10 Słownik gwar Lubelszczyzny. Tom V

Przedstawione w tym tomie słownictwo należy do domeny tema-tycznej o szczególnym znaczeniu dla wiejskiego obrazu świata, w któ-rym rośliny są nieodłącznym elementem nie tylko krajobrazu, alestruktury kulturowej i obyczajowej. Świat roślin ma stałe miejscew obyczajowości i kulturze ludowej, jest pełen realiów z życia codzien-nego i wyobraźni ludzi, którzy je tworzyli w przeszłości. W nazewnic-twie tym odbija się wrażliwość językowa człowieka, która przejawiasię w kreowaniu świata przyrody oraz tłumaczeniu nazw nadawanychroślinom. Mamy wyraźnie zarysowaną obyczajowość, kulturotwórcząfunkcję świata roślinnego, jak i postrzeganie nazw roślin jako sposobuwartościowania świata, uzależnionego od potrzeb człowieka i jego życiaw zgodzie z naturą. Właściwościami najbardziej pożądanymi są cechyużytkowe rośliny, przyjazne dla ludzi (np. dekoracyjne, lecznicze, od-wołujące się do Boga, Maryi i świętych, chroniące przed złem), ale teższkodliwe (trujące, wyzwalające złe moce, zaśmiecające i zanieczysz-czające glebę). Najłatwiej dostrzeganymi są cechy zewnętrzne, odbie-rane głównie za pomocą zmysłów: dotyku, wzroku, słuchu, smaku, po-wonienia, odbijające nie tylko kształt, kolor czy zapach, ale też cyklicz-ność rozwoju rośliny, np. okres kwitnienia, zbioru owoców i nasion, po-wiązane z następstwem pór roku. Ten sam obiekt może być postrzeganynie tylko jako roślina, ale jako kwiat, chwast, zioło.

Wiejski obraz świata roślinnego jest niezwykle bogaty, kreowanyprzez geograficzną różnorodność nazw i ich wariantywność oraz wielośćnazw na określenie jednego desygnatu, które tworzą często jedną serięonomazjologiczną, ale mogą też należeć do różnych pól znaczeniowych,uwzględniających nie tylko różne aspekty świata roślinnego, ale teżinny rodzaj skojarzeń i odbiór nazewnictwa roślinnego przez człowieka,np. ‘roślina łąkowa – firletka poszarpana, Silene flos cuculi’ to: firletka –goździki polne – młynki – świeczek – wstążki (postrzępione płatki kwia-tów) – kukułka (podobieństwo zewnętrzne kwiatów do ptaka, któryz kolei symbolizuje podstęp) i ceglarka (kolor kwiatów), ‘roślina przy-drożna i łąkowa – babka zwyczajna, Plantago maior’ to: babka (wła-ściwości lecznicze), baźki (kształt kwiatów) i podróżnik (miejsce wy-stępowania). Liczne są również wypadki obejmowania jednym określe-niem szeregu roślin, np. rzep to nazwa takich roślin, jak: ‘roślina przy-drożna i podwórzowa – łopian większy, Arctium lappa’, ‘chwast – oset,Carduus’ i ‘chwast – przytulia czepna, Galium aparine’, podobnych zewzględu na czepliwość kwiatu i owoców, a nazwa kaszka ‘roślina łą-kowa – biedrzeniec mniejszy, Pimpinella saxifraga’ i ‘chwast – tasznikpospolity, Capsella bursa-pastoris’, motywowana jest kształtem i kolo-

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Założenia metodologiczne i zasady redakcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Założenia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Baza materiałowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Hasło słownikowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Zapis wyrazu hasłowego i kontekstów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Mapa językowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Kwalifikatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Skróty i odsyłacze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Źródła i opracowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Źródła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Literatura (wybrane pozycje) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Miejscowości, z których pochodzi materiał . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Alfabetyczny spis miejscowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Wykaz cyfrowych oznaczeń miejscowości na mapach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Słownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Mapy do haseł słownikowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521

Ilustracje do haseł słownikowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569

Spis map i ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635Spis map . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635Spis ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636

A Dialect Dictionary of the Lublin Region . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 639

1-568.pdf