SınıfYönetimiEditörler: Prof. Dr. Türkan ARGONProf. Dr. Şenay SEZGİN NARTGÜN

GözdenGeçirilmiş

4. Baskı

Editörler: Prof. Dr. Türkan ARGON, Prof. Dr. Şenay SEZGİN NARTGÜN

Bölüm Yazarları: Prof. Dr Şenay SEZGİN NARTGÜN, Prof. Dr. Türkan ARGON, Prof. Dr. Osman TİTREK,

Doç. Dr. Cevat ELMA, Doç. Dr. Meltem AKIN KÖSTERELİOĞLU, Doç. Dr. Süleyman GÖKSOY, Doç. Dr. Mahmut SAĞIR, Doç. Dr. Taner ALTUN,

Doç. Dr. Niyazi ÖZER, Doç. Dr. Asiye TOKER GÖKÇE, Dr. Öğretim Üyesi Demet ZAFER GÜNEŞ, Dr. Öğretim Üyesi Zafer KİRAZ,

Dr. Öğretim Üyesi Arslan BAYRAM

SINIF YÖNETİMİ

ISBN 978-605-241-219-0DOI 10.14527/9786052412190

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2018, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Nisan 2014Gözden Geçirilmiş 4. Baskı: Nisan 2018

Yayın-Proje: I. Tual ŞekercigilDizgi-Grafik Tasarım: Ünal TuncelKapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Özyurt MatbaacılıkBüyük Sanayi Zübeyde Hanım Mah. Süzgün Cad. No: 9 İskitler/Altındağ/Ankara

0312 384 15 36Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 13385

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ

Eğitim sistemleri amaçlarını gerçekleştirirken insan ve madde kaynağı olmak üzere iki kaynağı temel alır. Madde kaynakları doğrudan finansal yapı ile alakalı-dır. Ancak insan kaynaklarını madde kaynakları gibi tek bir yapı ile bütünleştir-mek mümkün değildir. Çünkü insan kaynakları, toplumun neredeyse tamamını ilgilendiren ekonomik, sosyal, politik, kültürel, hukuksal vb. pek çok değişken tarafından etkilenmekte aynı zamanda bu değişkenleri etkilemektedir. Diğer yan-dan ne kadar yeterli madde kaynağınız olursa olsun, nihayetinde bununla ilgili ka-rarı verecek olan yine insan kaynağının kendisidir. Bu nedenle en büyük finansal kaynağı eğitime ayırsak bile, hem hizmet veren hem de hizmet alan açısından ele alındığında ürünün yani insan kaynaklarının nitelikli olabileceğinin garantisi de yoktur. Nitelikli ve istendik özelliklere sahip insan kaynağını yetiştirmek başlı ba-şına büyük bir sorumluluk ve görevdir. Eğitim sistemi açısından düşünüldüğünde bu sorumluluk ve görev öncelikle eğitim fakültelerine düşmektedir.

Eğitim fakülteleri, hem sisteminin kendisini oluşturmakta hem de bu siste-me girdi sağlamaktadır. Sistemin içerisindeki insan kaynakları yöneticiler, öğret- menler, denetmenler ve yardımcı personeldir. Bu kaynaklar, okulun içerisinde hem birbirileriyle sürekli etkileşmekte hem de rol model oldukları ürün olan öğ-renci ile okulda, okulun bahçesinde, sınıfta kısaca okulun her noktasında karşı karşıya kalmaktadır. Bu etkileşim sürecinin başarısında okul yöneticisi olarak mü-dürün, sınıf yöneticisi olarak öğretmenin süreci iyi yönetmesi oldukça önemlidir.

Öğretmenler sınıfta dersleri aracılığıyla öğrencilere istendik davranışlar ka-zandırarak eğitim öğretimin sürecinin başarısından ilk elden sorumludurlar. Fakat sorumlulukları ve görevleri bununla sınırlı değildir. Sürekli değişim ve gelişimin olduğu ve bu değişimlerin neredeyse hiç zaman kaybetmeden okulda ve sınıfta kendisini gösterdiği çağımızda öğretmene yüklenen misyon ve değerler sürekli değişmektedir. Sadece dersini işlemek, zamanı doldurmak, akademik anlamda başarılı olmak, sınıfı yönetmek ya da iyi bir öğretmen olmak anlamına gelmemek-tedir. Bugün eleştirdiğimiz geleneksel öğretmenler de demokratik olmayan yollar-la sınıfını yönetebilmekte, bir ders zamanını sınıfta geçirebilmektedir. Çağdaş ve demokratik öğretmenler öğrencilerini önemli ve değerli bireyler olarak görüp, on-lardan gelen beklenti ve talepleri karşılayabilmek için Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları doğrultusunda dersin içeriğini hazırlamalı ve uygulamalıdırlar. Dersin uygulama aşamasında kazandırılacak istendik davranışları programdan bulmak mümkündür. Mükemmel bir ders planı hazırlayabilir, öğrenciye zengin bir içe-rik sunabilirsiniz. Fakat öğrencileriniz dersi dinlemek istemiyor, dersinizi sabote ediyor, beklenmedik ve istenemedik davranışlar sergiliyorlarsa ve sınıf ortamınız

iv Sınıf Yönetimi

dersiniz için müsait değilse, kısaca öğretmen olarak sınıfınızı iyi yönetemiyorsa-nız yaptıklarınızın çoğu zaman ve emek kaybı olmaktan öte gitmeyecektir. Sınıf yönetimi bu noktada birçok öğretmen için anahtar niteliğindedir. Çünkü sınıf yö-netimi sadece bir ders değil, aynı zamanda sınıfta bir yaşam tarzı ve hayatın ken-disini sınıfa getirmedir. Bu hazırlık ve uygulama sürecinde iyi insan, iyi vatandaş ve meslek sahibi bireyler yetiştirme temel amacını güden Türk Milli Eğitiminin lokomotifi olan öğretmenler de yapacakları etkinlikler için zaman zaman rehbere ihtiyaç duyabilirler. Bu kitap hem sistem içerisindeki görev yapan öğretmenlere hem de eğitim fakültelerinde öğrenim gören ve pedagojik formasyon eğitimi alan öğretmen adaylarına başucu kitabı olması amacıyla hazırlanmıştır. Piyasada pek çok sınıf yönetimi kitabı bulmak mümkündür. Fakat bu kitabın diğer sınıf yöne-timi kitaplarından farkı uygulamaya yönelik ipuçları içermesi, ders kitabı olma özelliği yanında roman tadında yazılmaya çalışılmasıdır. Dileriz ki; Sınıf Yönetimi Kitabı okuyanlara, yararlananlara, akademik çalışmalar içine gömülmüş olanlara bir nebze de olsa ışık tutar, yol gösterir.

Kitabın hazırlanması sürecinde ve ilk üç baskı için emeği geçen bütün akade-misyen arkadaşlarımıza ve Maya Akademi çalışanlarına teşekkürü bir borç biliriz. Dördüncü baskıyla birlikte yayın sürecine devam etme kararı aldığımız Pegem Yayınevi'ne de bu süreçte verdiği maddi ve manevi destek için teşekkür ederiz. Bu dört yıl boyunca yazarlarımız etik kurallar çerçevesinde çalışmış ve çalışmaya devam etmektedir. Ancak yine de insan olmanın doğası gereği, hata yapmışsak ve gözden kaçırmışsak şimdiden özrü de bir borç biliriz. Ayrıca, kitabın içerisindeki resim ve hikâyeler eğer kaynağı belli ise belirtilmiş, belli değilse anonim oldu-ğu için belirtilmemiştir. Yazılan her bölüm yazar/yazarların sorumluluğundadır. 06.04.2014/23.03.2018

Prof. Dr. Türkan ARGON ve Prof. Dr. Şenay Sezgin NARTGÜN

İÇİNDEKİLERÖN SÖZ ................................................................................................................................ iii

1. BÖLÜM

OKULA ve SINIFA HAZIRLIK ...........................................................................................1Prof. Dr. Şenay Sezgin Nartgün, Prof. Dr. Türkan ArgonOkula ve Sınıfa Hazırlık ........................................................................................................1Çocuklar Okuldan Niçin Korkarlar? ..................................................................................3Okulda İlk Gün ......................................................................................................................5KAYNAKÇA ..........................................................................................................................9

2. BÖLÜM

SINIF YÖNETİMİNİN TEMELLERİ ...............................................................................11Doç. Dr. Meltem Akın KösterelioğluSınıf Yönetimi İle İlgili Temel Kavramlar .........................................................................11Örgüt Kavramı ....................................................................................................................11Yönetim - Yönetici Kavramı ...............................................................................................12Eğitim Yönetimi Kavramı ...................................................................................................12Okul - Okul Yönetimi Kavramı .........................................................................................13Sınıf Yönetimi Kavramı .....................................................................................................14Sınıf Yönetiminin Temel Ögeleri ......................................................................................15A. Öğretmen ........................................................................................................................15Sınıfta Etkili Öğretmenin Özellikleri ................................................................................16B. Öğrenci ...........................................................................................................................17C. Sınıfın Ortamı ................................................................................................................18Sınıf Ortamının Özellikleri ................................................................................................19Başarılı Bir Sınıf Ortamının Yapılandırılması ................................................................20Sınıf Ortamının Düzenlenmesi ........................................................................................20Sınıf Yönetimi Anlayışındaki Değişim ............................................................................24A. Proaktif Sınıf Yönetimi .................................................................................................25B. Pozitif Sınıf İklimi ..........................................................................................................25C. Pozitif Sınıf Yönetimi: Destekleyici Stratejiler ...........................................................27Sınıf Yönetimi Modelleri ...................................................................................................30 1. Pozitif Davranış Liderlik Modeli (Bill Rogers) ..................................................30 2. Gelişim Yönetimi Modeli (Ramon Lewis) ..........................................................30

vi Sınıf Yönetimi

3. Denge Modeli (Christine Richmond) .................................................................30 4. Çözüm Odaklı Model (Louse Porter) .................................................................31 5. Sorumlu Düşünme Modeli (Ed Ford) ................................................................31KAYNAKÇA ........................................................................................................................34

3. BÖLÜM

SINIF KURALLARI ............................................................................................................37Dr. Öğretim Üyesi Arslan BayramSınıf Kuralları .......................................................................................................................38Etkili Sınıf Kurallarının Özellikleri ..................................................................................44Sınıf Kuralları Nasıl Geliştirilmeli? ..................................................................................46Sınıf Kuralları Nasıl Öğretilmeli? ......................................................................................47KAYNAKÇA .......................................................................................................................50

4. BÖLÜM

SINIFIN FİZİKSEL ORTAMI ve YÖNETİMİ .................................................................51Doç. Dr. Niyazi ÖzerÇevre .....................................................................................................................................51Çevre- Davranış İlişkisi .....................................................................................................52Öğrenme Çevresi ve Özellikleri........................................................................................ 52Sınıf Çevresinin Fiziksel ve Sosyal Boyutları ...................................................................53Sınıfın Fiziksel Çevresi ve Önemi .....................................................................................54Sınıf Ortamının Fiziksel Değişkenleri ..............................................................................55 a) Sınıf Büyüklüğü ve Öğrenci Sayısı ................................................................55 b) Yerleşim ve Oturma Düzeni ..........................................................................57Oturma Düzeni ...................................................................................................................59 i. Sıralı/Sütun Yerleşim Düzeni (Geleneksel Oturma Düzeni) .................60 ii. Tek Grup Yerleşim Düzeni ........................................................................61 iii. Çok Grup Yerleşim Düzeni ......................................................................63 c) Hava Kalitesi ve İklimlendirme .....................................................................63 d) Aydınlatma .....................................................................................................66 e) Renk .................................................................................................................68 f ) Gürültü ............................................................................................................70 g) Güvenlik ve Hijyen ........................................................................................74 h) Teknoloji ..........................................................................................................77KAYNAKÇA ........................................................................................................................79

İçindekiler vii

5. BÖLÜM

SINIFTA İLETİŞİM .............................................................................................................85Prof. Dr. Şenay Sezgin Nartgünİletişim Nedir? ....................................................................................................................86İletişim Öğeleri ve Sınıftaki Boyutu .................................................................................87İletişim Türleri ....................................................................................................................89Sözlü İletişim ........................................................................................................................89Sözsüz İletişim ....................................................................................................................92Yazılı İletişim .......................................................................................................................95Sınıfta İletişim ......................................................................................................................96Öğrenci Boyutu ................................................................................................................. 100Öğretmen Boyutu ............................................................................................................. 102İletişim Engelleri............................................................................................................... 103Sınıfta “Sen” Dili ve “Ben” Dili Kullanımının Önemi .................................................. 106Sen Dili: ............................................................................................................................. 106Ben Dili: ............................................................................................................................. 107Dinleme ............................................................................................................................. 108Ben Sen Olsaydım! Empati ............................................................................................. 109İletişimde Alan .................................................................................................................. 109Eğitimde Önyargılar ve İletişimin Bozulması .............................................................. 110KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 112

6. BÖLÜM

SINIFTA MOTİVASYON SÜRECİ ................................................................................ 115Doç. Dr. Mahmut SağırMotivasyon Tanımı ve Süreci .......................................................................................... 116Motivasyon Türleri ........................................................................................................... 118Amacına Göre Güdüler ........... ....................................................................................... 118Kaynağına Göre Güdüler................................................................................................. 119Motivasyon Kuramları ..................................................................................................... 119Kapsam (İçerik) Kuramları ve Sınıf Yönetimine Uyarlanması ................................... 120Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı ..................................................................... 120Alderfer’in Erg Kuramı .................................................................................................... 122Herzberg’in Çift Faktör Kuramı ..................................................................................... 123Mcclelland’ın Başarı İhtiyacı Kuramı ............................................................................. 126

viii Sınıf Yönetimi

Süreç Kuramları ve Sınıf Yönetimine Uyarlanması ..................................................... 126Wroom’un Beklenti Kuramı ............................................................................................ 127Adam’ın Eşitlik Kuramı ................................................................................................... 127Locke’nin Amaç Kuramı .................................................................................................. 129Şartlandırma ve Pekiştirme Kuramları .......................................................................... 130Olumlu Pekiştirme .......................................................................................................... 130Olumsuz Pekiştirme ......................................................................................................... 130Cezalandırma ................................................................................................................... 131Söndürme ........................................................................................................................ 131Öğretimde Motivasyonun Önemi ve Öğretmenin Rolü ............................................. 131Sınıfta Motivasyon Sağlayıcı Bazı Etkenler ................................................................... 132Öğrenme Ortamının Düzenlenmesi .............................................................................. 133Öğretim Yöntem ve Tekniklerin Seçimi ........................................................................ 133Öğretim Teknolojilerinin Kullanımı .............................................................................. 134Açık Bir Sınıf İklimi ......................................................................................................... 134İstenmeyen Öğrenci Davranışlarının Önlenmesi ve Sınıf Kuralları .......................... 134Eğitim Öğretim Etkinliklerinin Planlanması ............................................................... 135Sınıfta Motivasyon Sürecinde Bazı Öğretmen Davranışları ....................................... 135Öğrenciler Birbirleri ve Diğer Sınıflar Arasında Rekabet Oluşturmak ..................... 135Öğrencilerin Derse ve Konuya Karşı İlgi ve Dikkatlerini Çekmek ............................ 136Sınıfta Ödül Sistemi Kurmak ve İşletmek ..................................................................... 136Öğrencilere İletişim Kanallarını Açık Tutmak ............................................................. 136Öğrencilere Sorumluluk Vermek ................................................................................... 136Öğrencilere Sınıfta Karar Sürecine Katmak ve Önerilerini Dikkate Almak ............. 137Öğrencilerin Bireysel Farklılıklarını Ortaya Çıkarmak ve Yönlendirmek ................ 137Öğrencilere Değer Vermek.............................................................................................. 137Öğrenciler Ceza Vermek ................................................................................................. 137Öğrencilerin Önüne Hedef Koymak .............................................................................. 138Dersi ve Konuyu Gerçek Hayatla İlişkilendirmek........................................................ 138Öğrenci Merkezli Eğitim Yapmak .................................................................................. 139Öğrenmeyi Öğrencilere İhtiyaç Olarak Hissettirmek ................................................. 139KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 141

İçindekiler ix

7. BÖLÜM

ÖĞRETİMİN YÖNETİMİ .............................................................................................. 143Dr. Öğretim Üyesi Zafer KirazÖğretimin Yönetimi ......................................................................................................... 143Öğretimin Planlanması.................................................................................................... 144Planlamanın Tanımı ve Önemi ....................................................................................... 144Plan Çeşitleri ..................................................................................................................... 145 1. Ünitelendirilmiş Yıllık Plan ............................................................................... 145 2. Ders Planı ............................................................................................................ 146Etkili Öğretmenler............................................................................................................ 146Öğretmenlerin Öğretimsel İşlevi .................................................................................... 150 1. Öğretimin Planlanması ...................................................................................... 150 2. Öğretimin Uygulanması .................................................................................... 150 3. Derse Hazırlık ..................................................................................................... 151 4. Dersin Uygulanması ........................................................................................... 151Dikkat Çekme ................................................................................................................... 152Öğrenciye Dersin Hedeflerini Açıklama ....................................................................... 153Ön Koşullu Öğrenmelerin Hatırlatılması ..................................................................... 153Uyarıcı Materyalin Sunumu ............................................................................................ 153Kazanımların Sağlanmasında Çoklu Zeka Kuramına Göre Etkinlik Tasarlama ..... 155Öğrenmeye Rehberlik Etme ............................................................................................ 156Öğrencinin Hedeflenen Davranışı Göstermesi ............................................................ 156Dönüt Verme ..................................................................................................................... 157Performans Değerlendirme ............................................................................................. 157Hatırda Tutma ve Transferi Artırma .............................................................................. 157Sonuç .................................................................................................................................. 158KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 159

8. BÖLÜM

ÖĞRENCİLER ARASINDA YAŞANILAN ÇATIŞMALAR VE ÇÖZÜMÜ ........... 161Prof. Dr. Türkan ArgonKavram Olarak Çatışma .................................................................................................. 162Eğitim Kurumlarında Çatışma ....................................................................................... 163Sınıfta Yaşanılan Çatışmaların Olası Nedenleri ........................................................... 165 1. Öğrencilerin Bireysel Farklılıkları .................................................................... 167

x Sınıf Yönetimi

2. Öğrenci Amaçlarının ve İhtiyaçlarının Farklılığı ........................................... 168 3. İletişim Türü ve Sürecine Yönelik Sorunlar .................................................... 169 4. Öğretmen ve Öğrenci Arasındaki Statü Farklılığı .......................................... 170 5. Öğretmen Niteliği ve Özellikleri ....................................................................... 170 6. Öğretmenin Ödül, Teşvik ve Ceza Uygulamaları ........................................... 171 7. Öğretmenin Öğrencileri Değerlendirme ve Kontrol Biçimi ....................... 172 8. Öğretmenin Öğrencilere Sınıfta Alınan Kararlara Katılımı Sağlayıp Sağlamaması ...................................................................................................... 172 9. Sınıfta Oluşan Norm ve Değerler ................................................................... 173 10. Okul ve Sınıftaki Kaynakların Sınırlılığı ........................................................ 173 11. Sınıfın Fiziksel Özellikleri ............................................................................... 174Çatışma Çözüm Süreci .................................................................................................... 174 1. Problem Çözme Yöntemi. ................................................................................ 177 2. Arabuluculuk Aşaması ..................................................................................... 178 3. Hakemlik Aşaması ............................................................................................ 180Aşamaların Değerlendirmesi .......................................................................................... 180Çatışma Çözümü Sürecinden Yararlanma .................................................................... 181Çatışma Çözümünde Kullanılan Stratejiler .................................................................. 183Kaçınma Stratejisi ............................................................................................................. 184Uzlaşma Stratejisi ............................................................................................................. 184Tümleştirme Stratejisi ...................................................................................................... 185Uyma Strateji ..................................................................................................................... 186Hükmetme Stratejisi ........................................................................................................ 186KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 189

9. BÖLÜM

SINIF İÇİ İSTENMEYEN DAVRANIŞLAR VE YÖNETİMİ .................................... 193Doç. Dr. Cevat ElmaSınıf İçi İstenmeyen Davranışlar .................................................................................... 193Sınıf İçi İstenmeyen Davranışların Kaynakları ............................................................. 195A’dan Z’ye Sınıf İçi İstenmeyen Davranışların Yönetiminde BaşvurulabilecekYaklaşımlar ........................................................................................................................ 196Akran Etkisini Değerlendirme ....................................................................................... 197Başarı Duygusunu Yaşatma ............................................................................................. 198Cesaretlendirme ............................................................................................................... 200

İçindekiler xi

Çözüme Odaklanma ........................................................................................................ 201Demokratik Sınıf Ortamı Oluşturma ............................................................................ 201Engellerde Yardım Etme .................................................................................................. 203Fiziksel Ortamı Düzenleme ............................................................................................ 203Görmezden Gelme ........................................................................................................... 204Hazırlıklı ve Planlı Olma ................................................................................................. 204Isınma Turuyla Derse Başlama (Dikkat ve İlgi Çekme) .............................................. 206İçeriği Öğrencinin Düzeyine Uygun Biçimde Sunma ................................................. 207Jest ve Mimikleri (Beden Dilini) Etkili Biçimde Kullanma/İşaretler Kullanma ...... 208Kuralları Hatırlatma ......................................................................................................... 209Liderlik ............................................................................................................................... 210Mizahtan Etkili Biçimde Yararlanma ............................................................................. 211Nezaket Kurallarına Uygun Biçimde Davranma.......................................................... 212Olumlu Olana Odaklanma .............................................................................................. 213Öğrenciyle Özel Olarak Görüşme .................................................................................. 213Pgymalion Etkisinden Yararlanma/Premack İlkesini Etkili Biçimde Uygulama ..... 214Rekabet Üstü Bir Yaklaşım Sergileme ............................................................................ 216Sorumluluk ve Görev Verme .......................................................................................... 216Şiddet Uygulamaktan Kaçınma ...................................................................................... 217Tutarlı Olma ...................................................................................................................... 218Uyarı Verme ve Yaptırım Uygulama .............................................................................. 218Ürün ve Süreç Odaklı Değerlendirmeyi Etkili Biçimde Gerçekleştirme .................. 220Verimli ve Eğlenceli Ders İşlemek İçin Çaba Gösterme .............................................. 221Yakınlık Denetimi Kurma ............................................................................................... 222Zamanı Etkili Biçimde Yönetme .................................................................................... 222KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 224

10. BÖLÜM

SINIFTA DÜZEN DEMOKRASİ VE ADALETİN OLUŞTURULMASI.................. 227Prof. Dr. Osman TitrekDr. Öğretim Üyesi Demet Zafer GüneşÖrgütsel Adaletin Boyutları ............................................................................................ 230 1. Dağıtımsal Adalet (Distributive Justice) .......................................................... 230 2. İşlemsel Adalet (Procedural Justice) ................................................................ 231 3. Etkileşim Adaleti (İnteractional Justice) .......................................................... 232

xii Sınıf Yönetimi

Sınıfta Demokrasi ve Adalet ........................................................................................... 232 1. Sınıfta Dağıtım Adaleti ...................................................................................... 234 2. Sınıfta İşlemsel Adalet ........................................................................................ 234 3. Sınıfta Etkileşim Adaleti .................................................................................... 236Meslek Etiği ....................................................................................................................... 238KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 242

11. BÖLÜM

LİDERLERİN LİDERİ = ÖĞRETMEN ......................................................................... 245Doç. Dr. Süleyman GöksoyLiderlerin Lideri = Öğretmen ......................................................................................... 246Liderlik Teorileri ve Öğretmenin Liderliği ................................................................... 248I. Özellikler Teorisi ve Öğretmen ................................................................................... 249Iı. Davranışsal Liderlik Teorisi ve Öğretmen ................................................................ 251Iıı. Durumsal Liderlik Teorileri ve Lider Öğretmen .................................................... 253 a) Amaç - Yol Teorisi ve Lider Öğretmen ...................................................... 254 b) Süper Liderlik ve Süper Lider Öğretmen .................................................. 254 c) Katılımcı Liderlik ve Lider Öğretmen ....................................................... 256 ç) Reddin 3-D Liderlik Kuramı ve Lider Öğretmen .................................... 257 d) Dönüşümcü/Değişimci (Transformasyonel) Liderlik Modeli ve Dönüşümcü Lider Öğretmen ..................................................................... 258 e) Etik (Moral) Liderlik ve Etik Lider Öğretmen ......................................... 259 f) Öğretimsel Liderlik ve Öğretimsel Lider Öğretmen ................................ 259 g) Dağıtımcı Liderlik ve Öğretmen ................................................................ 261 h) Kültürel Liderlik ve Kültürel Lider Öğretmen ......................................... 261Sonuç .................................................................................................................................. 263KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 266

12. BÖLÜM

SINIFTA ZAMAN YÖNETİMİ ..................................................................................... 269Doç. Dr. Asiye Toker GökçeZaman Nedir? ................................................................................................................... 269Zaman Yönetimi ............................................................................................................... 270Zaman Yönetimi ve Yaklaşımları.................................................................................... 271Sınıfta Zaman Yönetimi ................................................................................................... 278

İçindekiler xiii

Sınıfta Rutinleri Belirlemek ............................................................................................. 283Sınıfta Etkili Zaman Yönetiminin Önemi ..................................................................... 285Sınıfta Etkili Zaman Yönetimi İçin Öneriler ................................................................. 286KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 289

13. BÖLÜM

ÖĞRETMEN – VELİ VE ÇEVRE İLİŞKİLERİ ............................................................ 291Doç. Dr. Taner AltunÖğretmen Veli ve Çevre İlişkileri ................................................................................... 292Aile – Okul - Çevre İlişkisinin Tanımlanması ve Önemi ............................................ 293Okul ve Çevre İlişkisinin Değişkenleri ve Sınıf Yönetimine Etkileri ......................... 294Eğitim Sistemi ................................................................................................................... 295Toplumun Değerleri ve Normları .................................................................................. 295Okulun Fiziksel, Kültürel Özellikleri ve Yönetimi ....................................................... 296Öğretmenler ...................................................................................................................... 297Aileler ................................................................................................................................. 298Akran İlişkileri .................................................................................................................. 299Öğrenci Özellikleri ........................................................................................................... 300Eğitime Aile Katılımı ....................................................................................................... 302Okul Aile Birliği Yönetmeliği .......................................................................................... 304Okul – Çevre – Aile İlişkilerinde Yaşanan Genel Sorunlar ........................................ 305Okul ve Aile İlişkileri Nasıl Geliştirilebilir? .................................................................. 307Velilerle Etkili İletişim Kurma Yolları ............................................................................ 310Çift Yönlü İletişim ........................................................................................................... 310Tek Yönlü İletişim ............................................................................................................. 310KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 313

Şöyle bir düşünelim. Nelerden vazgeçemeyiz? Sevdiklerimizden, mutluluğu-muzdan, huzurumuzdan... O halde okullar, sınıflar ve öğretmenler çocuklar tara-fından sevilmeli ki vazgeçilemeyenler arasına girebilsin.

Bugün ne yazık ki çocukların çoğu okula severek ve isteyerek gitmiyorlar. Peki çocuklar nereye severek ve isteyerek giderler? Parka, oyun salonlarına, sinemaya, lunaparka... Peki neden okula gitmek istemiyorlar? Çünkü çocuğu cezbeden çoğu uyaran okulda ya da sınıfta değil dışarıdadır. Hele ki teknolojik gelişim sonucunda her evde bilgisayar ve interenetin olduğu bir ortamda dünyadan haberdar olan çocuklar için okul bir cazibe merkezi değil, gitmek zorunda oldukları ortamlar gibi gözükmektedir. Zorla gittikleri bu ortamlar hem sıkılmalarına hem de korku ve kaygı yaşamalarına sebep olmaktadır. Bu bölümde okula ve sınıfa hazırlıkla bir-likte okulda ilk karşılaşma ve tanışmadan bahsedilerek okul korkusundan, bu kor-kunun üstesinden gelebilmek için öğretmenlere ve ailelere öneriler sunulacaktır.

Okula ve Sınıfa Hazırlık

Eylül ayının gelmesiyle birlikte hemen hemen bütün aileleri bir telaş ve ko-şuşturma alır. Çocuk ister beş yaşında olsun ister onsekiz ister ilkokula başlasın ister üniversiteye aileleri bir heyecan alırken, çocukta ya da gençte hem bir heye-can hem bir kaygı hem de bir korku başlar. Heyecan, kaygı ve korkunun oluşması-nın zeminini aileler farkında olmadan çok küçük yaşlarda çocuklarını disipline

OKULA VE SINIFA HAZIRLIK

Prof. Dr. Şenay Sezgin NARTGÜN & Prof. Dr. Türkan ARGONAbant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi

1. BÖLÜM

etmeye çalışırken öğretmen, okul, iğne, doktor gibi çeşitli kişi, kurum ve nesneler-le korkutularak tehdit etmeleridir. Üstelik evde daha önce okula başlamış bir abi, abla varsa ve olumsuz bir takım durumlar yaşanmışsa, yaşanılanlara okula yeni başlayacak çocuk tanıklık etmişse bu süreç pekiştirilmektedir. Bunun yanında ço-cuklar aile içinde kendisini şahsen ilgilendiren konulara önem verirler. Çocukla-rın yetiştirilmesi sırasında aile kuralları uygulamada daha esnek bir ortam sunup, yapılan hataları çoğu zaman hoşgörüyle karşılamaktadır. Aile çoğu zaman sosyal ortamda kabul görmese bile çocuğun olumlu ya da olumsuz davranışlarına göz yummaktadır. Çünkü aile bireyleri arasındaki sosyal ilişkiler duygusallık ölçüsün-de olup (Duman, 2000), birbirlerini koşulsuz sevip, korumaktadırlar. Her anne baba için kendi çocuğu kusursuz ve mükemmeldir. Bu anlayış içerisinde dışarıdan

gelen tepkilere karşı duyarsızdırlar. Ancak işin içerine formal olarak ku-ralların ve sınırlandırmaların olduğu okul, sınıf, öğretmen gibi farklı fak-törler girdiğinde, çocuğun ailede ser-best olan davranışları sınırlandırıl-makta, bazı çocuklar bu duruma uyum gösterememektedirler. Çünkü çocuk ailede merkezi durumdayken okulda birdenbire kendisi gibi kendi-sini özel hisseden pek çok çocukla

karşılaşır ve farklı ya da istenmeyen davranışlar içerisine girer. Diğer yandan mü-kemmel olarak gördükleri çocuklarına ilişkin öğretmenlerden eleştiriler gelmeye başladığında anne babalar bu durumdan rahatsız olmaya başlarlar. Farkında ola-rak ya da olmayarak çocuğun yanında okula ve öğretmene karşı ailenin yaptığı eleştiri ve tepkiler çocuğun okuldan soğumasına, korkmasına ya da kaygı duyma-sına sebep olabilmektedir.

Belirtilen korku ve kaygı sebepleri dışında bu süreçte en önemli faktörlerden bir diğeri tüm çocukların anne babalarından ilk kez ayrılarak, her ihtiyacının be-lirli bir rutin içerisinde karşıladıkları ev ortamında uzaklaşmaları, okul, sınıf ve öğretmen gibi bilinmez, kuralların olduğu ve ilk kez karşılaştıkları bir yapıya gel-diklerinde endişe yaşamalarıdır (Usta, 2014). Çocuk bildiği ve tanıdığı, güvenilir aile ortamından ayrılarak tanımadığı, farklı bir ortama girmiş yeni bir yaşantıya adım atmıştır. Bununla birlikte çocuğun aile ve okul ortamında geçirdiği süre ve etkinlikler göz önüne alındığında, ailede geçirilen süre okulda geçirilen süreden fazladır. Bu durum okul ve ailede edilenlerin birbiri ile çatışmak yerine destekle-mesi gerektiği gerçeğini de gündeme getirmektedir. Çünkü çocuk, okulda öğrenci, yaşıtları arasında arkadaş, ailede ise hala çocuktur. Bu durum yeni ortamla bir-

 

2 Sınıf Yönetimi

likte çocukta farklı rollerin yüklenmesini gerektirdiği gibi bazen de rol çatışması yaşamasına da neden olmaktadır. Ailede anne babasının kuzusu olan, yaşı büyüse bile hala bebek muamelesi gören çocuk okulda birdenbire büyümüş olma gerçe-ği ile karşılaşır. Ayrıca çocuğun büyümesinde en önemli olay ev dışında yeni bir ortamda yalnız var olabilmesidir. Okul bahçesinde annenin elini bıraktığı an, zil sesi ile velilerin okul dışına yönlendirilmesi en can alıcı anmış gibi görünse de ço-cuğun o güne nasıl geldiği, okul hakkında bilgisi, beklentisi, endişeleri önemlidir (Ersanlı, 2013). Çünkü anne babasının göz yumduğu çoğu davranışının okulda sınırlandırıldığını görür. Bir de bu durumun tersi ailede olumsuzluğu yaşayan ço-cuklar gerçeği de bulunmaktadır. Ailesinden şiddet ve baskı gören çocuklar okul-da demokratik bir ortamda kendi kararlarını kendi verme özgürlüğü yaşayıp, dav-ranışlarının sorumluluklarını yüklendiklerinde çelişki içerisine düşebilirler. Aile yaşantısı mı doğru? Okul yaşantısı mı? Çocuk ailenin istediği gibi mi davranacak yoksa okulda öğretmenin istediği gibi mi? Çocuğun bu çelişkiyi yaşamamasında okul ve aile arasında kurulacak iletişim ve etkileşim büyük önem taşımaktadır. Bu sayede kurulacak okul-aile uyumu çocuğun davranışlarının geliştirilmesi sürecin-de yaşayacağı çelişkileri ortadan kaldıracaktır.

Çocuğun, ilk kez karşılaştığı okul ve sınıf ortamında endişe ve korku yaşa-maması ya da en kısa sürede kurtulması için öğretmenin ilk gün karşılaşma ve tanışma ortamını olumlu bir havada gerçekleştirmesi gerekir. Bunun için de önce kendisini, öğrencilerden neler beklediğini açık ve net bir şekilde öğrencilerin an-layacağı şekilde anlatması, öğrencilerin de konuyla ilgili duygu ve düşüncelerini alıp, değerlendirmesi önemlidir.

Çocuğun rol çatışmasına girmemesi, davranış tercihinde bulunmak zorunda kalmaması için çocuk evde okul ortamı için ebeveynlerle birlikte hazırlanmalıdır.

Kurulacak okul - öğretmen- aile uyumu çocuğun gelişim açısından son de-rece önemlidir.

Çocuklar Okuldan Niçin Korkarlar?

  İnsan olmanın doğal gereği olarak hiç bilinmeyen bir durumla karşı-laştığımızda tedirginlik duyar, çe-kiniriz. Bazen bu durum daha da ileri boyutlara ulaşabilir. Özel-likle çocuklar göz önüne alındı-ğında ise daha kaygı verici so-nuçlar ortaya çıkabilir. Çünkü çocuklar, yeni durumlardan, or-

Okula ve Sınıfa Hazırlık 3

tamlardan, hiç görmedikleri tanımadıkları kişilerden ve nesnelerden, değişimler-den korkabilirler ki bu durum onların gelişim süreçlerinin doğal bir parçasıdır (Canbolat, 2009).

Her yüz çocuktan yaklaşık 4–5 tanesi bu tepkiyi okul korkusuyla ortaya koy-maktadır ve bu durum okula başlanılan ilk günlerde ortaya çıkabildiği gibi her-hangi bir zamanda da ortaya çıkabilmektedir (Özay, 2012).

Okula karşı aslında toplumda olumlu bir algı vardır. Ailelere göre okul doğ-ru davranışların öğretilip, çocukların disipline edildiği, adam olunacak yerdir. Bu bakış açısı aile içerinde çocuklara da yansımaktadır. Çoğu çocuk okula gitmek istemektedir. Okul alış verişi yapmak, yeni kalem, defter, çanta sahibi olmak, okul forması giymek çoğu çocuğun hayellerinde yatar. Okulun açılacağı ilk günden önce çocuk bu malzemeleriyle birlikte uyur. Ancak sabah olup okula gidildiğinde o heyecanla bekleyen çocuk gitmiş, yerine korkan, ağlayan isteksiz çocuk gelmiş-tir. Bu durum literatürde okul şoku (Duman, 2000) ya da okul korkusu olarak ad-landırılmaktadır. Kısaca okul korkusu, çocuğun okula giderken endişe belirtilerini yoğun olarak hissetmesi durumudur (Usta, 2014). Okul korkusu yaşayan çocuk-larda genel olarak aile tarafından aşırı şekilde korunup kollanma, her davranışta anne babadan onay bekleme, anneye ya da babaya aşırı bağımlı olma ve onlar-dan ayrılmak istememe ve terkedilme korkusu gibi ortak özellikler görülmektedir (Özay, 2012). Bununla beraber Özay (2012) ve Canbolat (2014) okul korkusunun nedenlerini; ayrılık endişesi, yeni deneyimlerle baş etme güçlüğü, gerçekçi olma-yan yüksek beklentiler, kendini yalnız hissetme, zarar verici davranışlara maruz kalma şeklinde sıralamıştır. Belirtilen bu korku nedenleri her yaşta görülebileceği ve çocukta yüksek düzeyde endişe, acı ve üzüntüye neden olacağı gibi hastalık belirtisi olarak da başgösterebilir.

İlk gün ve okul korkusu yaşayan çocuklarda, okul günü ve saati yaklaştıkça karın ağrısı, baş ağrısı, mide bulantısı gibi şikâyetler ile ağlama, bağırma, hırçınlık, öfke nöbetleri, hatta kaygı arttıkça kusma gibi fiziksel tepkiler de ortaya çıkmakta-dır (Canbulat, 2014). Bu belirtilerin çoğu okul saati geçtikten sonra, kendiliğinden kaybolur. Yaşanılan bu duruma, örneğin, benim oğlum korkmaz, erkek adam, be-nim kızım korkmaz, ben ona güveniyorum gibi korkmayı zayıflık olarak gören aile davranışları da eklenirse gelecekte istenmeyen davranışlarla ve sonuçlarla karşı karşıya kalınabilir. Korktuğu halde korkusunu gizleyen çocuklar bu durumu oku-la yansıttıkları gibi, sonuçları açısından değerlendirildiğinde toplum içerisinde uyumsuz, mutsuz, çekinik bireyler olarak yer almaları kaçınılmazdır.

İlk gün okul korkusuna ailenin baskısı da eklenirse, çocuk zorlanır; yargı-lanırsa sinirlilik artar, panik içine girer ve okul reddi, okul fobisi gibi durumlar ortaya çıkabilir. Çocuk bu duruma sebep olarak öğretmenini ya da öğretmenin-

4 Sınıf Yönetimi

den korktuğunu, arkadaşlarıyla anlaşamadığını söyleyebilir. Hatta bazen sınıftan çıkma, okuldan kaçma gibi istenmeyen davranışları gösterebilir (Canbulat, 2014). Burada sorumluluğun çoğunluğu aileye düşerken öğretmenlerimizin bu konuda bilinçli davranması oldukça önemlidir. Çünkü korku ve kaygı kaynaklarından biri de öğretmen olduğu unutulmamalıdır. Örneğin, otoriter öğretmen, öğrenci-yi korkuturken, disiplinli öğretmen baskı altına alabilir, demokratik öğretmen de başkalarına zarar vermeyecek ölçüde özgürlük tanıyabilir. Çocuğun öğretmeni ta-nımaması, yönetim tarzını anlayamaması, kendisini arkadaşları önünde sıkıntıya sokabileceğini düşünen çocuk korku ve kaygı yaşamaya başlar (Başar, 1994). Ya-şanılan bu süreç sadece okula ilk başlanıldığında değil ileriki yıllarda da kendisini gösterebilir. Örneğin ergenlik dönemindeki gençler, öğretmenin sözlerinden, dav-ranışlarından, giyimlerine, saçlarına, davranışlarına ilişkin olumsuz tepki almak (Başar, 1994) ve arkadaşlarının yanında küçük düşmek istemezler. Aslında eğitim sisteminin ve ailelerin amacı öğrencilerin okuldan korkarak soğumasına değil, se-verek ve isteyerek gitmesine imkan tanımaktır.

Okul korkusu yaşayan çocuklarla bireysel olarak ilgilenmeli onlarla konuşa-rak korkunun nedenleri tespit edilmeli ve bu konuda gerekli olan destek verilme-lidir.

Korku yaşayan çocuğun bu korkunun üstesinden gelebilmesinde öğretmenin çocuğu sakinleştirmesi, ailesinden kopartılmadığını söylemesi, acil bir durum ol-duğunda ailesine ulaşabileceğini ikna edilmesi oldukça önemlidir.

Okulda İlk Gün

Yeni bir yaşantının başlangıcı olan okulda ilk gün çocuğun bu yaşantıyı ka-bullenmesi için oldukça önemlidir. Özellikle ilkokula başladığı gün gözönüne alınırsa bundan sonra ki eğitim yaşantısına zemin hazırlaması açısından ayrı bir önem taşımaktadır. İlk karşılaşma ve tanışma, çocuğun yaşı, cinsiyeti, sosyo-kül-

Okula ve Sınıfa Hazırlık 5

türel özellikleri ne olursa olsun okul hayatını, akademik başarısını etkilediği ger-çeğinden yola çıkıldığında sadece sınıf öğretmenlerine değil branş öğretmenlerine de büyük sorumluluklar yüklemektedir. Çocuğun öğretmene yönelttiği sevginin derse, okula, meslek seçimine kadar etkileri gözardı edilmemelidir. İlkokul öğren-cilerine ya da daha küçük çocuklara hangi mesleği yapmak istedikleri sorulduğun-da çoğu “öğretmen olacağım” cevabını vermesi bu gerçeği göstermektedir. Ya da hepimiz geçmişte yaşamışız: “İlkokul öğretmenin her söylediği ve yaptığı davranış öyle kabullenilmiştir ki anne babanın önerileri, düzeltmeleri bile kabul edilmez öğretmeninin asla yanlış yapacağını düşünmezler”. İlk gün korkusunu sadece ilko-kula yeni başlayan öğrenciler için düşünmemeliyiz. Ortaokula, liseye, üniversiteye hatta yeni bir sınıfa başlayan öğrenciler de ilk gün korkusu yaşayabilirler. Bu korku aynı ilkokulda olduğu gibi yeni bir ortama girme, yeni kişilerle karşılaşma, kendi-ni kabul ettirme, dikkat çekme vb. durumlarda yaşanılan süreçte farklı düzeylerde kendini gösterebilir. Hem öğretmen olarak kendimizin hem de öğrencilerimizin eğitime olan inançlarını olumsuz etkileyecek olan bu durumların üstesinden gel-mek her kademede önemlidir. Sınıf yönetiminde başlangıç noktasıdır.

Sorunu tespit ettik. Peki öğretmen, çocuğun yaşantısında önemli olan ilk gün kar-şılaşmasında neler yapmalı?

Ø Sınıf ortamını öğrencilerin hoşuna gidecek görsel uyarıcılarla donatarak cazip hale getirebilir. Bu durum çoğu öğretmen tarafından gereksiz ve masraflı bir durum olarak görülse de küçük beceri ve emeklerle kolayca üstesinden gelinebilecek bir durumdur. Örneğin, renkli yönergeler, kü-çük hediyeler, çocuğun kendini özel hissedebileceği yaka kartları gibi…

Ø İlk tanışmada aileden ziyade çocuğu tanımaya yönelik girişimde bulu-nulmalıdır. Bu davranış çocuğa birey olma duygusunu kazandırır. Ör-neğin tanışma sürecinde sorulan sorular oldukça önemlidir. Ailesine,

6 Sınıf Yönetimi