5

Spis treści

WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Część 1Bliscy i dalecy sąsiedzi

Stosunki sąsiedzkie na szczeblu lokalnym

Ludmiła Borisowna Sukina, Друг, товарищ и враг. Взаимоотношения замосковных городов и посадов в Смуту начала XVII века . . . . . . . . 18

Marek Sass, Bysławek – pomorska wieś z klasztorem w tle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Marta Muzioł, Cmentarze żydowskie w Polsce. Kilka słów o sąsiedztwie tra-dycji sepulkralnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Kamila Kłudkiewicz, Współpraca, pokojowe współistnienie czy konkurencja? Działalność polskich i  niemieckich towarzystw przyjaciół sztuk pięk-nych w XIX-wiecznym Poznaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Katarzyna Grysińska-Jarmuła, Polsko-niemieckie relacje w Bydgoszczy w tzw. okresie pruskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Friederike Partzsch-Szankowska, Von Bromberg zu Bydgoszcz. Verän- derungen und Konstanten der Wahrnehmung deutscher Bewohner Brombergs von 1900 bis zur Zwischenkriegszeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Barbara Techmańska, Stosunki sąsiedzkie na dolnośląskiej wsi w pierwszych latach powojennych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

Vladimír Goněc, Obcy sąsiad w moim mieście? Obcy sąsiad w mojej rodzinie? Nabyte i zgubione doświadczenie w wielkim regionie przemysłowym . . . 110

6

Spis treści

Stosunki sąsiedzkie o charakterze międzynarodowym

Giennadij Michajłowicz Kowalienko, Станислав Жолкевский и русская Смута . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Grażyna Pańko, Polacy i  Czesi w  okresie międzywojennym a  współczesny obraz naszego południowego sąsiada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

Andrzej Topij, Niemiecko-łotewski i  niemiecko-estoński układ o  nieagresji z dnia 07.06.1939 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

Andrzej Purat, Dobre sąsiedztwo, czyli rzecz o udzielaniu pomocy Polakom przez Ukraińców w okresie eksterminacji dokonanej przez nacjonalis- tów ukraińskich w latach 40. XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Joanna Sadowska, Nieoficjalna strona wizyt obywateli PRL w  ZSRR. Zarys problematyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

Arkadiusz Stempin, Niemiecko-francuskie pojednanie: na ile mit, na ile rze-czywistość? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Michał Alagierski, Stosunek Turcji do Europy. Specyfika relacji pomiędzy Brukselą i Ankarą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Dariusz Bugajski, Antoni F. Komorowski, Tomasz Neubauer, Zalew Wiślany. Problemy wolności żeglugi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Katarzyna Niemiec, Percepcja zagrożenia, czyli Chińska Republika Ludowa jako sąsiad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

Część 2 Sąsiedzi w historiografii, edukacji i kulturze

Wybrane problemy dotyczące sąsiedztwa w historiografii

Dmitrij Anatoljewicz Dobrowolski, Wizerunek chrześcijaństwa zachodniego w piśmiennictwie ruskim końca XI – początku XII w. . . . . . . . . . . . . . . . . 224

Spis treści

7

Oleksandr Wolodymyrowycz Kolybenko, Переяславль Русьский и Перея- славль Залесский. Славяно-русские, тюркские и финно-угорские взаимосвязи и параллели . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

Jerzy Janiec, Livonian Hospitality and Neighborhood in the Eyes of Hermann von Wartberge during the Northern Crusade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

Dmitrij Władymirowicz Kariew, Беларусь – Польша. Проблемы взаимо-отношений (конец XVIII – начало XXI в.) в белорусской историо- графии и исторической памяти белорусов в период новейшего времени . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

Roman Borisowicz Kazakow, Споры с «русским Плютархом»: Н.М. Карамзин и Зориан Доленга-Ходаковский . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

Arūnas Vyšniauskas, Praca J. Szlupasa „Litwini i  Polacy” (1887) z  punktu widzenia historycznego i perspektywy współczesnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

Nadieżda Władymirowna Niekrasowa, Тверские историописатели конца XIX – начала XX в. как строители региональной идентичности . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

Relacje sąsiedzkie w historii lokalnej i edukacji regionalnej

Siergiej Iwanowicz Małowiczko, Marina Fiodorowna Rumiancewa, Проблема пограничья в предметном поле новой локальной истории . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

Eliza Stehr, Wspólnie czy przeciw sobie? Wielokulturowe środowisko nauczy-cieli i  uczniów w  pruskim szkolnictwie średnim w  Wielkim Księstwie Poznańskim na przykładzie Królewskiego Gimnazjum im. Jana Amosa Komeńskiego w Lesznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

Izabella Kopczyńska, Aspekt oświatowo-wychowawczy mniejszości żydowskiej w dwudziestoleciu międzywojennym w Poznaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

Aleksander Nikołajewicz Wabiszczewicz, Межэтнические взаимоотно-шения в сфере просвещения в западных областях БССР в 1939-1941 гг. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340

8

Spis treści

Danuta Konieczka-Śliwińska, Edukacja regionalna jako forma kształtowania wzajemnych relacji społeczności w regionie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354

Iwona Maria Strachanowska, Interkulturowość europejska jedną z  dróg do dobrego sąsiedztwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

Dobre sąsiedztwo a polityka historyczna

Teresa Maresz, Wspólne dzieje a odmienna ich prezentacja oraz ocena w pol-skiej i rosyjskiej narracji podręcznikowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376

Jasmina Milanović, Raspad Jugoslavije u srpskim udžbenicima istorije . . . . . . 395

Natalia Pietrowna Marczenko, Книга для дітей як індикатор транскор-донних взаємовідносин культур (на прикладі новітньої книги для дітей в Україні) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409

Ponadnarodowe dziedzictwo kulturowe

Olga Juriewna Striełowa, Чужие памятники – своя история . . . . . . . . . . . . 422

Joanna Szczutkowska, „Żywotność i  znaczenie” – współpraca kulturalna Polski z Węgrami w latach 70. XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431

Joanna Trajman, Filmowe obrazy sąsiedztwa polsko-niemieckiego po 1990 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444

Samanta Kowalska, Dziedzictwo kulturowe na początku XXI wieku – narodowe czy wspólne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459

BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470AUTORZY TEKSTÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523

9

WSTĘP

Na to, jak układają się relacje między sąsiadującymi ze sobą społeczeń-stwami, niemały wpływ mają wydarzenia z przeszłości. Niejeden antagonizm czy stereotyp ma swoje korzenie właśnie w konfliktach i sprzecznościach w cza-sach minionych. To one, między innymi, rzutują na to, czy w dzisiejszych cza-sach potrafimy ze sobą rozmawiać bez emocji czy też nadal stawiamy sobie nawzajem zarzuty i  mamy do siebie pretensje. W  tym kontekście historia pozwala zrozumieć współczesność.

Jednym z kryteriów wyznaczających sąsiedztwo jest geografia administra-cyjna. Z tej perspektywy mówiąc o sąsiedztwie, z reguły mamy na myśli sto-sunki między państwami graniczącymi ze sobą. Jednak to nie państwa, nie instytucje kształtują określone stosunki międzynarodowe. Wpływ na nie mają ludzie. To człowiek, w pojedynkę, ale i zespołowo, był i jest podmiotem funk-cjonowania państwa, jak również relacji na zewnątrz – z  sąsiadami w  ujęciu administracyjnym.

Sąsiedzi przez stulecia mieszkali obok siebie. Niejednokrotnie nawiązy-wali współpracę, wymianę handlową, ale także walczyli o terytorium i własne bezpieczeństwo. Sąsiadami stawały się nie tylko państwa i  narody, lecz rów-nież społeczności różnych kręgów kulturowych czy religijnych. Ich dorobek naukowy, techniczny zachęcał do współpracy, niekiedy jednak stawał się zaląż-kiem rywalizacji między różnymi zbiorowościami społecznymi. Wiara, mająca wymiar społeczny, zbliżała i jednoczyła ludzi, ale także izolowała wyznawców odmiennych religii.

Jeszcze inny rodzaj sąsiedztwa tworzą mieszkańcy jednego miasta, jednej wsi oraz większej przestrzeni terytorialnej – dwóch sąsiadujących ze sobą miast czy też małej wsi, miasteczka leżącego po sąsiedzku z wielką aglomeracją. Tu również zachodzą relacje międzyludzkie – etniczne, narodowościowe, religijne itp.

To właśnie relacjom międzysąsiedzkim została poświęcona książka, którą oddajemy w  Państwa ręce. Nosi ona tytuł „Dobre i  złe sąsiedztwa. Historia kluczem do zrozumienia współczesnych relacji międzysąsiedzkich”. Pracow-nicy naukowi Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy do realizacji powyższego projektu zapro-sili wybitnych naukowców z Polski, Europy i Azji. Wspólnym mianownikiem

10

WSTĘP

artykułów zamieszczonych w  książce jest próba naświetlenia współczesnych relacji międzysąsiedzkich wynikających z  przeszłości. Historycy, politolodzy, socjologowie, kulturolodzy z  Polski, Rosji, Niemiec, Litwy, Ukrainy, Serbii, Białorusi, Słowacji oraz Chin przyjrzeli się szeroko rozumianej problematyce funkcjonowania stosunków sąsiedzkich, zarówno tych międzynarodowych, jak i  tych kulturowych oraz społecznych. W  artykułach stanowiących zawartość niniejszej książki przedstawili wyniki swoich badań na temat próby ułożenia poprawnych stosunków narodów i społeczności lokalnych mieszkających obok siebie od zamierzchłych czasów do dni nam współczesnych.

Książka została podzielona na dwie części. W  pierwszej z  nich – zatytu-łowanej „Bliscy i dalecy sąsiedzi” – zebrano artykuły mówiące o konkretnych relacjach zachodzących między sąsiadami na szczeblu lokalnym oraz między-narodowym. Druga część książki została zatytułowana „Sąsiedzi w  historio-grafii, edukacji i kulturze”. Składają się na nią artykuły poświęcone przeglądowi historiografii oraz wpływowi edukacji regionalnej na budowanie poprawnych relacji międzysąsiedzkich w Polsce, Serbii, a także na Białorusi i Ukrainie. Pro-blematykę związaną z polityką historyczną zawiera trzeci podrozdział tej części książki, a  czwarty – dziedzictwo kulturowe. Dwa ostatnie zagadnienia omó-wiono na wybranych przykładach.

Rozważania na temat stosunków sąsiedzkich o  charakterze lokalnym zaczyna artykuł Ludmiły Sukiny z Siergijewa Posady, która omówiła współzależ-ności podmoskiewskich miast i przedmieść w czasach wielkiej smuty. W arty-kule zatytułowanym „Przyjaciel, kolega, wróg…” autorka przeanalizowała przy-czyny i  mechanizmy konfliktów oraz przejawy budowania współzależności mieszkańców Perejasławia Zaleskiego, Rostowa, Aleksandrowskiej Słobody, którzy pomimo tego, że stanęli „po różnych stronach barykady”, to jednak osta-tecznie zjednoczyli się i  razem utworzyli pospolite ruszenie w obronie przed wspólnym wrogiem. Pozytywny przykład relacji dobrosąsiedzkich przyto-czył Marek Sass z Gostycyna, prezentując dzieje Bysławka, w którym od XVIII wieku po czasy współczesne mieszkańcy wsi żyli i  współpracowali najpierw z benedyktynkami, następnie z franciszkanami reformatami, a później – aż po dzień dzisiejszy – z siostrami miłosierdzia (kolejnymi mieszkańcami klasztoru we wsi). Ich współpraca została ugruntowana w oparciu o dziedzictwo prze-szłości oraz szacunek, otwartość i zrozumienie. Dwa kolejne artykuły tej części książki zostały poświęcone wspólnemu dorobkowi kulturowemu grup etnicz-nych i narodów mieszkających obok siebie. Marta Muzioł z Bydgoszczy wyka-zała, że żydowskie cmentarze są znakami wielowiekowej obecności wyznawców judaizmu na terenie Polski. W swoim artykule pokazała różnice między cmen-tarzami przeznaczonymi na pochówek żydów i chrześcijan, a  także wykazała elementy wzajemnie „nieprzekładalne”, które nie zawsze były poprawnie inter-

WSTĘP

11

pretowane, co utrudniało harmonijną koegzystencję. Kolejny pozytywny przy-kład relacji dobrosąsiedzkich przytoczyła Kamila Kłudkiewicz z UAM, pisząc o  współpracy polskich i  niemieckich towarzystw działających w  XIX wieku w Poznaniu. Natomiast Katarzyna Grysińska-Jarmuła z Bydgoszczy oraz Frie-derike Partzsch-Szankowska z Bonn przedstawiły różne formy relacji i współ-pracy polsko-niemieckiej w Bydgoszczy w XIX i XX wieku. Barbara Techmańska z Wrocławia zaprezentowała mozaikę narodowościową na Śląsku, gdzie na dol-nośląskiej wsi powstał swoisty tygiel narodowościowy, który z czasem zaowo-cował pokojowym współistnieniem. Natomiast Vladimír Goněc z Bratysławy wykazał wielopokoleniowe wymieszanie narodów mieszkających na pogra-niczu czesko-słowacko-austriackim. Autor zaprezentował synkretyzm kultu-ralny i problemy szkolno-językowe, a także bliskość i jedność religijną powstałe w  następstwie podwójnej tożsamości w  regionie powiązanym ekonomicznie i kulturowo.

Drugi podrozdział części „Bliscy i dalecy sąsiedzi”, odnoszący się do sto-sunków sąsiedzkich o charakterze międzynarodowym, otwiera artykuł Gien-nadija Kowalienko z  Petersburga. Autor przedstawił rosyjski punkt widzenia na rolę Stanisława Żółkiewskiego w wielkiej smucie w XVII wieku. Natomiast na współczesny obraz południowego sąsiada Polski, przez pryzmat relacji Polaków i  Czechów w  okresie międzywojennym, spojrzała Grażyna Pańko z  Wrocławia. Relacje sąsiedzkie w  czasach drugiej wojny światowej omówili dwaj naukowcy z Bydgoszczy: Andrzej Topij zaprezentował stan swoich badań na temat niemieckich układów z krajami bałtyckimi (Estonią i Łotwą) z 1939 roku, a Andrzej Purat omówił różne postawy ludzi mieszkających obok siebie, którym przyszło zdać trudny egzamin w  okresie eksterminacji ludności pol-skiej dokonywanej przez nacjonalistów ukraińskich w  latach 40. XX wieku. Troje autorów kolejnych artykułów pokazało na konkretnych przykładach, jak można budować stosunki dobrosąsiedzkie w nowych granicach terytorialno--politycznych powstałych po drugiej wojnie światowej. O swoistych kontaktach i odwiedzinach sąsiedzkich napisała Joanna Sadowska z Białegostoku. Autorka przybliżyła prywatne i półprywatne kontakty obywateli PRL w czasie ich nie-oficjalnych wizyt w Związku Radzieckim. Dwaj autorzy przyjrzeli się próbom osiągnięcia konsensusu w stosunkach międzynarodowych. Arkadiusz Stempin z Fryburga pokazał okoliczności zawarcia niemiecko-francuskiego pojednania i podjęcia prób rozwiązywania problemów sąsiedzkich po drugiej wojnie świa-towej, a Michał Alagierski z Łodzi przybliżył budowanie relacji Unii Europej-skiej z Turcją. Część pierwszą książki zamyka artykuł pokazujący nierozwią-zane do dzisiaj spory na tle ekonomicznym między państwami ze sobą sąsia-dującymi. Zespół autorów z Gdyni – Dariusz Bugajski, Antoni F. Komorowski i Tomasz Neubauer – zwrócił uwagę na zawiłości polsko-rosyjskich problemów

12

WSTĘP

graniczno-ekonomicznych wynikających z  międzynarodowej eksploatacji drogi wodnej w Cieśninie Pilawskiej, prowadzącej m.in. do Zalewu Wiślanego i portu w Elblągu. W podobnym tonie jest artykuł Katarzyny Niemiec z Chang-chunu. Autorka, omawiając trudne stosunki Indii, Wietnamu i Japonii z Chi-nami, wskazała na trwające nadal między nimi konflikty o przynależność tery-torialną obszarów spornych na kontynencie azjatyckim.

Wyniki badań zaprezentowane w  pierwszej części książki, którą odda-jemy Czytelnikowi do rąk, skłoniły redaktorów niniejszego zbioru artykułów do podjęcia kolejnego międzynarodowego projektu poświęconego poszukaniu dróg do rozwiązywania problemów międzysąsiedzkich oraz budowaniu zasad współistnienia i  współpracy sąsiadów w  jednej wsi, mieście, mieszkańców miast i państw ze sobą sąsiadujących. Tym zagadnieniom będzie poświęcony drugi tom serii „Dobre i złe sąsiedztwa”, zatytułowany „Od konfliktu do współ-istnienia i współpracy”.

Część drugą książki otwierają artykuły, w których autorzy dokonali prze-glądu dorobku historiografii w Rosji i w Polsce, a także na Litwie, Ukrainie oraz Białorusi. Dmitrij Dobrowolski z Moskwy omówił wyniki swoich badań nad ruskim piśmiennictwem z końca XI wieku oraz początku XII wieku i pokazał zawarty w nim wizerunek zachodniego chrześcijaństwa. Oleksandr Kolybienko z Kijowa przybliżył słowiańsko-ruskie, tureckie i ugrofińskie wzajemne powią-zania i  podobieństwa w  Perejasławiu Ruskim i  Perejasławiu Zaleskim. Autor dokonał przeglądu zarówno historiografii ukraińskiej, jak i  wyników badań archeologicznych na Perejasławszczyźnie. Natomiast Jerzy Janiec z Bydgoszczy przeanalizował kroniki krzyżackie pod kątem treści dotyczących stosunków sąsiedzkich w Inflantach w XIV wieku. Z kolei Dmitrij Kariew z Grodna dokonał przeglądu białoruskiej historiografii z XIX i XX wieku na temat stosunków bia-łorusko-polskich oraz zaprezentował założenia dalszych swych badań w  tym zakresie. Zderzenie poglądów na temat stosunków sąsiadów z Polakami w XIX wieku w historiografii rosyjskiej i litewskiej zaprezentowali dwaj kolejni autorzy: Roman Kazakow z Moskwy zestawił poglądy Nikołaja Michajłowicza Karam-zina i Zoriana Dołęgi-Chodakowskiego, a  litewski punkt widzenia na relacje między Litwinami i Polakami przedstawił Arūnas Vyšniauskas z Wilna, przyta-czając poglądy Jana Szlupasa. Nadieżda Niekrasowa z Moskwy w swoim arty-kule wykazała zależności zachodzące pomiędzy problematyką badawczą lokal-nych dziejopisarzy a zadaniami kształtowania się tożsamości regionalnej. Uczy-niła to na przykładzie interakcji zachodzącej pomiędzy lokalnymi (twerskimi) i stołecznymi historykami z Petersburga i Moskwy.

Kolejne zagadnienie w ramach drugiej części książki „Dobre i złe sąsiedztwa” odnosi się do wielokulturowości w  środowisku lokalnym i  szkolnym. Zespół autorów z  Moskwy – Siergiej Małowiczko i  Marina Rumiancewa – zwrócił

WSTĘP

13

uwagę na tzw. „szwy” regionów narodowych, a także na wielowarstwowe kon-takty i  doświadczenia wynikające ze wspólnego zamieszkiwania, gospoda-rowania i  korzystania z  dóbr przyrody, a  także na transformację historycz-nego myślenia narodów rdzennie zamieszkujących Północny Kaukaz (górali i koczowników oraz ludności migrującej na te tereny po czasach podboju tego obszaru przez Imperium Rosyjskie). Eliza Stehr z Kolonii oraz Izabella Kop-czyńska z  Poznania zaprezentowały szkolnictwo w  XIX wieku i  na początku XX wieku w Poznańskiem. Pierwsza z nich pokazała stosunki niemiecko-pol-skie w szkole pruskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim, a druga żydowsko--polskie w  Poznaniu w  dwudziestoleciu międzywojennym. Natomiast Alek-sander Wabiszczewicz z Brześcia omówił stosunki białorusko-polskie panujące w szkołach w zachodnich regionach Białoruskiej SRR w latach 1939-1941. Dwa kolejne artykuły poświęcone zostały korzyściom wynikającym z  poznawania historii lokalnej i edukacji regionalnej. Danuta Konieczka-Śliwińska z Poznania w swoim artykule podkreśliła, iż relacje sąsiedzkie należy zacząć budować od kontaktów społeczności lokalnych. Wykazała ona, że poznanie własnej ziemi może być podstawą do wzmacniania postaw niezbędnych do budowania dobrych relacji z najbliższym otoczeniem, a w dalszej perspektywie może rów-nież stanowić punkt wyjścia do kształtowania postaw istotnych dla funkcjono-wania narodu i państwa. Z kolei Iwona Strachanowska z Bydgoszczy zaprezen-towała wyniki swoich badań nad różnicami w kształtowaniu postaw tolerancji międzykulturowej u młodzieży akademickiej z kilku grup studentów bilingwal-nych (dwujęzycznych). Tym samym przedstawiła metody pracy nad kształto-waniem interkulturowości europejskiej, prowadzącej do dobrego sąsiedztwa.

Z tematyką poprzedniego podrozdziału korelują trzy kolejne artykuły doty-czące literatury adresowanej do młodszego odbiorcy, którym jest uczeń. Ich autorki, na przykładzie podręczników szkolnych i książek dla dzieci i młodzieży, zilustrowały politykę historyczną poszczególnych państw europejskich. Teresa Maresz z Bydgoszczy przytoczyła przykłady szkolnej narracji podręcznikowej na temat różnych prezentacji tych samych wydarzeń – dwa spojrzenia na fakt wybuchu i zakończenia drugiej wojny światowej w podręcznikach radzieckich i współczesnych rosyjskich oraz polskich. Jasmina Milanović z Belgradu omó-wiła fragmenty podręczników serbskich dotyczące rozpadu Jugosławii. Z kolei Natalia Marczenko z Kijowa wykazała rozbieżności zachodzące pomiędzy usta-leniami i  deklaratywnymi wskazówkami społeczno-historycznymi na Ukra-inie. Badając literaturę przeznaczoną dla młodego pokolenia, przeanalizowała zewnętrzne i  wewnętrzne zmiany w  postrzeganiu, omawianiu oraz konstru-owaniu historii jako komunikatywnego procesu w społeczeństwie.

Trzy kolejne autorki zajęły się przykładami dorobku kulturowego państw na kontynencie europejskim i azjatyckim. Ich wspólnym przesłaniem jest wyka-

14

WSTĘP

zanie ponadnarodowego dziedzictwa kulturowego. Olga Striełowa z  Cha-barowska na przykładzie pogranicza rosyjsko-japońskiego omówiła eduka-cyjny potencjał tematu „Cudza – swoja pamięć”. Jako przykład posłużyły jej zabytki i pomniki pozostałe po Japończykach mieszkających na terenie Połu-dniowego Sachalinu w  latach 1925-1945. Po niechlubnym okresie niszczenia „cudzych pomników” nastał czas, gdy pomniki „obcych” stały się mieniem sze-rokiej społeczności Sachalinu. Natomiast Joanna Szczutkowska z Bydgoszczy i  Joanna Trajman z  Wrocławia przybliżyły polsko-węgierską i  polsko-nie-miecką współpracę kulturalną od lat 70. do 90. XX wieku. Tę część rozdziału, jak i całą książkę zatytułowaną „Dobre i złe sąsiedztwa. Historia kluczem do zrozumienia stosunków międzysąsiedzkich” zamyka artykuł Samanty Kowal-skiej z Poznania, w którym autorka wykazała, iż dorobek kulturowy jednej spo-łeczności jest dorobkiem całej ludzkości. Dowodem tak postawionej tezy są poszczególne artykuły składające się na zawartość książki, do lektury której ser-decznie zapraszamy.

Redaktorki