SSCB Ekonomi Enstitüsü Bilimler Akademesi - Politik ekonomi ders kitabı-cilt 1

8/14/2019 SSCB Ekonomi Enstits Bilimler Akademesi - Politik ekonomi ders kitab-cilt 1

1/274

SSCB Ekonomi Enstits

Bilimler Akademisi

POLTK

EKONOM

Ders Kitab

Cilt: I

(Almanca Bask 1955)

eviren

SMAL YARKIN

nter Yaynlar

Bu kitapDietz Verlagtarafndan 1955 ylnda Berlinde yaplan Almanca basksndandilimize evrilmitir.

Bu kitabn Almancas Almanya Sosyalist Birlik Partisi Merkez Komitesi-Marx-Engels-lenin-Stalin Enstits tarafndan hazrlanmtr.

Birinci Basm: Ocak 1992

kinci Basm: Nisan 1996

Dizgi: Dnm (0212) 244 29 97

http://genclikcephesi.blogspot.com 1


2/274

Bask: Yaylaclk Matbaas

Kapak: nter Grafik-Tasarm

Kapak Bask: Yaylaclk Matbaas

ISBN 975- 7349 -42- 9 (Tk. No)

ISBN 975- 7349 -48-9 (1. Cilt)

nter Yaynlar

Ankara Cd. 31

Fahrettin Kerim Gkay Vakf han

No.31 Kat: 4 Daire: 51

Caalolu stanbul

Tel: (0212) 519 16 16

NSZ

Eldeki Politik Ekonomi Ders Kitab, bir ekonomistler kollektifi tarafndan yazld, bukollektife: Akademi yesi K. V. Ostrovityanov, SSCB Bilimler Akademisinin muhabir yesiD. T. epilov, SSCB Bilimler Akademisi muhabir yesi L. A. Leontyev, SSCB TarmBilimleri in Lenin Akademisinin asil yesi . D. Laptyev, Profesr . . Kuzminov,ekonomi bilimleri doktoru L. M. Gatovski, Akademi yesi P. F. Yudin, SSCB BilimlerAkademisi muhabir yesi A . Pakov, ekonomi bilimleri aday V. . Pereslegin dahildi. Derskitabna alnm olan istatistik materyalin seimine ve hazrlanmasna ekonomi bilimleridoktoru V. N. Starovski katld.

Ders kitab taslann hazrlanmasnda birok Sovyet ekonomisti deerli eletirel dncelerretip sundular ve metin asndan bir dizi yararl neriler getirdiler. Yazarlar bu dncelerive nerileri ders kitab zerindeki almann devamnda gznnde bulundurdular.

Sovyetler Birlii Komnist Partisi Merkez Komitesi tarafndan Kasm 1951de rgtlenenekonomik tartma, ders kitabyla ilgili alma iin byk neme sahipti. Yzlerce Sovyetekonomistinin aktif olarak katld bu tartma srecinde yazarlarn sunduu bir politik



3/274

ekonomi ders kitab tasla ok ynl bir eletirel analize tabi tutuldu. Tartma temelindehazrlanan, ders kitab taslann iyiletirilmesi iin neriler, ders kitabnn yapsnnmkemmelletirilmesi ve ieriinin zenginletirilmesi iin nemli bir kaynakt.

Ders kitabnn son redaksiyonu K. V. Ostrvityanov, D. T. epilov, L. A Leontyev, . D.

Laptyev, . . Kuzminov, L. M. Gatovski yoldalar tarafndan yapld.

GR

Politik ekonomi toplum bilimlerine dahildir.* nsan toplumunun eitli gelime aamalarndatoplumsal retim ve maddi varlklarn dalm yasalarn aratrr.

Toplumun yaamnn temeli maddi retimdir. Yaayabilmek iin insanlarn yiyecek, giyecekve dier maddi varlklara sahip olmalar gerekir. nsanlar, bu varlklara sahip olmak iin,bunlar retmek, yani almak zorundadrlar.

nsanlar maddi varlklarn retimini, yani doayla savam tek tek varlklar olarak deil,tersine ortaklaa, gruplar halinde, toplumlar halinde yrtrler. Dolaysyla retim, daima ve

btn koullar altnda toplumsalretimdir, ve alma toplumsal insann faaliyetidir.

Maddi varlklarn retim sreci aadaki momentleri nart koar: 1) nsan emei, 2) inesnesi ve 3) i aralar.

alma, insann amaca uygun faaliyetidir, o bu faaliyet sreci iinde doa maddelerini kendigereksinimlerini gidermek amacyla deitirir ve bunlara uydurur. alma,** bir doazorunluluudur, insanlarn vazgeilmez varlk kouludur. alma olmakszn bizzat insanyaam mmkn olmazd.

nesnesi, insan emeinin zerinde kullanld her eydir. nesneleri dorudan doadabulunabilir; rnein, ormandan elde edilen odun, topran derinliklerinden karlan madengibi. rnein maden ocandaki maden ya da iplikhanedeki pamuk gibi daha nce zerindeallm i nesneleri, hammadde ya da ham malzeme olarak adlandrlr.

aralar, insann bunlar yardmyla i nesneleri zerinde etkide bulunduu ve bunlar

deitirdii tm eylerdir. aralarna hereyden nce retim aletleri ve toprak, iletmebinalar, yollar, kanallar, depolar vs. dahildir. aralar arasnda retim aletleribelirleyici roloynarlar. lkel toplum insanlarnn kaba ta aletlerinden modern makinalara kadar insannalmada kulland ok eitli aletler bunlara dahildir. retim aletlerinin gelime dzeyi,toplumun doa zerindeki egemenliinin ls, retimin gelimesinin lsdr. Ekonomikalar, ne retildiiyle deil, nasl ve hangi retim aletleri retildiiyle birbirinden ayrlr.

nesneleri ve i aralar, retim aralarn olutururlar. Tek bana retim aralar, igcylebirlemedii srece, yalnzca bir l eyler yn tekil ederler. Emek srecininbalayabilmesi iin, igcnn retim aletleriyle birlemesi gerekir.

gc, insann alma yeteneidir, insann bunlar araclyla maddi varlklar retebildiifiziksel ve zihinsel glerinin toplamdr. gc, retimin aktif unsurudur, retim aralarn

http://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/giris.htm#sdfootnote1symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/giris.htm#sdfootnote2symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/giris.htm#sdfootnote1symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/giris.htm#sdfootnote2sym


4/274

harekete geirir. retim aletlerinin gelimesiyle birlikte, insann alma yetenei, ustal,beceriklilii ve retim deneyimi de geliir.

Bunlarn yardmyla maddi varlklarn retildii retim aletleri, bu aletleri harekete geiren vebelirli bir retim deneyimi ve i becerisi sayesinde maddi varlklarn retimini gerekletiren

insanlar, toplumun retici glerini olutururlar. nsan toplumunun gelimesinin btnaamalarnda, emeki kitleler, esas retici gtr.

retici gler, insann maddi varlklarn retilmesi iin kullanlan aletler ve doa gleriyleilikisini ifade ederler. Ancak insanlar, retimde yalnzca doa zerinde deil, ayn zamanda

birbirleri zerinde de etkide bulunurlar. Yalnzca belirli bir tarzda ortaklaa etkinlikgstererek ve faaliyetlerini karlkl olarak dei toku ederek retirler. retebilmek iin

birbirleriyle belirli iliki ve balar kurarlar, ve doa zerindeki etkileri, retim, yalnzca butoplumsal ilikiler ve balar iinde gerekleir.* nsanlarn maddi varlklarn retim sreciiindeki belirli ilikileri ve balar, retim ilikilerini oluturur.

retim ilikilerinin karakteri, retim aralarnn (toprak, ormanlar, sular, yeralt zenginlikleri,hammaddeler, retim aletleri, iletme binalar, ulam aralar, haberleme sektr vs.) kiminmlkiyetinde bulunduuna baldr bu aralar emekilerin smrlmesi iin kullanan tekilkiilerin, sosyal gruplarn ya da snflarn mlkiyetinde mi, yoksa toplumun, yani hedefi halkkitlelerinin, tm toplumun maddi ve kltrel gereksinimlerini gidermek olan bir toplumunmlkiyetinde mi. eitli dnemlerin retim ilikileri, aralarnn ve bunun sonucu olarak dainsanlar tarafndan retilen maddi varlklarn toplumun yeleri arasnda nasl datldngsterirler. Bylelikle retim ilikilerinin temeli, retim aralar zerindeki belirli birmlkiyet biimidir.

retim ilikileri, bunlara denk den dalm ilikilerini de belirler.Dalm, retimle tketimarasndaki balayc halkadr.

Toplumda retilen rnler, retici tketime ya da bireysel tketime hizmet ederler. reticitketim, retim aralarnn maddi varlklarn yaratlmas iin kullanlmasdr.Bireysel tketimise insanlarn yiyecek, giyecek, konut vs. gereksinimlerinin giderilmesidir.

retilen bireysel tketim nesnelerinin dalm, retim aralarnn dalmna baldr.Kapitalist toplumda retim aralar kapitalistlere aittir, bunun sonucu olarak emein rnleride kapitalistlere aittir. iler, retim aralarna sahip deildir ve alktan lmemek iin,emeklerinin rnlerini mlk edinen kapitalistler iin almak zorundadrlar.

Sosyalist toplumda retim aralar toplumsal mlkiyettir. Bunun sonucu olarak, emeinrnleri bizzat emekilere aittir.

Meta retiminin olduu toplumsal formasyonlarda, maddi varlklarn dalm meta deiimi*

araclyla gerekletirilir.

retim, dalm, deiim ve tketim, iinde retimin belirleyici rol oynad bir btnolutururlar. retim ilikilerinin btnl, toplumun ekonomik yapsn, zerindehukuksal ve siyasal styapnn ykseldii ve kendisine belirli toplumsal bilin biimlerinintekabl ettii gerek temeli oluturur.** Bir kez ortaya ktktan sonra styap, altyap

zerinde aktif, tepkisel etkide bulunur, onun gelimesini hzlandrr ya da yavalatr.

http://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/giris.htm#sdfootnote3symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/giris.htm#sdfootnote4symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/giris.htm#sdfootnote5symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/giris.htm#sdfootnote3symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/giris.htm#sdfootnote4symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/giris.htm#sdfootnote5sym


5/274

retim, bir teknik ve bir de toplumsal yana sahiptir. retimin teknik yan, teknik ve doabilimleri tarafndan aratrlr: Fizik, kimya, metalurji, makine bilimi, agronomi [ziraat bilimiN.] ve dier bilimler. Politik ekonomi ise, retimin toplumsal yann, toplumsal retimilikilerini, yani insanlarn ekonomik ilikilerini aratrr. Politik ekonomi, diye yazyor V. i.Lenin, kesinlikle retimle deil, tersine insanlarn retim iindeki toplumsal ilikileriyle,

retimin toplumsal yapsyla urar.

Politik ekonomi, retim ilikilerini, retici glerle etki-tepkisi iinde aratrr. retici glerve retim ilikileri, btnlkleri iinde retim tarzn olutururlar.

retici gler, retimin en hareketli ve en devrimci unsurlardr. retimin gelimesi, reticiglerdeki deimeyle, hereyden nce de retim aletlerinin deimesi ve gelimesiyle balarve daha sonra retim ilikileri alannda bunlara denk den deimeler gerekleir. reticiglerin gelimesiyle bamllk iinde gelien insanlarn retim ilikileri, kendi paylarna,retici gler zerinde aktif bir ekilde etkide bulunurlar.

Toplumun retici gleri, ancak retim ilikileri, retici glerin dzeyine denk dtndeengellenmeksizin geliebilirler. Gelimelerinin belirli bir aamasnda, szkonusu retimilikilerinin erevesi retici gler iin daralr ve retici gler, retim ilikileri ile elikiyeder.

Bunun sonucu olarak, toplumun retici glerinin ulam olduu gelime dzeyine vekarakterine denk den yeni retim ilikileri, er ya da ge, eski retim ilikilerinin yerinegeerler. Toplumun ekonomik altyapsnn deimesi ile birlikte styaps da deiir. Eskiretim ilikilerinin zlmesinin maddi nkoullar, eski biimin barnda oluur ve geliir.Yeni retim ilikileri, retici glerin gelimesinin yolunu aar.

Bundan dolay, retim ilikilerinin retici glerin karakteri ile mutlak uyumu yasas,toplumun ekonomik gelime yasasdr.

zel mlkiyete ve insann insan tarafndan smrlmesine dayanan bir toplumda, reticiglerle retim ilikileri arasndaki atmalar, snf mcadelesi olarak ortaya kar. Bukoullar altnda, eski retim tarznn yenisi tarafndan sosyal bir devrim yoluyla zlmesigerekleir.

Politik ekonomi, tarihsel bir bilimdir. . Tarihsel olarak belirlenmi toplumsal biimi iinde,maddi retimi aratrr, szkonusu retim tarzlarna zg olan ekonomik yasalar aratrr.

Ekonomik yasalar, ekonomik grnglerin ve srelerin zn, isel, nedensel bantlarnve bunlar arasnda var olan bamll dile getirirler. Her retim tarz, kendi ekonomik temelyasasna sahiptir. Ekonomik temel szkonusu retim tarznn en nemli yanlarn, zn

belirler.

Politik ekonomi, ilknce retimin ve deiimin tek tek gelime aamasnn zel yasalarnaratrr ve ancak bu aratrmann sonunda az sayda, bir btn olarak retim ve deiim iingeerli olan, tmyle genel yasalar ortaya koyabilir.* Dolaysyla, eitli toplumsalformasyonlar, gelimeleri iinde yalnzca kendilerine zg ekonomik yasalar tarafndan deil,ayn zamanda rnein retim ilikilerinin retici glerin karakteri ile mutlak uyumu yasasgibi tm formasyonlar iin ayn derecede geerli olan ekonomik yasalar tarafndan da

belirlenirler. Yani toplumsal formasyonlar, szkonusu retim ilikilerine zg zel ekonomik

http://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/giris.htm#sdfootnote7symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/giris.htm#sdfootnote7sym


6/274

yasalarla birbirinden ayrlmazlar, ayn zamanda tm formasyonlar iin ortak ekonomikyasalarla birbirlerine baldrlar.

Ekonomik gelime yasalar, nesnel yasalardr. Bunlar, insan iradesinden bamsz olarakgerekleen ekonomik gelime srelerini yanstrlar. Ekonomik yasalar, belirli ekonomik

koullar temelinde oluur ve etkinlik gsterirler. nsanlar bu yasalar renebilir ve toplumyararna kullanabilirler, ekonomik yasalar ortadan kaldramaz ve yenilerini yaratamazlar.

Ekonomik yasalardan yararlanma, snfl toplumda daima karakteri tar: Her yeni an ilericisnf, ekonomik yasalar toplumun gelimesinin karna kullanr; can ekimekte olansnflar ise buna kar direnirler.

Politik ekonomi, retim ilikilerinin tarihte bilinen aadaki temel tiplerini aratrr:lkeltopluluun, kleciliin, feodalizmin, kapitalizmin ve sosyalizmin retim ilikileri. lkeltoplum, toplumun snflara blnmesinden nceki toplum dzeniydi. Klelik, feodalizm vekapitalizm, emeki kitlelerin kleletirilmesine ve smrlmesine dayanan eitli toplum

biimlerini olutururlar. Sosyalizm, insann insan tarafndan smrlmesinin olmad toplumdzenidir.

Politik ekonomi, gelimenin nasl toplumsal retimin alt aamalarndan st aamalarna doruolduunu, insann insan tarafndan smrsne dayanan toplum dzenlerinin naslolutuunu, gelitiini ve yok edildiini aratrr, Tm tarihsel gelime srecinin sosyalistretim tarznn zaferini nasl hazrladn gsterir. Devamla, sosyalizmin ekonomikyasalarn, sosyalist toplumun ortaya knn ve komnizmin st aamasna dorugelimesinin yasalarn aratrr.

Byleliklepolitik ekonomi, toplumsal retim ilikilerinin, yani insanlarn ekonomikilikilerinin gelimesinin bilimidir. eitli gelime aamalar iinde insan toplumundakimaddi varlklarn retilmesinin ve dalmnn tabi olduu yasalar inceler.

Marksist politik ekonominin yntemi, diyalektik materyalizmin yntemidir. Marksist-Leninistpolitik ekonomi, diyalektik ve tarihsel materyalizmin temel ilkelerinin toplumun ekonomikyapsnn aratrlmasnda kullanlmasna dayanr.

Doa bilimlerinden fizik, kimya vs. farkl olarak politik ekonomi, toplumun ekonomikyapsnn aratrlmasnda, laboratuvarda yapay olarak oluturulmu koullar altnda, birsrecin en saf biimi iinde incelenmesini zorlatran grnmleri dtalayan koullar altnda

yapld gibi, deneylerden, denemelerden yararlanamaz. Ekonomik biimlerin tahlilinde,diye yazyor Marx, ... ne mikroskop ne de kimyasal ayra hizmet edebilir. Soyutlama gc,ikisinin yerini almak zorundadr.

Her ekonomik dzen, eliki dolu ve karmak bir tablo sunar: Onda gemiin kalntlar vegelecek olann tohumlar mevcuttur ve onda eitli iktisadi biimler birbiriyle kenetlenir.Bilimsel aratrmann grevi, iktisadi grnglerin d grnnn ardnda, szkonusu.retim ilikilerinin zn dile getiren ve derinde cereyan eden sreleri, ekonominin temelzelliklerini teorik zmlemelerin yardmyla ortaya karmaktr.

Bu bilimsel zmlemenin sonucu, ekonomik kategorilerdir, yani szkonusu toplum

formasyonunun retim ilikilerinin teorik deyimlerini oluturan, rnein meta, para, sermayeve benzeri gibi kavramlardr.



7/274

rnein Marx, kapitalist retim ilikilerinin zmlenmesinde nce, en basit, en skyinelenen, kitlesel olarak ortaya kan ilikiyi, bir metann dieriyle deiimini ayrr.Kapitalist iktisadn hcresi olan metada, kapitalizmin elikilerinin embriyon halinde mevcutolduunu gsterir. Meta tahlilinden yola karak Marx, parann ortaya kn aklar, parannsermayeye dnm srecini, kapitalist smrnn zn ortaya koyar. Marx, toplumsal

gelimenin kanlmaz olarak kapitalizmin kne ve komnizmin zaferine gtrdnkantlar.

Marxn yntemi, en basit ekonomik kategorilerden karmaklarna doru adm adntrmanmadan oluur; bu, toplumun ykselen bir izgi boyunca alt aamalardan bir staamalara doru ilerleyen gelimesine denk der. Politik ekonominin kategorilerininaratrlmasnn bu ynteminde, mantksalaratrma, toplumsal gelimenin tarihseltahlili ile

birletirilir.

Politik ekonomi, toplumun tarihsel gelime srecini btn somut eitlilii iinde aratrmaykendine grev edinmez. Toplumsal iktisadn her bir sisteminin temel zelliklerinin temel

kavramlarn retir.

Lenin, politik ekonominin ekonomik gelimenin birbirini izleyen dnemlerinin karakterizeedilmesi eklinde ortaya konmas gerektiine iaret etti. Buna uygun olarak bu politikekonomi ders kitabnda, politik ekonominin temel kategorileri meta, para, sermaye vs. ,insan toplumunun eitli gelime aamalarnda ortaya ktklar tarihsel sraya greincelenecektir. rnein, meta ve para temel kavramlar daha kapitalizm ncesiformasyonlarn karakterize edilmesi srasnda tanmlanacaktr. Bu kategoriler, gelikin

biimleri iinde, gelimi kapitalist iktisadn incelenmesi srasnda ortaya konacaktr.

Grdmz gibi, politik ekonomi, kl krk yararak bulunmu, hayattan kopuk geliigzelsorunlar deil, tersine insanlarn, toplumun, snflarn yaamsal karlarn ilgilendirentmyle gerek, gncel sorunlar aratrr. Kapitalizmin k ve sosyalist iktisadi sisteminzaferi kanlmaz mdr? Kapitalizmin karlar, toplumun karlaryla ve insanln ilericigelimesiyle elimekte midir? i snf kapitalizmin mezar kazcs ve toplumunkapitalizmden kurtuluu dncesinin taycs mdr? Btn bu ve benzeri sorular, eitliiktisatlar tarafndan, hangi snf karlarn temsil ettiklerine gre, eitli tarzlarda yantlanr.u anda, toplumun tm snflar iin btnlkl bir politik ekonomi olmamas, tersine birok

politik ekonomi burjuva politik ekonomi,proleterpolitik ekonomi ve nihayet ara snflarpolitik ekonomisi, kk-burjuva politik ekonomi olmas da bununla aklanr.

Ama buradan u sonu kar ki, politik ekonominin ntr, yansz bir bilim olduunu, politikekonominin toplumdaki snf mcadelesinden bamsz olduunu, ve ne dorudan ne dedolayl olarak herhangi bir politik parti ile ba iinde bulunmadn iddia eden iktisatlartamamen hakszdrlar.

Tmyle nesnel, nyargsz, gerekten korkmayan bir politik ekonomi mmkn mdr? Hikukusuz mmkndr. Bylesi bir nesnel politik ekonomi, yalnzca kapitalizmin elikilerinirtmeye ve banlarn gizlemeye ilgi duymayan, kapitalist dzenin ayakta tutulmasna ilgiduymayan, karlar toplumun kapitalist boyunduruktan kurtulmasnn karlar ile akan,karlar insanln ilerici gelimesinin karlar ile ayn izgide olan snfn politik ekonomisiolabilir. Bu snf ii snfdr. Bundan dolay, nesnel ve salt kendi karlarn dnmeyen bir

politik ekonomi, ancak ii snfnn karlarna dayanan bir politik ekonomi olabilir. Bylebir politik ekonomi, Marksizm-Leninizmin politik ekonomisidir.



8/274

Marksist politik ekonomi, Marksist-Leninist teorinin nemli bir bileenidir.

i snfnn byk nderleri ve teorisyenleri, Karl Marx ve Friedrich Engels, proleter politikekonominin kurucularyd. Marx, dahiyane eseri Kapitalde, kapitalizmin ortaya kma,gelime ve k yasalarn ortaya koydu, sosyalist devrimin ve proletarya diktatrlnn

kurulmasnn kanlmazln ekonomik olarak gerekelendirdi. Marx ve Engels,kapitalizmden sosyalizme gei aamas ve komnist toplumun iki aamas retisini genelzellikleri iinde hazrlayp ortaya koydular.

Marksizmin ekonomik retisi, Komnist Partisi ve Sovyet Devletinin kurucusu, Marx veEngelsin eserinin dahiyane srdrcsnn almalarnda, V.. Leninin almalarndayaratc bir ekilde gelitirildi. Lenin, Marksist ekonomi bilimini, Marksist emperyalizmretisini yaratarak, tarihsel gelimenin yeni deneyimlerini genelletirme yoluylazenginletirdi, emperyalizmin ekonomik ve politik zn tehir etti, modern kapitalizminekonomik temel yasasnn k tezlerini ortaya koydu, kapitalizmin genel krizi retisinintemellerini hazrlayp ortaya koydu, yeni, kendi iinde btnlkl bir sosyalist devrim teorisi

yaratt ve sosyalizm ve komnizmin inasnn problemlerini bilimsel olarak hazrlayp ortayakoydu.

Leninin byk mcadele arkada ve rencisi J.V. Stalin, gerek bilimsel politikekonominin yaratclar olan Marx, Engels ve Leninin temel almalarna dayanarak, politikekonominin bir dizi yeni nermesini ortaya koydu ve bunlar daha da gelitirdi.

Marksist-Leninist ekonomik teori, Sovyetler Birlii Komnist Partisinin kararlarnda,Leninin rencilerinin ve mcadele arkadalarnn almalarnda, Sovyetler BirliiKomnist Partisi ve dier lkelerin komnist ve ii partilerinin nderlerinin almalarndayaratc bir ekilde gelitirilmektedir.

Marksist-Leninist politik ekonomi, kapitalist boyunduruktan kurtulma savamnda iisnfnn ve tm emeki insanln elinde gl bir ideolojik silahtr. Marksizm-Leninizminekonomik teorisinin almaz gc, onun ii snfn, emeki kitleleri toplumun ekonomikgelimesinin yasalarnn bilgisiyle donatmasnda, onlara berrak bir perspektif ve komnizminnihai zaferine dair salam bir inan salamasnda yatar.

* Politik Ekonomi bilimi adlandrmas, Yunanca politeia ve oikonomia szcklerinden gelir. Politeiaszc, toplumsal dzen anlamna gelir. Oikonomia szc ise iki szckten oluur: oikosev, evekonomisive nomosyasa. Politik Ekonomi bilimi adlandrmas ilk kez 17. yzyl banda ortaya kt.

** Arbeit, Labour: Emek, i, alma. Bu kelimenin yaln halde getii yerlerde, yer yer alma, yer yeremek szcn kullandk. Tamlamak ve bileik olarak kullanldnda, alma diye de evirdik. - N.

*Karl Marx, cretli Emek ve Sermaye; bkz.K. Marx/F. Engels, ki Ciltte Seme Yazlar, Dietz Verlag,Berlin 1953, cilt 1, s. 77.

* Austausch, Exchange: Deime, dei toku etme. Cmlenin bants iinde anlamn ak olduu yerdedeiim szcn dei tokuun karl olarak da kullandk. N.

**Karl Marx, Politik Ekonominin Eletirisine nsz; bkz.K. Marx / F. Engels, ki Ciltte Seme Yazlar, CiltI, s. 338.].



9/274

***V.. Lenin, Rusyada Kapitalizmin Gelimesi; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, cilt 3, s. 40/41, Rusa.

*Friedrich Engels, Bay Eugen Dhringin Bilimi Altst Edii, Dietz Verlag, Berlin 1954, s. 179.

*Karl Marx, Kapital, Dietz Verlag, Berlin 1953, Birinci Cilt, s. 6.

Blm ILKEL TOPLULUUN RETM TARZI

nsan toplumunun oluumu

Maddi yaam koullar. Aletlerinin Gelimesi

lkel topluluun retim ilikileri. Kendinden bitme iblm

Centil rgtlenme. Matriarkal gens. Patriarkal gens

Toplumsal iblmnn ve dei tokuun ortaya kmas

zel mlkiyetin ve snflarn ortaya kmas. lkel topluluun k

lkel Topluluk ann Toplumsal Dnceleri

Ksa zet

nsan toplumunun oluumu

nsann oluumu, dnya tarihinin, bilimin kabul ettiine gre, yaklak bir milyon yldan azbir zamandr sren ve bugn halen devam eden drdnc zamannn balang dneminerastlar. Avrupa, Asya ve Afrikann scak ve nemli bir iklimin egemen olduu eitli

blgelerinde, insanms maymunlarn yksek derecede gelimi bir tr yayordu. Bir dizigei aamalarn kapsayan ok uzun bir gelimeden sonra, insanlarn bu tarih ncesi

atalarndan insan ortaya kt.

nsann sahneye k, doann gelimesindeki en muazzam alt st olulardan biridir. Bu altst olu, insann atalar i aletleri imal etmeye baladnda gerekleti. nsann hayvandantemel fark, evvela, en basit aletler de olsa, aletlerin imali ile balar. Baz hayvanlar, rneinmaymunlar, aatan meyve drmek ya da kendilerini saldrya kar korumak iin, sk sk

bir sopa ya da ta kullanrlar. Ama hibir hayvan, ok kaba da olsa herhangi bir alet imaledemedi. Gnlk yaam koullar, insanlarn atalarn alet yapmaya srkledi. Deneyimonlara, sivriltilmi bir tan bir saldrya kar savunmada ya da hayvan avndakullanlabileceini retti. nsanlarn atalar, bir ta bir dieriyle dverek ta aletler imaletmeye baladlar. Bu, aletlerin imal edilmesinin balangc idi. Aletlerin imal edilmesiyle

emek balar.



10/274

alma yoluyla, insanms maymunun n ekstremiteleri, insan eli haline dnt.Arkeologlar tarafndan bulunan maymun insan (pitekantrop) maymundan insana geiaamas kalntlar bunu kantlamaktadr. Maymun insann beyni, insan beyninden okkkt, ancak eli insan elinden nispeten pek az farklyd. Yani el yalnzca bir alma organdeil, ayn zamanda onun rndr de.

Eller i yapmada kullanld lde, insann atalar dik olarak yrmeye baladlar. Elleralmada kullanlmaya baladktan sonra, dik yrye nihai gei tamamland; bu, insannoluumunda ok nemli bir rol oynad.

nsann atalar, srler, kmeler halinde yayordu; ilk insanlar da kmeler halinde yaadlar.Ama insanlar arasnda, hayvan dnyasnda olmayan ve olamayacak olan bir ba olutu:alma yoluyla yaratlan bir ba. nsanlar, ortaklaa alet imal ettiler ve bunlar ortaklaakullandlar. Yani, insann oluumu, ayn zamanda insan toplumunun da oluumudur, zoolojikdurumdan toplumsal duruma geitir.

nsanlarn ortaklaa almas, heceli dilin* olumasna ve gelimesine yol at.Dil, insanlarnonun yardmyla birbiriyle ilikide bulunduklar, dnce alveriinde bulunduklar vekarlkl anlama saladklar bir ara, bir alettir.

Dnce alverii srekli ve yaamsal nemde bir zorunluluktur, nk onsuz, insanlarndoa glerine kar savamda ortaklaa davran, bir btn olarak toplumsal retimolanakszdr.

alma ve heceli dil, insan organizmasnn mkemmellemesinde, beynin gelimesinde tayinedici etkide bulundu. Dilin gelimesi, dnmenin gelimesine sk skya baldr. Emeksrecinde, insann alglama ve tasavvur emberi geniledi, duyu organlar mkemmelleti.nsann i grmesi, hayvanlarn igdsel davranlarndan farkl olarak, yava yava bilinlifaaliyete dnt.

Bylelikle emek tm insan yaantsnn ilk temel kouludur, ve hem de yle bir derecede ki,belli bir, anlamda, o bizzat insan yaratmtr, dememiz gerekir.** nsan toplumu emekyoluyla olutu ve gelimeye balad.

Maddi yaam koullar. aletlerinin gelimesi

lkel topluluk anda insan, ok nemli lde kendisini evreleyen doaya bamlyd; arvarlk koullarnn altnda, doaya kar ar mcadele altnda tmyle eziliyordu. aletlerison derece ilkel olduundan, temel doa gleri zerinde egemenlik salama sreci sonderece yava yrd. nsann ilk aletleri, kaba yontulmu ta ve sopayd. Bunlar, belli ldevcut organlarnn yapay uzantlaryd: ta yumruun uzants, sopa uzatlm elin uzants.

nsanlar, birka dzineden fazla insann mensup olmad gruplar halinde yayorlard: Dahafazla sayda kendilerini ortaklaa besleyemezlerdi. Birok grup alktan krld ya da vahihayvanlara yem oldu. Bu koullar altnda, ortaklaa yaam, insanlar iin mmkn olan biricikyaam biimi ve mutlak bir zorunluluktu.

http://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote1symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote2symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote1symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote2sym


11/274

lkel topluluk insan uzun sre, esas olarak,yiyecek toplayarakve avclkla yaad, bu ilerkollektif bir ekilde en basit aletlerin yardmyla yrtld. Ortaklaa elde edilen, ortaklaatketildi. Yiyecek skntsndan dolay, ilkel topluluk insanlarnda yamyamlk ortaya kt.Birok bin yl boyunca insanlar, adeta el yordamyla, son derece yava kazandklardeneyimler. temelinde, o zamanlar nerdeyse tm retim alannn bunlarla snrl olduu,

vurabildikleri, kesebildikleri, gmebildikleri ve dier ok basit ileri yerine getirebildikleri enbasit aletleri imal etmeyi rendiler.

lkel topluluk insannn doaya kar savamnda muazzam bir kazanm, atein bulunmasoldu. nsanlar nce, kendiliinden kan atei kullanmay rendiler. Bir imein bir aacnasl yaktn grdler, orman yangnlarn ve volkan patlamalarn gzlemlediler. Tesadfenelde edilmi ate, uzun zaman ve zenle korundu. nsan ancak pekok bin yl sonra, ateretmenin gizini buldu. Aletlerin retimi daha yksek derecede gelitiinde, insanlar, ateinsrtnmeyle elde edildiinin farkna vardlar ve bu ekilde ate yapmay rendiler.

Atein bulunmas ve kullanlmas, insanlara belirli doa gleri zerinde egemenlik salad.

lkel topluluk insan, nihai olarak hayvan dnyasndan ayrld, uzun sren insan olma asona erdi. Atein bulunmasyla, insanlarn maddi yaam koullar esasl ekilde deiti. lkolarak ate, yiyeceklerin piirilmesine hizmet etti, bylece insanlarn yararlanabilecei besinmaddeleri emberi geniledi: atein yardmyla, balk, et, niastal kklerin ve yumrularn

piirilmesi ve besin olarak kullanlmas mmkn oldu. kinci olarak ate, retim aletlerininimalinde nemli bir rol oynamaya balad; ayrca souktan da korudu, bylelikle insanlarnyerkrenin daha byk bir blmnde yerlemeleri mmkn oldu. nc olarak ate, vahihayvanlardan korudu.

Uzun sre avclk, geim aralarn elde etmenin en nemli kayna olarak kald. Avclkinsanlara, giyinebilmeleri iin deri, alet yapabilmeleri iin kemik, insan organizmasnn dahada gelimesini ve hereyden nce de beynin gelimesini etkileyen etle beslenmeyi salad.

nsan fiziksel ve zihinsel olarak gelitii lde, daha mkemmel aletler yapma yeteneinesahip oldu. Av iin nce, bir ucu sivriltilmi bir sopa kullanld. Daha sonra, sopaya sivri birta balanmaya baland. Baltalar, sivri ta balanm mzraklar, ta kazmalar ve ta baklarortaya kt. Bu aletler, byk hayvanlarn avlanmasn ve balkln gelimesini mmknkld.

Ta, uzun zaman alet imali iin esas malzeme olarak kald. Ta aletlerin egemen olduu a ki bu birok yz bin yl srdta devri olarak adlandrlr. nsan, ancak ok sonralar

metalden, ilknce saf metalden, ilk planda bakrdan (fakat bakr yumuak metal olduundanalet imalatnda pek yaygnlk kazanmad), daha sonra tuntan (bakr-kalay karm) ve sonolarak da demirden alet imal etmeyi rendi. Buna uygun olarak ta devrini tun devri ve tundevrini de demir devri izledi.

Bakrn eritilmesinin ilk izleri n Asyada M.. 5.-4 bin yldan kaynaklanmaktadr. Gney ve Orta Avrupadabakrn eritilmesi M.. yaklak 3.-2. bin ylda ortaya kt. Mezopotamyadaki en eski tun buluntular, M.. 4.bin yldan kaynaklanmaktadr.

Demirin eritilmesinin ilk izleri Msrda bulundu; bunlar M.. 1500 yl ncesine den bir dneme aittir. Bat

Avrupada demir devri yaklak M.. bin ylnda balad.



12/274

Okveyayn bulunmas, i aletlerinin iyiletirilmesi yolunda nemli bir kilometre ta oldu,bunlarn kullanlmaya balamasyla avclk daha ok gerekli besin maddesi salad. Avclngelimesi, hayvancln ilkel biimlerinin olumasna yolat. Avclar, hayvanlar

evcilletirmeye baladlar. lk olarak, dier btn hayvanlardan nce kpek daha sonra dasrlar, keiler ve domuzlar evcilletirildi.

Toplumun retici glerinin gelimesinde dier byk bir adm,ziraatn ilkel biimlerininortaya kmas idi. lkel topluluk insanlar, meyve ve bitki kk toplama srasnda, topraaden tohum tanelerinin nasl bittiinin farkna vardlar. Bu ilkel topluluun insan iin

binlerce kez anlalmaz olarak kald, .ancak sonunda bu fenomenlerin bantsn kavrad vebitki ekmeye balad. Bylelikle ziraat olutu.

Ziraat, uzun zaman boyunca son derece ilkel bir ekilde yrtld. Toprak, ilknce basit birsopa yardmyla, daha sonra bir ucu eilmi bir sopayla, apayla en basit tarzda yumuatld.

Irmak boylarnda, rmaklarn tamas sonucu srklenip toplanm amurun iine tahl taneleriatld. Hayvanlarn evcilletirilmesi ile, byk ba hayvanlar ekim gc olarak kullanmaimkan dodu. nsanlarn metal elde etmeyi rendikleri ve metal aletlerin ortaya kt dahasonraki gelime iinde, bunlarn kullanm topran ilenmesini daha retken kld. Ziraat,daha salam bir temel kazand. lkel topluluun kabileleri, yava yava yerleik yaam tarznagetiler.

lkel topluluun retim ilikileri. Kendinden bitme iblm

retim ilikileri, retici glerin karakteri tarafndan, dzeyi tarafndan belirlenir.

lkel toplulukta retim ilikilerinin temeli, retim aralar zerindeki ortak mlkiyettir. Ortakmlkiyet, bu dnemde retim aralarnn karakterine denk der. lkel toplulukta i aletleri,ilkel topluluk insanlarnn doa glerine ve vahi hayvanlara kar bana mcadele etmeolanan dtalayacak ekilde ilkeldi. Kollektif ya da kooperatif retimin bu ilkel tipi, diyeyazyordu Marx, elbette ki tecrit edilmi bireyin zayflnn bir sonucuydu, retimaralarnn toplumsallatrlmasnn deil.*

Kollektif alma zorunluluu, toprak ve arazi ve dier retim aralar ile emein rnleri

zerinde ortaklaa mlkiyet zorunluluu buradan kt. lkel topluluk insanlar, retim aralarzerinde mlkiyet diye bir kavram tanmyorlard. Bireysel mlkiyetlerinde yalnzcakendilerine ayn

zamanda vahi hayvanlara kar korunma iin silah olarak da hizmet eden birka retim aletivard.

lkel topluluk insannn emei, yaam iin gerekli olan lnn zerinde bir fazlalk, yaniart-rn yaratmyordu. Bu koullar altnda, ilkel toplulukta snflar ve insann insantarafndan smrlmesi olamazd. Toplumsal mlkiyet yalnzca, birbirinden az ok tecritolmu halde varolan kk komnleri kapsyordu. Leninin de belirttii gibi, retimin

toplumsal karakteri, burada yalnzca komn yelerini kapsyordu.

http://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote3symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote3sym


13/274

lkel topluluun insanlarnn alma faaliyeti, basit ortak almaya (basit ibirliine)dayanyordu.Basit ibirlii, az ok nemli sayda igcnn trde ilerin yaplmas iin aynzamanda kullanlmasdr. Basit ortak alma, ilkel topluluk insanlarna, zm tek tekinsanlar iin dnlemez olan (rnein, byk hayvanlarn avlanmas gibi) grevlerinzm iin bir olanak sundu.

retici glerin o dnemdeki son derece dk gelime dzeyi koullarnda, ortak almannrnlerinin eit lde dalm kanlmazd. Kt miktardaki besin, eit paylara blnd.Emein rnleri en acil gereksinmelerin giderilmesine ancak yettii iin, baka bir blmde mmkn deildi: Eer komn yelerinden biri dierinden daha fazla pay alsayd, dier birye a kalmaya ve kmeye mahkum olmu olurdu.

Eit blme alkanl, ilk insanlarda derin bir ekilde kk salmt. Bu, toplumsal gelimenin dk biraamasnda bulunan kabileleri ziyaret eden aratrmaclar tarafndan gzlemlendi. Byk doa aratrmacs

Darwin, yzyldan fazla bir zaman nce bir dnya gezisi yapt. Ate Adalar kabilelerinin yaamlarnntasvirinde u olay anlatr: Ate Adas insanlarna bir para bez hediye edildi; herkesin ayn byklkte bir paraalabilmesi iin, bezi tamamen eit paralara bldler.

Yukarda ortaya konulanlardan yola karak, ilkel topluluun temel ekonomik yasas yleformle edilebilir: nsanlarn son derece kstl yaam koullarn, bir komn erevesi iindeortaklaa alma yoluyla ilkel retim aletlerinin yardmyla ve rnlerin eit dalm yoluylagvence altna almak.

retim aletlerinin gelimesi ile birlikte iblm doar. Bunun en basit biimi, kendindenbitme iblm idi, yani iin cinsiyete ve yaa gre blnmesi: Kadnlarla erkekler arasnda,yetikinler, ocuklar ve yallar arasnda.

19. yzyln ikinci yarsnda, Yeni Ginedeki Papualarn yaantsn aratran nl Rus aratrmacs seyyahMiklucho Maklai, ziraattaki kollektif alma srecini yle anlatr: Birka erkek bir sra halinde dizilir,sivriltilmi sopalar topraa sokar ve daha sonra bir hamlede bir kesek kaldrr. Bunlar arkalarndan, dizlerizerinde srnen kadnlar izler. Bunlarn elinde, erkekler tarafndan kaldrlm kesekleri ufalamadakullandklar sopalar vardr. Kadnlarn arkasndan, topra elleriyle iyice ufalayan eitli yalarda ocuklargider. Topra yumuattktan sonra kadnlar ufak sopalarla toprakta delikler aar ve bunlarn iine tohum taneleri

ya da bitki kkleri gmerler. Emek, burada ortaklaa bir karakter tar, ancak ayn zamanda iin cinsiyete ve yaagre blm de vardr.

retici gler gelitii lde, kendinden bitme iblm yerleti ve pekiti. Erkeklerinavclkta ve kadnlarn bitkisel besin maddeleri toplama ve ev idaresinde uzmanlamalar,emek retkenliinin belirli lde artmasna yol at.



14/274

Centil rgtlenme. Matriarkal gens. Patriarkal gens

nsann hayvanlar dnyasndan ayrlma sreci devam ettii srece, insanlar tpk dolayszcetleri gibi srler halinde, kmeler halinde yaad. Fakat daha sonraki zaman iinde ilkeltopluluk iktisadnn ortaya k ve nfusun artyla bant iinde centil toplumrgtlenmesi ortaya kt.

O dnemde, ancak birbirleriyle akrabalk ilikileri olan insanlar, ortaklaa alma iindebirleebiliyordu. lkel retim aletleri, kollektif alma olanaklarn, akrabalk ve ortaklaayaamla birbirine bal olan insan gruplarnn erevesi ile snrlyordu. lkel topluluk insan,kendisine akrabalk ya da ortaklaa yaamla bal olmayan herkese kar dmanca bakt.Gens, ilk dnemde, yalnzca birka dzine insandan oluan ve kan akrabal balar ile birarada tutulan bir grubu oluturuyordu. Bu gruplardan her biri kendisi iin, ona benzergruplardan soyutlanm olarak yayordu. Zaman iinde, gens mensuplarnn says artt veou zaman birka yz insana ulat: Ortaklaa yaam alkanl geliti; ortaklaa almannyararlar, insanlar gittike daha ok birlemeye yneltti.

lkel topluluk insanlarnn yaantsn aratran Morgan, geen yzyln ortalarnda rokeze yerlilerinde daha halasrmekte olan bir gens yaplanmasn anlatt. rokezelerin ana uras, avclk, balklk, meyve toplama veziraatt. , erkekler ve kadnlar arasnda blnmt. Avclk ve balklk, silahlarn ve i aletlerinin imalat,topran ekime almas, kulbelerin yaplmas ve salamlatrlmas erkeklerin elindeydi. Kadnlar, tarladaki

esas ileri yapyor, rn toplayp ambara dolduruyor, yemek piiriyor, elbise ve toprak kaplar imal ediyor veyabani zm cinsi meyveler, kabuklu meyveler ve kkler topluyorlard. Toprak, gensin ortak mlkiyetiydi.Orman kesimi, ekim alan olarak kullanlmak zere topran almas, byk av seferleri ortaklaa icraediliyordu. rokezeler, iinde yirmi ve daha fazla aileye yer olan byk evlerde yayorlard. Byle bir grup,iinde rn stoklarnn sakland ortak bir ambara sahipti. Grubun banda, besin maddelerini tek tek aileleredatan bir kadn duruyordu. Sava halinde gens, hibir maddi avantaj elde etmeyen bir sava nderi seiyordu;sava halinin bitmesi ile birlikte onun iktidar da sona eriyordu.

Centil rgtlenmenin ilk aamasnda, insanlarn o dnemki maddi yaam koullarnn sonucuolarak, kadn egemen konumdayd. Erkeklerin ii olan tmyle ilkel silahlarla avclk,

insanlarn yaantsn tam gvenceye alamyordu: Avn sonular az ok rastlantya balyd.Bu koullar altnda ziraatn ve hayvancln (hayvanlarn evcilletirilmesinin) embriyon

biimleri bile byk iktisadi neme sahipti. Bunlarla uramak, yaam iin gerekli aralarnavclktan daha gvenilir ve dzenli bir kaynayd. Ama ilkel bir tarzda yrtldklerisrece, ziraat ve hayvanclk, ncelikle erkekler ava giderken evde ocak banda kalankadnlarn urasyd. Kadn, uzun bir zaman boyunca, gens toplumunda nder rol oynad.Akrabalk, anne izgisine gre hesapland. Gens toplumunun erevesi dard ve ona yalnzca

bir kadnn soyundan gelenler mensuptu. Bu, ana hukukuna dayanan ya da anaerkilgensti(anaerki-matriyarki).

retici glerin daha sonraki gelime sreci iinde, gebe hayvanclk (obanlk) ve birazdaha gelimi ziraat (ekincilik) her ikisi de erkeklerin ii, ilkel topluluun yaantsndatayn edici rol oynamaya baladnda, anaerkil gens, baba hukukuna dayanan ya da ataerkil



15/274

gens (ataerkil patriyarki) tarafndan zld. nder rol, erkeklere geti. Erkek, centiltopluluun bana geti. Akrabalk artk baba izgisine gre hesaplanr oldu. Topluluunerevesi, anaerkil gense gre gzle grlr bir ekilde geniledi. Ataerkil gens, ilkeltopluluun son dneminde varoldu.

zel mlkiyet, toplumun snflara blnmesi ve insann insan tarafndan smrlmesiolmadndan, bir devletin varolmas olana dtalanyordu.

lkel toplumda ... bir devletin varolduunun iaretleri henz grlmez. Geleneklerinegemenliini gryoruz, soy birliinin en yallarnn tatt otoriteyi, saygy ve iktidargryoruz, bazen iktidarn kadnlara tanndn gryoruz kadnn o zamanki durumu,

bugnk haktan yoksun, ezilen konumuna benzemiyordu, ama hibir yerde, dierleriniynetmek ve ynetimin karlar ve amalar uruna belirli bir cebir aygtn, bir zor aygtn

planl ve srekli olarak elinde bulundurmak iin belirlenmi zel insan kategorisigrmyoruz...*

Toplumsal i blmnn ve dei tokuun ortaya kmas

Hayvancla ve ziraata geile birlikte toplumsal iblm, yani nce eitli komnlerin vedaha sonra da komnlerin tek tek yelerinin retim faaliyetinin eitli trleriyle uramaya

baladklar bir iblm dodu. oban kabilelerin ayrmas, ilkbyk toplumsaliblmyd.

oban kabileler, hayvanclkta nemli baarlar elde ettiler. Daha fazla et, yn ve st eldeedecek ekilde, hayvanlara bakmay rendiler. Bu ilk byk toplumsal iblm bile, emekretkenliinin o zaman iin nemli bir ekilde artmasna yol at.

lkel toplulukta, uzun zaman boyunca komnn tek tek yeleri arasnda dei tokuuntemelleri yoktu: Btn rnler ortaklaa elde ediliyor ve tketiliyordu. Deiim ilk kez, genstopluluklar arasnda dodu ve geliti ve uzun zaman rastlantsal bir karakter tad.

lk byk toplumsal iblmyle birlikte durum deiti. oban kabileler, belirli bir hayvan,st rnleri, et, deri ve yn fazlas elde ettiler. Ayn zamanda kendileri tarmsal rnlere

gereksinim duyuyorlard. Ziraatla uraan kabileler de, zamanla zirai rnlerin retimindebelli baarlar elde ettiler. Ziraatlar ve hayvan yetitiricileri, kendi oturduklar yerde eldeedemedikleri eylere gereksinim duyuyorlard. Btn bunlar, dei tokuun gelimesine yolat.

Ziraat ve hayvancln yan sra, retim faaliyetinin trleri de geliti. Daha ta aletlerdevrinde, insanlar, kilden kaplar yapmay rendiler. Daha sonra, el dokumacl ortaya kt.En sonunda da, demirin eritilmesinin bulunmasyla birlikte, metal i aletlerinin (demir sabanlkarasaban, demir balta) ve metal silahlarn (demir kl) imali mmkn oldu. Btn bu itrlerinin ziraat ve obanlkla uyumu salamak giderek zorlat. Komnlerde yava yavazanaatla uraan insanlar ortaya kt. Zanaatnn demirci, silah yapmcs, mleki vs.

rnleri, giderek daha sk deiime girdi. Deiim alan nemli lde geniledi.

http://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote4symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote4sym


16/274

zel mlkiyetin ve snflarn ortaya kmas. lkel topluluun k

lkel topluluk, gelimesinin en parlak dnemini anaerkil toplumda yaad. Ataerkil gens, ilkel

topluluun knn embriyonlarn artk iinde tayordu.

lkel topluluun retim ilikileri, belirli bir zamana kadar retici glerin gelime dzeyi ileuyum iindeydi. Ataerkil toplumun son aamasnda, yeni, daha mkemmel retim aletlerininortaya kmasyla (demir devri), ilkel toplumun retim ilikilerinin yeni retici glere denkdmesi sona erdi. Ortak mlkiyetin dar snrlar ve emein rnlerin eit lde dalm,yeni retici glerin gelimesini ksteklemeye balad.

Daha nce tarla ancak birka dzine insann ortak almas ile ekilebiliyordu. Bu koullaraltnda, ortaklasa alma bir zorunluluktu. retim aletlerinin daha da gelimesi ve emekretkenliinin artmas ile birlikte, bir aile artk bir toprak parasn ilemeyi ve gerekli geimaralarn salamay tek bana yapabilecek duruma geldi. Bylelikle, retim aletlerininmkemmellemesi, o zamanki tarihsel koullar altnda daha retken olan bireysel iktisadageii mmkn kld. Ortak emein, ortaklaa iktisat zorunluluu giderek daha fazla ortadankalkmaya balad. Nasl ki emek retim aralar zerinde ortak mlkiyeti gerekli klyorduysa,

bireysel emek de zel mlkiyeti gerekli klyordu.

zel mlkiyet in ortaya kmas, toplumsal iblmyle ve deiimin gelimesi ile zlmezbir ekilde baldr. Dei toku, ilk dnemlerde, gens toplumunun reisleri, ihtiyarlar,patriarklar tarafndan yapld. Dei toku grmelerinde bunlar, topluluun temsilcileriolarak ortaya ktlar. Dei toku ettikleri eyler, ortak mlkiyetti. Ancak toplumsal

iblmnn gelimesi ve dei tokuun genilemesiyle, centil topluluklarn reisleri, ortakmlkiyeti yava yava kendi zel mlkiyetleri olarak grmeye baladlar.

Dei tokuun ana nesnesi, ilk olarak hayvanlar oldu. oban topluluklar, byk koyun, keive sr srlerine sahiptiler. Toplumda artk byk bir iktidara sahip olan ihtiyarlar ve

patriarklar, bu srleri, bunlar sanki kendilerininmi gibi kullanmaya altlar. Bu srlerzerinde tasarruf tasarrufta bulunma fiili hakk, kendilerine dier topluluk yeleri tarafndanda tannd. Bylelikle ilknce hayvanlar ve bundan sonra da yava yava btn retim aletleri,zel mlkiyet oldu. En uzun sre ortak mlkiyet olarak kalan, toprak ve araziydi.

zel mlkiyetin ortaya kmas, gensin paralanmasna yol at. Gens, byk ataerkil ailelere

paraland. Daha sonra, byk ataerkil aileler iinden, retim aletlerini, alet edevat vehayvanlar kendi zel mlkiyeti yapan aile hcreleri ayrt. zel mlkiyetin bymesi ilebirlikte, centil balar gevedi. Centil topluluun yerini ky topluluu almaya balad. Kytopluluu ya da mera [Mark] ortakl, gensten farkl olarak, birbirleriyle mutlaka akrabalk

balaryla bal olmak zorunda olmayan insanlardan oluuyordu. Ev, ev iktisad, hayvanlar btn bunlar tek tek ailelerin zel mlkiyeti idi. Buna karlk ormanlar, ayrlar, sular, diertrl kullanlabilir eitli araziler ve belirli bir dnem sresince tarlalar da ortak mlkiyetioluturdu. Tarlalar, ilk bata topluluun yeleri arasnda periyodik olarak yeniden

bltrld, daha sonra zel mlkiyete geti.

zel mlkiyetin ve dei tokuun ortaya kmas, ilkel topluluun tm yapsn derinden

sarsan bir alt st oluun balangc oldu. zel mlkiyetin ve servet farkllklarnn gelimesi,topluluklar iinde, eitli ye gruplar arasnda eitli karlarn ortaya kmasna yol at. Bu



17/274

koullar altnda, topluluklarda ihtiyar, ordu nderi ya da rahip konumunu ellerindebulunduran kiiler, bu konumlarn kendilerini zenginletirmek iin kullandlar. Ortakmlkiyetin nemli bir blmn kendi ellerine geirdiler. Bu kamusal konumlar ellerinde

bulunduran kiiler, topluluk ye kitlesinden gittike daha ok koptular, kabile soylularnoluturdular, ve bunlarn iktidar giderek daha sk kaltsal hale geldi. Soylu aileler ayn

zamanda en zengin aileler oldular. Topluluun ye kitlesi, yava yava zengin ve soylu sttabakaya u ya da bu ekonomik bamllk altna girdi.

retici glerin bymesi ile birlikte, insanlarn hayvanclk ve ziraattaki emei, insanlarngeimi iin gerekli olandan daha fazla geim arac vermeye balad.Art-emee ve art-rne,yani bizzat alanlarn beslenmesi iin gerekli olann stndeki emek ve rn fazlasna elkoyma imkan dodu. Bu koullar altnda, tutsakla dm insanlar, nceden olduu gibildrmeyip, tersine bunlar kle yapma ve altrma daha yararl grnd. Klelere, zenginve soylu aileler el koydular. Kle emei de yeniden, kle kullanan iletmeler hzla zenginolduklarndan, eitsizliin daha da derinlemesine yol at. Servet eitsizliinin bymesi ile

birlikte, zenginler, yalnzca tutsaklar deil, ayn zamanda kendi yoksul ve borlanm kabile

kardelerini de kle yapmaya baladlar. Bu ekilde, toplumun ilksnflara blnmesi, klesahipleri ve kleler olarak blnmesi ortaya kt. nsann insan tarafndansmrlmesi, yani

bir insann emeinin rnlerine dier insanlar tarafndan karlksz el konulmas ortaya kt.

lkel toplumun retim ilikileri paraland, kt ve yerini, yeni retim ilikilerininkarakterine denk den retim ilikilerine brakt.

Ortak emek yerini bireysel emee, toplumsal mlkiyet zel mlkiyete ve centil dzen snfltopluma brakt. Bu dnemden beri, insanln tm tarihi, sosyalist toplumun kurulmasnakadarsnf mcadelelerinin tarihidir.

Burjuva ideologlar, sorunu, zel mlkiyet sanki ezelden beri varm gibi alyorlar. Tarih,bu masallar yalanlyor ve ikna edici bir ekilde, btn halklarn ortak mlkiyete dayanan vezel mlkiyeti tanmayan ilkel toplum aamasndan getiklerini kantlyor.

lkel topluluk ann toplumsal dnceleri

lkel topluluk insan, fakrzaruretten ve zorlu yaam mcadelesinden ezilmi olarak, ilknce etrafn evreleyendoadan kendisini ayramad. Uzun zaman boyunca ne bizzat kendi hakknda ne de kendi doal varlk koullarhakknda birbiriyle bantl herhangi bir dnceye sahip olmad.

lkel topluluk insan, ancak yava yava kendisi ve evresinin koullar hakknda ok kstl ve ilkel dnceleredindi. Din savunucularnn, gya insanlarn bilincinde bandan beri bulunduunu iddia ettikleri herhangi birdinsel dnce kesinlikle sz konusu olamazd. Ancak bundan sonraki dnemdedir ki, ilkel topluluk insan,dncelerinde, evresini doast varlklarla, ruhlarla, by gleri ile doldurmaya balad. Doa glerine canverdi. Bu, canlclk (animizm) (Latince animacan szcnden) diye adlandrlan eydi, lka mitleri veilka dinleri, insanlarn kendileri hakkndaki ve dlarndaki doa hakkndaki karanlk dncelerinden dodu.Bunlarda, toplum dzeninin ilkel eitlii yansd. lkel topluluk insan, gerek yaantda snflara blnmeyi veservet eitsizliini tanmad iin, kendi dncesinde yaayan ruhlar dnyasna da eitsizlik tamad. Ruhlaryerli ve yabanc, dost ve dman olarak gruplandrd. Ruhlarn yksek ve alak ruhlara blnmesi, ilk olarakilkel topluluun paralanmas dneminde ortaya kt.

lkel topluluk insan, kendisini centil topluluun ayrlmaz bir paras olarak kendisini gensin dnda Bununideolojideki yansmalarndan birisi, atalar kltrdr. Dilin gelime srecinde ben ve benim szcklerininszcklerden ok ortaya kmas ilgintir. Centil topluluun tek tek insanlar zerindeki iktidar son bykt.



18/274

lkel topluluun paralanmasyla birlikte, zel mlkiyete dayanan dnceler ortaya kt ve yaygnlat. Bu,mitlerde ve dinsel dncelerde ak yansmasn buldu. zel mlkiyet ilikileri oluup ve servet eitsizliiortaya knca, birok kabilede, nderlerin ya da zengin ailelerin el koyduu varlklar dinsel yasakla donatma,

bunlar tabu ilan etmek haline geldi, (Tabu szcyle, Pasifik Okyanusu adalarnn yasak ve ortaklaakullanma kapal olan eyleri adlandryorlard.) lkel topluluun paralanmas ve zel mlkiyetin ortayakmasyla, dinsel yasan gc, olumu ekonomik ilikileri ve servet eitsizliini salamlatrmak iin

kullanlmaya baland.

Ksa zet

1 Emek yoluyla insanlar, hayvanlar dnyasndan ayrtlar ve insan toplumu olutu. nsanalmasnn karakteristik zellii, retim aletlerinin imal edilmesidir.

2 lkel toplumun retici gleri son derece dk bir dzeydeydi, retim aletleri tmyleilkeldi. Bu, kollektif emek, retim aralar zerinde toplumsal mlkiyet ve eit dalm

zorunluluunu art kotu. lkel toplulukta servet eitsizlii, retim aralar zerinde zel

mlkiyet, snflar ve smr yoktu. retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet dar birereve ile snrlyd; bu, birbirlerinden az ok yaltk halde yaayan kk komnlerinmlkiyetiydi.

3 lkel toplumun ekonomik temel yasasnn balca zellikleri unlardr: nsanlarn sonderece kstl yaam koullarn, bir komn erevesi iinde ortaklaa alma yoluyla, ilkelretim aletlerinin yardmyla ve rnlerin eit dalm yoluyla gvence altna almak.

4 nsanlar, ortaklaa alarak, uzun zaman boyunca ayn trden ii yaptlar. retimaletlerinin tedricen iyiletirilmesi cinsiyete ve yaa gre kendinden bitme iblmnn ortayakmasna katkda bulundu. retim aletlerini ve geim aralarn elde etme tarznn daha da

mkemmelletirilmesi, hayvancln ve ziraatn gelimesi toplumsal iblmnn ve deitokuun, zel mlkiyetin ve servet eitsizliinin ortaya kmasna yol at, toplumun snflarablnmesine ve insann insan tarafndan smrlmesine yol at. Bylelikle, byyen retici

gler retim ilikileri ile elikiye dt; bu da ilkel topluluun yerini baka bir retimilikileri tipine, kleci topluma brakmasna neden oldu.

* Artikulierte Sprache, Articulate Speech: Heceli dil diye evirdik. N.

*

*Friedrich Engels, Maymundan nsana Geite Emein Pay; bkz.K. Marx/F. Engels, ki Ciltte SemeYazlar., cilt II, s. 71.

*Marxn V.. Zasulie Bir Mektubunun Tasla; bkz,K. Marx/F. Engels, cilt XXVII, s, 681, Rusa [Franszcaaslndan tercme edilmitir].

*V.. Lenin, Devlet zerine; bkz. V. . Lenin, Eserler, 4. bask, cilt 29, s. 437, Rusa.

http://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote1anchttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote2anchttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote3anchttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote4anchttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote1anchttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote2anchttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote3anchttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_1.htm#sdfootnote4anc


19/274

Blm IIKLELE DAYANAN RETM TARZI

Kleci dzenin olumas

Kleci dzenin retim ilikileri. Klelerin durumu

Deiimin daha da deimesi. Ticaret ve tefeci sermayesi

Klelie dayanan retim tarznn elikilerinin keskinlemesi

Smrlenlerin smrclere kar snf mcadelesi. Kle ayaklanmalar. Kleci toplumunk

Klelik ann Ekonomik Grleri

Ksa zet

Kleci dzenin olumas

Klelik, tarihte ilk ve ayn zamanda en kaba smr biimidir. Gemite, hemen hemen btnhalklarda var oldu.

nsanlk tarihinde ilkel toplumdan klecilie gei, ilknce Dou lkelerinde gerekleti. Kleliedayanan retim tarz, Mezopotamyada (Smer Devleti, Babilliler, Asurlular vs.), Msrda, Hindistanda veinde daha M.. 4. -2. bin yllarnda egemendi. M.. 1. bin ylda Transkafkasyada (Urartu devleti) egemenoldu ve M.. 8. -7. yzyldan M.S. 5.-6. yzyla kadar Horezmde (Horasan) gl bir kleci devlet mevcuttu.Eski Dounun kleci devletlerinde gelien kltr, Avrupa lkeleri halklarnn gelimesi zerinde byk biretkide bulundu.

Klecilie dayanan retim tarz, Yunanistanda altn ana M.. 5. ve 4. yzylda ulat. Bundansonraki dnemde klelik, Kk Asya devletlerinde, Msrda ve Makedonyada geliti (M... 4. -1. yzyl).Kleci dzen, en yksek gelime aamasna, M.. 2. yzylla M.S. 2. yzylla arasndaki dnemde Romadaulat.

Klelik, ilk dnemde ataerkil, evcilbir karakter tad. Nispeten az kle vard. Kleemei henz retimin temeli deildi, aksine iktisatta ikincil bir rol oynuyordu. ktisadnhemen hemen hi dei tokuta bulunmayan byk ataerkil ailelerin gereksinimleriningiderilmesi olarak kald. Efendilerin kleler zerindeki iktidar daha o zamanlar artk

snrszd, fakat kle emeinin kullanlma alan snrl kald.

http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/http://genclikcephesi.blogspot.com/


20/274

Toplumun kleci dzene geiinin temelinde, retici glerin daha da bymesi,toplumsal iblmnn ve dei tokuun gelimesi yatyordu.

Ta aletlerden madeni aletlere gei, insan emei alannn nemli ldegenilemesine yol at. Krn bulunmas, o zamana kadar bilinmeyen sertlikte demir i

aletlerinin imal edilmesine izin verdi. Demir baltann yardmyla, orman ve fundalklarla kaplalanlarn tarma almas mmkn oldu, Demir ulu karasaban, nispeten byk toprak

paralarn ilemeye olanak salad. lkel av iktisad, yerini ziraata ve hayvancla brakt.Zanaat ortaya kt.

retimin ana dal olarak kalan tarmda, ziraat ve hayvanclk yntemleri iyileti. Yenitarm dallar olutu: baclk, keten ekimi, ya bitkileri yetitirilmesi vs. Zengin ailelerinsrleri byd. Hayvanlarn bakm, giderek daha fazla sayda igc gerektiriyordu.Dokumaclk, metallerin ilenmesi, mlekilik ve dier zanaatlar yava yavamkemmelletiler. Zanaat, nce ziraatnn ve hayvan yetitiricisinin yan uras idi. imdiartk birok insan iin bamsz bir ura haline geldi.Zanaat, ziraattan ayrld.

Bu, iin ikinci byk toplumsal blm idi.

retimin iki byk ana dala ziraata ve zanaata blnmesiyle birlikte, gerigelimemi biimiyle de, olsa, dorudan deiim iin retim olutu, Emek retkenliininartmas, art-rn ktlesinin bymesine yol at; bu da, retim aralar zerinde zelmlkiyetin varl koullarnda, toplumun smrc bir aznlnn zenginlikleri biriktirme,emeki ounluu kendine baml klma, emeki insanlar kle yapma imkann beraberindegetirdi.

Klelik koullarnda iktisat, temeli itibaryla, bir iktisatta retilen emek rnlerinin,yine ayn iktisatta tketildii doaliktisatt. Ancak ayn zamanda dei toku da geliti.Zanaatlar rnlerini nce sipari zerine, daha sonralar da pazarda satmak iin retmeye

baladlar. Bununla birlikte bunlarn bir ou, uzun zaman boyunca kk toprak paralarnelde tuttular ve kendi gereksinimlerini gidermek iin ilediler. Kyller esas olarak doaliktisat yrttler, ancak zanaat rnleri satn alabilmek ve parasal vergilerini deyebilmekiin rnlerinin belirli bir blmn pazarda satmak zorunda kaldlar. Bylelikle,zanaatkarlarn ve kyllerin emek rnlerinden bir blm, yava yavas meta haline geldi.

Meta, dolaysz kullanm iin deil, bilakis dei toku iin, pazarda satmak iinretilen bir rndr. rnlerin dei toku iin retilmesi, meta iktisadnn karakteristik

zelliidir. Bylelikle zanaatn ziraattan ayrlmas, zanaatn bamsz bir meslek olarak ortayakmas, meta olumas anlamna geliyordu.

Dei toku rastlantsal bir karakter tad srece, bir emek rn, dorudan birdieri ile deitirildi. Dei toku geniledii ve dzenli bir olgu haline geldii lde,karlnda herhangi bir metann memnuniyetle verildii meta, yava yava dierlerindenayrld. Bylelikle para olutu.Para, onun yardmyla dier btn metalarn ifade edildii vedei tokuta arac olarak hizmet eden genel metadr.

Zanaatn ve, dei tokuun gelimesi,ehirlerin olumasna yol at. ehirler, eskian en eski dnemlerinde, klecilie dayanan retim tarznn ilk dnemlerinde ortaya kt.

Balangta ehirler, kylerden ok az fark gsteriyordu. Ancak ehirlerde yava yava zanaat



21/274

ve ticaret younlamaya balad. Sakinlerinin uralar ve bunlarn yaam tarzlar asndan,ehirler kylerden gittike ayrldlar.

Bylelikle, kent-kr ayrm balad, ve bununla birlikte bunlar arasndaki kartlkortaya kt.

Dei toku edilen meta ktlesi oald lde, dei tokuun corafi erevesi degeniledi. Kr peinde koarak metalar reticilerden satn alan, metalar bazen retimalanlarndan uzak srm alanlarna ulatran ve burada tketicilere satan tccarlarortayakt.

retimin ve deiimin genilemesi, servet eitsizliini nemli lde derinletirdi.Zenginlerin ellerinde para, i hayvan, retim aletleri, tohum birikti, Yoksullar giderek dahafazla lde, byk blm ayni biimde, bazen para biiminde bor alabilmek iinzenginlere bavurmak zorunda kaldlar. Zenginler retim aletleri, tohum ve para bor vererek

borlularn kleletirdiler; borlular borlarn deyemediklerinde, bunlar kleletirildiler,

topraklar ellerinden alnd. Bylelikle tefecilikolutu. Bu, bazlarna daha byk zenginlik vedierlerine de bor klelii getirdi.

Toprak da zel mlkiyet haline geldi. Satlmaya ve rehin olarak verilmeye baland.Bir borlu tefeciye borcunu deyemediinde, toprak ve arazisini terkedip, kendisini veocuklarn kle olarak satmak zorundayd. Bazen de zengin toprak sahipleri, herhangi bir

bahaneyle krsal ky topluluklarnn elinden ayrlarnn ve meralarnn bir blmn alp,bunlar gaspettiler.

Bylelikle toprak sahiplii, parasal servet ve kleler ktlesi, zengin kle sahiplerininelinde younlat. Kleci iktisat glenip, yaylr ve ksa zamanda btn retim dallarnkapsarken, kk kyl iktisad gittike ykma urad.

retimin ve onunla birlikte emek retkenliinin srekli olarak ykselmesi, insanigcnn deerini artrd; bir nceki aamada henz mnferit ve olumakta olan klelik,imdi artk toplumsal sistemin zsel bir bileeni olur; klelerin sradan yardmclar olmasartk son bulur, bunlar dzineler halinde tarlalarda ve atlyelerde almaya srlrler.* Kleemei, toplumun varlk temeli oldu. Toplum, birbirine zt iki snfa blnd kleler ve klesahipleri.

Bylece, klelie dayanan retim tarz olutu.

Kleci dzende nfus, zgr vatandalar ve kleler olarak blnd. zgr vatandalar(esasen klelerle ayn durumda olan kadnlar hari), btn vatandalk haklar, mlk edinmehaklar ve politik haklardan faydalanyorlard. Klelerin elinden tm bu haklar alnmt vezgr vatandalar tabakasna alnamazlard. zgr vatandalar da yine kendi aralarnda, aynzamanda zengin kle sahipleri olan byk toprak sahipleri snfna, ve varlkl tabakalarnnda keza kle emei kulland ve kle sahibi olduu kk reticiler (kyller vezanaatkarlar) snfna blnyorlard. Klelik anda byk bir rol oynayan rahipler, sosyalkonumlar itibariyle, byk toprak sahipleri, zengin kle sahipleri snfna yaknd.

Klelerle kle sahipleri arasndaki snf kartlnn yannda, byk toprak sahipleri

ile kyller arasndaki snf kartl da bulunuyordu. Ama kleci dzenin gelimesiylebirlikte, kle emei en ucuz emek olarak retim dallarnn ok byk blmn kapsayp

http://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_ii.htm#sdfootnote1symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_ii.htm#sdfootnote1sym


22/274

retimin temeli haline geldiinden, klelerle kle sahipleri arasndaki kartlk, toplumuntemel elikisi haline geldi.

Toplumun snflara blnmesi, devleti zorunlu kld. Toplumsal iblmnnbymesi ve deiimin gelimesi ile birlikte, tek tek gensler birbirine yaknlat ve birlikler

halinde birleti. Centil kurumlarn karakteri deiti. Centil dzenin organlar, halkkarakterlerini gittike yitirdi. Bunlar, halk zerinde egemenliin organlar, kendi kabilesini vekomu kabileleri yamalama ve ezmenin organlar haline geldiler. Genslerin ve kabilelerinihtiyarlar ve ordu nderleri, prens ve kraloldular. Daha nce bunlar, gensin veya soy

birliinin seilmi kiileri olarak otorite sahibiydiler. imdi iktidarlarn, mlk sahibi sttabakann karlarn savunmak, yoksullam kendi z gens yoldalarn bask altnda tutmak,kleleri ezmek iin kullanmaya baladlar. Silahl birlikler, mahkemeler, ceza organlar buamaca hizmet ettiler.

Bu ekilde devlet iktidar olutu.

Ancak toplumun snflara blnmesinin ilk biimi, klelik ortaya ktnda, tarmsalalmann en kaba biimleri zerinde younlam belirli bir insan snfnn belirli bir fazlalkretmesi mmkn olduunda, bu fazlaln klelerin perianlarn perian yaantlar iin artkmutlak gerekli olmad ve kle sahiplerinin eline getiinde, bu ekilde bu kle sahiplerisnfnn varl pekitiinde ve kendisini salamlatrmak amacyla, devletin olumas birzorunluluk haline geldi.*

Devlet smrlen ounluu smrc aznlk yararna zapturapt altnda tutmak iinolutu.

Kleci devlet, klecilie dayanan toplumun retim ilikilerinin gelimesinde vepekimesinde byk bir rol oynad. Kleci devlet, kle kitlelerini tahakkm altnda tuttu. Halkkitlelerine kar dall budakl bir egemenlik ve zor aygtna dnt. Burjuva tarih kitaplarndaonca yceltilen eski Yunanistan ve eski Romadaki demokrasi, z itibaryla kle sahiplerinin

bir demokrasisiydi.

Kleci dzenin retim ilikileri. Klelerin durumu

Klecilie dayanan toplumun retim ilikilerinin temeli, yalnzca retim aralarnn

deil, ayn zamanda bizzat retimde alanlarn, yani klelerin de kle sahiplerinin mlkiyetiolmasyd. Kle bir eya saylyordu; sahibi onun zerinde tamamen serbest bir ekilde vesnrszca tasarrufta bulunabilirdi. Kleler, sadece smrlmediler, ayn zamanda hayvan gibialnp satldlar ve cezaya tabi olmakszn ldrlebilirdi. Kle, ataerkil klelik dneminde biraile yesi olarak grlrken, klelie dayanan retim tarz koullar altnda insan bilesaylmyordu.

Bir kz igcn kylye ne kadar satyorsa, kle de igcn kle sahibine o denlisatt. Kle, igcyle birlikte, sahibine temelli satlmt.*

Kle emei, tmyle zorlama bir karakter tayordu. En kaba fiziki zor kullanlarak

kleler almaya zorlandlar. Kam ile almaya srldler ve kk su iin zalimcecezalandrldlar. Kamalar halinde daha rahat yakalanabilmeleri iin, klelere damga

http://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_ii.htm#sdfootnote2symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_ii.htm#sdfootnote3symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_ii.htm#sdfootnote2symhttp://www.kibristasosyalistgercek.net/P_Ekonomi_i/B_ii.htm#sdfootnote3sym


23/274

vuruldu. Bunlardan bir ou, srekli olarak, zerinde sahiplerinin adnn kazl olduu demirtasmalar tamak zorundayd.

Kle sahibi, kle emeinin btn rnne el koydu. Klelere, alktan lmeyecei vekle sahibi iin almaya devam edebilecei kadar gayet czi miktarda bir geim arac verdi.

Kle sahibi, yalnzca art-rne deil, ayn zamanda kle emeinin zorunlu rnnn nemlibir blmne de el koydu.

Klelie dayanan retim tarznn gelimesi, klelere olan talepte bir art beraberindegetirdi. eitli lkelerde kleler, kural olarak bir aileye sahip deildi. Kle sahiplerininhayduta smrs, bunlarn fiziken hzla kmelerine yol at. Kle saysnn srekli olaraktmlenmesi gerekiyordu. Yeni kleler kazanmann nemli bir kayna,savat. EskiDounun kleci devletleri, dier halklar kleletirmek iin srekli olarak sava yrttler.Eski Yunanistann tarihi, tek tek kent devletleri arasndaki, metropollerle smrgelerarasndaki, Yunan ve Dou devletleri arasndaki savalarla doludur. Roma, kesintisiz olaraksavalar srdrd; ykselme anda, zamann bilinen devletlerinin byk bir blmn

kendisine balad. Yalnzca tutsakla den askerler deil, ayn zamanda zaptedilmilkelerin halklarnn nemli bir blm de kle yapld.

Kle saysn oaltmann bir baka kayna, eyaletler ve smrgelerdi. Bunlar, klesahiplerine, dier olas btn metalarn yansra canl meta da salyorlard. Kle ticareti,iktisadi faaliyetin en krl ve en gelimi dallarndan birisiydi. Kle ticaretinin zel merkezleriolutu; tccarlarn ve uzak lkelerden gelen alclarn bulutuu pazarlar kuruldu.

Klelie dayanan retim tarz, retici glerin bymesi iin, ilkel toplum dzeninden dahafazla olanaklar sundu. Byk sayda klenin kle sahipleri devletinin ve tek tek klesahiplerinin elinde younlamas, basit ibirliinin byk apta kullanmn mmkn kld.Eski ada Asya halklar, Msrllar ve Etrskler tarafndan yaplan ve bugne kadar kalmdev tesisler bunu kantlyor: sulama sistemleri, yollar, kprler, kaleler, kltr antlar.

Toplumsal iblm gelimeye devam etti. Bu, ifadesini, emek retkenliinin artmasnnkoullarn yaratan tarmsal ve zanaatsal retimin uzmanlamasnda buldu.

Yunanistanda kle emei, geni lde zanaatsal retimde kullanld. inde genellikle birkadzine klenin alt byk ilikler, ergasteriler, olutu. Kle emei, inaat ilerinde vedemir cevheri, gm ve altn elde edilmesinde de kullanld. Romada kle emei, tarmdaok yaygnd. Roma soylular, zerinde yzlerce ve binlerce klenin alt dev iftliklere,

latifundiyalara sahipti. Bu latifundiyalar, soylularn kyllerin topraklarn ve serbest hazinetopraklarn gaspetmesiyle olutu.

Kle emei ucuz olduundan ve belirli bir dereceye kadar basit ibirliinin avantajlarndanyararlandklarndan, kleci latifundiyalar, tahl ve dier tarmsal rnleri zgr kyllerinkk iletmelerinden daha az maliyet masraf ile elde edebildiler. Kk kyllk yerindenoldu, klelie dt ya da kent nfusunun dilenci tabakalarnn, lmpen proletaryann saflarndoldurdu.

Kle emei temelinde, Eski Dnya nemli bir iktisadi ve kltrel gelimeye ulat. Fakatkleci dzen, retim, retkenlii son derece dk olan kle emei temelinde

yrtldnden, herhangi bir ekilde nemli, daha fazla gelimi bir teknik ilerlemeninkoullarn yaratamad. Kle, emeinin sonularna hi ilgi duymuyordu. Kleler, i



24/274

boyunduruundan nefret ediyorlard. Protestolarn ve kzgnlklarn sk sk, i aletlerinikullanlmaz hale getirerek dile getirdiler. Bundan dolay, klelere sadece, kullanlmaz halegetirilmesi ok zor en kaba aletler verildi.

Klelik zerine kurulu retimin teknii, son derece dk bir dzeyde kald. Fen bilimlerinin

ve matematiksel bilimlerin belirli bir gelimesine ramen, bunlar retimde nerdeyse hikullanm bulmad. Baz teknik bululardan, yalnzca sava ilerinde ve inaatlktayararlanld. Yzyllar sren egemenlii srasnda klelie dayanan retim tarz, kkziraatlardan ve zanaatlardan devralnan el aletlerinin kullanmndan ileri gidemedi, iin

basit kooperasyonundan ileri gidemedi. Ana itici g, insanlarn ve hayvanlarn fiziki gcolarak kald.

Kle emeinin yaygn kullanm, kle sahiplerinin kendilerini her trl bedensel almadanzgr klmalarn ve bunlar tmyle klelerin zerine ykmalarn mmkn kld. Klesahipleri almay hor grdler, onu zgr bir insana layk olmayan bir ura olarakgrdler, ve asalak bir varlk srdler. Kleliin gelimesiyle birlikte, zgr halkn giderek

daha byk kitleleri her trl retim faaliyetinden koptu. Kle sahiplerinin ve dier zgrnfusun st tabakasnn yalnzca belirli bir kesimi, devlet ileriyle, bilimle ve sanatla urat.

Bylelikle kleci toplum, kafa emei ile kol emei arasndaki kartl, bunlar arasndakiuurumu dourdu.

Klelerin kle sahipleri tarafndan smrlmesi, kleci toplumun retim ilikilerinin anazelliidir. Ama ayn zamanda, klelie dayanan retim tarz eitli lkelerde farkl zelliklergsterdi.

Eski Dou lkelerinde doal iktisat, antik dnyada olduundan daha byk lde egemendi.Burada kle emei, geni lde devlet iletmelerinde ve byk kle sahiplerinin vetapnaklarn iletmelerinde kullanld. Ev klelii de ok gelimiti. in, Hindistan, Babil veMsr tarmnda, klelerin yan sra koy topluluklar kyllerinin dev kitleleri de smrld.Bor klelii sistemi burada byk nem kazand. Tefeci alacaklsna borcunu ya da topraksahibine kiray deyemeyen ky topluluu kyls, bunlarn iletmelerinde belirli bir zamaniin bor klesi olarak almaya zorland.

Eski Dounun kleci lkelerinde, komnal mlkiyet biimi ve toprak ve arazi zerindedevlet mlkiyeti biimi ok yaygnd, Bu mlkiyet biimlerinin varl, temeli sulama olan birtarm sistemine balyd. Dounun nehir boylarndaki tarmn sulanmas, su bentleri, kanallar

ve toplama havuzlar yapm ve bataklklarn kurutulmas iin muazzam bir emek harcamasngerektiriyordu. Btn bunlar, sulama sistemleri inas ve kullanmnn byk arazi paralarlsnde merkeziletirilmesi zorunluluunu dourdu. Yapay sulama burada ziraatn ilkkouludur, ve bu, ya komnlerin, eyaletlerin ya da merkezi hkmetin iidir.* Kleliingelimesiyle birlikte, komn arazileri devletin elinde younlat. Topran en st sahibi,elinde snrsz iktidar bulunan kral oldu.

Kle sahipleri devleti, toprak ve arazi mlkiyetini elinde younlatrarak, kyllere muazzamvergiler sald, onlar eitli trden hizmetler grmeye zorlad ve bylelikle kylleri klelerin

baml durumuna getirdi. Kyller, ky topluluunun yesi kaldlar. Ama toprak, klesahipleri devletinin elinde younlam olduundan, ky topluluu, Dou despotizminin, yani

hkmdarlarn ve despotlarn snrsz, keyfi iktidarlarnn salam temeli idi. Kleliin var



25/274

olduu Dou lkelerinde, rahipler aristokrasisi muazzam bir rol oynad. Tapnaklara ait deviletmeler, kle emei ile iletildi.

Kleci dzende btn lkelerde kle sahipleri, kle emeinin ve onun rnlerinin arlklkesimini, retken olmayan bir ekilde kullandlar: kiisel zevklerinin giderilmesi, hazine

oluturulmas, askeri tahkimat yapm ve ordunun donatlmas, lks saraylarn ve tapnaklarnyapm ve bakm iin. Bugn hala korunan Msr Piramitleri, muazzam lde emeinretken olmayan bir ekilde kullanldnn kantdrlar. Kle emeinin ve onun rnlerininyalnzca nemsiz bir blm retimin geniletilmesinde kullanld; bunun sonucu olarakretim son derece yava geliti. Ykc savalar, retici glerin yok edilmesine, geni barlhalk ynlarnn toptan kymna ve koca koca devletlerin kltrnn kne yol atlar.

Kleci dzenin ekonomik temel yasasnn zsel zellikleri aa yukar yledir: Klesahiplerinin, retim aralar ve kleler zerindeki snrsz mlkiyeti temelinde, kyllerin vezanaatkarlarn ke uratlmas ve kleletirilmesi ve dier lkelerin halklarnnfethedilmesi ve kleletirilmesi yoluyla kendi asalak tketimleri iin art-rne el koymalar.

Deiimin daha da gelimesi. Ticaret ve tefeci sermayesi

Klelie dayanan iktisat esas olarak doal karakter tad. rnler, esas olarak deiim iindeil, kle sahibinin, onun ok saydaki maiyetinin ve uaklarnn dolaysz tketimi iinretildi. Buna ramen, dei toku yava yava daha nemli bir rol oynamaya balad,zellikle de kleci toplumun en yksek gelime dneminde. Bir dizi retim dalnda emekrnlerinin belirli bir blm dzenli olarak pazarda satld, yani emek rnlerinin bir blmmetaya dnt.

Deiimin genilemesiyle birlikte parann nemi artt. Genellikle, en yaygn deiim nesnesiolan meta, para olarak ortaya kt. Birok halklarda, zellikle de hayvanclk yapan halklarda,

balangta hayvan para olarak hizmet grd. Baka halklarda, tuz, tahl ya da hayvan derisipara olarak hizmet etti, Yava yava, parann dier btn trleri, yerlerini madeni parayabraktlar.

lk madeni para, eski Dou lkelerinde ortaya kt. Bronz, gm ve altn kleler halinde para buralarda M..3.-2. bin ylda ve madeni para biiminde ise M.. 7, yzyldan bu yana kullanlyordu. Yunanistanda, M.. 8.

yzylda demir para kullanma sokuldu. Romada, M.. 5.-4. yzylda artk yalnzca bakr para kullanlyordu.Daha sonraki dnemde demir ve bakr parann yerini gm ve altn para ald.

Gm ve altnda, metalin btn stn ayrcalklar yle belirgindir ki, bunlar para olarak hizmet grmek iin enuygundurlar. Bu stn ayrcalklar unlardr: Madenin homojenlii, blnebilirlii, dayankll, byk deeriile kk ap ve kk arl. Bundan dolay da soylu metaller ve son tahlilde de altn, en sonunda para olarakkalabildi.

Yunan site devletleri, Akdenizin ve Karadenizin tm ky blgelerine dalm olan Yunan

smrgeleri ile de olmak zere, olduka yaygn bir ticaret yrtyorlard. Smrgeler, dzenliolarak ana igcn, yani kleleri, ve baz hammadde trlerini ve geim aralarnsalyorlard: deri, yn, hayvan, tahl, balk.



26/274

Hem Roma hem de Yunanistanda, kle ticaretinin ve dier metalarla ticaretin yansra, lksnesnelerle ticaret de nemli bir rol oynuyordu. Bu nesneler, esas olarak baml halklarnomuzlarna bindirilen haralar temelinde, Doudan ithal ediliyordu. Ticaret, yama,korsanlk ve smrgelerin kleletirilmesi ile ba iindeydi.

Kleci dzen ilikileri altnda para artk yalnzca metalarn alm ve satm iin bir aradeildi. Ticaret ve tefecilik yoluyla yabanc emee el koymann arac olarak da i grmeye

balad. Art-emee ve onun rnne el koymak iin harcanan para,sermayeye, yani birsmr aracna dnr. Ticaret ve tefeci sermayesi, tarihsel olarak sermayenin ilk

biimleriydi. Ticaret sermayesi, meta dei tokuu alannda hizmet gren sermayedir.Tccarlar, metalarn alm ve satm srasnda, kleler, kk kyller ve zanaatkarlartarafndan yaratlan art-rnn nemli bir blmn gaspediyorlard. Tefeci sermayesi,kylnn ve zanaatkrn art-emeini yksek faiz alarak gaspetmek zere para, retim aracya da kullanm nesnesi olarak dn verilen sermayedir. Tefeciler kle sahibi soylulara da

bor para verdiler ve bylelikle, soylular tarafndan elde edilen art-rnn bllmesindepay sahibi oldular.

Klelie dayanan retim tarznn elikilerinin keskinlemesi

Klelik, insanln gelime yolunda zorunlu bir aamayd. Ziraatla sanayi arasndaki byklekte iblmn, ve bylelikle de eski dnyann altn an, Yunanll, ancak klelikmmkn kld. Klelik olmadan Yunan devleti, Yunan sanat ve bilimi olmazd; klelikolmadan Roma imparatorluu olmazd. Ama Yunanllk ve Roma imparatorluu temeliolmadan, modern Avrupa da olmazd.*

Pekok kle kuann yaamyla satn alnarak, insanln daha sonraki gelimesi iin temeltan oluturan bir kltr olgunlat. Birok bilim dal matematik, astronomi, mekanik,mimarlk eski dnyada nemli bir gelime kaydetti. Bize eski adan kalan sanat eserleri,edebiyat, heykel ve mimarlk eserleri, ebediyen insan kltr hazinesine girdiler.

Ancak kleci dzen, iinde, kendisini ke gtren almaz elikiler tayordu. Smrnnklelie dayanan biimi, bu toplumun ana retici gcn, kleleri kertti. Klelerinsmrnn zalimce biimlerine kar mcadelesi, gittike daha sk bir ekilde silahlayaklanma biimini ald. Kleci iktisadn varlk koulu, kesintisiz kle akn idi, onunucuzluu idi. Kleleri esas olarak sava salyordu. Kleci toplumun askeri gcnn temeli,

zgr kk reticiler, kyller ve zanaatkarlar kitlesi idi. Bunlar, hem askeri birliklerdehizmet ediyor, hem de sava yrtmek iin gerekli vergilerin esas ykn omuzlarndatayorlard. Ancak, ucuz kle emeine dayanan byk retimin rekabeti ve dayanlmaz vergiyk altnda kyller ve zanaatkrlar, ykma terkedildiler. Byk latifundiyalarla kyliletmeleri arasndaki uzlamaz eliki gittike derinleti.

zgr kyllerin yerlerinden edilmesi, Roma da aralarnda olmak zere, kleci devletlerinyalnzca ekonomik deil, ayn zamanda askeri ve politik gcn de sarst. Zaferlerin yeriniyenilgiler ald. Fetih savalar, yerini savunma savalarna brakt. Kesintisiz ucuz kle aknkayna tkand. Kle emeinin olumsuz ynleri, giderek daha gl bir ekilde ortaya kt.Roma imparatorluunun son iki yzylnda, genel bir retim k kt ortaya. Ticaret

irazesinden kt, eskinin zengin lkeleri yoksullat, nfus azald, zanaat kt, kentlerharabeye dnd.



27/274

Kle emeine dayanan byk retim iktisaden yararsz hale geldi. Kle sahipleri, emekleriartk kr brakmayan byk kle gruplarn zgr brakmaya baladlar. Byk iftlikler,kk parsellere blnd. Bu toprak paralar, belirli koullarla, ya artk zgr braklm eskiklelere, ya da toprak sahibi iin angarya almak zorunda olan eski zgr vatandalara

brakld. Bu yeni iftiler toprak paralarna balyd ve bunlarla birlikte satlabilirlerdi. Ama

artk kle deildiler.

Bu, zgr vatandalarla kleler arasnda bir ara konum alan, almaya belli lde ilgi duyanyeni bir kk reticiler tabakasyd. Bunlar, kolon olarak adlandrlyordu ve ortaanserflerinin nclleriydi.

Bu ekilde, kleci toplumun barnda, yeni bir retim tarznn, feodal retim tarznn unsurlarolutu.

Smrlenlerin smrclere kar snf mcadelesi. Kleayaklanmalar. Kleci toplumun k

Klelie dayanan retim ilikileri, toplumun bym retici gleri iin ayak ba halinegeldiler. retimin sonularna hibir ekilde ilgi duymayan kle emei miyadn doldurdu.Klelie dayanan retim ilikilerinin yerinin, toplumdaki ana retici gcn, emeki kitlelerinkonumunu deitiren baka retim ilikileri tarafndan alnmas tarihsel zorunluluu dodu.retim ilikilerinin retici glerin karakteriyle mutlak uyumluluu yasas, klelerin yerini,emeklerinin sonucuna belirli derecede ilgi duyan alanlarn almasn gerekli kld.

Eski Dou lkelerindeki, Yunanistan ve Romadaki kleci toplumlarn tarihi, kleci iktisadngelimesiyle birlikte, kleletirilen kitlelerin kendilerini ezenlere kar snf mcadelesininkeskinletiini gstermektedir. Kle ayaklanmalar, smrlen kk kyllerin klesahiplerinin st tabakasna, byk toprak sahiplerine kar mcadelesi ile i ie geti.

Kk reticilerle soylu byk toprak sahipleri arasndaki kartlk, zgrler arasnda, borkleliinin kaldrlmasn, topran yeniden paylamn, toprak beylii aristokrasisininimtiyazlarnn tasfiyesini ve iktidarn Demosa (yani halka) verilmesini hedefleyen birdemokratik hareket dourdu.

Roma mparatorluundaki saysz kle ayaklanmalar arasnda Spartaks nderliindeki ayaklanma (M.. 74-71), zellikle nemliydi. Onun adyla, klelerin kle sahiplerine kar mcadele tarihinin en anl sayfas

baldr.

Pekok yzyl boyunca tekrar tekrar kle ayaklanmalar alevlendi durdu. Klelere, yoksullam kyllerkatldlar. Bu ayaklanmalar, M.. 2. ve 1. yzyllarla M.S. 3.-5. yzyllarda zellikle iddetlendi. Kle sahipleri,

bu ayaklanmalar en vahi yntemlerle bastrdlar.

Smrlen kitlelerin, hereyden nce de klelerin ayaklanmalar, Romann eski iktidarn ta

temellerinden sarst. ten vurulan darbelere, giderek daha sk dtan gelen darbeler elik etti.Komu lkelerin klelie dm sakinleri talya tarlalarnda ayaklanrken, zgr kalm



28/274

kabile kardeleri, imparatorluun snrlarna hcum ettiler, topraklarna saldrdlar ve Romaegemenliini giderek daha fazla sarstlar. Bu koullar, Romada kleci dzenin knhzlandrd.

Roma mparatorluunda, klelik zerine kurulu retim tarz en yksek gelimesine ulamt.

Roma mparatorluunun k, ayn zamanda bir btn olarak kleci dzenin de koldu.

Kleci dzenin yerine, feodal dzen geti.

Klelik ann ekonomik grleri

Klelik dneminin ekonomik grleri, bize yazarlardan, filozoflardan, vakanvislerden ve devlet adamlarndan

kalan pekok yazn eserinde yansmasn bulur. Bu insanlarn grne gre, kleler insan deil, tersineefendilerinin elinde bir eya saylrd. Kle emei horlanrd. Ama alma ncelikle klelerin ii olduundan,buradan, zgr bir insana yakmayan bir faaliyet olarak bir btn olarak almann horlanmas dodu.

Klelik anda Babilonyann ekonomik grleri hakknda, Babil kralHammurabinin yasalar (M.. 18.yzyl) bir fikir vermektedir. Bu yasalar, zenginlerin ve soylularn, kle sahiplerinin ve toprak sahiplerininmlkiyetini ve kiisel haklarn korur. Bu yasalara gre, firardaki bir kleyi saklayan bir kii lmlecezalandrlrd. Alacaklsna borlarn, toprak sahibine kiray deyemeyen kyl, karsn, olunu ya da kzn

bor kleliine vermek zorundayd. Eski Hint Manu Yasalar, klelii kutsayan toplumsal, dinsel ve ahlakikurallar ierir. Bu yasalara gre, klenin hibir mlkiyeti yoktu. Efendisi tarafndan zgr klnan bir kle bile,gya tanr tarafndan ya da doa tarafndan takdir klnm kle emeinden zgr deildi.

Egemen snflarn grleri, ifadesini dinde buldu. rnein, HindistandaBudizm, M.. 6. yzyldan itibarengeni bir yaygnlk kazand. Budizm, gereklikle uzlamay, zora kar koymama ilkesini, egemen snflarkarsnda boyun emeyi ilan etti; bundan dolay, kle sahibi soylular iin yararl olan ve onlar tarafndaniktidarlarnn pekitirilmesi iin kullanlan bir dindi.

Eski an en nemli kafalar bile, kleliin olmad bir toplum dnemiyorlard. rnein, sekin YunanfilozofuPlato (M.. 5.-4. yzyl), insanlk tarihindeki, ideal bir toplum dzeni topyasn ieren ilk kitab yazd.Ama ideal devletinde de kleleri muhafaza etti. Klelerin, iftilerin ve zanaatkrlarn emei, egemenler vesavalar st snfnn geim aralarn salamalyd.

Antik an en byk dnrAristotelesin (M.. 4. yzyl) gznde de klelik, hakeza toplum iin ezeli vekanlmaz bir zorunluluktu. Aristoteles, antik ve orta an edebi kltrnn gelimesi zerinde muazzam biretkide bulundu. Ama bilimsel hipotezlerinde ve ngrlerinde o zamanki toplumun dzeyinin ok ok stnde

olan Aristoteles, klelik sorununda ann dncelerinin esiri oldu. Klelikle ilgili grleri yleydi: dmenciiin dmen cansz bir alettir, kle ise canl bir alet. Aletler, szl emir zerine kendiliinden alsa, rneinmekik kendiliinden dokusa, o zaman kleye gereksinim olmazd. Ama iktisatta basit, kaba gerektiren birokura olduundan, doa kleleri yaratmakla bilgece davranmtr. Aristotelesin grne gre, bizzat doa

birilerini kle olarak ve dierlerini de klelerin efendisi olarak belirlemitir. Kle emei zgr vatandaa,kendisini mkemmelletirmesi iin bo zaman verir. O buradan, efendinin tm sanatnn, klelerini kullanmay

becermekten ibaret olduu sonucunu kard.

Aristoteles, iktisat bilimine, oikonomia (oikos ev, ev idaresi, ve nomos yasa) adn verdi. Aristotelesinzamannda deiim, ticaret ve tefecilik artk olduka yksek dzeyde gelimi olmakla birlikte, iktisat zndehenz doal karakterini koruyordu, ncelikle z kullanma hizmet ediyordu. Aristoteles, varlklarn yalnzcaziraat ve zanaatla elde edilmesini doal gryordu; kendisi doal iktisatyanls idi. Ama, deiimin doasn dakavrad. Tketim amacyla deiimi gayet doal buluyordu, nk genellikle insanlar, gereksinimlerini

gidermek iin gerekli olan nesnelerin bazlarndan daha ouna, bazlarndan da daha azna sahiptirler. Deiimiin parann zorunluluunu da kavrad.



29/274

Bununla birlikte Aristoteles, kazan amacyla ticareti ve tefecilii yerilecek bir ura olarak grd. Buuralarn, ziraat ve zanaattan farkl olarak zenginliin elde edilmesinde hibir snr tanmadklarn aklad.

Eski Yunanllar, iblm ve bunun toplum yaamnda oynad rol konusunda belli bir fikre sahipti. rneinPlato, iblmn kendi ideal cumhuriyetinde devlet dzeninin temel ilkesi olarak grd.

Romallarn ekonomik dnceleri de keza, klelie dayanan egemen retim tarznn ilikilerini yanstyordu.

Kle sahiplerinin ideolojisini dile getiren Romal yazarlar ve kamu yaamnn nde gelen kiileri, kleleri basitretim aletleri olarak gryorlard. Aletlerin 1) dilsiz (arabalar), 2) anlalmaz sesler karan (hayvanlar) ve 3)konuabilen (kleler) olarak bilinen blnmesi de, dier eitli kitaplarn yansra, tarm yapmak iin klesahipleri iin bir tr elkitab yazan, Romal yazar ve bir ansiklopedinin yazar olan Varrodan (M.. 1. yzyl)kaynaklanr. Bu tannla o, o zaman kle sahipleri arasnda genel yaygnlk kazanm olan grleri dilegetiriyordu.

Kleleri ynetme sanat, Yunanistanda olduu gibi, Romada da kafalar uratrd. Roma ann vakanvistiPlutark(M.S. 1.-2. yzyl), klelerini kk yata, yani, kpekler ve taylar gibi rahatlkla eitilebilecei veterbiye edebilecei bir yata satn alan rnek kle sahibi Catoyu anlatr. Devamla, Catonun kleler

arasnda birlii tehlikeli grd ve bundan korktuundan, onlarn arasna kavga ve nifak sokmann srekliolarak yntemlerini bulduunu anlatr.

Eski Romada, zellikle de son dneminde, klelerin zorla altrlmasna dayanan iktisadn knn veparalanmasnn yeterince tehlikeli iareti mevcuttu. Romal yazarColumella (M.S. 1. yzyl), undan ikayetediyordu: Kleler, tahl tarlalarna en byk zarar veriyorlar; kzleri dn veriyorlar, bunlar ve dierhayvanlar kt gdyorlar; topra zensiz sryorlar. Latifundiyalarn talyay ve eyaletlerini kerttiiniiddia eden ada yazarYal Plinius da benzeri aklamalarda bulunur.

Yunanllar gibi Romallar da, iftinin yalnzca fazlalklarn deitirdii doal iktisad doal buluyorlard.Dnemin yaznnda, yksek ticaret kazanlar ve tefeci faizleri bazen mahkum ediliyordu. Ama gerekte,tccarlar ve tefeciler, muazzam servet biriktirdiler.

Romann varlnn son dneminde, klelii mahkum eden ve insanlarn doal eitliini ilan eden seslerykselmeye balad. Bu grler elbette egemen kle sahipleri snf arasnda sempati bulmad. Klelere gelince,

bunlar, zgr olmayan konumlan itibariyle o kadar bask altnda, o kadar sindirilmi ve o kadar bilisizlerdi ki,kle sahiplerinin miyadn doldurmu dncelerinin karsna daha ilerici bir ideoloji koymay baaramadlar.Kle ayaklanmalarnn kendiliindenliinin ve rgtszlnn nedenlerinden biri burada yatar.

Kleci dzenin iinde bulunan derin elikilerden biri, byk ve kk toprak mlkiyeti arasndaki mcadeleydi.ke terkedilmi kyllk, kle emeine dayanan byk toprak mlkiyetinin kstlanmas ve topran yeniden

paylalmasn ngren bir programla ortaya kt. Gracchus kardelerin uruna mcadele ettii tarmreformunun z burada yatyordu (M.. 2. yzyl).

Roma mparatorluunun k dneminde, kent ve kr nfusunun byk ounluunun, kleler gibi kle

sahiplerinin de oluan durumdan artk bir k yolu grmedikleri dnemde, Roma kleci toplum ideolojisininderin krizi patlad.

ke gitmekte olan imparatorluun snf elikileri zemini zerinde yeni bir dini ideoloji,Hristiyanlkolutu.O dnemin Hristiyanl, klelerin ve dier alt snflarn ve snflarndan kopmu unsurlarn klelie ve baskyakar protestosunu dile getiriyordu. te yandan, Hristiyanlkta, durumlarnn tm kmazn gren egemensnflarn geni tabakalarnn ruh halleri de yansyordu. Bundan dolay, Roma mparatorluunun kdneminin Hristiyanlnda, zenginlere ve iktidar sahiplerine ynelik tehditkr uyarlarn yan sra, minnetkrolmay ve kurtuluu teki dnyadaki yaamda aramay talep eden sesler de ykselir.

Daha sonraki yzyllarda Hristiyanlk, kesin olarak egemen snflarn dini haline geldi, emeki kitlelerinsmrlmesinin ve bask altnda tutulmasnn savunulmas ve hakl karlmas iin manevi bir silah oldu.



30/274

Ksa zet

1 Klelie dayanan retim tarz, toplumun retici glerinin bymesi, art-rnn ortayakmas, toprak ve arazi de aralarnda olmak zere retim aralar zerinde zel mlkiyetinortaya kmas, art-rne retim aralarnn sahipleri tarafndan el konulmas sonucuolutu.

Klelik, insann insan tarafndan smrlmesinin ilk ve en kaba biimidir. Kle, efendisinintam ve snrsz mlkiyetiydi. Kle sahibi, yalnzca klenin emei zerinde deil, ayn zamandahayat zerinde de dilediince tasarrufta bulundu.

2 Kleci dzenin olumas srasnda ilk kez devlet ortaya kt. O, toplumun uzlamazdman snflara blnmesiyle, toplumun smrlen ounluunun smren aznlktarafndan bask altnda tutulmasnn aygt olarak olutu.

3 Klelie dayanan iktisat, z olarak doal iktisat karakteri tayordu. Eski Dnya,gereksinimini kendi retimiyle gideren birok tekil iktisadi birime paraland. Esas olarakklelerle ve lks nesnelerle tic

Documents

SSCB Ekonomi Enstitüsü Bilimler Akademesi - Politik ekonomi ders kitabı-cilt 1