26
Namba 1978 Julai 19 - 25, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol TUPELA namba wan kendidet bilong Nesenel Alaiens Pati na rait han man bilong Gren Sif Sir Micheal Somare i lusim sia bilong tupela aste apinun. Tasol Gren Sif em yet i ron pasyet long ol arapela kendidet na nau ol i mekim ol kwaliti sek bipo long ol bai mekim ol eliminesen bilong Is Sepik Rijenal sia. Siting Memba bilong An- goram, Arthur Somare na Memba bilong Yangorru- Saussia, Peter Wararu Waranaka, i lusim sia bilong tupela bihian long ol i mekim eliminesen long rausim ol kendidet. Somare i lusim sia bilong en long long taim residen na bisnisman Ludwig Schulze bihain long eliminesen namba 21 long 4-kilok aste apinun. Wararu tu i lusim sia bi- long en long bilong bihain long eliminesen namba 23 aste apinun. Nupela kendidet husat i kisim ples bilong Wararu em i indipenden kendidet na bipo menesing dairekta bi- long Nesenel Divelopmen Benk, Richard Maru. Wararu na Somare i bin resis strong wantaim dispela tupela kendidet na planti manmeri i bin ting olsem tu- pela bai kisim bek sia bilong tupela tasol long las minet tupela bikpela mangi bilong NA i lusim sia bilong tupela. Wanpela strongpela NA kendidet na siting memba bi- long Ambunti-Dreikir, Tony Aimo, tu i lusim sia bilong en long wanpela yangpela kendidet bilong Pipols Pro- gres Pati (PPP), Ezikiel Anisi. Tasol Gren Sif Sir Michael Somare i ron strong yet na em i nau stap pas long resis bilong Is Sepik Rijenal sia wantaim 84, 364 vot. Bihain long em, Allan Bird bilong Pangu Pati i stap long 43,608 na Greg Maisen PNG Pati i stap long 12, 129 vot. Somare, Wararu i lus …Chief go pas yet long ESP resis wantaim 84,000 vot Aja Alex Potabe i raitim Arthur Somare…Angoram MP Peter Wararu…Yangorru-Saussia MP

Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Namba 1978 Julai 19 - 25, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

TUPELA namba wankendidet bilong NesenelAlaiens Pati na rait hanman bilong Gren Sif SirMicheal Somare i lusim siabilong tupela aste apinun.Tasol Gren Sif em yet i ron

pasyet long ol arapelakendidet na nau ol i mekimol kwaliti sek bipo long ol bai

mekim ol eliminesen bilongIs Sepik Rijenal sia.Siting Memba bilong An-

goram, Arthur Somare naMemba bilong Yangorru-Saussia, Peter WararuWaranaka, i lusim sia bilongtupela bihian long ol i mekimeliminesen long rausim olkendidet. Somare i lusim sia bilong

en long long taim residen nabisnisman Ludwig Schulze

bihain long eliminesennamba 21 long 4-kilok asteapinun.Wararu tu i lusim sia bi-

long en long bilong bihainlong eliminesen namba 23aste apinun.Nupela kendidet husat i

kisim ples bilong Wararu emi indipenden kendidet nabipo menesing dairekta bi-long Nesenel DivelopmenBenk, Richard Maru.

Wararu na Somare i binresis strong wantaim dispelatupela kendidet na plantimanmeri i bin ting olsem tu-pela bai kisim bek sia bilongtupela tasol long las minettupela bikpela mangi bilongNA i lusim sia bilong tupela.Wanpela strongpela NA

kendidet na siting memba bi-long Ambunti-Dreikir, TonyAimo, tu i lusim sia bilong enlong wanpela yangpela

kendidet bilong Pipols Pro-gres Pati (PPP), EzikielAnisi. Tasol Gren Sif Sir Michael

Somare i ron strong yet naem i nau stap pas long resisbilong Is Sepik Rijenal siawantaim 84, 364 vot. Bihain long em, Allan Bird

bilong Pangu Pati i stap long43,608 na Greg MaisenPNG Pati i stap long 12, 129vot.

Somare, Wararu i lus…Chief go pas yet long ESP resis wantaim 84,000 vot

Aja Alex Potabe i raitim

Arthur Somare…Angoram MP Peter Wararu…Yangorru-Saussia MP

Page 2: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

OL SOTPELA NIUS:

P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius

Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobileSMS banking services for its sub-scribers; Funds Transfer, Balancecheck, and Transaction History.Interested Citifon customers cancontact their nearest TelikomBusiness office or Bank SouthPacific branch to register forthese services.Funds Transfer1.Go to menu.2.Select message icon.3.Select “new message”4.Write “Pay” allow onespace and type tag, allow another space followed by the amount E.g. (Pay John 100)

5.Send text message to16277.

BSP SMS Banking responds withconfirmation code E.g.(P001041).Customer replies with confirma-tion code to initiate transfer offunds.6.Send text message to16277.

SMS banking responds withtransaction number E.g.(103555).Note: Subscribers of the FundsTransfer service must nominatetheir recipients during registrationfor the successful transfer offunds to occur.Balance Check1.Go to menu.2.Select message icon.3.Select “new message”4.Write “Bal” followed by your ac-count number E.g. (Bal1001223344)5.Send text message to 16277.Wait for BSP SMS Banking re-sponse with balance.Transaction History1.Go to menu.2.Select message icon.3.Select “new message” 4.“Write “Tx” followed by the ac-count number to be queried. E.g.(Tx 10014223391)5.Send message to 16277 andawait BSP SMS banking re-sponse with transaction history.Mobile SMS Data & Voice top-ups and Balance CheckRecharge your data account1.Scratch the silver panel at theback of the Telikad/Rait Card toreveal the 12 digits(xxxxxxxxxxxx)2.Create new SMS3.Type D for Data followed by*Telikad/Rait card voucher num-ber4.Send to 12575.Wait for your SMS feedbackE.g Type (D*xxxxxxxxxxxx) sendto 1257Recharge your voice account1.Scratch the silver panel at theback of the Telikad/Rait Card toreveal the 12 digits(xxxxxxxxxxxx)2.Create new SMS3.Type V for Data followed by*Telikad/Rait card voucher num-ber4.Send to 12575.Wait for your SMS feedback

E.g Type (v*xxxxxxxxxxxx) sendto 1257Call 24/7 Customer Care on3456789

“MI LAIK save long sin-daun na stap bilongkantri (PNG), sios napipel na bai mi redim olplen long rot wok bi-long mi bai go longen,” Nunsio AsbisopSanto Rocco Gangemi,em nupela mausmanbilong hetman bilongKatolik Sios long wol,Pop Benedict 16, i tok.Em i wokim dispela

toktok namba wanbung wantaim KatolikBisops Konprens(CBC) na ol woklain bi-long em, Caritas PNGna Katolik HIV/AIDSopis wok manmeri longdispela wik Mande.Long dispela opisel

bung we i bin stat wan-taim lotu, JenerelSekreteri bilong Kon-prens bilong ol KatolikBisop long PNG naSolomon Ailan, PaterVictor Roche SVD, ibin tok dispela bungwantaim nupela Nun-sio em long opiseli tokwelkam long en na emtu, i save long ol wok-lain bilong CBC na olarapela Katolik Insti-tusen i bin stap, olsemCaritas PNG, KatolikHelt na Edukesen naHIV/AIDS Ministri lain.Asbisop John Ribat ibin stap tu long dispelawelkam lotu na savelong wanpela narapelabung.Taim em i tok

welkam long nupela

nunsio, Asbisop JohnRibat i bin tokim emolsem “mipela laikimbai yu pilim olsem yustap long ples nakamap olsem wanlainbilong mipela. Welkamna kamap hap bilongmipela na bai yumiwok wantaim,” AsbisopJohn, i tok.PNG em i namba

wan kantri we pipel isave Tok Inglis NunsioAsbisop Santo i kamstap na wok long en.Ol narapela kantri weem bin wok pastaimlong ol em, Ijip, Cuba,Chile, Frans, Spein,Rumania na Moroko.Ol dispela kantri i savetokples Spein.Asbisop Santo i bi-

long liklik ples Messina

long kantri Itali. Mamai bin karim em longmun Ogas 16, 1961.Em bin kamap paterlong Jun 28, 1986 nalong dispela yia Mas17, em bin kisimblesing long kamap as-bisop. Long Janueri27, em i kamap maus-man bilong Pop longPNG na Solomon Ailanna long Jun 29, em binkama kamap longPNG.“Long kamap bilong

mi hia long PNG, miamamas long lukimolsem sios i holimstrong long bilip na emi stap laip stret. Milaikim ol liteji na weipipel i selebretim dis-pela,” Nunsio AsbisopSanto, i tok.

Skelim kantri,sios na sindaunpastaimVeronica Hatutasi i

raitim

OL sumatin man bilong Lasitewa haus longYunivesiti bilong PNG (UPNG) long Mosbi wepaia i bin kukim na ol i lusim olgeta samting bi-long ol i wok long kisim helpim nau long sam-pela nisnis haus long Mosbi, bihainim wanpelaLasitewa Paia Apil we UPNG Pablik Rilesensna Maketing Yunit i putim kamap tupela wik igo pinis. Long dispela wik, 150 sumatin man ibin kisim ol klos, betsit, blanket, pilo, pilokes,tawel, ol sop na ol samting bilong yusim longwaswas na toilet na ol steseneri. Ol kampaniolsem Brian Bell, BNG/PNF, Nesenel Nius-pepa na mama kampani RH, Korea Embasi,UPNG woklain bilong ovasis, ol pastaim La-sitewa sumatin, ol PNG Edventis Teserisumatin, Teseri Sumatin Kristen FelosipAsosiesen na ol arapela wan wan man nasumatin i givim pinis ol helpim bilong ol long olsumatin long helpim ol i skruim skul gut longnamba tu semesta. ANZ Benk, UPNG Buk-sop, US Embasi na Ok Tedi Maining i mekimtok promis long givim helpim bilong ol tu.

EHL sapotim tupela NAQIA treniTUPELA yangepela treni bilong NesenelAgrikalsa Kwarantin na Inspeksen Atoriti(NAQIA) i wokim kedetsip trening antap longMoro, Sauten Hailans, wantaim sapot bilongEsso Hailans (EHL) em operetta bilong PNGLNG Projek. Kapah Alu na Ume Hebore ikisim trening long luksave na glasim ol posinsamting long graun i save bagarapim rut o asbilong ol plent na diwai. Sapos dispela posin istap long graun na tu, ol i karim graun i golong narapela hap, em i ken groan a kamapimbagarap. Trening i bin stat long las yia. Aninitlong patnasip wantaim EHL na NAQIA.

BSP komyuniti projek helpimspesel Edukesen SentaOL lain i gat sampela bagarap long bodi bilongol long Hohola Spesel Edukesen Risos Sentainsait long Nesenel Kapitel Distrik i ken gatgutpela ples bilong pilai na tu, toilet long en bi-hainim donesen bilong Saut Pasifik Benk longdispela wik Tunde.Helpim i hap bilong BSO komyuniti projek

2012 we BSP Waigani brens i bin stretim toiletblok na pilai eria bilong pilai graun wantaimhelpim bilong wanpela kontrakta.

BAHA Hiv na AIDS resis i statASKIM i go long ol tisa long kantri long go in-sait long BAHA na ANZ Benk Edukesen resis2012 bilong i no long winim prais mani, tasollong givim auto l bikpela infomesen long HIVna AIDS i go long ol sumatin. Dokta Eliakim Apelis em Edukesen Asisten

Sekreteri- Kurikulum Divelopmen na Asesmeni bin tok olsem las wik long lons bilong BAHAna ANZ Benk Edukesen Resis 2012 bilong oltisa i save long olgeta yia.Taim em i tok tenkyu long ANZ Benk long

putim K50,000 long dispela resis na tu, longBAHA long kamapim dispela progrem i tage-tim ol tisa na sumatin long ol skul, DoktaApelis i bin tok kain progrem we BAHA ikamapim i sapotim HIV na AIDS Polisi bilongEdukesen Dipatmen na HIV Pesenel Divelop-men Silabus we ol i tisim long ol skul longPNG.Kompetisen Kodineta na Risos opisa bilong

BAHA em Joe Bukikun i bilip olsem dispelaprogrem bai helpim lukautim ol skul pikininilong mekim ol gutpela disisen tai ol i stap yetlong skul na tu, taim ol i lusim skul.Resis i stat nau na bai pinis long Oktoba 8.

Ol bai tokauty long wina long Disemba 1, emWol AIDS De. Het tok bilong resis i bihainimgol bilong UN na em long “Zero in on HIV andAIDS” we i laikim ol tisa long raitim ol stori bi-long ol long ol HIV topik na i no olsem helt napesenel divelopmen. Ol tisa i ken kisim olresis fom long o, NASFUND opis, ol Tisa Sev-ing na Lons opis na ol Edukesen opis longdistrik, provinsel na nesenel level.

Ol lasitewa sumatin kisim helpim

Page 3: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Julai 19 - 25, 2012 Wantok P3nius

PNG KAKAO KokonatInstitute putim kamapwanpela bikpela fil debilong en long Erima,long Astrolabe Be erialong Raikos distriklong Madang provinslong Tunde, Julai 24.Ples we fil-de bai

kamap long en em longErima praimeri skul pilaigraun na progrem baistat long 8-kilok longmoning na pinis long 3kilok long apinun.Dispela fil de bai lukim

ol bikpela saveman bi-long CCI olsem ol saintisna ol agrikalsa savemani go givim toktok na tulukluk raun long ol kakaodemo blok we ol lokalmodel famas i kamapim. Em gutpela sans tu

long ol famas long luklukna kisim gutpela infome-sen na tu lainim ol nupelasamting we i ken givimgutpela tingting longstrongim wok bilongkakao na kokonat longkantri.Het-tok bilong dispela

fil de em “IPDM em Rotbilong Strongim Wok bi-long Daunim Sik na Bi-natang na ApimProdaksen na Kwaliti bi-long Kakao na Kokonat”IPDM em intagreted

pest na Disis Menesmen,we i lukluk long daunimol sik na binatang nogutwe i save daunim obagarapim tupela bikpelakes-krop em kakao nakokonas.CCI Madang Program

menesa bilong Ek-stensen na Trening longMadang, Vincent Sale itok ol ogenaisa bilong filde i putim kamap dispelafil de long Erima bikos igat planti ol gutpela

model famas i stap longdispela ol eria bilongRaikos.Moa long en tu Mista

Sale i tok CCI i laik wokbung wantaim bikpela di-velopa, Ramu NiCo longtraim helpim ol famashusat i stap insait long oleria we Ramu Projek ikaramapim insait longKostal Paiplain eria bi-long en.Mista Sale i tok ol

kakao famas long ol ara-pela eria na distrik longMadang provins i welkamtasol long go long Erimapraimeri skul pilai graunlong lukim dispela fil dena ol stol bilong CCI.

Ol sinia menesmen timbilong CCI hetkwata longTavilo husat bai go long filde em Sif EksekutivOpisa, Dokta Eric Omuru,sinia saintis o patolojistDokta Josephine Saul naTim lida bilong IndastriSevises Divisen bilongCCI, Alfred Nongas.Mista Sale i tok tu

olsem progrem bai i lukimgut ol sinia lain i go lukimol model kakao blok na tumekim lukluk raun i golong CCI institusen longOmuru na Murunas.Ol arapela agrikalsa

stekholdas tu i kisim in-vitesen long sanapim olstol bilong ol long soim olwok ol i mekim long pro-motim agrikalsa indastrina wok bilong kakao nakokonas.Ramu NiCo, maining

kampani we i divelopimbikpela Ramunikel/kobalt projek longMadang bai putim kamapstol bilong en tu longsoim ol wok em i mekimna tu wanem ol samtingem i mekim long sait longKomyuniti Afes Dipatmenagrikalsa seksen bilongem.

PNGCCI redimbikpela fil-deneks wik Tundelong MadangJames Kila i raitim

Page 4: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

P4 Wantok Julai 19 - 25, 2012 ileksennius

Hela ProvinsalANDERSON AGIRU PUA 49923ANDY KENAMU Ind 39342LARRY ANDAGALI PNC 25105

Sauten Hailans ProvinsalWILLIAM POWI PNC 45880JOSEPH KOBOL Ind 33541VINCENT MIRUPASI Ind 12723Imbonggu OpenFRANCIS AWESA PNC 17134PILA NINIGI Ind 12429STEVEN TEMO T.H.E. 4377Mendi OpenISSAC JOSEPH PNGP 17394TERRY GASO T.H.E. 12454DE KEWANU Ind 12108Nipa Kutubu OpenPESAB KOMAL PNC 16445PHILEMON EMBEL PNGP 14181STEVEN ANDAYO Ind b13581

Jiwaka Provinsal JAMIE MAXTON-GRAHAM PNGP 5358MATHEW BOB BRADSHAW PMCP 4519NOLAN KOM Ind 4393Angilimp-South WaghiRUMAN KULI PNGP 4281PAWA WAI T.H.E. 4170WILLIAM EKIP WII PNC 3583Jimi OpenFRANCIS KINDE ODP 2976WAKE GOI PNGP 2811MAI DOP URP 2166North Waghi OpenDR. FABIAN POK URP 3969BENJAMIN MUL Ind 3808PAUL WAN PNGCP 2293

Westen Hailans Provinsal PAIAS WINGTI PDM 33905TOM OLGA T.H.E. 32463WAI RAPA Ind 14835Mul-Baiyer OpenKOI TRAPE PNC 10318SANI RAMBI NA 8940PETER KOIM URP 4573Dei OpenPURI RUING URP 8536WIKAI MEMBI PNP 7130TUI EKIL Ind 7130Hagen Open WILLIAM DUMA URP 27575JAMES YOKA EKIP Ind 7272SIMON SANAGKEN PNGNP 5425Tambul Nebilyer OpenBENJAMIN POPONAWA T.H.E. 19267PAUL MAWA PNGP 10485VINCENT AUALI PNC 7356

Enga ProvinsalPETER IPATAS PP 351WAIM-IR ELVIS THOKE Ind 307JEFFREY BALAKAU PNGNP 100Lagaip-Porgera OpenNIXON MANGAPE Ind 21230PHILIP KIKALA PNC 20939TOMAIT KAPILI URP 10005Wabag OpenSAM ABAL Ind 12398ROBERT GANIM Ind 9531PAUL KURAI T.H.E. 7877Wapenamanda OpenMIKI KAEOK T.H.E. 10800RIMBINK PATO UP 9660WATAO KARE Ind 4580

Simbu ProvinsalNOAH KOOL Ind 672 CLEMENT WAINE SAP 419PETER KENGEMAR PNCDP 269Kundiawa Open TOBIAS KULANG PNGCDP 1842 WILLIAM ONGLO Ind 1069 PETER WAIENG PNC 693Gumine Open LUKAS DEKENA PNGP 1177WILLIAM WILLIEAPE GUL Ind 652 NICK K KUMAN PNC 483Sinasina-Yongomugl Open

KERENGA KUA Ind 1257MICHEAL MAUE Ind 944JEFFREY NAPE RDP 483 Chuave Open WERA MORI T.H.E. 677GEORGE MUROA PMCP 573 JACOB KAI Ind 470 Karimui-Nomane Open ASAWAI KEAU Ind 805POSI MENA PNC 694PETER BALBE Ind 534

Wes Sepik Provinsal AMKAT MAI T.H.E. 10886JOHN TEKWIE IPP 4782REX TAWIAN ODP 3964Telefomin OpenSOLAN MIRISIM Ind 5227PETER IWEI PNGP 4784ATIMENG BUHUPE NA 2854Vanimo-Green OpenBELDEN NAMAH PNGP 5874WILLIE INARU Ind 3382TRADGGY WARAMIN Ind 2224

Is Sepik ProvinsalMICHAEL SOMARE NA 84364ALLAN BIRD PANGU 43608GREG MAISEN PNGP 12129Wewak OpenJIM SIMATAB NA 4964ERNESTO BAUTISTA Ind 3254JOSEPH GABUT Ind 3218Wosera-Gawi OpenJOSEPH JERRY SDP 6748RONALD ASIK PNGP 3501FELIX KAWANG Ind 3240

Madang ProvinsalARNOLD AMET NA 4496MARY KAMANG PNC 3963RICKY KUMUNG Ind 3102Madang OpenNIXON DUBAN PNC 4599STNALEY PIL Ind 3008BUKA MALAI T.H.E. 2751Middle Ramu OpenASSIK TOMMY PDM 8458BEN SEMRI NA 3721JOHN MAVI Ind 3685Rai Coast OpenJAMES GAU T.H.E. 5081ANDREW SALLEL PLP 3579KEVEN MURRAY PNC 2845Sumkar OpenKEN FAIRWETHER PNC 6216JERRY SINGIROK PANGU 4241CHRIS MORA PNGP 3203Usino-Bundi OpenSAMSON KULI PP 3158ANTON YAGAMA URP 2563KANSOL KANIKU Ind 2393Bogia OpenJOHN HICKEY NA 5350DAVID WAMA PNGNP 4299SEBASTIAN BAGRIE PNGCP 1698

Morobe Provinsal LUTHER WENGE PFP 53209KELLY NARU Ind 53209GINSON SAONU PNC 25666Finschhafen Open THEO ZURENUOC PPP 7275ARIGENAW MENGGENANG PCP 2955RAINBO PAITO Ind 2735Huon Gulf OpenROSS SEEYMOUR PNGP 6960TUKAPE MASANI Ind 4506ZIBE SASA PNC 3059Kabwum OpenBOB DADAE PNC 6125PATRICK BASA PNGP 4471MAINUWE FANAMU PMCP 1760Lae OpenFRED WAK Ind 2803MICAH PARIMANI PNGCDP 2634BART PHILEMON NGP 2580Menyamya OpenBENJAMIN PHILIP URP 4880ENOCH ULACH T.H.E. 4329

ANDREW NOYAO Ind 3782Nawaeb OpenSAMSON TIMSON PP 3193GISUWAT SINIWIM PNC 2893KENEDDY WENGE Ind 2644

Westen Provinsal BOB DANAYA PLP 3997ATI WOBIRO PUA 716MODOLA SAMA Ind 670Not Fly OpenBOKA KONDRA PNC 5122PAIYO BALE UP 1462CRITOR KELEBA Ind 1305Midel Fly OpenROY BIYAMA PNC 5777TOM KAY PP 3550ISAIAH SIMAKA T.H.E. 1517Saut Fly OpenAIDE GANASI PNC 1972SALI SUBAM T.H.E. 1920STEVEN BAGARI PLP 1484

Gulf Rijenal HAVILA KAVO PNC 6210PAUL HARRY PP 2261CHRIS HAIVETA PANGU 1720Kerema Open GEORGE MERO Ind 3757ALBERT KOSE JNR Ind 1263 VIKA M. KENNETH Ind 1130Kikori Open SOROI MAREPO EOE Ind 2549EZRA ALBERT KERUT Ind 1871 MARK IVI MAIPAKAI T.H.E. 1072

Central Provinsal KILROY KOIRO GENIA Ind 6778KILA HAODA Ind 3549 ALPHONES MOROI NDTP 3427 Kairiku-Hiri Open PARU AIHI PNC 8474 PETER ISOAIMO PNGP 5933HENAO IDUHU Ind 5732Goilala OpenMATHEW POIA T.H.E. 1416ALEX ROBERT NDTP 1189PETER NORMAI PNC 810Rigo OpenANO PALA PNC 5091 WALA GAMU PLP 2957TURAI ELEMI Ind 2826 Abau OpenPUKA TEMU ODP 10896 KELLY ONNE URP 4751IATI AI Ind 3946

NCD Provinsal POWES PARKOP SDP 12054WARI VELE PNC 5850MICHEAL KANDIU Ind 4987 Mosbi Not Wes Open MIRIA IKUPU PDM 5207LOANI HENAO PNGP 4627MICHEAL MALABAG PNC 4484 Mosbi Not Is Open ANDREW MALD T.H.E. 4885JOHN KAUPA PNGP 4396LABI AMAIU PMCP 3692Mosbi Saut Open JUSTIN TKATCHENKO SDP 9473 ONIBU MARI Ind 3054ALBERT B. KARO PNC 2534

Milen Be Provinsal JOHN LUKE CRITIN PNC 27659TITUS PHILEMON PPP 26805ROBERT IGARA PNGP 13934Samarai-Murua Open GORDON WESLEY PNC 6334ISI HENRY LEONARD PPP 5242 BERU MUKAISI Ind 1989Esa’Ala Open DAVIS STEVEN PP 4834 MOSES MALADINA PNC 3863 MISTY BALOILOI Ind 3219

Oro Provinsal GARRY JUFFA PMCP 6409ALLEN MESA PNGCP 5050

ROBERT RALEWA PPP 3431Sohe Open DELLILAH GORE T.H.E. 3343ANTHONY NENE Ind 2779HENRY JONS AMULI Ind 2177Ijivitari OpenDAVID ARORE T.H.E. 6782 JOHN WARISAN PP 2738GEORGE BAURE URP 2205

Bougainville ProvinsalJOE LERA URP 8282 ISHMAEL TOROAMA PMCP 7360 KAPEATU PUARIA Ind 5199Not Bougainville Open LOUTA ATOI PNC 6819WILLIAM NAKIN NA 3483JOHN SISIESI NDTP 2697

Is Nu Briten ProvinsalLEO DION T.H.E. 20377JOHN KAPUTIN MLP 16442LEVI ORONG NA 9783Kokopo OpenEREMAN TOBAINING JNR PNC 3355HENRY LIBAI CDP 2264 EMIL TAMMUR Ind 2154

Gazelle Open NOBERT KUBAK PNC 6504 MALAKAI TABAR MLP 6431 SINAI BROWN T.H.E. 4195Wes Nu Briten Provinsal SAINDRAN MUTHUVEL CRP 13264CHRIS LAGISA Ind 11197CAMILUS VOVORE PUA 7498

Kandrian-Gloucester OpenJOSEPH LELANG CRP 6811TONY PUANA NGP 4400BERNARD AKA PLP 4219

Talasea Open FRANCIS MARUS PNGP 10902WILLIE SAM NILMO NA 6358VICTOR KAVE NARERE T.H.E. 6219

RESIS BILONG 2012 NESENEL ILEKSEN

Kandep OpenDON POLYET.H.E.Kompiam-AmbumOpen JOHN PUNDARIPPKomo-MargarimOpen FRANCIS POTAPEPNGP Tari-Pori OpenJAMES MARAPEPNC Koroba-KopiagoOpenPHILIP UNDIALUT.H.E.Ialibu Pangia OpenPETER O’NEILLPNC Kagua-Erave OpenJAMES LAGEAIndAitape-Lumi Open PATRICK PRAITCHNANu Ailan Provinsal SIR JULIUS CHANPPPKevieng Open BEN MICAHPPP Namatanai Open BYRON CHANPPPBulolo Open SAM BASILPNGPTewai-Siassi OpenMAO ZEMINGPNC

Makham Open PAUL ISIKIELPNC Maprik Open JOHN SIMONNANuku Open JOE SUNGI NAKiriwina-Goode-nough OpenDOUGLAS TO-MURIESA T.H.E.Alotau Open CHARLES ABELPNC Manus Provinsal CHARLIE BENJAMIN PNC Manus OpenRONNY KNIGHTNGPPomio OpenPAUL TIENSTENPUA Rabaul OpenDR. ALLAN MARATMLP Ambunti –DreikikirOpenEZEKIEL ANISIPPPAngoram OpenLUDWIG SCHULZEPANGU SouthBougainville OpenSTEVEN KAMMAPIRIKA URPCentralBougainville JIMMY MIRING-TORO PNC

Win Pinis long en

Page 5: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Julai 19 - 25, 2012 Wantok P5ileksennius

Aja Alex Potabe i raitim

OL ami bilong Australia naNu Silan i kam givim bikpelahelpim long PNG IlektoralKomisin taim kantri i go in-sait long ileksen na ol i pin-isim wok gut tru na go beklong ples bilong ol yet longMande.Sampela bilong ol bai go

bek long dispela wik Sarere bi-hain long ol i salim i go bek ol-geta ol helikopta ol i bin yusim istap long ileksen taim.Long Mande 4-pela Blekhok

(Blackhawk) helikopta bilongAustralian Difens Fos ( ADF) igo bek gen pinis long Aus-tralia. Wanpela bikpela C17 ami

balus i kam kisim dispela 4-pelahelikopta na ol i go bek pinis.Long Sarere las wik, 4-pela

Iroquois helikopta bilong NuSilan Ea Fos (Air Force) i gobek gen long kantri bilong ol.Komanda bilong Joint Task

Forrce, Col Andrew McNab, itok tenkyu tru long ol pipel bi-long PNG long gutpela pasin oli bin soim long ol ami bilong Au-tralia na Nu Silan taim ol i binkam stap long hia 3-pela munolgeta.“Mi amamas stret olsem

mipela i wok gut tru wantaimPNGEC long larim fri, fea naseif ileksen na nau mipela i gobek nau. Tenkyu tru long olpipel bilong PNG long bikpelahelpim ol i bin givim long mipelainsiat long dispela 3-pela munmipela i stap long hia,” MacNabi tok.Hai Komisina bilong Australia

i kam long PNG, Ian Kemish, itok dispela helpim Australia igivim long larim PNG i gat gut-pela ileksen i soim strongpelapasin poroman yumi gat.“Mi amamas stret long lukim

gutpela wok ol ami bilong NuSilan na Australia i mekim longhelpim PNGEC. Dispela istrongim poroman namel longtripela kantri bilong yumi,”Kemish i tok.Ilektoral Komisina Andrew

Trawen i makim maus bilongPNG na tok bikpela tenkyu longgutpela wok ol i mekim longlarim ileksen i kam gut.“Sapos yupela i no bin givim

dispela bikpela sapot, mi nosave sapos Ilektoral Komisinbai ronim dispela ileksen gut onogat.“Mi wanbel tru wantaim wok

yupela i bin mekim long larimPNG i gat fri, fea na seif ilek-sen,” Trawen i tok.

Australia, NZami, balusgo bek

TOK GUTBAI… (L-R) PNGDF Col Wal-ter Enuma, Col MacNab, Australian HaiKomisina Ian Kemish, Nu Silan HaiKomisina Marion Crawshaw, Lt-ColKisokau Powaseu, PNG IlektoralKomisina Andrew Trawen, PNGDF Ko-manda Brig-Gen Francis Agwi, PNGDifens Sekretari John Porti, Deputi Aus-tralian Hai Komisina Margaret Adamson,na Col Gilbert Toropo, i sanap pas longwanpela Blekhok helikopta ol i yusm longhelpim ileksen wok. POTO: AHC

Nape i ron longnamba 3-ples

Nicky Bernard i raitim

SPIKA bilong Palamen Jef-fery Nape i wok long ron longnamba tri ples long ilektret bi-long em, man i go pas longdispela resis bilong Sinasina– Yougamugel, em biknemloya Kerega Kua, i wok longgo pas long resis bilong ol.Kerega Kua, i resis aninitNA pati i wok long go paslong olgeta kaut long ol balotbokis ol kautim long stat bi-long namba wan de yet.Simbu em wanpelaprovins ol stat leit long kaun-tim ol balot bokis, dispela embai namba tri de bilong ol naol bai ron bihain long olgetaprovins. Narapela provinsem Isten Hailens, dispela tu-pela provins ol balot bokis bi-long i kam leit long plesbilong kauntim ol vot.

Long Simbu provins emnamba tri bokis ol kauntim,na bihain ol pasim longTunde dispela wik. Ol wokmanmeri bilong kauntim longSimbu bai kisim liklik hevilong wanem ol mas pinishariap ol dispela balot bokisbipo long namba 27 de bi-long dispela mun.Komisina bilong elektrol

komisin Andrew Trawen i tokolgeta kauntim bilong votmas pinis long taim na ol ritpepa mas kam bek long enbipo long em go lusim longGavana Jeneral long namba27 de bilong dispela MunJulai.Simbu na Isten Hailans

provins i pinis vot bilong bi-hain long olgeta provins nadispela i mekim na ol i isilong kauntim ol balot bokisbilong ol.

Page 6: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Julai 19 - 25, 2012 Wantok P7ileksennius

Marat winim bekRabaul OpenLIDA bilong Melenesia Lib-eral Pati na siting memba bi-long Rabaul, Dokta AllanMarat, i winim bek RabaulOpen sia bilong em.Dokta Marat i kisim 5725

vot long winim sia bilong em,Raymond Paulias i kamseken ples wantaim 3268votes, na William Kaputin ikam namba tri wantaim2164 vots. Ritening Opisa bilong

Rabaul Open ilektret, AronMaramum, i tokaut long11.30 moning long Mandedispela wik long MalagunaTeknikel Sekenderi skul kau-nim senta olsem Dokta Allan

Marat i winim Rabaul Opensia wantaim 5725 vot.Maramum i tokaut olsem,

i bin i gat liklik hevi i kamap. Moa yet, dispela hevi i no

stopim mipela long pinisimkaunim.Em i tok, mipela i paitim

toktok na stretim hevi longtrupla na stretpela pasin nawanbel i kamap i lukimmipela karimaut wok bilongmipela. Maramum i tok tenkyu

long ol skrutinia, na olkendidet sapota long wokbung wantaim we i larim ol ipinisim kauntim na painimwina bilong Rabaul OpenIlektret.Long wankain taim, bihain

long ritening opisa Mara-mum i tokaut long win bilong

Dokta Marat i tok tenkyulong ol pipel bilong em longmakim em long makim mausbilong ol long palamen.Dokta Marat i tok, ol pipel i

gat bilip long em na ol imakim em long i go longpalamen. Moa yet em i tok em bai

wok hat long kisim sevis i golong ol pipel bilong Rabaullong kirapim gutpela bilongol long komyuniti bilong ol.Dokta Marat i tok, maski ol

pipel bilong Rabaul i novotim em; moa yet em i tokol tu em ol pipel bilong em,na bai givim sevis i go longol. Em i singaut i go long olkendidet i lus long ileksenlong wok bung wantaim emlong gutpela bilong pipel bi-long Rabaul na Is Nu Briten.

BIHAIN long eliminesennamba 17 long Pomio Openilektoret, siting memba bilongPomio, Paul Tiensten, i winimbek sia bilong em wantaim6845 vot.Kendidet husat i kam seken

long em PDM kendidet Fran-

cis Koimanrea wantaim 5691vot. Ritening Opisa bilong

Pomio open, Nyros Aume itokaut long 6 kilok long las wikSande apinun olsem PaulTiensten i winim bek sia bi-long em wantaim 6845 vot.Aume i tok stat long taim bi-

long kaunim i kam inap kau-nim i pinis, nogat hevi i kamap

long stopim wok kaunim. Em i tok, dispela em i

namba tri taim bilong PaulTiensten long makim pipel bi-long Pomio long palamen.Aume i tok, tenku long ol skru-tinia, kendidet na ol sapota bi-long ol long wokbungwantaim ol long lukim nogathevi kamap long stopim kau-nim.

PIPEL bilong Bulolo gat luk-save na bilip long lida bilongol Sam Basil, na ol i givimem inap namba long winimbek sia bilong em.Dispela bai namba tu taim

Basil bai lukautim Bulolo.Insait long las nainpela

mun taim O’Neill-Namahgavman i bin stap, MistaBasil i bin mekim bikpelasamting long Bulolo, longsait bilong rot infrastraksa,agrikalsa, na planti moa wokem i bringim. Em i strongimtu edukesen, na helt wan-

taim ol mobail klinik. Na tu,em i pulim pawa i go longwanwan hap long Buang, naol arapela ples.I gat 19-pela kendidet i bin

resis long Bulolo, tasol Basili kisim luksave olsem laik bi-long pipel, na long Mandelong 30 minit lusim 1-kilok, oli diklerim em wina bilongileksen.Siting memba bilong

Obura Wonenara, nakendidet bilong Huon Galp,Rossy Seymour tu i bin stapolsem ol wan-pati memba bi-long em long PNG Pati.Mista Basil i tok em i ama-

mas long Bulolo, na we pipeli luksave na askim bikman

long halivim ol long disisenbilong ol long vot. Long makim pati bilong

em, Basil i tok em i nambawan man bilong PNG Pati iwinim sia, na pati bilong olbai kisim moa inap ol i kisimpraim minista. Basil i kisim 29, 954 vot.

Bihain long em, em bipomemba, John Muingnepe ikisim 4,319 vot.Long narapela distrik long

Morobe i bungim deklare-sen, bipo memba bilongTewai Siassi, Mao Zeming, iwin wantaim 7,231; VincentMichael i kisim 3,583;Steven Farahal i kisim 3,982;na Peter Seth i kisim 3,081.

Michael Novingu i raitim

Tiensten kisim namba

Pipel bilip long Basil yetPaulus Tali i raitim

Michael Novingu i raitim

PILA NINIGI, wanpelabiknem kendidet bilong Im-bonggu Open sia, husat inau resis strong wantaim sit-ing memba, Francis Awesa, itok em bai kotim Awesa nabos bilong polisman longSauten Hailans, AsistanKomisina ov Polis (ACP), SifSuprintenden Jim Andrews.Ninigi i tok dispela tupela

man i brukim loa taim tupelai larim ol polisman i kaunimol dispiutet balot pepa bilongImbonggu Open Ilektoret, naem bai kotim tupela tumora(Fraide).Pipols Nesenel Kongres

(PNC) Pati kendidet Awesa,i ron pas wantaim 17 134 votna Ninigi, husat i indipendenkendidet i ron long namba tuples wantaim 12, 429 vot.Ninigi i mekim dispela tok-

tok bihain long ol polisman i

rausim ol kauning opisal nagivim toktok orait long larimkauning i go het long 3-peladispiutet balot bokis.Em i tok dispela ol bokis i

gat asua na i nonap long gohet long kauning tasol, An-drews i givim tok orait long olpolisman long go het na kau-nim ol balot pepa i stap insaitlong ol dispela tripela bokis.Ninigi i tok ol polisman,

aninit long was bilong ko-manda Jim Andrews, ibrukim Mama Loa na mekimwok we Ilektoral Komaisininap long mekim long en.“Polis i rausim ol wokman

bilong Ilektoral Komisin na oli mekim ol i kaunim ol balotpepa i stap. Dispela em iwok bilong polis o IlektoralKomisin?” Ninigi i askim.Em i singaut strong long

Polis Komisina Tom Kulungana Ilektoral Komisina An-drew Trawen long sekim dis-pela pasin nogut bilong

brukim loa.Tasol ACP Andrews i tok

em i no brukim wanpela loabikos em i no bin tokim olpolisman long go het na kau-nim ol dispela dispiutet balotpepa.

“Mi no brukim wanpelakot oda o loa mi no stopim otokim ol kauning opisal longstopim o go het na kaunim olbalot pepa,” Andrews i tok.Em i tok olgeta kauning

opisal i bihainim toktok bi-long Ileksen Menesa,David Wakias, na ol i kau-nim olgeta bokis bilong Im-bonggu.“Mi no mekim wok bilong

wanpela kendidet. Mi stapstret long mekim wok bi-long gavman na dispelakantri, i no bilong wanpelakendidet o wanpela mantasol. Ninigi i bagarapimnem bilong mi na bai mikisim em yet tu i go longkot,” Andrews i tok.

Ninigi bai kotimAwesa, Andrews Aja Alex Potabe i ratim

ASKIM i go long olgeta pipellong Saut Bogenvil long wokpatna wantaim memba bi-long ol long inapim visenem i gat bilong kamapimsenis na divelopmen longrijen.Steven Kamma Pirika

husat i memba bilong Yu-naitet Risos Pati (URP) iwokim dispela toktok bihainol i tokaut long win bilong

em aste olsem memba bi-long Saut Bogenvil long dis-pela ileksen.Ritening Opisa bilon g

Saut Bogenvil, John Monei,i bin tokaut long win bilongMista Pirika wantaim 10,262vot bihain long namba 11eksklusen we i bin lukimmemba i abrusim “ab-solute”majoriti mak kendideti mas kisim long win.

Taim Mista Pirika i luk-save long dekleresen otokaut long win bilong em,em bin tok tenkyu long olpipel bilong Saut Bogenvillong gat bilip long em nagivim em vot long winim olnarapela kendidet na gopas long ol long narapela 5-pela yia ui kam.Mista Pirika i tok em i gat

visen long senisim Saut Bo-

genvil, tasol em i laikim olpipel bilong Saut Bogenvillong wok patna wantaim emlong divelopim eria bilongol.Em i askim tu ol kendidet i

lus long wok long divelopimSaut Bogenvil.Dispela em i namba tu

taim long Mista Pirika i win.Tasol long namba wan taimbilong em, em bin stap

memba long tripela yia tasollong wanem, em bin win nakamap memba long Kot bi-long Disputet Ritens taim olbin kaunim bek gen ol vot bi-long pastaim Saut Bogenvilmemba, Michael Laimo.Long wankain taim, siting

memba Jimmy Miringtoro Iwinim sit bilong Sentrel Bo-genvil gen.Ol kaunim long Not na Ri-

jinel Bogenvil i go het yet.Joe Lera em man i pas-

taim Dairekta bilong BukaYunivesiti Senta naKomisina bilong Sautenrijen wantaim Bogenvil Ed-ministresen I wok long gopas long Bogenvil Rijineltaim siting memba, Lauta Atoi,

i wok long go pas long NotBogenvil.

Pirika i winim Saut Bogenvil sit

MIPELA VOT:Ol lain bilong ples Koge long Simbu Provins i amamas long vot na makim lidabai go pas long ol long 5-pela yia kam.Poto: Polis Media Yunit

Page 7: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

P8 Wantok Julai 19 - 25, 2012

Ol i kaunim votbilong yu olsem

Dispela sikpela lain em ol kendidet. Wanpelakendidet i ken win taim em i kisim absolut majori-ti, we i min olsem em i kisim moa long hap bilongolgeta fomal vot ol i kaunim. 1000 vot em mipelai kaunim insait long hia, we i min olsem kendideti mas kisim moa long 500 vot long win.

Pastaim, olgeta namba wan, o ol fes sois bilongol vota, i save go aut, na ol i save kaunim ol.

Sapos nogat wanpela kendidet i inapim wanpelaabsolut majoriti, narapela step em long kendidethusat i kisim liklik namba vot, em long go aut longresis. Em nau, ol namba tu o seken sois i staplong balot pepa bilong dispela kendidet i go autlong resis, em ol i tilim i go long ol arapelakendidet i stap yet insait long kaunim.

Em gen, sapos nogat wanpela kendidet i kisimabsolut majoriti, bai narapela kendidet husat ikisim liklik namba vot, bai go aut, na ol bai kau-nim ol seken sois. Sapos i gat ol vot i stap longnamba wan kendidet i go aut, ol bai kaunim olnamba 3 sois.

Dispela wok tilim bilong ol preferens bai go i goinap wanpela kendidet i win wantaim wanpelaabsolut majoriti, we em i min olsem moa long haplong olgeta fomal vot ol i kaunim. Steven Blue em iwin, wantaim 505 vot, we em i moa long hap longolgeta vot yumi kaunim.

Tok Orait i kam longAndrew S. Trawen,

CMG, MBEIlektoral Komisina

Page 8: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

merinius Julai 19 - 25, 2012 Wantok P9

POT MOSBI em kapitel siti bilong PNG i deti noguttru, em i sting, ples we man i ken kisim sik isi bikoslong ol deti na i no fit long kolim em i getwe bilongkantri. Siti i deti i soim mak bilong pua helt stendet olevel we i nogat gutpela menesmen long en. Bai emi isi long ol lain olsem ol bebi, ol liklik pikinini na ollain i gat sik sotwin na ol lapun long kisim sik long oldispela kain deti long siti.Fisikel envaironmen o sapos ples i klin o deti i ken

mekim man i stap helti o sik. Long mekim klia, fisikelenvaironmen em kaikai yumi kaikaim, wara bilongdring na waswas long en, ea o win yumi pulim longstap laip na graun yumi stap long en. Em i gat longem tu ol samting yumi bildim olsem ol haus bilongyumi long stap long en, ol skul na moa. Ol samting istap raunim ol ples yumi stap long en i ken kamapimbagarap long helt bilong yumi.Dispela deti, sting na ples i pulap long pipia i no

stap tasol long kapitel siti-Mosbi- tasol long olgetaeben senta long kantri.Long dispela taim wol i toktok long lukautim gut

envaironmen, klaimet i senis na klinpela na grinpelasiti, ol eben senta bilong yumi long PNG i wok longgolong ol rong daireksen. Insait long NCD, ol i woklong katim ol diwai we i givim oksijen na ples bilonghait long san. Na i nogat kontrol long tromoim nabautpipia na tu, kaikai buia na spet nabaut. Ol plastik, oltin, ol botol na ol kain pipia i pulapim ples i stap.Planti manmeri long siti i no save long wanem samt-ing i rait na wanem samting i rong long tromoim pipianating nating long strit. Ol man i dring na pispis longol pablik ples we ol polis i lukim ol, tasol i no mekimsamting long ol. Tromoim pipia nabaut na mekimples i luk deti em samting planti long yumi i wokim.Long katim toktok i go sot, pasin yumi mekim weyumi no kea long ol samting i no penim gutpela longPNG.Moa wok i mas go long strongim loa na oda insait

long ol eben taun na siti. Na i no long helt tasol, tasollong helt sait na tu, long turisim long kantri. Yumiglasim Singapo. Divelopmen bilong dispela sitiolsem gaden siti em i visen we Praim Minista LeeKuan Yew i bin kamapim long yia 1968 bihain tasolkantri i bin kisim indipendens. Dispela em long kisimenvaironmen i go long wankain level wantaim ebendivelopmen. Nau i gat ol diwai long sait bilong olgetarot, ol pak, ol haus eria. Na strongpela loa i stap longnoken tromoim pipia nabaut.Olsem kantri we i ples bilong protektet renfores o

bikbus, i moabeta PNG i soim rot long klin na grin sitilong Pasifik rijen. Kisim bek loa i kam long mekim olman i peim fain sapos ol i kisim ol i tromoim pipianabaut na spetim buai na lukim olsem dispela loa imas stap strong, mekim ol stoa we i no klinim eriabilong ol i peim fain, ol lain i dring long pablik eria imas peim bikpela fain o mani, wankain long ol lain ipispis long pablik ples na long ol lain i raun natingnating. Promotim risaikling o yusim gen ol botol, tinsamting progrem.Plainim ol diwai long sait bilong friwe na bai i gat

gaden siti. Taim ol i katim diwai long siti, dispela i minolsem sampela pipia bilong win we i sapos long goaut bikos diwai i banisim bai stap.Pro klin risets i tok ol diwai na gras i save rausim

smok, das na ol narapela pipia long ea na tu,kamapim oksijen (gutpela win) bilong man i pulim.Wanpela diwai i ken rausim 26 paun kabon daioksaito posin win long wanpela yia. Wanpela moa samting we risets i soim em het bi-

long bikpela diwai i olsem banis agensim wara i savepondaun i kam daun. Long sampela keis, em i savestopim moa long 1,500 galon hevi wara we i savetanim bek i go olsem win na i no pondaun longgraun.Katim diwai na bai moa wara i pondaun long

graun. Na long siti olsem Mosbi, em i kamapim hevilong wanem, ol baret long wara i ron i go long emsistem i lapun pinis.

Kapitel siti ideti nogut tru

Yut, Meri naFamili

wantaim Lorraine Siraba

SELEBRETIM 125 ANIVESARI: Ol Our Lady of theSacred Heart (OLSH) Sister i bin stap long 125 yiaanivesari selebresen long Sen Joseph’s Katolik Sioslong Boroko long amamasim kongrikesen i statim woklong PNG stat yet long 1887-2012. Samting olsem 20OLSH Sister bilong ol ovasis kantri olsem Australia,Holan, Brasil, Indonesia, Filipins na Kiribati i bin wokpastaim long PNG tasol i go bek long ol kantri bilongol i bin kam bek long stap insait long dispela selebre-sen i bin kamap long las wik Sande long Sen Joseph’sPeris. Haus lotu i bin pulap kapsait na wankain tu longsios graun long Sen Joseph skul eria we selebreseni bin kamap long en. Poto: OLSH Sister, Boroko

Raun Lukim ol Meri na Pikinini:

Page 9: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

P10 Wantok Julai 19 - 25, 2012 heltedukesen

I MOABETA long EdukesenDipatmen i sanapim redio natelevisen stesen bilong emlong helpim em i kisim

edukesen sevis i go longolgeta pikinini long dispelakantri.Gavana Jenerel Se

Michael Ogio i autim dispelatingting long las wik Fonde

long taim bilong lonsim2010-2019 NesenelEdukesen Midia Polisi(NEMP) Namba Tu hapbilong EQUITV Program naJapan Intanesenel

Koporesen Ejensi (JICA) igivim ol ikwipmen o nupelamasin samting long Namba2 hap bilong EQUITV Projek.Se Michael i tok pipel

bilong yumi i save stap long

ol maunten ples, ol ailan nabikpela ples na i hat longkisim edukesen sevis longpipel bikos long hevi bilongrot na trenspot long ol pikini-ni i go long skul, na tu, long

kisim ol sevis i go aut. Olsem na em bin strongim

tok long edukesne Dipatmenwantaim helpim bilong olovasis na ol dona patna na olpipel bilong PNG i mas

Edukesen Dipatmen mas sanapim redio na TV stesen Veronica Hatutasi i raitim

tingim na kamapim ol gutpelatingting, rot na plen bai kisimedukesen i go long olgetapikinini long ol ples klostu nalongwe.“Tingting bilong mi long

Edukesen Dipatmen emsapos em inap long sanapimredio n a TV stesen bilong emyet wantaim sapot bilongnesenel gavman na ol donapatna.Yumi mas lusim pasinna tingting bilong “mi no inap”long “mi nap mekim” , wan-taim as tingting long tilimedukesen sevis long olgetahap bilong kantri. Na dispela iken daunim ol sosel naikonomik hevi long kantribilong yumi,” Se Michael i tok.Se Michael i tok Infomesen

Komyunikesen Teknoloji(ICT) em i bikpela samtinglong groa bilong edukesenlong dispela kantri na saposol skul i gat ol ICT prodak nasevis, ol bai kisim gut olinfomesen na save ausaitlong ol komyuniti bilong ol, olyangpela pipel i divelopim ol

IT skil we bai helpim gut longskul edministresen naawenes.Em i tok ICT inap go aut

long moa pipel i kam long olkain kain kalsa na ol maun-ten, nambis o bikples na olskul i noken pret long yusimpawa bilong teknoloji longkamapim gut kwaliti bilongtising na lainim insait longklasrum.Long wankain taim,

Edukesen Sekreteri, DoktaMusawe Sinebare, i tokNEMP em dispela polisi naplen ol i kamapim long helpimkamapim gut kwaliti bilongtising na lainim na wantaimnamba tu hap bilong EQUI-TV, n a ol nupela masinolsem kompyuta, leptop, (2-pela) nidio kemera, fotokopimasin na (2-pela) printa weJICA i donetim, dispela baihelpim long kisim edukesen igo aut long ol pikinini bilongdispela kantri i stap long olrurel eria na taun, maunten,nambis na ol bikples.

NEMP NA EQUITV 2 LONS: Gavana Jenerel Se Michel Ogio, Edukesensekreteri Dokta Musawe Sinebare (tupela long namel), ol bikman bilong JICAna Embasi bilong Japan na ol divelopmen patna long taim bilong lonsing longHideaway Hotel. Poto: Akinori Ito, EQUITV

DISPELA boi long piksa emGEMBO YANG, na em i wokimGret 1 long Male Elementeriskul long Astrolobe LLG, Raikoslong Madang Provins. Gemboem i wanpela smatpela boi trulong go antap long kulau. Longlas wik Fonde, sampela lain ibin go givim trening long kakaolong ples bilong em long Malle.San i bin hot stret na insait long

trening, planti i nek drai longdring wara. Taim Gembo ilukim olsem, wantu tasol em igo kisim tok orait long papabilong kulau na em i go antapna daunim ol kulau. Mangi em smat tru long no

yusim rop tasol yusim lek natinglong go antap long diwaikokonas na daunium ol kulau.Yes, em boi bilong ples na

pasin na stail bilong ples em iholim stret.

Sumatin soim pasinJames Kila i raitim

KULAU MANGKI:Gemo Yang karimkulau go givim ollain i go givimtrening. Poto:James Kila

Page 10: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Julai 19 - 25, 2012 Wantok P11siosnius

OL “Daughters of Lady ofthe Sacred Heart” (DOLSH)Sister long PNG i gat nupelasalens long wok long olmisin insait long kantri yetna ovasis.Supiria Jenerel o bikpela

bos bilong ol DOLSH longwol, Mada Supiria Mary FyfeDOLSH, i tokim Wantokolsem long las wik Sarerelong Sen Joseph’s Borokowe 125 anivesari selebresenbilong kirapim wok bilongDOLSH kongrikesen longPNG i bin stat. Long yia 1887, 4-pela

DOLSH Sister i bin lusimkantri Frans long Yurop nakam long sip long PNG nanamba wan ples ol bin gosindaun long en em longYule Ailan. Bihain sampelamoa Sister i kam long Fransna Holan gen na ol i go sin-daun long Is Nu Briten,Mosbi, Manus na Milen Beprovins.Moa long mekim ol pas-

toral wok, ol eria we olDOLSH Sister i bin kirapimwok na tude, ol DOLSH Sis-ter yet bilong PNG wantaimol sampela ovasis wanwokbilong ol i strongim wok longedukesen, helt, pastoral wokna ministri bilong lukautim olturangu na sik. Long PNGtude, i gat 102 DOLSH Sis-ter i wok long ol wan waneria long kantri. PNG i wanpela long ol

kantri we planti yangpelameri i wok long go insaitlong DOLSH kongrikesen naem i wok long salim ol misi-nari i go long ol ovasis wok

misinari. Nau yet, 5-pela bi-long ol i mekim wok misinarilong Angola, Afrika na wan-pela i stap mekim wok ed-ministresen long Rom.Sister Mary em i amamas

stret long lukim ol yangpelaPNG DOLSH Sister i strongkarimaut ol wok bilong olwantaim laik pasin.“Lewa bilong mi i amamas

long lukim ol yangpela PNGDOLSH Sister i pulap longspirit bilong gutpela bel nalaik long wok taim ol i kari-maut ol wok bilong ol,” Sis-ter Mary i tok.Long nupela salens ol

PNG DOLSH Sister i gat,em i gat dispela toktok:“Ol DOLSH Sister bilong

PNG i mas redi long mekimwok evanjelaisesen longPNG na ol narapela hap bi-long wol. “Dispela em i nupela

salens na nupela wok longkamap olsem ol misinarilong ol narapela hap bilonggraun na long kantri tu. Olwok ol i mekim em longstrongim bilip bai stap laip.“Edukesen long olgeta

level, helt kea, pastoral wok,lukautim ol turangu, ol lainwe nogat man i bisi long olna karimaut ol autris pro-grem i go long ol wantaimpasin bilong helpim nalaikim,” Sister Mary i tok. Sister Mary i no nupela

long PNG bikos long 1977,em bin wok long PNG olsemtisa long Maina Seminarilong Ulapia, Is Nu BritenProvins. Nau em i stap longRom na em i bos long olDOLSH Sister insait long 27kantri long wol we PNG iwanpela long ol.

OL DOLSH Sister gat nupela salens

Veronica Hatutasi i raitim

KATIM 125 ANIVESARI KEK: Supiria Jenerel bilong olDOLSH long wol, Sister Mary Fyfe, i katim anivesari kek longselebresen i bin kamap long Sen Joseph’s Peris graun longlas wik Sande. Poto: DOLSH Sister, Boroko

Tupela DOLSH Sister bilong Holan i binwok long PNG pastaim na i go bek longkantri bilong ol i bin kam bek long stap in-sait long 125 yia anivesari bilong olDOLSH long PNG las Sande. Sister Nor-bertine RYK i gat moa long 80 krismas naSister Benedicte Zoontjens i sanap wan-taim Asbisop John Ribat bihain long Misalotu. Bikpela selebresen i bin kamap weplanti handret Katolik i kam long misa lotuna ol singsing tumbuna na danis i bin ama-masim stret 20 ovasis Sister i bin kam nabikpela bung kaikai olgeta lain i bin serim.Ol entateinmen i bin pinis long 4 kilok api-nun.

Poto: OLSH Sister, Boroko

Amamas longkam bek lukim

Page 11: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Austgralia Jas baigo pas long harimol hevi long PNGmainingOL i makim foma sif jastis bilong

Australia, Murray Gleeson, longstretim wanpela kros namel longgavman bilong Papua Niugini nakampani bilong Keneda, NautilusMinerals.Dispela kros i pasim ol wok stat

bilong namba wan gol na kpa mainaninit long solwara.Gavman bilong Papua Niugini i

bin sainim wanpela agrimen wan-taim Nautilus kampani long munMas long kisim 30 pesen sea win-mani insait long Solwara 1 main eriainsait long Bismark Si.Stat bilong dispela taim yet, lain

envairomen grup i kamapim wan-pela bikpela kempen agensim dis-pela wok main long solwara.Nautilus na PNG Gavman i sutim

tok long ol yet long brukim agrimenol i sainim.Insait long wanpela stetmen, i tok

tupela sait nau i wanbel long makimfoma sif jastis bilong Australia,Murray Gleeson, long stap insaitlong dispela kros bilong ol.Dispela abitresen bung bai

kamap nau long Sidni, na ol i tingbai kisim sampela mun long pinisim.Nautilus kampani i bilip wok main

bai stat long Papua Niugini longneks yia.

Stadi i painin olbel mama na spakbrus inapkamapim hevelong beibiWANPELA stadi i painim ol

mama, husat i gat bel na ol ismukim spak brus o mariwana, inapmekim mama i karim bel aninit longtaim stret.Dispela stadi, ol risetsa manmeri

long Adelaide Yunivesiti i bin mekim,i bin bungim moa long 3,000 belmama insait long Adelaide naAuckland.Profesa Clair Roberts, i tok ol bel

mama husat i smukim spak brusinap givim hevi long bebi insait longtripela mun bilong karim bebi.“Mipela askim ol long samting ol i

mekim long taim ol i bel, tasol ol i tokol i wok yusim mariwana pastaimlong ol i bel, na em i gat moa birualong taim ol belmama i smuk longtaim bilong bel,” em i tok.“Ol meri husat i smuk mariwana

insait long tripela mun pastaim longol i bel, i gat moa long 2.3 sans longkarim bebi, pastaim long taim bilongol long karim, moa long ol merihusat i no yusim mariwana pastaimlong ol i bel.”

Pati bilong PNGketeka PM i lidimol vot ol i kaunimpinisO’NEILL na Pipels Nesenel

Kongres, i winim faivpela insait long17 sia ol i tokaut long en pinis.Inap long Tunde apinin, Pipels

Nesenel Kongres Pati bilong MistaO’Neill i winim pinis faivpela sia.Em namel long 17-pela sia

Ilektoral Komisin i bin tokaut longen.Pati bilong tupela olpela praim

minista, National Alliance bilong SirMichael Somare i kisim pinis tripelana Pipels Progres Pati bilong Sir

Julius Chan tu, i gat tripela sia ol ikaunim pinis.Sir Michael i wok long go pas na i

luk olsem bai o i diklerim dispela siasampela taim dispela wik.Deputi Keteka Praim Minista,

Belden Namah tu, i wok long lidimvot ol i kaunim pinis. Em tu bai ol itokaut long em sampela taim klostu.

Vanuatu i autimgen wari longWTO mitingOL sinia gavman opisa bilong

Vanuatu i autim gen ol wari bilongKava long tupela miting bilong WolTred Ogenaisesen, em i go het nau

long Jeniva, Swisalen.Long planti yia nau, Vanuatu na o

narapela Pasifik kantri em ol i saveplanim Kava i wok long fait stronglong mekim European Yunion irausim ol tambu em ol i bin putimagensim kava moa long 2002.Jemani na ol narapela kantri long

Yurop i bin tok olsem Kava i savebagarapim helt na laip bilong olpipel husat i save dringim dispeladring.Dokta Vincent Lebot, wanpela

saintis wantaim Vanuatu Ministribilong Agrikalsa, i tok long planti yia,dispela ol Yuropien wari long ol kainkain sik bilong kava, i no kamaplong ol Pasifik pipel.

Ol i halvim olgetamaina long NZgold main28 maina, husait ibin stap pas

insait long wanpela New Zealandgold main, ol i kisim ol aut pinisbihain long paia ibin kamap longhap.Ol maina i bin ronawe i go daun

long wanpela andagraun refiussemba bihain long paia i bin kamaplong Newmont Waihi Gold Triomain, insait long noten hap bilongHauruki distrik bilong kantri.Wanpela toksave bilong

Newmont i tok paia i bin kamap longfaiv kilok bik moning, lokol taim.Kit Wilson bilong kampani i tok ol

woka bilong main i redi gut long olkain taim olsem.

P12 Wantok Julai 19 - 25, 2012 abcpasifik

Ol rot i pas long DamascusOL birua bilong gavman bilong Siria i yusim oltaia ol i kukim long pasim wanpela rot long Jobarples long Damascus siti long Mande dispela wik.Ami bilong Siria i go aut wantaim ol ama karklostu long sentral Damascus, na pait wantaim olrebel paitman i hait raun long siti.

Page 12: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

KOMENTRI

TRINDE neks wik bai lukim givim bek bilong ol rit pepa bi-long 2012 Nesenel Jeneral Ileksen, na tu, em bai makimpasim bilong wok ileksen.Long Mande i kam long dispela wik, wok kaunim long

planti ol ilektoret long kantri i wok long lukim planti ol olpelamemba, na ol lain sapota bilong O’Neill-Namah gavman ipulim planti moa vot.Long wanwan ol ilektoret olsem Alotau, Bulolo, na Nu

Ailan, ol lain i bin go pas long las nainpela mun, i kam bek.Neks wik Trinde bai makim pinis bilong bikpela wok ilek-

sen tru, na bai lukim kirap bilong olgeta ol kot salens i kamlong ol kendidet i lus.Em nau bai yumi lukim bikpela wok i pundaun long han

bilong kot.Yumi mas tingim ol long dispela ol mun i kam.Long sait bilong ol wina, ating memba bilong Alotau,

Charles Abel, i givim gutpela tok stia.Em i singaut long olgeta ol kendidet husat i tingting long

kotim win bilong em long glasim gut as long ol i laik mekimolsemEm i tok wok em i mekim long Alotau, long taim em i bin

bosim sia long faivpela yia pinis, em i samting we nogatnarapela memba bipo long Alotau i mekim.Ating dispela tok i gat strong bilong en.Ol pipel tude, husat i bin bihainim stretpela rot long vot, i

bin sindaun wantaim bel nogut longpela taim tru, taim paitnamel long tupela sait long palamen i bin kamap.Long las yia yet, planti manmeri long kantri i wok long

inap na les pinis long olgeta kros pait i go kam namel longolpela gavman, na laspela gavman bilong O’Neill naNamah.Olsem na long taim bilong vot, planti i lukluk long strong

bilong ol lida, na i no nem bilong ol nating.Bihain long olgeta provins bilong yumi i pasim wok kau-

nim, na olgeta rit-pepa i go bek long han bilong gavana jen-eral, bai yumi lukim tru laik bilong ol pipel bilong yumi.Wanpela samting we i stap ples klia nau, na we i bin

kamap ples klia taim gavman i bin senis, em dispela: olpipel i les pinis long paul pasin. Ol i les long grismani,mauswara, na tok giaman.Pasin bilong lida, em i yumi mas holim strong. Ol pipel bilong yumi nau i putim bilip bilong ol long ol

memba ol i makim na ol i win.Sapos ol i laik bai dispela bilip bilong pipel i stap faivpela

yia olgeta, ol i noken bikhet. Ol i noken paulim mani, ol inoken kam hait long Mosbi, na ol i mas mekim wok. I gat planti gutpela manmeri i sanap long dispela ileksen. Planti long ol, bai yumi no inap luksave long strong bilong

ol olsem lida yet. Tasol planti moa, i gat laik bilong kamapimgutpela senis long laip sindaun bilong yumi ol pipel.Sapos ol i gat dispela laik, na ol i gat gutpela bel na pasin

bilong strongim, orait, yumi mas sapotim ol.Senis i gutpela. Stretpela rot i no krungut, na strong bi-

long wokabaut bihainim, em i stap long wan wan ol lidamipela i votim.Em nau.

Julai 19 - 25, 2012 Wantok P13komentri

Published at Able Building Complex,

Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Ol vota i strong bihainim wok kamap

Planti asua long ileksen tasol yumi mas go hetOLGETA pipel bi-long Papua Niugini i putimwas nau long harim husattru bai kamap memba bi-long ol bihain long olgetavot i pinis.Olgeta toktok na komplen

long taim bilong vot em gopinis olsem nogat nem longbalot pepa, ol man yusimnem bilong ol, ol lain mekimdabol vot o kainkain giamanna hait pasin. Tasol olgetadispela hevi o komplen i gopinis na nau yumi stap longtaim bilong harim husat trubai winim sia long kamapmemba bilong palamen.Opis bilong Ilektorel

Komisin i mekim klia pinisolsem olgeta komplen longsait bilong hait na paol pasinlong taim bilong vot emsamting bilong kot na husatkendidet i gat komplen o belhevi i stap gat rait long karimgo long kot ol kolim Kot ovDisputet Ritens.Namba wan man yumi

harim em bin winim bek siabilong em pinis em PraimMinista Peter O’Neill longIalibu Pangia sia long

Sauten Hailans provins.Namba tu man em CharlieBenjamin long Manus RijinalSit. Em bin memba bilongManus Open long 2002 ikam long 2007.Planti moa memba bai ol

kolim aut long dispela wik goinap neks wik na wik antapinap 211 sit olgeta i gat olmemba i win long makim olpipel long haus palamen.Tasol bikpela wari bai

kisim planti pipel yet longdispela taim bilong 2012 ne-senel ileksen bikos ol binkisim bagarap long han bi-long ol arapela lain sapotabilong ol kendidet. Sampelabin pait na kisim bagarap, olbirua katim ol long nait na olbirua samting na kainkainbirua pasin.Dispela lain husat kisim

bagarap long taim bilongileksen bai wari tru bikos olbai pilim pen na go kam long

haus sik long kisim marasinna bel pen bai stap wantaimol bikos em mak bilong ilek-sen ol kisim.Bikpela toktok bilong ne-

senel ileksen em, klin, stret-pela na gutpela ileksen.Tasol dispela toktok i nokamap stret bikos planti lainkisim bagarap pinis na sam-pela dai pinis.Tingim, taim olgeta wok bi-

long ileksen i pinis na olmemba go long haus pala-men na sindaun gut, yumi ollain bin kilim skin na kisimpen bai stap wankain yetlong asples na komyuniti bi-long yumi. Bai yumi go kamlong gaden yet long painimliklik mani bilong baim kaikaina ol samting bilong familibilong yumi. Nogat wanpelabikpela samting bai kamaplong sensim laip bilong yumi.Ol lain bin kilim skin tru longileksen taim bai no inapkisim wanpela bikpela praislong dispela.Husat lida kamap em lida

bilong yumi olgeta, maskiyumi arapela no votim em.Tasol aninit long luksave

long palamen na sistem bi-long en, lida i makim ilek-toret bilong em we olgetapipel i stap long en. I no ollain husat votim em tasol.Yumi ken tok olsem dis-

pela 2012 nesenel ileksenem no gutpela bikos plantihevi na krangi bin kamappinis. Tasol bai yumi mekimwanem, ating yumi planti binasua tu long i no bin go stre-tim nem bilong yumi longkomon rol. Yumi ting nem bi-long yumi long 2007 komonrol i stap yet olsem na yumino kea long go stretim nemgen long 2012 komon rol. Ating sampela poling

opisa tu mekim sait wok longsapotim sampela kendidettu, Ating ol polis tu mekimsait wok tu long sapotimsampela kendidet tu. Plantikomplen olsem bin kamap.Tasol bai yumi mekimwanem. Maski, larim goolsem na ol memba kamaplong en, ol mas stretim gutdispela sistem bilong ileksenwe yumi ken vot long gut-pela na stretpela rot long bi-hain taim.

Jada 2012

Page 13: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Julai 19 - 25, 2012 Wantok P15wolpasifiknius

Serena Williams i amamaslong StanfordSERENA Williams i sanap holim trofi bi-long en bihain long em i daunim CocoVandeweghe long fainal bilong Benk bi-long West Classic long Stanford Yuni-vestiti, Taube Famili Tenis Stedium longlas wik Sarere, long Stanford, California.

1 2

3

Ol Teksi straik long LondonOL teksi draiva long London i protes au-sait long Haus Palamen bilong Inglan.Protes i sut long London 2012 ogenaisabihain long ol i putim tambu long ol teksilong yusim ol Olimpik trefik rot.

WOL NIUSLONG POTO...

No laikimClintonOL protesta klostu longUS Embasi long Kairo,Ijip, i singaut strongagensim raun bilong USSekreteri bilong Stet,Hillary Clinton long laswik Sarere.

1.

2.

3. I no karWANPELA man i goraun long Paleo Fes-tival long Swisalenlong Mande dispelawik. Paleo FestivalNyon em i nambawan bikpela festivallong Swisalen, nawanpela long olbikpela musik festi-val long Yurop. Em isave ron sikspela dena i save pulim23,000 manmeri. In-sait long dispelawanpela festival, ol igat 210 konset na so,bai kamap.

Page 14: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

BALUN em wanpelafeveret bilong ol liklikpikinini long mekim olamamas na pilai wantaim.Balun tu save mekim manibilong ol lain husat save

salim long rot.Planti ol manmeri husat

save salim ol samting longrot, i save tru long wanemkain samting save ama-masim ol pikinini, na olsave go baim na kamsalim long pulim ai bilongol pikinini.

Ol pikinini tu i gat weilong tokim ol papamamataim ol lukim ol dispelasamting bilong pilai naamamasim ol.

Planti bilong ol papa-mama save mekim olpikinini bilong ol i amamas,na i save baim ol dispela

liklik samting olsem balumna ol liklik samting longamamasim ol.

Balun save kam longkainkain sais bilong em,sampela bikpela na sam-pela liklik, sampela yu kengo waswas wantim longsolwara o sumim pul, sam-

pela em bilong pilai tasolna sampela bilong bilasimples.

Long taim bilong bikpelaamamas balum tasol savemekim kainkain kala longmekim ples i nais, na taimamamas pinis planti saveresis long kisim balun.

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

FONDE 19 Julai, 2012 5:00AM G JOYCE MEYER 5:30 AM G TODAY

CLASSROOM BROADCAST9:00 AM G Grade 7 Mathematics9:50 AM G Grade 7 Science10:40 AM G Grade 8 Mathematics11:20 AM G Grade 8 Science12:00 AM G NEWS UPDATE

CLASSROOM BROADCAST1:00 PM G Grade 6 Mathematics1:50 PMG Grade 6 Science2:30 PM G DEPI – Teachers Development3.00 PM G KIDS KONA

3.00 PM DORA THE EXPLORER3.30PM MACDONALD’S FARM4.00 PM THE SHAK4.30 PM KITCHEN WHIZ

4:57 PM G EMTV TOKSAVE5:00 PM G STORMWORLD 5:30 PM G MR BEAN6:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS

7:00 PM G RAIT MUSIK8.00PM G RESOURCE PNG9.00 PM G SOCCER EXTRA9.08 PM G HOT SPOT9:30 PM G NRL FOOTY SHOW11.12PM G EM TV TOKSAVE11.15 PM G ELITE MUSIC ZONE11:45 PM G EMTV NEWS REPLAY12:45 AM G AUSTRALIA NETWORK

FRAIDE 20 Julai, 2012 NB: Quarter Finals of the Super15 commences this weekend - Times tobe confirmed5:00 AM G JOYCE MEYER 5:30 AM G TODAYCLASSROOM BROADCAST9:00 AM G Grade 7 Mathematics9:50 AM G Grade 7 Science10:40 AM G Grade 8 Mathematics11:20 AM G Grade 8 Science12:00 AM G NEWS UPDATE

CLASSROOM BROADCAST1:00 PM G Grade 6 Mathematics1:50 PM G Grade 6 Science2:30 PM G DEPI – Teachers Development3.00 PM G KIDS KONA

3:00PM – DORA THE EXPLORER3:30PM – MACDONALD’S FARM4.00 PM THE SHAK4.30 PM KITCHEN WHIZ

5:00 PM G CYBERSHAK5:30 PM G MILLIONAIRE HOT SEAT5:55 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS7:00 PM IN MORESBY TONIGHT7:30 PM G NRL 2012 ROUND #20

Sea Eagles vs Bulldogs - “Live”9:30 PM G NRL 2012 ROUND #20

Titans vs Brisbane Broncos 11:27 PM EMTV TOKSAVE11:30 PM G EMTV NEWS REPLAY1:30 AM G AUSTRALIA NETWORK

SARARE 21 Julai, 2012 NB: Quarter Finals of the Super15 commences this weekend - Times tobe confirmed6:57 AM AUSTRALIA NETWORK/

STATION OPENS7:00 AM G WAYBULOO7:30 AM UNTIMATE GUINESS 8:00 AM G YOGA SUTRA #2 repeat8:30 AM K-WAVE #3/199:00 AM G MOTU GADODIA – S1

#11/129:30 AM G AUSTRALIA NETWORK5:30 PM G TRICKY TV6:00 PM G EMTV NEWS6:30 PM NRL 2012 ROUND #2O

Warriors vs Knights8:30 PM G NRL 2012 round #20

Eels vs Storm10:30 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM G NRL 2012 ROUND #20

Rabbitohs vs Dragons

1:00 AM G TBA3:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

SANDE 22 JULY 20126:57 AM G STATION OPEN7:00 AM G HILLSONG7:30 AM G CHIT CHAT with Sir. Paulias

Matane7:35 AM G BLISSFUL BLOSSOMS8:00 AM G SUTRA YOGA #38:30 AM G BUSINESS PNG 9:00 AM AUSTRALIA NETWORK10:00 AM G RESOURCE PNG11:00 AM G AUSTRALIA NETWORK2:00 PM G NRL 2012 ROUND #20

Sharks vs Raiders4:00 PM G NRL 2012 ROUND #20

Panthers vs Roosters6:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS6:30 PM G MOTU GADODIA S1 Finale7:00 PM G ELECTION FOCUS #10/127:35 PM G 60 MINUTES

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P16 Wantok Julai 19 - 25, 2012 entatenmenProgram bilong Wanwan De

Balun pulim ai bilongpikinini

Nicky Bernard i raitim

Wanpela bilong ol selsman husat save raun long rot na haus i go long hauslong salim ol balun bilong em. Poto Nicky Bernard

Page 15: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Ren bagarapim postaPLANTI ol posta bilong olkenidet long Pot Mosbi i bin wetlong tupela de ren, dispela olposta ol mekim long pepa, planibilong ol ren i bagarapim noguttru.Dispela em mak bilong yusimnarapela mani gen long mekimnupela, na taim bilong kepen tuem sot nau na planti ol kenidetwok traim long karamapimbikpela hap ples long kisim votbilong ol manmeri.Dispela ren long Mosbi bin wasim

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Julai 19 - 25 , 2012 Wantok P17komik

KANAGE

pes bilong ol kenidet gut tru wan-taim posta bilong ol, planti man-meri long rot i tok larim renwasim pes bilong ol, taim bilongileksen yumi lukim kainkain pes nataim ileksen pinis dispela ol pesya bai go hait na ren no inapwasim ol gen.

Gutpela toktok kam longkempenOL kenidet i wok long mekim olgutpela toktok long taim bilongkepen, tasol ol dispela toktok baikarim kaikai bilong em sapos olwin long go long Waigani?Dispela em bai askim bilong yumi

ol wanwan manmeri, dispela liklikpiga bilong yumi ol lain bai makimlong tupela minit tasol na nambayu kamapim pinis long vot. Dispelaem no longpela taim laka, tasoldispela wari na laikim bilong longsevis yu ting bai yu kisim long tu-pela minit olsem yu makim pigabilong yu.Tingting na save stap long yumiwanwan manmeri, na sapos tingt-ing bilong yumi orait na mak bi-long vot bilong yumi orait kaikaibilong em bai kam long tupelaminit tasol sapos askim bilongyumi go long dispela man o meriyumi makim.

8:35 PM PGR CHIT CHAT - repeat8:40 PM MAO MOVIE –MEN OF WAR10:30 PM G HILLSONG (Repeat)11:00 PM G EMTV NEWS – Replay11:30PM Australian Network -

MANDE 16 Julai, 20125:00 AM G JOYCE MEYER. 5:30 AM G TODAY SHOW

CLASSROOM BROADCAST9:00 AMG Grade 7 Mathematics9:50 AMG Grade 7 Science10:40 AM G Grade 8 Mathematics11:20 AM G Grade 8 Science12:00 AM G NEWS UPDATE

CLASSROOM BROADCAST1:00 PM G Grade 6 Mathematics1:50 PM G Grade 6 Science2:30 PM Gv DEPI – Teachers Development3:00 PM G KIDS KONA

3:00PM – DORA THE EXPLORER3:30PM – MACDONALD’S FARM

4:00PM – THE SHAK4:30PM – KITCHEN WHIZ

5:00 PM G CYBERSHAK5:30 PM G MILLIONAIRE HOT SEAT5:55 PM CRIME STOPPERS6.00 PM G NATIONAL EMTV NEWS7:00 PM G NRL ROUND #19

Roosters vs Rabbitohs - Live9:00 PM G TOK PIKSA9:30 PM G SPORTS SCENE9:57 PM G EMTV TOKSAVE10:00 PM G ANZ N/BALL C’SHIPS12:00 AM G EMTV NEWS REPLAY1:00 AM AUSTRALIAN NETWORK

TUNDE 17 Julai, 20125:00 AM G JOYCE MEYER. 5:30 AM G TODAY

CLASSROOM BROADCAST9:00 AM G Grade 7 Mathematics9:50 AM G Grade 7 Science10:40 AM G Grade 8 Mathematics

11:20 AM G Grade 8 Science12:00 AM G NEWS UPDATE

CLASSROOM BROADCAST1:00 PM G Grade 6 Mathematics1:50 PM G Grade 6 Science2:30 PM G DEPI – Teachers Development3:00 PM G KIDS KONA

3:00PM – DORA THE EXPLORER3:30PM – MACDONALD’S FARM4:00PM – THE SHAK4:30PM – KITCHEN WHIZ

5:00 PM G CYBERSHAK5:30 PM G MILLIONAIRE HOT SEAT6:00 PM G EMTV NEWS7:00 PM G HAUS &HOME #157:30 PM G BUSINESS PNG 8:00 PM PGR LEGENDS OF THE SEEKER9:00 PM PGR HAUNTED HOMES 9.57 PM G EMTV TOKSAVE10:00 PM PGR AUSTRALIA’S FUNNIEST

HOME VIDEO SHOW11:00 PM G EMTV NEWS – REPLAY

12:00 AM AUSTRALIAN NETWORK

TRINDE 18 Julai, 20125:00 AM G JOYCE MEYER. 5:30 AM G TODAY

CLASSROOM BROADCAST9:00 AM G Grade 7 Mathematics9:50 AM G Grade 7 Science10:40 AM G Grade 8 Mathematics11:20 AM G Grade 8 Science12:00 AM G NEWS UPDATECLASSROOM BROADCAST1:00 PM G Grade 6 Mathematics1:50 PM G Grade 6 Science2:30 PM G DEPI – Teachers Development3.00 PM G KIDS KONA

3.00 PM DORA THE EXPLORER3.30PM MACDONALD’S FARM4.00 PM THE SHAK4.30 PM MR MAKER

4:57 PM G EMTV TOKSAVE5:00 PM G CYBERSHAK

5:30 PM G MILLIONAIRE HOT SEAT6:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS7:00 PM G THE WORLD AROUND US 8:00 PM PGR ULTIMATE GUINNESS8:30 PM G THE SECRET MILLIONAIR9:30 PM PGR SURVIVOR10:27 PM G EMTV TOKASAVE10:30 PM G NRL ROUND 1911:00 PM G EMTV NEWS REPLAY12.00AM - Australia Network-

Progrem baisenis long taimbilong en..

Page 16: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Raun wantaim Kanage olgeta wikRais i no kuk yet…KANAGE i stap wantaim meri bi-

long em longpela taim nau. Wanpelaapinun, meri bilong Kanage i redimpot kaikai na putim long paia. Merihariap i go waswas bikos em ples ihot. Em tokim Kanage long was longpot kaikai long paia. Em i gowaswas na em lus tingting longkisim sop. Em i go bek long hauslong kisim sop. Em i go antap longkisim sop na lek bilong em i wel naturangu hariap holim sait longhaus. Tasol taul i lus. Kanage lukimolsem na em i opim ai na tok,“Aiyo…., rais i no kuk yet na Ox &Palm op pinis…”.

Soulist RaiiotzsMadang

Kros long beltaitWANPELA moning, papa Kanage go

wok long gaden. Em wok i go na hang-ere kisim em. Em kam bek long hausna meri bilong em skelim kaikai bilongem. Kanage kaikai pinis na em tokimmeri na pikinini meri bilong em, “yu tu-pela i go na karim ol paiawut mi brukimpinis na i stap long gaden”. Pikininimeri bilong em les. Papa Kanage bel-hat na em tokim em, “Yu les longwanem! Bai yu stap tasol olsem! Bihainyu marit, man bilong yu bai mekimsave

long yu long dispela kain pasin”. Mamaharim Kanage hatim pikinini meri naem tokim Kanage, “Inap ya! Maski longkros”. Papa Kanage tanim em tokimmama, “Mi gat rait long kros na skulimem long wok. Yu noken tokim mi longpasim maus. Yu tupela les long mi kros,orait, yu tupela i go na painim rot longkaikai na kisim mani!”

P Posou

Rough! Rough!Amerika na wanpela Papua Niugini

pikinini, tupela i pilai long gras stap naskin blong tupela i sikarap. Papua Ni-uginian kirap na tok inglis longAmerikan olsem, “Yu Rough me first,then I rough you. Together we roughrough”.

Tupela MaritTupela marit stap longpela taim na

man igo marit wantaim wanpla niupelameri. Ino long taim ol i painim aut Naputim tupela long kot. Taim kot iaskim tupela, tupela i Yes! Ino long

taim nambawan meri kirap Na tok,“Mi wanbel long tupela wokim, tasolmi laikim plastik contena wara blongmi mas karim i kam long mi yet”.

Masol manWanpela bun kakaruk man pikinini

kirap na askim bata blong em.Olsem wanem long ol man i save

bikpela na masol man nambaut ya?Bata blong em kirap na bekim olsem,“Ol save dringim planti sup”. Dispelapikinini ya harim na olgeta taim em inosave westim long dringim sup. Olgetataim em save mekim olsem na wanpelataim em tok long em yet olsem, “Manating ol sup mi wok long dringim ya in-ogat gris long en olsem pik blongSepik”. Sapos pik blong Hailans em mimasol man nau!

Ol skwat! Salim ol gutpela Kanage tok pilai i kam long: Kanage Tok PilaiP.O. Box 1982, Boroko, NCDPort Moresby.

Email: [email protected]

P18 Wantok Julai 19 - 25, 2012 penprenkanagelaiplain

NEM: Berthlyn HuaffeKRISMAS: 16(Meri)ADRES: Passam Primary school, P.O. Box 521,Wewak East Sepik ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, pilaivolibol mekim pani, kisim wara, watsim TV naritim Baibel

NEM: Jimmy N. NimmsKRISMAS: 19 (man)ADRES: Kilipau village, P. O. Box 56, Vanimo San-daun ProvinsSAVE LAIKIM: Raitim pas, ritim buk, harimmusik, ring long Fon na senisim presen.

NEM: Rodney WaukuKRISMAS: 25 (man)ADRES: C/- Andrew Api Vanimo CIS, PO Box124, Vanimo Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, watsimTV, swimming na painim stori

NEM: Jason SullKRISMAS: 40 (Man)ADRES: P.O. Box 248, Madang – Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Niuspepa, harimmusik,kukim kaikai, wasim kolos, wokabaut, trevolgo kam long bisnis insait long PNG na painimporomeri long stap wantaim oltaim.Yu ken ring long dispela namba, 7272 2843.

NEM: Jimmy Ekoda KRISMAS: 20 (man)ADRES: Sangara Vocational School, P O Box 170,Popondetta, Oro ProvinsSAVE LAIKIM: Go lotu, pilai soka, pilai volibal,painim wanpela meri long maritim na stap wan-taim oltaim.

NEM: Joe .KKRISMAS: 24 (man)ADRES: P O Box 1289, Goroka, EHP – 7360 3650SAVE LAIKIM: Go lotu, pilai musik singim song,pilai spots, mekim pren na planti mo.

NEM: Gima Tanget KRISMAS: 20 (meri)ADRES: Bugandi Secondary School, PO Box1225, Lae Morobe Provins SAVE LAIKIM: Go lotu, ridim Baibel, mekimpren wantaim ol lotu manmeri, pilai ragbi,voliboland watsim TV(News)

NEM: Presley Tai KRISMAS: 20 (Man)ADRES: PO Box 28, Mondomil Minj, JiwakaProvinsSAVE LAIKIM: Go lotu, ritim Baibel, ritim buk,stadi skul wok, pilai ragbi, harim musik na mekimporoman wantaim arapela.

NEM: Belany HaikopeKRISMAS: 19 ADRES: Don Bosco Araimiri Secondary, PO Box159, Kerema Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim buks, pilai gems, go lotulong Sande, mekim pani wantaim poroman

NEM: Bunau Dadis KRISMAS:31 (man)ADRES: Raibus Security Service Ltd, PO Box1337, Madang, Madang Provins – 7146 7257SAVE LAIKIM: Go danis, Lukim TV, harim musikna painim gutpela poromeri long stap wantaimoltaim.

Dia Laiplain,MI gat 25 krismas na mi singel yet. i

no longpela taim i go pinis, mi na eksboipren bilong mi i bin bung na mipela istat bek long toktok. Mi laikim yet dispela man, maski em

i marit na em i gat tupela pikinini. Maskiprensip bilong mitupela i bin bruk namipela wan wan i gat laip bilong mipelayet, prensip na memori long ol samtingmitupela i bin wokim pastaim i stap yetlong leva bilong mi.Man ya i tok tu olsem em bai lusim

famili bilong em na maritim mi. Mitupelai slip pinis wantaim na mi laik askimsapos mi wokim rong o brukim sampelaloa bilong Buk Baibel.Mi laik stap gut, tasol laik bilong mi

long dispela man i strongpela tumas.Can’t Help Myself

Dia Pren,Tenkyu long serim wari bilong yu

wantaim Lifeline. Mipela i save kisimplanti pas olsem long ol yangpela pipellong dispela kantri.Bikos yu tingim ol samting yupela i

bin wokim pastaim taim yutupela i binporoman wantaim, yu tok yu gat laik yetlong em, maski em i marit pinis na em igat tupela pikinini. Na taim yutupela ibung gen, yupela i slip wantaim pinis,na em i tok long lusim meri na pikininibilong em na maritim yu.Pren, mipela i laik bai yu stap isi liklik

na tingting glasim laip bilong yu. Na pil-ings bilong yu long dispela marit manem eks boipren bilong yu. i tru tru yu gatbikpela laik yet long em, o memori tasoli kirapim laik na tingting nay u mekimolsem. Tungting gut. Sapos em i laikimyu, em no inap long maritime narapelameri.Mipela i laik bai yu lukluk gut long

tripela wod,infatuation, Love na Lust”.

Infatuesen em taim yu lukim wanpelaman long namba wan taim na hariap,yu gat strongpela laik long en we i kenkamap trupela laik pasin, o laikim manlong slip wantaim tasol. Long trupelalaik pasin, bai wanpela i mekim olsamting long lukautim narapela na in-apim intres bilong dispela man o meripastaim long bilong yu. Bai wanpela ino mekim samting long bagarapimnarapela. Tasol Lust em pasin bilongpinisim laik na i no tingim gutpela bilongnarapela na em long slip wantaim longdisp0ela narapela patna.Pren, sapos dispela marit man i mar-

itim yu, yu ting bai yu stap amamasolsem wanem taim yu save olsem em imarit na em i gat meri na pikinini? Pren, yu bin askim sapos yu slip wan-

taim dispela marit man, em i brukim loalong Baibel.Aninit long loa, yu na man i brukim

loan a ol i ken kisim yutupela i go longkot. Aninit long Baibel, yutupela i wokimpekato ol i kolim “ adultery.” Ritim Matyu5-275-27-32. i Korin 7. 8-16, 25-40 naMatyu 22 :39. Sapos yu na eks bilongyu i laikim neiba bilong yupela we em imeri bilong en, bai yu no laikim em istap long hevi taim yutupela i wokimpekato baksait long em.Sapos man ya i gat trupela laik long

yu, em bai no nap long bihainim yu,tasol em bai toktok gut long yu longmuv on wantaim laip bilong yu. Saposyu laikim em tu, i moabeta yu nogat

kontek wantaim em. Sapos yu laikim bi-hain taim bilong yu i gutpela, i moabetayu stop olgeta long lukim o tingim dis-pela man.Bai yu pilim olsem wanemsapos man bilong yu i wokim wankainpasin long yu?Pastaim, yu brukim loa bilong graun

na tu, loa bilong Baibel. Taim yu brukimmarit na maritim em, em bai baim yetmentenens long meri na ol pikinini inapol i gat 18 krismas. I no dispela tasol olnarapela lain bai dispela samting ikamapim hevi long olsem papamamabilong yu na dispela bilong man ya,meri na pikinini bilong em na yu yetlong wok, sosel laip na sindaun bilongyu. Olsem na i moabeta yu glasin na ske-

lim prenpasin bilong yu wantaim dispelamarit man. i gutpela yu lukim pasto bi-long yu na meri bilong em long kisimstia long dispela samting. i gat plantisingel man i stap tasol yu mas luklukgut na painim wanpela. Tu, askim longstia long ol gutpela marit lain na painimwanpela man i no marit na i gat gutpelapasin.

Pren bilong yu Laiplain,

Sapos yu gat wari o hevi, rait i kamlong dispela etres: Lifeline Coun-selling Services, P O box 6047,BOROKO, National Capital District,PNG. Yu ken ringim opis long tele-pon namba 3260011 o 3261680. Osapos yu stap long NCD, kam nalukim mipela long opis bilong mipelalong Waigani. Mipela i no inap putimtrupela nem bilong yu long nius-pepa, tasol mipela bai putim ol warina hevi bilong yu.

Laiplain

Marit bagarap bikos mi nogatpikininiMi laikim yet eks boipren

Page 17: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Gret 3 sumatin marit tasol holim graun na hatwokJulai 19 - 25 , 2012 Wantok P19 laipstail

ROIT Eri em wanpela strongpelayangpela man husat i maritim Elizna tupela bilong ples Danaru longwod 16 long Usino asples longUsino-Bundi distrik long Madangprovins.

Dispela tupela yangpela marit igo pas tru long groim rais na i nosave kaikai rais bilong stua moa.

Narapela gutpela samting emRoit wantaim Eliz i gat planti raisna tupela i save salim na tu seviminap mani long peim skul fi bilongRoit long go mekim gret 3 longpraimeri skul. Em wanpela nais-pela stori tru long kirapim bel nasalens long ol arapela yangpelahusat i save raun nating nating nasimuk spak-brus na dring stim okontena yawa nabaut.

Dispela tupela yangpela maritya i no isi isi long planim rais longgaden na i no long taim i go pinis,tupela i pulumapim 13-pelabikpela rais beg olgeta.

Bikpela divelopa bilong nikelmain long Madang provins RamuNiCo i helpim tupela wantaimtrenspot long karim ol rais i go longrais mil long Madang.

“Namba wan gaden em liklik.Tasol bihain, mitupela kisim savebilong rais na planim bikpela hap.Nau mitupela i gat planti rais namipela i no save baim Trukai orroots rais long stoa,” tupela marit itok.

Roit i tok teist bilong rais bilongtupela i wankain stret olsem ol raislong stoa. Na tupela i amamasolsem planti rais i stap nau longhaus long tupela i ken kaikai.

“Kaukau, banana na taro yuplanim long gaden na nau yet yukaikai. Tasol rais yu ken sevim istap longpela taim na bihain yumilim na kaikai,”

Mitupla i save gat planti rais somitupla save salim wanwan kaplong K1,” Roit i tok.

Roit i tok dispela ol liklik mani tu-pela i save baim abus na lukautimtupela liklik pikinini bilong tupela.

Roit tu i yusim dispela liklik manilong peim skul fi bilong em longgret 3 em i wokim long WaputMisin Skul.

“Mi marit tasol laik skul yet bikosmi ken rit na rait na skul moa longplanim rais,” Roit i tok.

Planti lain nau long Usino-Bundina Rai Kos i groim rais na ol yet ikaikai wantaim ol abus bilong as-ples. Planti tu ol i save salim nakisim mani.

“Bipo mi ting trukai na roots raisem marasin tasol displa sem raisem mi kamapim long graun longhan bilong mi yet na kaikai. Saposyumi olgeta i growim rais bai nogattrukai na roots rais long Madang,”tupla i toktok wantaim lap.

JICA i no long taim i go pinis ibin kamap long Ramu NiCo opislong Madang na wokim wanpla roni go long Raikos na tokim ol lokalrais fama olsem PNG i ken growimrais bilong em yet na kaikai.

Wankain olsem ol narapelafama insait long kantri, long Usino-Bundi Districk bilong Madangprovins i lukim planti fama i kirapna ol i wokim bikpela moni longgraun we ol i ken lukautim famili,salim pikinini go long skul, wokimgutepla haus kapa na ol i amamasinsait long laip bilong ol.

Komyuniti Afes Dipatmen bilongRamu NiCo Projek, dispelabikpela million Kina nikel na kobaltprojek long Madang i givim skultok na trening long ol dispela famana i amamas planti lain nau i kisimdispela ol save na wok hat stretlong kamapim planti moni.

Long hap long KurumbukariMain insait long Usino-Bundi dis-trik i go daun long Basamuk longRai Kos Distrik i lukim ol pipel iwok hat, mekim han bilong ol dotina nau ol i gat inap mani nakaikai….ol i amamas stret.

Wanpela bilong ol dispela lainem kakao fama, Imbi Botoma bi-long Asam asples insait longUsino-Bundi LLG. Imbi i bin statplanim kakao long Ganaru, asplesbilong meri bilong em tasol graun isot na em i go long asples Asam.Long stat bilong yia 2010, em iplanim mak long 600 sotpela ohaibrid kakao diwai na tude, em isave kisim gutpela mani.

“Dispela em fes raun mi pikimkakao tasol na mi kisim 4-pela wetbin beg na mani mak long K300 igo K400,” Imbi i tok.

Dispela hatwok man i tok stretolsem dispela em nambawan taimtasol i no long taim bai ol kakaodiwai bai givim em planti kaikai naem bai wokim moa mani. Em i woklong surikim blok bilong em yet nai planim planti nupla kakao diwai.

“Mi no inap stop. Graun em bik-pla tumas na mi bai planim yetbikos kakao i givim bikpla mani nami amamas tru. Wanem samtingmi planim em bilong ol pikinini naol tumbuna long bihain taim,” Imbii tok.

Dispela man Usino i tok ol lainlong Ramu NiCo projek i binlaikim em long go wok tasol em iles bilong wanem wankain maniem i kisim long kakao blok bilongem. Em i tok klia tu olsem bihainlong 20-pela yia bai Ramu NiCoprojek bai pinis tasol kakao diwaibilong em bai i stap yet na em iwanbel stret long planim moakakao diwai.

“Mi lukim planti manmeri i gopainim wok tasol ol i no tingtinglong bihain taim bilong ol. Mani yai stap long graun na ol i painimwanem?,” em i tok.

Ol asples lain long Usino-Bunditu i lukautim pis. Wanpela bilongdispla em long Nauna asples in-sait long Wod 13 we ol i gat 64-pela pis-pond nau.

Man i go pas long em na wan-pela papa tu bilong displa pis-pond, Sikerip Pori i tok ol nau ilaik kisim moa save long lukautimgut ol pis na bai ol i grow i go

bikpela so ol i ken salim na kisimmani.

Dispela 64-pela pis pond emwanwan man long Nauna asples ipapa long em.

…..mani stap long graun sapos yumi hatwokMathew Yakai bilong Ramu NiCo i raitim

Roit i karim beg rais i go antap long kar

Page 18: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

P20 Wantok Julai 19 - 25 , 2012 bisnisnius

Air Niugini peim K6.45mwinmani long gavman

AIR NIUGINI i peim K6.45milian winmani i go long ne-senel gavman las wik.Bot na menesmen bilong

Air Niugini i givim K6, 445,522 milian i go long gavmanlas wik Trinde taim Air Niuginii kisim i kam insiat longkantri, nupela balus B737-700 siris.Bihain long gavman i bin

praivetaisim disepla baluskampani long yia 1996, dis-pela em i namba wan taimgavman i kisim winmani i

kam long Air Niugini.Long ai bilong keteka

Praim Minista Peter O’Neillna Foren Afes Minista AnoPala, Siaman bilong Air Ni-ugini bot, Garth McIlwain igivim dispela dami sek longPablik Entapraises Minista,Sir Mekere Morauta.Sir Mekere i tok; “Ol senis

long gavman polisi na rifommi bin kamapim long larim olbisnis bilong gavman i stapausait long politiks bilonggavman, i nau karim kaikai.

“I gat gutpela stretpelapasin i kamap long ol pablikentaprais na gavman bisnistaim ol i operet olsem praivetkampani, we politiks bilonggavman i stap ausait longen.“Mi amamas long kisim

dispela winmani bilong gav-man na tu mi amamas longsanap long hia bikos dispelaem i prut bilong hatwok miyet i bin mekim taim mi binstap praim minista.”McIlwain i tok planti

bikpela intenesenel baluskampani i no bin mekim gutmani las yia na dispela yia,tasol Air Niugini tasol em i binmekim gut winmani bikoslong planti maining napetrolium projek i kampalong kantri, moa turis i kam igo i kam long kantri, na gut-pela menesmen tim i lukau-tim gut dispela kampani longgroa.“Klostu mipela i wetim gav-

man long sapotim ron bilongmipela tasol, mi amamas

long hat wok ol menesmentim i save mekim. Gavman tui save helpim mipela gut truna nau em i taim bilongmipela i luksave gen longpipel bilong PNG wantaimdispela winmani,” McIlwain itok.Tripela pablik entapraises

tu i peim winmani i go beklong gavman dispela yia.Eda Ranu i peim K3 mil-

ian, PNG Ports i peim K15milian, na Water PNG i peimK500, 000. Pablik Entaprais Minista,

Sir Mekere Morauta

NUPELA intenesenel goltreding kampani bilong PNGyet, Niugini Gold Traders(NGT), bai klostu taim tasolkamaut ples klia na stretimwari bilong olgeta ol liklik golbaia na sela long PNG.Nau yet NGT i wetim ol

laspela pepa bilong givim tokorait long em long mekim goltreding bisnis long PNG.Dispela laspela tok orait

pepa o laisens bai kam long

Benk ov PNG na MinrealRisos Atoriti (MRA).“Mipela i wetim laspela tok

orait bilong Benk ov PNG(Central Bank) long givim autintenesenel gol ekspotlaisens. Dipela bai givim tokorait long NGT long mekimgut ol wok long sevim ol liklikgol baia na sela gut.“Mipela i wetim tu aluvial

maining laisens i kasm longMRA. Dispela tupela pepatasol mipela i wetim i stap,”Menesing Dairekta, Andy al-Jamali i tok.Maski NGT i wok long

kisim moa teks mesis na koli kam long ol kastoma bilong

en long kain kain hap bilongkantri, Al-Jamali i tok we nastail bilong mekim bisnis longPNG i save kamap longpelataim tru.“Long stretim ol dispela

kain liklik pepa inap longpinis long wanpela de tasollong PNG em i save tekimmoa long wanpela mun osampela taim wanpela yia.Olsem na mipela i wet tasollong kisim dispela tupelalaisens. Tasol mi bai nonaptokim yupela hamas de omun bai mipela wet,” al-Ja-

mali i tok.Em i tok ol kastoma husat

i kolim NGT na soim bikpelalaik long mekim bisnis okamap ejen bilong NGT inoken go salim gol bilong ollong ol narapela kon kam-pani bilong stilim gol.“Ol manmeri husat i kol

long Sepik, Nu Ailan, Sama-rai, Wau, Madang na Rabauli noken salim gol bilong ol igo long ol giaman K2 kam-pani nambaut. NGT i kisimpinis mobail namba bilongyupela. Mipela bai wokbung

wantaim bihain long NGT ikisim laisens long mekimbisnis,” al-Jamali i tok.NGT em i kampani bilong

PNG na Bahrain long MidelIs. Papa bilong dispela kam-pani o seaholda em i tripelaman – tupela mangi PNG yetna wanpela, Andy al-Jamali,bilong Bahrain. Em i no bikpela kampani

bilong mekim ol bikpelamaining operesen o projektasol em i save baim nasalim ol aluvial gol, silva naplatinium.

Niugini Gold Traders stretim ol laspela pepa

Andy al-Jamali

NESENEL ArgrikalsarelKwarantin na InspeksenAtoriti (NAQIA) i mekim tren-ing i go insait long wanpelastadi, wantaim sapot bilongEsso Highlands Limited(EHL), opereta bilong PNGLNG Projek.EHL i givim trening long tu-

pela yangpela manmeri bi-long NAQIA long painim nastadim Paitoptora sinamoni(Phytophthora cinnamomi),wanpela kemikel nogut i stapinsait long graun we em i savebagarapim as bilong ol flawasna diwai. Dispela trening ikamap long laboratori bilongEHL long Moro, SautenHailans.Sapos dispela kemikel

nogut bilong kamapim sik bi-long ol flawas na diwai i staplong graun, em i ken bagara-pim gutpela graun sapos ol ikisim dispela graun nogut i golong gutpela graun.PNG LNG Projek i stadim

graun long sekim P. cin-namomi long graun bipo longkonstraksen wok i kamap, nalong larim ol konstraksen woki noken pasim dispela kemikelnogut i go long gutpela graun.EHL i kamapim dispela

Moro lebratori wanpela yia i

go pinis, wantaim helpim bi-long save man bilong sik bi-long ol flawas na diwai, DoktaFrans Arentz, long paininautdispela sik bilong graun longol ples we PNG LNG Projekwok i kamap long en. DoktaArentz i save yusim lupin beit-ing sistem long sekim P. cin-namomi insait long graun. Sif Plent Proteksen Opisa

bilong NAQIA, Pere Kokoa, itok NAQIA em i laki tru longkisim dispela sans long tren-ing wantaim Dokta Arentzlong lebrotari bilong EHL longgroim save bilong ol wokmanmeri long sait bilongflawas na diwai. “Mipela i kamapim wanpela

progrem bilong ol yangpelamanmeri long yia 2011 longlarim ol yangpela saintis i ka-maut long dispela progrem isave gut long ol ol samting bi-long diwai na flawas insaitlong Teknikel Divisen bilongNAQIA,” Kokoa i tok.“Dispela yangpela manmeri

i pas long save bilong sik bi-long flawas na diwai, bikos tu-pela i gat bikpela laik tru longstadi long dispela samting in-siat long kantri na long ovasistu long bihain taim. Tupela iamamas stret long painimaut

ol sik bilong flawas na diwaina mipela i amams stret longEHL i luksave na givim dis-pela sans long kisim moatrening aninit long save manDokta Arentz,” Kokoa i tok.EHL Envaironmen na Reg-

ulatori Menesa, Ruben

Medrano, i tok dispela Morolaboratori em i wanpela gut-pela aboratori tasol insiatlong kantri we em i wok longmekim ol lupin baiting teslong sekim siuk bilong graun.“Dispela trening bai sapo-

tim ol wok painimaut mipela i

save mekim larim ol kon-straksen wok i noken bagara-pim bus, graun na wara longol projek sait. Dokta Arentz ikgat wol-klas save long dis-pela samting na long kisimtrening aninit long was na luk-luk bilong en em i wanpela

sans tru,” Medrano i tok.Dokta Arentz i tok dispela

poroman bilong wokbungwantaim NAQIA na EHlL iken sevim ol flawa na diwaibilong PNG, we samapela bi-long ol i no stap long ol ara-pela kantri.

TESTIM GRAUN… Kapah Alu (L) na Ume Hebore bilong NAQIA i yusim lupin beiting sistem long testim ol graun longEHL Moro laboratori. Poto: Esso Highlands Limited

EHL givim wol-klas trening bilong lukautim flawas, diwai

Aja Alex Potabe i raitim

Page 19: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

bisnisnius Julai 19 - 25,2012 Wantok P21

OL SOLWARA MAN BILONG'MV Carrie'

Poto na Stori: JAMES KILA

DISPELA poto i soim foapela kru bilong 'MV Car-rie' wanpela stail feri o sip bilong Ramu NiCo,bikpela divelopa bilong nikel na kobalt main longMadang provins. Ol kru ya em long baksait em Maskel, Paul, Timo-

thy Liwa na fran man em Lawrence Besul. Ol dispelaresa man i save lukautim ron bilong sip na tu, olpasindia na i save givim planti gutpela toktok longsait bilong sefti taim bot i lusim Madang na katim sol-wara i go long Basamuk. Tupela man husat i save sanap fran long ol pasin-

dia na givim ol sefti toktok em Lawrence na Timothy. Dispela aluminium feri o sip em narakain tru insait

long solwara bilong PNG, na planti lain long Madangi save mangalim stret taim em i katim solwara bilongAstrolabe Be na ron i go insait long Dellman Pasejna surik i go insait long Madang Haba na surikim yeti go long Binen Haba we em i save anga o sua longhap. Sapos yu nupela man bai i lukim ol kru ya olsem

bagaros bilong Wali Kantri, Timothy Liwa i slekim ropi go kam long bris, na tu bata-man ya Paul bilongSimbai kantri i ron i go kam long lukim olsem sip i gostret long kos bilong en na sua.

Air Niugini kisim nupela B737 balusAja Alex Potabe i raitim

BALUS kampani bilong PNG, AirNiugini, i kisim nupela B737-700siris balus las wik Trinde. Air Niugini i haiarim o lisim dis-

pela balus long Dubai AerospaceEnterprises na ol i kisim i kam longSofia, Bulgaria.Air Niugini em i gat ol kain balus

olsem Dash 8-100,/200/300, Q400,Foka 100, na B767, tasol dispelaB737-700 siris em i nupela balus,we bipo Air Niugini i no bin gat longen.Siaman bilong Air Niugini bot,

Garth McIlwain, i tok dispela balusi mekim namba bilong Air Niuginibalus i go antap, na sampela moabalus tu bai kam bipo long dispelayia i pinis.“Dispela B737 balus em i nupela

kain balus Air Niugini bai gat. Na miamamas olsem dispela nupelabalus bai surukim balus namba bi-long mipela i go antap long 22, nasevim gut ol kastoma bilong mipelalong ol maining na petrolium sekta,”McIlwain i tok.Em i tok bipo long dispela yia i

pinis, Air Niugini bai kisim tripelamoa Q400, tupela freita o balus bi-long karim kago tasol, wanpelaDHC 8-200, na narapela moa

B737. Dispela bai mekim namba bi-long Air Niugini balus i go antaplong 29.“Taim planti kain kain projek i

kamap long kantri, na namba bi-long ol manmeri long yusim balus igroa i go antap, Air Niugini i kisim

dispela balus i kam insait long raittaim stret,” McIlwain i tok.Dispela nupela B737 balus bai

ron aninit long PNG rejistresennamba P2-PXD. Em i gat 120 sia,we 16-pela em i bilong bisnis klasna 104 em i bilong ikonomi klas.

McIlwain i tok nau yet dispelabalus bai mekim ol ron bilong en igo long Sydney na Brisbane longAustralia, na nupela Cebu flait longPhilippines.“Cebu em i nupela hap we Air Ni-

ugini bai stat long ron go long en.

Planti ol Pilipino manmeri husat iwok long LNG Projek na painim pislong kantri i laikim tru dispela nu-pela rot, we ol i ken isi tru go stretlong ples,” McIlwain i tok.Namba wan flait i go long Cebu i

kamap long Mande pinis.

NUPELA BALUS…(L-R) Keteka Praim Minista Peter O’Neill (namel) i sanap wantaim McIlwain, Foren Afres Minista Ano Pala, PablicEntaprais Minista Sir Mekere Morauta, IPBC Menesing Dairekta Thomas Abe, na CEO bilong Air Niugini Wasantha Kumarasiri wantaimol Oro bilas manmeri i tok welkam long nupela B737-700 Air Niugini Balus. Poto: Nicky Bernard

SP, Westpac luksavelong ol bisnismeri

Aja Alex Potabe i raitim

SP Breweri na Westpac Bank i luksave long ol bis-nis meri aninit long Westpac Women in BusinessAwards.SPB i luksave long ol bisnis meri wantaim K20,

000 helpim em i givim long Westpac, husat i saveronim na lukautim dispela awot.I gat 4-pela kain awot ol meri i save kisim, na

wanpela bilong dispela awot em i “SP Brewery En-trepreneur Award.’SP Breweri Entaprinia Awot i luksave long ol

meri husat i gat 50 pesen sealong wanpela kampani o hausbisnis we, dispela bisnis i woklok long mekim ol nupela samt-ing ol arapela kampani i nomekim long en.Jeneral Menesa bilong SP

breweri, Stan Joyce, i tok; “SPBreweri i bin sapotim ol komyu-niti wok, promotim ol kalsarelso, spots, na karimaut awenes

long tokim ol manmeri longkisim wara gut.”Em i tok SP i amamas long

sapotim Westpac, husat i luk-save long ol meri na ol mamalong wok ol i save mekim longkomyuniti.Menesing Dairekta bilong

Westpac Bank, Ashley Mathe-son, i tok amamas na tenkyulong SP long sapotim Westpac

long luksave long hatwok bi-long ol meri long kantri.“Dispela sapot SP i givim bai

sapotim mipela long luksavegut long ol meri na mama insaitlong kantri, we planti taim hat-wok ol i save mekim i no savekamaaut ples klia. “Ol mama na meri i save

mekim planti gutpela samting,tasol long kain ples olsem PNG,

planti taim ol i no save kisimluksave,” Matheson i tok.Olsem na Westpac i stat long

luksave long ol meri i kam inap16-pela yia nau, em i tok.Ol arapela kampani husat i

sapotim dispela awot em ol:Trukai Indastris, Steamships,PricewaterhouseCoopers, naInstitute ov Benking en BisnisMenesmen (IBBM).

SP LUKSAVE…Jeneral Menesa bilong SP Breweri,Stan Joyce (L) i givim K20, 000 dami sek long MenesingDairekta bilong Westpac, Ashley Matheson. Poto: NickyBernard

Page 20: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

WANPELA gutpela piksa we olmama na meri i soim bikpelaintares long wok kakao i bin

kamap long las wik Fonde long plesMale insait long Astrolabe Be eria longRaikos distrik long Madang provins.Sampela mama bilong ples Male i bin

amamas tru long stap insait long kakaotrening long supon-bading we i kamap longMale. Insait long dispela trening tripelamama wantaim arapela ol yangpela pikininimeri i bung na lainim ol rot na skul bilongmekim supon-bading wantaim agrikalsa filofisa bilong Ramu NiCo, Daniel Aputa.Narapela ol agrikalsa trening supavaisa,Aldam Bande na ofisa Leo Tayawa tu i staplong givim sampela tingting na skuk toktoklong ol fama insait long dispela treining.Ol arapela kakao fama olsem ol man tu i

bin soim gutpela intares tru na i amamaslong askim kwesten na kisim tingting longmekim supon-bading.Tupela meri husat i soim bikpela intares

long wok kakao em Sussie Kamblo naLoretta Jaykay na tupela wantaim arapelasusa we i join bihain long trening i bin kisimol toktok bilong trening na i wokim tu kakaosupon bading bihain long ol Ramu NiCoagrikalsa ofisa i soim ol rot long wokim.“Mipela i amamas long stap wantaim ol

lain man bilong Male insait long dispelatrening na mipela i amamas long lainim olnupela samting long rot bilong lukautimkakao diwai bilong mipela,” Sussie i tok.Tupela meri i tok tu olsem bihain long

Ramu NiCo i wok long go het long karimautkakao ekstensin wok na trening long olples insait long Bugati wantaim ol famas,planti lain nau i wok long go strong insaitlong wok bilong kakao. Ramu NiCo i gat wanpela seksen bilong

Jenda insait long Komyuniti Afes Dipatmenbilong en i stap long wok wantaim ol meriinsait long Ramu Projek eria long helpimna strongim tingting bilong ol meri longwok.Tasol long sait bilong agrikalsa, em ibikpela samting olsem ol meri na ol mamatu i mas stap patnas insait long divelop-men. Ol meri em ol gutpela menesa bikosol i save lukautim haus, gaden, na tu olpikinini. Olsem na kain intares ol meri longMale i soim em gutpela piksa tru long olarapela meri long bihainim.Long planti ples, planti taim bai yu lukim

olsem ol meri i save hatwok long lukautimgaden na pikim kakao na stretim. Tasol

long taim bilong salim, ol man i save karimi go na salim na kisim mani na paitim brosolsem ol hatwok man. Tasol sapos yuglasim gut em bikpela wok sampela taimem turangu ol mama i save wokim.Olsem na dispela intares ol mama long

Male olsem Sussie na Loretta i soim emgutpela tru na em salens tu long ol arapelameri long bihainim.Supon-bading em wanpela kakao riha-

bilitesen teknik o rot we fama i ken yusimlong bringim kamap gutpela prodaksen.Taim em i stretim gut kakao diwai bilongem, diwai bai karim moa pod na tu em baikisim gutpela mani taim em i salim.Ol fama i ken mekim supon-bading long

ol olpela kakao diwai na dispela ol kakaodiwai we i no karim gut na nogat gutpelamenesmen long en.Wanpela rot long mekim kakao i karim

gut bihainim teknikol skul bilong PNGKakao Kokonat Institiut (PNGCCI) em longkatim hap brens bilong kakao diwai nalarim nupela kuru ol i kolim supon long gro.“Wanpela gutpela supon brens em fama

i ken makim na badim bihain long tri o foa-pela mun,” Daniel i tok.Supon bading em wanpela wok we i

nidim ol gutpela saveman long soim rotlong kamapim. Na dispela ol lain i kisimtrening long dispela wok.Moa long 20-pela fama bilong Male viles

i bin kamap long dispela trening long blokbilong Jangoring Panda na i lainim ol skulbilong supon-bading.Jangoring i tok amamas long ol Ramu

NiCo agrikalsa ofisa long go wokim treninglong blok bilong em. Em i tokaut tu olsem wanem skul em i

kisim long stretim gut kakao gaden bilongem bihain long Ramu NiCo i wok wantaimem i wok long karim gutpela kaikai nau.Long pastaim prodaksen long gaden bilongem i no gutpela tumas, tasol nau ol kakaodiwai i karim gut na em i save salim bikpelakilogram wet bin long ol wet-bin baia longeria bilong em.Jangoring i amamas tu long Ramu NiCo

agrikalsa tim long yusim gaden bilong emolsem demonstresen blok, o ples we ol iken kamapim trening na soim ol arapelafama long rot bilong lukautim kakao.Long soim tru amamas bilong em, Jan-

goring wantaim femili bilong em i kukimsampela gaden kaikai na invaitim ol opisabilong Ramu NiCo i go long eria bilong emna ol i kaikai.

P22 Wantok Julai 19 - 25, 2012 ramunius

Ol meri Male soim intares long kakaotrening Ramu NiCo givim

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Lorretta naSussie Iputim yaugut longskul toktokRamuNiCoagrikalsafild ofisa Igivim longtrening.

Ol meri Maleharim skultoktok longwokimsupon-badinglong kakao.

Meri soimintareslong wokbilong stretimkakaodiwai

Ol fama bilong Malehusat I staplong trening

Page 21: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

ruralindastri Julai 19 - 25, 2012 Wantok P23

NAQIA go het long sekim kokonasgo aut long Madang

OL WOKMAN bilong Ne-senel Agrikalsa Kwarentinna Inspeksen Atoriti(NAQIA) i wok long sekimol trak na olgeta PMV bas ilusim Madang na go autlong rausim ol kokonas igat kuru na ol arapelasamting olsem kuru buaina tu ol arapela pam diwai.Ol i sanapim wanpela

bikpela bum-geit, o ples bi-long sekim ol kar na ol man-meri long Tapo, pastaim longyu lusim Madang na go aut.Dispela ples bilong sekim

ol kar i bin kamap bihain longbikpela sik bilong kokonas oli kolim “Bogia Kokonas Sin-drom” o BCS i bin kamap naol lain bilong Nesenel Kwar-entin na Inspeksen Atoriti(NAQIA) i wok long stopimdispela sik nogut long go autlong ol arapela provins.Ol lain bilong NAQIA i

kamapim wanpela eria longTapo long mekim wok moni-toring o sekim olgeta kainkokonas na ol pam olsem

buai na ol narapela long hap.Ol wokman bilong NAQIA i

sekim tu olsem nogat buai igat kuru na tu kokonas wan-taim kuru na lip long en i masgo aut long Madang provins.Planti ol PMV bas na ol

trak we i wok long karim olkuru kokonas, buai na ol ara-pela samting em ol lain woklong Tapo sek-poin i rausimol i go daun.Wanpela sinia NAQIA en-

tomolojis, o saveman bilongol binatang we i savebagarapim ol agrikalsa krop,David Tanakanai i i tokolsem stat long dispela yia olofisa bilong NAQIA i binmekim aweanes longMadang provins long hap bi-long Bogia na tu long hap bi-long Sumgilbar na Madanglong Amele eria long dispelasik BCS.Mista Tanakanai i tok klia

olsem long aweanes olsem inogat marasin long stopimdispela sik nogut bilongkokonas em Bogia KokonasSindrom (BSC), olsem na olfama na ol pipel i mas putimgutpela panis olsem ol nu-

pela kru bilong kokonas,buai, banana na tu ol arapelapam i mas noken go aut nat-ing long Madang provins.Em i tok olsem ol i paini-

maut BCS namba wan taimtru long ol ples antap longYoro insait long Almami erialong Bogia distrik, tasol dis-pela sik i surik hariap tru i godaun long ol narapela pleslong nambis.Em i tok tu olsem ol i paini-

maut sik BCS sampela tu yiai go pinis, tasol ol mak we isoim sik i stap em sampelalain i lukim i stap moa long15 yia pastaim.Dispela sik BCS i save

mekim kokonas diwai i nomoa karim kaikai, na ol lip bi-long en i pundaun na long-pela as diwai bilong kokonastasol bai sanap.Mista Tanakanai i tok

kokonas i ken lusim lip na iken indai insait long tri ofoapela mun tasol.Em i tok olsem BCS i go

long surik i go bikpela hariaptru, olsem na ol pipel i masputim was na banisim sik yalong go long ol arapela ples.

JAMES KILA i raitim

Dispela em bum-geit long Tapo we ol NAQIA opisa i sekim ol bas long kokonas na arapelapam diwai long go aut long Madang provins. Poto: James Kila

MOA long 50,000 pipeli stap long Saut Flairijen bilong WestenProvins bai i no longtaim tasol i gat klinwara, gutpela helt nasenitesen bikos longwanpela malti-milian-kina Wara KetsmenProjek (Water Catch-ment Project).PNG Sastenebel Di-

velopmen Program(PNGSDP) i fanim dis-pela projek aninit longfainensiel komitmen igo long Ok TediKomyuniti Main Kontin-uesen Agrimen(CMCA) eria.Ok Tedi Flai Riva Di-

velopmen Program(OTFRDP) bai kari-maut dispela projekaninit long 3-pelaCMCA Tras rijen bilongManawete, Kiwaba naDudi. Ol bai yusim K16.6

milian long dispela pro-jek, we em bai kirapimkwaliti bilong wara nakamapim gutpela laipbilong manmeri. Long wankain taim,

em i helpim ol asplesmanmeri long lukautimgut ol ples bilong kisimwara olsem wara tenk,

ol wara saplai paip naol arapela samting bi-long mekim wara i kamklostu long manemri.OTFRDP, PNGSDP

na ol arapela patnaolsem Westen Pawa,AusAid na Flai RivaProvinsal Gavman ikarimaut ol patrol wok igo insait long 49 vilesinsait yet long Man-awete, Dudi na KiwabaTras Rijen.OTFRDP Komyuniti

Divelopmen Tim Lida,Bill Rua, i tok dispelaprojek i kamap bihainlong ol dispela tripelaTras Rijen i askim longgutpela wara saplaitaim sik kolera i binbagarapim ol manmerilong hap na planti i binlusim laip tripela yia igo pinis.PNGSDP bai fanim

90 pesen bilong dis-pela projek na 10pesen (mani mak K4milian)bai kam longTras Fan bilong ol dis-pela tripela Tras Rijen.

“Long taim longnamba wan patrol bi-long mipela long munMei, mipela i painimautolsem planti vlies inogat hap bilong kisim

klipela wara bilongdring. Planti manamerilong hap i wok longdring wara ol i kisimlong graun hul na olliklik ron wara, we dis-pela i no klin na ibagarap pinis wantaimdeti i kam long FlaiRiva.“Ol asples manmeri

long hap tu i no saveyusim gut toilet, tasolmekim nambaut nam-baut long pekpek napispis. Mi amamasolsem dispela projek tubai trenim ol manmerilong mekim na yusimgut ol toilet,” Rua i tok.Rua i tok wan-wan

viles bai gat WaraKomiti, husat baihelpim dispela projek ikamap gut, lukautim olwokman na tu trenimol pipel long yusim gutna lukautim gut ol waratenk na ol arapelasamting bilong dispelawara saplai.Dispela projek bai

stat long mun No-vemba dispela yia bi-hain long olgeta fisibilitistadi i pinis, mani i redilong mekim wok, naplen bilong kamapimdispela projek i redi.

OTDF-PNGSDP bai karimaut malti-miliankina wara projek

Page 22: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

P24 Wantok Julai 19 - 25, 2012 olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

KIK: Jims Rekisa bilong PIggies i putim liklik kik long abrusim difens bilong ol Juggernauts longragbi yunion gem bilong ol las wik Sarere long Mosbi. POTO: Andrew Molen.

SAITIM: Vipers fowet, Sam Koim i traim long abrusim tupela pilaia bilong ol Muruks long raun 14Digicel Kap gem bilong ol long Sande las wik long Mosbi. POTO: Andrew Molen.

BAL BOI: Wanpela mangi kisim bal i go autsait long pilaia graun long hap taim bilong Digicel Kapraun 14 gem long Mosbi las wik Sande. POTO: Andrew Molen.

RAUSIM BAL: Senta bilong Muruks, Garneth Auwo i tok tromoi bal i go bipo long ol Vipers i holimem long raun 14 Digicel kap gem bilong ol long Mosbi las wik Sande. POTO: Andrew Molen.

EM YA: Ryan Pini putim mak bilong em long pik bilong wanpela liklik mangi las wik long Mosbi taimem i tokaut long pilai bilong em long Olimpik Gems dispela yia. POTO: Andrew Molen.

SPONSA: Trukai Industries i givim sek bilong K523, 807 i go long PNG Spots Federesen na OlimpikKomiti olsem sponsasip bilong ol. Pam Penrose (namel i sanap wantaim sekreteri jenerel bilongPNGSFOC, Auvita Rapilla (lephan) na presiden bilong PNGSFOC, Sir John Dawanicura. POTO:PNGSFOC.

Page 23: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Julai 19 - 25, 2012 Wantok P25spotlaipstail

Ronim wara na mekim stail

SEFING (Surfing) em i wanpelakain stail spot bilong wara weol pilaia bilong en i no save

yusim wanpela masin o enjin longmekim ol i ron antap long wara.Spit bilong ol i save kam tasol long

strong bilong solwara.Em i spot we i save kamap strong

namel long ol yangpela manmeri na olmangi tu.Long ol bikpela kantri we sefing i save

kamap strong, planti ol samting i kamaplong hap bihainim pasin na kalsa bilongsefing, olsem ol kolos, ol sef bod, ol samt-ing bilong solwara na tu stail bilong toktokna bilas.Em i spot we i save skulim ol pilaia tu

long save gut long pasin bilong solwaraolsem wanem taim bai hai wara, wanemtaim bai drai wara, strong bilong win nasolwara bai bruk olsem wanem.Sefing i ken kamap long ol ples we sol-

wara i save bruk gut na i gat gutpela nam-bis bilong ol pilaia long i kam pinisim ronbilong ol long en.Em i wanpela spot we i stat olsem ama-

mas bilong ol yangpela manmeri long sol-wara long Pasifik taim ol i waswas na nauem i kamap wanpela bikpela gem longwol.

Histri bilong gemNamba wan taim tru wanpela man bi-

long Yurop i bin lukim sefing, em long1767 long Tahiti.Dispela man em Samuel Wallis husat i

bin raun wantaim kru bilong em long sip“Dolphin”.Ol i bin namba wan man bilong Yurop

long kamap long Tahiti long Jun 1767.Sefing i stap longpela taim tru wantaim

ol manmeri bilong Tahiti na ol arapelaPasifik kantri insait long Polinesia (Poly-nesia) olsem Hawaii, Tonga na Samoa tu.Narapela man husat i luksave long sef-

ing long 1886 long Hawaii em Mark Twainhusat i tok em i lukim ol manmeri waswaslong solwara wantaim ol hap diwai olsemsef bod bilong ol.Ol ripot i kamap long olsem ol manmeri

long Samoa i save mekim wankain samt-ing wantaim ol hap diwai na hap bilong olkanu long solwara tu.Wok painim aut olsem ol manmeri long

Samoa na Tonga i save pilai sefing bipolong Tahiti, Hawaii na ol arapela wantokbilong ol long Polinesia.Tasol sefing tru olsem yumi save long

en na i save lukim tu long tete, i stat longHawaii wantaim wanpela man ol i kolimDuke Kahanamoku.Em i bin wanpela gol medol wina bilong

Olimpik Gems long swiming bipo em imekim sefing i kamap bikpela na long stailwe olgeta manmeri save long en tete.

Stail na ol samting bilong pilaiStrong bilong win i save mekim solwara

i kirap na wanem sais em i save kirap longen.Ol lain bilong sef i save luksave long ol

ples we i save gat gutpela win we i stronginap long kirapim gut solwara bai ol i keni go ron antap long en.Solwara i save bruk long tupela kain rot,

rait han na lep han.Sapos win i strong inap, bai em i mekim

bikpela wara bruk we i save gat hul longnamel na ol sefa i save laik long ronnamel long dispela hul.Dispela hul i save kamap taim wara i

kirap na i laik pundaun i kam daun longhap sait.Long ronim sef bod bilong ol antap long

dispela wara, ol pilaia i save silip antaplong en na pul i go aut long solwara na triplong wetim wara long bruk.Taim ol i lukim wanpela wara i laik bruk,

ol i save sanap antap long bod na ronimdispela bod bihain bruk bilong wara.Spit bilong wara i save pusim bod bilong

ol na mekim ol i ron antap long en.I gat kain kain bod bilong sefing, sam-

pela i bikpela na longpela tru we inap longtupela man i ken sanap antap long en nasampela i sotpela na liklik inap long wan-pela man tasol.Ol i save mekim dispela ol bod wantaim

diwai na eski bai em i strong tasol i nokenhevi tumas.Skin bilong en i wel na raun gut bai em

i ken ron gut antap long wara.I gat liklik tel o “fin” aninit long sef bod

we i save helpim em olsem stia na tumekim em i go spit moa.Sapos yu laik traim save bilong yu long

sefing, yu mas painim wanpela gutpelasef bod, lainim gut long yusim dispela sefbod na tu yu mas save long swim.Sefing em i spot bilong ol man na meri

wantaim na i wanpela bikpela spot longplanti ol bikpela kantri long wol olsemAmerika na tu long Yurop.

Sefing long PNGSefing em i wanpela spot we i wok long

kamap bikpela long Papua Niugini.Surfing Association of Papua New

Guinea (SAPNG) em i mama ogenais-esen we i save lukautim na ronim olgetapilai, trening na arapela progrem bilongsefing insait long kantri.SAPNG i kamap tu wanpela wokbung

wantaim Tourism Promotion Authority(TPA) bilong PNG we ol ples we spot ikamap long en, i ken kisim gutpela luk-save na pulim ol turis bilong ol arapelakantri kam i go stap na raun long hap.Presiden bilong SAPNG, Andrew Abel, i

tok sefing i gat bikpela sans long givimmoa luksave long PNG na ol liklik ples in-sait long kantri we sefing i save kamaplong en.Planti em ol nambis ples long ol longwe

hap bilong kantri na i nogat planti man-meri save raun i go tumas.Tasol sefing i ken pulim ol manmeri bi-

long ol arapela kantri go long dispela olples taim o i kamapim ol lokol na intane-senel tonamen bilong ol tu.Abel i tok dispela bai helpim ol manmeri

long dispela ol ples long lainim na savelong pasin bilong wok turisem bai ol i kenmekim sampela samting long kisim manina arapela gutpela samting i go long plesbilong ol.Nau yet, sefing i save kamap strong

long Wes Sepik, Niu Ailan, Sentrol naMadang, na em ii wok long surik i go moalong planti ol arapela nambis provins tu.Sefing i ken lainim yu long save long

save long pasin bilong solwara, win, senisbilong kilaut na strong bilong win na tu baiyu save long ron antap long wara na swimtu.Em i no hat tumas long kamapim wan-

pela sefing klap long PNG bilong wanemsolwara i stap long olgeta hap.Yu mas painim tasol ol manmeri husat

bai laik long stap insait long dispela spotna painim ol gutpela sef bod bilong ol.Olsem SAPNG i soim pinis, sefing i no

bilong pilai long solwara tasol, em i kenkamapim ol arapela gutpela wok tu olsemturisem we i ken helpim kantri na tu olmanmeri bilong wanwan komyuniti.Sefing i spot we i ken kamap strong

sapos moa manmeri save gut long en nai gat moa sponsa na promosen i kamaplong en long ol ples we i gat bikpela sol-wara i save bruk olgeta taim.

wantaimANDREW MOLEN

Gem Bilong Yu

PILAI SAMTING: Sampela ol sef bod.

BIKPELA WARA: Sampela bruk bilong wara i save bikpela tru.

LIKLIK WARA: Sampela bruk bilong wara i save liklik.

INSAIT: Wanpela sefa i ronim bod bilong em i go insait long hul i kamap longwara taim wara i pundaun long bruk.

Page 24: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Raun 19 Poins Leda

P26 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nrlnius

Mande: Julai 23, 2012

Pos Tim W L D B +/- Pts1. Storm 12 5 0 2 161 28

2. Bulldogs 12 5 0 2 148 28

3. Broncos 11 6 1 2 86 26

4. Rabbitohs 11 6 0 2 55 26

5. Sharks 10 6 1 2 21 25

6. Cowboys 10 7 0 2 83 24

7. Sea Eagles 10 7 0 2 41 24

8. West Tigers 9 8 0 2 4 22

9. Warriors 8 9 0 2 30 20

10. Dragons 8 9 0 2 -36 20

11. Titans 7 10 0 2 -26 18

12. Knights 7 10 1 2 -39 18

13. Raiders 7 10 0 2 -71 18

14. Roosters 6 10 1 2 -122 17

15. Panthers 4 13 0 2 -138 12

16. Eels 3 14 0 2 -197 10

SPOTS DR0RAUN 20

Fraide : Julai 20, 2012

Sarare: Julai 21, 2012

Sande: Julai 22, 2012

Sea Eagles Vs Bulldogs

Centrebet StediumPanthers Vs Roosters

ANZ StediumRabbitohs Vs Dragons

Skilled PakTitans Vs Broncos

Mt Smart StediumWarriors Vs Knights

Brookvale Ovol

Parramatta Stedium

Eels Vs Storm

Toyota StediumSharks Vs Raiders

Allianz Stedium

Cowboys Vs W/Tigers

STORM fulbek, Billy Slaterbai sidaun wanpela moa munlong sait lain bilong wanemlek bilong em i no orait yet.Em i no amamas bilong

wanem dispela bagarap longlek skru bilong em i wok longorait isi tru na em i no savegut long wanem taim stret embai ken pilai gen.Slater i no stap insait long

Melbourne tim we bai pilaimParramatta long dispelaFraide na tu em i no savesapos em bai orait long pilailong wik i kam agensim StGeorge Illawarra.Storm kosa, Craig Bellamy,

i tok em bai no inap hariapimnambawan fulbek bilong emlong kam bek tasol em tu i nosave long wanem taim Slaterbai orait gut long pilai gen.Slater i bin bagarapim lek

bilong em long namba tu Stetov Orijin gem long Jun 13,dispela yia.Ol i bin givim em 4 o 6-pela

wik long orait tasol nau yetem i no orait yet.

Bellamy i tok em i harimolsem Slater bai kam bekpilai long las tupela wik bi-long sisen bipo long ol fainoli stat.“Mi no wari tasol mi tokim

ol dokta olsem ol i nokentokim mi long wanem tai moli ting em bai kam bek tasol oli mas tokim mi long wanemtaim stret em bai kam bek,”Bellamy i tok.Em i tok Slater i ken ron na

em i wok long trening tasolem i no inap long tanim osaitim gut olsem em i savemekim.“Stail bilong ron bilong em i

bikpela samting long gem bi-long em.“Em bai orait long ol

bikpela pilaia husat i save ronstret tasol, long ol kain pilaiahusat i save ron olsem Slater,em i bikpela samting long ol,”Bellamy i tok.Faiv eit, Gareth Widdop bai

kisim ples bilong Slater longfulbek na Rory Kostjasyn baiwerim namba 6 jesi.

Slater no inap pilai yet

BAGARAP: Slater bai wet wanpela moa mun long lukimsapos em bai pilai gen.

MANLY kosa, Geoff Toovey ilaik mekim save long biposempion pilaia na kosa bi-long Manly, Des Hasler taimtim bilong Toovey na nupelatim bilong Hasler, Bulldogs, ibung dispela Fraide nait longasples bilong Many longBrookvale.Dispela bai namba wan

taim bilong Hasler long gobek long Brookvale bihainlong em i lusim Manly longpinis bilong las yia wantaimsampela hevi.Em i save tu olsem ol bai

no inap isi long em na tim bi-long em na i redim em yetlong ol toktok na pasin webipo klap na ol sapota bilongol bai soim em.Toovey i tok em i laik

sanap wantaim ol sapota na

singautim ol toktok na hatimbel bilong Hasler taim ol ikam pilai long hap.“Mi save ol bai singaut na

hatim bel bilong em tasol misave tu olsem ol bai soim re-spek long em bilong wanemem i mekim gutpela wok longhia na nau long Canterburytu,” Toovey i tok.Tasol em i tok tu olsem ol

bai no inap lusim dispelakain ol toktok na tok pilailong bagarapim tingting na olarapela wok redi bilong ol.Ol Bulldogs i stap long

namba wan ples wantaimMelbourne na Manly i staplong namba 7 ples, tasol tu-pela kosa wantaim i redi longpilai na ol tim bilong ol baikamapim wanpela strong-pela gem tru.

Toovey laik mekim savelong Hasler

REDI: Hasler i redi long bungim Manly.

RESIS bilong namba 6 jesibilong ol Broncos i stap yet.Wanpela man husat i

traim hat yet long traim nakisim dispela jesi we planti olbiknem pilaia bilong klap ibin werim bipo, em BenHunt.Hunt na wanpilai bilong

em, Corey Norman i bin sta-tim pri sisen bilong ol dispelayia wantaim astingting longtraim na helpim tim i painimwanpela man long kisim plesbilong Lockyer long faiv eit.Tupela i wok hat na i save

olsem kosa, Anthony Griffinbai givim tok orait long wan-pela bilong ol long kisim dis-pela posisen.Hunt i bin kam long klap

aninit long wanpela skolasiptaim em i gat 13 krismas yet.

Em i wok hat long treningwantaim Norman tasol kosa igivim posisen long Norman.Hunt i stap olsem risev bi-

long huka, Andrew McCul-lough tasol em i no toktok nai save pilai strong yet olgetataim em i kam insait longpilai.Nau, em i save olsem em

i mas soim save na strongbilong em na i gat strongpelatingting yet long winim bekdispela nmaba 6 jesi.Hunt i bilip em i ken

mekim dispela taim ol ibungim Titans dispela wiken.Em i tok ol Titans i stap

strong tasol ol Broncos tu iken soim strongpela gem,na em i mas sanap strongolsem ol arapela wanpilai bi-long em.

Hunt ronimnamba 6 jesi yet

TRAIM YET: Hunt I laik pilai faiv eit.

Page 25: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Julai 19 - 25, 2012 Wantok P27spotnius

Spot i save helpim longdivelopim komyuniti tu?MI save olsem, insait long tingting bilong olgeta man-

meri em spots em i samting bilong pilai na amamastasol.Olgeta manmeri long kantri gat wankain tingting long

spots, dispela ol lain husat i go skul na i gat gutpelasave tu bai gat wankain tingting.Long bekim dispela askim, yumi mas lukluk na save

gut long ol astingting na wok bilong spots insait longkomyuniti.Mi no laik yupela olgeta i lukim spots tasol olsem

samting bilong pilai na win, yumi olgeta i save long dis-pela pinis.Olsem mi tok pinis, yumi mas lukluk gut tru long

wanem kain ol save na pasin na ol arapela gutpelasamting spots i save kisim i kam na tu sapos dispela olgutpela samting i ken wok gut na helpim long senisimpasin na stretim sindaun bilong wanwan manmeri.Long statim lukluk bilong yumi, yu ken lukim spots

olsem wanpela dram we i nogat wanpela samting insaitlong en.Sapos nogat man i putim wanpela samting insait

long en, dispela dram bai stap nating olsem.Bai yumi pulapim dispela dram olsem wanem?Long mekim spots i kamap wanpela samting we i gat

strongpela wok bilong en, i mas i gat ol gutpela man-meri na risos bilong mekim em i kamap.Na taim em i kamap, bai yumi lukim gut sapos em

bai gat strong long kisim sapot bilong ol manmeri namekim ol i laikim o bagarapim.Long wankain taim, yumi mas wanbel na wokbung

wantaim ol arapela manmeri husat i save wok wantaimspots longpela taim long laip bilong ol na i save longwanem kain ol gutpela samting em i givim long ol nakomyuniti bilong ol.Mi yet i lukim olsem spots i no save givim bikpela

helpim tumas long wanwan manmeri yet insait longkomyuniti.Spots i ken helpim wanwan manmeri tasol save i

stap long ol long wanem samting ol i mekim long bi-hainim dispela ol gutpela samting ol i kisim long spots.Long taim bilong wanpela bikpela spots bung olsem

ol tonamen na sempionsip, kain kain mannmeri savekamap long en.Sampela i save kamap long pilai na sampela i save

kam long lukim tasol.Bihain long dispela tonamen, olgeta i save go bek

long wanem hap ol i bin kam long en.Wanem samting mi laikim yu long lukim em, wanem

kain ol pasin na tingting bilong ol i senis bihain long oli kamap long dispela tonamen.Wanpela samting bai yu lukim em olsem, i nogat

planti bikpela senis i kamap, bai yu lukim olsem bikhetbilong ol i go bikpela moa o ol i kisim liklik helpim trulong senisim o stretim tingting na pasin bilong ol.Hamas taim yu lukim pinis ol yangpela pilaia i go

spak nogut tru bihain long tonamen i pinis?Hamas long dispela ol yangpela pilaia i statim pait

na bikhet pasin insait long gem long ol komyuniti bilongol?Hamas long dispela ol yangpela pilaia i save spak

na mekim nois na bikhet insait long komyuniti?Na hamas long yupela i lukim tonamen i mekim na

komyuniti bruk namel?I gat planti moa long dispela kain ol samting nogut

we mi no tok.Sapos yu pulapim dispela dram wantaim planti rabis

na pipia, em bai yu lukim na rausim rabis na pipia longen.Tasol, sapos yu putim ol gutpela samting i go insait

long en, bai yu yet i lukim na kisim ol gutpela samting ikamap long en taim tonamen i pinis.Dispela i kisim yumi go long toktok long wanem kain

ol manmeri yumi bai kisim long pulapim ol dispeladram.Ol manmeri yu mas kisim long pulapim dispela dram

i mas ol manmeri wantaim gutpela save na tingting bi-long ronim dispela kain ol tonamen olsem.Sapos dispela ol lain i nogat gutpela save na tingting

long ronim tonamen, ol bai bagarapim tonamen na ol-geta manmeri bai lukim na pilim dispela hevi tu.Spot em i gutpela samting na mi em wanpela man,

olsem lida bilong spots, i lukim gutpela na nogut bilongen.Mi ken tokim yu tru olsem yumi mas lukautim gut

spots.Yu bai kisim ol gutpela samting long en sapos yu

lukautim em gut na soim gutpela pasin na wok long en.Yu bai kisim ol samting gut long en tu sapos yu no

lukautim na soim gutpela pasin na wok long enn tu.Tingim gut.

“Yes, mi marit i no longtaim i go pinis na mi ama-mas, tasol long wankaintaim mi trening strong yet naputim tingting tasol longmakim PNG gen longOlimpik gems dispela yia,”Pini tok.

Bihain long London nakomonwelt Gems longSkotlen (Scotland), em itingting long pilai long wan-wan resis tasol na wetim

2015 Pasifik Gems we baikamap long Mosbi.“2015 Pasifik Gems bai mi

resis yet bilong wanem milaik swim long ai bilong olmanmeri bilong mi yet bipomi pinis olgeta,” em i tok.Pini bin kamap long Mosbi

long Julai 5 long Mosbi longstap insait long wanpelabung long bungim mani bi-long helpim PNG tim i golong Olimpiks.

Pini tok em i trening hat nai redi long givim gutpelasalens taim em i go resis.“I gat planti ol arapela

bikpela swima oslemMichael Phelps husat bairesis wantaim olsem na miredi gut long bungim ol insaitlong wara,” em i tok.Pini stap na trening aninit

long kosa bilong em, Rickvan der Zant long Brisbane,em i go trening tu long

Saina, antap long maunten,long strongim tingting na winbilong em insait long warataim em i pilai.PNG tim bai lusim kantri

tete na i go senisim baluslong Singapore bipo ol i golong London.Olimpiks bai ron long Julai

27 i go inap Ogas 12 na ol-geta PNG pilaia na ofisol baistap pinis long hap na redilong pilai.

Laspela Olimpiks bilong Ryan Pinii kam long bek pes

TETE bai ol pilaia na ofisol bi-long Papua Niugini tim i lusimkantri long go long 2012Olimpik gems long London.Insait long tim dispela yia

em, Nelson Stone na ToeaWisil bilong etletiks, StevenKari na Dika Toua bilongweitlifting, Ryan Pini na JudithMeauri bilong swiming, Ray-mond Ovinou bilong judo naTheresa Tona bilong taek-wando.Planti long ol i stap pinis

long ovasis we ol i wok longtrening na pilai stap, sampelaofisol na pilaia tasol bai lusimkantri tete long i go bung wan-taim ol pilaia na arapelamemba bilong tim long Lon-don.Ol ofisol bilong wanwan spot

em Sarenah Pini (swimingmenesa), Tony Green (etletiksmenesa), Ower Ila (taek-wando menesa), John Jam-bert (judo menesa na kosa),Frank Robby (weitliftingmenesa na kosa), FrederickVanderzant (swiming kosa),

Naomi Polum (etletiks kosa)na Andy Rutten (taekwandokosa).Menesmen bilong PNG tim

em, Syd Yates (Chef de Mis-sion), Andrew Lepani (edmin-istresen), Dokta Bernie Amof(tim dokta), Michael Wilson(fisio) na Andrew Molen (fo-tografa).Long wankain taim Presiden

bilong PNG Spots Federesenna Olimpik Komiti, Sir JohnDawanicura na SekreteriJenerel bilong em, AuvitaRapilla tu bai go makim PNGolsem memba bilong NesenelOlimpik Komiti (NOC).Em i no bikpela tim tasol ol

pilaia insait long en nau i nam-bawan tru na i stap long ovasiswe ol i wok long trening napilai stap.Olgeta i gat tingting long

pilai strong na apim nem bi-long kantri tasol long wankaintaim ol i save olsem kompe-tisen bai strong tru bilongwanem ol bai bungim ol ara-pela nambawan pilaia long woltu.Olimpiks bai op long Julai

27 na pas long Ogas 12.

Makim Olimpik GemsAndrew Molen i raitim

KALA: Sampela ol PNG etlit na ofisol i soim PNG yunifom we ol bai werimlong Olimpik Gems dispela mun

I GAT as na Trukai Fan Ranbilong Mosbi long dispelayia, i no bin kamap long laswik olsem ol i bin makim.Dispela em bilong wanem

planti wok bilong ileksen istap yet na Papua NiuginiSpots Federesen na OlimpikKomiti, husat i save go paslong en wantaim sapot bi-long Trukai Industries, olsemmama sponsa, i tingim seftina gutpela sindaun bilong olmanmeri.“Mipela i tingim olsem wok

bilong kaunim ol vot i staplong stedium na tu kain kainmanmeri save bung long

hap long wetim ol vot, olsemna mipela i surukim det bi-long Fan Ran i go bek.“Planti ol mama papa, ol

meri na pikinini save wok-abaut long bikpela moningyet long go bung long hap bi-long Fan Ran, olsem namipela i wari olsem nogut oli painim hevi long dispelataim bilong ileksen bilongwanem kain kain manmeriwok long raun nau,” Presi-den bilong PNGSFOC SirJohn Dawanicura, i tok.Fan Ran long ol arapela

provins insait long kantri binkamap long taim bilong ol yettasol long Mosbi, em baikamap nau long Septemba2.

Mosbi Fan Ran go long SeptembaAndrew Molen i raitim

NGIP AGMARK Gurias i planimBintagor Lahanis bilong Gorokalong matmat long Kalabond pilaigraun wantaim 32-4 skoa longraun 14 Digicel kap gem bilongol las wik Sande. Bihain long wanpela minit

long fes hap long pilai, AseBoas i kisim bal, sait step abu-rusim tupela Lahanis pilaia nagivim bal i go long Dion Aiyalong putim nambawan trai bi-long ol.Kik bilong Boas i abrus long

lukim skoa i sanap 4-0.Bihain long 19 minit long gem,

winga bilong Lahanis Sipiro

Mikave i kisim bal aburusim olpilaia bilong Gurias na i skoaimtrai long lukim skoa i sanap 4-4.Dispela em i las trai bilong ol

Lahanis inap pilai pinis.Long seken hap, ol Gurias i

putim 4-pela trai long ronawe Igo pas 32 – 4.Ol Lahanis i laik traim long

brukim banis bilong ol Gurias,tasol ol i no inap tru.Dispela tim bilong ol Gurias,

we i gat planti ol yangpela pilaia,i kamapim wanpela gutpelagem tru we i lukim ol Lahanis ino bin inap long bekim.Dispela Sande bai ol Gurias i

bungim Gulf Isapea long Kal-abond gen na Lahanis bai kisimTNA Lions long asples bilong ol

Gurias planim LahanisMichael Novingu i raitim.

OL sumatin long ol skul insaitlong Madang taun i bin ama-mas long stap insait long PNGFutbal Asosesen (PNGFA)“Fair Play” (Fea Pilai) festivol,we i bin kamap las wik.Dispela fea pilai festivol em

PNGFA, husat i go pas longsoka insait long kantri, i spon-saim.Ol skul insait long Madang,

we Kusbau Praimeri Skul i gopas long en, i bin lusim olsumatin i pilai na amamaslong soim ol skil na save bi-long ol long pilai soka long Lai-waden ovol.Ol sumatin bilong Kusbau

na arapela skul i putim ol anda8 na 10 sumatin long pilai nakikim bal i go kam long pilaigraun.

Refri sanap redi tasol nalukluk long ol na givim skultingting.Ol i kik tasol i go na husat

putim gol em wina.Fea pilai festivol i lukim tu ol

sumatin long anda 12 i pilai.Presiden bilong PNGFA,

David Chung i bin stap longlukim dispela festivol.Madang provins i save go

pas long kamapim planti olgutpela soka pilaia insaitlong kantri, husat i savemakim PNG long ol bikpelakompetisen.Olsem na kain sapot bi-

long PNGFA long givim skulna save bilong soka i kenpromotim spot long praimeriskul level taim ol pikinini lik-lik yet.

Ol Madang sumatin lainim ‘Fair Play’

Page 26: Somare, Wararu i lus...C ESP 84,000 A A P P WY-S MP A SA MP OL SOTPELA NIUS: P2 Wantok Julai 19 - 25, 2012 nius Citifon SMS Banking Citifon offers the following mobile SMS banking

Wan wik: Fonde, Julai 19 - 25, 2012.Isu 1978

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

N A M B AWA Nswima bilongPapua Niugini,Ryan Pini, i tok

dispela yia kenlaspela taim bi-

long em long resisinsait longOlimpiks.Em i laik long pilai

na makim kantri bi-long em yet tasol kri-mas bilong em i gobikpela na tu em bai

lukluk sapos bodi bi-long em bai strongyet long resis longkain bikpela gemolsem."Mi bai resis yet

long komonwelt naPasifik Gems tasolnarapela OlimpikGems bai kamap bi-hain long 4-pela yiaolsem na bai mi wetna lukim sapos minap yet," Pini tok.

Em i kisim opere-sen long stretim tu-pela solda bilong empinis na dispela yiatasol, em i marit,antap long en, em igat 30 krismas,dispela olgetasamting i bikpela tulong laip bilong wan-wan man na Pini em iwankain tasol.

Moa long Pes 27.