SOSYAL PSİKOLOJİ unite04

8/3/2019 SOSYAL PSKOLOJ unite04

1/16

Baz kifli ya da gruplar sahip olduklar sosyal gc, baflkalarnn davranfllarnveya dflncelerini istedikleri ynde deifltirmek iin kullanabilmektedirler. Bunu

yaparken kullandklar kaynak sosyal etkidir. Sosyal etkinin nemini bir atas-

zyle vurgulamak istiyorum: Glmsemeyi bilmiyorsan dkkan ama (Yahudiatasz).

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;Tutum ve davranfllarn nasl edinildiini aklayabilecek,

Uyum gstermenin temelindeki sreleri tanmlayabilecek,Uyumu etkileyen faktrleri aklayabilecek,

nsanlar etkilemenin yollarn sayabilecek,Boyun edirme tekniklerini sralayabilecek,

Otoriteye itaati aklayabileceksiniz.

53

Sosyal Etki veSosyal G 4


2/16

Galiba Ben Bunu Yapmfl Olmalym!...

Floridann Clearwater semtinde 1986 ylnda bir bayann vahfli bir cinayete

kurban gitmesinin ardndan polis kurbann komflularndan Thomas Sawyeryardmc olmas iin sorguya ekti. Polisler nce Thomasa vc konuflmalaryapp, cinayetin nasl olduunu, ncelikle onun kendi teorilerini oluflturacak so-rular sordular. Daha sonra onun cevaplaryla rtflecek ynlendirici sorularsordular. Polis Thomas sua ortak olmakla sulad zaman, o fliddetle bu iddi-alara karfl kt. Polis iddiasn desteklemek iin Thomasa yalan syleyip; onuncinayeti ifllediine dair ellerinde kantlar olduunu sylemeye bafllar. Bu sorgu-lama karflsnda Thomas, aradan bir zaman getikten sonra kendi masumiye-tinden flphe etmeye bafllad. O; Ben drst olarak sylyorum ki bunu ben

yapmadm, Yaptm hatrlamyorum, Siz beni ikna etmeye alflyorsunuzama... gibi szler sylemeye bafllamflt. Yaklaflk 16 saat sren sorgulamannsonunda, Sawyer suu ifllediini itiraf eder ve Btn deliller burada; sanrm,galiba ben bunu yapmfl olmalym der.

Sawyerin yaflad bu kabus hali, beklenmedik etkilerin nasl i kabule ne-den olduunu gsteren kusursuz bir rnektir. kabul, polis sorgulamalarndakullanlan etkili bir teknik olup; susuz olan flphelilerin, sadece suu itiraf etme-sine deil, onlarn suluymufl inancna sahip olmalarna da sebep olmaktadr(Kaynak: Franzoi, 2000).

Ben Bir Kukla mym?

Adam bir sabah uykudan uyandnda, penceresinden uzatlmfl, ellerine ve ayak-larna bal bir ip ile karfllaflr.

Adam: Ben bir kukla deilim der. Sesi soruyla ykselir ve Ben bir kukla mym?Kafasn kaflrken iplerden biri gevfler ve adam sarslarak yere yuvarlanr.Adam: Hmm, sanrm ben bir kuklaymder.Ve sonra ipleri kendisine doru ekerek yataktan atlayarak pencereye doru

ilerler; uykudayken bu numaray kimin yaptn renmek istemektedir.Gkyzne doru giden ipleri gzleriyle izler ve bir bulutun iinden, iplerin

bal olduu srgy tutan, sopal dev bir el grr.Adam: Hmm der; ok komik, daha nce byle bir srg grmemifltim, sanrm

ben bir kuklaym... (Kaynak: Russel, 1976).

indekiler

KLTR-KLTRLEME-KLTRLENME-KLTRLEfiME

UYUM UYUM DAVRANIfiININ NEDENLER

NSANLAR NE ZAMAN UYUM GSTERR

BOYUN EME - TAAT

OTORTEYE BOYUN EME

54 Sosyal Psikoloj i

Anahtar Kavramlar

Otoriteye Boyun Eme

Normatif Etki Uyum

Aznlk Etkisi

taat

Kltr, Kltrleme, Kltrlenme,Kltrleflme


3/16

GRfiSosyal psikologlar uzun zamandan beri, birey davranfllarnn teki insanlar ve

grup tarafndan nasl etkilendii konusuyla ilgilenmektedirler. Sosyal etkinin birboyutu bir baflka nitenin konusu olan tutum deifltirmeyle ilgilidir. Bu nitede tr toplumsal etki zerinde duracaz. Bunlar; uyum, itaat ve otoriteye boyunemedir.

Ancak daha nce davranfllarn nasl edinildiini ve bu srele ilgili kimi temelkavramlar ksaca anmsamakta yarar vardr. Bu erevede kltr ve ifllevlerini elealacaz.

KLTR - KLTRLEME - KLTRLENME -KLTRLEfiMEDoann ya da tanrnn yarattklarna karfllk, insanolunun yaflayarak yaratt,rendii, rettii, aktard, gelifltirdii maddi manevi anlamda her fleykltr-

dr (Gven, 2002, s.74). Kltrleme ise; bir toplumdaki kltr, o toplumunbireylerine kazandrma srecidir. Kltrleme sreci sayesinde Arap-Araba, Trk-Trke benzer. Yemekte bizim atal-kaflk, Japonun ubuk kullanmas ya da Arabnelle yemesi de kltrlenmenin rndr. Ya da bizim gbeimizi atlatarak gld-mz bir fkraya diyelim ki Amerikalnn ks-ks bakmas da kltrlerimiz ara-sndaki fark nedeniyledir.

Kltrlemeye toplumbilimciler sosyalizasyon (toplumsallafltrma), eitimcilerise eitim sreci diyorlar. Kltrleme sonucunda toplumda geerli olan bilgi, tu-tum ve davranfllar kazanrz.

Deiflik aile, eitim, meslek ve blgelerden gelen ve belli bir yer ve zamanda bir-birini etkileyen akran gruplar arasndaki etkileflime de kltrlenme denilmektedir.

Kltrleflme srecinden ise, iki ya da daha ok kltrn etkileflime girmesi an-lafllmaldr. Ltfen ileriki sayfalarda verilen bilgileri okurken, zellikle kltrlemeve kltrlenme terimlerinin anlamn hep aklnzda bulundurunuz.

UYUMUyumbir kiflinin inan ve davranfllarn, grup standartlarna gre deifltirme ei-limidir. Grup normlarna uyma, bazen toplumsal uyumu gereklefltirmek ve top-lum iinde kabul grmek iin denen bir bedeldir. te yandan bazen bireyciliiyceltir ve insanlarn bask altna alnarak Herkes yle yapyor diye tam tersi iinzorlanmasndan kayglanrz. Uyumluluk bir toplum iin ne zaman iyi, ne zamanzararldr? Birleflik Devletler Anayasa Mahkemesi 1992 karar rneinde, devletokullarnda tanrnn adn ieren ve tanrsal bir grfl destekleyen konuflmalar ya-plmayacakt. Okuldaki dini trenler ocuklarn dini inanlara uymaya zorlama gi-bi zel riskler ieriyor. Okul balam, inanszlara inanan ounluun kendi diniuygulamalarn, Ortodokslua inanmaya zorlama gibi grnebilir.

Muzaffer fierifin Uyum Arafltrmalarlk en iyi bilinen uyum arafltrmalar, Trkiye doumlu Muzaffer fierif tarafndan1935de yaplan toplumsal normlarn geliflimiyle ilgili alflmalardr (Franzoi, 2000).Muzaffer fierif liderliindeki alflma olduka basit grnyordu; karartlmfl birodaya oturtulan kolej rencisi erkek deneklere, tek bir flk noktas izlettirilir. On-lara, noktann hareket edeceini, bu hareketin hangi yne ve ne kadar olduunutahmin etmeleri sylenir. Iflk noktas gerekten duraan olmasna ramen, denek-

55nite 4 - Sosyal Etki ve Sosyal G

taat: stemesek bile, bizdenyaplmas isteneniyapmaktr.

Otoriteye boyun eme:Uyum ya da itaatgerektirdii davranfllarnedinimi iin kullanlabilecekgtr.

Kltr: Doann ya da

tanrnn yarattklarnakarfllk, insanolununyaflayarak yaratt,rendii, rettii,aktard, gelifltirdii maddimanevi anlamda her fleydir.

Kltrleme: Bir toplumdakikltr, o toplumunbireylerine kazandrmasrecidir.

Uyum: Bir kiflinin inan vedavranfllarn grupstandartlarna gredeifltirme eilimidir.


4/16

ler karanlkta hareket ediyormufl gibi grnyordu. Bazlar birka santimlik birhareket, bazlar ise birka metrelik bir hareket alglar.

fierif bu alflmann devamnda, denekleri ikili-l gruplara ayrd ve ifli tekrar-lamalarn istedi. Ama bu sefer her denek, yapt tahmini sesli olarak syler. lkdenemede deneklerin tahminleri olduka farkldr; ama giderek tahminler biri bi-rine yaklaflr.

Bu grupa yaplan denemeden sonra, denekleri tek tek bir kez daha ayn flktestinden geirdi. Ald cevaplar; nceki deneyde grupa benimsenen yanta okyaknd. Yani grup normlarnn srdn gzledi. Sosyal normlarn etkililiini,zellikle genlerin gnlk yaflamdaki grup standartlarna uygun giyinme, salarnbuna gre kestirme ve okulda buna gre davranmalar fleklinde grebiliriz.

Akran Basksna Uymansanlar kendilerince flpheli olmayan bir durumla karfllafltklarnda, kendi algla-

malarna gvenirler ve kendi bamsz kararlarn verebilirler. Ancak herhangi birgrupta ve belli bir konuda, aznlkta kaldmz da ska karfllafllan bir durumdur.Elbette eer ounluun fikrinin ya da yaptnn doru olduunu dflnrsek, fik-rimizi deifltirip ounluun kansna uyabiliriz. Ama, kendi dflncenizin yzdeyz doru, grubunkinin ise yanlfl olduuna emin olduunuz bir durumu dflnn.Bu durumda grubun basksna boyun eer miydiniz?

Bu soruya yant vermek iin Asch isimli arafltrmac tarafndan 1955 ylnda birdeney yapld. Asch bir masann evresindeki arkadafllarnn arasna bir denek

oturtur ve flekildeki kartlar kullanarakdeneyini yapar. Masann evresindeki-lere nce A kartn, sonra da B kartngsterir ve; Bdeki hangi izginin Ada-ki ile eflit olduunu saptamalarn ister.Bdeki izgilerden birisi, kesin olarakAdaki ile ayn uzunluktayd. Deneklercevaplarn srasyla ve sesli biimdeverirler. nce birinci denek, sonra dasrasyla dierleri. Asl denek beflincisradan oturuyordu. Hangi cevabndoru olduu belliydi ve doru yantvermede pek yanlan olmamflt.

nc denemede, birinci denek izgilere yine dikkatlice bakt ve -nceden al-d talimata uyarak- aka yanlfl cevab verdi. Sonraki denek de ayn yanlfl ce-

vab verdi. nc ve drdnc denekler de aynsn yaptlar. Sra asl denee gel-diinde biraz rahatsz olmufltu. nk ona gre, dierlerinin verdii cevap akayanlflt. Ama o da; kesinlikle yanlfl olduunu bile bile, dierlerine uyarak ayn ce-vab verdi.

Yukarda belirtildii gibi, ilk drt denek deneyi yapanlarn iflbirlikisiydi ve n-ceden tasarlanan senaryo uyarnca cevaplar verdiler. Fakat 5. denek bunu bilmi-yordu ve o da ilk drt denekten farkl cevap vermektense yanlfl cevap vermeyitercih etmiflti. Bu tercih, akln nasl karar verdii sorusunun yant bakmndan sonderece anlamldr. Uyumlu denein, kesin bir karara varamad ve ounluk tara-fndan etki altna alnd dflnlebilir. Uyum eilimi toplumumuzda o kadar faz-la ki, olduka iyi dflnen insanlar bile, bazen siyaha beyaz diyebiliyorlar.


Sosyal norm: Bir gruptarafndan belirlenen vezorunlu tutulan davranfl veinan ltdr.

fiekil 4.1

Aschin akran

basksnauymayla ilgilideneyindekullandflekiller.

A B


5/16

nsanlar bazen, yaptklar dnya grfllerine ters dflse bile aldrmazlar. ou du-rumda bireyler kendi yarglarna grup farkl dflncede olsa bile inanmaya devamederler. Ama cevaplarnn ne olduu sorulduunda, onlar da dierlerinin yapt gi-bi yanlfl olana ynelirler. Bu bizim uyumdan kastmzn ne olduunu aklyor.

fierif ve Aschin alflmalarnn benzer yanlarn, kyaslayarak aklaynz.

UYUM DAVRANIfiININ NEDENLERnsanlar iki ana sebepten dolay uyum gsterir; doru davranmak, ve beenilmekiin (Cialdini&Trost, 1998). Bu, tutum deifliklii analizi ile tutarldr. Bilgili, hofl vegvenilir bir kifli tarafndan kurulan ikna edici bir iletiflim ile insanlar etkilenebilir..Benzer flekilde insanlar grup yelerinin doru olduunu dflndklerinde ve grupyeleri tarafndan benimsenmek istendiklerinde, grup davranfllarna uymalar okdaha mmkn hale geliyor.

Bilgisel Etki; Doru Davranma ArzusuUyumun bir nedeni, dier insanlarn davranfllarnn yararl bilgiler iermesidir. Bubilgisel etki olarak bilinir. Bilgisel etkiye dayanan uyum eilimi iki temel srecedayanr; birincisi grubun bilgisine ne kadar gvendiimiz, ikincisi de kendi karar-mza ne kadar gvendiimizdir. Grubun bilgisine olan gvenimiz arttka onlarauyum eilimimiz de o kadar artar.

Bazen de bunun tam tersi olabilir; yani gven, dorudan bireyin kendi gr-flnden kaynaklanabilir. lk alflmalar gsterdi ki, grevin zorluu ve karmaflklarttka gruba olan uyum seviyesi de artar. Bu, kiflinin kendi grflne olan gven-sizliinden kaynaklanmaktadr. Bir baflka alflmadaki bulgulara gre, biz konuhakknda kendimizi ne kadar yetersiz ya da bilgisiz hissedersek uyum seviyesi okadar artar.

Normatif Etki; Beenilme Arzusunsanlarn uyum gstermelerinin bir baflka nedeni de takdir toplamak ya da ayp-lanmaktan ekinmeleridir. Biz genelde kabullenilmek, beenilmek ve iyi muame-le grmek isteriz. Normatif etki, biz toplum iinde kabul grmek iin davranfllar-mz deifltirdiimiz zaman oluflur. rnein; bilinli beslenen arkadafllarmzla bir-likteyken, pek beenmesek de salata ve bal tercih edebiliriz. Fakat yalnz oldu-umuzda kendi zel tercihlerimize yneliriz. Bu rneklerde sz konusu olanuyum, topluluk iinde dfla dnk bir davranfltr; ancak kiflisel tercihimizin deifl-mesi gerekmez. Tabii ki toplum normlarna uymak iin davranfllarmz deifltirdi-

imizde kendi inanlarmzda da deiflme olabilir. Davranfllarmz deifltirmeninnedeni biliflsel uyumsuzluktur. Biliflsel uyumsuzluk, tutarsz davrandmz farkettiimizde yafladmz rahatszlk duygusudur. nsanlar yaradlfl olarak, uyum-suzluklar dzeltme ya da ortadan kaldrma eilimindedirler.

Biliflsel uyumsuzluk kuramnn, uyumla ilgili grfln aklaynz.

NSANLAR NE ZAMAN UYUM GSTERRBaz durumlara uyum gstermeye dierlerinden daha meyilliyizdir. Grubun ortakbir dflnceye sahip olmas ve bizim gruba olan vaadimiz uymamz etkiler. Bunaek olarak bireycilik ya da tekcilik tutkusu gibi kiflisel farkllklar da bizim gruba

uyup uymamamz etkiler.


SIRA S ZDE

Normatif etki: dller almakya da cezalandrmalarnlemek isteine baluyum, itaattir.

SIRA S ZDE


6/16

Grubun ByklUyum gsterme genellikle grubun bykl ile artar. Bir odann iinde olduu-

nuzu ve odann rahatsz edici derecede souk olduunu hayal edin. Odada birbaflka kifli olduunda ve bu kifli de scaktan flikayet ediyorsa, bu durumda onunhata yaptn ya da atefli olabileceini dflnrsnz. Ama odada 4 kifli varsa vehepsi de scaktan flikayet ediyorsa hatann sizde olduunu dflnrsnz.

Asch (1955. Aktaran: Franzoi, 2000) bu konuyla ilgili baz alflmalarnda, grupelemanlarnn saysn 2den 15e kadar deifltirdi. Bulgularnda 2 kiflinin 1 kifliyegre, 3 kiflinin 2 kifliye ve 4 kiflinin 3 kifliye gre daha fazla uyma basks yapt-n grd. Ancak flaflrtc biimde, 4 kifliden sonrasnda tatmin edici bir deiflme ol-madn saptad.

Grup BtnlBirey, ittifak halindeki bir grupla karfllafltnda, grubun uyum basks ok byk

olabilir. Buna karfllk grupta grfl birlii yoksa, uyum seviyesinde byk bir d-flfl olabilir. Grup kararlarn reddeden bir kifli bile olsa, uyum seviyesi dfler. Bufenomenin en etkileyici yan, uyumsuz kiflinin kim olduunun fark etmiyor gibigrnmesidir. Ancak uyumsuz kiflinin prestij, gvenilirlik ve bilgi dzeyi uyum se-viyesini etkiler. rnein ounlua karfl gelmeye eilimli bir jri yesi, dier jriyelerinin de kararlarn etkileyebilir.Clz da olsa ayrlk bir ses, dierlerini debuna teflvik eder ve rejim tehlikeye girer.

Grubun VaadiGrup ve yeleri arasndaki ban gc de uyumu etkiler. Vaat, bireyi grup ya dailiflkilerin iinde tutmaya yarayan olumlu ya da olumsuz tm gleri kapsar. Bire-

yi etkileyen olumlu gler, dier grup yelerini beenme, grubun nemli amala-ra ulaflabileceine inanma, grup yelerinin birlikte verimli alflabileceine inanmave gruba dahil olarak kazan elde etmeyi ummadr. Bireyleri birlikte alflmaktanhofllanan, bir takm kadar iyi iflleyen, yksek moralli gruplarda uyum basks dahagldr.

Olumsuz gler ise, bireyi gruptan ayrlmaya srkler ve vaadi azaltr. rnein,baz insanlar gruplarnda, ifl arkadafllarn sevdikleri ya da gvendikleri iin deil,sadece paraya ihtiya duyduklar iin kalrlar.

Bireycilik Arzusunsanlar bazen, farkl grnmek iin kendi dflncelerinde deifliklik yaparlar. Ba-zlar grupla birlikte hareket etmeye ve grup kararna uymaya daha uygundurlar,bazlar da ne kmak isterler. Ayrca aflr bireyci kiflilii olanlar daha az itaatkar,daha elefltirel ve daha kabadrlar.

nsanlar uyuma zorlayan etkenleri aklaynz.

Aznlk Etkisi: Gruplarda Yenilikounlua uyma etkisi toplumsal hayatn temel kalplarndan biridir. Fakat, o-unluun gcne yaptmz vurgu aznln etkililiini grmemize engel olmama-ldr. Bazen yeni bir fikir ve eflsiz bir grfle sahip bir aznlk, ounluun pozis-yonunu deifltirebilir. Bir alflmada 6 kiflilik alflma gruplarna slaytlar gsterildive slaytlardaki renk farklar soruldu. Aslnda slaytlarn hepsi maviydi, sadece ton-

larnda farkllklar vard. Tecrbesiz kontrol grubundaki deneklerin neredeyse ta-


SIRA S ZDE


7/16

mam slaytlar mavi olarak tanmlad. Deneysel gruptaki 2 iflbirliki srekli olarakmavi slaytlar yeflil olarak nitelendirdiler. Deneyin en baflnda, tm grup yeleriningz bozukluklarnn olmad aklanmflt; dolaysyla yeflil cevaplar renk krlolarak yorumlanamazd. Deneklerin yaklaflk 1/3 en az bir tane yeflil slayt grd-n syledi ve verilen kararlarn % 8i slaytlarn yeflil olduunu gsterdi. Aka-s aznlk grup, tecrbesiz ounluk zerinde fark edilebilir bir etki yaratmflt.

Aznln davranfl biimi nemlidir. Etkili olabilmek iin gl ve tutarl olma-ldr. Bu davranfl biimi ounluk tarafndan aznln kendi pozisyonuna olan g-veninin iflareti olarak yorumlanr. Aznlk kendi pozisyonunda fazla srarl olursa,ounluk kendi grflnn doruluunu sorgulamaya bafllar. Eninde sonunda, o-unluk yelerinin bazlar, aznln ynlendirmesiyle kendi pozisyonunu deiflti-rip dnflebilir. Eer yeterince kifli kendi grfln deifltirirse, aznlk yeni o-unluk haline gelebilir.

BOYUN EME - TAATnsanlar etkilemenin temel yollarndan biri de onlardan istekte bulunmaktr.Bazen isteklere hibir neden olmadan uyarz. Bir alflmada arafltrmaclar, foto-

kopi makinesini kullanmak iin bekleyen insanlara gitmelerini, nk ok fotoko-pi ekeceklerini syleyerek yaklafltlar; ve insanlar da bu istee hi dflnmedenuydular. Ellen Langer bu davranfl dikkatsizlik olarak tanmlyor. nk kifliler is-tee hi dflnmeden uyuyorlar. Genelde, alflkanlklarmz hari; biri bizden sra-dan bir fley istediinde ve buna bir neden gsterdiinde, uymak zorundayzdr. Bugibi durumlarda dflnerek g harcama yerine, basite istee uyarz. Dflnme-den yapma insan davranfllarnn ounu aklayamasa da ; insan davranfllarnnok ilgin bir yndr.

nsanlar Etkileme Yollarnsanlar birbirlerini eflitli yollarla etkileyebilir. Bu etkileme biimlerini ortaya koy-mak iin yaplan bir alflmada; etkilemek iin kullanlan afladaki alt ana gcbelirlenmifltir.

dllerBu yolardan birisi, ifli yaptrmak iin insanlara yardmda bulunmak ya da dl ver-mektir. Baz dller olduka kifliseldir, rnein bir arkadafltan gelen onaylama g-lmsemesi. Dierleri ise -rnein para- kiflisel deildir. Bazen insanlar etkilemekiin anlafllr pazarlklar yaplr. Bir patron alflanna, bir projeyi hafta sonuna ye-tifltirmesi halinde ikramiye verebilir. Bazense herhangi somut bir anlaflma yoktur;

rnein kiflinin ok alflmasnn nedeni, karfllnda maaflna zam yaplabileceiumudu olabilir.

BaskBask fiziksel g kullanmndan, ceza tehdidine veya onaylamama iflaretlerine ka-dar geniflletilebilir. rnein, ynetici alflann eer ifle ge kalmaya devam eder-se onu disiplin cezasyla tehdit edebilir.

Uzmanlkzel bilgi, uzmanlk ve deneyin g kaynaklardr. Uzmanlara gvenir ve tavsiye-lerine uyarz. nk bilgilerinin kiflisel hedeflere ulaflmada yardm olacan bili-

riz. rnein gvenilir bir doktor alerji iin her gn kk hap yutmamz tavsi-



8/16

ye ederse, haplarn ne ierdiini bilelim ya da bilmeyelim ilac byk olaslklakullanrz.

BilgiSka insanlara bilgi vererek ve onlara doru hareket ynn gstererek onlar et-kilemeye alflrz. Mesela bir arkadaflnz size en sevdiiniz grubun alacan sy-leyerek sizi konsere gitmek konusunda etkilemeye alflabilir. Bu olayda etkileyenkifli uzman olmak zorunda deildir.

Yasal OtoriteBaz durumlarda bir kifli, bir dierinin nasl davranmas gerektiini syleme hakk-na sahiptir. Yaramaz bir rencisine fazladan dev yapmasn syleyen bir ret-men ya da askerlerine savaflmay emreden bir generalin kulland, yasal otorite-dir. Veli, ocuk, polis, vatandafl gibi sosyal roller; yasal haklara ve sorumluluklara

dair insan iliflkilerini dikte ederler. ok kk ocuklar bile doktor ya da hemflire-lerin isteklerini emir kabul ederler.

Birinin bir olay ya da durumdaki otoritesini anlamann pek ok yolu vardr. Birhakimin siyah cbbesi, doktorlarn beyaz nl, polislerin mavi niformas oto-rite ve stat gstergeleridir.

Acizliin GcRavena gre acizliin gc de insanlara bir fleyleri yaptrmann etkili yollarndanbiridir. Bir iflin stesinden gelmekte yetersiz kiflilere yardm etmek bir sosyal so-rumluluk olarak kabul edilir. Fakirlere yardm, kk bir ocuun botlarn kar-mas iin annesinden yardm istemesi buna rnek olarak gsterilebilir.

Tm retmenler rencilerini etkileme gcne sahiptir. Virginia Richmond veJames McCroskeyin yapt arafltrmaya gre retmenler, etkileme glerini ikiynde kullanyorlar. Birinci tip retmen uzmanlk gcn kullanyor. renciler-se retmenin uzmanlna gvenip onu dinliyorlar. kinci tipte ise, retmen ar-kadafla yaklaflt iin rencileri onu memnun etmek iin isteklerine uyuyorlar.

Bunlara kyasla, zorlama ve yasal otoritenin rencilerde daha az etkili olduugrld.

Amirleriniz sizden ifl isterken hangi etki yollarn kullanmaktadr?

Boyun Edirme TeknikleriToplumsal etkilerle ilgili olarak yaplan bir grup arafltrma, insanlara nasl boyun

edirileceiyle ilgilidir. Aflada bu konuda yaplan arafltrmalarla belirlenmifl kimiteknikler tantlmaktadr.

nce Kk, Sonra Byk Rica Teknii (Foot-in-the door Teknii)Uyumu arttrmann bir yolu da, kifliye nce kk bir istek kabul ettirmektir. Kifli-lerin kk istei kabul ettikten sonra byk istei kabul etmeleri daha kolay ola-caktr. Buna nce kk, sonra byk rica (foot-in-the-door) teknii denir. Bu bir-ok reklam kampanyasnda aka ya da st kapal biimde kullanlr. Reklamc-lar, mflterileri bir rn satn almaya ikna etmek bu teknii ska kullanrlar. Rek-lamclar grnfle gre rnle ilgili herhangi bir balantnn ilgiyi arttrarak mflte-riyi gelecekte alm yapacaklarn dflnyorlar.


SIRA S ZDE


9/16

Freedman ve Frasern klasik alflmas bu etkiyi kantlamfltr (1966). Bu alfl-mada, arafltrmaclar kap kap dolaflarak; kadnlara, gvenli srfl komitesi ad-na alfltklarn syler ve bir kampanya iin kadnlarn desteini istediler. Kadnlar-dan istedikleri, eyalet senatrlerine gnderilmek zere hazrlanan dilekeyi imza-lamalardr. Bu dilekede senatrlerin gvenli srfl iin yasa karmalar isten-mektedir. Kadnlarn tm dilekeyi imzalarlar. Birka hafta sonra baflka bir arafl-trma grubu kadnlara gider ve n bahelerine Ltfen dikkatli srn yazan bir ta-bela asmalarn ister. nceki dilekeye destek veren kadnlarn %55i tabelay as-may kabul ederken; imza kampanyas iin istekte bulunmayan kadnlarda tabelaasmay kabul etme oran %17 de kalr. Kadnlara kk istei kabul ettirmek b-yk istein kabul edilme orann e katlamfltr.

nce Byk, Sonra Kk Rica Teknii (The door in the face Teknii)Bu teknik bazen yukarda aklanan ile zt, ama olduka etkilidir. Teknie gre n-

ce ok byk bir istekte bulunmak, kabul edilmeyince daha kk bir istekte bu-lunmak kk istein kabuln arttrr. Buna nce byk, sonra kk rica (thedoor in the face) teknii denir. nk ilk istek saldrgan biimde byktr ve he-defte kapy isteyenin yzne arpma istei uyandrr.

Bir alflmada (Cialdini ve arkadafllar, 1975; Aktaran: Franzoi, 2000) deneklere,toplumsal bir alflma iin gnll olup olamayacaklar sorulur ve hemen arkasn-dan, bu alflma iin uzun bir zaman dilimi ayrmalar gerektii belirtilir. Denekle-rin neredeyse hepsi katlmay reddeder. Bunun zerine, daha kk bir zaman di-limin iin sorumluluk almalar nerilir ve aflada da belirtilecei gibi, deneklerinyars, bu ikinci neriyi kabul eder. Ayn arafltrmada, bir baflka denek grubundansadece kk isteklerde bulunulur; nc gruba ise iki seenek sunulur. Alnansonular olduka arpcdr: Yaplan kk istekleri kabul oran %17 olur. See-nekli koflulda deneklerin %25i kabul eder; byk istein nce verildii kofluldaise kk istei kabul eden deneklerin oran %50 olur.

Bu teknie, ikinci el araba satfllar ile ifli ve iflveren temsilcileri arasnda yap-lan cret pazarlklarnda; hatta kurumlar yllk btelerini hazrlarken ska baflvu-rulur. zlenen taktik; nce byk bir fley istemek, sonrasnda daha azna raz ol-maktr. Bafltaki istek ne kadar byk olursa, elde edilecek olan da o kadar bykolur. Bunun salayan dflnce mekanizmas fludur: Sen isteini klttnde,karflndaki senin uzlaflmak istediini dflnecektir. Ayn teknik hayr iin para iste-me gibi bir faaliyette de uygulanabilir. Mesela eer baflta istenilen 50 milyon, son-radan 5 milyona dflrlmflse, bu ok bir para deildir.

Yukardaki her iki teknik de istek toplum yararna ise daha etkili olmaktadr.

Giderek Artan Ricalar Teknii (The low ball Teknii)Arka arkaya gelen flu istekleri nasl kabul edeceinizi bir dflnn: Arafltrmaclarnce, sizi arar ve sabahn erken saatlerinde bafllayacak olan bir alflmaya katlmakisteyip istemeyeceinizi sorarlar. kinci durumda ise, bir deneye katlmay isteyipistemeyeceinizi sorar. Siz kabul ettikten hemen sonra da deneyin saatini size sy-ler. Robert Cialdini ve beraberindekiler (1978) bu iki prosedr karfllafltrdklarn-da ikinci yaklaflmn ok daha etkili olduunu grdler. Mesela renci denekleredeneyin sabahn erken saatlerinde olduu baflta sylendiinde kabul edenlerinoran %25 idi. Sonradan sylenenlerin oran ise %55 idi. Ve neredeyse hepsi sabaherkenden randevuya geldiler.



10/16

Sadece O Deil Teknii (The thats not all)Diyelim ki satfl eleman potansiyel bir mflteriye mikro dalga frnn zelliklerini

anlatr ve fiyat hakknda bilgi verir. Mflteri tam frn alp almamak konusundadflnrken satfl eleman ekler; ancak hepsi bu kadar deil, eer frn bu gn

alrsanz hibir ek cret demeden beflli mikro dalga tava setine de sahip olacak-

snz. Aslnda tepsi seti daima frnla birlikte verilmektedir. Ancak satfl eleman bu

gne ya da size zel fleklinde sunarak mflteriyi etkileyip satn almay gereklefltir-

mesini umar. Tekniin esas, nce rn yksek fiyatta gsterme, mflteri fiyat ko-

nusunda dflnrken de fiyatta indirim yapma ya da ilave bir rn koyarak onun

kararn etkilemeye alflmaktadr.

Sradfl stek Teknii (The pique Teknii)nerilen ilgin bir teknik de insanlarn bazen hi dflnmeden istekleri reddetme-

sinden domufltur. Bilirsiniz pek ok flehirde dilenciler yayalardan para isterler.

ou yaya srekli olarak tekrarlanan istekleri duymazlktan gelir, kafasn baflkayne evirip geer gider.

Bu durumda dilencinin baflarl olmak iin bir flekilde yayann dikkatini ekme-

yi baflarmas gerekir. Bu konuda yaplan bir arafltrma iin kolej rencisi bayan-

larla iflbirlii yapld. Kzlar bir dilenci gibi yayalara yaklafltlar. Dilenciler yayalar-

dan klasik isteklerde bulunduklarnda bi eyrekliin var m? gibi, yayalarn ilgisi-

ni ekmekte pek de baflarl olamadlar. Daha sonra, 17 sent vermen mmkn

m? gibi alfllmadk bir flekilde para istediklerinde, sonular olduka farklyd. Bu

yntemle para istendiinde, para verenlerin says % 37 oldu. Klasik yntemde ise

%23. Grnfle gre, sra dfl istek, hedefin geri evirme refleksini durdurup ama-

ca ulaflmay baflard.

Boyun edirme tekniklerinin hangilerinin sizin meslek alannzda kullanlabileceini

dflnn.

Dfl Baskya Direnmefiimdiye kadar grdk ki dfl bask genelde boyun emeyi arttryor. Ancak acaba

boyun emenin snr nedir?

Bazen ok fazla bask kiflinin, istenilenin tam tersini yapmasna neden olabilir.

Buna tepkidenir. Tepki teorisindeki temel dflnce, kifliler kendi kiflisel zgrlk-lerine sahiptirler; bu zgrlklerin tehdit edildiini hissettiklerinde, bu tehdide

karfl ellerinden gelen ne varsa yaparlar.

Israrla yaplan iki karflt bir mesajn kiflisel zgrle karfl bir tehdit olarakalglanabilecei ve daha lml bir mesajdan daha etkisiz olabilecei denencesinin

testi iin yaplan bir alflmada, arafltrmaclar iki mesajn etkilerini karfllafltrdlar.

Gl olan mesajda, imenin zararlar aklanyor ve her makul insann bunu ka-

bul etmesi gerektii syleniyordu. Ilml mesajda ise imenin zararlar anlatlyor ve

salk asndan braklmas tavsiye ediliyordu. Bu mesajlar ok iki ien ykseko-

kul rencilerine verildi ve renciler ilerleyen gnlerde ne kadar iki iecekleri-

ni buna gre planladlar. Birinci mesajn verildii renciler gerekten de lml

mesajn verildii rencilerden daha fazla alkol tkettiler.


SIRA S ZDE

Bazen ok fazla baskkiflinin, istenilenin tamtersini yapmasna nedenolabilir. Buna tepki denir.


11/16

OTORTEYE BOYUN EMEHer sosyal grupta, rgtlenmede, insanlarn yasal otoriteden gelen emir ve kural-

lara uyum salamas nemlidir. Savafl dnemlerinde generaller askerlerinden itaatbeklerken uymayanlar da cezalandrrlar. taat kavram yasal otoritenin bask uy-

gulayabilecei inancna dayanr.Bizim inan ve deerlerimizle otoriteninkiler atflrsa ne olur? Kendi inancmz

dorultusunda giderek ceza riskini gze alr myz? Yoksa otoritenin kurallarna muyarz? Herbert Kelman ve Lee Hamilton (1989) (Aktaran: Taylor, Peplau, ve Sears,2000), otoritenin etik ve yasal olmayan faaliyetlerini otorite sular olarak adlandr-mfllardr. rnein, terrist ya da askerler iflkence yaplmas emri ile bunu uygular-larsa, otorite suu ifllenmifl olur.

Milgram DeneyleriStanley Milgram 1960larda, laboratuar ortamnda yapt deneylerle, otoriteye ita-

at konusunu incelemifltir. Yaplan deney zet olarak flyleydi: Arafltrma iin ga-zete ilanyla seilen deneklerden, afladaki gibi bir retmen rol oynamalar is-tendi. Elektrikli sandalyeye balanmfl bir renciye kelime iftleri okuyacak; son-ra renciden bu kelimeleri hatrlamasn isteyecekti. renci her hata yaptn-da, denek (retmen roln oynayan) elektrik floku veren bir kola basarak onucezalandracakt.

renci elektrikli sandalyeye balanrken denek onu izledi; sonra da yan oda-da, zerinde 15 volttan bafllayp 450 volta kadar kan deerlerin yazl olduu birvoltaj jeneratrnn nne oturtuldu. retmen cezay 15 ila 450 volt arasnda flokveren bu makine ile gereklefltirecekti. Jeneratrdeki voltaj deerlerinin zerindehafif floktan fliddetli floka kadar etiketler yapfltrlmflt. Bir anahtara basldn-

da zil sesi duyuluyor, flklar akyor ve voltmetrenin gstergesi saa dnyordu.Arafltrmaya bafllarken retmen roln oynayan denee, renci her hata yap-

tnda flok jeneratrnde bir st kademeden flok uygulamas talimat verilir.Tahmin edeceiniz gibi, renciye hibir flok verilmiyordu. Her fley bir senar-

yoydu. renci roln oynayan kifli durumu biliyordu; ve flok verilmeye baflland-nda neler yapmas gerektii kendisine sylenmiflti: fiok verileye bafllandndance mrldand, itiraz ettii duyulmaya bafllanr. fioklar ykseldike barmaya,kfretmeye, 300 volt verildiinde duvarlar tekmelemeye bafllar. fiok jeneratrn-de 300 voltun zerinde aflr fliddetli flok yazl etiket vardr. Bir sonraki flok d-mesine basldnda yan odadan hibir ses duyulmaz. retmen roln oynayandenekler; bu zdrap verici uygulamann durdurulmas iin arafltrmacya yalvarp-yakarrlar. Ama arafltrmac, Devam etmeniz gerekiyor, devam etmek zorundas-nz, baflka seeneiniz yok devam edeceksiniz ... gibi ifadelerle, denemenin sr-drlmesinde srar eder.

Otoriteye itaat, retmen roln oynayan denein, devam etmeyi reddedince-ye kadar verecei maksimum flok dzeyiyle llyordu. Arafltrmac, deneklerin(retmen roln oynayanlarn) yzde 65inin, ifllem boyunca itaat etmeye devamettiini ve flok kademelerinin sonuncusu olan 450 volta kadar gittiini grd. Hibir denek, rencinin duvar tekmelemeye bafllad noktadan nce, yani 300 vol-tu vermeden nce durmad.

Arafltrmay yapan Milgram; normal insanlarn, otoritenin gl basksna maruzbrakldklarnda, ykc davranfllar sergileyebilecekleri fleklinde yorumlamfltr.Hayat boyunca sorumluluk sahibi ve nazik bir adam bile otorite tuzana dflebi-


Boyun eme: stemesek de,yapmamz istenen bir fleyi

yapmak. Boyun eme, yasalotoritenin baskuygulayabilecei inancnadayanr.


12/16

Sosyal Psikoloj i

lir. Bir baflka arafltrmac bunu, normallik teziolarak isimlendirdi ve; ktln il-la ki anormal insanlar tarafndan yaplmayaca, ortalama insanlarn da kendilerininemsiz ve deersiz hissettiklerinde ykc davranfllar sergileyebileceini syledi.

Yasal otoritelere itaat edilmesi iin yaplan bask ok gl olmasna ramenbireyler beklendii gibi itaat etmeyebilirler. rnein Hristiyanlarn, Musevileri Na-zi zulmnden korumak iin kendi hayatlarn riske ettiklerini biliyoruz. Acaba o in-sanlarn Nazi politikalarna karfl gelmelerinin sebebi neydi? Daha genel olarak ifa-de edersek; biz nasl oluyor da otoriteye karfl gelecek kadar prensip sahibi oluyo-ruz? Birok faktrn etkili olduu sylenebilir. Bir kere kurbann ektii zdrapok fazla olduunda itaat ortadan kalkmaktadr. Bir baflka neden, kurbann ekti-i zdrabn nedeni olarak kendimizi gryorsak otoriteye karfl geliyoruz. nc-s, insanlarn bir durum iin otoriteye karfl kldn gsteren modeller varsa,benzer davranfl gstermektedirler. Drdncs, bireylerin, otoritenin davranflnnaltnda yatan nedenleri deerlendirmek iin yreklendirilmesi de otoriteye karfl

kmay getirmektedir.

Bireyin sosyal basklara karfl durabilme gc konusunda ne dflnyorsunuz?

64

SIRA S ZDE


13/16

zet

Tutum ve davranfllarn nasl edinildiini aklamak

Bir toplumun sahip olduu maddi ve manevi de-erler o toplumun kltrdr. Kltrel deerlerin

bir toplumdaki bireylere kazandrlmas ise kltr-

lemedir. Kltrleme sreci insanlara tutum ve dav-

ranfllarn kazandrlmas srecidir.

Uyum gstermenin temelindeki sreleri tanmlamak

Uyum, bir kimsenin dflnce ve davranfllarn, grup

ltleriyle tutarl olacak flekilde deifltirmesidir.

nsanlar beenilmek ve doru davranmak iin uyum

gsterirler.

Uyumu etkileyen faktrleri aklamak

nsanlar bir gruba katlmfl ise ve gruba gl duy-

gular besliyorsa daha ok uyarlar. Ayrca grubun

boyutu, kltrel deerler, aznlk etkisi, bireycilik

etkisi, gruba vaat uyumu etkileyen faktrlerdir.

nsanlar etkilemenin yollarn saymak

nsanlar birbirlerini eflitli yollarla etkileyebilir. Bu

arafltrma insanlar etkilemenin alt gc olarak

dller, bask, uzmanlk, bilgi, gnderme yapma

gc, yasal otoriteyi gstermektedir. Yasal otorite-

nin zel bir durumu acizliin gcdr.

Boyun edirme tekniklerini sralamak

Arafltrmalar insanlar etkileyebilecek ok eflitli

boyun edirme stratejilerinin olabileceini gster-

mifltir. rnein, kk bir istei kabul ettirmek,

tekilerinin kabuln kolaylafltrmaktadr. Kabul

zor byk bir istek daha aznn kabuln kolaylafl-

trr. Yine istekleri birleflenlerine ayrp srayla sun-

mak bir baflka itaat salama tekniidir. Bunlara

hepsi bu kadar deil..., sradfl istek teknikleri

de eklenebilir.

Otoriteye itaati aklamak

Otoriteye itaat boyun edirmenin zel bir biimi-dir. Toplumsal dzen asndan otoriteye uymak

nemlidir. Ancak inan ve deerlerin otoriteninki-

lerle atflmas durumuyla karfllafllabilir.

nite 4 - Sosyal Etki ve Sosyal G 65

1

A M A

2A M A

5

A M A

6A M A

3A M A

4A M A


14/16

Kendimizi Snayalm1. Afladakilerden hangisi kltrleme srecininaklamasdr?

a. nsanolunun rettii manevi deerler

b. Kltrn kazandrlma sreci

c. Tutum ve davranfl kazanma sreci

d. Kltrlerin etkileflimi

e. Akran gruplar arasndaki etkileflim

2. fierifin yapt arafltrmalarn sonularna gre aflada-kilerden hangisi yanlfltr?

a. Denekler, duraan flk noktasn hareketli olarak

alglad.

b. Deneklere gre flklar farkl ynlere doru hareket

ediyordu.c. Deneklere gre flklar farkl hzlarda hareket

ediyordu.

d. Denek gruplar, tahminlerini karfllkl paylaflmala-

rnn sonucunda, yantlar benzer hale geldi.

e. Gruplardaki deneklerin yantlar, grubun dalma-

syla grup deerlerinden farkllaflt.

3. Afladakilerden hangisi bir grup normu olamaz?a. Vcudun ayn blgelerine dvme yaptrma.

b. Benzer flekilde giyinme.

c. Salar ayn biimde kestirme.d. Dflncede zgrlk tanma.

e. Ortak eylemde bulunma.

4. Afladakilerden hangisi grubun uyumunu artran fak-trlerden biridir?

a. Grevin zorluk derecesinin dflkl

b. Konuya iliflkin bilgi dzeyimizin ykseklii

c. Takdir grmeme

d. Grubun kk olmas

e. Grup yeleri her konuda iyi anlaflyorsa.

5. Afladaki koflullardan hangisinde daha iyi uyumsalanr?

a. Grup byk ise

b. Grup demokratik ise

c. Birey muhafazakar ise

d. Grup yeliinden menfaat beklememe

e. Beenilmeyen kurallar elefltirilerek

6. Afladaki durumlardan hangisi grup btnl iintehlike deildir?

a. Tek tk aykr seslerin kmas

b. Baz yelerin birbirini sevmemesi

c. Grubun kk olmas

d. Bireyin znel dflncelerinin farkl olmas

e. stlenilen grevlerin zor olmas

7. Afladakilerden hangisi insan davranfln etkilemedekullanlan glerden biri deildir?

a. Bilgi

b. Kken

c. Bask

d. dl

e. Otorite

8. Bir iflin stesinden gelemeyen insanlara yardm etmek,g trlerinden hangisine bir rnektir?

a. dl

b. Acizliin gc

c. Gnderme yapma gc

d. Uzmanlk

e. Bask

9. Boyun edirme tekniklerinden hangisi nce kk biriflin kabul edilmesini salayp, sonra daha byk ifller is-

teme olarak tanmlanr?

a. nce byk, sonra kk teknii

b. Acizliin gc

c. Hepsi bu kadar deil

d. Sra dfl istek

e. nce kk, sonra byk rica teknii

10. Otoriteye itaat asndan afladaki ifadelerden hangisiyanlfltr?

a. Bir boyun eme biimidir.

b. Bir uyum biimidir.

c. Toplumsal iflleyifl asndan nemlidir.d. Otoritenin emirlerine uymak etik ve yasaldr.

e. Otoriteye karfl gelmenin cezas vardr.

Sosyal Psikoloj i66


15/16

Yaflamn inden

niversitede Aflr ki Tketimi

Aflr iki tketimi flehrin kysndaki niversitede sreklibir problemdi. Lousiana State niversitesindeki renci

birlii yeleri, diplomalarn aldktan sonra kutlama gece-

si elencelerine baflladlar. Kampus dflndaki partide bafl-

ladklar elenceye Murphynin barnda devam ettiler. Gr-

g tanklar gece yars gen adamlarn ok sarhofl olduk-

larn ve bardan alflverifl arabasyla karldklarn syle-

diler. Polis geldiinde drd bilinsiz neredeyse iki d-

zine kendinden gemifl adam buldu. Sabaha karfl Benja-

min Weyne hayatn kaybetti.

statistiklere gre niversitedeki alkol tketimi alarm veri-

yordu. 1997 ylnda 116 yksekokul rencisi zerindeyaplan bir arafltrmaya gre, hemen hemen niversitede-

ki erkeklerin yars aflr iki tketiyordu. Aflr iki tketi-

mi kaynak olarak erkek ve kz yurtlar grnyordu. Bu-

radaki rencilerin % 80i aflr iki tkettiini aktarmflt.

Buna ek olarak potansiyel bir salk sorunu olan aflr iki

tketimi ienlere sk sk problemler kartyordu. Buna ek

olarak rencilerin % 32sinin itikten sonra neler yaptk-

larn hatrlamadklar % 24nn arkadafllaryla kavga etti-

i ve % 20den fazlasnn korunmasz cinsel aktivitede bu-

lunduu ortaya kt.

Kaynak: Taylor, Peplau ve Sears, 2000.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. e Yantnz yanlfl ise Kltr - Kltrleme -

Kltrlenme - Kltrleflme konusunu tekrar

okuyunuz.

2. e Yantnz yanlfl ise fierifin Uyum Arafltrmalar

konusunu tekrar okuyunuz.

3. d Yantnz yanlfl ise Uyum konusunu tekrar

okuyunuz.

4. e Yantnz yanlfl ise Uyum konusunu tekrar

okuyunuz.

5. c Yantnz yanlfl ise Uyum konusunu tekrar

okuyunuz.

6. d Yantnz yanlfl ise Uyum konusunu tekrar

okuyunuz.

7. b Yantnz yanlfl ise Toplumsal Gcn Temelikonusunu tekrar okuyunuz.

8. b Yantnz yanlfl ise Toplumsal Gcn Temeli


9. e Yantnz yanlfl ise Boyun Edirme Teknikleri


10. d Yantnz yanlfl ise Otoriteye taat konusunu

tekrar okuyunuz.

nite 4 - Sosyal Etki ve Sosyal G 67


16/16

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Atkinson, R. C. Hilgard R. E. (1995). Psikolojiye Girifl II,

evirenler: Kemal Atakay, Mustafa Atakay ve Aysun

Yavuz. Sosyal Yaynlar, stanbul.

Bilgin, N. (1991). Sosyal Psikolojiye Girifl, 2. Basm, Edi-

tr: Nuri Bilgin, Ege niversitesi, Ed.Fak.Yaynlar, No:

48, zmir.

Franzoi, S. L. (2000). Social Psychology, Second Edition,

McGraw Hill, New York.

Freedman, J.L., Carlsmith, J. M. (1993). Sosyal Psikoloji.

2. Bask, ev.: Ali Dnmez, mge Kitabevi Yaynlar:

76, Ankara.

Gven, B. (1997). Kltrn abcsi. Yap Kredi yaynla-

r, Cogito dizisi, stanbul.Hogg, M. A., Dominic, A. (1988). Social Identifications,

Biddles Ltd, California.

Michener, H. A.; Delamater, J. D. Schwarts, S. H. (1986).

Social Psychology, Harcourt Brace Jovanovich Pub-

lishers, Sandiago, California.

Morris, G. Charles (2002). Psikolojiyi Anlamak (Psiko-

lojiye Girifl). ev.Editrleri: H.Belgin Ayvaflk, Melike

Sayl, Trk Psikologlar Dernei Yaynlar.

Sampson, Edward E. (1991). Social World, Personal Li-

ves (An Introduction to Social Psychology). Har-

court Bratce Jovanovich, Publishers, San Diago, CL.Taylor, S.E., Peplau, L. A. & Sears, D. O. (2000). Social

Psychology. Prentice Hall, New Jersey.

Sosyal Psikoloj i68

Documents

SOSYAL PSİKOLOJİ unite04