IV'ï,

f / mm J jJ K '

h r

3 S<

m iSM

n ® »r'.wM f;M y§

w'im

assKG in

5 O Tw m

e; ï lüai

03S fK

D I SP V T A T I Ö P H Y S TG A> iDE

M O T U L O C A K ligty*. AM»

Favence Deo Opt. Max.S v b P r e s i d i o

CUrifömt, Erud'ttifimique Vtri >

D. J O H A N N I S de RAEI, L. A. M. Med.Dod. & Philofoph. Profefl'. Celeberrimi,

Publico excimini fubjicit»P e t r u s a C o u v v E N b e r g h , Gorcom.Bat.

dient 6 Mor tij, loco horifque folitis, pomerid.

m m m m

mm

L v g d v n i B a t a v o u v m ,

A pud J O H A N N £ M E l s E V I R . I V Mi* Academ. Typograph.

clo loc lV.

VirisJpetfatiJft/nis, prudent i/itnis, &c honorandh,D. M A T T H ^ O a C O U W E N BERG H, ...D. J O H A N N I a C O U W E N B E R G H , _ K •

Fratribus mei£ dikdiffimis, omni cultufraterno» fi^ol erï.an-»tiadebita, quoad vivam, profequendis* ‘

Y T E T . .

Reverendo ac Speïtatiftimo Viro>D. D I O N Y S I O a MUYLWYCKjaffinimeovigilantiflï-

mo, omni amorefemperhonorando, rticrfiviifu Ecclefia: Gor-comienfis, fineer o, mercatorijuftiffimo celebertimoque.

N E C N O N

Singulari eruditione, celeberrimo Viro,D T H E O D O R O a S T E É N W I N . C K E L , Paftori.

mentiffimö, Ecdeiis Chrifti, qua: colligitur Wki ad Dueilte-de» affini meo amplifiGmo, omni honore afficiendo*

N E C M I N V S

Clarijjimoy DotfiffimoqUe Viro,D T O H A N N I de R A E I ,L .A .M.Phiiofophoeruditiffimo»

' Philofophiasin celeberrima Batava Academia Profeflori, neenonDodori Medicina: acutiffimo, Pra:fidiitieo nunquamnoncolendo.

D . d a n i e l i p e l s , ■

D * 3Difpenfoodbusm^riorumverbiDeklarifEmis; iftiEccle-aJnxxx colligitur Hoomarn?,huic Ecclë%,qu* eftNoorlofu,indytis fpecialiffimifque viris, in perpetuum venerandis.

Hoe exercitium thilofopbicum

P e t r u s a C o u w e n b e r g b ^

lAuth. & Vefenfor.

T h e s i s I.

Nfignera corporis naturalis affedio-nem examinis incudi fubjicere hodieeft animus, Motum fcilicet, excujusnotitia in plurimarum abftrufarum &:difficillimarum return cognitionem vdeducimur, & cujus dudu tota paenereturn naturalium feientia inventa &

conftituta eft. Reveraautem in rerum natura dari mo­tum localem, luce meridiana clarius eft, &, illud in du-bium revocare, hominis contentiofi &protervr, adeoq;Sophiftx potius quam Philofiophi efle videtur

ÏLU t vero,motum efte, certiflimumjita,qu3j fit ejus na-

tur?, obfeuriftimum eft. Arift, definitie a multis peripa-teticis recepra, propter terminos barbaros & inufitatoSvalde dubia,&intelledu diificillima multis videtur,defi-nitur enim /. 3 phj/ft c. 1.1.6. mot us eft a cl us entis in potett-tia quAtenus eftmpotentia.Exempli gratia: qui ambulat,eoipfo tempore, quo ambulat, adu habet motum in fe,quia tarnen nondum terminum ambulationis acquifi-vit j eft in pocentia ad ulteriorem ambulationem; ideo-que eft adu (quatenus tnovens adu movetur) & in po-tentia, quatenus nempe motus ejus tenditadfinem *quern nondum acquifivit, & cujus refpedu dicitur effein potentia: de qua definitione fi aliquis plura defideraralios authdres confalere poteft. Alia definitio dari po-teft tolerabilior, motus eft tranJUtio rei de loco in locum,fed, quia ilia vox Res compleditur omnia qu^ non funtnihil, uc (piritus, corpora, & quicquid eft in rerum natu­ra, prater nihil, nos huic definicioni non a#ipulamurimprimis cum motus localis proprie & quidem vere fit

^ z cor-

mm

eorporum,ut Ariftoteles l. 6;Phyf c. if. re£té dbcer.Pra:terea nomen loci valde ambiguum eft , & modo profpafio, modo pro fuperficieambiencisfumitur,& femperpér corpora circumftantia determinari folet, & quia cir­cumftantia corpora valde varia funt, & modo per harcmodo per ilia locus determinari folet, hinc valde am-bigua & obfcura evadit talis definitio. Itaque, ut ex hifceomnibus aptiflime & fecundum rei veritatem definitiomotus colligatur; motuseft tranfiatio corporis ex viciniaeorporum immediate contiguorum in viciniam aliorum.

■ In hac definition? primo occurrit explicandum ge­nus, quod eft tranjlatio, qua: dupliciter poteft intelligi,primo modo, cum corpus fimpliciter deferit locumfuum, in quoerat, ut homo ambulans, lapis proje£tus,&hax.tranftatio corporis eft motus proprie di&us > quiamobile turn egreditur ex vicinia eorporum immediateiJli contiguorum Secundo, cum ita transfertur de loco,u t in ipfo motu femper confervet eandem diftantiam acorporibus vicinis, immediate ipfum contingentibus,fic corpus proprie loquendo quiefcit, 8c dicitur tarnenmoveriquatenus non fervat eandem diftantiam, a cor­poribus aliis quiefcentibus, a quibus non ita immediatecontingitur: exempli gratia, Trabs in fiumine nataas

* dicitur quiefcere» quia non egreditur ex vicinia corporisfluidi immediate illam contingentis, motuique fluminisobtempcrat, dicitur tarnen moveri refpeólu ripxific ter­ra dicitur quiefcere, quia obtemperat motof Caeli im­mediate iplam ambientis in quo natat, dicitur tarnenmoveri refpe&u folis, aliorumve fyderum a quibus ean­dem diftantiam non fervat, quimotus improprie diftus&: opticus potiusquam phyficuseft. Atque ex hifce nondifiiculter intelligipoteft, aiiudmembrum definitionis,

quid fitnempe ex vicinia corporum immediate tontiguo1*rum transferrivconftatenim ex didis, corpus, quod exvicinia eorum qua: proxi-me illud contingunt non egre-ditur, non moveri motu proprie dido, fed quiefcere po-tius. Quod quidem vulgo ab omnibus admicci folet, ftetiam cbntigua ilia corpora non habeanc motum ali-quem, quo alterum fecum deferant, uti exjudicio fen-fuum corpora multa continuentia, puta navem, arcam,domutn, vehiculum, & globum Telluris prxcipue, ficomni prorfus motu deftituta efle putamus. Sed quiacerci efle non poflumus, an ulla univerfi pars tic abfblutequiefcat, imo rationi confentaneum eft,nullum in Mun-do corpus dari, quod non velproprio vel alieno motucietur, nifiomnemquietem ex rerum natura tollere ve-limus, quies tribuenda eft corporibus, qua; a viciniacontiguorumnon feparantur, &, fiquis motusiistribua-.tu r , eum non per fefe, fed per aceidens, non proprium,'fed communera habent cum corporibus quorum mo-tus illeproprius eft.

IV,Cxterum in omni motu quinque confideranda funt.

i.Movens. a.Mobile. 3. Terminus a quo. 4 .Terminusad quern. f.Tempus. Movens quod attiner,illud Temperdiftindum eft a mobili, quia omne, quod movetur, abalio movetur. Quod axioma fic probatur: quod mo vet,eft adujquod movetur,eftin potentiaad adumaliquem:utautem impoflibile eft, idem, fecundum idcm.fimul efleadu& potentia; ita impoflibile eft, aliquam rem a^feipfamoveri. Diftindio autem , quae inter movens & mobileintercedit, realis efle debet, ita.ut non iolum corpusmobile, fed id etiam quod movet feu corporeum, feuincorporeumfuerit.vera fubftantiafit. A rift.vm .Phyflcap. 2. &4< dua's adverfus hoc principium fuum movet

A 3 dif-

difficultatesjunam de motu gravium & levium,alteramde homine& animalibus, qua: abfque motore externoafertietipfis moveri videntur. Nos refpondemus cumArift. nulla horum corporum moveri a fe, fed Tempermovens a mobili diftingui: & externa movens caufa gra-

> vium & Ievium non quideminfenfumincurrit; fedideonon debet negari. In animalibus confiderari debent.fanguis,& fpiritus, tanquam interna:, & ob jeda,acaërtanquam externae movences caufa:. Inhomineinfuperrepérftur fubftantiaintelligens a corpore diverfa& proarbitrio fuo fpiricuum rnotum variegubernans atque in-fle&ens.

V.Secundum in motu confiderandum eft mobile, quod

Thefiz.diximusefle folummodo corpus, namin ange-lum definitionoftra, Thefi z. data, non quadrat, quia,cum non fit corpus, nec ex vicinia corporum egredi po­teft; pra:terea, omne quod movetur, eft fubftantia, nammoveri praflupponit efle , ideoque, quod per fe non eft,non poteft per fe moveri, jtaque accidentia i cum nonper fc fubfiftanc, fed in & per fubftantiam , etiam periubftantiam & non per fe moventur. T ertio ,,terminusa quo, hie eft unde motus initium fumit. 4. Ttrminus adquern, quiacquiritur,& in quem motus tendit; & neu­ter hie terminus eft motus, fedillud quod medium eftinter utrumque: ex. g. cum proficifcor Leyda Hagam,Leydaeft terminus a quo, Hagaeft terminus ad quern,motus nec eft Haga nec Leyda, fed ilia profe&io ,quaLeyda Hagam proficifcor, eft motus. Quinto, in moturequiritur Tempus, quia nihil poteft in inftanti moveri,fed omnis motus fitfucceflive.

VLNontamen eft putandum, motum ilium, quatenus

eft

’ dlVCCÜl fo tm arnomina: quatenusmoruseft a movente, Tocatur i I d io , quarenus

Paffio> nam habentfeT nS ft& def 1 iC m monCe’vocatuf enim acclivis, re-fpedu faft.gu, dechvis, refpedu pedis: & tarnen eft unaeademque m i itaque unus eft motus r e , duplex ratioelTe fimurr ndUm CftPr* terea>omne niovensP& mobileeüe o mul , mque omm motu contadum effe neeeffa-

u.m> nam movens mobili Temper conjungitur vixenim percipi poteft, quomodo.aliquid pati po/Ti ab eo aS T S f l T ’ na*? °Perari Tequiturefle5,«nü v ’ tb n o n Poteftoperan: Ted ignis & Sol (dieet«jui ) multum agunc & movent abfque contadu, quiaindiftansoperanvidentur. Refp. contadus duplexed

fuam feu immfdiam?

uft eni mr ,!, r S v - ; r fr 7 c” -ope“ 7 : d cOï f h0teaeft' « v c ra V tc ö„r« Cma. “annafer f t * * 0 diftinaion= noftri axio­

m s , eft neccfli-& mobile fe„. firmil.fuftcant . fequunturjam vartedivifiones motus ad etusnaturam bencmtelligcndam pertinenter.

Peripatetici primo motum dividunt in nuatuorfo,.ces.qualesfuu t, altcratio, accrerio, diminutio, m o7s

4 ' Jocalis;

■localise generationem & corruptionemcx motuum af-bo multi ejiciunt, eo quodillorum opinions in inftantifianc. Nos folum motum localem imprafentiarümagnofcimus, quia omnes aliae motuum fpccies & ipfaquöquc generatio & corruptioad hunc commode re-vocari poflunt, Sed aliae infuper dari folent divifionesmotus,dividitur enimin naturalem & violentum, motusnaturalist propria corporum natura,violentus ab exter­na vi contra vel prater naturalem inclinationem fieri di-citur, utcum graviafurfum , leviadeorfum extrinfeca viprojiciuntur. Naturalis motus vel uniformis & fimplexeft , tribuiturque rebus inanimis, vel multiformis &:compofitus,competitquerebus animatis: fimplex dici-tur efle vel circularis, ut in coelis; vel reótus, ut in Terra,ubi graviadefcendunt&levia adfeendunt: multiformismotus eft,qui tendit ad omnes locorum difterentias.fur-ifum, deorfum, antrorfum, retrorfum, dextrorfum, fini-ftrorfum, ut apparet in hominem beftiis. Motus vio­len t fpecies funt traftio, pulfio,vedio>& vertigo, qua:omnes revocari poflunt ad pulfionem. Motus eft velper Ce, vel per accidens, five ratione alterius in quo eft :prior in integro &c diftinóto corpore, quod ex viciniaaliórum transfertur motu proprio , pofterior in acci-*dentibus& partibus corporum per femotorunf, iifqueqira jun£ta ipfi funt, confideratur. Motus etiam in vo-luntarium, qui ab arbitrio, & involuntarium, qui aliun­de pendet, dividi fa:pe folet.

\ , VIII.Proprietates motus funt, r. quod facpe producat ca-

lorem, i. motus naturalis, qualis defcenfus gravium, inprincipio tardior, in fine velocior, violentus contra inprincipio velocior,in fine autem tardior efle iolet. 3.Mo­tus fit fucceflive, ncc poteft fieri in inftanti, Oppofita

motus

motus font primo damjm^ immobilitas, qua: eft riegatfomotus in rebus qua: movennequeunt,. quod denuliocorpore dicipoteftabfolute. z. quies.y qua: eft privatioacceflatio a motuy & tribuitur iis qüaemoveri pofTunt,a&u tarnen non moventur. Quies Gibdividitur inna-turalem & violentam, qua: diviGo fano fenfu toleraripoteft. Inter ipfos motus denique fepe conGderaturoppoGtio ac contrarietas,qua: nonratiori-e impetus mo-vend i, fed tantum refpe&u determinationis intelligidebet; & quia Gmile non deftruitur aGmili, motusunus alium non evertit, fed detefminationes oppoG-tx & corporum occurfus faciunt, ut ea, qua: moventur,fxpe varient ac infle&ant motus fuos. Natura motusfic brevicer explicata, qua:ftiones quafdam paucis per-tradabimus,

IX .Efto ergo prima qua:ftio ; (puomodomotui calorem pro-r

ducat? fi*enim duo corpora fati's in fe invicemmagnavi impingant velatterancur, teporem, at Gdiutiusaf-fricentur , fervorem. & jgnenyinde oriri experimur.Q ua ratione autem hoe Gat, Gcfatis diflïeile d l expli-catu: quod utfaciamus, quxdam pra:cognofcenda funt,r. calorem nihil aliud d fe , quam v^riam paticularuminfenfibilium agitationem 5 z, nullum dari corpus tamfrigidumquin aliquid in eo Gt caloris , hoe ' d l nullumdari corpus in quo non aliquis minimarum particula-rum detur motus, qui licet in fenGim nonincurratra­tione tarnen probari & intelleólu percipi potefl : &quodglacies, & marmor, cenfentur corpora efle omniex parte frigida , illud oritur ex qo, quod c(alor manus,alteriufve membri multum ab iis retundatur, quod Geriputandum d l , quia calor eorum valde imbecillis, adeo-que-refpe&u corporis noftriquafi nullus d l : his itaque

pra:-

prarmiifis , primum de corporibus folidïs ac deinde deiiuidis loquemur. In attricu vehementi duorum corpo-rümfolidarum, v. g. cultri cum Jigno, particular infenfi-biles in cultro quiefcentes, vel mittüsmotae fic exagitan-tur,.nt novum vel majorém xnotum, atque ita novum velmajorem recipiant calorem,quia major motus eft majorcalor Scig ibaliquandiu duret ifta attritio , particul#ómnes cultri ,ata morioneifta.afficiuntur, atque tam ve»bemens evadit brtus inde calor, ut manus noftrarferreilium non poflint. Atque hac de eau fa corpora, quae, li­cet non oitmes, multas tarnen habent particular quief-centcs, non tam cito tam intenfum reeiprant calorém,quia ibi multas admodum particular exagitari debent»antequam ira incalefcant: ex.jrr. marmor habet parci-culas duas motas, feu calorem ut duo, ferrum u t fex ,utrumque calefieri debet in gradum caloris utduode-c im ; cettum eft, quod ferrum priüs caléfiet quam'mar-mor, quia in ferro fex reliquar particular quiefcentes (feuFrigide) & in marmore decem, calefieri debent, fex au-tem particular prius è quiete in motum deducuntufquam decem , ideoque ferrum prius calefiet qüam mar*mor. Quid motus poiïitin calefaciendis fluidis, paulomagis dubium eft, res tarnen fic fehabere videtur: cumaqua, exempli gratia, baculoexagitatur, illar particular,quar a baculo tanguntur, majOrem recipiunt m otüm ,ideoque magis calefiunt, particular autem aliar,quia nonmoventur variè,nec tangünüur a baculo,manent frigid^;quam primum autem baculus alias aquar partes mover,rum ftatim illx particular priores, motum, quem priusacceperant, am ittunt, ideoque refrigerantur, quia perfé-fc & fine caufa externatanti motus feu caloris capa-ces non fun t, & , licet calor ifte in vulgi fenfus non in-currat, intelleótu tarnen facile percipi, imo ex bullisin aqua mota ortis demonftrari poteft. X. Se-

Secando ^uxritur , cur lapis ex alt o cadens in tnitiotardius, in fine velocius moveutur? Relp. quiatnotus fe-eundus ad primum, ,8e rertius ad Tecundum, &fic porrto Temper accedens neceflarió accelerari debet , namifecundo momento a:què atque primo , & tertio jequeatque Tecundoj & ifte porro motus imprimatur gravidefcendenti,&per Te notum eft,motum motui additumcauTam audfce celeritatis efTe.

xi.Tertio, quomodo lapis projeclus, aliacjtte corpora in fiat u

motus pofita, in a'ére moveantur, abfque externo motore ?ReTp.quasrendum potius fuifleaPh'iioTophiSjCur corpo­ra Temel mota Teu proje&a non Temper moveri pergant.Nam quia corpora proarbitrio motus Tuqs nee aflumere,nee deponere poflunt, adcoque nullius aótionis fax do-mini funt, patet, motus aliunde acceptos retineri etianidebere, donee a caufa externa Tiftantur, & bine etiamimpulTa vel projeóta corpora, tan to longius prolèquun-tur motum fibiimpreflum, quantó materia: occurren­c e ! eircumftantis minor fuerit reTiftentia, &, fi nullaeuet refiftentia, moverentur in aïterfiütn.

XI

m

C O R O L L A R I A.

• I.

Catos «wfiare ex materia flut da celerrim ff mota

ï r. Nui-

IX

3(uSimfubflantiam in rerum natura inveniri, quarvela Je'velab alia deftruatur, fiatuimus.

Omnia corpora ex minutijpmis particulis co due-runt.

IV.

Omnibus corporibus injunt pori. j

Terrx ineïl <yis magnetic a.

tAqua non efl elementum frigidijfimum.

vir.Sunt tantum Tria element a , compoftionü, té duo

mixtionü.vin.

2» ^ igne plus materix efl quam in[axis ahif-que corporibus duris.

8JZ ' -

F I N I S .

t - t' s '' ■

-

ssph

BOK

h HB

i^i

y -w ’

T/Ê lm

■ t ^ ! SWg,

» g §