Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1 z 27
nr 2 (2) listopad 2010
SŁOWO WSTĘPNE OD ZARZĄDU SUPP GDAŃSK
Drodzy Czytelnicy!
Oddajemy w Wasze ręce drugi już numer Biuletynu Studenckiej
Uniwersyteckiej Poradni Prawnej w Gdańsku. Znajdziecie w nim zagadnienia
związane z legalizacją samowoli budowlanej, problematyką zagranicznych aukcji
internetowych czy odwołaniem darowizny, prawem do korzystania z komputera
w zakładzie karnym, konwojowaniem osób niepełnosprawnych, tematyką przerwy
w odbywaniu kary pozbawienia wolności, a także problematykę sądowego
dochodzenia świadczeń od ZUS .
Mamy nadzieję, że mimo małych opóźnień i innych drobnych trudności,
idea Biuletynu SUPP zyskuje powoli Waszą akceptację, poparcie
i zainteresowanie!
Dziękujemy wszystkim autorom poniższych artykułów za ich wkład
i gotowość do jeszcze większego zaangażowania się w działalność SUPP,
a naszym Opiekunom za niezłomne czuwanie nad merytoryczna poprawnością
tekstów.
Życzymy miłej lektury!
ZARZĄD SUPP
2 z 27
SPIS TREŚCI:
Sekcja Prawa Administracyjnego…………………………………………......3
Zalegalizowanie samowoli budowlanej i podział lokalu mieszkalnego.....3
Sekcja Prawa Cywilnego.…………………………………………………........8
Aukcje internetowe z elementem obcym....................……………………8
Odwołanie darowizny....................………………………...………….....11
Sekcja Praw Człowieka……………………………………………..………...15
Komputer w celi........................................................................................15
Sekcja Prawa Karnego……………………………………………….……….18
Konwojowanie osób niepełnosprawnych…………………………….….18
Przerwa w odbywaniu kary pozbawienia wolności..................................20
Sekcja Prawa Pracy………………………………………………...................24
Sądowe dochodzenie świadczeń emerytalno-renotwych od Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych.........................................................................24
3 z 27
ZALEGALIZOWANIE SAMOWOLI BUDOWLANEJ
I PODZIAŁ LOKALU MIESZKALNEGO
Do Poradni zgłosił się Klient, który zamieszkuje wraz z rodziną w budynku należącym
do Miasta Gdańska. Budynek ten w 1986 r. został rozbudowany bez uzyskania pozwolenia
na budowę. W wyniku tej rozbudowy uzyskano dodatkowe pomieszczenia mieszkalne,
zajmowane obecnie przez Klienta. Rozbudowa została dokonana przez głównego najemcę
nieruchomości. Wniosek o „zalegalizowanie” tych pomieszczeń zgłoszony w 2000 r. do Urzędu
Miasta (Wydziału Urbanistyki i Architektury), z uwagi na brak normatywnej wysokości
pomieszczeń, spotkał się z odmową. W 2008 r. Klient wystąpił o legalizację samowoli
budowlanej do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego i tam w chwili obecnej toczy się
postępowanie, nie są jednak podejmowane żadne działania w tym postępowaniu.
Klient Poradni chciał zalegalizować samowolę budowlaną, a następnie dokonać podziału
mieszkania na dwa odrębne lokale, aby zostać samodzielnym najemcą wyodrębnionej części.
Dzięki temu będzie mógł rozliczać się oddzielne, niezależnie od głównego najemcy, z którym
pozostaje w konflikcie.
W świetle obecnie obowiązującej ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane1,
rozbudowa budynku bez pozwolenia na budowę jest samowolą budowlaną, objętą hipotezą
restrykcyjnego z art. 48 ustawy. Jednakże w związku z tym, że budynek został rozbudowany
w 1986 r., a więc przed wejściem w życie tej ustawy, zgodnie z art. 103 ust. 2 stosuje się
„przepisy dotychczasowe”, a więc przepisy ustawy Prawo budowlane z dnia 24 października
1974 r.2 (dalej jako „Prawo budowlane z 1974 r.”).
Przepisy Prawa budowlanego z 1974 r. stanowią, że obiekty budowlane lub ich części,
wybudowane niezgodnie z przepisami obowiązującymi w okresie ich budowy, podlegają
przymusowej rozbiórce wyłącznie wtedy, gdy:
znajduje się na terenie, który zgodnie z przepisami o planowaniu przestrzennym nie jest
przeznaczony pod zabudowę albo przeznaczony jest pod innego rodzaju zabudowę, lub:
powoduje bądź w razie wybudowania spowodowałby niebezpieczeństwo dla ludzi
lub mienia albo niedopuszczalne pogorszenie warunków zdrowotnych lub użytkowych
dla otoczenia.3
1 tekst jedn. Dz. U. z 2006r. Nr 156 poz. 1118 ze zm.
2 Dz. U. Nr 38, poz. 229 ze zm.
3 art. 37 ust. 1 ustawy Prawo budowlane z 1974 r.
4 z 27
Jeśli więc nie zachodzą powyższe okoliczności, nie może zostać nakazana rozbiórka.
W tej sytuacji właściwy organ wydaje inwestorowi, właścicielowi lub zarządcy decyzję
nakazującą wykonanie w oznaczonym terminie zmian lub przeróbek, niezbędnych
do doprowadzenia obiektu budowlanego lub terenu nieruchomości do stanu zgodnego
z przepisami.4
W związku z tym, że rozbudowa została dokonana w 1986 r., dla oceny, czy nie narusza
ona przepisów - ze względu na zasadę lex retro non agit - należy odnieść się do rozporządzenia
Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 3 lipca 1980 r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki5,
które to rozporządzenie reguluje m.in. normatywną wysokość pomieszczeń mieszkalnych.
Minimalna wysokość pomieszczeń w świetle w/w rozporządzenia w mieszkaniach w budynkach
jedno- i wielorodzinnych oraz w budynkach związanych z gospodarstwami rolnymi, jak też
w pokojach sypialnych 1 do 4-osobowych oraz w budynkach zbiorowego zamieszkania powinna
wynosić 2,5 m6. Jeśli wysokość pomieszczeń jest niższa, powinna zostać wydana decyzja
nakazująca doprowadzenie obiektu do stanu zgodnego z prawem. Następnie inwestor
zobowiązany będzie uzyskać pozwolenie na użytkowanie7.
Legalizacja samowoli budowlanej odbywa się w postępowaniu prowadzonym
przez organy nadzoru budowlanego. Organem właściwym w pierwszej instancji jest obecnie
Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego (dalej jako „PINB”), a organem wyższego stopnia
jest Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego (dalej jako „WINB”)8. W postępowaniu tym
stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego9 (dalej jako „KPA”). KPA
ustanawia zaś zasadę szybkości postępowania, zgodnie z którą organy administracji publicznej
powinny załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki. Załatwienie sprawy wymagającej postępowania
wyjaśniającego powinno nastąpić nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie
skomplikowanej - nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania10
.
W związku z tym, że PINB od 2008 r. nie podjął żadnej czynności w sprawie legalizacji
samowoli budowlanej, strona postępowania może złożyć zażalenie na niezałatwienie sprawy
w terminie do organu wyższego stopnia. Jeśli WINB uzna, że zażalenie jest uzasadnione,
wyznaczy dodatkowy termin załatwienia sprawy oraz zarządzi wyjaśnienie przyczyn i ustalenie
4 art. 40 ustawy Prawo budowlane z 1974 r.
5 Dz. U. z 1980 r. Nr 17, poz. 62 ze zm.
6 § 136 ust. 1 Rozporządzenia
7 art. 42 ustawy Prawo budowlane z 1974r.
8 art. 80 ustawy Prawo budowlane z 1994r.
9 ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 j.t.
ze zm.) 10
art. 35 KPA
5 z 27
osób winnych niezałatwienia sprawy w terminie, a w razie potrzeby także podjęcie środków
zapobiegających naruszaniu terminów załatwiania spraw w przyszłości11
.
Kluczową kwestią w tym przypadku jest to, czy klient jest stroną postępowania
w sprawie legalizacji samowoli budowlanej. W świetle art. 28 KPA stroną postępowania jest
każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności
organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Najogólniej rzecz ujmując interes
prawny to chroniony przepisami prawa interes jednostki, wynikający z przepisów prawa
materialnego. „Mieć interes prawny w postępowaniu administracyjnym znaczy to samo,
co ustalić przepis prawa powszechnie obowiązującego, na którego podstawie można skutecznie
żądać czynności organu z zamiarem zaspokojenia jakiejś potrzeby albo żądać zaniechania
lub ograniczenia czynności organu sprzecznych z potrzebami danej osoby”12
. Niewątpliwie
w sprawie legalizacji samowoli budowlanej stroną jest przede wszystkim inwestor (osoba, która
dokonała samowoli budowlanej) – w niniejszej sprawie główny najemca lokalu. Stroną jest
również właściciel budynku, a jego interes prawny wynika z konstytucyjnie chronionego prawa
własności. Natomiast Klient jest wyłącznie lokatorem. Ochronę praw lokatorów określa ustawa
z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy
i o zmianie kodeksu cywilnego13
. W świetle art. 2 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, lokator to zarówno
najemca lokalu, jak i osoba używająca lokalu na podstawie innego tytułu prawnego niż prawo
własności. W tym przypadku istnienie interesu prawnego Klienta można więc zasadniczo
uzasadnić. Dodatkowo warto powołać się również na art. 75 ust. 1 Konstytucji14
, który stanowi,
że władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych
obywateli, zaś w szczególności m.in. popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania
własnego mieszkania.
Jeśli więc uznamy, że klient ma interes prawny w zalegalizowaniu samowoli budowlanej
w zamieszkiwanej przez niego nieruchomości, jest on stroną postępowania w tej sprawie, a tym
samym może złożyć zażalenie na niezałatwienie sprawy w terminie do WINB.
Dopiero zalegalizowanie samowolnie rozbudowanych pomieszczeń pozwoli
na dokonanie prawnego podziału lokalu. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r.
o własności lokali15
, samodzielnym lokalem mieszkalnym jest wydzielona trwałymi ścianami
w obrębie budynku izba lub zespół izb przeznaczonych na stały pobyt ludzi, które wraz
z pomieszczeniami pomocniczymi służą zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych.
11
Art. 37 §2 KPA 12
wyrok NSA z dnia 22 lutego 1984 r., I SA 1748/83, cyt. za: M. Jaśkowska, A. Wróbe., Kodeks postępowania
administracyjnego – Komentarz, Bibliografia postępowania administracyjnego za lata 1927 – 2008, wydanie 3,
Wolters Kluwer, Warszawa 2009, s. 216 13
Dz. U. z 2001 r. Nr 71, poz. 733 ze zm. 14
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm. 15
Tekst jedn. Dz. U. z 2000r , Nr 80 poz. 903 ze zm.
6 z 27
Ponieważ jednak właścicielem lokalu jest Miasto Gdańsk, wyodrębnienie dodatkowego
lokalu uzależnione jest od zgody organów Miasta jako właściciela. Kwestie te zostały
uregulowane w uchwale Nr XXII/651/04 Rady Miasta Gdańska z dnia 25 marca 2004 roku
w sprawie zasad wynajmowania lokali mieszkalnych wchodzących w skład mieszkaniowego
zasobu Miasta Gdańska oraz zasad udzielania pomocy w wynajęciu takich lokali w zasobach
Towarzystw Budownictwa Społecznego, wydanej na podstawie art. 21 ust. 1 pkt. 2 ustawy
o ochronie praw lokatorów16
i stanowiącej tym samym akt prawa miejscowego. W świetle tej
uchwały, na podział lokalu stanowiącego własności gminy Miasta Gdańsk może być wyrażona
zgoda, jeśli lokale powstałe w jego wyniku będą spełniały wymogi samodzielności w rozumieniu
przepisów ustawy o własności lokalu. Po dokonaniu modernizacji polegającej na połączeniu
lub podziale lokalu, Prezydent Miasta Gdańska wyraża zgodę na zawarcie umowy najmu lokalu
lub lokali17
. Jest to autonomiczna kompetencja gminy jako właściciela nieruchomości i tylko
gmina może podejmować decyzje w sprawie podziału lokalu.
Powstaje pytanie, czy zgoda taka jest decyzją administracyjną, do której stosuje się
przepisy KPA. Przyjmuje się, że decyzja administracyjna to:
jednostronna czynność z zakresu prawa administracyjnego,
podjęta na podstawie przepisów ustanawiających kompetencję organu administracji
publicznej,
w trybie i w formie przewidzianej przepisami prawa (proceduralnego),
określająca konsekwencje stosowanej normy prawnej w odniesieniu do konkretnego
adresata i w konkretnie oznaczonej sprawie.
I właśnie ze względu na punkt pierwszy – z zakresu pojęcia „decyzja administracyjna”
należy wyłączyć jednostronne czynności podejmowane w sferze prawa cywilnego18
. Podkreślić
trzeba, że prawna regulacja korzystania z gminnego zasobu nieruchomości, zawarta w ustawie
o ochronie praw lokatorów, jest regulacją cywilnoprawną. Stosunek najmu nawiązany
na podstawie tej ustawy jest stosunkiem cywilnoprawnym i powstaje na mocy umowy, a nie
decyzji administracyjnej. Można tutaj przytoczyć tezę wyroku NSA z dnia 19 lipca 1982 r.
(II SA 760/82, ONSA 1982, nr 2, poz. 73), w której Sąd stwierdził, iż „warunkiem
wykorzystania aktu administracyjnego, jakim jest decyzja administracyjna, przy realizowaniu
przez państwo funkcji organizatorskich w sferze stosunków gospodarczych i społecznych, jest
istnienie w tym zakresie podstawy ustawowej, dopuszczającej kształtowanie w tej formie praw
i obowiązków obywateli. Dzierżawa jest instytucją prawa cywilnego, a nie administracyjnego
16
Jak w przypisie nr 13 17
§ 30 ust. 4 Uchwały Nr XXII/651/04 Rady Miasta Gdańska z dnia 25 marca 2004 roku w sprawie zasad
wynajmowania lokali mieszkalnych wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Miasta Gdańska oraz zasad
udzielania pomocy w wynajęciu takich lokali w zasobach Towarzystw Budownictwa Społecznego 18
M. Jaśkowska, A. Wróbel, op. cit., s. 72.
7 z 27
i prawidłowe jej zawarcie może być oceniane wyłącznie w świetle przepisów kodeksu cywilnego,
a w razie sporu rozstrzygane przez sąd powszechny”.
Analogicznie możemy potraktować sytuację najmu mieszkania, która również jest
instytucją prawa cywilnego, gdzie gmina Miasta Gdańsk występuje jako właściciel. Dlatego
w tym przypadku, gdy sprawa nie jest rozstrzygana decyzją administracyjną, wszystkie kwestie
sporne w tej sprawie mogą być dochodzone tylko przed sądami powszechnymi. W szczególności
do wyrażania zgody na podział lokalu przez Miasto jako właściciela nie mają zastosowania
przepisy KPA, tak więc nie ma możliwości złożenia odwołania od pisma odmawiającego zgody
na podział lokalu, jak również brak jest możliwości zaskarżenia tego stanowiska do sądu
administracyjnego.
Podsumowując, legalizacja dobudowanych pomieszczeń może jedynie nastąpić
po przebudowie lokalu i uzyskaniu wysokości pomieszczeń zgodnej z przepisami. Dopiero
po uzyskaniu pozwolenia na użytkowanie rozbudowanej części, można będzie uzyskać
zaświadczenie o samodzielności lokalu i złożyć do organów gminy wniosek w sprawie podziału
lokalu.
PODSTAWA PRAWNA:
1. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r.
Nr 98, poz.1071 ze zm.)
2. Ustawa z dnia 24 października 1974r. Prawo budowlane (Dz. U. z 1974 r. Nr 38, poz. 229
ze zm.)
3. Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2006r. Nr 156, poz. 1118)
4. Ustawa z dnia 24 czerwca 1994r. o własności lokali (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903)
5. Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska
z dnia 3 lipca 1980 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
budynki (Dz. U. z 1980 r. Nr 17 poz. 62)
6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r.
Nr 75 poz. 690)
Aleksandra Lubocka, II MSA
8 z 27
AUKCJE INTERNETOWE Z ELEMENTEM OBCYM
Klient Poradni korzystając z aukcji internetowych zakupił dwa porcelanowe przedmioty.
Dnia 28 lutego 2010 r. zawarł za pośrednictwem jednego z czeskich internetowych serwisów
aukcyjnych umowę sprzedaży figurki porcelanowej. Klient wpłacił wymaganą cenę na konto
osoby trzeciej, wskazanej przez sprzedawcę, jednak towar nie dotarł do Polski. W kontaktach
telefonicznych, Sprzedawca podawał różne powody odwlekania wysyłki, nie kwestionował
jednak, iżby nie dotarła do niego zapłata.
W marcu 2010 roku, za pośrednictwem pewnego portalu, Klient zawarł umowę
sprzedaży z obywatelem Republiki Federalnej Niemiec. Klient zapłacił z góry cenę sprzedaży
na wskazane konto. Sprzedawca zobowiązał się do wysyłki przedmiotu w sposób bezpieczny,
z ubezpieczeniem pocztowym zapłaconym przez Klienta. Niestety obywatel RFN nie wywiązał
się z tego zobowiązania, a na opakowaniu brakowało odpowiedniego oznaczenia,
stwierdzającego delikatność przedmiotu przesyłki. Porcelana potłukła się w drodze. W obecności
kuriera sporządzono protokół zniszczenia. Sprzedawca uzależnił zwrot ceny zakupu
od ewentualnej wypłaty odszkodowania przez przewoźnika.
Klient zwrócił się do niemieckiego portalu o pomoc. Portal uzależnił wszczęcie
jakichkolwiek działań od podania numeru zwrotu paczki. Klient podał ów numer.
W obu przypadkach zarówno Klient jak i jego kontrahenci nie są przedsiębiorcami.
W powyższej sprawie należy po pierwsze zauważyć, że serwisy aukcyjne bardzo często
proponują własne sposoby rozwiązywania sporów pomiędzy swoimi klientami. Są one opisane
w regulaminach tych portali i warto zastanowić się, czy z nich nie skorzystać. Jednakże
rozwiązania te oczywiście nie zamykają możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej.
Wybierając drogę postępowania sądowego, z uwagi na obecność elementu obcego,
w pierwszej kolejności rozważyć należy, jakie prawo będzie właściwe do rozstrzygnięcia sprawy
oraz do którego sądu (krajowego czy zagranicznego) będzie należała jurysdykcja w tym
przypadku.
Zarówno kupujący jak i sprzedawcy mają miejsce zamieszkania na terenie Unii
Europejskiej, więc zastosowanie znajdzie tu Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22
grudnia 2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania
w sprawach cywilnych i handlowych (dalej jako „Rozporządzenie Rady”). Art. 5 pkt 1 lit a)
Rozporządzenia Rady głosi, że osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium Państwa
Członkowskiego, może być pozwana przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane
albo miało być wykonane, jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia
9 z 27
wynikające z umowy. Dalej art. 5 punkt 1 litera b) wskazuje, że w przypadku sprzedaży rzeczy
ruchomych miejscem wykonania umowy jest miejsce, do którego rzeczy te zostały dostarczone
lub miały być dostarczone. W omawianym przypadku będzie to Polska, więc właściwość sądu
należy ustalić zgodnie z art. 34 k.p.c.
Pomimo iż obie strony transakcji są konsumentami nie należy tu stosować sekcji 4
Rozporządzenia Rady, gdyż umowy zawarte przez Klienta nie znajdują się pośród
wymienionych w art. 15, a tylko do tych powinno stosować się przepisy konsumenckie.
Materialnoprawne kwestie powinny być rozstrzygnięte na gruncie Rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa
właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (dalej jako „Rozporządzenie Rzym I”).
Artykuł 3 Rozporządzenia Rzym I stanowi, iż „umowa podlega prawu wybranemu
przez strony. Wybór prawa jest dokonany wyraźnie lub w sposób jednoznaczny, wynika
z postanowień umowy lub okoliczności sprawy(…)”, czyli umożliwia stronom umowy
samodzielnie zdecydować, jakie prawo materialne będzie się do niej stosować. Taki wybór mógł
nastąpić w ustaleniach bezpośrednich między kontrahentami albo poprzez akceptację regulaminu
aukcji internetowej, z której skorzystał Klient oraz Sprzedawca. Dlatego należy sprawdzić,
czy w regulaminach serwisów internetowych istnieje postanowienie regulujące tę kwestię.
Jeśli takiego zastrzeżenia w umowie albo regulaminie nie ma, to zgodnie z art. 4
ust. 1 litera a) Rozporządzenia Rzym I „umowa sprzedaży towarów podlega prawu państwa,
w którym sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu”. Wynika z tego, iż o sposobie wykonania
umowy sprzedaży (w tym miejscu wykonania umowy) będzie decydować prawo obce (czeskie
lub niemieckie). Z kolei art. 12 ust 2 Rzym I przewiduje, iż „w odniesieniu do sposobu
wykonania [zobowiązania] oraz środków, które może podjąć wierzyciel w przypadku
nienależytego wykonania, bierze się pod uwagę prawo państwa, w którym następuje wykonanie.
Dalej art. 4 ust 1 lit a) reguluje, iż umowa sprzedaży towarów podlega prawu państwa, w którym
sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu”. Z tego względu o miejscu wykonania umowy
decydować będzie prawo niemieckie bądź czeskie. Jeśli zgodnie z regulacją zagraniczną, miejsce
wykonania umowy nie znajduje się w Polsce, o tym jakie roszczenia przysługują Klientowi
i w jakich terminach powinien z nimi wystąpić, rozstrzygnie prawo materialne Sprzedawców.
Jednakże jeśli według prawa zagranicznego miejsce wykonania zobowiązania znajduje
się na terenie Polski, to wówczas Klient będzie mógł skorzystać z roszczeń przewidzianych
w art. 491 k.c. (brak przesyłki z Czech) bądź z art. 471 k.c. (niewłaściwe wykonanie
zobowiązania przez kontrahenta z Niemiec).
Poza powyższymi uwagami, w przypadku umowy zawartej przez Klienta z Niemcem
pojawia się kwestia odpowiedniego oznaczenia przesyłki oraz rozliczeń wynikających
z niezawarcia umowy ubezpieczenia. Jeśli na podstawie Rozporządzenia Rzym I okaże się,
10 z 27
iż właściwe jest prawo polskie, to zgodnie z art. 545 k.c., sprzedawca powinien opakować
przesyłkę w taki sposób, aby zapewnić jej całość oraz nienaruszalność. Jest to obowiązek leżący
po stronie osoby, która przesyła przedmiot umowy sprzedaży. Podobnie elementem wykonania
umowy będzie ubezpieczenie paczki zgodnie ze sposobem, jaki uzgodniły strony. Jeśli
sprzedający nie wywiązał się z tego zobowiązania, to według art. 471 k.c. będzie odpowiadać
za wynikłą stąd szkodę – w tym przypadku wszystko, co zapłacił sprzedawcy z związku
z ubezpieczeniem oraz straty, jakie poniesie z uwagi na brak zawartej umowy ubezpieczenia
(w tym utrata spodziewanych zysków) – art. 361 § 2 k.c..
Wreszcie co się zaś tyczy Sprzedawcy, który usiłuje uzależnić zwrot ceny zakupu
od swoich rozliczeń z przewoźnikiem, to umowa między tymi dwoma podmiotami została
zawarta na terenie Niemiec, dlatego będzie podlegać prawu niemieckiemu. Natomiast przesłanie
produktu jest elementem wykonania umowy sprzedaży, a więc ponownie na podstawie art. 4
ust. 1 lit a) w związku z art. 12 ust. 2 Rozporządzenia Rzym I, ewentualna odpowiedzialność
Sprzedawcy za działania przewoźnika zależy od uregulowania niemieckiego dotyczącego
miejsca wykonania umowy. Jeśli właściwe będą przepisy polskie, to zgodnie z art. 474 k.c.,
sprzedawca będzie odpowiadał również za działania lub zaniechania osób, którymi się posługuje
przy wykonaniu swojego zobowiązania. Taką osobą będzie Poczta. A zatem Klient,
gdy stwierdził, że przedmiot przesyłki uległ zniszczeniu, był jedynie zobowiązany dokonać
czynności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności przewoźnika.
PODSTAWA PRAWNA:
1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r.,
Nr. 43, poz 296 ze zm.) – w tekście jako „k.p.c.”,
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93
ze zm.) – w tekście jako „k.c.”,
3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z dnia 17 czerwca
2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) – w tekście
jako „Rozporządzenie Rzym I”,
4. Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 roku w sprawie
jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach
cywilnych i handlowych – w tekście jako „Rozporządzenie Rady”.
Ewa Gromada, V rok prawa stacjonarnego
11 z 27
ODWOŁANIE DAROWIZNY
Darowizna jest jednym ze stosunków zobowiązaniowych regulowanych przez prawo
cywilne. Samo zawarcie tej umowy ma istotne znaczenie zarówno z punktu widzenia
obdarowanego, jak i darczyńcy. Zgodnie z treścią przepisu art. 888 KC – przez umowę
darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego
kosztem swego majątku. Niniejsza sprawa może budzić kontrowersje nie z powodu dokonania
samej darowizny, lecz okazania rażącej niewdzięczności przez obdarowanego, który przed
zawarciem umowy użył podstępu wobec darczyńcy. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 2005r.
wskazał wyraźnie na moralny obowiązek wdzięczności obdarowanego, twierdząc, iż nabiera on
szczególnej wymowy, gdy do zawarcia umowy darowizny dochodzi między osobami
najbliższymi, których powinność świadczenia pomocy i opieki wynika już z łączących strony
umowy stosunków rodzinnych.
Klientka zawarła umowę darowizny ze swoim wnukiem w formie aktu notarialnego,
(zgodnie ze stosownymi przepisami KC). W drodze tej umowy Klientka przeniosła własność
swojego mieszkania na wnuka, by pomóc dzieciom i wnukowi, którym groziła eksmisja. Wnuk
miał zamiar wziąć kredyt zabezpieczony hipoteką ustanowioną na darowanym lokalu
mieszkalnym, w kwocie koniecznej do spłaty zadłużenia rodziców i brata w wysokości
maksymalnie 100 tys. zł, tymczasem kredyt został zaciągnięty na kwotę 400 tys. zł. Przed
zawarciem wskazanej umowy zarówno wnuk Klientki, jak i jego rodzice przekonywali Klientkę,
że darowizna ta jest konieczna dla dobra jej drugiego, niepełnosprawnego wnuka, wykorzystując
jednocześnie okres jej choroby. Podkreślali także swoją trudną sytuację związaną z grożącą lada
dzień eksmisją. Zdrowy wnuk zobowiązał się spłacić kredyt oraz zadłużenie rodziny. Po
zawarciu umowy wnuk wziął kredyt w wysokości wyższej niż uzgodniono i według domniemań
Klientki wybudował za uzyskane pieniądze dom. Rodzice ani niepełnosprawny brat nie uzyskali
kwoty potrzebnej na spłatę zadłużenia i zostali eksmitowani z dotychczasowego mieszkania.
Wnuk zerwał całkowicie kontakt z Klientką, która w chwili obecnej obawia się eksmisji
ze swojego dotychczasowego mieszkania. Pani ta zastanawia się także nad możliwością
odwołania darowizny oraz możliwością zmiany przedmiotu zabezpieczenia kredytu z mieszkania
na dom wnuka.
Istotą hipoteki zabezpieczającej wierzytelność wynikającą z kredytu zaciągniętego
przez wnuka Klientki, zgodnie z art. 65 uKWiH19
, jest to, iż w celu zabezpieczenia oznaczonej
wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może
dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością,
i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. W przypadku,
19
ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 j.t.)
12 z 27
gdyby wnuk nie spłacił swojego zobowiązania względem banku, zgodnie z zawartą przez niego
umową i na podstawie ustanowionego zabezpieczenia –– na podstawie przepisu art. 75 uKWiH
zaspokojenie wierzyciela hipotecznego następuje według przepisów o sądowym postępowaniu
egzekucyjnym. Bank jest więc zgodnie z przepisami KPC20
uprawniony do wszczęcia egzekucji,
która skutkować może sprzedażą lokalu w drodze licytacji. Jednocześnie zgodnie z zawartą
przez Klientkę umową darowizny, właścicielem mieszkania jest wnuk, dlatego w obu
przypadkach nie jest wykluczone, że będzie ona musiała opuścić mieszkanie, aczkolwiek
zastosowanie znajdzie tu norma art. 897 KC21
wskazująca, iż jeżeli po wykonaniu darowizny
darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze
wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego
jego usprawiedliwionym potrzebom. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku
zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
Biorąc pod uwagę okoliczności, w których Klientka zawarła umowę darowizny, wydaje
się, iż przy złożeniu swojego oświadczenia woli została świadomie wprowadzona w błąd
przez wnuka w celu złożenia oświadczenia woli o określonej przez niego treści. Zgodnie
z normą art. 86 KC mamy do czynienia z podstępnym wywołaniem błędu, przez co,
jak podkreśla się w literaturze, następuje niedopuszczalna ingerencja w wewnętrzną sferę
motywacji człowieka. Konieczne jest jednak wykazanie związku między podstępnym działaniem
wywołującym mylne wyobrażenie o rzeczywistości a złożeniem oświadczenia woli określonej
treści. Nie ulega wątpliwości, iż Klientka podjęła decyzję o dokonaniu darowizny
w przeświadczeniu, że uzyskane w ten sposób pieniądze zostaną przeznaczone na spłatę
zadłużenia rodziny, nie bez znaczenia pozostała także emocjonalna manipulacja jaką posłużono
się wobec niej. Zgodnie z normami KC uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli
powinno nastąpić przez złożenie tej osobie oświadczenia na piśmie, problem stanowi jednak
termin wskazany przez art. 88 KC – uprawnienie do uchylenia się wygasa z upływem roku
od dnia wykrycia błędu.
Odnosząc się już do samej umowy darowizny istnieje możliwość jej odwołania w razie
rażącej niewdzięczności obdarowanego w stosunku do darczyńcy, zgodnie z treścią art. 898 KC.
Paragraf drugi wspomnianego przepisu wskazuje, iż zwrot przedmiotu odwołanej darowizny
powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia
uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie
wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.
Przepisy nie wskazują, co oznacza „rażąca niewdzięczność”. W doktrynie i judykaturze
przyjmuje się, że można odnieść to do popełnienia przez obdarowanego przestępstwa
20
ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., Nr. 43, poz. 296 ze zm.) 21
ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.)
13 z 27
albo ciężkiego naruszenia obowiązków rodzinnych względem darczyńcy, bądź podobne czyny
względem osób mu bliskich.
Zgodnie z przepisem art. 900 KC odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie
złożone obdarowanemu na piśmie. Jednak także w tym przypadku przepisy KC przewidują
termin zawity dla odwołania darowizny, mianowicie darowizna nie może być odwołana po
upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności
obdarowanego. Istotny jest więc tu moment, w którym wnuk zawarł umowę kredytu w kwocie
wyższej niż zdeklarowana, a następnie nie wywiązał się z obietnicy spłaty długów rodziny,
która to obietnica była warunkiem i główną motywacją dokonania przez Klientkę darowizny.
Ważne jest, aby składając oświadczenie o odwołaniu darowizny nadać je listem poleconym
za zwrotnym poświadczeniem odbioru, by mieć dowód jego złożenia.
Wspomnieć należy, iż istnieje także możliwość wystąpienia od razu z roszczeniem
windykacyjnym przeciwko wnukowi – zamieszczając oświadczenie w pozwie. W takim
przypadku, zgodnie z przepisami KPC chwila doręczenia pozwu wnukowi będzie momentem
złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny. Ze względu jednak na możliwość doręczenia
pozwu wnukowi przez sąd z opóźnieniem, lepszym rozwiązaniem będzie osobiste przesłanie,
możliwie jak najszybciej, oświadczenia pocztą.
Jeżeli chodzi o kwestię zmiany przedmiotu zabezpieczenia zaciągniętego kredytu -
ponieważ hipoteka zabezpieczająca wierzytelność banku wynikającą z kredytu obciąża
konkretną nieruchomość – nie ma możliwości przeniesienia zabezpieczenia na inną
nieruchomość. Klientce nie przysługuje roszczenie o zwolnienie mieszkania spod hipoteki.
Ewentualna zmiana przedmiotu zabezpieczenia wymagałaby współdziałania wnuka z bankiem
w postaci zmiany umowy o kredyt, połączonej ze zrzeczeniem się hipoteki przez bank w zamian
za ustanowienie innego zabezpieczenia.
Podsumowując stosownym rozwiązaniem w tej sytuacji będzie odwołanie darowizny
z powodu rażącej niewdzięczności, poprzez złożenie stosownego oświadczenia na piśmie.
Zgodnie z przepisem art. 61 KC oświadczenie woli uważa się za złożone drugiej stronie,
gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła się zapoznać z jego treścią. Klientka musi także
ustalić dokładnie moment, w którym dowiedziała się o rażącej niewdzięczności wnuka, bowiem
od tej chwili biegnie roczny termin do złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny. Istotne
jest by wskazane oświadczenie zostało złożone jak najszybciej i w taki sposób, by otrzymać
zwrotne poświadczenie odbioru.
14 z 27
PODSTAWA PRAWNA:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93
ze zm.) – w tekście jako „KC”,
2. Ustawa z dnia 1982 r. o Księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz.
1361 j.t.) – w tekście jako „uKWiH”,
3. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r.,
Nr. 43, poz 296 ze zm.) – w tekście jako „KPC”.
ŹRÓDŁA POZAPRAWNE:
1. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2005 r., sygn. akt I CK 112/05,
niepubl.
2. Z. Radwański, Prawo cywilne-część ogólna, W-wa 2007 r.
3. Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska, Zobowiązania – część szczegółowa, W-wa 2008
Izabela Kowalewska, V rok prawa
15 z 27
KOMPUTER W CELI
Kwestia dopuszczalności posiadania komputera w celi nie jest często przedmiotem opinii
sporządzanych przez sekcję praw człowieka SUPP. Większość zapytań dotyczy poniżającego
traktowania osadzonych, warunków niespełniające norm sanitarnych w celach i ich
przeludnienia. Z tej przyczyny niniejsza sprawa wydaje się nad wyraz ciekawa.
Klient odbywający karę pozbawienia wolności od kilku lat bezskutecznie zabiega
o zgodę dyrektora Zakładu Karnego (dalej jako „ZK”) na posiadanie w celi komputera, o którym
mowa w art. 110a § 2 KKW22
. Klient przebywa w zakładzie karnym od 11 lat i nigdy wcześniej
nie używał komputera. Ze względu na rozpowszechnienie tego sprzętu i istotną rolę, jaką ten
sprzęt odgrywa we współczesnym świecie, Klient wykazuje chęć posiadania w celi komputera
stacjonarnego bądź przenośnego notebooka. Ponadto wskazuje, że sprzęt ten miałby służyć
do edukacji i podnoszenia kwalifikacji zawodowych, co miałoby po odbyciu kary pozbawienia
wolności podnieść atrakcyjność Klienta na rynku pracy i ułatwić znalezienie pracy. Osadzony
chciałby używać komputera m.in. do nauki języków obcych, korzystania z systemów informacji
prawnych czy napisania książki. Ponadto komputer umożliwiłby Klientowi samokształcenie,
rozwój zainteresowań, pasji, umiejętności, co realnie zwiększyłby szansę Klienta na pomyślną
readaptację społeczną po zwolnieniu. Klient wyjaśnia, że nigdy nie żądał od dyrektora zakładu
dostarczenia sprzętu komputerowego na koszt Skarbu Państwa, ale jest gotów wydać na ten cel
własne środki. Sprzęt zostałby zakupiony w sklepie, byłby fabrycznie nowy i posiadałby
certyfikat bezpieczeństwa „CE”, spełniając wszystkie wymagania służby więziennej dotyczące
oznaczeń bezpieczeństwa użytkowego.
Punktem wyjścia w odpowiedzi na pytanie o dopuszczalność posiadania komputera
w celi jest art. 70 ust. 1 Konstytucji RP23
stanowiący, że każdy ma prawo do nauki. Konstytucja
nie różnicuje podmiotowo kategorii osób, którym prawo to zostało przyznane, zatem osoba
skazana również korzysta z podmiotowego prawa do nauki. Ponadto Konstytucja RP w art. 32
ust. 1 stanowi, że wszyscy obywatele Rzeczypospolitej Polskiej są równi wobec prawa
i posiadają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Prawo do nauki zostało
uznane za podstawowe prawo jednostki w wielu aktach i konwencjach międzynarodowych, m.in.
w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (art. 26), Międzynarodowym Pakcie Praw
Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (art. 13), Protokole nr 1 do Europejskiej Konwencji
22
ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r. Nr 90, poz. 557 ze zm.) 23
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 78, poz. 483)
16 z 27
Praw Człowieka (art. 2). Zasadniczo przepisy te nakładają na państwo obowiązek zapewnienia
realizacji prawa do nauki, szczególnie na poziomie podstawowym i wyższym. Jednakże tak
skonstruowane prawo winno być interpretowane również w szerszym zakresie przyznającym
jednostce prawo do kształcenia i własnego rozwoju, oraz z całą pewnością państwo nie może
prawa tego w żaden sposób ograniczać, a powinno zapewnić jednostce warunki
do niezakłóconego korzystania z tego prawa. Warto wskazać na protokół nr 1 do Europejskiej
Konwencji Praw Człowieka, który w art. 2, prawo do nauki ujmuje od strony negatywnej,
stanowiąc, iż nikt nie może być pozbawiony prawa do nauki.
W przedmiotowej sprawie wyżej wymienione prawa zostały wyrażone w art. 110a § 2
KKW, na treść którego powołuje się Klient. Stanowi on, że Dyrektor ZK może zezwolić
skazanemu na posiadanie w celi sprzętu audiowizualnego, komputerowego oraz innych
przedmiotów, w tym także podnoszących estetykę pomieszczenia lub będących wyrazem
kulturalnych zainteresowań skazanego, jeżeli posiadanie tych przedmiotów nie narusza zasad
porządku i bezpieczeństwa obowiązujących w ZK. Na gruncie powyższego przepisu rodzi się
kilka wątpliwości. Po pierwsze decyzja Dyrektora ZK, opiera się na uznaniu („może zezwolić”).
Przepis w tym miejscu uzależnia przyznanie prawa czy nałożenie obowiązku lub inne
rozstrzygnięcie od uznania organu postępowania wykonawczego. Obecnie nie dopuszcza się już
uznania "swobodnego". Przyjmuje się, że uznanie jest zawsze związane normami prawnymi
i w coraz większym stopniu zostaje poddawane sądowej kontroli.
Kolejną problematyczną kwestią w omawianym przepisie 110a § 2 KKW jest warunek
nienaruszania zasad i bezpieczeństwa obowiązujących w ZK. Jak podaje Zbigniew Hołda
w Komentarzu do KKW24
„zagrożenie dla bezpieczeństwa zakłada wyższe niż przeciętne
prawdopodobieństwo zaistnienia okoliczności, które są podstawą stosowania
przez funkcjonariuszy Służby Więziennej środków przymusu bezpośredniego, broni palnej
czy psa służbowego”. Komputer pozbawiony technicznych możliwości dostępu do Internetu nie
powinien w żaden sposób naruszać bezpieczeństwa i porządku w ZK.
Warta podkreślenia jest determinacja Klienta w dążeniu do zapewnienia mu komputera
w celi, powołując się przy tym na szereg argumentów, którym trudno odmówić słuszności.
Odnosząc się do niektórych z nich, zasadnym jest argument potrzeby praktycznego doskonalenia
swoich umiejętności na sprzęcie komputerowym. Pozbawienie Klienta dostępu do sprzętu
komputerowego nie tylko narusza jego uprawnienia do samokształcenia i rozwoju, lecz również
w perspektywie zakończenia wykonywania kary pozbawia go realnie konkurencyjności na rynku
pracy. Zasadnym jest również w ocenie autora argument wskazujący na potrzebę posiadania
komputera w celu prowadzenia działalności twórczej.
PODSTAWA PRAWNA:
24
Zbigniew Hołda, Komentarz do Kodeksu karnego wykonawczego, Gdańsk 2006
17 z 27
1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 78,
poz. 483)
2. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61,
poz. 284 ze zm.)
3. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1984 r.
4. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 r.
5. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r. Nr 90,
poz. 557 ze zm.)
ŹRÓDŁA POZAPRAWNE:
1. Pismo Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka z dnia 8 grudnia 2008 r. skierowane
do Dyrektora Zakładu Karnego mjr mgr Piotra Kondraciuka
Michał Gulczyński, IV rok prawa stacjonarnego
18 z 27
KONWOJOWANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Izolacyjny charakter kar oraz środków zapobiegawczych powoduje, że organy
wykonawcze często stają w obliczu problemu zastosowania odpowiednich środków ochronnych
oraz przymusu. Spotykamy się z tym między innymi przy konwojowaniu przez służbę więzienną
osób skazanych oraz tymczasowo aresztowanych. Na jednej płaszczyźnie równolegle zbiegają
się wtedy normy prawa karnego oraz praw człowieka. Niemniej, przedmiotem rozważań
niniejszego artykułu będą wyłącznie normy pierwszego typu, w oparciu o które postaram się
przedstawić prawny zakres działania funkcjonariuszy służby więziennej wobec osób
pozbawionych wolności. Punktem odniesienia będzie tu określony stan faktyczny, z którym
zetknęła się Poradnia.
Skazany prawomocnym wyrokiem sądu z art. 148 § 1 k.k. (zabójstwo zagrożone karą
pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 8 lat, karą 25 lat pozbawienia wolności, albo karą
dożywotniego pozbawienia wolności) jest osobą niepełnosprawną, chorującą min. na: RZS
(reumatoidalne zapalenie stawów), nadciśnienie tętnicze czy zaćmę obuoczną. Odmówił on
transportu do publicznej służby zdrowia z powodu konieczności zastosowania prowadnic.
Ponadto, przy kolejnym transporcie został zmuszony przez funkcjonariuszy służby więziennej
do „wczołgania się do więźniarki, skuty i na czworakach”. Należy również dodać,
że wspomniane zajście miało miejsce po nieudanej próbie samobójczej skazanego. Dla oceny
tego stanu faktycznego wiodącą rolę będzie miała uSW25
.
Prawny zakres działania funkcjonariuszy służby więziennej wobec osób pozbawionych
wolności opiera się przede wszystkim na ogólnych regułach postępowania. Powinni się oni
kierować zasadami praworządności, bezstronności oraz humanizmu, a także szanować prawa
i godność osadzonych. Normy te mają jednak charakter dyrektywalny, w związku z tym nie
mogą stanowić samodzielnej podstawy odpowiedzialności. Prawa i obowiązki funkcjonariuszy
służby więziennej szczegółowo precyzują kolejne artykuły, obejmując m. in. zakres
zastosowania środków przymusu bezpośredniego wobec osób pozbawionych wolności. Środki
przymusu bezpośredniego zostały ujęte w zamknięty katalog, a ich stosowanie wyraźnie określa
ustawa, co ma istotne znaczenie w kontekście omawianej sprawy. Poza sytuacjami typowymi
tj. usiłowanie zamachu na życie lub zdrowie, nawoływanie do buntu, rażące nieposłuszeństwo,
groźne zakłócenie spokoju i porządku, niszczenie mienia, ucieczka osoby pozbawionej wolności,
25
ustawa z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761, j.t. ze zm.), od 13
sierpnia 2010 r. obowiązuje nowa ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o służbie więziennej (Dz. U. Nr 79, poz. 523)
19 z 27
środki te można również stosować w uzasadnionych przypadkach w czasie konwojowania
lub doprowadzania osoby pozbawionej wolności w celu zapobieżenia ucieczce tej osoby
lub objawom jej czynnej agresywności. Katalog środków przymusu bezpośredniego został
jednak, w przypadku wspomnianego konwojowania lub doprowadzania, ograniczony
do zastosowania kajdan, pasa obezwładniającego lub prowadnic. Środków tych nie można
ponadto stosować dłużej niż wymaga tego potrzeba – zasada ta odnosi się do całego katalogu
i wszystkich sytuacji faktycznych.
Nie można pominąć faktu, że pod reżimem nowej ustawy o służbie więziennej,
przytoczone regulacje dotyczące konwojowania i doprowadzania osób pozbawionych wolności
zastąpiła odmienna konstrukcja. Zgodnie z art. 19 tej ustawy „w celu zapobieżenia ucieczce
osoby pozbawionej wolności lub objawom jej czynnej agresji lub autoagresji można zastosować,
jako środki prewencyjne, kask ochronny, kajdanki, pas obezwładniający lub prowadnice, a także
urządzenia techniczne powodujące blokadę stawu kolanowego”.
Tym samym nowa ustawa o służbie więziennej poszerzyła nieco zakres zastosowania
wymienionych środków prewencyjnych, co wyraża się w braku wyraźnego wskazania
czynności, podczas których środki te miałyby być zastosowanie (wcześniej „w czasie
konwojowania lub doprowadzania”) oraz w pominięciu zwrotu „w uzasadnionym przypadku”.
Jeżeli chodzi o konwojowanie osób chorych lub niepełnosprawnych, to brak w tej materii
odrębnych przepisów, zastosowanie będą tu miały wyżej opisane regulacje (odrębne regulacje
mają zastosowanie jedynie do kobiet oraz kobiet w ciąży).
Podsumowując prawny zakres działania funkcjonariuszy służby więziennej,
w odniesieniu do opisanego stanu faktycznego, należy stwierdzić, że funkcjonariusze
zobowiązani są do poszanowania szeroko pojętych praw i godności człowieka niezależnie
od popełnionego czynu. Zastosowanie kajdan lub prowadnic podczas konwojowania może
nastąpić w celu zapobieżenia ucieczce lub objawom czynnej agresywności, jednak jedynie
w uzasadnionym przypadku. W ocenie tego stanu faktycznego należy z pewnością uwzględnić,
że skazany posiada status osoby niepełnosprawnej oraz cierpi na udokumentowane choroby.
Argumentem przemawiającym za zastosowaniem tego typu środków może być, np.: wysoki
ciężar gatunkowy sprawstwa, jednak całość wymagałaby dokładniejszego zbadania wszystkich
okoliczności sprawy.
PODSTAWA PRAWNA:
1. Ustawa z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761, ze zm.)
2. Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2010 r. Nr 79, poz. 523)
3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 128 poz. 840 ze zm.)
Tomasz Niesiołowski, IV rok prawa
20 z 27
PRZERWA W ODBYWANIU KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI
Pan A. został skazany prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności.
Pozostało mu do odbycia 11 miesięcy z orzeczonej kary. W między czasie Pan A. otrzymał
z Sądu w Z. pozew o eksmisję z zajmowanego przez niego przed orzeczeniem wyroku karnego,
wraz z matką i babcią, lokalu mieszkalnego. Pod koniec 2009 r. zapadł wyrok zasądzający
eksmisję z lokalu w związku z jego zadłużeniem na kwotę ponad 20.000 zł. Równocześnie
pełnomocnik Burmistrza Z. poinformował Pana A., iż istnieje możliwość zawarcia z nim
oraz jego matką i babcią ponownej umowy najmu lokalu, w przypadku uregulowania wyżej
opisanej wierzytelności. Klient chciałby, aby w stosunku do jego osoby orzeczono przerwę
w odbywaniu kary, gdyż w takiej sytuacji, jak twierdzi Pan A., miałby on możliwość podjęcia
zatrudnienia, które to pozwoliłoby mu na spłatę zadłużenia lokalu.
Przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności (dalej jako „przerwa”) została
uregulowana w art. 153 KKW26
. W polskim prawie karnym wykonawczym mamy do czynienia
bądź to z przerwą orzekaną obligatoryjnie, bądź fakultatywnie.
Przerwy obligatoryjnej (art. 153 § 1 KKW) udziela sąd penitencjarny, jeżeli zachodzą
przesłanki do odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności z art. 150 § 1 KKW,
czyli w wypadku choroby psychicznej skazanego lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej
wykonywanie tej kary. Przerwę fakultatywną (art. 153 § 2 KKW) sąd penitencjarny może
udzielić, jeżeli przemawiają za tym ważne względy zdrowotne, rodzinne lub osobiste.
Przesłanka ważnych względów zdrowotnych, rodzinnych lub osobistych jest typową
klauzulą generalną, czyli świadomie niedoprecyzowaną normą prawną, której zastosowanie
i dookreślenie powierza się organowi stosującemu prawo27
. Warto dodać, że klauzule generalne
pozwalają znacznie uelastycznić proces stosowania prawa, czyniąc je bliższym sytuacjom
życiowym. Trudno bowiem sobie wyobrazić, iż ustawodawca zawarłby w KKW pełny katalog
przesłanek, w których przypadku można orzec przerwę.
Ocenę tego, czy zachodzą ważne względy zdrowotne, rodzinne lub osobiste sąd
penitencjarny dokonuje zawsze indywidualnie w odniesieniu do konkretnej sprawy.
Przykładowo wskazuje się, że takimi ważnymi względami może być, np.: pozostawanie rodziny
skazanego bez środków do życia, potrzeba uregulowania spraw majątkowych lub osobistych
skazanego, bądź wiek lub kalectwo członków rodziny skazanego, z którymi wspólnie
zamieszkuje lub opiekuje się nimi, zaś opieki tej nie mogą zapewnić inne osoby28
. Sąd
penitencjarny bierze również pod uwagę wiele innych okoliczności przy orzekaniu przerwy
26
ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r. Nr 90, poz. 557 ze zm.) 27
T. Stawecki, P. Winczorek, Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2003, str.34-35, 28
Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 2007, s.502,
21 z 27
fakultatywnej. Na wstępie warto zauważyć, że przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności
jest jedną z najdalej idących form wstrzymania wykonania kary pozbawienia wolności. Inny
charakter mają takie instytucje prawne jak – przepustka, nagroda, czy zezwolenie – dlatego
w pierwszej kolejności sąd penitencjarny powinien rozważyć, czy dla realizacji potrzeb
skazanego nie będą wystarczające wyżej wskazane instytucje. W dalszej kolejności sąd bada,
czy skazany rokuje wykorzystanie przerwy zgodnie z deklarowanymi celami. Jeżeli takiej
perspektywy brak, wówczas przerwa nie powinna być udzielona29
. Sąd penitencjarny poddaje
również badaniu charakter, okoliczności i skutki czynu popełnionego przez skazanego.
Wskazano jednakże, iż odległy koniec kary niedawno orzeczonej nakazuje dużą powściągliwość
w udzielaniu przerwy, m.in. dlatego, iż rodzi to obawę przed uchyleniem się od wymiaru
sprawiedliwości30
. Ocenie sądu podlega także zachowanie skazanego w trakcie odbywania kary,
jak również prognoza, co do zachowania się skazanego po udzieleniu mu przerwy.
W świetle przesłanki ważnych względów rodzinnych należy dodać, że chodzi tu o ciężką
sytuację życiową najbliższej rodziny skazanego. KKW nie przesądza zakresu pojęciowego
terminu rodzina, jednakże chociażby w świetle definicji ustawowej osób najbliższych
z art. 115 § 11 KK31
bezspornie należy uznać, iż status taki (rodziny najbliższej) w przypadku
Pana A. mają jego matka i babcia. Warto jednakże nadmienić, iż dobro i ochrona rodziny nie
należy do celów postępowania wykonawczego (jest nim wymierzenie sprawiedliwości). Nie
może być to zatem jedyny cel, ze względu na który sąd penitencjarny orzeka o przerwie32
.
Jeśli chodzi o przesłankę ważnych względów osobistych to jej materialną treścią są
ciężkie skutki dla oskarżonego, jakie mogą wystąpić w przypadku, kiedy przerwa nie zostanie
orzeczona33
. Wydaje się, iż prawdopodobieństwo odebrania prawa do lokalu mieszkalnego może
spełniać tę przesłankę. Jednakże zasadniczą kwestią w tej sytuacji jest prawdopodobieństwo
wykazania przez skazanego możliwości uzyskania przez niego zatrudnienia, które pozwoliłoby
mu na spłatę zadłużenia. Takie prawdopodobieństwo musi równać się w praktyce pewności
takiego zatrudnienia. Ponadto w sytuacji Klienta warto wskazać, iż dla oceny, czy zachodzi
przesłanka ważnych względów osobistych może mieć również znaczenie, czy skazanemu i jego
rodzinie przysługuje prawo do lokalu socjalnego. Należy jednak jasno zaznaczyć, iż w polskim
porządku prawnym nie jest możliwa tzw. „eksmisja na bruk”, gdyż przepisy prawa lokalowego
nakładają na gminy obowiązek zapewnienia w określonych przypadkach (np. eksmisja) lokali
29
postanowienie SA w Krakowie z dnia 29 listopada 1999 r., II AKz 512/99. 30
postanowienie SA w Krakowie z dnia 28 grudnia 2001 r., IIAKz 505/01). 31
ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553 ze zm.) 32
tak: Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 13 marca 2002 r., II AKz 62/02. 33
Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, s. 512.
22 z 27
socjalnych34
. Kwestia ta niewątpliwie może mieć znaczenie dla decyzji sądu w przedmiocie
przerwy.
Sąd penitencjarny udziela przerwy fakultatywnej na wniosek skazanego w drodze
postanowienia o udzieleniu przerwy. W przypadku orzeczenia przerwy fakultatywnej jej okres
nie może przekroczyć roku. Może być on orzeczony zarówno jednorazowo, bądź składać się
z kilku krótszych przerw, które łącznie nie przekroczą okresu jednego roku.
Udzielając przerwy sąd może zobowiązać skazanego do utrzymywania w okresie tej
przerwy kontaktu z sądowym kuratorem zawodowym w miejscu pobytu, niezmieniania bez jego
zgody miejsca pobytu, podjęcia starań o znalezienie pracy zarobkowej lub meldowania się
we wskazanej jednostce Policji (art. 153 § 4 KKW). Obowiązki te sąd określa w postanowieniu
o udzieleniu przerwy. Niewykonanie nałożonych obowiązków może skutkować odwołaniem
przerwy. Wniosek skazanego o udzielenie przerwy podlega opłacie w wysokości 60 zł35
.
PODSTAWA PRAWNA:
1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r., Nr 90,
poz. 557 z późn. zm.),
2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553
z późn. zm.),
3. Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie
gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2001 r. Nr 71, poz.773 z późn. zm.),
4. Ustawa z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych (Dz. U. z 1983 r.,
Nr 49, poz. 223 z późn. zm.).
ŹRÓDŁA POZAPRAWNE:
1. T. Stawecki, P. Winczorek, Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2003,
2. Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 2007.
Marcin Stachowicz, V rok prawa stacjonarnego
34
art. 14 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie
Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2001 r. Nr 71, poz.773 ze zm.). 35
art. 15 ust. 1 pkt. 2 ustawy o opłatach w sprawach karnych (Dz. U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223 ze zm.).
23 z 27
SĄDOWE DOCHODZENIE ŚWIADCZEŃ EMERYTALNO-RENTOWYCH
OD ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
Klient ma obecnie 65 lat i tym samym osiągnął wiek emerytalny. W opinii organu
emerytalnego nie ma wypracowanych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych (dwie
niezbędne przesłanki do przyznania prawa do emerytury z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych –
dalej jako „ZUS”). Klient otrzymał decyzję odmowną w związku z ustaleniem przepracowanych
lat na poziomie 12 lat i 2 miesięcy. Na skutek decyzji odmownej Klient zdecydował się
na wystąpienie na drogę sądową, gdyż posiada dokumentację mogącą potwierdzić jego
działalność zawodową. Najpoważniejszym uchybieniem poczynionym przez ZUS było
nieuwzględnienie okresu, w którym Klient prowadził lub pracował na gospodarstwie rolnym.
W powyższym stanie faktycznym należało wyjść od wyjaśnienia tego, w jaki sposób
w aspekcie teoretycznym należy traktować prawo do renty.
System ubezpieczeń społecznych dzieli ubezpieczonych na trzy grupy wiekowe – każda
podlega odrębnemu reżimowi prawnemu. Wiek wskazany przez Klienta w dokumentach
świadczył o przynależności do grupy osób urodzonych przed 1. stycznia 1949 r.. W myśl
obecnych przepisów, obywatele polscy zaliczani do tejże grupy nabywają prawo do emerytury
w momencie: 1) osiągnięcia wymaganego wieku, odpowiednio – 60 lat dla kobiet i 65 lat dla
mężczyzn; 2) posiadania co najmniej 20 (dla kobiet) lub 25 (dla mężczyzn) lat okresów
składkowych i nieskładkowych.
Jak już zostało wspomniane wcześniej konieczne jest jednoczesne spełnienie obu
z powyżej wymienionych przesłanek. O ile pierwsza z nich nie budzi większych wątpliwości,
o tyle druga wymaga nieco głębszej analizy. Po pierwsze wskazane jest wyjaśnić pojęcie
okresów składkowych. Należy przez to rozumieć czas, w ciągu którego osoba uprawniona
podlegała ubezpieczeniu, a więc de facto odprowadzała obowiązkowe składki ZUS. Do tego
należy zaliczyć okresy wymienione w art. 6 uERzFUS36
.
Z tegoż katalogu wynika, iż w przepisach zostało jasno określone, co może zostać
zaliczone do osiągniecia wymaganego ustawą okresu składkowego, a tym samym do spełnienia
jednego z dwóch w/w warunków uzyskania prawa do emerytury. Enumeratywne wyliczenie
36
ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 1998 r.
Nr 153, poz. 1227 ze zm.)
24 z 27
ustawowe jest katalogiem zamkniętym – w praktyce oznacza to, że ZUS jest nim związany i nie
ma możliwości uznania innych okresów za okresy składkowe.
Natomiast przez pojęcie okresów nieskładkowych należy rozumieć okresy pobierania
wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłacanych na podstawie przepisów KP37
,
zasiłków z ubezpieczenia społecznego (chorobowego lub opiekuńczego), świadczenia
rehabilitacyjnego, urlopu bezpłatnego, nauki w szkole wyższej na jednym kierunku
pod warunkiem jej ukończenia, w wymiarze określonym w programie studiów, pobierania
zasiłku przedemerytalnego i świadczenia przedemerytalnego i inne wymienione w art. 7
uERzFUS. Z przedstawionych przez Klienta dokumentów nie wynikało nic na temat w/w stanów
faktycznych/prawnych, a więc regulacja ta nie miała dla Klienta żadnego znaczenia.
Jednakże najdonioślejszym przepisem dla rozstrzygnięcia sprawy okazał się być art. 28
ust. 2 uERzFUS. Uregulowane w nim uprawnienie upoważnia Klienta do zmniejszenia okresu
składkowego do 20 lat ze standardowego 25-letniego okresu. Wyjątek od sztywnego czasu
uregulowanego przepisami prawa niesie za sobą również pewne niedogodności.
Otóż „(...)negatywną konsekwencją takiego ułatwienia w przechodzeniu na emeryturę
jest brak możliwości podwyższenia tego świadczenia do kwoty emerytury minimalnej (art. 54
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników – dalej jako „uUSR”), gdyby jej wysokość okazała
się niższa niż stanowi art. 85 ust. 2 uUSR”38
.
Co więcej, z dokumentów przedstawionych przez Klienta wynikało, iż w latach
1963-1971 prowadził on gospdarstwo rolne. Oznacza to, że w/w okres, zgodnie z przepisem
art. 10 ust. 1 uERzFUS mówiącym, iż „przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu
jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56,
jak okresy składkowe: (...) pkt. 2: przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia
gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia (...)”, może zostać zaliczony do okresów
składkowych i nieskładkowych branych pod uwagę przez ZUS przy wydawaniu decyzji
o przyznaniu bądź odmowie przyznania emerytury.
Ponadto, pkt. 3 tegoż przepisu mówi o „(...)okresie pracy w gospodarstwie rolnym po
ukończeniu 16 roku życia”. Oznacza to, że do okresu składkowego może zostać zaliczony nie
tylko czas, kiedy Klient zarządzał gospodarstwem, ale także czas, gdy jedynie w nim pracował.
Odnosząc się do wymaganych dowodów potwierdzających czas pracy, należy przede
wszystkim przytoczyć § 21 Rozporządzenia RM39
. Norma wynikająca z tego przepisu w sposób
37
ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 j.t.) 38
Komentarz do art. 28 uERzFUS, [w:] K. Antonów, M. Bartnicki, B. Suchacki, Ustawa o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz, ABC, 2009, wyd. III. 39
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-
rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r. Nr 10, poz. 49 ze zm.)
25 z 27
wyczerpujący określa zakres wymaganych dowodów wymaganych do przedłożenia organowi
emerytalnemu.
Nieco bardziej zawile, acz bardzo korzystnie przedstawia się regulacja dotycząca dowodu
ze świadków w niniejszej sprawie. Przede wszystkim zwrócić uwagę należy na § 22
Rozporządzenia RM, zgodnie, z którym „okresy zatrudnienia mogą być udowodnione
zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia
zakładu pracy. Zeznania świadków przedstawia osoba ubiegająca się o przyznanie
świadczenia”. Nadto, biorąc pod uwagę stadium postępowania (wdanie się w spór sądowy),
zastosowanie będzie miała teza wyrażona przez Sąd Najwyższy w sentencji wyroku z dnia
2 lutego 1996 r. (II URN 3/95), w myśl której „w postępowaniu przed sądami pracy
i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości
mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie
postępowania cywilnego. Ograniczenia dowodowe zawarte w § 22 Rozporządzenia (...) dotyczą
wyłącznie postępowania przed tymi organami”. W praktyce oznacza to, że w toku rozprawy
Klient będzie miał możliwość przedstawienia dowodu zarówno 1) z dokumentu – wszelkie
posiadane zaświadczenia o wykonywanej pracy (w tym uzyskane od starosty) – szczegółowa
regulacja znajduje się w art. 244 i nast. KPC40
oraz 2) z zeznań świadków – zeznania osób
mogących wiarygodnie potwierdzić fakt wykonywania pracy na roli – szczegółowa regulacja
znajduje się w art. 258 i nast. KPC, czyli zgodnie z przepisami dotyczącymi procedury cywilnej.
Reasumując należy stwierdzić, iż w przypadku, gdy ZUS odmawia obywatelowi prawa
do emerytury, osobie poszkodowanej przysługuje prawo do dochodzenia swych roszczeń
w drodze powództwa cywilnego z zachowaniem wszelkich przywilejów wynikających z tego
faktu.
PODSTAWA PRAWNA:
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.),
2. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz. U. z 1998 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.),
3. Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1990 r. Nr 50,
poz. 291 ze zm.),
4. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43,
poz. 296 ze zm.),
5. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 90,
poz. 594 ze zm.),
6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia
emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r. Nr 10, poz. 49 ze zm.).
40
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 ze zm.)
26 z 27
ŹRÓDŁA POZAPRAWNE:
1. Komentarz do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227), [w:] K. Antonów, M. Bartnicki, B. Suchacki,
Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz, ABC, 2009,
wyd. III.
Szymon Szarmach, IV rok prawa stacjonarnego
27 z 27
REDAKCJA:
REDAKTORZY NACZELNI:
1. Dominika Mróz (V rok prawa stacjonarnego)
2. Mikołaj Szlagowski (V rok prawa stacjonarnego)
AUTORZY ARTYKUŁÓW:
1. Aleksandra Lubocka (II rok MSA)
2. Ewa Gromada (V rok prawa stacjonarnego)
3. Izabela Kowalewska (V rok prawa stacjonarnego)
4. Michał Gulczyński (IV rok prawa stacjonarnego)
5. Tomasz Niesiołowski (IV rok prawa stacjonarnego)
6. Marcin Stachowicz (V rok prawa stacjonarnego)
7. Szymon Szarmach (IV rok prawa stacjonarnego)