH>eM CKynmTHHCKHx npana, MapKO-

BHh je ynao y npaKTHnny, ynyTpamfty nojiHTHKy,

Koja ce Kojx nac yseK oKpeTajia oko nnTafta o

oziHocy H3Me^y Kpyne h CKynuiTHHe. MapHHOBiih-

HyMHheB KadHHeT CMaTpao je MapKOBHheso nHcaH>e

aa onacHo, — peBO.Tyii;noHapHO n penyO.nnKaHCKO.

HberoBH 4jiaHHH y KOJHMa je noKaanBao no, je CKyn-

niTHHa CTapHJa oji Kneaa h zia y CBOJoj CBeMohn

HHJe Beaana hh caMHM saKomiMa, Onan cy onTyaênn.J],p/KaBHn je TyiSHjiai; OBaKO roBopno: „r. MapKOBHh

yoGpaaHBniH, ;i;a je oh Taj oneKHBanH Mecnja kojh

he aeMjLy oBy pe(J|)opMHcaTH y jxyxy couHaancTKHKHx

naqeaa, deaoCanpno je otpobhhm cbohm nepoM, ....Ha-

na;iao na naJBaiKmije ycTanoBe aeMajLCKe, ....Haaan-

Bao je Hapoziny CKynmTHHy n CBaKor na rajKCfte

aeMaojCKHx aaKona, onpanjiaBao nojiHaame Syne npo-THBy BaaîaoHa aeMjbe, na nocjieziKy y upcKOCTH cbo-

joj HHJc ocTaBHo Ha MHpy HH ycTaBHa npana BJia-

;iajiaHKa... ^) Ocyên na BHme Mecenn aaTBopa,

MapKOBHh je tck Hiiyhe ro^nne, 1875, npo;iy5KHO

1) „JaBnocT , 1873., Bp. 17.

2) „JaBnocT . 1873.. Bp. 13.

^j „JaBHOCT'*, 1874.. Bp. 21.





144 CBET03AP MAPKOBII-R

npHJiiimi, MapKOBiih 6iio ^ÔBorbno iicKpeH. Oko H>era

je, 1875, CBa ny6jHKa Cnaa 3a aKUHJy y mxo Kpa-

heM poKy, II MapKOBiih ce, BepoeaTHO, dojao jia He

yCiiije rjiac cbom ancxy, aKO dyjie y H>eMy nncao jia.

ce aKLUija onrojiii CBe ;io npeycxpojcTBa jipaâBHe

ynpaBe, sa inia je xpeCajio BpeMena.

Ilocjie HeKOJiHKo SpojeBa „0cjio5oêH>a MapKO-

Biih je yMj5o. CacxaBjLajyhH cboj npaKXHHHii nporpaM,

on je iimao o; je;iHor hhcxo eKonoMCKor nporpaMaKa jeaHOM CBe Biime no.iHXHHKOM nporpaMy. Ajih h

OHZia, nomxo je Beh 6ho orpeaao y npaKxiFiny nojiH-

xiiKy, OH je CBy CBOjy nojmxn^Ky pa/Hty CMaxpao caMO

Kao cpejicxBO sa penieifce xor counanHor niixaita, o

KOM je 6ho yBepen ;ia ko;i nac nocxojn y cacBiiM

O30IIJLHOM BH;iy. Oh ce Gopno aa npeBjiacx Hapojne

CKvnnixiiHe, ajiH pa;iH xora caMO, mxo ce najiao nahe ona yKHHyxii CnpoKpaxcKH ciicxeM ii saBecxn on-

mxiiHCKy H cpecKy caMoynpaBy. yBol)eH>e xe caMO-

ynpaBe iKCJieo je onex caMO paziH xora, mxo ce naziao

;ia he cpes h onmxiiHa opraHHSOBaxn onmxHHCKy

sajejiHHHKy iipoH3BO/tH>y, pasrpanaxH OKpyjKiie mxe-

;iHOHHii,e, saBecxH cxpynne mKOJie sa nojLonpHBpeziy,

HHjycxpiijy, sanaxe nx;i. Moace (dhxh, oh 6ii ^louHHJeCBe Biime saSopaBjLao OBy CBOJy comiaany pe(j|)opMy,

iiapoîiixo nomxo 6ii Biijieo KaKO xo mije jiaK nocao

yxBpiiHXH npeBJiacx Hapoztne CKynmxime, KaKO cecaMO

3a OBaj nocao nmxy nanopii ^nxaBHx napamxaja. Mojkc

uHXH, on 6h y xoKy BpeMena nocxao, Kao xojihkh

;ipyrH cou,HajiHCXH y nac, odHnan pa;inKajiHn nojiH-

xipiap, Kojii ce 6opH sa ycxaBnocx ii napjiaivienxa-

pH3aM, II nnmxa Bnme. Ajih CBe cy xe npexnocxaBKe

Maiiê Bnme npoii3BO.TLHe. JXsi jih 6ii MapKOBiih no-

cxao xaKaB nojiHXHHap na je jiyiKe îmeo, xo ce He

3Ha ; a;m jxa xanaB nojinximap Hiije nocxao 3a CBor

/KHBOxa, xo je ii3BecH0. Oh je h yMJ30, sepyjyhn ;ia

je Kozi nac na ;iHeBHOM peziy counanno nnxaite, a

He nojiHxiiHKO.



IX. — feErOB yTMUAJ.

MapKOBiih ce Bpaino y Cp6HJy 1870., a eeh ce

y CKynmTHHH sa 187-l:/5. jaBe-La jejna rpyna Koja,

y ztyxy iteroBa nHcaH>a, no^niite Copdy npoTHB dii-

poKpaTCKor CHCxeMa. ILen bo^, AnaM BorocaBjteBHfa,

saxieBa npnjiHKOM ji,e6aTe o anpecu jisl ce xaj ciicTeM

yKHHe ; Me^yxHM, ipeda snaTH na. ce y Haupi}' ajipece

Beh roBopiiJio o ynpomheity ynpaBe h cy;icTBa na

ocHOBii onmTHHCKe caMoynpaBe, h na hh to A;taMy

HHje 6HJI0 jiocia. npe;iao3H, Koje he oh c ;ipyroBHMa

nonHOCHTH y lOKy le CKynniTHHe, cbh cy HanaxHyiH

MpacifcOM Ha dHpoKpaxHJy. H^HMa ce xpaacH, (1) jia.

ce ^HHOBHH^Ke nnaxe cMaH>e, (2) jia ce oKpymnaHanejicTBa yKHHy, (8) ;ia ce oprannsyje cpecKa ca-

MoynpaBa. ZIpyra h xpeha xanKa cxajajie cy y xecHOJ

B.esH H3Me})y cede: dam aaxo je AjiaMOBa rpyna h

rpemnjia mxo ce dnaa ynejia ja npojipe c j;pyroM

xaHKOM caMOM 3a ce. Ona je saxxeBajia jKujiarbQ

OKpyacHHx Ha4ejicxBa, npe nero 6h ce cpe3 xaKo npe-

ycxpoJHO ;ia Mome ysexn na cede itnxoBe nocjiOBe.Sadyna Koja dn OH;i,a nacxajia, caMO je Morjia no-

janaxn yBepeH>e jia ce des oKpy/Kniix nanejicxBa

He Moace.

nixo ce xH4e npse xa^Ke, o HHHOBHn^mHM njia-

xana, cxapa je ncxnna jio. ce hhhobhhhko nomxette

yMaftyje y ncxoj Mepn y Kojoj h ftHxoBa mxaxa, h

;ia 4HH0BHH4Ka CHpoxnaa pal)a ^nnoBnH^Ky Kopyn-

10





H)EroB yxHiuJ 14'

cnja Beha oj, 5U0 xaniipa.^) KaKo ce y to BpeMe

roBopiino paxy, ona je joiii iipejiaaraaa j:a ce, na

c:iy4aj paxa, yKHHy naaxe, na Hena îmoBHimii jKiiBe

„o:i roTOBHHe .-) A:iii, y hcto BpeMe Ka;i je hhhob-

HPiHKe miaxe xaKO HeMioocxiiBO Kpecana, A;iaMOBa

je rpyna cxaBiiaa npii Kpajy CBOJiix desiderata. 6e3

iiKaKBe MoxHBaunje, Kao KpiiinoM. OBy xa^Ky: „Ha-

po;iHH nocnanimn nodiijajy y ime xpomKa 4 ;tiiHapa

jLHeBHO .^) CKynmxiiHa ce Hiije obiim npej;ao3iLMa

ozzasBaaa, ceM mio je npnaiiKOM peinaBaiba o 6yijexy

CMatbiLxa caBexHiimiMa naaxy oji 2000 xajinpa na

1500. 3a cpecKy caMoynpaBy A;],aMOBa rpyna nnje

y^nmLxa Hiiinxa, a.xH je, n xo ziocxa, ynnmua sa

onmxnHCKy caMoynpaBy. He caMO jia. je naxieacHOCx

onmxiiHCKnx cyjOBa Onaa npomnpena, nero je n

3aK0H oranxHHaMa oj 1S66 npoMeiteH H3 ochobc.

npe:icej;HHK onmxnne n HjanoBH onmxnncKor cyjia

HHcy ce BHnie dirpaan na Heo;ipel)eHo speMe Beh

ca.MO na ro^nmy ;iaHa. n HjIixob ce H36op nnje noj-

HOCHO, Kao jioxae, na noxBp;iy Ha;i3opHoj Baacxn.

II,oxae, Pi>nx je Moraa sOannxn caMO Ha;i3opHa Baacx;

ca;];a, caMO 30op. Ha;];3opHoj je Baacxn, mxa Bnme,

Onno o:i}'3exo n npaBO Kasne. Ako cy npe onmxHH-CKn oprann 5nan n cyBnme saBncnn o;i uenxpaane

ynpase, ca:ia cy 6n.xn o;i H>e xo.ihko He3aBncHH jia

je caM H>eH Ha;i3op naj H>nMa 6no cxaB.teH no; mi-

xaibe : h3 je:iHe ce Kpajnocxn 6n.xo npem^xo y Jipyry.

KojnKO je Aj;aM0Ba rpyna cxojaaa nojx yxnua-

je.M CBexo3apa ]\IapKOBnha, Haj5o.T>e ce Bn;in no

nannny na Kojn cy itenn HaanoBn dpannnn CBOJenpejnore. He caMO aa hm je apryMcnxauiija y3exa

H3 MapKOBHheBHx cmica, nero h caMa (j)pa3eojiorHJa.

y npe;iaory o yKHnaay OKpyacnnx nane.icxBa XBp;iH

1) C. B., 1874 5., CTp. 1060—2.

2) C. B., 1875/6.. CTp.304— 5.

3) C. B.. 1875 6., cxp. 1029—30.

10*



148 0BET03AP MAPKOBII'R

ce Ji3i he ycjievH xe Mepe „Taj nepconaji kojh ko;i

HaêncTBa niime npasne (j)opMy:ie nocxaTH y seMJLii

npoH3BOHHa CHara .^) y npe;iJiory o CxMatbeity hiihob-

HiwKHx njiaxa cxoJH ojx penn 40 peîi obo : „ JI,oko-

naBmn rocno;ia y CBoje pyKe rojieMe njiaxe, nonejiH

cy pacKomHo ;i;a muBe, a KynyjyliH 3a CBOJ pacKomjiyK

xyê f)()aOpHKaxe, ohh cy Hapo;iiiiiM HOBD,eM oOora-

XHJIH xproBue, Kojpi cy ilm xyiê npoiiSBOê ;iohociijih,

a XHM cy iiocxynKOM nama rocnoîa yÛHPijia, xe

HamH aanaxii nponajioffle .-) Sap obo He n3r:ie;ia

npocxo npeniicaHO H3 MapKOBiiha? Hpe^Jior cpecKOJ

caMoynpaBii nojiyjiapa ce y ztJiaKy c MapKOBiiheBHM

MaaHKOM cpesy, c xom pasjiiiKOM caMO mxo ce yxoM npevHJiory, nope;i cpecKor o;idopa, 3a;ip/KaBa 11

cpecKH HaêjiHiiK, Kora je MapKOBHh dno yKiniyo.

IIpHJiHKOM j;e6axe CMaiteiLy caBexHHîKiix njiaxa,

Ajis^yL H ifceroBO ;ipyinxBO jeîeaKo cy ;ioKa3iiBaaii

jXSi „;ip3KaBa Koja Biime xpomH ho mxo npHBpe})yje

Mopa nponacxH, a ;â je xaKBa nama zipjKaBa Bii;tn

ce no xoMe, mxo ona ziaje caBexHnD;HMa jxbsl ziyKaxa

;iHeBHO, KOJiHKO HHJe;iaH pa;];HHK hc MOJiê jxa 3apa;iii.

HnaK saxo nojasy ose KpaJH>e jieBHu,e ne xpeCa

CMaxpaxH 3a sehn ycnex MapKOBHheBe nponaranjie

Hero mxo je. MapKOBnheBH chhch Hamjin cy o;i-

jeKa y Hapo;iy noiviaBnxo cxora, mxo cy y iLHMa

dHJIH KH)H/KeBHO HSpa/KeHH H XCOpiIjCKH OopasaOiKeHH

ynpaBO omi hojmobh h ocehajn kojh cy y napoziy

Bch nocxojajm. Hapo;^ je n pamije Mp3eo ^nnosHHRe;

oh je H pannje BepoBao na jxuy ;iyme ,aa ohh ByKy

Hjiaxy „iâOe , — h Ka;i je, cazia, jiomao ]\IapKOBHh

jxa. pa3Jio3HMa Hay4HHM hjhi Oap HceBzio-HaynnnM

onpaBzia xy napoj^ny npei];pacy;iy npoxHBy ^hhob-

HHKa, OH je HMao npeji coOom jiaK nocao Ji'd yOeJ^yje

Hapo;i jenHOJ cxBapn Kojoj je OBaj Beh Oho yueljen.

1) C. B., 1874/5.. CTp. 872.

2) C. B., 1874/5., crp. 1062.



H>£rOB YTHUAJ 149

HapojlHo r:iezi;nniTe Ha 4HH0BHiiKe iispajKeno je

ca CBOM noTpeSHOM jaciiohoM y obom npeîJiory AjiaMa

BorocaB-jBeei'iha o CMaiteity hhhobhhhkhx n.iaxa:

„Haui TejKaK HaJBiime BpeMcua xpoinpi pa/i;ehH, jep

no 15 ^lacoBa ^hcbho Myqn ce ii 3hojh; oh pa;tH

HaJTeam, HaJKopHCHHJH H HajnpoHSBOAHiiJH pazi Ha

CBBTy, jep inxa je npene HOBeicy ojx jieOa'? Hhhobhhk

HanpoTHB He pajiH BHnie on; 5—8 nacoBa ^hcbho,

iberoB je pazi; mhofo jaKmn ii ;iajieKO HenponsBoa-

Hiijn o;i; Te^Ka^Kor, noneM ce BehnnoM cacToJH yneKopiiCHOM HHCKapaay h rp;iHOM Tpomefty apTHJe.

Ham ce TC^KaK Hcnyij,ao pajiehn, na nnaK miiBii yCTpaxy H OpH3n ne snajyhn jia :ih he yMUBHTH

njio;iOBe CBora Tpy;xa, jep ycnex aeroBor pajia ne

saBncii caMO oji iLeroee bojlc, nero BHine oji npn-

po;tHHx ejieMenaTa: jiok nanpoTHB hiihobhhk >khbh

hea dpure, dnjia cyma, dnjia KHiua, 6iio neiaK, 6ho

CBeTan;, meuj je CBejezi,H0, oh 3Ha zia TemaK Mopa

jaiH dory 6o3KHJe, a rocnojin rocnojicKO. Ham ce

TejKaK BehnHOM xpann cyBOM npojoM, nacyjteM, ko-

iipHBaMa H ayKaBueM, ;];ok nanpoTHB ^hhobhhk ce

xpaHH de:iiiM ,êdoM, mccom h zipyniM nspeziHHM

jejiHMa. JX^K TejKau,H H^HBe y hhckhm natjaBHM Ky-

hHi;aMa, a cnasajy cKopo na rojioj aeM.jLH, ôx.ae ce

^HHOBHiiuii OamKape no bcuhkhm n cjaJHHM KyhaMa,

a cnaBajy Ha mckhm ri;yineu,HMa. JIok koji lejKaKa

Majio n BejiHKO, MymKO n mencKO, Mynehn ce anoJH,

sapa^yjyhn CBOJ xjie6, jxotj^q HHHOBHHHKe mene n

;ieu;a mimxa Hepaîehn naâjy na xepex oner tom

HSMyêHOM napojiy. JeztnoM penn, nsrjiejia Kao jis.

cy Teacann ocyljenn Be'mTO jxsi pazie, a rocnoztacaMo ;iia ce c.ia;ie. Koji cbc tojimkc neje^naKocTH

y pajy h yrnHBaay, nsMe^y Temaica n HHHOBHHKa,

OBaj 3a CBOJ pa;i Jiodnja 10—240 rp. z^hcbho, a

TeiKaK, KOJH CBOJHM 3HojeM H pajioM Mopa jia HJiaha

H paHH HHHOBHHKa, HC jjodnja 3a cBOJ pa; Bnme on

3—12 rp. qap. ;iHeBHO. Hnxafte je can on Kyji hr-




HOBHHUHMa npaBO jiSi HM Hapoji; Mopa itHxos paji;

CKynjBe jio, njiaha, ho ihto ce njiaha can napojiHH

pa;i? Hhhobhhij,h hsbojiq CBOJe npaBO na rojieMe

njiaTe OTy;i;a, niTo cy ce, Bejie, MynnjiH h mjiofo

TpomHJiH ji;oK cy ce HsynpiJiH; iuto Mopajy CBoje

(J()aMHjiHJe HsztpmaBaTPi h Jieixy BacnHxaBaTH, h naj-

nocjie niTo cy noxpede sa jkhbot nocKynnjie. Ajih

MH jipmHMO jiSi y ztananiiteM jipymTBy hhko He MOSKe

Jiohpi jxo HeKor sHaaa, dea noMohn caMor napoiia,

jep Hapo/i njiaha h HsjipjKaBa niKOJie, y Kojima ce

3HaH>e jiodHJa, na 3ap HHJe cpaMOxa h rpexoxa jia

HHHOBHHK CBoje SHafte, Koje je caMo noMohy napoâ

jlo6jio, npojtaje sa xaKO cKyne HOBn;e hctom napoziy?

„1IIto ce THHe HsjjpjKaBaaa (J3aMHJiHJe, mh jip-

5KHM0, ksljx Mory TemaHKe mene h ;êu,a caMH CBOJ

xjied zta sapa^yjy, to sancxa h HHHOBHHHKe /Kene

PI Aeii,a Mory hcxo xaKO, aKo ne h dojte, sapa^HBaxH

CBOJ xned Kao voji h xesKanKa. JI,a HMa pasHHx na-

HHHa H nyXOBa, KOJHMa H HHHOBHHÎKe ())aMHJIHJe

Mory sapa^HBaxH CBOJe nsjxpmsiihe, xo CBaKH 3Ha, a

jua. HHKaKBa nomxena pajifta HOBeKa ne cpaMOXH kHe HOHHMâBa, xo MHCJiHMO jiSi 4hhobhhi];h Hajdojbe

3Hajy. HaJBeha je cpanoxa h nomi3KeH>e aa jejism

Hapojl, Ka^ OH y CBOJoj ci^Qjmmi xpnn „roxoBaHe ,

Kojpi HHmxa He pazie, h kslji xesKa^Ke mene h Jieua

caMO aa xo Mopajy nhn najipnaHH h MyqnxH ce nanH Hoh, caMO ;ia dn rocnojicKe (Jf)aMHJiPije dnjie mxo

dojLe ojienyxe h Haxpaftene. Ha KpaxKO, HHHOBHHKy

Kao panHHKy kojh neinxo npHBpe^yje, xojihko xpeda

HjiaxHXH aa paji, kojihko he My dnxH ;iocxa jia caMO

cede Ha;ipjKaBa, a ne kojihko My xpeda m naîpjKH

H CBojy nepajiHy meuy h ;ieu.y .^)

Osaj aKx HHJe HHinxa jtpyro jxo npHpozân npo-

xecx npezicxaBHHKa (j)naHHKor pajia npoxHB dojBer

nojiO/Kaja kojh je y jipymxBy cxBopen npe/icxaBHH-

1) C. B. 187.V6., CTp. 1029—30.



ftEroB yxmuJ 151

UHMa HHTejieKTyajiHor pajia. OniiMa kojh ce Oase

HHiKHM, Maxepi'iaaHiiM nocaoBiiMa, imTeneKTyaaHii je

paj; vBeK ii3rae;iao aaK, HenoTpedan ii npenaahen.TemKohe cbojiix BaacTiiTiix nanopa omi 3Hajy h

ocehajy Oojlg ho hko ;ipyrii. UIto ce Time KHxeaeK-

xyaaHor paaa, Gam saio mio 3a h> micy cnocodHH,

OHH HHcy y CTaifcy j,a cedii la^HO npejcxaBe y êMy

ce OH cacTOJH, n fteroBe cneunaane xemKohe mo-

pajy HM ocTaxH CKpHBene. Y obom npe:i.:iory na np.

roBopH ce HnHOBmiHKHM jiy/KHOCTHMa Kao npo-CTOM miCKapaH>y, 3a p;oje 5h 5ho Kanap CBaKH ko

yMe na ju^-mii nepo H3Mei)y npcTHJy. One kojh sa-

nHH>y caMO (t)n3nHK0M cnaroM naneK je 36yHjHBaaa

la OKOJiHOCT, niTo ce pesyaiaxn H>nxoBor pazia BHje,

a pe3yjiTaTH HHxejieKTyajiHor paja ne Biijxe. KaKO

OBaj ocxaje 6e3 Henocpej[HHx Maxepnaanpix nocae-

jjiu,di,

H>eroBy KopncHOcx Mory Hennxn caMO ohhKoJH cy HaBHKHyxH Ha jeziHO ancxpaKXHUJe Be3nBaae

yspopca c nocaejHuoM, a xo cy onex caMo ohh kojh

H HHane M03roM pa;ie. H, Haj3a;i, KaKO cy npe;i-

cxaBHHHH HHxeaeKxyajiHor pa;ia h BehMa u,eH>eHn ii

dojBe Harpai)eHH, xo npencxaBmimi (|)H3HHKor pajia

Mopajy ocehaxH npe.Ma anMa nsBecny saBHCx, Koja

HM He dn ;iaBaaa jxsl o ftHMa HenpHcxpacHo cy;ie,

nan hh 0H;ia Ka;i 6h, caynaJHO, Sh-hh 3a xo Kajpn.

y CBaKOM ;ipynixBy Koje nanpejiyje, Mopa

ce imxecieKxya.xHH pa;i ojibojhxh oji c})H3H4Kor;

Mopa ce oOpasoBaxH jejHa KJiaca Koja he Ohxh

ocjiodoêna dpnre 3a nacymnHM x.xe6oM jia 6h mo-

rjia MHcanxH 3a ueao jpymxBO. JejHO ;ipyfflXBO 6e3

xaKBe Kxace ne oh Morao nocxojaxH, Kao mxo ne dn

Morao nocxojaxH jejan HOBeK des Mosra. y nameM

Hapo^y cacxaB.-BeHOM oji Maanx ceocKHx concxBe-

HHKa, 4HH0BHHHH cy dH.xH HpBa Kaaca Koja je, pa;iH

KyaxypHor nanpexKa, dnaa ocaodol)eHa rpydnx xe-

aca^-ix HOcaoBa; mhhobhhiih cy dnan npBa ro-

cnoja Koj Hac, n saxo ce na itHx n cpynoa CBa



152 CBET03AP MAPKOBHIl

oHa MpjKiba, Kojy CBjrjie npezicTaBHimn (j)H3H4Kor

pazia raje npena npencTaBHiiuHMa HHTejieKxyaaHor

pa;ia. BejiHKa je iiorpemKa CBexosapa MapKoenhadHJia y TOMe inTO Hiije uêmio xy iiOBiiKy na hii-

HOBHHKC no Ebenoj npaBOJ BpeîHOCTH. Oh HHJe paay-

Meo zta ce koh nac Bpinn oho pa3JiHK0BaH>e na BHme

H HHSKe pejioBe, Koje je nppipojiHa nocjiejiHHa jipy-

niTBeHor pasBiijafta. IIozi; yTHu,ajeM cbojhx cou,h-

ajiiiCTHHKHX jieKTHpa, oh je jxpmsiO jxa koji nac no-

CTOJH joni H „eKcnjioaTaij;HJa cejBaKa oji cxpaneHHHOBHHKa, II npHMeH>yjyhH na Ty cacBHM yo6pa-

aceny CHTyaH,HJy CBOJe coij,HajiHCTHHKO rjiej^HniTe,

OH ce Haniao npHHytjen ;â, y MecTO KanHTajiH3Ma

Kora Kojx nac HHJe dn-no, nanana dnpoKpaTHJy, Koje

Mopa 5hth y CBaKOM ztpyniTBy, HaK h y counajin-

CTH^KOM, — ynpaBO objxq najnpe, jep to nponn-i-

peae JxpmsiBiiQ Ha.i;.iie5KH0CTH na eKOHOMCKOM nojty,

aa KOJe ce coH,Hajii'iCTH uope, npexnocTaBjLa join mho-

rodpoJHHJH H jom MohnnJH hhhobhhhkh anapar ho

mTO je nananiifcH. Ajih, xeopiijcKH HeocHonaHH, Map-

KOBHheBH cy HjianuH HMajiii, y CBOJe Bpene, Te npaK-

TH4He Bpej^HocTH, HiTO jc OHaj cejLaHKH noKpcT npo-

THBy 'îHHOBHHKa, KOJH je II iipe THX HjiaHaKa nocTOJao,

Morao naKHaziHO HahH y H>HMa je;i;Hy toSoskc nay^nyMOTiiBai],HJy. Ce.Tbau; cy BHKajiii na HHHOBHHKe no-

raaBHTO CTora, niTo ohh kojii cy ziojie yBCK BH^y na

one KOJH cy rope. MapKOBiih hm je odjacnno jia cy

mhhobhhuh, h no ckohomckoj Hayu,n, Henoxpe^HH,

jep npeztcTaBjLajy iejXRj HenpoH3BoziHy KJiacy, h ce-

jbaii,H cy TO TaKO .leno paaynejin jia cy nHHOBHHKe

o^Max Ha3BajiH „roTOBaHHMa . IIcTopHJcKH 3ai];aTaK

CBCTosapa MapKOBHha cacTojao ce, H3r:iezi;a, y TOMe,

Zia cejbaHKOM pezty, kojh je 6iio can coCom ycxao na

CnpoKpaTHJy, CTBopn npnjaTHy HJiy3HJy jia ce oh hc

6yHH H3 oOH^me CTajieinKe MpsKae, neh y HMe na-

yKe, 3a Kojy ce jtyjiH h3 top peîa 3a iêjio HHcy

naâjiH m he je Bii;ieTH na CBOJoj CTpann.



HiBroB yiHitAj 153

Obhm He MHCJiv]MO jidi Ka»:eMo jxsi koji nac ne no-

CTOJH HHKaKBO ÎHHOBHHHKO HHTaite.To

HHTaibe HO-

CTOJH, caMO He y ohom cmhcjiv y Kowe je to MapKOBHh

ysHMao. Hania neepeha HHJe y tomc hito cmo yon-

inxe npHMHjJH CnpoKpaTCKn cncTeM, jep Oes njiahennx

npo())ecHOHajiHHx HnnoBmiKa HHJejtHa Mojiepna jxp-

3KaBa He On Onjia y CTaay ncnyitaBaxH CBOJe sa-

;iaTKe. Hama necpeha nnje y TOMe hito cy HamHîHOBHHu,H o;],Beh jiodpo njiahemi, jep hhhobhhixh,

KOJH caBecHO Bpnie CBOjy nymHOCT, ne Mory ce hh-

Kaj npenjaTHTH. Haj3a;i, y oho BpeMe Kan je Alap-

KOBHh nncao, nama necpeha HHJe Onjia hh y TOMe,

mTO CMC HMajiH BejiHKH dpoj nenoTpeCHHx mi-

HOBHHKa (OBO HeCpaSMepHO MHOJKefte ^fflHOBHHKa

jaB-Tsa ce Ten jiou;Hnje, leao nocjie;iHij,a pasBHJeHH-

jer napTHJcKor ^KHBOTa). Hama je necpeha 6njia

CBa y TOMe ihto hhcmo nxiajiH ;ô5po MimoBnnniTBO.

Bnao 6h cyBnmHO saxTeBaTn oj TaKBor Mjiajior ^m-

HOBHHinTBa, Kao lUTO je name, cbc one Bpjinne ko-

JHMa ce oztJiHKyje je;ino TaKBo npnMepno nnnoBmi-

mTBo Kao mTO je npycKO : aeroBO ocehaae ziya^HOCTn,

fteroBy Ta^nocT n caBecnocT y nocjiy, fteroBy CTpynny

cnpeMy. Ajih n on namer HHHOBHnmTBa CMe ce Tpa-

iKHTH jia Bpmn onaj nocao pa;i;H Kora je, na Kpajy

KpajeBa, n ycTanoBjLeno, a to je jia cjiymn npas-

HOM nopcTKy. Me^yTHM name ^nnoBnnmTBO noKasajio

je peTKy necnocoOnocT ji^ ce y cbom pa;iy jipmn sa-

KOHCKHX rpannua, n jia ne noMnaeMO nnrnTa npyro,

namn cy ce hojihuhjckh oprann y Toj iviepn ocjioOo-

jmnn thx rpannna, na je peî ^nojinnnja nocTajia

chhohhm CBaKor heijja n nacnjLa. y MapKOBnhcBoBpcMe HHHOBHnD,n cy Ohjih 6e3 cyMae MaH>e noKBa-

penn nero nanac, ajiH cy n onna Mopajin Chth Bpjio

caMOBOJbHH. Thm ^ynnnje nana, na je MapKOBnh

4aK n nojinnnjy nananao caMO sCor ftene cKynohe

a He H 36or aene ochohocth, Koja je y oboj seMjLH




TypcKnx syayMa CiHJia Ba3;iamH>a oîJiiiKa oprana

BJiaCTH.

KaKO zia ce ^hhobhhl^h CTaee y cjiy5K6y npae-

HOM nopexKy, — y tomg ce, kozi; nac, cacTojajio hh-

HOBHiwKO nnxaifce, — h ksljx ce oho xaKo cxBaxH,

OHjia je jacHO jisl je kojx nac hhhobhhhko raiTaibe

HaJBasKHiije, jep oji H>era saBHCii zia :m he nama

seMjta nocTaxH npaBHOM jipiKaBOM. Hhhobhhhko je

nuTaifce ojXB&h saMpmeH© jxsl dii ce Morjio OBjiie ys-

rpe; pacnpaBHTii; saxo heno pehn caMO tojihko,

jifi OHO, cxBaheHO Kao HHTafte o oj^nocy nsMe^y

HHHOBHHKa H HpaBHOF HopexKa, npe^cxaBjLa je;iHo

nojiHXHHKO mixaae, a ne counajino, KaKO je xo sa-

MHni.ibao MapKOBHh. Ako ce HsysMe onaj KpaxaK

nepno;]; BpeMcna oji îBaziecex rozinna, Ka;i; je Bjia-

;i;ao YcxaB oji 1838, hhhobhhd,h cy ce yncK najia-

3HJIH y xaKBOj noxHHH,eHocxH npcMa Bjiajiaouy, ;ia

je ojx H>eroBor nojiomaja y zi,pjKaBH saBHCHJio h xo,

Zta jiH he OHH cxojaxH noji; hjih Ha;i npaBHHM no-

pexKOM. Hhm dH ce Bjiaziajiau, ocjio6o;iho ycxaBHHx

orpaHHqeH>a, hhhobhhi^h, kojh cy desycjiOBHO cxo-

jajiH no/i HêroBHM sanoBecxHMa, Shjih cy npHHyêHH

jia Bpnie aeroBy Bojty h na cynpox saKony. Ilora-

iKCH jeziHOM pajiH HSBpmeHja Bjia;i;ao4eBe Bo.ite, saKOHje 6ho xojihko odecBehen y o^HMa napozia, j;a cy

ra opraHH B.xacxH mofjih, nocjie, rasnxn n panH h3-

Bpmefta hhcxo CBOJe BOJLe. Je;i,HHO y xom cjiyâjy,

K'dji je BJiajiajian, 6no xaKO Besan YcxaBOM j;a je

Morao ns^taBaxH 4HH0BHHH,HMa cano saKOHHxe na-

pejiOe, 4HH0BHHu,H cy dHJiH ynyhcHH jia ce Kpehy

y rpaHHL ,aMa npasnor nopexKa. Ysjiiifm Bjiai];aoD,a

H3Haji Ycxasa, a ;i,p>KaxH HHHOBHHKe non saKOHOM,

xo je xaKO xemaK npodJieM jxa ra je roxoBO hgmo-

ryhe pemnxH. HcKycxBOM je noKasano jia. ce mhhob-

HHixH naJMBpmhe Besyjy saKOHOM OH;ia, KSiji BJiazia-

riau,, OJX Kora HMnyjic noOnjajy, dy;ie h cAm orpa-

HHîeH ycxf^BOM. H Koji Hac ce, npexia xoMe, caMO





156 CBET03AP MAPKOBH'H

saKOii onniTiiHaMa. Hocjie Tora, oji mux cy ce cse

BehMa jjxa,jh2iB'dmi ii caxvm MapKOBiiheBii cjieziOeHiiij, .

PajiiKa.iHa cipaHKa diiJia je oSpaaoBana on iteroBiix

Henocpe;i,imx yqeiniKa, c jenmiM aHTHdiipoKpaTCKiLM

nporpaMOM, Kojii je Oiio impaaên Beh y iiMeny lieHor

npBor .iHCTa „CaMoynpaBa . Kaji; je noêjia npona-

raH;iy sa ocTBapeH>e CBor nporpaMa, ona je y i^jxan

nyx yMpHJia o OTnop ne dnpoKpaTHJe Beh B,na;iaoiJia,

Ha Kora jxoTJie HHJe noMiinuBajia, h xaj je OTnop,

H3rjie;ia, 6vio tslko jaK na je ona, oji to jxo63i, CBy

na/KH>y na Bjianaoiâ odpainjia. Y MecTO jia ce ii

jâjBe 6opH npoTHBy 6ripoKpaTCKor cHcieMa, ona je

nonejia dopCy c BJiaz ;aoi;eM, HCTiwyhn ycxaBHO mi-

Taite Ha npBO MecTO. CyBiime je pano roBopiiTi-i c

HCTopiijcKor TjiGjiEmTd jejiHoj cxpaHu, Koja join

npnnana caztamibocTH, iinaK tojipiko je nsBecHO jia

ce ona, y CBOJoj eBOJiyi^njii, CBe Biime npexBapajia

y jenny nojiHTM^Ky cipaiiKy, Koja je CBojy panity

HanoBesHBajia na iâjimy one iicxe Jindepajine cxpanKe

ojx 1858., 3a Kojy je MapKOBHh xaKO Majio Mapno.

To npexanaite iberoBHx BJiacxHTHX yneHHKa y an-

depajiiiaaM najdojbe noKaayje, KaKO MapKOBHheB yxH-

i;aj, 6ap no.xHxiiHKH, HHJe hh npntoHJKHO 6ho xaKO

BejiHKii Kao mxo je BLeroB rjiac 6110.



X. - ftErOBA HMMHOCT.

CBeTosap MapKOBHh je yMpo npe HaBpmeHe

aBaneceT ocMe rojime. Y tom ce jio6\ tbk noHiiH>e

KHjH/KeBHa pajiiLa, a oh je Beh 6110 naimcao ToanKO

HjanaKa 11 pacnpasa j,Si cbii hhcv Morjii-i cTaTii hii ymecT CBesaKa rberoBiix cKym'LeHHx cniica. KapaKiepii-

CTimHo je ja y tiim âaHuiiMa n pacnpaBaMa neMa

HHHer noHeTHiiHEor: to cy pajoBii speaor HoseKa, kojh

je noTnyH rocno;iap CBOJe \fflcaH. JXa je iKHBeo 11 ;io

Hamnx jana, oh jaManno ne 611 Hanncao Hnrnxa

iDTO 6n iLeroBa (l)Haococj)CKa h noaiiTH^nca yBepeaa

ii3paHvaBa.:io jacHHJe n noTnymije, n y oOaiiKy :ie-

(|)HHnTnBHiijeM, nero „PeaiHn npaBau y nayun h

/KHBOTy H ,.Cp6nja na IIcTOKy . Ma ja nnane pas-

aiiHHii, OH H BpaHKo HMajy ly 3aje;iHimKy upiy ;ia

cy ce oCojima pa3BH.iii pano. — pannje, MOiKe Oiith,

HO Ma KoJH Ham jpyrn KftiiiKeBHiiK. Ko;i oSojune je

Beh y npBHM paj;oBHMa naunîa na Bn:ieao anxoBa

HHZiHBHjyaaHocT ; odojnua cy yMpjiH Mjiajn, y hctom

Jlo6j, y jBajeceT ocMOJ rojinmi; o6oJHij;a cy onaii

naonHii, n Koj oOoJHue je Ta nao;iHOCT H3rae;ia.ia

HenpHpo;iHa, Coaecna, Kao jia cy nncajH c rpo3Hn-

MaBOM '/KycTpHHOM TydepKy:io3HHx .;i>y;iH, Kojn rpaoe

mTO Binne Mory ozt CMpTii.

MapKOBiiheBa ce HHTeanreHunja ne MO^Ke cno-

pHTH, npeMja BncoKor panra HHJe Gnjia. Map-

KOBnh je HMao, aKo ce xaKO mo/KC pehn,f]£iîKY



158 CBET03AP MAPKOBH-K

CHCTpnHV, aaii pasBiijeHy ;io KpaJHiix rpannua. Oh

je 6p3p cxBaiao ii ;io6po naMTiio mio je HHiao.

ILeroBH cy TeopiijcKii HJiaiiuii, no npaeiLiy, â-

HKK II3B0HH, aaii, Kao xaKBii, iisBpcHii. y „Peaa-

HOM npaBixy neMa HHêr opiinmajiHor : imaK, ;i;aTH,

y TaKO ycKOM OKBiipy, xaKO nonpodaH, jacan h sa-

OKpyrjBCH nperaejL MaTepnaaHCTUHKe (|)iooco(|)HJe yCBHM H>eHHM npaBuiLMa, Morao je caMo hobck pexKe

cxBaT.iiiiBocTii. It>eroBii Haanmi o „PaaHiiMKOM IIh-

TaiLy'*, „^pymTBeHoj ii nonHTiiHKOJ CopGii y EBpo-

nn , TlapiicKoj KoMynii n o „Comijaaii3My inji.

jecy H janac jom najpaayM.TbHBHJe ii najnperjiejiHHJe

H, Ha Kpajy KpajeBa, HaJTannnje CTsapH na nameM

jesHKy coHiiaaiiCTHHKOM noKpexy. Ka;i roji je xpe-

6aao H3ao5KHXH ii oCjacmixH xy]ê nzteje, MapKOBnh

je 6uo cacBHM ;io6ap. â ce xxeo y xom npaBuypa3Bnjaxn, oh je Morao nocxaxn jeztan on Haj6o:bHx

nonyaapirsaxopa naine KftHiKeBHOcxn.

nnmyhn o namnM a;oMahHM cxBapnMa, MapKO-

Bnh je ocxao j:o6ap iân cxpannx counaancxHHKiix

micaua. Be3 HcxopnjcKor h KpHXH4Kor oceiiaH>a, oh

je HOHaBjLao 3a Cpdnjy oho mxo cy omi roBOpHJin

CBOJHM 3eMjLaMa, Koje HHcy 6ani xojihko an^HaeHa CpOnjy. Hnxao je koj MapKca ;ia na 3ana;i;y

KannxaancxH eiccnaoaxHiny paannKe, h OHja je XBp-

;iiio a;a je xaKO n y nac, ii aKo je, xy, yaory Ka-

HPixaancxa Morao a;o;ieaHXH caMO ^HHOBHnuHMa, kojh

HHcy nMa;iH Kannxaaa, a yaory paannna ceocKHM

ra3;iaMa, kojh nncy dnan hhhhjh najaMnnuH. Hnxao

je KOj; HepHHineBCKora Jia 6h aa Pyce dnao ;io6po

m o:ip'/Ke cboj Mnp, na KaKO ym hhcmo HMaan

ceocKy 3ajea.HHD,y 3eM,i3e Beh caxio nopo;iHMHy, Map-

KOBHh je npejiaarao ;ia npeo6paxHMO nopojiHHHy

3aje;iHHuy y ceocKy, ja Chcmo ce n xin Moran ko-

pncxHXH caBexoM HepHHmeBCKOBHM. y fteroBHM cnn-

CHMa xemKO he ce Hahn HJe;iHa Hjieja Koja nnje

jôOHBena MMxaHêM, Beh caMOCxaaHHM pa3MninjBaH>eM



IbErOBA AWIROCI 159

H onajKaaeM. Saxo H>eroBH cmicn ii mme vTiicaKHener HencKycHor, naxerHyTor, KitHniKor.

MapKOBPih je pacnoaarao ii3BecH0M Mohii yon-

iniaBaifca, Kojy je hgcto 3.:ioynoTped.i>aBao. ^Ba Tpii

âKTa 6ioa cy uy /lOBOjLHa ja n.sBene HinaBe xe-

opiije. Ha ocHOBy CTaTiicTH^Kiix noziaTaKa o hsbosv

jBa Hama apTiiKaa y TOKy oji Tpii roaiine, or kojiix

jBe plâBe, oh je roBopHo o nameM eKOHOMCKOM Ha-

aa^lOBaiby. Ha ocHOBy sa/tyacHBaiba cejBaKa y noje-

:iHHHM KpajeBiiMa, oh je roBopno o cxBapaay ce-

.ta^Kor npojieiapHJaxa. Ha ocHOBy lor (|)aKTa mio

cy ^HHOBHEHH iKHBe.jiH y BapoHiHMa, H fflTO cy

iiMyhnnJH or ftirx Tpoinn.iH cipane (Jf)aOpHKaTe, oh

je roBopno Ra, cy ce CBe Bapomn odoraxnae 30or

4HH0BHHKa, H RSi CBa TprOBHHa CJ.jmil CaMO HHHOB-

hhhkom ayKcyay. OBaKBa npexepana TBpêH>a aaaa

cy II lieroBHM najosdiL'LHHJHM cnncHMa H3r,Tie;i ne-

CBapennx na\i(|)cieTa.

CnocodHOCT peaoHOBaita HHJe Onaa y MapKo-

Biiha ocoChto pa3BiijeHa. HêMy ce ziemasaao rsl h3

napTHKyaapHiix nocxaBaKa h3bo;ih renepaane 3a-

Ka>y4Ke, zia naja y petitio principii, rsl onepiime

c aBOCMHCJieHHM xepMiiHiiMa Hxzt. HIxo je rjiaBHO,

OH Hnje 6ho y cxaity ;ia CBOje lueje r^skii y ro-

BOJLHO HBpcxoj Besii. HeMa BajLaj;a y nac nHcii;a

Kojii je cedH nemhe n oxBopennje npoxKBypenno, ii

xo, HeKii nyx, y hcxom H.xaHKy. Y q.xaHKy „CpncKe

OdMane , na jezinoM Mecxy, Ka/Ke rq. je „HapojiHO

cyBepencxBO — Hay3HJa ; na ;ipyroM, 3aMepa 3a-

KOHiiMa KHe3a MnxaiiJia mxo ce y aiiMa nopnqeHaêao Hapo;iHe cyBepenocxH, — a na xpeheM xBaan

xo naêao, jep ;iaje napojy Moryhnocx ;ia CBOJy

HMOBHHy „ynoxpe6jLaBa na oho mxo My je naJKO-

pHCHiije .^) -Je:iHo\i, oh he pehii ja je napoj ca-

cxaB.T>eH H3 napxHJa, h rsl cxora y CBaKOJ scm.-lh

1) IL R., I. 18. 32. 61.




BJiaziaTH Moê caMO jejina napxiija, a ne ii,eo Hapo;i.

Jlpyrn nyT, onex, nanaîahe brsljij napTHJcKv, TBp-

;iehH ;ia caM napo;]; xpeda jia, ysue y CBoje pyne Jip-

maBHy ynpaBy, KaKO „napTHJCKH panyHH He (5h ryiajiH

HapojlHe iiHTepece .^) y CBOJHM HJianixHMa oh je je;^-

HaKo j;oKa3HBao jxsl nam napo;]; CHpoMamn sdor hh-

HOBHiiKa, aaii TO My nnje niiniTa cMexajio na ynpHBaTHiiM nncMHMa TBp;iH jisl nam cejLaK, Kojii je

ra3;iia, neMa npoiHBy Kora jxa ce dynn cgm npoxHBy

cede caMa.-) PacnpaB.jLajyhn o npoH3BOHHOCXH hh-

HOBHHKa, cxaBjBao ce na jibsl cynpoxna rjie^ninxa,

ysHMajyhii y iicxom HJianKy, npBO, jir Oea h>hx npo-

H3Bo;iH,a ne dn dHJia „ycnemHa , na orjxsl jisl ohh

„3a npoH3BOêH>e niicy dam nyacHH .^) H xpeda

HMaxH na yny jiSi ose npoxHBypcHHOCxH najiasHMO

y ocHOBHHM, iiaêjiHHM nnxaftHMa.

KaKO je ORjiSi mofjio iicnacxH, ^.sl MapKOBHh

dyzte y nac XBajLen jom nonaJBHine 3dor CBOje „rBO-

3;i;eHe jiorHKe? Ona je, nsrjiejiaL, dnjia 3anaaceHa,

napoHHxo, y H>eroBHM nojieMiiHKHM craicHMa. Me^y-

XHM, y XHM ciiHCHMa, MapKOBiih je noKa3HBao .xen

nojieMHHKH xeMnepaMenax, aaii HHKaKBy ;xHajieKTH-

HKj BemxHHy. CBOJe MHnijLefte sacxynao je cHrypno,

o^lJiyHHo, Kypa/KHO, ajiii de3 HKaKBa .xyKcysa y ap-

ryMCHXHMa. Oh je dno Kao ohh Jbyjiii kojh na mc-

rjiany neMajy hh Majio cxpaxa, ajiH onex aaxo ne

yMejy jxa pazie ManeM. Y ceojoj no.xeiMHUH c fl-p

BjiajianoM 'BopêBnheM, MapKOBHh je ziodap KSijx

Toji xpeda noKa3axH Kypaac: cjiad k3ljx tojx xpeda

AaxH pa3Jior. IfceroB My npoxHBHHK npedauyje 3a

OHv MyBeny (|)pa3y, „zta My je CBejeztno BJia;âo yCpdHJH OdpeHOBHh hjih Opaaa Jocncj) . Ha to

MapKOBHh, y Mecxo jia. ce H3BHibyje, y mccto

;ia HOBjiaHH cBojy (|)pa3y, hjih dap Jia. je ydjia-

1) n. JX., I. 24, 97.

2) H. JX., VII. 63.

3) H. Jl., II. 114, 128.



BbErOBA JH^HOCT 161

^KaBa,ojiiroBapa on npnjiHKe obo: „JecTe, peKao

caM. Ha mTa? Pehn hy h onex Obo je Kao toh

Bpjio ;ô6po; to noKasyje oho caMonoysztaEbe Koje je

rjiaBHa BpjiHHa y nojieMHi],H. Ajih, na ;ipyroM je-

HHOM MecTy, Kdijx TpeCa jia ozi;roBopH aaniTo je oh

counajiHCT y jeztnoj seMjLH r;;e neivia pajiHHHKor

nHTaaa, MapKOBHh ce caBprneno ;taje sdyHHTH. On

oziroBapa ^la je „„HHTepHaLi;HOHajia odyxBaxHJia u,e-

jiOKynny jipymTBeny opranHsauHJy a ne caMO oji-

Hoc nsMeijj panHHKa ii Kannxajia , h jisl, y tom

CMHCjiy yaexo, pa/iHH^KO nnxaifce cxoJH „Ha z^neBHOM

pejiy y CBaKoj seMjLii . JX^jfrm pe^HMa, pajiHHHKO

nnxaite nocxojii koa nac y xojihko, y kojihko ce h

Ko;i; Hac MOJKe npHMennxn onaj ;i;eo pajiHHHKor npo-

rpaMa kojh ce cneij,Hajiiio pa;i;HHHKor nnxaita ne

THHe. IlpeMy CBeMy OBOMe, naMa ce hhhh jâ je

MapKOBiih caMO cxora cxeKao rjiac Bemxor ji}i-

ajieKXHHapa mxo je Oho o;i,BaacaH nojieMHâp, h mxo

nama nyOjiHKa HHJe 6Hjia y cxaH>y ;i;a H3Me% OBora

jlBOTSi npaBH pa3JiHKy.

Taj 40BeK KOJH je renepajiHcao oaaKo, a pe-

soHOBao jia6aB0, nncao je aeno, naK Bpjio jieno. Oh

ce HHJe cxapao jia jieno HHine. HjianKe h pacnpaBe

HHcao je Hcxo xaKO neycH-jLeno, Kao n raiCMa mxo

je HHcao, H xa HeycHjLenocx /lajia je HjeroBOM hh-

caH>y HeodHHHy jxpam: aoKJie ra nnxa, hobck HMa

yxHcaK Kao jxa ra nyje roBopnxH. fberoB je cxhji

jacan, npocx, o;i;pe})eH, Henocpe/i;aH, cxhji jenHora

HOBCKa KoJH HHine 3axo mxo HMa nemxo na KajKe,

H KOJH TO Kasyje ojiwdx, 6e3 ycxe3aH>a h u;H(j()paH.a.

IberoB je xony rjiaBHOMe zô6ap: Mnpan a oxcenan,

Kao y jennor HOBeKa kojh 3Ha na HMa npaBo, h

KoJH ce He 6oJH na ra hko MOiKe ho6hxh. Y HOJie-

MHKana oh HHJe 6ho xaKO cxpacxan Kao mxo ce mh-

cjih; CBOJHM HpoxHBHHU,HMa HHJe pcKao hh necexH

neo OHHX yBpena h norpna Koje ohh H>eMy; ajiH

Hx je y3HMao c Bncnne, roBopHO hm xaKo Kao na11



1G2 CBET03AP MAPKOBHll

OHH He 3Hajy hh ejieMenxe OHora o neMy nnmy, h

TO aa;iHO OMajioBajKaBaifce Chjio je hgkh nyx VBpe^-

jLiiBHJe HO HmTa jzpyro. To aeroBO noxnyno caMO-

uoysmtbe H Ta H>eroBa jacHOCT y H3JiaraH>y Jionpn-

nenn cy naJBHine, xe ce ciBopHjio MHinjLeH,e jâ oh

HHine Y6QjiJhiiB0. Oh je nsrjiejâo ;ipyrHMa y6e;i:jLHB,

He 36or Tora niTO je CBOje MnnuLeae yneo jxa odpa-

3JI05KH, Beh 3dor Tora nixo je caM y cBoje MHinjbeH>e

6e3ycjioBHo BepoBao.

Kao HOBeK, MapKOBHh je Gho HCKpen, ocexjLHB

HaK H HeaâH, aM6Hij,H03aH, eneprHHaH, h Bpjio Ky-

pancaH. tberoBa je HCKpenocx dnjia ancojiyxna: oh

BajLana nnje Hamicao Hnjej^ny pen, y Kojy HHJe

BepoBao. H3BecHe cy fteroBe xBpzime xaKo KOJiocajine

jl3i ce Mory oOjamiBaBaxn caMo ncpcpeHomhy Koja

rpaHHHH HaHBHomhy, aKo nehe jxsl ce odjaniftyjy

npocxHM mapjiaxancxBOiM. EberoB npej],jior zta ce

yKHHe OnpoKpaxHja, jia ce 3eMjLa m onmxHHH, jâ

ce ssijxi^mvL y cnaKOM cpe3y caMo jeîan cyjiHJa nazi

KOJHM He 6ii dHJio HH Anejiau,HJe hh KacauHJe, ji3l

ce KHe3y ozi,y3Me Veto y sanoHonaBcxBy, ;xa mhhh-

cxpe dnpa CKynmxHHa, jia. onmxHHa ne Mopa Bp-

mHXH zip/KaBHe 3aK0He, aKo nehe inji.,

— CBe je xoPi3rjie;tajio xaKO zipcKO y xpenyxKy Kaji je HspeneHO,

;ia je xaKse npeâore Morao H3Hexn caMO onaj kojh Oh

y HiHxoBy cnacoHocHocx roxoBO Oe3a3JieHO BepoBao.

ffi>eroBa je ocex.-LHBOcx Onjia ynpaBo Oojiecna. Oh

y jeîHOM miCMy Bean obo: ^.Ja caM, Kao mxo cxe

Beh npHMexHjiH, cxpauiHo paszipamen. Ilpn Mojoj

Be.xHKoj ocexjLHBocxH xaKo je cxaae npaBa Co.iecx...

Kojx Mene ce H3 ocexjbHBOcxH pasBHJajy one ropae

dojiecxH: Kanpnu h iânjipjLHBOCx. ycji>e;i xora ja

Mory ji'd HpoHa^CM y HajneBHHHJoj ciBapn yBpe;iy,

jLyxfty H xaKo mxa ; Mory jisl HanaztHCM h HsrpztnM

MOBCKa 3a HHmxa, h KaKO CBaKH Kanpnu; 6p30 npo-

.:ia3H, xo MHM npoi)e xo Moxienxano pacno.xo}KeH>e

Hacxyna peaKunja, ja xa;i;a nponajiasHM y cbojhm



ttErOBA .IH^HOCT 163

nejiHMa H one yBpejê Koje HiicaM yHimiio, ii to Me

oEjxsi CTpamno 6o:ie... ^) H Majio ziouHHJe: ,^....CTBapii

KOJe ;ipyni ne 6ri hh npHMeTiio, hjih ne 5h na ibiix

HH rjiasy oCpHyo, Mene cTpamno zinpajy. To je do-

aecT oj Koje ja caM HaJBiime naTiiM . Oh je ocehao

noTpedy CHMnaTiija. Oh je BOJieo npnjaTejLe, napo-

HHTO ^pIIjaTeJbHê. Oh je yacHsao y acencKOMe ;ipy-

niTBy; naK ca sKenaMa, npeMa KOJHMa nnje miniTa

HapoHiiTO ocehao, Morao je Bozm pasroBapaxK nAonncHBaTH ce. To ;];pyroBaHê ca ^KenaMa najdoibe

;tOKa3yje H>eroBy HejKHOCT : ÔBeK, kojh HHJe can Kao

mmsi MeK, MOJKe ^Kene BOJiein, ajin npyroBaiH c anMa

nehe HiiKa;i. HeKe H>eroBe nosHanime, Koje cy, Kao

CTy;],eHTKnH>e y Unpiixy, y jipyJKOn ca cpncKHM i)a-

^HMa, nonejie ryOHTH CBOje ;xoMalie BacnHTaae, XBajie

My ce, y je^HOM nncMy, KaKOHiicy BHme „HeHvHe ,

KaKO cy „cypoBe ht;^. jÎapKOBiih iim o;];roBapa îxa-

BOM noxBajioM nejKHOcTH: „He/KH0CT ja cMaTpaM...

jxa. je TO ncTO niTO n pasBHJena oceTJLHBOCT n Ka;i;

KameM 3a neicor noBCKa m je Heman, yBCK pasyMCM,

jXQ. je Ko;z HOBeKa ocehaibe BeoMa pasBHJeno. /IpsKiiM

m je TO yBCK Bpjiima, a HHKaKO nopoK iliii Mana .-)

Kao npniaTCJLMapKOBHh je Mopao Ohth CecnpeKO-

paH. Be3 Tpymi sacHCTn npeMa jipyroBHMa, npBii

roTOB ja noxBajiH uito roji h>hx sajBa, naBajByjyhii

Ha ftHX jejinaKO ;ia mTO snuie y-ie, hckh nyT, ncTHHa,

npraB, a.iH HiiKa;i ayTopHTapan Kao na np. -jezân

MiweTiih, sKiiBehn c H,HMa y jejiHoj Maao qepramKOj,

a^H, iniaîe, TaKo cp;T,a-iHOJ KOMymi, MapKOBHh je y

CBOJojcpenHHii 6no ne caMO ueiten Beh n boj^ch.

Ohh Kojn ra nncy nosnaBajin hhthmho, HHcy Morjiii

HH cjiyTHTH KOJiHKO je y Tor comia.jiHCTHHKor TJiam-

aTopa OiiJio /KCHCKe oceTjBHBOCTH n MeKohe. ioM

upTOM PboroBa KapaKTcpa Moran On ce odjamftaBaTH

1) Il3 HeoojaBJbene npenncKe.

2^ Il3 HeooiaBJBene npenncKe.^

11*



164 CBBT03AP MAPKOBHH

H HeKH MOMeHTH y aeroBOM nncaifcy. Ha np. ona

o^lBpaTHocT npena jipjKaBH h y onnixe npena CBHMa

BehHM opraHii3aii,HJaMa, Koje ce jipme cxeroM a ne

jLydaBjLy, oho huhjihhho onncHBaTte name aajipyre,

ona jKejLa, najsa/t, jxa, ce jipmaBa pasdnje na Maite

rpyne, y KOJHMa he ce cbh HjianoBH Mohn HSMe^y

ceOe 3HaTH — h BOJiexH....

Taj HOBeK c xaKO MeKHM cpij,eM dno je Beona

aMCHLi,H03aH. Oh HHJe mejieo BejiHKa SBafta h BejiHKe

njiaxe, ajin je BOJieo jiSi 6yjiQ nonyjiapan. Oh, kojh

je jiaKO noOTOCHo MHHHCTapcKe ycnexe hckhx cbojhx

BpmH>aKa, dno je Bpjio oceTjLHB na one penyTaij,HJe

Koje cy ce cxBapajie y Kpnjiy OMJiaîme. Y nojie-

MHKaMa c 0MJiaji;HHCKHM Bo^HMa, OH je noKasHBao

BHine paaîpameHocxH ho odHHHO, h, HeKH nyx, xa

je paa/ipasKeHocx narjie^tajia nspas jKencKe capeBan-

BocxH. Ilonex, hphjihkom je^Hor OMjia;],HHCKor dan-

Kexa, Ha cxojnmy jia roBopn, oh je Morao HsroBO-

pHXH caMo HeKOJiHKo pe^H, jep ce na npBo „5KHBeo

3arpi;Hyo jejiimm HepB03HHM cmcjcm oji, pajôcxH. Ohce o;];bojho oî; jinSepajimix Bofja h noKymao jxsl

oOpa3yje je;iHy nosy, pa^xHKajmy cxpaHKy H3 BPime

pa3jiora, ajiH jejiem je oa thx pa3Jiora 6ho h xaj,

inxo je xxeo jiSi HMa hhcxo CBOJy cxpaHKy, jia, Ma h

y Hajy/KCM Kpyry 6jjiq npBH. Oh je, y ocxajiOMe,

HMao cedH xaKO Jieno MHmjbeme jiSi je jipjKao jisi

Mome dHXH u,eHxap. Oh je nncao xaKBHM xohom Kao

aa OH je/tHHH 3Ha mxa xpe6a CpdnJH. CBHMa hh-

xaHiHMa, H Koja je 3Hao, h Koja mije, HMao je yCBaKO ;iio5a roxoBO MHnijbeiLe. Oh ce jionncyje c

HCKHM CBOJHM n03HaHHU,aMa BaCHHXaHiy, H H3 XHX

ce iberoBHx nncaMa bh;i,h Jia o Bacnnxaay Hiije

npo'iHxao HHJcAHo 03dHjbHHJe jxejio; oh roBopn ca

CBHM ayXOpnxaXHBHO O JienOJ KH>H3KeBH0CXH, H aKo

3a Hjy HHJe HMao ocehafta, — a, jezi,Hor xpenyxKa,

H3rjie;];ajio je jxo, he ce c hcxom najiJiejKHOCXH Oa-

HHXH H Ha HHxaH.a arpoHOMCKa.



ftErOBA ^H^HOCT 165

y ciyacdy CBOJe aMfeuiije MapKOBiih je CTaBHO

pexKy eneprHJy. Hhm je iisrydHO ap/KaBHy noMoh,

OH ce BpaxHo y CpCnjy h yjiexHO y npaKTHHan pa;i

y npaBOM CMHCJiy penii. On Tor TpenyiKa na Jio

CBOJe CMpxH, o;i; 1870 ;io 1875, oh ce HHJe o;iMapao

ceM y saxBopy hjih y nporoHcxBy, ann h tsljisl oh je

jeziHaKo 4Hxao n nncao. Y cxodo^H, nnje mi je;iHor

4aca Cho Ces CBora .xHcxa. 4hm Oh jejan dno aadpa-

ften, Kpenyo dn jpyrn, h CBe cy xo On^xn vXhcxobh

Koje je HoraaBHxo oh zipacao. Oh je HMao capajiHHKe

3a HOBocxH, ;ionHce, CKynmxHHCKe nsBemxaje, aan

cy roxoBO cbh Hjianun Cn.xn fteroBH. KOcXHKa je 6njia

KCXHîHa HjeroBa pa;ia bh^h ce no obom npHMepy.

y „Pa;ieHHKy sa 1871., 1 jyna Hsnaaan HJianaK

„norHdHJa IlapncKe KoMyne : 3 jyna „FeLjimmKO

nHxaH>e ; 5 jyna „napHCKa KoMyna ; 10 jyna „Haina

y;ipy/KnBaH>a ; 12 jyna „Hain Ekohomckh Hanpe;i;aK .

y H>eroBHM „Il,ejioKynHHM ^ê.xHMa xh Mjanun, nann-

caHH y xoKy o;i ;i,Be ne.nejLe, H3Hoce npeKo j,eBex

mxaMnaHHx xaCana. Hope; xora MapKOBHh je bo;iho

xaKBy Be:iHKy KopecnoH;ieHHHJy, KaKBy cy ceM H>era

Bo;];naH caMo ByK n ZXocnxnje.

AaH HjeroBa pa;iH5a nnje dajia orpamweHa na

HHcafte HjianaKa n micaMa. 3a BpeMe CKynmxHHeozi; 1873., pe;iaKii,nja aeroBe „JaBH0cxH dnna je

npaBH mxaO xaziamfte Kpajae jieBHue. MapKOBnh je

oOHJiaaHO nocjiamiKe, mbslo hm Hjieje 3a npejiJiore

H HHxepnejaunje, dynno irx npoxHBy B.xa;];e, Kojoj

je Haj3a;i xo.xhko ;ioja;iHO na My je ancx sadpannaa,

a H>era npnxBopnaa. Hcxo je xaKO yjiexao h y no-

CeXOBe cnOeT>ainHje noanxHKe;

3a BpeMe cBor HsrHan-cxBa 1872., y yrapcKOJ, oh je cnpoMao ycxanaK y

XepueroBHHH, h nxenao noOnxH sa xo Knesa HnKoay.

BojLe je no3Haxa H>eroBa panaa na 0CHHBaH>y npn-

Bpenmix ynpy/Kefta: Kon nosnaxe „noxpomH>e oho

je He caMo jenan on onOopHima, nero n Hponasau

y njâny, c npnnacaHOM MajcxopcKOM KeH,ejL0M. To



166 CBET03AP MAPKOBHTR.

je 6iio jejiaH HeMHpan ;iyx, kojh mije Morjio HnniTa

CJIOMHTH, KOJH je Hocjie saTBopa HJiH nporoHCTBa

nacTaBjbao CTBapn ynpaBo xaMO rjie, hx je 6iio npe-

KiiHvo, H KoJH ce ocehao yxyqen caMO OHîa, ksljx

HHJe HMao TaKaB nocao „kojh Oh ra CBor odyseo .^)

Cboj nocjie;^H>H jihct „OcjiodoêH>e Kpenyo je no-

jiyMpxaB; Kaji je no caBCTy npnjaxejba nomao y

/J,ajiMaLi,HJy na jieneite, dno je xaKO cjiad zia je na

nyxy yMjoo; nocjie^tita My je pen dnjia, aa mejiH

BpaTHTH ce y CpCnjy m npo^^yjKH pa;i.

Beh ce h3 OBora bh;i;h na je MapKOBnh Oiio

peTKO KypajKan 40BeK. Jom Eao âK Hanncao je

iemy KpiiTHKy na naMecHKHKH ycxaB, sa Kojy je mo-

rao 3HaTH ynanpeji jia he ra cxaTH djiarojêjaaa.

IIo noBpaxKy y Gpdiijy, OTBopiio je dopdy h c BJia-

JXOM H C OMJia^HHOM. K'dJi CQ J3M.Q JlEi je y OiMJia-

ztHHH dHJia npuKynjLena CBa Mjiaiâ HHTejiHreHLi,HJa,

jenan HecBprneiiii })aK Kao CBexosap MapKOBnh mo-

pao je HMaTH orpoMHO caMonoysâffca, Ka^ ce pemiio

jxsl je HanaziHe. H aKO je Tazi;a jiii6epajiHa cTpaHKa

HMajia 3a cede Li,eo napozi;, MapKOBHh ce onex oji-

BajKHO jxa. caM c HCKOJinKO âKa ocnyje HOBy, pa-

;ii'iKajiHy cxpaHKy iipoTrmy lie. H;];oje Koje je sacxy-

nao HHcy ce Morjie nonacxH hh BJiacxn hpi nydjiHUH.

lioji HaMccHHHKOM BjiaôM, Koja je Beh ii npocxor

„OMjiazi,Hima cMaxpajia 3a onacao cxBopeiLe, oh ce

H34aBao 3a KOMyima h dpaniio HapHCKy KoMyny.

FoziHHe 1873., Ka;^ cy ce name cxpaHKe xaicMn^HJie

y ^HuacxHîKoj cepBHJinocxH npcMa je^HOM MjiajiOM

Bjiajiaouy, înje je noBopetbe xck BajLajio 3a;j;odHxn,

MapKOBHh je j];oKa3HBao â Hapo^Ha CKynmxHHa HManpaBO 3()ai;pixH Knesa, nomxo ra ona h dnpa. Ako

ce c jcAHe cxpane nnje Oojao Bjiaê, — c Jipyre,

HHJe jiacKao ini jaBHOM MHeiby. Oh je omxpo Kpn-

xHKOBao Hanejio Hapo;j[HocxH, Koje je xazta (5hjio xaKO

1) Ha Heo6jaBJfceHe npeiiHCKC.



ftErOBA JLH^HOCT 167

nonyjiapHO, pi

ycpe;^ OMJiaîHHCKoro;tynieBjLeH>a TBp-

^Ho 3a Be.iHKy Cpdnjy m je neocTBapjLHBa Mera-

jiOMaHCKa dyâjianiTHHa.

Us CBera OBora HsimasH zia je MapKOBiih dno

MHoro BehH KapaKTepoM Hero yMOM. fberoBe nîeje

HHcy 6HJie HH ;iOBOJLHO opHrHHajme im ;iobojlho

xaHHe. Oh HHJe HMao hh Mohn npoMaTpaaa, hh

KpHTHHKa ;iyxa, hh crpacTH sa hcthhom, hhyomnTe HaynnnHKHx CKpynyjia. Ajih oh je dno oji

OHHx KOJH cy y CTaH>y â Bojie Hzi,eje, m ce H,HMa

ojiymeBe. Oh je BepoBao y coD,HajiH3aM, h to xaKo

CHJiHo â je, noji jipyrHM npHjipmaMa, Morao no-

cxaxH H>eroBHM MyqeHHKOM. KoA nac je to 6ho je-

jlHHCTBeH npHMep jioKTpHHapa, KoJH CBOJe npHHH,Hne

CTaBjLa He caMO HSHan jihhhhx HHTepeca, nero h

H3Ha;i; HHTepeca CBOJe seMjLe, jep CBOJe npHHu,Hne

CMaTpa Kao neniTO ojx onmTe BpejinocTH, a HHTepece

CBOJe 3eMjLe Kao nernTo jioKajiHO h npojia3HO. Ta

Bepa y Hzi;ejy 6Hjia je o6jia;i;ajia anne tojihko Jia

HHJe BHjieo Hpenone h 6ycHJe, KOJHMa je aeroB nyT

Cho Hocejan; jxsl HHJe ocehao yjiape, kojh cy ca cbhx

CTpana na h> uajx^mi, h jiq. y Baxpn CBor ojiymeB-

jLCfta HHJe HH onamao KaKO My jKHBOTna cnara cbc

BHine onaoia. Y OBaKBoj 3eMjLH Kao mTO je Cpdnja,

MapKOBHh je, ca cbojhm (f)aHaTH3M0M Hzteje, 4Hhho

yTHcaK jejiHor CTpaHu,a, je;iHor noBCKa kojh je h3

PycHJe jôneo ne caMO HepHHuieBCKOBe HpHHu,HHe

Beh H HemTO ozt TeMHepaivieHTa aennx mhcthhhhx

peBOjyD,HOHapa. H oîHCTa to je dHJio jeîHO „4yitH0-

BaTO caHjajio , Kao ihto Illnjiep KajKe 3a CBoraMapKH3a nosy.

J









m

340.3

M3J6

Jovanovid, Slobodan

Svetozar Markovi^

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY



Documents

Slobodan Jovanovic-O Svetozaru Markoviću