RANOHRISCANSKA UMETNOST

U ranom hriscanstvu se isticu duhovne vrednosti, a materijalni oblici tela se zanemaruju. Umetniku je stalo da provede coveka iz sveta realnog u svet iracionalnog. Hriscanstvo negira antropomorfizam u umetnosti Srednjevekovno stvaralastvo ne polazi od prirode vec o verske ideje. Ljudska figura je dominanatna, ali je sakrivena pod jakom draperijom, pejsazi su retki i sluze samo da pomognu pricanje duhovne istine. Hriscanstvo traga za duhovnom sustinom oblika, stvalja akcenat na sadrzinu, a ne na spoljasnju manifestaciju.U ranom hriscanstvu javlja se ikonografija - slikanje sveatca i bozanstava. Svet se posmatra kao vidljivi odraz ideja i posmatranje sveta kao simbola. Ni anticka Grcka ni anticka rimska umetnost nisu znale za simbole. Simboli su slozeni i tajnog su karaktera, u znacenje simbola bili su upuceni samo posveceni.Menja se metod likovnog stvaranja: ide se od verske ideje ka um. delom a ne od prirode ka um. delu.Svet se posmatra kroz bozansku lepotu i dobrotu i to je parametar lepog.Simbolika:1. krst -simbol Hristove zrtve 2. Maslinova grancica - umesto krsta, simbolizuje nadu, pobedu i mir vecni 3. golub - simbol duha(Sveti duh)4. Jagnje - cistota bez greha( prema recima Jovana Krstitelja predstavlja vernika) takodje

i simbol Hrista ( predtavljeno na brezuljku sa cetiri reke- simbol raja sa cetiri Jevandjelja - osnova Hristovog ucenja)

5. Paun - za cije se meso verovalo da ne moze da istruli, bio je simbol besmrtbosti. Paun sa mnogo ociju na repu - oci vernika,

6. Riba- je narocito sluzila hriscanima kao znak raspoznavanja, jer grcka rec IHTIS (riba) sadrzavala pocetna slova slogana Isus Hristos Sin Boga Spasioca (isus Hristos Teu Ios Soter) simbol Hrista. Takodje ribe su simbol Hrista, hriscanstva i krstenja, kao i Sv. Petra koji je bio ribar.

7. Loza - Hrist kaze : Ja sam stablo, a vi ste grana, a moj je otac vinograd, i saseci ce sve grane koje ne donose plode

8. Sveca i svetlost - simboli su Hristovi, jer je on Dux =vodja i Lux =svetlost9. Zlatno pozadje- znaci beskrajnu svetlosnu dubinu10. Modro pozadje - beskonacna dubina neba11. Ptice - Predstavljena je ljudska duhovna sila,dusa umrlih, Sv.Duh(duh na izvoru =

dusa na izvoru vere)12. Hleb - telo Hristovo, ociscenje greha - pricesce(riba i kotarica sa hlebom i crvena

mrlja=pricesce)13. Palma - ideja mucenistva, trijumf duse nad smrcu 14. Kladenac(plitak sud gde se napajaju ptice i jeleni)-Hrist kao vecniizvor zivota15. Phenix - vaskrsnuce16. Jelen - simbol ceznje covekove duse za Bogom

2 simbolicke figure koje rezimiraju ono sto je najosnovnije u Hriscanskoj veri 1. Oranta- simbolise iskupljenu dusu2. Dobriv pastir predstavlja Hrista spasitelja, pastira dusa

Oranta- katakomba di San Kalisto

Dobri pastir

Riba sa kotaricom

VIZANTIJSKA UMETNOST

395. Teodisje dekretom deli na Istocno i zapadno Rimsko carstvo. Vizantinci smatraju da su nastavak Rimskog carstva. Karlo Veliki se proglasio carem 800. god. i pokusavaju da ostvare kontinuitet sa Rimskim carstvom. 1053. god podela crkve na zapadnu i istocnu.Vizantijska umetnost pocinje 527. god, kada Justinijan dolazi na vlast. Slika i simbol mogu jasnije preneti ljudima trancedentalni pojam,nego rec, izrazavaju visi nivo stvarnosti. Slika uci ljude veri, objasnjava Sveto pismo. U svesti pravolsvanih vernika, IKONA, nije samo likovni prikaz vec tanana granica izmedju ovog i onog sveta. Zato se i ikonostas postavlja izmedju naosa i oltara.

Postoji nekoliko etapa u razvoju Vizantijske umetnosti. I faza - pocetak vladavine cara Justinijana- pocetak 6. veka ; slika ima gnoseolosku ulogu (kao i u ranom hriscanstvu ). Kanoni su bili cvrsti i ostri kada se radilo o kompoziciji i izgledu, ali je postojao odredjeni stepen slobode u proporcionisanju odnosa. Zlatna pozadina predstavlja simbol bozanske energije. Ova faza traje do sukoba izmedju ikonoboraca i ikonofila(726. god. pod Lavom III)

reprodukcije :1. Dobri pastir - mauzloej Gale Placidije, Ravena, 450. god, mauzolej cerke Teodosija

Velikog, najstariji je hriscanski spomenik u Raveni. Unutrasnjost je presvucena mozaickim dekorom u plavom i zlatu . Pored predstava jelena koji koji se napajaju na kladencu zivota, golubovi koji piju iz suda i figura Apostola, nalaze se i dve kompozicije koje dopunjuju ovaj ornamentalni dekor. To su “Dobri pastir” - mozaik na luneti, okruzen je svojim stadom i predstava sveca Sv. Lavrentija, sa rostiljem ispod koga gori vatra. Biljni i zivotinjski dekor preovladjuju u celom mozaiku. Tu je i cuveni fragment “ptice na pojilu “.

2. Krst na zvezdanom nebu - Mauzolej Gale Placidije, mozaik u kupoli mauzoleja.Krst je izmedju simbola Jevandjelista, vise od 800 zlatnih zvezda.

3. Baptisterij ortodoksnih - Enterijer krstionice San Giovanni in forte, Vvek, Ravena. Divan mozaik u kupoli - Hristovo krstenje u centralnom medaljonu, oko njega kruzni pojas sa monumentalnim figurama Apostola

4. San Apollinare in Classe, pogled prema apsidi - 533.- 549 god, Ravena. Crkava je vazna zbog svoje unutrasnje dekoracijeSacuvana tradicija simbolizma iz katakombi : Hristos iz preobrazenja je predstavljen simbolicno krstom upisanim u jedan plavi medaljon (Krst na nebeskom krugu). Sa obe strane krsta, proroci Mojsije i Ilija, iznad krsta je je ruka Bozija i golubica, dole umesto Hrista, predstavljen je SV. Apollinare u stavu Oranta u stadu od 12 ovaca koji simbolisu 12 Apostola. Ovaj dogadjaj se zove preobrazenje.

5. Poklonjenje kraljeva - Zapoceto 504. god. Ravena San Apolinare Nuovo. Ovo su figure tri mudraca, sa asketskim likovima koji imaju izduzena lica i velike oci Na frizovima arkada iznad cenyralnog broda predstavljene su dve povorke; Sv Mucenik i Sv. Devica, one se krecu prema Hristu i Bogorodici u centru.

Sve figure su uniformisane, krute i staticne, iza draperije se ne oseca anatomija. Polihromija treba da izazove utisak raskosi. 6. Carica Teodora sa pratnjom i car Justinijan sa pratnjom - oko 547. crkva San Vitale,

nalaze se sa obe strane oltara. Na njima su Justinijan i Teodora u pratnji visokih sluzbenika, mesnih svestenika i dvorskih dama koje preisustvuju sluzbi. Ovde se vidi ideal ljudske lepote : visoke i tanke figure, mala stopala, sitna ovalna lica, velike prodorne oci.. Pokazivanje odece raskosnih sara. Jedinstvo politicke i duhovne vlasti odrazava “Bozansko kraljevstvo VIzantijskog cara”. Na Teodorinom ogrtacu, upadljivo su izvezena Tri mudraca sa istoka kako nose darove novorodjenom kralju, Justinijanu sa obe strane stoje 12 pratilaca (=12 Apostola). Sprovedena je stroga izokefalija (sve glave u istom nivou). Samo ninbus oko Justinijanove glave i dijadema na Teodorinoj, kao istaknute licnosti, daju utisak visih osoba.

7. Hristovo krstenje - Ravena, neonov baptisterijum, scena se nalazi u kupoli. centralnom, medaljonu, a prikazuje hristovo krstenje. Sv Petar i Sv. Pavle predvode

povorku Apostola Na obalama Jordana vide se cvece i trava, a bradati starac koji stoji u vodi je personifikacija same reke. Hrist je do pola uronjen u reku.

8. Glava Sv. Petra- m ozaik, krstionica katedrale u Raveni, V vek. Sv. petar je bio nosilac Hristove crkve.

II faza - ikonoklasticka - Pocelo je 726. god. pod Lavom III, traje do 842. godine, 730 god. edikt o zabrani slikanja ikona. Dosta dela je unisteno, iz prve faze sacuvana samo dela u Raveni.

III faza Makedonska dinastija 842- 1057. reprodukcije: 9. Raspece - manastirska crkva u dafni, 1100. god, Mozaik, sitan. Kompozicija je puna

ravnoteze i deluje monumentalno. Fighure izgledaju ljupko i prirodno. U izrzima lica i gestova vidi se plemeniti patos.

10. Hristov ulazak u jerusalim - freska u Dafni, u San Adleo in Formis, 11. vek Sitan mozaik, sira paleta boja, Hrist na magarcu ulazi u grad.

IV faza Komnenska faza - cesto se zove i Vizantijska klasika. U ovom peiodu se definitivno utvrdjuju kanoni V faza Latinsko carstvo - 1204. zapadni vitezovi zauzimaju Carigrad, car bezi u Mikeju (Mikejsko carstvo). U ovom periodu se nista nije desavalo, ali je ovaj period znacajan za srednjevekovnu Srbiju jer su kod nas izbegli grcki majstori iz Vizanitije (Studenica, Mileseva, Sopocani). Ovo traje sve do 1261. godineVI faza Renesansa Paleologa - 1261. Mihajlo zauzima Carigrad (krenuvsi na Bugare) Unose se novine u Vizantijskoj umetnosti, menja se kanon.

reprodikcije:11. Kahrija dzamija - sa pocetka 14. veka, u Grckoj.Crkva je ukrasena mozaicima (Scene iz zivota Bogorodice). Vise pokreta, manje figure, vise pejsaza, gubi se monumentalnost, dobija u zivosti, plasticnije i bolje proporcije, pokusaj humanizacije. Medju freskama istice se Silazak u Had (Anastazis) Spasitelj je pobedio Satanu srusio vrata pakla (satana vezan sa jako puno gvozdja) dize Adama i Evu iz mrtvih. Velika dinamicnost Hrista, fizicka energija, do sada nepoznata staroj Vizntjskoj tradicij.

Vizantijska slika je jedan slozen sistem znakovnih elemenata. Hijerarhijsko ustrojstvo kosmosa prenosi se na Zemlju. i razlikujemo razlicite stepene Bozanskog isijavanja u svakom elementu. Vizantijske crkve gradjene su po brojcanim odnosima odredjenih elemenata, ali i kombinovanjem geometrijskih i aritmetickih sistema. Slika zavisi od proporcijskog sklopa hrama. Visina slike zavisi od arhitektonske visine (zavisno gde se slika nalazi ). Poluprecnik aure je u pravilnom odnosu sa visinom scene. Aura je simbol energije koja isijava iz bozanskih likova. Hristos, kao najznacajniji, najpravilnije je postavljen.Covecija figura, proporcionisana je prema velicini nimba. Ona je nosilac ideje. Lik nosi duhovnost.Velike oci - duhovnost. Duzina nosa je u proporcionalnom odnosu sa sirinom nosa, a figura u sebi sadrzi odredjen broj duzina nosa. U ikonografskom definisanju rasporeda kretalo se odozgo na dole( od kupole - Hristos pantokrator, tambur- proroci, pandantifi - 4 jevandjelista - simbol stubova vere, prelaz iz kruga u kvadrat, prelaz u vidljivi svet. U nivou pandantifa prikazuju se scene vaznesenjaU polukaloti apside - Bogorodica U naosu i priprati - odozgo prema dole idu scene iz Hristovog zivota i scene iz zivota svetitelja kome je hram posvecen. Svetlost je vrlo znacajan element i u slici i u arhitekturi.Kod slike, ikone, mosaika i freske, ne vidi se odakle dolazi svetlost vec svetlost izbija iz cele slike pasivna svetlost - zlatna pozadina aktivna svetlost - u rodjenju Hristovom, zrak nebeske svetlosti

Boje:crvena - bozan. energija, zivotna toplotabela- simbol cistoce, srodna bozanska svetlost crna - smrt zelena - mladost tamna siva - transcedentalni svet zuta - kao zlatna(transcedantalna svetlost)plava - vecnost nebeska

Sitna plastika u slonovaci

1. Episkopski presto Maksimilijana- od slonovace, Gube se anticki elementi : kontrapost, proporcija, verno prikazivanje draperije. Prepoznaju se figure oranti. Figure kao da su izvajane. Uvodi se simbolicki jezik, gubi se 3. dimenzija, plitko je rezano. Radjeno dok je boravio u Raveni.

2. Vizantijski diptih - konzularni diptisi - Novoimenovani konzuli, preuzimajuci duznost, slao je svojim prijateljima kao uspomenu na taj dogadjaj. Na njima je predstavljen konzul u vrsenju svoje funkcije, kao da sedi na stolici od od slonovace, koja je bila obelezje visokog funkcionera. Pocetak cirkuskih igara.

1. Vizantijska minijatura - Vatikan, 11. vek