SOSYAL PSİKOLOJİ unite12

8/3/2019 SOSYAL PSKOLOJ unite12

1/20

Bu nitede nyargnn, nyargnn biliflsel temelini oluflturan kalpyarglarn ve

nyargnn davranflsal sonucu olan ayrmcln ne olduu, nyargnn kkenle-

ri ve nyargnn nasl azaltlabilecei incelenecektir.

Demokratik toplumlar, nyargy, insan davranflnn en kabul edilemez yanla-

rndan biri olarak grmektedirler. Irk ayrmcl, cinsiyet ayrmcl yapmak ya

da banazlkla sulanmak ok ar bir saldr olarak alglanmaktadr. Ancak, n-

yargl tutum ve ayrmc davranfllara bu kadar duyarl sosyal normlarn gelifltii

toplumlarda bile, insanlar birbirlerinin davranfllarn, yeteneklerini, tutumlarn

ve beklentilerini milliyet, din, cinsiyet, meslek vb. sosyal kategoriler temelinde deer-

lendirmeye devam etmektedirler. Asl ilgin olan, uygar dnyada bunca lanetlenen

nyargnn, gnlk yaflamn tm alanlarna szacak kadar yaygn olmasdr.

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;

nyargnn ne olduunu tanmlayabilecek,

Kalpyargnn ne olduunu tanmlayabilecek,

Ayrmcln ne olduunu tanmlayabilecek,

Baz ayrmclk biimlerini aklayabilecek,

nyargnn kkenlerindeki sosyal bilifl temelini aklayabilecek,

nyargy kiflilik ve sosyal etmenler temelinde deerlendiren kuramlar

aklayabilecek,

nyargnn nasl azaltlacan saptayabileceksiniz.

179

nyarg 12


2/20

rnek Olay

Bunlara nanyor musunuz?

Trkn Trkten baflka dostu yoktur.................... (Araplar, Avrupallar, Kayserilileri, ocuklar vb.) ok severim.

Ama ........

Biz Trkler amma da ................................... milletiz!

Elin gavuru neler yapyor!

fiu Japonlar olmasa napardk bilmem!

Almanlara hayranm. Ne kadar disiplinli adamlar...

Biz de Amerikallar gibi olmaya baflladk.

Adam tipik bir Fransz gibi davranyor.

Arap deil mi, ne bekliyordun?(Kaynak: Harlak, 2000)

Yuvay difli kufl yapar.

Kadnn sa uzun, akl ksadr.

Kadn dediin elinin hamuruyla erkek ifline karflmaz.

Kzn dvmeyen dizini dver.

Ekmek paras kazanmak erkeklerin iflidir.

Kz ocuu dediin uslu uslu oturacak.

Kadn aklyla ifle kalkfllr m?

Kadn ksm evinde oturur, yle dflarda erkeklerin arasnda alflmaz.

yi kadn kocay vezir, kts rezil yapar.

At, avrat, silah erkein namusudur.

Kadnn iyisi, erkein dizinin dibinde oturur.

indekiler

NYARGI

KALIPYARGI

AYRIMCILIK

NYARGININ KKENLER

NYARGININ AZALTILMASI

180 Sosyal Psikoloj i

Anahtar Kavramlar

nyarg

Kalpyarg

Ayrmclk

Numunecilik

Tersine ayrmclk Sosyal bilifl

Sosyal kategorizasyon

Dflgrup homojenlii

Hayali iliflkisellik

Otoriteryen kiflilik

Arnma

Yer deifltirmifl saldrganlk Dogmatik kiflilik


3/20

GRfiYukarda milliyet ve cinsiyet kategorilerine ait cmleler, gnlk yaflammzda hi

dflnmeden ok ska kullandmz ve ilk bakflta oumuz tarafndan ok damasum bulunan fikirlerdir. Ama insanln ektii aclarn temelinde, tam da bumasum grnen fikirler bulunmaktadr. Gnlk yaflamdaki kk krgnlk ve kz-gnlklardan etnik temizlik ve soykrma uzanan korkun bir tablonun sorumlusu-dur nyarg. Bugne kadar insanln yakasn hi brakmamfl olmas, ister istemeznyarg kanlmaz m sorusunu gndeme getirmektedir. Bu nedenle, sosyal psi-kologlarn nyargy tanmlama ve aklama abalar, salt bilimsel amal bir ura-fl deil, topluma karfl bir sorumluluun yerine getirilmesi olarak da anlafllmaldr.

NYARGInyarggenellikle sosyal gruplara (din, cinsiyet, meslek, milliyet vb.) ynelik ge-lifltirilen bir tutum olarak grlmektedir. Tutum nitesinden de grdmz ze-

re, tutumlar bileflenden oluflmaktadr: hem hissedilen duygunun niteliini (r:kzgnlk, sevecenlik vb.) hem de tutumun aflrln (rnein; hafif rahatszlk, akdflmanlk vb.) ifade eden duygusal bileflen; tutumun ieriini oluflturan inan yada dflnceleri kapsayan biliflsel bileflen; ve kiflinin eylemlerini ieren davranflsalbileflen. nsanlar dierleri hakknda sadece tutum gelifltirmekle kalmazlar, genel-likle tutumlar temelinde harekete de geerler (Aronson, Wilson ve Akert, 1999).

nyarg, bir sosyal grup yesi iin, sadece o grup yesi olmas nedeniyle ge-lifltirilen (genellikle olumsuz) tutum olarak tanmlanmaktadr (Baron ve Byrne,2000; s. 211). Dier bir tanm da fludur: nyarg belirli bir dflgrup hakknda olum-suz, dogmatik kanaatlerdir (Bilgin, 1994; s. 172). nyargl olmak, gruplar hakkn-da vaktinden nce ya da erken ifade edilmifl, olgunlaflmamfl yarglara varma, her

trl kanttan nce peflinen karar verme anlamna gelmektedir. nyarglar, birey-lerden ziyade gruplara karfl oluflturulmaktadr. Buna bal olarak da, nyargl ol-duumuz grup yelerinin bireysel zellikleri ya da davranfllarnn iyi ya da ktolmasnn pek bir nemi kalmamaktadr.

nyarg ifadesi hem genel tutum yapsn hem de tutumun duygusal boyutunuifade etmektedir. Teknik olarak, nyarg, olumlu ya da olumsuz olabilir. rnein,hi karfllaflmadnz halde ngilizleri souk buluyor ve sevmiyor olabilirsiniz. Buolumsuz bir nyargdr. Dier yandan hi karfllaflmadnz halde Araplar canaya-kn buluyor ve seviyor olabilirsiniz. Bu da olumlu olsa bile bir nyargdr. Ancaksosyal psikologlar nyarg terimini dierlerine ynelik olumsuz tutumlar ifade et-mede kullanmaktadrlar.

nyarg, bir dflgrup yesine karfl oluflturulmaktadr. Ancak nyargnn geerliolduu durumlar bununla snrl deildir. nyarg, ayn zamanda etnosentrizmide iermektedir. grup lehindeki bu aflr tutumlar, igrup yelerini bireysel ola-rak tanmadan bile onlar hakknda olumlu deerlendirmeler yaplmasna yol aa-bilmektedir (Taylor, Peplau ve Sears, 2000).

Sizce gnmz Trk toplumunda nyarg duyulan bafllca sosyal gruplar hangileridir ? Siz-

ce bu gruplara neden nyarg duyulmaktadr, tartflnz.

KALIPYARGIBirka saniyeliine gzlerinizi kapatn ve flu insanlarn grnfllerini ve zellikle-rini hayal edin; bir taksi flfr, bir flirket yneticisi, bir manav ve bir doktor. B-

181nite 12 - nyarg

SIRA S ZDE

nyarg: Bir kifliye sadecegrup yeliinden dolaygelifltirilen olumsuz (bazenolumlu) tutumdur.

Etnosentrizm: yesi olunangrubun (igrubun) dierbtn gruplardan stnolduuna iliflkin inantr.


4/20

yk olaslkla bu insanlar tarif etmek sizin iin ok zor olmayacaktr. nk ka-famzda bu insanlar ve daha pek oklarna ait imgelerle ya da daha teknik bir ifa-de kullanrsak, kalpyarglar ile dolaflyoruz. Kalpyarglar, bir sosyal grubunyeleri hakknda yaygn bir biimde paylafllan genellemelerdir (Hoggve Vaug-han, 1995; s. 54). Benzer bir tanmlama da fludur: nyargy muhafaza eden bi-liflsel ereve kalpyargdr. Bir kalpyarg, bir grubun yeleri hakknda, sadece ogrubun yeleri olmalar nedeniyle sahip olunan bir dizi inan ve beklentilerdir(Feldman, 1998; ss. 82-83).

Kalpyarglar, dflgrubun ok basitlefltirilmifl imgeleridir ve genellikle dflgrubukmseyici bir yaklaflm ierirler. Her kalpyarg, bir sosyal kategoriye ait zellik-leri ierir, ve tmyle gerei yanstmayabilir. Sosyal kategoriye ait zelliklerden,kiflilie iliflkin deerlendirmeler, duygusal deerlendirmeler ya da davranflsal de-erlendirmeler anlafllabilir (Hortasu, 1998). Kadnlar sosyal zekalar yksek,duygusal ve romantik, geveze ve ev ifli yapan insanlar, ya da erkekler ciddi, so-

ukkanl, mantkl ve rasyonel, duygularn belli etmeyen insanlar rneinde ol-duu gibi. Bir baflka rnek de flu olabilir; Ayfle, sevgi dolu, masum, konuflkan, a-buk etkilenen bir ocuktur.

nsanlar belli kalpyarglar iine sokma, zorunlu olarak duygusal bir ifllem de-ildir ve kastl bir flekilde karfldakini istismar etmeye ynelik deildir (Aronson,Wilson ve Akert, 1999). Baz bilim insanlar tarafndan kalpyarglar, ok karmaflkolan dnyay basitlefltirmenin bir yolu olarak grlrler. Bir sosyal grup hakknda-ki kalpyarglar, bize o grup hakknda kestirme yoldan bir fikir, bir bilgi verir. Bu,ou zaman o grubun yesi ile karfllafltmzda onun davranfl hakkndaki bek-lentimizi ve ona karfl davranflmz nceden ayarlamamz salar (Katbafl,1999). Bunlar sosyal kalpyarglara sahip olmann getirdii avantajlardr. Ne var kievremizi anlamamz ve ona hakim olmamz salayan ayn kalpyarglar, nyar-glar beslemeye de hizmet etmektedirler. Sosyal kalpyarglar genellikle mantkszve haksz nitelemeler olarak grlmektedirler. nk, grubun her bir yesi iingeerli olsun ya da olmasn, olumsuz zellikler, grubun tamamna aflr bir flekildegenellenmektedir.

Kalpyarglarla ilgili ilk arafltrma 1933 ylnda A.B.D.de Princeton niversitesirencileri ile yaplmfltr. Bu arafltrmada rencilere 10 etnik grup ya da ulus adverilmifl ve bunlarn ok eflitli zelliklerden (drst, pis, dindar, zeki vb.) en okhangilerine sahip olduklarn belirtmeleri istenmifltir. alflmann sonular, rneinAlmanlarn en ok bilimsel kafal, alflkan, duygusuz, ...., ngilizlerin sportmen,zeki, geleneksel, .... ve zencilerin batl inanl, tembel, kaygsz, .... olarak grl-dn gstermifltir. Bu alflmada Trkler de yer almfl ve en ok zalim, ok din-

dar, hain, zevke sefaya dflkn, cahil, .... gibi olumsuz sfatlarla betimlenmifllerdir.Yaklaflk 20 yl arayla toplam kez ayn niversitede tekrarlanan alflmalarda, ka-lpyarglarn zaman iinde deiflip deiflmedii incelenmifl ve arada geen zamandayaflanan toplumsal olaylara bal olarak baz uluslara karfl tutumlarn yumuflad,bazlarnnkinin ise deiflmedii gzlenmifltir. Bu arada, daha sonraki alflmalardada Trklere ynelik olumsuz tutumlar devam etmifltir (Bkz. Harlak, 2000).

Kalpyarglar konusunda yaplan alflmalar sonunda flu bilgiler elde edilmifltir(Hogg ve Vaughan, 1995):

nsanlar ok genifl insan gruplarn birka kaba zellikle nitelemeye hazrdrlar. Kalpyarglar ok yavafl deiflmektedir. Kalpyarglarda meydana gelen deifliklikler, genellikle sosyal, politik ve

ekonomik deiflikliklere bir tepki sonucu ortaya kmaktadr.


Kalpyarg: Bir sosyal

grubun yeleri hakkndayaygn bir biimdepaylafllan genellemelerdir.


5/20

Kalpyarglar ok kk yaflta edinilmekte ve sklkla ocuk, grup hakkndahibir fley bilmeden nce, onun hakkndaki kalpyarglar renmektedir.

Gruplar arasnda sosyal gerilim ya da atflmalar ortaya kt zaman, ka-lpyarglar daha fazla dile getirilmeye bafllanmakta ve daha dflmanca birnitelik kazanmaktadr. Bundan sonra kalpyarglarn deifltirmek daha zorolmaktadr.

Kalpyarglar yanlfl ya da kesin olmayan (flpheli) imgeler deildirler, onla-r belirli bir balamdaki gruplar aras iliflkileri anlamlandrmaya hizmet edenaralar olarak grmek daha dorudur.

Kalpyarglar ve nyarglar arasnda bir iliflki var mdr? Kalpyarglar ve nyar-glar gerekte birbirinden farkl mdr? Daha nce de belirtildii zere, nyarg szkonusu nyargl tutumun duygusal ynn, kalpyarg da biliflsel ieriini ifadeetmektedir. Bu iki kavram birbirine ok yakn olsa da, ayrldklar yerler vardr.Nefret ettiimiz gruplara ait kalpyarglarmzn ierii btnyle olumsuz deildir.

Baz durumlarda rk bir beyaz bile, siyahlarn atletik ve iyi mzisyen oldukla-rn kabul edebilir. Ancak olumlu grnen bu nitelemeler bile siyahlar spor vemzikten baflka bir fley bilmezler gibi bir balamda kullanlnca olumsuzlaflmak-tadr. Benzer bir biimde, gruplar nitelemek iin kullandmz sfatlar olumluiken, yafladmz olaylarla birlikte ayn sfatlar olumsuz anlamlar yklenebilmek-tedir. rnein, II. Dnya Savaflndan nce Almanlarn dzenli ve disiplinli olduk-larna inanlyordu. Ne var ki savafltan sonra bu ayn zellikler souk ve takntl ki-flilik zellikleri olarak grlmfl, yani olumsuz bir anlam kazanmfllardr (Brewerve Crano, 1994).

Dier yandan, insanlar yafladklar kltrde baz gruplara iliflkin kalpyarglarbiliyor olabilirler, ama bu, bu kalpyarglara inandklar anlamna gelmez. rnein,toplumda Romanlar hakkndaki kalpyarg halindeki pek ok zellii (pis, gn-lk yaflayan, alkolik, elenceyi seven, sesleri gzel, gzel dans eden vb.)biliyor olmamza ramen, kiflisel olarak bunlara inanmyor olmamz mmkndr.Ksacas, kalpyarg ve nyarglarn her zaman el ele gitmesi gerekmez. Ayrca, n-yarg ve kalpyarglarn el ele gittii durumlarda bile, nyargl olduumuz tmgruplara karfl ayn kalpyarglara sahip deiliz. A.B.D. ve Avrupada siyahlara veYahudilere ynelik olduka gl nyarglar olduu bilinmektedir. Ancak bu ikigrup hakkndaki kalpyarglar farkldr. Siyahlar tembel, fazla zeki olmayan ve at-letizmde iyi insanlar olarak grlrken,Yahudiler ticari zekaya sahip, para dflk-n vb. grlmektedirler. zetle, sosyal gruplara nyargl bir tutum beslendiinde,genellikle buna olumsuz kalpyarglarn da efllik ettii bilinen bir gerektir (Taylor,Peplau ve Sears, 2000).

Toplumumuzda polislik mesleine iliflkin kalpyarglar nelerdir ? Sizce bu kalpyarglar

neden ortaya kt, tartflnz.

AYRIMCILIKnyargl tutumlar ve zellikle nyargnn sonucu olan ayrmclk, sadece sosyalpsikologlarn ilgilendii bir alan deildir. Sosyal bir problem olarak grlen ayrm-clk konusunda psikologlar kadar sosyologlar, siyaset bilimcileri ve sosyal felsefe-ciler de alflmalar yapmaktadrlar. Bu disiplinler aras alanda, sosyal psikoloji, da-ha ok sosyal kategorileri temsil eden kifliler arasnda sergilenen ayrmc davranfl-lara odaklanmaktadr (Brewer ve Crano, 1994).

183nite 12 - nyarg

SIRA S ZDE

Ayrmclk: Bir kifliye sadecegrup yeliinden dolayolumsuz (bazen olumlu)davranfl gsterilmesidir.


6/20

Tm dier tutumlar gibi, nyarglar da davranfllar ynlendirir. Ayrmclk, n-yargnn davranfla dnflmfl halidir. Daha kapsaml tanmlamak gerekirse, ay-rmclk, belirli bir grubun yelerine, sadece o grubun yesi olduklar iin olumsuz(bazen de olumlu) davranfllar gsterilmesidir (Feldman, 1998, s. 83).

Allport, nyargdan en u ayrmc davranfla doru trmanan befl basamak ayrtetmifltir (bkz. Bilgin, 1994; Harlak, 2000) :

- Karfl olmay ifade etme: Kifliler, nyarg konusunda kendisi gibi dflnendierleriyle konuflur, antipatisini, dflmanca duygularn ifade eder. Bu n-yarg dzeyidir, dierinin szel olarak dfllanmasn ierir.

- Uzak durma: Eer nyarg daha youn ise, birey hofllanmad ya da nyar-gl olduu kifli ve gruplarla bir arada olmaktan kanr.

- Ayrmclk: Kifli, nyargl olduu gruplarn ifl, konut, eitim, salk gibi hiz-metlerden yararlanmasna, politik haklarn kullanmasna karfldr. Bu du-rum daha nce Gney Afrikada olduu gibi kurumsallaflabilir.

- Fiziksel Saldr: nyargl olunan gruba ynelik fliddet ya da fliddet saylabi-lecek saldrlar olabilir. rnein aznlk durumunda olanlara saldrma. Beyaz-larn oturduu semtte aznlk konumundaki siyahlara saldrlmas, herkesinyerlisi olduu flehirde X flehrinden gelen ve aznlk olanlara saldrlmas vb.Bu dzey hedef kiflilerin hem flahsna hem de malna ynelik fliddeti ierir.

- Yok etme: Bu, yok etme dzeyidir. Lin olaylarn, katliam ve toplu kym(jenosid) ierir. Almanyada II. Dnya Savaflnda yaplan Yahudi soykrm,Srp-Boflnak savaflnda yaplan Srebrenitsa katliam gibi olaylar rnek olarakverilebilir.

Ayrmclkla ilgili nemli noktalardan biri, ayrmc davranfllara kimlerin hedefolduudur. ou durumda aznlk konumundaki gruplara karfl ayrmc davranfl-lar sergilenmektedir.Aznlk, sadece sayca azlk anlamna gelmemektedir. Hattabazen sayca ounlukta olsalar bile, kimi gruplar hala aznlk statsnde olabilir-ler. Sosyal psikolojik bakfl asndan, yelerinin kendi yaflamlar zerinde baskngrubun yelerinden daha az gc, kontrol ve etkisi olan gruplara, aznlk grubuad verilmektedir (Feldman, 1998; s. 83). Bu tanm flnda, erkek egemen top-lumlarda, sayca toplumun yarsn bile olufltursalar, kadnlar bir aznlk grubu ola-rak grmek mmkndr.

Gerekte, insanolu iin her sosyal grup ya da kategorinin, ayrmcln hedefiolmas mmkndr. Ancak, insanlk tarihinde uzun dnemler boyunca srekli ay-rmc davranfllara maruz kalan belirli birtakm sosyal gruplar vardr: Bunlar, rk(beyaz rk dflnda kalanlar) ve cinsiyet (kadn) baflta olmak zere, yaflllar, homo-sekseller, fiziksel ve zihinsel engellilerdir (Hogg ve Vaughan, 1995).

Ayrmclkla ilgili dier nemli bir nokta, ayrmcln, nyargl tutumlarla olaniliflkisidir. Tutum nitesinden de hatrlanaca zere, tutumlar davranfl tahmin et-mede ok nemli bir role sahiptirler. Bu nitede de yine tutum ve davranfl arasn-daki iliflkinin nitelii sorgulanmaktadr; nyarg (tutum) ve ayrmclk (davranfl)arasndaki iliflki nedir? Dier tutumlar gibi, nyarglar da her zaman ak bir biim-de davranfla dnfltrlmeyebilirler. nk, bazen nyarglar davranfla dnfle-cek denli gl olmayabilirler. Bazen de yeterince gl nyarg varlna ramenayrmc davranfllarn gsterilecei grup fiziken var olmayabilir (Feldman, 1998).Hayatnda hi ngiliz grmemifl ama ngilizler hakknda gl nyarglar olan birTrk vatandaflnn bunu davranfla dnfltrme imkan bulmas ok zordur. oudurumda ise, yasalar, sosyal bask, intikam korkusu gibi nedenlerden dolay insan-

lar eflitli sosyal gruplara iliflkin nyarglarn dfla vuramazlar. Zaten, bugn ayrm-


Aznlk: yelerinin kendiyaflamlar zerinde, baskngrubun yelerinden daha azgc, kontrol ve etkisi olangruplara, aznlk grubu adverilir.


7/20

cla karfl yasalarn olduu ve bu konuda etkili sosyal normlar gelifltiren toplum-larda dinsel, etnik ya da rksal temeldeki kaba ayrmclk biimlerinin ok azaldbildirilmektedir. Ancak, elbette ki, bu, ayrmcln tamamen ortadan kalkt anla-mna gelmemektedir (Baron ve Byrne, 2000).

Yukarda nyargnn olduu durumlarda ayrmcln da grlp grlmediisz konusu edilmifltir. Peki, bu durumun tersi de sz konusu olabilir mi? Yani herayrmc davranfl gzlediimizde, o gruba karfl bir nyarg olduunu da iddia ede-bilir miyiz? Aslnda mantksal olarak, nyarg olmadan ayrmcln olabileceiniileri srmek zordur. Ancak nadir de olsa, baz durumlarda insanlar nyargl olma-dklar halde ayrmc davranfl sergileyebilirler. rnein, kendisi nyargl olmad- halde mflterilerinin nyargs olabileceini dflnerek, bir maaza sahibi, ma-azasna, toplumun yaygn olarak nyargl olduu bir grup yesini (bu kifli klt-re gre deiflebilir ; siyah, Uzak Doulu, fiziksel engelli ya da bir kadn olabilir)mdr olarak ifle almayabilir (Feldman, 1998). Sosyal normlar ya da kurallar belir-

li gruplara iliflkin nyargy besliyor ve hatta teflvik ediyorsa, byle bir ortamda bi-reyler nyargya sahip olmasalar da, normlara uymak ynnde sosyal bir bask his-sedeceklerinden ayrmclk yapabilirler. Nitekim A.B.D.de bir maden kasabasndayaplan arafltrma, sosyal bask yznden nyargsz ayrmcln da olabildiinigstermifltir. 1950lerin baflnda yaplan bu arafltrmada, sz konusu kasabada ya-flayan beyazlarn hi azmsanmayacak bir blm (yzde altmfl) maden ocanaindiklerinde siyahlarla konuflurken, alflma saatleri dflnda, yani kasabada iken si-yahlarla etkileflim kurmamaktaydlar. Kasabada siyahlara ynelik nyarg ve ay-rmclk bir norm olduu iin, beyaz maden iflileri salt bu norma karfl kamadk-lar iin kasabada olduklar saatlerde ayrmc davranfllar gstermekteydiler (Akt.Katbafl, 1999).

Baz Ayrmclk BiimleriModern toplumlarn ounda baflta rk, etnik kken ve cinsiyet olmak zere pekok sosyal grup ya da kategoriler temelinde gsterilen ayrmc davranfllar huku-ken yasaklanmfltr. stelik, bu toplumlarda sosyal bir norm olarak da bu tr dav-ranfllar hibir flekilde onaylanmamaktadr. Btn bunlara ramen, hala ayrmcl-n bittiini syleyecek durumda deiliz. Yukarda da deinildii zere, ak bir bi-imde gsterilen ayrmcla karfl duyarlln gelifltii toplumlarda bu kez daha in-ce ya da gizlenmifl (rtl) ama ak ayrmclk kadar kt etkileri olabilen ayrm-clk biimleri gzlenmektedir (Baron ve Byrne, 2000). Bunlardan burada ele al-nacak olanlaryardm etme isteksizlii, numunecilik ve tersine ayrmclktr.

Yardm Etme steksizliiToplumda baz gruplara, onlarn statlerini ykseltecek yardm yapmada duyulanisteksizlik, aktif ya da pasif olarak onlarn abalarn desteklememek, onlarn deza-vantajl konumlarn srdrmeleri anlamna gelmektedir. Byle bir strateji, rneinev sahiplerinin evlerini toplumdaki aznlklara vermemeleri, iflverenlerin kadn a-lflanlara doum ve sonrasnda yeterince esnek davranmamas ya da hkmetindoumla iliflkili olarak kadnlarn lehine yasal dzenleme yapmamas biimindekarflmza kabilir (Hogg ve Vaughan, 1995).

NumunecilikGerekten ok istediiniz bir ifle kabul edildiinizi ve dflndnzden daha iyi

bir cretle alflmaya baflladnz hayal edin. Belki baflta, flansl olduunuzu d-

185nite 12 - nyarg


8/20

flnp mutlu olabilirsiniz. Ama ya (bu arada siz bir engelli, bir kadn ya da sz ko-nusu toplumda baflka bir dezavantajl gruba ye olabilirsiniz) grnty kurtar-mak, yasak savmak niyetiyle ifle alndnz renirseniz ne olur? Burada szkonusu olan, baflka hibir nedenle deil sadece ve sadece bir gruba ya da sosyalkategoriye ait olma nedeniyle olumlu bir davranfln gereklefltirilmifl olmasdr. lkbakflta bu, bir sorun olarak alglanmayabilir. Ancak bu tr uygulamalar, genellik-le daha sonra yaplacak ayrmc davranfllar iin mazeret olarak kullanlmak zereyaplmaktadr. rnein yasal olarak belirtilen en az saydaki fiziksel engelliyi alanbir kurum, engelli kiflilere iyilik yapmfl gibi grnse de, sonuta yasal olarak be-lirtilenden daha fazla engelli almad elefltiri ya da sulamasn Ben onlara yete-rince iyilik yaptm aklamasyla bertaraf etmeye alflacaktr.

En genel biimiyle, numunecilik (tokenism), daha sonraki ayrmc davra-nfllar hakllafltrmak iin, nyargnn hedefi olan gruplara nemsiz ya da kkiyilikler yapmay ifade etmektedir (Baron ve Byrne, 2000; s. 216).

Toplumdaki dezavantajl gruplardan numune olarak az saydaki kifliyi see-rek, grece nemsiz ya da kk iyilik yapmak, nyargl kiflilerin banazlklarngizlemek iin iyi bir yoldur. Dier taraftan, nyargnn hedefi durumundaki grup-larn temsilcisi olarak seilmifl olan kiflilerin, kendi kiflisel zelliklerinden dolaydeil de, sadece o gruba aidiyetlerinden dolay seilmifl olmalar nedeniyle, kendi-lerine olan gven ve sayglarnda problem yafladklar bildirilmektedir (Baron veByrne, 2000; Hogg ve Vaughan, 1995).

Tersine Ayrmclk Tersine ayrmclkda, ilk bakflta olumlu gibi grnmesine ramen, dier bazayrmclk biimlerinde olduu gibi, kiflinin isel deerlerinin atflmasndan kay-naklanmaktadr. Kendilerinin nyargsz olduklarna inanmak isteyen insanlar, ay-rmc davranfllar konusunda duyarllafltka, bu tr davranfllardan kanmak iinazami aba gstermekte ve bazen de abartl bir biimde olumlu davranfllar gs-termektedirler (Brewer ve Crano, 1994). Bir retmenin, srf dezavantajl bir gru-bun yesi (rnein; fakir ya da fiziksel engelli ) olduu iin rencisine ykseknot vermesi, buna rnek olarak gsterilebilir. Uzun vadede bu davranfl, renci-nin kendi kapasitesini renememesi ve kendi hakkndaki beklentilerini yksektutmasna yol aabilir.

Genel olarak, tersine ayrmclk, bir gruba az da olsa nyargs olan birinin, ogrubun yesine, sadece o grubun yesi olduu iin dier insanlara gre daha iyidavranmasn ifade etmektedir (Baron ve Byrne, 2000; s.217).

Tersine ayrmclkla ilgili srarla vurgulanmas gereken bir nokta fludur: Tersine

ayrmclk ksa vadede kesinlikle yararl bir eylem biimidir. Tersine ayrmclktantr desteklenen gruplar dezavantajl konumlarn az da olsa iyilefltirebilirler vekendilerine gven kazanabilirler. Ancak uzun vadede, bu tr uygulamalar nyar-gnn hedefi olan insanlarda, yukardaki rnekte olduu gibi, gerekleflmesi zorbeklentilere yol aarak, hayal krkl yaratabilir. Bu durum, ksmen yilikten ma-raz doar szn dorular gibidir.

Bir taraftan bu toplumda yetiflen bir birey olarak belirli gruplara nyarg ile yaklaflyor

olabilirsiniz. Ancak mesleiniz gerei btn sosyal gruplara eflit mesafede durmanz, ay-

rmclk yapmamanz da gereklidir. Sizce bu ikisini baflarmak mmkn mdr? Tartflnz.


Numunecilik (tokenism):Daha sonraki ayrmcdavranfllar mazurgstermek zere, sosyal bir

gruptan az sayda kifliyenemsiz konularda olumludavranfl gstermektir.

Tersine Ayrmclk: Bir kifliyesadece grup yeliindendolay, dier kiflileredavrandndan dahaolumlu davranmaktr.

SIRA S ZDE


9/20

NYARGININ KKENLER

Sosyal BiliflSosyal bilifl alanndaki alflmalar, nyargnn kkenleri hakknda btnyle bilifl-sel olan aklamalar yapmaktadr. nyarg konusunda zellikle biliflsel ve algsalyanllklara (taraf tutmaya) odaklanan bu alflmalar, nyargl tutum ve ayrmcdavranfllarn temelindeki dflnce biimimizi irdelemektedir.

Aflada nyargl tutumlar daha iyi anlamamza yardm edecek, dflnce bi-imimizden kaynaklanan baz hatalar (biliflsel ve algsal yanllklar) incelenecek-tir; bunlar sosyal kategorizasyon, arttrma ilkesi, dflgrup homojenlii ve hayaliiliflkiselliktir.

Sosyal Kategorizasyon: Biz ve OnlarSosyal dnyay alglamadaki temel sre, sosyal kategorizasyondur. nsanlar ge-

nellikle sosyal dnyay iki farkl kategoriye blerler: biz ve onlar. Dier bir de-yiflle, sosyal kategorizasyon, dier insanlar ya igruba (kategorizasyonu yapannait olduu grup) ya da bir dflgruba (kategorizasyonu yapann ait olmad grup)ait olarak alglamaktr. Sosyal kategorizasyon pek ok boyutta gereklefltirilebilir.Bunlar arasnda en ok bilinenleri; cinsiyet, rk, milliyet, din, yafl, meslek ve gelirdurumudur.

Sosyal kategorizasyon nyarglarn oluflumundaki ilk basamaktr. Bu sre, n-yarglarn biliflsel temeli olan kalpyarglar oluflturulmasn iermektedir. Sosyal ka-tegorizasyon ve kalpyarglar arasnda bir flekilde bir iliflki olduu bilinmesine ra-men, kategorizasyonun kalpyarglara nasl yol at, ilk defa sosyal kimlik kuram-clar tarafndan ortaya konmufltur. Hem fiziksel hem de sosyal uyaranlar iin ge-

erli olan bu sre, burada sadece sosyal uyaranlar (yani, dier insanlar) iin elealnmaktadr.

Sosyal evreyi kategorilere ayrmann nesnel bir sre olduu sylenemez. Bi-reyin kendisini merkeze koyarak gereklefltirdii sosyal kategorizasyon sreci,gruplar kanlmaz olarak belirli kalpyarglarn iine sokmaktadr. Sosyal katego-rizasyonla iki grup aras mesafe bytlr; iki grubun yeleri birbirinden tamamenfarkl, ayn grubun yeleri ise benzer olarak alglanr. Sosyal psikolojinin terimle-riyle ifade etmek gerekirse, bir yandan kategoriler aras farkllaflma, dier yandankategori ii benzeflme abartlr. Bu algsal yanlla arttrma etkisiad verilmekte-dir. Kuflkusuz, aslnda ne iki kategori arasnda kesin bir farkllk, ne de ayn kate-goriden olanlar arasnda kesin benzerlik vardr (Bilgin, 1994; Hogg ve Vaughan,1995). Buna rnek olarak, Almanyadaki gmen Trklerin (aslnda tm gmen-lerin) durumu verilebilir. Almanyada yaflayan bir Afyonlu kendini bir orumluyaTrkiyedekinden daha benzer alglar; biz Trkler denilen bir igrup yaratlarak,grup iine konanlar birbiriyle neredeyse zdefllefltirilir. En kk bir benzerlik (r-nein; sosis deil sucuk sevme, ay ayn biimde hazrlama, kasket giyme vb.) bi-le bir yaklaflma nedeni olur. Buna karfllk, dierleri (Almanlar) bir dflgrup olaraknitelendirilir ve igrupla (Trkler) farkllklar bytlr ve benzerlikler silinir. Bu-rada en kk bir farkllk (rnein; birinin sosis, dierinin sucuk yemesi) uzaklafl-ma nedeni olur (Bilgin, 1994).

187nite 12 - nyarg

Sosyal Kategorizasyon:

Bireyleri bir kriter (yafl,cinsiyet, meslek, milliyet,din vb) temelindekategorilere ayrmak vebiz ve onlar ayrmyaratmaktr.

Arttrma Etkisi: Sosyalkategorizasyon srecinde,kategori ii benzerlikleri vekategoriler aras farkllklarabartl alglama eilimidir.


10/20

Dflgrup HomojenliiKategorizasyonun kategori yeleri arasnda benzerlik algsna yol atna yukar-da deinilmiflti. Genel olarak, dflgruplar igruplardan daha homojen, yani birbir-lerine daha benzer olarak alglanmaktadr. Bir sosyal gruba karfl gl nyargsolan kifliler flu trden bir cmleyi ok sk kullanrlar: Bunlarn hepsi ayndr. Ki-flinin kendi ait olduu gruplar dflndaki gruplar daha homojen olarak alglamaeilimi, dflgrup homojenlik yanlgs olarak bilinmektedir (Baron ve Byrne,2000, s. 231). Burada sz konusu olan, belirli zellikleri tm grup yelerine pay-lafltrmaktr. Dflgruplar igruba kyasla daha az deiflken ve daha az karmaflk al-glanmaktadr. Bu algsal dzeyde dflgrubun olumsuzlanmas demektir. Bunun ak-si olan durumda ise, kifli kendi grubunun yelerini dier gruplara gre daha fark-llaflmfl yani daha heterojen olarak alglama eilimindedir. grup yeleri dahakarmaflk ve birbirinden farkl zelliklere sahip olduklar iin bir kalpyarg iinesokulamaz.

Bu yanlgnn (yanlln) varl deiflik balamlarda gzlenebilir. rnein, ki-fliler kendilerinden gen ya da yafll olanlar, kendi yafl grubundaki kiflilere oranlakiflilik zellikleri asndan birbirlerine daha benzer bulmaktadrlar. Hatta bir ni-versitenin rencileri dier niversitenin rencilerini daha benzer olarak alglaya-bilmektedir. En rahatsz edici yanlln, yzlerin rklara gre tannp tannmamas-nn snand durumlar olduu ifade edilmektedir. Bir rka mensup kifliler, kendigruplarndaki yabanc yzleri, baflka rktan bir gruptaki yabanc yzlere kyasla da-ha kesin bir flekilde tanyabilmektedirler (Baron ve Byrne, 2000).

Hayali liflkiselliknyargya giden yolun ilk adm olarak sosyal kategorizasyon, yukarda grld-

gibi insanlar gruplara blme, gruplar arasnda farkllk yaratma ve dflgrup ye-lerini aynlafltrma srecidir. Bu srecin bir baflka sonucu, hayali iliflkisellikadverilen olgudur. Hayali iliflkisellik, gzlemcilerin, gerekte aralarnda iliflki bulun-mayan iki olay arasnda bir iliflki alglamas veya iki olay arasndaki iliflki dzeyiniabartmas olarak tanmlanmfltr (Hortasu, 1998; s.241). Gruplar aras iliflkiler szkonusu olduunda, bir grup ile onun az grlen bir zellie sahip yesi arasndabir iliflki, hayali bir iliflkidir. rnein spor alannda siyah atletler grdmz iin,siyahlardaki iyi atlet orannn yksek olduunu dflnmeye eilimliyizdir. Ya dasesi gzel olan, iyi flark syleyen birka Roman tanmamz nedeniyle Romanlarnhemen hepsinin ayn zellii tafldn dflnmeye eilimliyizdir. Hele bir sosyalkategorinin yesi olumsuz bir davranfl gstermiflse, o davranfl tm sosyal kate-goriye genellemeye hazr gibiyizdir. Bir meslek grubunun yesi olumsuz bir dav-

ranfl sergilediinde, bu davranfl o meslek kategorisinin zelliiymifl gibi algla-maktayz (Brewer ve Crano, 1994).

Katbafl (1999), hayali iliflkisellik olgusuna Trklerin Avrupadaki alglanflbiimini rnek olarak vermektedir. Bulunduklar lkede aznlk bir grup olarak ya-flamlarn srdren Trklerin arasndan su iflleyen genlerin kmas, Trklerintm bir millet olarak saldrgan, uyumsuz ve birlikte yaflanmas zor insanlar olaraketiketlenmesine yol aabilmektedir. Dier bir deyiflle, bu zellikler ve Trk olmakarasnda zayf olan bir iliflki ya da hi olmayan bir iliflki kurulmufl olmaktadr.

Trkiyede polisin kitleye iliflkin davranfllarn, yukarda verilen dflgrup homojenlii ya-

nlgs balamnda tartflnz.


Dflgrup HomojenlikYanlgs: Dflgrup yelerininbirbirlerine, igrupyelerinin benzediindendaha fazla benzediineiliflkin bir algsal yanlgdr.

Hayali liflkisellik: ki olayarasnda gerekte olmayanbir iliflki alglamak ya da varolan ok az dzeydeki iliflkiyiabartmaktr.

SIRA S ZDE


11/20

Kiflilik ve Toplumsal EtmenlerSon yllarda, gruplar aras iliflkileri anlamada nyargnn biliflsel temelleri konusun-

daki arafltrmalara ok arlk verildii bildirilmektedir. Ancak, nyarglar sosyalgrup ya da kategori yelerine iliflkin duygular da ierdii iin salt biliflsel aklamayetersiz kalmaktadr. Ayrca, nyarglarn dile getirilmesinde grlen byk birey-sel farkllklarn da, sadece biliflsel etmenlerle aklanamayaca ileri srlmektedir(Brewer ve Crano, 1994). Bu nedenle, nyarglarn kkenini bireysel dzeyde, kifli-lik ve sosyalleflme ile aklayan dier kuramlar da incelemek yararl olacaktr.

Sosyal renmeBelli sosyal gruplara nyarg hissederek ve onlara ayrmc davranmak zere do-muyoruz. Bunlar ailemizden, arkadafllarmzdan, kitle iletiflim aralarndan ve bizisaran sosyal evreden reniyoruz. Sosyalleflme, ocuklarn sosyal evrelerinde-ki yerleflik sosyal normlar renme srecidir.

Sosyal renme yaklaflmn benimseyen kuramclar, nyarg ve kalpyarglardier tutum, inan ve deerlerle ayn yoldan rendiimizi belirtmektedirler. Ya-ni, nyarg ve kalpyarglar da sosyal renme mekanizmalarndan biri araclylarenilmektedir: Dierlerini taklit etme yoluyla, olumlu pekifltirme (nyarg ya dakalpyarglar dfla vurulduunda dllendirilmek) yoluyla ve dierlerini gzlemekyoluyla. Ya da ok basit biimde evremizdeki belirli gruplar ile yoksulluk, sulu-luk, kirlilik gibi olumsuz zellikler arasnda ba kurmay reniyoruz (Taylor, Pep-lau ve Sears, 2000).

eflitli sosyal gruplara iliflkin nyarg ve kalpyarglar, ok kk yafllardan iti-baren renilmektedir. rnein, A.B.D.de yaplan bir arafltrmada, -drt yafln-daki ocuklarn Afrikal Amerikallar (siyahlar) ve beyaz Amerikallar ayrt edebil-

dikleri ve hatta gruplar arasndan, dier gruplara karfl kendi gruplarn tercih ettik-leri gsterilmifltir (akt. Feldman, 1998). Kk yafllardaki deneyimlerin nemli ol-duu, nk daha sonra, rnein rksal nyargnn ergenlik anda iyice yerleflti-i ve bunu deifltirmenin ok daha zor olduu ifade edilmektedir. Ancak bu, da-ha sonraki yaflantlarn nyarglar zerinde hi etkisi olmad anlamna gelmez.Bir yandan, baz gruplara karfl nyarglarn bireyin mr boyunca devam ettiineiliflkin kantlar mevcutken, dier yandan ocuklukta edinilen nyarglarn dahasonra azaldn gsteren arafltrma sonular da vardr. rnein yine A.B.Dde ya-plan bir alflmada, gneyde doup byyen bireylerin daha sonra kuzeye yerle-flince, mr boyu gneyde yaflayan insanlara gre siyahlara ynelik nyarglarnnazald bulunmufltur (Tarihsel olarak A.B.D.nin gneyinde siyahlara ynelik n-yarg ve ayrmclk her zaman kuzeye gre daha gl olmufltur). Yine de, iindeyaflanlan blge, anne ve babann eitim durumu ve din gibi sosyal evreye ait et-menlerin, yetiflkinlik yllarndaki meslek ve oturulan blge gibi kimi etmenlerdendaha etkili olduu bildirilmektedir (akt. Taylor, Peplau ve Sears, 2000).

Kuflkusuz, bir kltrde ocuklarn belirli tutum, deer, inan ve davranfllar na-sl rendikleri kadar ne rendikleri de nem taflmaktadr. Normlar doal olarak,bir kltrden dierine, hatta bir lke iinde bir blgeden dierine farkllklar gs-termektedir. Eer birey, srekli nyargl tutum ve ayrmc davranfllar meflru g-ren ve hatta teflvik eden bir kltrde yaflyorsa, baflka bir sosyal ortama girmedik-e ve farkl normlarla karfllaflmad srece nyargl tutumlarn ve buna baldavranfllarn da deifltiremeyecektir. nyargnn ve ayrmcln bu denli meflrugrld toplumlarda, baz ayrmclk biimleri o kadar kurumsallaflmfl olabilir

189nite 12 - nyarg

Sosyalleflme: ocuklarnsosyal evrelerindeki yerleflik

sosyal normlar renmesrecidir.


12/20

Sosyal Psikoloj i

ki, ocuklara bunlar aktif bir biimde retmek gerekmez, bunlar kendiliindenisellefltirilebilir. rnein, eer ocuk, saygn olarak alglanan meslekleri daha okerkeklerin yapt ve el emeine dayal ve daha deersiz iflleri daha ok kadnla-rn yapt bir toplumda yaflyorsa, ister istemez cinsiyeti nyarglar renecektir.stelik, bunlar, ocuklara Kadnlar daha afla bir cinstir denilmeksizin, toplum-da kadnlara karfl herhangi bir yasa ya da kadnlarn istedii mesleklere girmesiniengelleyen gzle grlr bir engel olmakszn renilecektir (Aronson, Wilson veAkert, 1999). nyargl tutum ve ayrmc davranfllarn norm haline geldii byletoplumlarda, geleneklere bal olan kiflilerin, olmayanlara gre daha gl nyar-glara sahip olduu ifade edilmektedir (Brewer ve Crano, 1994).

eflitli gruplara ynelik kltrel olarak paylafllan kalpyarglar ve nyarglar ai-leler, arkadafl gruplar ve okullar dflnda, kitle iletiflim aralar araclyla da aktarl-maktadr. Sosyal psikologlar, zellikle etnik ve cinsiyet gruplarnn kitaplarda, gaze-telerde, televizyon programlar ve filmlerde nasl ele alnd ile ilgilenmekte ve kit-

le iletiflim aralarnn sosyal kalpyarglar nasl flekillendirdiini incelemektedirler.rnein, A.B.D.de yaplan alflmalarda, televizyon programlarnda ve reklam-

larda kadnn temsil edilifl biiminin, toplumda cinsiyete iliflkin var olan kalpyar-glar ve beklentileri destekledii gsterilmifltir. Kitaplarda, gazete hikayelerinde vetelevizyon programlarnda erkekler ok eflitli faaliyetlerde ve ortamlarda bulunur-ken, kadn sadece ailedeki grevleri ve evle ilgili ifllerde gsterilmifltir. Benzer bi-imde, televizyon reklamlarnda erkekler, ou zaman uzman ya da hikayeyi an-latan kifli olurken, kadnlara her zaman rnn kullancs ya da tketici olarak rolverilmifltir (Brewer ve Crano, 1994).

Engellenme-Saldrganlk Kuram ve Gnah Keisi Anlayflnyargy, bireyin bilindflndaki belirli dinamiklerin bir sonucu olarak gren veanaliz eden kuramlara psikodinamik kuramlardenir. Bu kuramlardan biri en-gellenme-saldrganlk kuram ve gnah keisi anlayfldr.

Saldrganlk nitesinde grld zere, bir grup psikolog (Dollard, J., Doob,L., Miller, N., Mowrer, O. ve Sears, R., 1970), tarafndan ortaya atlan engellenme-saldrganlk kuram, saldrgan davranfln daima engellenme (engellenme, ortayakan bir ihtiyac doyurmak zere gereklefltirilecek amaca ynelik davranflndflsal etmenler tarafndan bloke edilmesidir) sonucu ortaya ktn iddia etmek-tedir. Kurama gre, kiflinin amaca ynelik faaliyet gstermesi, amaca ulaflmak iinbir psiflik enerji yaratr. Amaca ulaflldnda ise bu enerji boflalr ve bireyarnmaduygusu, yani psikolojik bir rahatlama yaflar. Ama eer kifli bir flekilde amacaulaflmaktan alkonmuflsa, bu psiflik enerji boflaltlamadan kalr ve bireyi rahatsz

eder. Dier bir deyiflle, engellenme sonucu saldrganlk drts hareket geer. Ki-flinin rahatlamas iin, artk saldrganlk drtsne bal olan psiflik enerjinin birbiimde bir yere boflaltlmas gereklidir. Bu durumda arnmay salayacak tek yol,engellenme kaynana yneltilecek saldrganlktr. Kifli ou zaman eflitli neden-ler yznden engellenmeyi yaratan hedefe saldrganln yneltemez, bunun ye-rine saldrganln gsterecek baflka hedefler bulur. Sonuta farkl bir hedefe deolsa saldrganlk drts boflaltlmfl olur. Burada sz konusu olan saldrganlnyer deifltirmesidir.

Bu kuramn nyargyla iliflkili olarak ortaya kan saldrganl aklamada kul-lanlacak asl kavram da saldrganln yer deifltirmesidir. Yer deifltirme tepkisi-ne gnlk yaflamda sk sk rastlanmaktadr. Anne ya da babasna kzan bir gencin

onlara bir fley diyemedii iin kapy hzla arpmas, patronuyla kavga eden bir

190

Psikodinamik Kuramlar:nyargy, bireyinbilindflndaki belirlidinamiklerin bir sonucuolarak gren ve analiz edenkuramlardr.

Arnma: Uyarlmfl (hareketegemifl) psiflik enerjininharcanmas ve sistemintekrar psikolojik denge

durumuna dnmesidir.

Yer DeifltirmiflSaldrganlk: Engellenmesonucu ortaya kansaldrganlk drtsnn,gerek hedefineynelemedii zamanalternatif bir hedefeynelmesidir.


13/20

adamn eve gelip ocuklarna kzp barmas, ender yaflanlan olaylar deildir. o-u kez engellenmeyi yaratan kaynak saldrganln gsterilmesi iin uygun deil-dir. rnein Trkiyede birey, brokratik nedenlerden dolay bir engellenme yafla-dn dflnrse, brokrasi gibi belirsiz bir hedefe saldrganln yneltemeye-cektir. Benzer olarak, ekonomik kriz zamannda iflssiz kalan kifli, yaflad engel-lenmenin sorumlusu olarak ekonomik sistemi grrse, yine saldrganln ynel-tecek bir hedef olmayacaktr.. Ya da bazen yukardaki patron rneinde olduu gi-bi, engellenme kayna gl biri ya da anne-baba rneinde olduu gibi sevilenbiri olabilir. Bu durumlarda hedef belirgin olsa bile, bu kez de misilleme veya ce-zalandrlma korkusu ya da sululuk duygusu yznden saldrganlk gsterileme-yecektir. Yukarda da belirtildii gibi, saldrganlk, engellenmeyi yaratan kaynaayneltilemiyorsa, yaplacak tek fley, saldrganl baflka bir hedefe yneltmektir.Bu, kifli ya da eflya olabilir. Yeni hedef herhangi bir misilleme korkusu duyulma-dan saldrlacak, yani grece gsz bir ve meflru bir hedef olmaldr. Dier bir de-

yiflle saldrganln yneltilecei bir gnah keisibulunmaldr.Bu kuram, Almanyada 1920 ve 30larda giderek artan Yahudi aleyhtarlnn

nasl ortaya ktn aklamada kullanlmaktadr. Buna gre, Almanya BirinciDnya Savaflndan ar bir yenilgiyle kmfl ve savafl sonras ekonomik kriz yafla-maya bafllamfltr. Ekonomik krizin nedeni olarak ittifak devletleriyle yaplan anlafl-ma grlmflse de, bu hedef ok gl olduundan gnah keisi olarak Yahudi-lere tepki gsterilmeye bafllanmfltr. Benzer flekilde, bir arfliv arafltrmasnn sonu-larna gre, A.B.D.nin gneyinde pamuk fiyatlar dfltnde siyahlara karfl lingiriflimlerinde bir artfl olduu bildirilmektedir. Ekonomik glklerden bunalanfakir beyazlarn, gnah keisi olarak siyahlar setii ve saldrd ifade edilmekte-dir (Hogg ve Vaughan, 1995).

nyargyla iliflkili saldrganl makul bir biimde aklyor grnmesine ra-men, bu kuram pek ok adan elefltirilmektedir. ncelikle, kuramn ne srdgibi engellenmenin her zaman saldrganla yol amad gsterilmifltir. Dier yan-dan, yer deifltirmifl saldrganln her zaman engellenmeyi giderdii de pek akdeildir. rnein, Gneyli fakir beyazlarn Siyahlar hor grerek kendi yaflam stan-dartlarn ykseltemeyecekleri aflikardr. Byle dflnlnce, saldrganln baflar-l bir flekilde boflaltlmasndan sz edilemez. Ayrca neden bir grubun gnah kei-si seilip baflka bir grubun seilmedii de pek ak deildir (bkz. Harlak, 2000).

Otoriteryen Kiflilik Kuram1945te Avrupa Nazilerden kurtulduktan sonra Yahudilere yaplanlarn ayrntlargn flna kmfl ve byle bir vahfleti yalnzca kiflilik bozukluu olan insanlarn

yapabilecei dflnlmflt. Byle bir ortamda bir grup psikolog, nyargy ak-lamak zere otoriteryen kiflilik kuramn ortaya atmfllardr.

Her ikisi de psikodinamik birer kuram olmasna ramen engellenme-saldrgan-lk kuram ve otoriteryen kiflilik kuram birbirinden farkldr. Engellenme-saldr-ganlk kuramna gre, her insann engellenme sonucu saldrganlk drtsn his-setmesi ve bu drty bir gnah keisine yneltmesi mmkndr. Yani bu bazkiflilerde olan, baz kiflilerde olmayan bir kiflilik zellii deildir. Otoriteryen kifli-lik kuramna gre ise, sadece nyargl kiflilii olanlar nyargl olabilirler ve buyzden saldrgan davranfl gsterebilirler.

Otoriteryen kiflilik kuramnda, nyargl tutum ve ayrmc davranfllar, kklerikifliliin derinlerinde olan bir eilim olarak grlmektedir. Bu grfle gre, ilk o-

cukluk yllarnda zellikle babann otorite olduu aile ortamnda, ocuun zellik-

191nite 12 - nyarg

Gnah Keisi: Engellenme-saldrganlk kurambalamnda, eflitlinedenlerle gerek hedefineynelemeyen saldrganlngsterildii grece zayf birdflgruptur.

Otoriteryen Kiflilik Kuram,nyargl tutum ve ayrmcdavranfllar, kkleri kifliliinderinlerinde olan bir eilim

olarak grmektedir.


14/20

le karflt fikirlerini sylemesine izin verilmemesi, sevilmeme ve hor grlme gibibenlik deerini zedeleyen yaflantlar, kiflinin kendini deersiz grmesine yol aa-bilir. nsan, kendini deersiz grerek yaflayamaca iin savunma mekanizmaskullanarak bu duyguyu bastrr. Ayrca yanstma ad verilen mekanizma aracly-la da kendine iliflkin hor grme, nefret ve dflmanlk duygularn baflkalarna y-neltir. Bu baflkalar, genellikle toplumun hor grd ve saldrganlk gstermeninmeflru sayld dfl gruplardr. Bylece bu kuramda, nyargl tutum ve ayrmcdavranfllar, kiflinin zedelenen benliini tamir etme ihtiyacn karfllayan srelerolarak ele alnmaktadr (akt. Katbafl, 1999).

Antidemokratik olarak grlen otoriteryen kiflilii saptamak iin arafltrmaclar,nce bu kiflilerdeki Yahudi karfltlnn derecesini lmfller, ve daha sonra dieraznlk gruplarna ynelik nyarglarn ve kendi gruplarna ynelik etnosentrik tu-tumlarnn olup olmadn arafltrmfllardr. Otoriteryen kiflilerin sadece bir aznlkgrubuna deil, tm aznlklara gl nyarglar olan, banaz kifliler olduu ortaya

kmfltr (Hogg ve Vaughan, 1995). Arafltrmaclar bundan sonra belirli gruplaraynelik nyarglar hi sz konusu etmeksizin, kiflilerdeki otoriteryen ve faflist ei-limleri belirlemek zere bir F (Faflizm) lei gelifltirmifllerdir.

Otoriteryen kiflilik kuram, baflta otoriteryen kifliliin llmesi olmak zerepek ok adan elefltirilmifltir. Kuramn nyargnn ortaya kt sosyo-kltrel or-tam dikkate almad, nyargl tutumlarda zaman iinde grlen deiflimleri ak-layamad, kiflilik gibi bireysel dzeyde aklama yaplabilen bir kavramla, bykbir toplumsal grupta (rnein Almanlar) grlen nyargnn aklanmasnn zorolduu gibi noktalar, bunlardan birkadr (Bkz. Harlak, 2000).

Dogmatik Kiflilik KuramYukarda grld zere, otoriteryen kiflilik kuram, zellikle F leiyle yaplanarafltrmalarda, sa ya da faflist ideolojinin, kiflilerde oluflturduu kat dflnce tar-zna odaklanmfltr. Kuramda, sa grfll kiflilerin daha kat, daha nyargl ve de-iflime daha kapal olduklar ileri srlmfltr.

Daha sonra baflka arafltrmaclar bu tr kat dflnme tarznn sadece sa ide-olojik grfll kiflilere zg olmadn, ideolojik olarak solda yer alan kiflilerde deayn kat dflnme tarznn grlebileceini ne srmfllerdir. Bu bakfl asna g-re, sa ya da sol olsun ideolojiye deil, dflnce biiminin katlna vurgu yapl-mak gereklidir. Dier bir deyiflle, politik ideolojiden bamsz olarak baz kiflilerdegenelleflmifl bir hoflgrszln var olduunu iddia edilmekte ve buna kapal zi-hinlilikya da dogmatik kiflilikad verilmektedir. Yeni bilgi flnda inanlar de-ifltirmeye diren gsterme ve inanlarn doruluunu kantlamak iin otoriteye

baflvurmak dogmatik kiflilik zellikleri olarak saylmaktadr. Kapal zihinliliin sa-dece ideolojik sada yer alanlarda deil, solda da yer alanlarda olabilecei grflarafltrlmfltr. ngiliz Parlementosundan radikal (u) sosyalistler, lml sosyalistler,lml muhafazakarlar ve u muhafazakarlar temsilen yaplan konuflmalar, ierdiibiliflsel tarz asndan karfllafltrlmfllar ve iki u grfl (radikal sosyalistler ve u-taki muhafazakarlar) arasnda bir farkllk saptanmamfltr. Yani dogmatik kiflilikkuramnn iddia ettii gibi, hoflgrszlk anlamnda her iki utaki politik ideolo-jilere sahip kifliler birbirlerine benzemektedir (Akt. Harlak, 2000).

nyarglar aklamak iin gelifltirilmifl olan dogmatik kiflilik kuram da, otori-teryen kiflilik kuram gibi ok nemli olan bir noktadan elefltirilmektedir; bu yak-laflm da temelde grup dzeyinde aklanmas gereken nyarg konusunu bireysel

kiflilik eilimlerine indirgemifl, nyarglarn ortaya kmasnda sosyo-kltrel ev-renin ve grup normlarnn roln gz ard etmifltir (Hogg ve Vaughan, 1995).


Kapal Zihinlilik: Deiflimedirenli ve hoflgrsz birdflnme biimini ifadeetmektedir.

Biliflsel Tarz: Kiflilerinnesneler, kifliler ya dagruplarla ilgili dflnmebiimleridir.


15/20

nyargnn kkenlerine iliflkin yukarda verilenlerin dflnda da aklamalarmevcuttur. nyarg ve ayrmclk, gruplar aras iliflkilerin bir paras olduundan,gruplar aras iliflkilere ait kuramlar da nyarg ve ayrmcl anlamamza yardmedecektir. Gruplar aras iliflkiler konusu kendi baflna nemli ve kapsaml bir konuolduu iin bundan sonraki nitede ayrca ele alnmfltr. nyarglar, gruplara ilifl-kin tutumlar olduklar iin, bir gruplar aras olgudur. Dier yandan, kitle davranflda gruplar aras davranfln bir biimi olarak anlafllmaldr. Dolaysyla, nyarglar,gruplar aras davranfl ve kitle davranfl niteleri birbirini tamamlayan niteler ola-rak grlmeli ve birbirinin devam olarak okunmaldr.

Sizce Trk toplumunda kadnn dezavantajl stats ve kadna karfl yaplan ayrmclk, yu-

kardaki kuramlardan hangisiyle en iyi aklanabilir, neden? Tartflnz.

NYARGININ AZALTILMASI

nyargy aklamaya iliflkin farkl yaklaflmlar, doal olarak, nyarglarn nasl azal-tlacana ve yok edileceine iliflkin de farkl zm yollar nermektedirler. Kiflilikkuramlar asndan sorun, nyargl kiflilikler olduu iin, nyarglarn azaltlmasnyargl kifliliklerin deiflmesine baldr. Yukarda grld gibi nyargl kiflilik-ler, kiflinin zedelenen benliini tamir etme ifllevine sahipse, o zaman kiflinin bu ge-reksinimini ortadan kaldracak psikoterapiye ihtiyac olacaktr. Bu gereksinimin or-tadan kalkmasnn nyargy da yok edebilecei dflnlebilir. Dier yandan nyar-gl kifliliin sosyal renme sonucu gelifltii dflnlyorsa, bireyin farkl normlarolan bir evreye gemesi, farkl insanlar tanmas nyarglarn azaltmasna yardm-c olabilir. Engellenme-saldrganlk kuram asndan bakldnda, insanlarn engel-lenmemelerine alflmak ya da engellendiklerinde yaflayacaklar hayal krklnazaltmak iin beklentilerini dflrmek, ya da engellediklerinde saldrganlk drtle-rini zararsz bir biimde boflaltmann yollarn bulmak yararl olabilir.

Yukarda saylanlar dflnda baflka zm yollar da mevcuttur. Mantksal ola-rak, nyarglar azaltmaya alflan tm zm yollar gruplar arasndaki atflmala-r da azaltmaya hizmet edecektir. Bu nedenle, nyarglar azaltmak iin yaplmasgerekenler ayrntl bir biimde gruplar aras davranfl nitesinin (13.nite) sonun-da, gruplar aras iliflkilerin iyilefltirilmesi bafll altnda ele alnmfltr. Bunlar; pro-paganda ve eitim, gruplar aras temas, st dzey hedefler, iletiflim ve uzlaflmadr.

193nite 12 - nyarg

SIRA S ZDE


16/20

zet

nyargy tanmlamak

nyarg, milliyet, din, rk, etnik kken, cinsiyet vb.temelinde oluflturulmufl eflitli sosyal gruplara y-

nelik tutumlardr. Genellikle olumsuz olan nyarg,

herhangi bir sosyal grubun yesine, birtakm kiflilik

zelliklerinden ya da davranfl biimlerinden dolay

deil sadece ve sadece grup yeliinden dolay ge-

lifltirilmifl tutumlardr.

Kalpyargnn ne olduunu tanmlamak

Kalpyarg, bir gruba iliflkin pek ok kifli tarafndan

paylafllan inan ve yarglardr. ou zaman gere-

i yanstmayan kalpyarglar, sadece sz konusu

gruba yelik nedeniyle edinilmifl inan ya da d-

flncelerdir. Kalpyarglar, grup yeliinden dolay

bireyleri basitlefltirilmifl birtakm imgelere hapset-

meye yol amaktadr.

Ayrmcln ne olduunu tanmlamak

Ayrmclk, nyargl tutumlarn davranfla dnflt-

rlmesidir. Herhangi bir sosyal grup yesine, sade-

ce bu grup yeliinden dolay olumsuz bir davra-

nfl gstermeyi ifade etmektedir. Ayrmclk, belirli

grup yelerini szel olarak dfllama ile bafllayan ve

toplu katliam ya da etnik temizlie kadar giden ge-nifl bir davranfl yelpazesini iermektedir.

Ayrmclk biimlerinden bazlarn aklamak

Gnmzde pek ok toplumda ak ayrmclk bi-

imlerine hoflgr gsterilmemektedir. Dolaysyla,

bu tr toplumlarda ak ayrmclk artk grlme-

mekte, ancak daha rtk ayrmclk biimleri grl-

mektedir. Bunlar yardm etme isteksizlii, numune-

cilik ve tersine ayrmclktr. Yardm etme isteksizli-

i, toplumda dezavantajl konumda bulunan grup-

lara, dezavantajlarn gidermeleri iin herhangi bir

fley yapmamay ve onlarn abalarn destekleme-meyi iermektedir. Numunecilik, daha sonra gste-

rilecek ayrmc davranfllar mazur gstermek iin,

dezavantajl grup yelerinden az sayda kifliye

nemsiz ya da kk iyilikler yapmaktr. Son ola-

rak, tersine ayrmclk, bir sosyal grup yesine, ay-

rmclk yapma korkusuyla abartl bir biimde

olumlu davranmay ifade etmektedir.

nyargnn kkenlerindeki sosyal bilifl temelini

aklamak

nyargnn kkenlerinde sosyal evremizi nasl al-gladmz ve yorumladmz, ne tr bir dflnce

tarzna sahip olduumuz ok nemli bir rol oyna-

maktadr. Bu alana odaklanan sosyal bilifl alflma-

larnda, nyargy anlamamza yardmc olacak alg-

sal ve biliflsel yanllklar nemli bir yer tutmaktadr.

Bunlar sosyal kategorizasyon sonucu, iki grup ara-

snda biz ve onlar ayrmnn ortaya kmas, ka-

tegori ii benzerliin ve kategoriler aras farkn abar-

tlmas olarak karflmza kan arttrma etkisi, dflg-

rup yelerinin birbirlerine igrup yelerinden daha

benzer olduklarnn iddia edildii dflgrup homo-

jenlii yanlgs ve sosyal bir grupla az grlen bir

zellik arasnda olmayan ya da dflk dzeyde var

olan iliflkinin abartlmas olarak ifade edilen hayali

iliflkiselliktir.

nyargy kiflilik ve sosyal etmenler temelinde de-

erlendiren kuramlar aklamak

nyarg biliflsel etmenler dflnda, sosyal renme

kuram ve kiflilik dzeyinde gelifltirilen kuramlarla

aklanmaya alfllmaktadr. Sosyal renme kura-

mna gre, nyargl tutumlar dier tm tutumlar

gibi ailemizden, arkadafllarmzdan ve kitle iletiflim

aralarndan taklit ve gzlem yoluyla ya da bu tr

tutumlara sahip olduumuzdan tr dllendiril-

me yoluyla reniriz. Engellenme ve saldrganlk

kuramna gre, engellenme hissini yafladmzdaortaya kan saldrganlk drtsn asl kaynaa

yneltemediimizde, saldrganlk yer deifltirir, ya-

ni yeni bir hedefe ynelir. Bu yeni hedef, saldrgan-

lk gsterilmesinin meflru olduu, zayf bir gnah

keisidir. Gnah keileri, genellikle nyargl yak-

lafltmz dezavantajl gruplardr. Dier yandan oto-

riteryen kiflilik kuram, nyarg ve ayrmcl bir ki-

flilik bozukluu olarak grr ve bunu olumsuz o-

cukluk yaflantlaryla aklar. Otoriteryen kifliliin

faflizmde ortaya kt ileri srlr. Son olarak, dog-

matik kiflilik kuram, nyargdan, otoriteye boyuneen, yeniliklere ve deiflmeye kapal olan, hoflg-

rsz bir biliflsel tarzn sorumlu olduunu ve bu-

nun sadece sa deil sol ideolojilerde de grlebi-

leceini iddia etmektedir.

nyargnn nasl azaltlacan saptamak.

nyargnn nasl ortaya ktn aklayan farkl ku-

ramlar olduu iin, nyargnn azaltlmasna iliflkin

de farkl yollar nerilmesi akla yakndr. Her bir ku-

ramn nerecei zgl zm yollar dflnda, hem

nyargy hem de gruplar aras atflmalar azaltmak

iin ne srlen zm yollar flunlardr: propagan-da ve eitim, gruplar aras temas, st dzey hedef-

ler, iletiflim ve uzlaflma.

Sosyal Psikoloj i194

1

A M A

2A M A

3A M A

4A M A

6A M A

7A M A

5A M A


17/20

Kendimizi Snayalm1. nyarg ile iliflkili olarak afladakilerden hangisidorudur?

a. nyarg bir davranfl biimidir.

b. nyarg bir inantr.

c. nyarg bir tutumdur.

d. nyarg biliflsel bir yapdr.

e. nyarg igdseldir.

2. Kalpyarg ile ilgili afladaki ifadelerden hangisidorudur?

a. Belirli bir grup hakknda hissettiimiz duygulardr.

b. Belirli bir grup hakkndaki dflnce ve inanlarmzdr.

c. Belirli bir kifli hakknda hissettiimiz duygulardr.

d. Belirli bir kifli hakkndaki dflnce ve inanlarmzdr.e. Bir kifli hakkndan edinilen bilgilerdir.

3. nyarg ve ayrmclkla ilgili olarak afladakilerdenhangisi dorudur?

a. nyarg daima ayrmc davranfllara yol aar.

b. Ayrmc davranfl gzleniyorsa, mutlaka nyarg da

mevcuttur.

c. nyarg ve ayrmclk arasnda herhangi bir iliflki

yoktur.

d. nyarg her zaman ayrmc davranfla dnflmeyebilir.

e. nyargnn kayna herzaman ayrmc davranfllardr.

4. Afladakilerden hangisi ayrmc bir davranfl deildir?a. Grme engelli birine, fiziksel bir engeli olmayan-

lardan daha iyi davranmak

b. Bir siyasi partinin seimler iin birka kadnn aday-

ln kabul etmesi

c. Bir iflverenin etnik kkeni nedeniyle bir kifliyi ifle

almamas.

d. Bir kurumun yeni doum yapmfl bir kadna st iz-

ni vermemesi

e. Bir iflyerinde iflverenin kadn ve erkek alflanlara

eflit maafl vermesi.

5. Afladakilerden hangisi hayali iliflkisellie bir rnektir?a. Dflgrubun yelerinin birbirine ok benzer olarak

alglamak

b. Sadece bir dflgrup yesinin sahip olduu bir zel-

likle dflgrubun tm arasnda bir iliflki olduunu

dflnmek

c. grubun yelerinin birbirinden ok farkl olarak

alglamak

d. grupla dflgrup arasndaki farkllklar abartl ola-

rak alglamake. grubun yelerinin birbirine ok benzer olarak

alglamak

6. Kimya snav ok kt geen Filiz, kald renci yur-duna dner ve oda arkadafln dinledii mzik yznden

elefltirir. Afladakilerden hangisi Filizin davranfln en iyi

aklar?

a. Otoriteryen kiflilik

b. Kapal zihinlilik

c. Yer deifltirmifl saldrganlk

d. Dogmatik kiflilik

e. Ayrmc davranfl

7. Afladakilerden hangisini otoriteryen kiflilii olan bi-rinden beklenmez?

a. dam cezasna karfl kmak

b. Kadnlarn yapt iflleri kmsemek

c. Yksek bir sosyal statye eriflmeyi istemekd. Polise saygl olmak

e. Askerlik mesleine zenmek

8. Dogmatik kiflilii olan biri iin afladakilerden hangisiyanlfltr?

a. Fikirlerinin doruluundan emin olmak iin otori-

te grd kiflilere danflma

b. Yeni fikirlere kapal olma

c. Fikirleri siyah ve beyaz gibi birbirinden tamamen

ayrma

d. Politik olarak sa fikirlere sahip olma

e. nanlarnn doruluunu kantlamak iin otorite-

ye baflvurmak.

9. Afladakilerden hangisi sosyal renme kuram ere-vesinde, nyargy azaltmak iin nerilen bir yol olamaz?

a. Psikoterapi ile bireyin bilindflndaki atflmalarn

zlmesi

b. Anne ve babalarn nyarglar iermeyen bir ev or-

tam yaratmalar

c. retmenlerin okulda farkl grup yelerine sayg-

y retmesi

d. ocuun yapt ayrmc davranfllar dllendir-memek

e. nyargnn zararl etkilerini anlatan ocuk prog-

ramlar yapmak

10. retmeninin Ayfleye fakir (dezavantajl bir gruptan)olduu iin zlp, fazladan not vermesine ne ad verilir?

a. Numunecilik

b. Hayali iliflkisellik

c. Tersine ayrmclk

d. Sosyal kategorizasyon

e. nyarg

nite 12 - nyarg 195


18/20

Yaflamn inden

Yakn zamanda yaflanan bir olay, yine Trkiyede kadnn

toplumsal statsn ve maruz kald fliddeti gzler n-ne sermektedir. Aflada bu olayla ilgili gazete haberi ve 8

mart Dnya Kadnlar Gn nedeniyle yine bu olay elefl-

tiren baflka bir gazete haberine yer verilmifltir.

Byle Tre Olmaz Olsun

Kuzeninin kocasndan bebei olan 22 yaflndaki Gl

Dnya Treni yol ortasnda vuran 2 erkek kardefli,

lmediini grnce kaldrld hastanede kurflun

yadrdlar. Bebeini evlatlk veren Trenin beyin

lm meydana geldi.

Bitliste, yasak aflk sonucu hamile kalnca stanbula kaan22 yaflndaki Gl Dnya Tren, kardeflleri tarafndan nce

yol ortasnda, lmeyince kaldrld Bakrky Devlet Has-

tanesinde ilk olaydan 13 saat sonra kurflun yamuruna

tutuldu. Kardeflleri firarda olduu halde, odasnda gven-

lik nlemi alnmayan Gl Dnya Trende beyin lm

meydana geldi. Gl Dnya Trenin 2 ay nce dnyaya

getirdii Umut adndaki erkek bebeini, bir yaknlarna

evlatlk verdii bildirildi. Bitlisin Mutki ilesine bal Erler

Kynde yaflayan Gl Dnya Tren, geen yl amcasnn

kznn kocas ile iliflkiye girince hamile kald. Baba fierif

Tren, durumu renince, Servet Tafltan kzn kuma

olarak almasn istedi. Tafl bu teklifi kabul etmeyerek s-

tanbula kat. Ailesi, 4 ay nce Gl Dnya Treni stan-

bulda yaflayan amcas Mehmet Trenin yanna gnder-

di... Mehmet Tren ve kardefli fierif Tren, polisin bilgisi

dahilinde, Gl Dnya Treni, Erler Kynde daha nce

grev yapmfl olan 60 yaflndaki emekli imam Alaattin Cey-

lana emanet etti.

lm Karar

Bitliste toplanan aile meclisi, tre gerei Gl Dnya T-

renin ldrlmesine karar verdi. Treni ldrme grevi

de 24 yaflndaki aabeyi rfan Tren ve 20 yaflndaki kar-

defli ferit Trene verildi. nceki gn saat 14.00 sralarn-da mam Alaattin Ceylann Kanaryadaki evine gelen rfan

Tren, kz kardeflini Bursaya teyzesine gtrp, orada

evlendireceklerini syledi. Tartflmadan sonra Gl Dnya

Tren, aabeyi ile gitmeyi kabul etti. Gl Dnya Tren,

antasn hazrlamaya bafllaynca, aabeyi rfan Trenin

anta almana gerek yok demesinden flphelenen Cey-

lan, otogara kadar gelmek istedi. Emekli imam Ceylan ve

kz kardefli Gl Dnya Tren ile yola kan rfan Tren,

bir ara, sigara alacan syleyerek bakkala girdi. Bu sra-

da, pusuya yatmfl olan Ferit Tren, ablasnn karflsna

kt. Ferit Tren saat 15.00 sralarnda, kamaya alflanGl Dnya Trene bir el atefl etti.....

Ziyareti Gibi

... rfan Tren ve ferit Tren, ziyareti olduklarn syleye-

rek girdikleri hastanede Gl Dnya Trene bir saldr da-

ha dzenlediler. Tren baflna isabet eden iki kurflunla ar

yaraland. Saldrganlar yaya olarak kat. Beyin lm mey-

dana gelen Gl Dnya Trenin yaflamndan umut kesildi.

Hrriyet, 27 fiubat 2004

Ortak Dilek: Tresiz Trkiye

Kadnlarn siyasal haklar ou Avrupa lkesinden nce

ald Trkiyede ayrmclk hala gl. Devlet Bakan Ak-

flit, ftihar edilecek noktada deiliz dedi.

8 Mart dnya Kadnlar Gn kutlanrken, kadn rgtleri,

sivil kurulufllar ve siyasiler ayn vurguyu yapt: Tre cina-

yetleri bitsin, ayrmclk sona erdirilsin.

Trk-fl Baflkan Kl, Tacizsiz, tre cinayetinden kurtul-

mufl bir Trkiye diliyorum dedi.

Kadna karfl ayrm rklktan daha tehlikeli

8 Mart Dnya kadnlar Gn, etkinlikler, cinsiyet ayrmnn

sona erdirilmesi, baflrts ve tre cinayetleriyele ilgiliydi...

AKPnin dzenledii panele katlan Erdoan, kadna karfl

ayrmcln rklktan daha tehlikeli ve ilkel olduunu sy-

ledi. Erdoan, Devlet ve kurumlar cinsiyet ayrmcl ya-

parsa, kadnlar ikinci snf grrse, kadn hukukunu ve

haklarn ilkel treler belirlemeye bafllar. Trkiyede bu ma-

alesef byledir. Bu yzden en nemli mesele eitim dedi.

Antalyada bir grup kadn, tre cinayetlerine tepki gster-di: Tre, namus diyerek, ceza indirimiyle teflvik ldr-

lyoruz. Hibir yerde can gvenliimiz yok. Bu yzden

bu yl kutlayacak 8 Martmz yok.

Etkin bir kadn rgt olan Uan Sprgenin Trkiyede

Kadn rgtleri Arafltrmasnn sonular, kadn rgt sa-

ysnn hzla arttn gsteriyor. flte arafltrmann sonular:

1973-1982 arasnda 10 olan rgt says, 1983-1992

arasnda 64e, 1993-2004 arasnda 197e ulaflt.

rgtler bir yandan saylarn arttrrken, bir yandan da

farkl illerde yaygnlaflt, faaliyetlerini eflitlendirdi.

rgtlerin yzde 54.7si stanbul, Ankara ve zmirde,

yzde 13.5i Mersin, Antalya ve Adanada, yzde 11.6s

Diyarbakr, Urfa, Batman ve Mardinde.

rgtl kadnlarn yzde 46s niversite, yzde 18.3

lise, yzde 4 ise ilkokul mezunu. Kadn rgtlerinde

alflanlar 36-49 yafl arasnda.

Kaynak: Radikal, 9 Mart 2004

Sosyal Psikoloj i196


19/20

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. c Yantnz yanlfl ise, nyarg konusunu tekrar

okuyunuz.

2. b Yantnz yanlfl ise, Kalpyarg konusunu tekrar

okuyunuz.

3. d Yantnz yanlfl ise, Ayrmclk konusunu tekrar

okuyunuz.

4. e Yantnz yanlfl ise, Ayrmclk ve Baz Ayrmclk

Biimleri konusunu tekrar okuyunuz.

5. b Yantnz yanlfl ise, Sosyal Bilifl konusunu tekrar

okuyunuz.

6. c Yantnz yanlfl ise, Engellenme-saldrganlk

Kuram ve Gnah Keisi Anlayfl konusunu tekrar

okuyunuz.

7. a Yantnz yanlfl ise, Otoriteryen Kiflilik Kuramkonusunu tekrar okuyunuz.

8. d Yantnz yanlfl ise, Dogmatik Kiflilik Kuram

konusunu tekrar okuyunuz.

9. a Yantnz yanlfl ise, nyargnn Azaltlmas


10. c Yantnz yanlfl ise, Baz Ayrmclk Biimleri


Yararlanlan ve BaflvuralabilecekKaynaklar

Aronson, E., Wilson, T. D. & Akert, R. M. (1999). Social

Psychology. Longman, New York.

Baron, R. A. & Byrne, D. (2000). Social Psychology.Allyn

and Bacon, London.

Bilgin, N. (1994). Sosyal Bilimlerin Kavflanda Kimlik

Sorunu. Ege Yaynclk, zmir.

Brewer, M. B. & Crano, W. D. (1994). Social Psychology.

West Publishing Company, NewYork.

Feldman, R. S. (1998). Social Psychology. Prentice hall,

New Jersey.

Harlak, H. (2000). nyarglar: Psikososyal Bir ncele-

me. Sistem Yaynclk, stanbul.

Hogg, M. A. & Vaughan, G. M. (1995). Social Psycho-logy: An Introduction. Prentice

Hall/Harvester Wheatsheaf, London.

Hortasu, N. (1998). Grup i ve Gruplar Aras Sre-

ler. mge Kitabevi, Ankara.

Katbafl, . (1999).Yeni nsan ve nsanlar. Evrim Ya-

ynevi, stanbul.

Taylor, S. E., Peplau, L. A. & Sears, D. O. (2000). Social

Psychology. Prentice Hall, New Jersey.

nite 12 - nyarg 197


20/20

Documents

SOSYAL PSİKOLOJİ unite12