SOVYET SOSYALST CUMHURYETLER BRL (SSCB), ORTA ASYA'DAK TRK DEVLET VE TOPLULUKLARI

SOVYET SOSYALST CUMHURYETLER BRL (SSCB), ORTA ASYA'DAK TRK DEVLET VE TOPLULUKLARIwww.tariheglencesi.com

1. arlk Rusyas'nn Ykl ve Bolevik htilali

1917 Martnda I. Dnya Sava'nn olumsuz etkileri arlk ynetimi zerinde kendisini gsterdi. Hayat artlarnn daha da arlamas, yolsuzluk ve vurgunlar toplumun her kesiminden insanlar arlk ynetimini devirmeye yneltti. Petersburg'da kadn iilerin balatt grev ksa srede yayld. Bu hareketi datmakla grevli askerlerin de katlmasyla bir devrime dnt. Zor durumda kalan ar II. Nikola tahttan ekildiini aklad. Duma (meclis) yeleri tarafndan kurulan geici hkmet yetkiyi devrald.

www.tariheglencesi.com nceleri geici hkmeti destekleyen Bolevikler, srgndeki lyi Vilademir Lenin'in Petersburg'a dnmesiyle geici hkmeti devirmeye karar verdiler. Geici hkmet ciddi bir muhalefetle kar karya kald. Sava devam ederken toplumun bar arzusu yaygnlam, ordudan kaanlarn says artmt. "Bar, toprak ve ekmek" vaat eden Boleviklere olan destek gittike artt. Bu gelimeler sonunda geici hkmet devrilerek Bolevikler ynetimi ele geirdi (Ekim 1917).

www.tariheglencesi.com Almanlarn byk toprak talepleri karsnda ounluk savaa devam etmeyi nerirken Lenin zaman kazanmak amacyla 3 Mart 1918'de Brest-Litovsk antlamasn imzalad. D glerin destekledii ar yanls Beyaz Ordu yeni ynetime kar saldrya geti. yl sren bu i sava Boleviklerin zaferi ile sonuland. www.tariheglencesi.com Ynetimde de eski Rus mparatorluu federasyona dntrld ve devlet 1 Ocak 1923'te Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii (SSCB) adn ald.www.tariheglencesi.com

www.tariheglencesi.com 1924'te Lenin'in lm ile iktidar mcadelesini kazanan Joseph Stalin, birinci be yllk kalknma plann uygulamaya koyarak(1928) Rusya'nn kendi z kaynaklaryla kalknmasn salamay amalad.

www.tariheglencesi.com

www.tariheglencesi.comTarm devrimini gerekletirmek iin kyllerin kk topraklarn makinelerle donatlm byk iftlikler eklinde birletirerek "kolektifletirme" politikas izledi. Tarmsal alandaki bu uygulamalar kyl tarafndan byk tepki ile karland. Zorunlu kollektifletirme srasnda izlenen sert politikalar drt milyon civarnda kylnn lmne ve tarmsal retimde de neden oldu.www.tariheglencesi.com Stalin dneminde toplum stnde byk bir bask kuruldu, muhalifler tasfiye edildi. Eitlik ilkesine dayanan resm ideolojiye ramen toplumda ve gelir dalmnda byk bir eitsizlik vard. ilerin hayat standardna karlk kyller sefalet iindeydi. Aydnlar (yazar, sanat vb.) ile komnist parti yneticileri birok hizmetten parasz faydalanabiliyordu. 1930'dan itibaren toplumun tm kesimleri iin eitim mecburi oldu. Bilim ve teknoloji alannda byk ilerleme kaydedildi. Bu alandaki gelimeler orduya da yansd. SSCB ordusu dnemin gl ordularndan biri hline geldi.

www.tariheglencesi.com2-Ruslarn Orta Asya'y stilas

Altn Orda Devleti'nin yklmasyla Kazan, Krm, Ejderhan, Kasm ve Sibir gibi hanlklar kurulmutu. Bu hanlklar nceleri Rus knezlerini zor durumda brakmt. Aralarnda birlik salayan Ruslar, Bat'nn asker tekniinden ve Trk hanlklarnn kendi i mcadelelerinden faydalanmasn bildiler. www.tariheglencesi.com

www.tariheglencesi.comXX. yzyln hemen banda arlk ynetiminin baskc idaresi Trklerden baka Rus olmayan dier milletleri de harekete geirmi ve 1905 htilali kmtr. htilalden sonra Trkler mill kltrlerini gelitirme imkn buldular. Bu srada Yusuf Akura ve smail Gaspral'nn almalarnn da etkisiyle 15 Austos 1905'te "Rusya Mslmanlar I. Kongresi" gayr resm olarak topland.

www.tariheglencesi.com Trkler 1916'da Mill stiklal Ayaklanmas'n balattlar.arlk ynetiminden sonra kurulan geici hkmet, tm halklarn kanun nnde eit olduunu ilan etti. Trkler, politik ve kltrel alandaki almalarn hzlandrd. 1-11 Mays 1917 tarihleri arasnda "Btn Rusya Mslmanlarnn I. Kurultay" topland. Bir sre sonra balayan Sovyet istilasna kar Trk toplumlar ayr ayr mcadele vermek zorunda kald.

www.tariheglencesi.com3-SSCB Ynetimindeki Trk Topluluklarnn Durumu

Geici hkmeti deviren Bolevik ynetimi, Orta Dou, Gney Kafkasya, ran yresinde etkili g olan ngilizlerin destekledii Trklerin ve dier milletlerin giritii bamszlk hareketlerine engel olmak iin onlara kendi kaderlerini tayin etme hakk tand. Bu karar Sovyet Rusya'nn o gnk artlarda zaman kazanmak iin uygulad bir oyalama politikasyd. lk olarak Tatar Trkleri, Ufa ehrinde 29 Kasm 1917'de "dil-Ural Devleti"ni; Kazaklar, 13 Aralkta "Ala Orda zerk Cumhuriyeti"ni yine ayn tarihlerde Hokand'da toplanan "IV. Mslmanlar Kongresi"nde de "zerk Trkistan Cumhuriyeti" ni kurdular.

www.tariheglencesi.comSovyetler Birlii'nin kurulduudnemdeki karklktan yararlanan Trkler, bulunduklar blgelerde bamsz devletler kurmaya balad. Bakurdistan Sovyet Cumhuriyeti, Harezm Halk Cumhuriyeti, Trkistan ve Krgz muhtar cumhuriyetleri bunlara rnek verilebilir. Bu gelimelerden rahatsz olan Sovyet ynetimi, 1920 ylnn sonlarna doru Trk devletleri zerinde dorudan hkimiyet kurmaya yneldi.

www.tariheglencesi.comarlk Rusyas dneminde igal edilen Trk; topraklarnda asimilasyon (Ruslatrma) politikas balatld. lk olarak Trkler Hristiyanlatrlarak asimile edilmeye alld. Bu blgede Rus okullar alarak Trklerin kltr ve dillerinin deitirilmesi hedeflendi. Trk ailelerinin Rus okullarna rabet etmemesi asimilasyon politikasn etkisiz hle getirdi.

www.tariheglencesi.comSSCB dneminde Trk illeri ele geirildikten sonra Rus harita ve kitaplarnda "Trkistan" isminin kullanm yasakland. Ardndan Trkistan be ayr cumhuriyete blnd. Trkler arasndaki birlik ve beraberliin bozulmas amacyla farkl lehelerin kullanlmas yaygnlatrld. zbek, Kazak, Krgz ve Trkmenlerin zorla Trkletirildikleri ileri srld. www.tariheglencesi.com Buna bal olarak da bu milletlerin dillerinden, kendilerine has tarihlerinden ve edebiyatlarndan! sistemli bir ekilde bahsedildi. Bylece Trkistan'daki Trk topluluklar ierisinde zbekilik, Kazaklk, Trkmencilik, Krgzclk gibi boy/asabiye duygular ortaya karlarak birlik! bozulmaya alld.

www.tariheglencesi.com Sovyetler, 10 ciltlik bir "Sovyet Birlii Tarihi" yazdrma karar ald. Eserde Rus olmayan milletlerin zel tarih geliimini aklayan blmlerine yer verilmedi. Edebiyatta mill ruhu konu alan eserler yasak edildi.

www.tariheglencesi.comSovyetler, bu Trk illerinde sistematik bir ekilde nce camii ve i mescitleri tahrip edip bunlara ait vakflarn mal ve mlklerini devletletirdi. Din adam yetitiren okul ve medreseleri kapatp ileri gelen Mslman din adamlarn hapis ve srgn ettiler. Geri kalan az saydaki camii ise ak olmakla birlikte ibadete kapalyd.

www.tariheglencesi.comEkonomik kalknmay salamak iddiasyla, yz binlerce Trk, ii sfatyla Azerbaycan ve Trkistan'dan alnp Sovyetlerin dier blgelerine yerletirilirken buralara Rus ve Rus olmayan baka milletleri yerletirdiler. Senelerce devam ettirilen bu g hareketinin maksad Rus olmayan milletleri bir potada kaynatrmak ve onlarn mill duygularn yok etmekti.

www.tariheglencesi.com Ruslar, Trkiye ile Trkistan'n kltrel balarn da koparmak! istediler. Bunun iin 1924'te Arap alfabesinden Latin alfabesine geerken 1928'de Trkiye'nin Latin alfabesini kabul etmesi zerine Trkler iin "Rus Kiril" harfleriyle kark bir Latin harf sistemine gei yaptlar.

www.tariheglencesi.com

Basmac Hareketi

Baskn yapan, hcum eden" manasna gelen basmac tabiri, arlk dneminde Ruslar tarafndan Trkmenistan, Bakurdistan ve Krm'da faaliyet gsteren kuvvetler iin kullanlmt.1918 yl banda Mill Hokand hkmetinin Ruslar tarafndan datlmas zerine Basmac Hareketi bir halk hareketine dnt.

www.tariheglencesi.comHokand ehrinde balayan bu hareket, ksa zamanda Fergana vadisine ve dier blgelere yayld. Basmac Hareketlerinin tek gayesi, Trkistan' Ruslardan kurtararak istiklaline kavuturmakt. Eyll 1919'da tekrar Trkistan (Fergana) hkmeti kuruldu. Bu blgede Ruslarla birlikte hareket eden Ermeniler, 180 Trk kyn atee verdi. Btn Trkistan' igal etmek isteyen Sovyet Rusya ve Basmaclar arasnda ok etin mcadeleler yaand.

www.tariheglencesi.com Enver Paa'nn 8 Kasm 1921'de Trkistan'a gelip Basmaclara katlmasyla mcadeleler daha da iddetlendi. 1922'de Sovyet Rusya'nn genel bir saldrya gemesi zerine "Basmac liderleri" birbirlerinden ayrlmak zorunda kaldlar. Enver Paa'nn Austos 1922'de ehit olmasyla Basmac Hareketleri devam etmesine ramen istenilen sonuca ulalamad. Bu mcadeleler 1931'e kadar srd ve bu tarihten sonra Ruslar, Basmac Hareketi'ne kesin olarak son verdiler. 5 Aralk 1936'da Bat Trkistan'da SSCB'ye bal Kazakistan, zbekistan, Krgzistan ve Trkmenistan cumhuriyetleri kuruldu. Bu cumhuriyetlerin mill bir asker gce sahip olma haklar kaldrld.

www.tariheglencesi.com II. Dnya Sava'ndan sonra Sovyet yneticileri, sava srasnda deiik Trk ve Mslman topluluklarn, dmanla ibirlii yapmakla suladlar. Bunun sonucunda Krm Trklerini ve Kafkasya'da yaayan Karaay, Balkar, Ahska (Meshet), een ve ngu Trklerini, Orta Asya ve Sibirya'ya srgn ettiler

www.tariheglencesi.com

www.tariheglencesi.comwww.tariheglencesi.comn Suya Bir BakKrfezdeki DalgBlues203349.17