K.0000071

PGS. TS DANG TRAN PHONG

SO TAY Si) DUNG THUOC NHUOM

TAP 2: n h u O m l e n vA l e n p h a

w

BAN KHOA HOC VA KY THUAT

PGS. TS DANG TRAN PHÒNG

SÔ TAY SU' DUNG THUÓC NHUQM Tâp 2: NHUÔM LEN VÀ LEN PHA

Chiu trách nhiçm xuât bàn: Phçm Ngçc KltôiBiên tâp: Nguyên Quÿnh AnhThiêt kê bia: Trän Ngçc Tuân

NHÀ XUÁT BÀN KHOA HQC VÀ KŸ THUÀT 70 Tràn Hirng Dao - Hà Nçi

In 240 cuón, khô 16x 24 cm tai X i nghiçp in N X B Vàn hôa dân tQC Sô däng kÿ xuât bàn: 1233-2014/CXB/1-77/KHKT Quyét djnh xuât bàn sô: 74/QDXB-NXBKHKT ngày 27/6/2014 In xong và npp luu chiêu quÿ III nàm 2014

Làl NÓI DÀU

Ngành len dà phàt triên khà Uhi à rniên Bäc tir triróc näm 1954, và tièp tue phàt triên sau này — ehù vêu sàn xuât len min à Nhà mày Len Hai Phòng phuc vu nhu câu len dan tay dê xuât khâu à o len; sau này có Nhà máy Len - Nhuóm Há Dóng kéo sai và nhuóm seri len làm thàm xuát khâu. Nhi'mg näm cuòi thé ky 20, theo nhu câu may quân trang eho sì quan quân dôi và công an, dà phàt triên dêt, nhuôm và hoàn tât vài tàm (dêt thni) polyeste pha len à Tông Công ty 28 thuôc Bô Quôe Phòng, tai TP. Hô Chi Minh và Công ty Dêt lua Nam Dinh.

Gân dây, Tâp doàn Dêt May Viêt Nam (Vinatex) dà có du án xây dung Nhà máy Vài len long ciru công suât sâu triêu mét/nâm làm câc mât hàng len và len pha, trong dô chu trong dâc biêt dên vài dê may hô âu phuc xuât khâu.

Nhu vây là phâi tiên hành càc công doan gia công xir lÿ truàc khi kéo seri, sau khi kéo seri và dêt vài bao gôm nhuóm càc sàn phâm tir xer ròi, cui, seri, vài dêt thoi và dêt kim, cân sir dung nhiêu loqi thuôc nhuôm vài càc công nghê nhuôm thich hçrp dê dàm bào chât luçmg màu sac và dô bên màu yêu câu.

Dê cung câp nhüng kiên thuc co bàn và kÿ nàng àp dung thuc hành là chu yêu, chùng tôi dâ tâp hçrp tài lieu kÿ thuât cùa nhiêu häng sein xuât thuôc nhuôm nói tiêng trên thê gicri và trong khu vire châu A dê biên soan cuôn Sô tay su dung thuôc nhuôm chuyên vê nhuôm len và len pha. Dôi tirçmg phuc vu chinh là câc sinh viên chuyên ngành hôa nhuôm à câc triròng dai hoc (và cao däng), câc kÿ su hôa nhuôm tré mai ra truòmg có tài lieu da dang, tin cây, chuyên sâu phuc vu hoc tâp và vân dung vào thuc té sàn xuât. Ngoài ra cùng có thê làm tài lieu tham khào cho câc cân bô giàng day, nghiên cùu, nhâp khâu và cân bô quân lÿ quan tâm dên ngành nhuôm.

Mac dû dà cô gang suu tâm tài lieu, biên soan kÿ lircrng, công phu nhung không thê thôa mân moi yêu câu, cùng nhu không thè trành khôi sai sót, mong ban doc dóng gôp y kiên phê b'inh, nhân xét. Moi y kiên xin giri vê Nhà xuât bàn haytruc ticp iteti tac già.

Nhân dip này, tâc già xin bày tô su càm on sâu sac dên dai diên câc công ty sàn xuât thuôc nhuôm nhu Synthesia (CH Séc), DyStar, Huntsman, Modem Group (Thâi Lan), Kisco (Hàn Quôc) à niràc ngoài và ó Viêt Nam dâ cung câp nhùng tài lieu kÿ thuât qui bâu dê biên soan cuôn sàch.

Tâc già xin giri Ieri càm on dâc biêt dên nhà tài trçr chinh là Công ty TNHH Thuonig mai Tân Hong Phàt (Giâm dôc là ông Trän Tuyên) và càc công tâc viên Nguyên Tô Trinh và Nguvên Thi Hoa Lê dâ giùp dò trong viêc cung câp tài liçu và hoàn thành bàn thào. Cuòi cùng xin giri loi càm on Nhà xuât bàn Khoa hoc và Kÿ thuât và Nhà in dâ biên tâp, trinh bày, in và hoàn thiên cuôn sâch.

Tâc già

3

Löi nöi dau

MUC LUC■ ■

3

Phani

I. Dai circmg ve len ......................................................................................11

II. Cäc loai len ............................................................................................ 13

III. Cäu true vät ly cüa xa len ..................................................................... 15

IV. Thänh phän höa hoc ............................................................................. 16

V. Gia cöng xir ly len .................................................................................. 19

V I. Cacbon höa len (wool carbonizing)...................................................... 25

V II. Läm day be mat (m illing) ...................................................................27

V III. Tay träng len ......................................................................................28

Phan 2 NHUÖM LEN

Chircmg 1. NHUQM LEN BANG THUÖC NHUQM AXIT .................. 39

A. THUÖC NHU0M AXIT.......... ....................................................................39

I. Phän nhöm thuoc nhuöm ax it..................................................................39

II. Thuoc nhuöm axit deu mäu hay nhupm deu m äu.................................40

III. Thuoc nhuöm axit ben mäu ..................................................................42

IV . Thuoc nhuöm ben vai tao ni vä rät ben voi tao n i................................ 43

B. THUÖC NHUÖM ÄP DUNG.......................................................................45

I. NhuQm bäng cäc thuoc nhuöm axit cüa Cöng ty Synthesia, A. S, SBUPigments and Dyes (CH Sec) .....................................................................45

II. Nhuöm len bäng cäc thuoc nhuöm axit cüa häng D yS ta r.......................70

5

III. Thuoc nhuQm axit cua hang Huntsman .................................................. 84

IV . Cac th u o c n h u g m a x it n h u Q m len c u a h a n g Clariant (Thyy Si),nay la hang Archoma (M y )...........................................................................84

Chteomg 2. NHUQM LEN BANG CAC THUOC NHUQM PHlTC KIMLOAI 1:1 (1:1 Metal - complex dyes) ........................................................94

A. THu6 c NHUOm PHLTC KIM LOAI 1:1 (1:1 metal - complex dyes) ............. 94

b. Ap dung thu6 c nhuOm .................................................................................. 96

I. NhuQm len bang thuoc nhuQm Chromolan cua Synthesia (CH Sec) ...... 96

II. Thuoc nhuQm phuc kim loai 1:1 Neolan cua Huntsman nhuQm len .... 106

III. Palatin - Thuoc nhuom phuc kim loai 1:1 cua D yStar......................... 110

Chucmg 3. THUOC NHUQM PHlfC KIM LOAI 1:2NHUQM LEN ......................................................... ............................................. 113

A. PHAn LOAI THll6c N H U0M .....................................................................113

B. Ap DUNG THu6 c NHU0M PHLTC KIM LOAI 1:2 NHUOM LEN ...................116

I. Thuoc nhuQin phuc kim loai Modercron cua Tap doan M Pcua Thai Lan (Modem Dyestuffs & Pigments, Co., L td .)........................... 116

II. Cac thuoc nhuom phuc kim loai 1:2 cua D yS ta r................................... 119

III. Cac thuoc nhuQm phuc kim loai 1:2 cua Synthesia (CH S e c ).............. 127

IV . Thuoc nhuQm phuc kim loai 1:2 cua Huntsman .................................. 139

Chirang 4. NHUQM LEN VOI THUOC NHUQM HOAT TINH .......145

A. DAI CLTONG v£tH L)6 c NHU0M HOATTiNH CHO LEN ............................ 145

I. Ljch su phat trien .....................................................................................145

II. Cac thuoc n h u Q m hoat tinh cho len ........................................................ 146

III. Cac thuoc nhuQm hoat tinh chuyen dung cho le n ................................. 147

B. AP DUNG THU6 C NHUOM HOATTiNH NHUOM LEN ...............................150

6

I. Thuôc nhuôm hoat tinh nhuçm len cùa K isco ........................................ 151

II. Thuôc nhuçm hoat tinh nhuçm len cùa DyStar ....................................157

III. Thuôc nhuçm hoat tinh nhuôm len Lanasol cùa Huntsman ................ 165

IV. Thuôc nhuçm hoat tinh Ostazin H (Synthesia, CH Séc) dùngnhuçm len .................................................................................................176

Chuomg 5. THUÔC NHUQM CÀM MÀU (Mordant dyes) ....................187

A. OAI CUUNG VÈ THUÔC NHU0M CAM MÀU VÀ CÀC QUY TRlNHNHU0M LEN ..............................................................................................187

B. ÂP DUNG THUÔC NHUÔM CROM OÉ NHUÔM LEN ................................192

I. Thuôc nhuçm câm màu “ Diamond” cùa Công ty D yStar...................... 192

II. Thuôc nhuôm Alizarin Crom (Alizarine Chrome) cùa Synthesia(CH Séc) ............................................................................!....................196

Chuomg 6. CÂC D Â Y THUÔC NHUQM TOI I f U .............................. 203

I. Ap dyng thuôc nhuçm Lanaset cùa Huntsman ..................................... 204II. Ap dyng thuôc nhuçm Moderset cùa Modem Group (Thâi L a n )........211III. Thuôc nhuçm Synoset cùa hàng Kisco (Hàn Q uôc)........................... 218IV . Thuôc nhuçm Lanegal cùa Synthesia (CH S é c )................................. 222V. Thuôc nhuçm phûc kim loai 1:2 và axit bên vôi tao ni Supralan .......226

Chuomg 7. NHUQM LEN Ù CÂC DANG KHÂC NHAU - TRONG CÂC GIAI DOAN KHÂC NHAU CÙA QUY TRINH ...........................231

I. Nhuçm xa len rài ................................................................................. 231

II. Nhuôm cüi le n .....................................................................................232

III. Nhuçm soi .........................................................................................235

IV. Nhuçm vài .........................................................................................237

V. Nhuôm vài dçt kim .............................................................................238

7

Phan 3NHU0M LEN PHA (Dyeing wool blends)

Chuong 1. NHUQM LEN PHA POLYESTE(Dyeing of wool/polyester blends.....................................................................241

I. Nhupm hon hpp len pha polyeste (theo kinh nghi?m cua CH Sec) ......241

II. H ? thong nhupm Moderset (Modem Group, Thai Lan) cho nhupmlen pha polyeste ........................................................................................ 246

III. Lanaset - h? thong nhupm cho len pha polyeste cuaHuntsman textile effects.............................................................................248

Chuong 2. NHUQM LEN PHA POLYAMIT (N Y LO N )......................... 252

I. Nhupm hon hop len/polyamit ................................................................252

II. Nhupm hon hprp len/polyamit bang cac thuoc nhupmva chat trp cua CH Sec...............................................................................253

III. Nhupm hon hop len/polyamit bang thuoc nhupm Lanaset(Huntsm an)................................................................................................254

IV . Nhupm hon hprp len/polyamit bang thuoc nhupm Modersetcua Modem Group (Thai Lan) .................................................................. 258

V. Nhupm hon hprp len/polyamit bang thuoc nhupm hoat tinh Lanasol(Huntsman) ............................................................................................... 259

Churng 3. NHUQM LEN PHA ACRYLIC ................................................. 261

I. Nhupm hon hop len/acrylic.................................................................... 261

II. Gia cong xir ly va nhupm hon hprp len/acrylic theo cac cong ngh?va thuoc nhupm (cung chat trp) Tifp KM c cu va CH Sec hi n tai ............262

III. Nhupm hon hprp len/acrylic bang cac thuoc nhupm Lanasetva Maxilon cua Huntsman.........................................................................264

IV. Nhupm hon hprp len/acrylic bang cac thuoc nhupm Moderset(Modem Group, Thai Lan) va thuoc nhupm baza......................................266

8

V. Nhuom hon hgrp len/acrylic vai thuoc nhu<?m hoat tinh Lanasol va Maxilon (Huntsm an)...........................................................................257

Chucmg 4. NHUQM HON HQP LEN PHA TO TAM(Wool/Silk b lends)............................................................................................. 259

I. He thong nhuom Moderset....................................................................259

II. He thong nhuom hon hop len/to tam bang thuoc nhuom Lanaset ...... 271

Chucmg 5. NHUQM HON HQP LEN/XENLULO(Wool/Cellulose blends)...........................................................................273

I. Nhupm bang cac thuoc nhupm cua Huntsman...................................... 273

II. Nhuom bang cac thuoc nhuom cua Modem Group (Thai L a n ).......... 275

PH U LU C .................................................................................................278

T A I L IE U TH A M KH AO ........................................................................2SC

PHÄN 1

I. DAI CUm iG v£ LENLen thuoc nhom xo sai protein thien nhien, nhom nay gom len, to tarn va

cac long dong vat khac nhu long lac da, long tho, long de, long ngua...Phu thuoc vao nguon goc, cac xo sori noi tren dua tren co so:

keratin - len (long ciru) va cac long dong vat fibroin - to tam

Giong nhu phan lorn cac chat huu ca thien nhien khac, cac xa protein lasan pham cao phan tu hop thanh tir cac chat thap phan tu - a day la nhung axitamin, chu yeu la cac a hay a, co axit amin. Thi du:

Axit monoamin

h 2n - c h 2ICOOH

Axit aminoaxetic (Glyxin)

h3c c h 3

CHICH2I

h2n - chICOOH

Axit a-amino Isucapionlo (Leuxin)

CH3H2N —(pH

COOH Axit a-aminopropionic

(Alanin)

H3C CH3 \ /

CHI

H2N— CH I

COOHA xit u —a m in o iaovoloric

(Valin)

CH2-OHIH2N —CH

COOHAxit a-amino-ß-oxipropionic

(Serin)

H2C — CH2I I

h2c c h - co o h\ /vH

A x it pyro lid in a c ac b o n ic(Prolin)

Axit diaminomonocacbonicH2N - C H 2- C H j - C H 2- C H j- C H - C O O H

n h 2

Axit a, £-<Jiamino capronic (Lyxin)

h 2n

Axit a-amino-5-guanidovaleric (Arginin)

N = C H^ —N H -C H 2— CH2- C H i- C H - COOH

n h 2 C H - N HH.C-C'

H2N— CH

COOH

ß-imidazoyl-alanin(Histidin)

11

Axit monoaminodicacbonicCOOHIc h 2I

h 2n - c h

COOH

Axit aspartic

Axit amin chiia lu u huynhCH2-S-CH 3

c h 2

H2N— CH

COOHMetionin

COOH1

c h 2Ic h 2

h 2n - c h

COOH

Axit glutamic

CH2—S — S —CH2

h 2n - c hI

HOOC

ICH— NH2

COOH

Xystin

Cac axit amin chü yeu co trong len voi cäc ti le khac nhau.

Luoug cäc axit amin chü yeu trong len (mol % )

Bang 1

Axit amin Cau true höa hpc mol % Ban chat m?ch ben(side chain)

Glyxin (Glycine)h2n- ch2

1COOH

8,6 hydrocacbon

Alanin (Alanine) I Z 10-

0-0

0 T

I0

w1

5,3 hydrocacbon

Phenylalanin(Phenylalanine) ^-CH2CHCOOH

NHj

2,9 hydrocacbon

Valin (Valine)HsC^^CHj

CH1

H,N—CH 1COOH

5,5 hydrocacbon

Leuxin (Leucine)

H3C^CH3CH1CH21

H2N—CH1COOH

7,7 hydrocacbon

12