SLUČAJEVI SUI GENERIS.docx

UNIVERZITET CRNE GORE

Pravni fakultet Podgorica

Tema:

SLUČAJEVI SUI GENERIS

Nastavnik: Student:

Prof. dr Ranko Mujović Bjelajac Marija

Doc. dr Bojana Lakićević - Đuranović Broj indexa: 2011/90

Predmet –Medjunarodno javno pravo

Podgorica, septembar 2014.

Bjelajac Marija Slučajevi sui generis

Sadržaj:

Uvod …....................…………………………………….…………………...........3 Sveta Stolica (Vatikan) …………………………………………..……..………….3 Tajvan (Formoza)...................... …………..…………………………………...…5 Pridružene države i zajednice država……………………………………….........6 Asocijacije država.…………………………………………….….…………………7 Malteški viteški red…………………………….....…….…….…………….……….9 Zakjučak …..…………………………………………………..………………..….11 Literatura……………………………………………………………………….…..12

2


Sui generis je novolatinski izraz koji u doslovnom prevodu glasi "svoje vrste" , a označava da

je nešto jedinstveno po svojim karakteristikama. U pravu sui generis jeste stručni izraz koji se

koristi za identifikaciju pravne klasifikacije, koja usljed svoje jedinstvenosti ne može biti

uključena u širi koncept.

Slučajevi sui generis, o kojima ce ovdje biti riječi, su subjekti medjunarodnog prava, koji se

zbog svojih specifičnosti i jedinstvenosti ne mogu poistovjetiti sa drugim subjektima. To su

slučajevi sa posebnim položajem, kako u istoriji, tako i danas. Slučajevi sui generis kojima

cemo posvetiti posebnu paznju su:

1) Sveta Stolica (Vatikan)

2) Tajvan (Formoza)

3) Pridružene države i zajednice država

4) Asocijacije država

5) Malteški viteški red

Sveta Stolica (Vatikan)

Izrazi Vatikan, Vatikanski grad i Sveta Stolica se često koriste kao sinonimi. Medjutim,

izmedju njih, kada ih posmatramo iz pravničkog ugla, može se povući jasna razlika.. Vatikan,

ili Vatikanski grad predstavlja teritorijalni entitet, dok pod izrazom Sveta stolica

podrazumijevamo samu Rimsku Katolicku Crkvu.

Vatikan je osnovan 1929. godine Lateranskim ugovorima1, kao ostatak mnogo veće Papske

države, koja je postojala sve do 1870. godine, kada je aneksijom Rima od strane Kraljevine

Italije, automatski nestala Papska država. U preambuli Lateranskih ugovora iz 1920. godine

kaže se da je Vatikan konstituisan iz dva razloga:

1) da bi se riješilo Rimsko pitanje koje je iskrslo aneksijom Rima 1870. godine;

2) da bi se obezbijedila nezavisnost Svete Stolice i omogućilo njeno djelovanje na

medjunarodnom planu.

Lateranski ugovori sastoje se iz tri dokumenta2:

1 Lateranski ugovori je naziva za tri medjunarodna ugovora koja su sklopile Kraljevina Italija i Sveta Stolica 11. Februara 1929. i time riješile takozvano Rimsko pitanje. Potpisani su u Lateranskoj palati po kojoj su i dobili ime.2 U ime Svete Stolice Lateranske ugovore potpisao je državni sekretar kardinal Pietro Gaspari, a u ime Kraljevine Italije Benito Musolini.

3


1) Političkog ugovora- kojim je Italija priznala nezavisnost Svete Stolice nad područjem

države Vatikana, koja je time uspostavljena kao poseban subjekt medjunarodnog

prava, na čelu sa Papom kao državnim poglavarom.

2) Konkordata- kojim se uredjuje položaj Katoličke Crkve i Katoličke vjere u Italiji.

3) Finansijske konvencije- koja je ustvari konačna nagodba u vezi potraživanja Svete

Stolice za gubitak svog državnog područja i imovine.

Atributi državnosti podijeljeni su izmedju Vatikanskog grada i Svete stolice. Medjunarodne

ugovore sklapaju i Vatikan i Sveta stolica. Na primjer Vatikan je potpisnik Mdjunarodnog

ugovora o pšenici iz 1956. godine. Sa druge strane Sveta Stolica je ugovornica Bečkih

konvencija o diplomatskim i konzularnim odnosima, Konvencija o pravima oružanih sukoba i

mnogih drugih. Takodje, Sveta stolica ima diplomatske odnose sa više od 170 država svijeta,

od kojih sve nemaju većinsko katoličko stanovništvo. Sveta stolica ima stalnu posmatračku

misiju pri Organizaciji Ujedinjenih Nacija od 1904. godine. Punopravna je članica

specijalizovanih agencija Organizacije Ujedinjenih Nacija kao sto su: Medjunarodna agencija

za atomsku energiju, Svjetski poštanski savez, Medjunarodna unija za telekomunikaciji i dr.

Pored ugovora koje sklapa kao svaka druga država, Sveta Stolica i posebne dvostrane

ugovore sa drugim državama pod nazivom konkordati. Njima se uredjuje polozaj Katoličke

crkve u državi potpisnici ugovora.

Dio doktrine medjunarodnog prava smatra da je Katolicka crkva nosilac medjunarodnog

subjektiviteta Svete Stolice. Takodje smatraju da njen subjektivitet derivira iz religiozng i

spiritualnog autoriteta crkve i da ne postoji materijalna veza sa vatikanskom teritorijalnom

enklavom.

Ovom problematikom bavio se i Kelzen koji smatra da je Vtikanski grad ograničen

odredjenom teritorijom i da ga ne mozemo poistovjetiti sa crkvom, koja nije vezana za

ogranicenu teritoriju. To bi značilo da je teritorija Vatikana, kao i svake druge države,

ograničena, dok je teritorijalna sfera Rimske Katolicke crkve neograničena. Bitno je naglasiti

da o ovom pitanju nema zvaničnog stava medjunarodne zajednice.

Sto se tiče Vatikanskog grada, njega bi najbolje mogli okarakterisati kao mini ili mikro

drzavu. Prostire se na 44 hektara i ima nesto vise od 800 stanovnika. Vatikan je sjediste Pape

koji je tehnički apsolutni monarh, jedini u Evropi- sto znači da ima potpunu zakonodavnu,

izvršnu i sudsku vlast. Bira ga na doživotnu funkciju kolegijum kardinala. Što se teritorije

tiče, osim enklave okružene gradom Rimom, Vatikan posjeduje i niz eksteritorijalnosti unutar

4


Italije koji su u vlasništvu Svete Stolice i imaju sličan ekstrateritorijalni status kao i

diplomatska i konzularna predstavništva u nekoj zemlji. 3

Stanovništvo Vatikana ima dvojno državljanstvo, državljani su Vatikana, a istovremeno su i

državljani države iz koje dolaze. To znači da je njihovo državljanstvo funkcionalne prirode.

Više od polovine vatikanskih državljana čak i ne živi unutar Vatikana, već zbog svog

zanimanja, pošto je to uglavnom diplomatsko osoblje, žive u različitim zemljama svijeta.

Nepostojanje stalnog stanovnistva jeste jedan od osnovnih razloga zbog čega Vatikan ne

možemo okarakteristi kao državu.

Pored toga sto ga ne možemo okarakterisati kao državu, sa druge strane, Vatikan ne moze biti

kvalifikovan ni kao medjunarodna organizacija u smislu subjekta medjunarodnog prava.

Razlog za to je struktura Svete Stolice kao organizacije Katoličke crkve.

Elementi medjunarodnog subjektiviteta Svete Stolice najpribližnije mogu se okvalifikovati

kao amalgam. Pod amalgamom podrazumijevamo spoj elemenata subjektiviteta svojstvenim

državama sa jedne strane, a i medjunarodnim organizacijama sa druge.

Tajvan (Formoza)

Tajvan je ostrvo u istočnoj Aziji. Zajedno sa susjednim ostrvima Peskatori, Kvemoj i Metsu/

funkcioniše kao de fakto nezavisna država koja sebe naziva Republika Kina. Medjutim,

trenutni položaj Tajvana najbolje možemo shvatiti ako se vratimo unazad, kroz istoriju do

1885. godine, tj. do potpisivanja Ugovora iz Šimonosekija.

Ovaj ugovor potpisan je izmedju Kine i Japana. Njegovim potpisivanjem Tajvan je cediran

Japanu. Na ovomo strvu Japan je vršio suverenu vlast do 1945. godine. Tada je potpisan

Mirovni ugovor sa udruženim savezničkim snagama4 i odrekao se svih prava u odnosu na

Tajvan. Medjutim, nije naznačenu u čiju korist se Japan odrekao tih prava.

Nakon toga dolazi do gradjanskog rata i revolucije u Kini. Na jednoj strani bile su snage Mao

Ce Tunga, koje su odnijele pobjedu, dok su na drugoj strani bile snage pod vidjstvom Čang

Goj Šeka, poznatije kao snage Kuomitanga. Pošto su snage nacionalističke stranke

Kuomitanga pretrpjele poraz od strane komunista u gradjanskom ratu, sklonile su se na ostrvo

1949. godine.

Do 1971. godine vlada na Tajvanu predstavljala je cijelu Kini u Organizaciji Ujednjenih

Nacija. U medjuvremenu rastao je uticaj Narodne Republike Kine, koja je prekinula sve

3 Na primjer Castel Godolfo- ljetnja papska rezidencija, Bazilike u Rimu. Palate i druge zgrade.4 Izuzev Sovjetskog Saveza i Kine

5


službene odnose sa Tajvanom. Generalna Skupstina Organizacije Ujedinjenih Nacija donijela

je rezoluciju 2756 kojom je priznala pravo Narodnoj Republici Kini da zauzme mjesto u

Organizaciji UN-a, a Tajvanske vlasti su isključene iz Organizacije. Ova izolacija nije

spriječila privredni napredak Tajvana, sta više- Tajvan je postao jedna od razvijenijih zemalja

Azije sa jako viokim bruto društvenim dohodkom po glavi stanovnika. Zadnjih godona

Tajvanska privreda biljezi visok, ako ne I spektakularan rast.

Iako Tajvanske vlasti vrše potpunu kontrolu nad ostrvom od 1949. godine- od

ustanovljavanja Narodne republike Kine, u smislu medjunarodnog prava Tajvan ne

predstavlja državu. Pozicija Tajvana najbliže bi se mogla okarakterisati kao nedržavni

teritorijalni entitet koji je de jure dio Narodne Republike Kine, ali je de fakto pod posebnom

administracijom. Medjunarodna zajednica Tajvan odnosno Formozu smatra sastavnim

dijelom Narodne republike Kine odnosno jednom od njenih provincija.

Kada govorimo o Tajvanu, ne možemo a da ne pomenemo uticaj SAD-a. Sjedinjene

Americke Države smatraju da je vlada Narodne republike Kinejedina legalna vlada, te da je

Tajvan u stvari samo kineska provincija. Takodje smatraju da Kinezi sa obje strane

Tajvanskom moreuza predstavljaju jednu Kinu, kao i da je Tajvan sastavni dio Kine.

Medjutim, ovakav stav SAD-a nije razlog da ne oidržava ekonomske i kulturne odnose sa

Tajvanom.5

Pridružene države i zajednice država

Pod pojmom pridruženih država podrazumijevamo države koje su u svom statusu stekle

elemente unutrašnje nezavisnosti, ali sa skoro potpunom zavisnošcu od neke druge države po

pitanju medjunarodnih odnosa i odbrane.6 Obično postoji zavisnost od metropole.

Pridružene države svoj nastanak vezuju za dva razloga:

1) Maloj teritoriji i neznatnom stanovništvu koje ih ograničava u samostalnom vodjenju

medjunarodnih odnosa i odbrani.

2) Postepenoj dekolonizaciji- pa se status pridružene države moze posmatrati kao

prelazna faza ka potpunoj dekolonizaciji.

U praksi ima dosta primjera gdje se kolonija, koja je bila pridružena država, u potpunosti

osamostaljuje od svoje metropole. Na primjer Antigva, Moric Sent Kic, Dominika, Sveta

5

Ekonomski i kulturni odnosi sa režimom na Tajvanu obavljaju se kroz nevladinu organizaciju Američkog instituta na Tajvanu.6 M. Kreća. Beograd, 2010. Medjunarodno javno pravo. Str.157.

6


Lucija, Sveti Vinsent, Grenada- sve su bile pridružene države Ujedinjenom Kraljevstvu, a

kasnije su stekle potpunu nezavisnist, sto znači da su pridružene države bile samo tokom faze

dekolonizacije.

Danas status pridružene države imaju Kukova ostrva7, koja se nalaze u zajednici sa Novim

Zelandom. Predstavljaju skup od petnaest ostrva u južnom Pacifiku. Imaju oko 20 000

stanovnika i prostiru se na površini od 240km2. Kao što možemo vidjeti imaju jako malu

površinu i broj stanovnika, što opravdava njihov status pridružene države. Kukova ostrva su

samostalna, suverena država u slobodnom vojnom, ekonomskom i političkom pridruženju sa

Novim Zelandom. Ova ostrva imaju vlastitu upravu, ali i specijalno partnerstvo sa Novim

Zelandom. Stanovnicima Kukovih ostrva omogućeno je dvojno državljanstvo i mnogi od njih

se odseljavaju na Novi Zeland ili Australiju.

Asocijacija država

Pojam asocijacija država obuhvata razne oblike udruživanja. To može biti sve od

konfederacije pa do posebnog oblika udruživanja poput Britanske zajednice naroda ili

Komonvelta.8

Komonvelt9 je udruženje nezavisnih država širom svijeta od kojih je većina nekadašnji

članovi Britanke imperije.10 Ovo udruženje je labavog karaktera, i članice, kojih trenutno ima

53, mogu da napuste Komonvelt kada god požele. Isto tako zemlje koje izraze želju da

postanu članice ove asocijacije država, to mogu postati, bez obzira na svoju istorijsku

povezanost za Britanskom imperijom. Palestina I Jemen su podnijeli prijavu ya članstvo, dok

se sličan potez očekuje od Mijanmara, Izraela, Jordana I Alžira.

Na čelu Komonvelta nalazi se britanski monarh, trenutno kraljica Elizabeta II. Ona je simbol

jedinstava Komonvelta i nema neku stvarnu moć, a zajednička lojalnost kruni, jeste jedan od

osnovnih povezujućih faktora članica. Većina ćlanica ima svoje šefove država, dok njih 15

priznaje britanskog monarha kao vodju. Na čelu Sekretarijata Komonvelta, preko kojeg

članice ostvaruju medjusobnu povezanost, nalazi se Generalni sekretar, a sjedište im je u

Londonu.

Članice Komonvelta zajedno imaju 1,9 milijardi stanovnika, što znači da je oko 30% svjetske

populacije u Komonveltu. Najmnogoljudnija je Indija, a najmanje stanovnika ima Tuvalu-11

7 1773. Godine na Kukova ostrva pristao je Džejms Kuk (James Cook), po kome su ostrva i dobila ime.8 Engl. Commnwealth9 Pojam Komonvelt je prvi put upotrijebio Oliver Kromvel 1649.10Izuzetak su Ruanda I Mozambik- koje nemaju veze sa kolonozacijom od strane Velike Britanije.

7


000. Najistaknutije članice Komonvelta, pored već pomenute Indije, svakako su Ujedinjeno

Kraljevstvo, Australija, Kanada, Novi Zeland idr.

Članstvo u Komonveltu je dobrovoljnog karaktera. Osnovni faktor povezivanja je istorijska

povezanost sa Britanijom, koja, kao što smo vidjeli, ipak nije i nužna. U pravnom smislu,

Britansku zajednicu naroda teško je okarakterisati. U njoj možemo naći elemente personalne

unije. Uočavamo ih u ličnosti monarha kao bitnog faktora u ovoj asocijaciji država. Naravno

nije zastupljen svaki element personalne unije. Sa druge strane uočavamo i elemente

konfederacije, zbog toga što se ovdje radi o udruženju potpuno nezavisnih drzava.

Ciljevi za koje se Komonvelt zalaže su:11

Medjunarodni red i mir, ekonomski napredak I vladavina prava.

Jednaka prava za sve gradjane bez obzira na pol, rasu, boku, porijeklo, političko

opredjeljenje.

Iskorjenjivanje netolerancije, rasnih predrasuda i diskriminacije.

Ekonomski i socijalni razvitak radi zadovoljenja osnovnih potreba, kao i uklanjanje

razlika u standardima življenja medju članicama.

Mnogi vjeruju da je ova idealizovana slika Komonvelta daleko od istine. Takodje smatraju da

Bijeli Komonvelt- kako nazivaju članice sa većinskim bijelim stanovnistvom , želi da utice na

africke clanice i na političke promjene u njima. Inicijalno članice su imale mnogo više koristi

nego što je to danas slučaj. Po osnivanju, Komonvelt je bio veoma značajan ekonomski blok,

čije su članice medjusobno trgovale i male veliki broj povoljnosti. Medjutim, ulaskom

Ujedinjenog Kraljevstva u Evropsku Uniju veliki broj ovih povlastica se ugasio. Danas je

značaj Komonvelta neuporedivo manji, uzimajući u obzir da vodeće zemlje Zapadne Evrope i

Sjeverne Amerike nisu članice Komonvelta.

Malteški viteški red

Ovaj red takodje je poznat pod nazivima: Vitezovi Hospitalci, Viteški red Svetog Jovana,

Suvereni Red Svetog Jovana Jerusalimskog od Rodosa i od Malte. Jovanovci su dobili naziv

po crkvi Svetog Jovana uz koju su podigli bolnicu, Hospitalci je naziv koji su dobili zbog

toga što su osnovali bolnicu u Jerusalimu u kojoj su liječili ranjene i bolesne hodočasnike,

Malteški vitezovi je naziv koji su dobili kada su se preselili na Maltu. Ovaj red ima i cilj za

11 Ovi principi i vrijednosti u koje članice vjeruju uobličeni su u Deklaraciji objavljenoj u Harareu, Zimbabve, tokon sastanka šefova vlada članica.

8


koji se zalažu- odbrana vjere i pomoć napaćenima, koji je u stvari i njihov moto. 12 Nosili su

crnu odjecu na kojoj se nalazio bijeli krst, to je bio njihov grb po kome su bili prepoznatljivi

u Srednjem vijeku. Nakon selidbe na Maltu promijenili su grb, a on je i danas u upotrebi. Čini

ga srebrni krst na crvenom štitu.

Osnovan je kao bolnica u Jerusalimu 1080. godine. sa ciljem da se staraju o siromašnim i

bolesnim hodočasnicima u Svetoj zemlji. Nakon osvajanja Jerusalima u Prvom Krstaškom

ratu13, postala je vjerski viteški red, kako bi branila Svetu zemlju. Zvanično je priznat 15.

februara 1113. godine. u Papinskoj buli.

Nakon pada Jerusalima 1187. prelaze na Kipar, a zatim na Rodos. U periodu o 1310. do

1523.- upravljaju Rodosom kao teritorijalni suveren. Nakon sto Osmanlije osvoje Rodos oni

prelaze na Maltu. Tamo su takodje u ulozi teritorijalnog suverene bili od 1530. pa sve do

1798. godine. U svom pohodu na Egipat, Napoleon I osvaja Maltu, nakon čega vitezovi

prelaze u Rim. Tamo osnivaju svoje sjedište 1834. godine

Pravna pozicija Malteškog viteškog reda danas je dosta specifična. Tokom svoje ne tako

kratke istorije, red je više puta mijenjao svoju pravnu prirodu.

Danas red ima oko 12 000 članova, malo manje od 100 000 volontera, 13 000 medicinskih

radnika. Osnovni cilj mu je pružanje pomoći bolesnima, djeci, starima, beskućnicima,

izbjeglicama i licima sa invaliditetom. U Organizaciji Ujedinjenih Nacija ima status stalnog

posmatraca.

Ima diplomatske odnose sa vise od 100 drzava., kao i službene odnose sa medjunarodnim

organizacijama, medju koji je najbitnija svakako Evropska Unija. Sjedište im se nalazi u

Rima -Villa Malta i ono uživa status eksteritorijalnosti. Red ima i svoju jedinicu koja se

nalazi pod komandom reda, a u sastavu je Italijanske vojske. Angažuje se u pružanju

medicinskih usluga.

Iako Malteški viteški red pretenduje da bude nedržavni suvereni entitet, ta pretenzija ne samo

da je pretjerana, već je i neutemeljena. Red jeste subjekt medjunarodnog prava u odnosu na

one drzave koje mu to svojstvo priznaju. Red je u stvari humanitarna, nevladina organizacija.

Ova organizacija posjeduje neke elemente apstraktnog subjektiviteta, koji su u stvari refleks

nekadašnjeg položaja Malteškog reda. Diplomatski odnosi sa državama, kao i priznanja od

strane država ne mogu sama od sebe konstituisati subjektivitet. Ovi postupci drugih država

12 Lat. Tuiteo Fideo et Opsequium Pauperium13 Krstaški ratovi su vojni pohodi evropskih hrišćanskih sila sa ciljem povratka Svetih hrišćanskih mjesta u vlastite ruke.

9


mogu se tumačiti kao odnos prema nekadašnjoj ulozi reda i to je više fikcija suverenesti nego

potvrda iste.

Jedini realni element subjektiviteta, svojstven još Crvenom krstu, ogleda se još u učesću

Malteškog reda u oružanim sukobima i u drugim humanitarnim okolnostima. U oružanim

sukobima može se smatrati organizacijom za pružanje pomoci. Ženevskom konvencijom o

postupanju sa ratnim zarobljenicima iz 1949. godine, zaraćene strane Malteski viteski red

mogu, kao vjersku organizaciju, priznati pravo da posjećuju ratne zarobljenike i dostavljaju

im ili raspodjeljuju pomoć.

10


Zaključak

Kao što možemo vidjeti svaki od ovih subjekata medjunarodnog prava ima neku specifičnost

zbog koje ne može biti okarakterisan kao država ili pak medjunarodna organizacija u smislu

subjekta medjunarodnog prava. Iako su ovi slučajevi malobrojni danas u praksi, upravo zbog

svoje specifičnosti, zaslužuju da budu predmet našeg izučavanja.

Možemo uočiti jednu stavar karakterističnu za sve njih, a to je da im se položaj, status, cilj

kao i značaj kroz istoriju mijenjao. Ovi slučajevi su slučajevi svoje vrste u pravom smislu te

riječi i kao takvi zavrijedjuju posebnu pažnju.

11


Literatura:

M. Kreća. 2010. Medjunarodno javno pravo. Beograd: Pravni fakultet. Kreća, Avramov. 2003. Medjunarodno javno pravo. Beograd: Pravni

fakultet. M. Marković. 1956. Položaj Vatikana na odnose Pape i katolicke crkve u

medjunarodnom pravu. Beograd:JRMP.

Internet izvori

12

Documents

SLUČAJEVI SUI GENERIS.docx