Stanimirovic Vojislav - Pojam nevestnine

7/24/2019 Stanimirovic Vojislav - Pojam nevestnine

1/30

347.626.7(497.11)

.. . 1. . 1 (2006)

Vojislav Stanimirovi

Pojam "nevestnine" prilog terminologiji

branih davanja

Apstrakt: U ovom radu autor se osvre na nezadovoljavajue stanjeu drutvenim naukama kada je izuavanje branih davanja u pitanju.U pokuaju da prikae moguu evoluciju branih davanja, beznamere da je prikae kao jedino moguu i prihvatljivu za sve kul-ture, autor se vraa pojmu cene za nevestu. Definiui je sa aspekta

pravne nauke, on je istovremeno odvaja od sluajeva koji su, ranije,uglavnom bili podvoeni pod ovaj pojam, imenujui taj izmenjenivid branog davanja novim izrazom nevestnina (nastojei da i en-gleskom terminu bridewealthprida drugaije znaenje). Povrh toga,autor uvodi i pojam oprotajnog dara. Ovakvo vienje evolucije -

branih davanja ilustruje primerom metamorfoze arabljanskog br-anog davanja mehra.

Kljune rei: brana davanja, nevestnina, brideprice, bridewealth,cena za devojku, miraz, oprotajni dar, mehr

1. Svaki noviji pokuaj da se u pitanja vezana za brana davanja unese viereda, a veina takvih nastojanja potekla je od etnologa/antropologa, patio je odbrojnih nedostataka pa je, s pravom, bivao ignorisan od strane pravnih istoria-ra. U skladu sa bliskou izvora kojima su po vokaciji okrenuti, pravni istoriari

su predano zabeleili sve vrste branih davanja prisutne u pojedinim pravima.Meutim, osim uoptavanja na nivou odreenog prava, nije nam poznato da seijedan od njih odvaio da se izdigne iznad jedne civilizacije ili, eventualno, jed-ne epohe i da pokua da oseni mogui put evolucije branih davanja, dovoljnoirok i elastian, ali ipak i dovoljno precizan, da bi se u ponuene kategorijemogla podvesti sva raznolikost branih davanja koju je iznedrio ljudski rod.Ovakav poduhvat svakako ne predstavlja povratak evolucionizmu, ve voenmoda i normativistikom izbruenou pravnike terminologije, on je samopokuaj da se ukae na transformacije koje su tokom vremena doivela branadavanja i potrebu da se sva ona podvedu u odreene kategorije, ni preiroke, alini odvepreuske.

I najbolje ouvani, ako vene i najstariji, zakonik oveanstva, Hamurabi-

jev zakonik iz XVII veka pre nove ere, upravo je najreitiji primer promenakoje su brana davanja pretrpela tokom vremena. Naime, u Mesopotamiji su


2/30

VOJISLAV STANIMIROVI

.. . 1. . 1 (2006)

126

ponikla sva najvanija brana davanja, i sva ona su nala svoje mesto i u Ha-murabijevom zakoniku. Meutim, analizom njegovih odredaba moe se za-kljuiti da sva ona nisu nastala u isto vreme i da su se vremenom menjala. i-njenica da se takav put moe sagledati i kod drugih drevnih civilizacija moevoditi zakljuku da se s pravom moe govoriti i o njihovoj evoluciji koja jeesto identina.

To svakako ne znai da negde na zemaljskoj kugli, usled razliitih drut-venih i istorijskih okolnosti, ovaj razvoj nije mogao tei i drugaije, ali, sadruge strane, to takoe ne znai da bi svakom uoptavanju a priori trebalooduzeti svaku vrednost, lakonskim pozivom na arhainost pojma evolucion-izam.

I etnolozi/antropolozi su, poslednjih decenija, sa asnim izuzetkom Gudija(Goody), nastojali da ukau na kompleksnost pojedinih branih davanja u izo-lovanim kulturama, razgraujui i diskvalifikujui unapred svaki pokuaj uop-tavanja. Umesto da se, na primer, prikae tradicija crne Afrike vezana zasklapanje braka, insistiranje na razlikama izmeu pojedinih njenih naroda i

plemena, gotovo su obeshrabrili i obezvredili svako drugaije miljenje. Po-vrh toga, brojne teorije, nastajale u etnologiji od XIX veka, koje su se ticalesrodstva, braka, razmene i dara, nisu se u veoj meri oslanjale na pravo, takoda su brana davanja rasvetljavana u veoj meri sa pojedinih aspekata srod-stva, braka, razmene i dara, ali ponajmanje iz onog ugla koji u pravnoj naucitvori granu koja se zove brano imovinsko pravo. Insistiranje na specifinosti-ma i ukazivanje na kompleksnost branih davanja unutar pojedinanih kultu-ra, paradoksalno, doveli su do prekomernog pojednostavljenja pri njihovomuoptavanju i time samo produbili jaz izmeu etnologije/antropologije i prav-ne istorije.

Ovaj rad je zapravo izraz nastojanja da se ukae na mogunost tenje sa-radnje ovih dveju nauka, da se brana davanja oznae kao jedno od najplodni-

jih podruja za procvat pravne etnologije/antropologije, tako to e etnolo-ke/antropoloke teorije imati sluha za pravnu logiku i argumentaciju, i to e,u isto vreme, krute pravnike definicije ponekad ustuknuti pred izuzecima ko-ji ne moraju da potvrde pravilo.1

Valja napomenuti i da je odluan upliv feministikih stavova u drutvenenauke, pored hvale vrednog i neophodnog enskog pogleda na svet, ime eove nauke samo dobiti na objektivnosti, imao, nepokolebljiv u svojoj borbi zaravnopravnost polova, ini se, za svoju posledicu prekomerno i ponekad po-gubno insistiranje na politikoj korektnosti, to e naroito doi do izraaja uantropologiji toliko zaokupljenoj rodnim odnosima.

1Pribliavajui se ovom podruju, iako ne bavei se direktno i iskljuivo branimdavanjima, da je plodotvorna saradnja etnologije/antropologije i prava mogua, poka-zali su, izmeu ostalih, i Mos (Mauss), Godelije (Godelier) i Vezel (Vesel).


3/30


4/30


.. . 1. . 1 (2006)

128

oj rodbini. Time se, na prvi pogled ve, ova transakcija pribliava svakojdrugoj kupoprodaji, jer prodavac moe uvek, po sopstvenom nahoenju, ras-polagati dobijenim novcem i, u tom pogledu, ne moe biti nikakvog uslovlja-vanja.

Istorija neravnopravnosti rodova pisana je hiljadama godina. Uspostavlja-nju jednakosti izmeu ena i mukaraca doprinele su i drutvene nauke. Me-utim, negiranje injenice da je nekada u istoriji postojao, i da moda negdepostoji i danas, brak kupovinom neveste, nimalo nee pomoi eni. Jednostav-no, jedna od posledica uspostavljanja patrijarhalne porodice, ionako nepovolj-ne po enu, je i postojanje ove vrste braka. To to se, razumljivo, ena nikadanije mogla poistovetiti sa kakvom drugom robom, ne menja nita u gore opi-sanoj sutini ovog braka. U skladu sa tim, mora opstati i istorijski potvrenopostojanje cene za nevestu (brideprice). Time se otvara mogunost da se ter-minu bridewealthprida jedno drugaije znaenje koje mnogo ugodnije i pri-rodnije staje u njegov kalup.

3. Naime, vremenom se javio jedan izmenjeni vid braka kupovinom neveste.

Kod ove vrste braka ono to mladoenja ili njegova porodica daju porodici ne-veste, biva direktno povezano sa onim to e mlada poneti sa sobom u novidom.3Otac ili staratelj, odnosno lice koje je primilo cenu za devojku, kod ovenove vrste braka postaje duno da deo te cene ili itav njen iznos upotrebi naopremanje svoje keri ili tienice.

Roditelji, ili devojina porodica ili ceo njen rod, od iskona su, moe se pret-postaviti, davali od svoje volje dar keri koja odlazi, to je kasnije preraslo i umoralnu ili obiajem nametnutu obavezu. Jedino je izvesno da ni mladoenja, ani njegova porodica, nikada nisu odluivali o tome, niti su ikada imali pravo da,u tom smislu, utiu na porodicu devojke. To je bila interna stvar njene porodiceili roda. U zavisnosti od ekonomskih mogunosti te ue zajednice, od devoji-nih osobina, od toga koliko je bila posluna, privrena, vredna ki, od toga koli-

ko je zaduila svojim radom i ponaanjem svoju porodicu, njoj se dodeljivaodar i odreivala njegova vrednost. Ukoliko se ki ravo ponela prema svojimroditeljima, ukoliko nije ispunila oekivanja svoje porodice, ili je, jednostavno,njen rod bio siromaan ili je godina bila nerodna, ona se mogla udati i bez dara iu novi dom otii praznih ruku. U svakom sluaju, ono to e ona eventualnouneti u dom njenog mua nije poticalo od mladoenje i njegove porodice, niti je

3Goody J., 1990: 15:A transaction in which the goods from the grooms kin arereceived and retained by the father is very different from one that he passes on to thebride herself (even in advance); while the latter has often been called brideprice inaccounts of Asian societies, in many cases it represents an indirect endowment of thebride which may well co-exist with direct forms of dowry or inheritance. In otherwords the transaction may be linked to the process of devolution between the genera-tions of the same family as well as to that of exchange between different ones.


5/30

POJAM "NEVESTNINE"...

.. . 1. . 1 (2006)

129

imalo bilo kakvog uticaja na sklapanje braka i, eventualno, sastavljanje branogugovora. Meutim, uvoenjem ove nove vrste braka, visina date cene za devoj-ku bila je u direktnoj vezi sa vrednou spreme koju e devojka uneti u brak.Ideja miraza tako je na mala vrata ulazila u brano imovinsko pravo.

Jednom uspostavljena egzogamija, koja je jednu drutvenu grupu upuiva-la na drugu, nuno je vodila pojavi branih davanja, plaanju naknade za de-vojku i razmeni ceremonijalnih darova pri sklapanju braka, jer brak nije biostvar koja se ticala pojedinaca, vecelokupnih grupa koje se brakom povezu-ju. Evolucija braka kupovinom neveste, promene u ekonomskom ivotu za-jednice, preraspodela poslova izmeu polova usled koje je ugasla potreba zaenskim proizvodnim moima, izmenie polako i karakter i svrhu cene za ne-vestu. Otac ili staratelj nisu kao nekada mogli po sopstvenom nahoenju datroe dobijenu cenu, jer ona delom ili uopte vie nije ni bila namenjena nji-ma, veje samo njihovim posredstvom stizala do devojke. Samim tim i samizraz cena za nevestu postaje neprikladan i mora biti zamenjen novim termi-nom koji e propratiti metamorfozu ovog branog davanja.

Idealan primer drutva u kojem se deavaju pomenute promene je VavilonHamurabijevog vremena i nesnalaenje ovog vladara i zakonodavca sa usa-glaavanjem starog i novog znaenja, namene i ishodita vavilonske cene zadevojku terhatu.4Cenu za nevestu,ili bar jedan njen deo, otac devojke je sa-da (donoenjem Hamurabijevog zakonika) mogao/morao utroiti za opremusvoje keri. Time se iz korena menja karakter ovog branog davanja. Mnogipisci, ne nalazei odgovarajui naziv za ovo novo brano davanje, ukazujuipak na dramatinu izmenu njegove sutine.5

Sledei korak, u nekim drutvima, predstavljae izmene u obiajima i za-konima, koji e sada nalagati da se, pored dela koji se daje ocu, odnosno poro-dici mlade, obavezno daruje i nevesta. Tako je u Graanskom i trgovakomzakoniku Tajlanda, napravljena, u l. 1436, razlika izmeu dve vrste darova

koje mladoenjina strana daje prilikom ugovaranja braka. Sinsod obuhvatastvari koje mladoenja daje roditeljima ili staratelju devojke u zamenu za de-

4Burrows M., 1938: 44.; Sline promene doiveo je i staroirski institut coibche.

Vie o tome Jaski B., 1996: 24-5.; O tome govori i Vestermark:In the Brehon law itis stipulated that the woman's father, though entitled to the whole of the first year'scoibche, gets only two-thirds of the second year's, one-half of the third year's, and soon; whilst in each case what is left of the coibche belongs to the wife. WestermarcE., 1921: II, 423.; Videti i Kirkpatrick C., 1955: 102.; Hughes D. O., 1978: 264.

5Maine H. S., 1875: 324.; Westermarc E., 1921: II, 403 i 417.:Among various pe-oples there is an interesting connection between the bride price and the dowry in so

far that the bride price, or part of it, is given to the bride by her father as a dowry, oris looked upon as a settlement or provision for the wife... Among the Israelites the mo-har was sooner or later, wholly or partly, given to the bride (p. 417.).; Birket-SmithK., 1960: 171.; Diamond A. S., 1971: 366-7.; Tambiah S. J., 1973: 105.


6/30


.. . 1. . 1 (2006)

130

vojin pristanak na brak6, dok se izrazKhogman odnosio na poklon mladoe-nje svojoj izabranici koji je sluio kao dokaz o "uglavljenom" braku i kao do-kaz da e on sigurno biti sklopljen.7

Za razliku od erijatskog prava, koje je kao pozitivno pravo u Senegalu, e-zdesetih godina XX veka, nalagalo mladoenjama da svojim buduim supruga-ma prilikom sklapanja braka daju samo simbolian iznos mehra (3000 franaka),vladajue obiajno pravo bilo je daleko zahtevnije. Pored poklona u vrednostiod 50 000 do 80 000 F namenjenih roditeljima svoje izabranice, senegalski mla-doenja je svojoj supruzi morao da pokloni mainu za ivenje ili nametaj (25000 45 000 F), ali i nakit (5000 10 000 F). Povrh toga, slino kao i kod Ger-mana, prve brane noi supruga je dobijala jo darova, a novi pokloni ekali suje po roenju prvog deteta.8Ove promene koje su sredinom XX veka zahvatilepojedine afrike zemlje, odnosno novi obiaji koji su nalagali da se deo ceneobavezno prosledi nevesti uticali su i na njenu definiciju. Tako, na primer, nige-rijskiMarriage, Divorce and Custody of Children Adoptive By-Laws Order iz1958. godine ovako definie cenu za mladu (dowry): To je tradicionalni dar ko-

ji mu daje za enu ili eni pre ili prilikom sklapanja braka.9Pravac kretanja cene za nevestu se menja. Od oca devojke ili njene porodi-

ce kao njenog poslednjeg utoita, ova cena sepreko devojke sada vraa poro-dici mladoenje. Ona, meutim, tu ne zavrava svoj put, jer iako pomae sva-kako i muu i njegovoj porodici, poto im smanjuje nove rashode, u svojoj bi-ti je namenjena eni, tako da preko oca mlade ide samoj nevesti.10Od cene

6Ukoliko do braka ne doe Sinsod se vraao.7Prema l. 1439, ukoliko do braka ne doe krivicom verenika, ena je bila ovla-

ena da zadriKhogman. Takoe, prema l. 1440, eni je pripadao ovaj dar i ukolikoverenik umre pre sklapanja braka. Meutim, ukoliko verenica umre, ili ako je njena

strana kriva za raskid zaruka,Khogman se vraao vereniku.; Kjellstrm R., 1973: 93-5. Kod junih Eskima, oko Beringovog moreuza, brani darovi najee su se davalinevesti, ali ako ena napusti mua, poklon koji je primila mora da vrati.

8Thomas L.-V., 1968: 64.; Poreenja radi, napominjemo da se, poetkom XX veka,u Senegalu plaalo samo ocu neveste i to 15 koza ili 10 robova. Arrighi G., 1968: 105.

9(section 2) 'Dowry' means a customary gift made by a husband to or in respect ofa woman at or before marriage.Da su promene bile relativno brze i nagle pokazuje i

primer samo dve godine ranije donetogLimitation of Dowry Law u Istonoj Nigeriji,koji definie cenu za mladu na stari nain. U njemu se uopte ne pominje mogunostda dar bude namenjen eni, a ne njenom ocu, odnosno staratelju.

10uriiM., 1994: 395. Kod Albanaca:Devojaka oprema naziva se eiz, a u seli-ma se kae samo stvari (alb. tjesha).Danas su, naroito po gradovima, esti sluajevida se sav iznos cene upotrebi za nabavku eiza. ak i po selima ima kua koje uz devoj-ku otpreme vie eiza od dobijene cene.; Van Rouveroy van Niewaal E. A. B., 1976:131. U Togou, ako devojka prihvati darove koje joj mladiponudi, brak je zapeaen isvako kasnije odbijanje stupanja u brak povlai sa sobom komplikovane sporove.


7/30


.. . 1. . 1 (2006)

131

plaene za nju i ena sada izvlai direktnu korist, jer e od visine isplaene ce-ne zavisiti i kvalitet i kvantitet spreme koju e poneti sa sobom.11

Tako se uspostavlja vrsta korelacija izmeu cene za devojku i njene spre-me. Samim tim, to istovremeno prestaje da bude cena za devojku, prerastajuiu svojevrsnu cenu spreme, ali ujedno predstavljajui i mnogo vie od toga. Topostaje i obezbeenje ene, jer ono to devojka unese u brak, a to je spre-mljeno zahvaljujui isplaenoj ceni, postaje njena svojina, njena osobina, toe u antici biti nazvano eninim parafernalnim dobrima.

Sa druge strane, bez obzira to je ena izgubila u meuvremenu svoju pro-izvodnu funkciju, i to, mimo svojih prokreativnih potencijala, predstavlja te-ret za porodicu njenog mua, mladoenja i dalje ima i ekonomski motiv daplati visoku cenu za svoju suprugu, jer e mu se ona vratiti kroz sve ono toena unese u brak, a to e biti na korist i eni, ali i njemu i njihovom potom-stvu. Usled gotovo sveprisutne pravne i poslovne nesposobnosti ene, ovimdobrima e, osim ako nisu, po svojoj nameni, iskljuivo vezana za njegovusuprugu, ionako, tokom trajanja braka, upravljati mu. To vie nije cena za

devojku, jer njen otac, odnosno njena porodica, vie ne raspolau slobodnotim novcem; taj novac vie nije namenjen njima, vesamoj devojci.

To e se jo jasnije videti u sledeem evolutivnom koraku, pri sklapanjubraka kod kojeg taj novac ne bude vie, inercijom obiajne mimikrije, preda-van ocu ene, veodmah bude isplaivan samoj eni.

Dakle, ovaj brak pokazuje svoja dva mogua oblija, dve podvrste koje semogu, ali i ne moraju, iskazati i kao etape u njegovom evolutivnom razvoju:kod prve, dar se, kao nekada cena za mladu, i dalje predaje ocu devojke kojiga kroz spremu prosleuje svojoj keri12, dok kod druge, ogoljene i uproenevarijante, bez oca kao posrednika, dar prima sama nevesta.13

11Lilek E., 1898: 37 i 78-9.; Filakovac I., 1906: 112.; ipliB., 1930. 115.; Doku-ec S., 1933: 244.; RakiR., 1933: 207.; KajmakoviR., 1959-1961: 212-4.; NikoliV., 1958: 94; PanteliN., 1967: 123.; Erlich S. V., 1978: 192.

12ipliB., 1930: 115.13Fielding J. W., 1961: 272-3: In India the bridal price of former times that went

to the parents or guardians of the bride later became a wedding gift, called culka, orthe brides fee which the bride received, either directly from the groom, or throughher parents.; Goody J., 1990: 159.; Gamboa J. M., 1968: 61. Na Filipinima (Vi-sayans):After the marriage is agreed upon that is to say, after fixing the amount ofthe dowry which the husband pays to the wife (which among the chiefs of theseislands is generally the sum of one hundred taels, in gold, slaves, and jewels, and isequivalent to one hundred pesos) they go to the bring the bride from the house ofher parents.; Nash J., 1981: 114.; Naravno, postoji i prelazni oblik, kakav je zabele-en, na primer, kod Mongola. Oni su kupovali svoje neveste plaajui cenu njihovimoevima. Meutim, nezavisno od toga, mlada je od mladoenje dobijala un douaire


8/30


.. . 1. . 1 (2006)

132

4. Za ovu vrstu braka, odnosno branog davanja, anglosaksonska antropo-logija nije imala valjan termin.14Ono se pogreno podvodilo pod brideprice.15Gudi je, u pokuaju da ispravi ovaj lingvistiki propust, to nazvao, takoe ne-prikladnim terminom indirect dowry.16Pri tome je, oigledno, imao na umuishodite ovog dara, ali ne i sutinu miraza.17Tano je da ovaj dar ide devojcii predstavlja njenu svojinu i njeno obezbeenje, i da posle njene smrti, ostajenjenim naslednicima18, kao i miraz uostalom19, ali, pored ovih lako uoljivihslinosti, postoje i suvie otre razlike izmeu ovog branog davanja i miraza.

Miraz potie od porodice devojke ili treeg lica, ali nikada ne dolazi odmladoenje ili njegove porodice, jer, po samoj svojoj definiciji, on upravo islui kao ublaavanje tereta obaveze izdravanja porodice koji lei na muu.On koristi enin miraz tokom trajanja braka, ubire plodove sa njega, iako se,posle njegove smrti ili po prestanku braka, miraz vraa njegovoj eni. Sa dru-ge strane, na branom davanju kod izmenjenog braka kupovinom neveste, munema pravo plodouivanja. Ovo davanje ulazi u sastav parafernalnih dobara,mada se time ovaj potonji pojam ne iscrpljuje, poto se i pokloni devojine

dont elle dispose librement, comme de sa proprit. Dareste R., 1902: 268.; O tipudrutva koje upranjava ovakav oblik sklapanja braka vie Schlegel A., 1988: 303.

14Lowie H. R., 1966: 99: 'Bride purchase' is admittedly a blanket term for varioustransactions. It literally fits some cases, but fails to cover the fairly numerous exchan-

ges of valuables by both the contracting families, and becomes an utter misnomerwhen the bride's relatives offer property equal to what is presented by the groom's.

15Goody J., 1973: 2: But in a good number of societies in Europe and Asia, themarriage prestations are made by the groom or his kin, and are consequently oftenclassified as bride-wealth (or bride-price). But the ultimate recipient of these gifts isthe bride and not her kin. It is true that the gifts from the groom sometimes go first tothe girl's father, who may indeed take a cut (in this respect there is a continuum); but

the bulk goes to the bride herself and thus forms part of a joint (or sometimes separa-te) conjugal fund rather than a circulating societal one.; Filding je jednostavno to na-zvao bride-price payable to the bride. Fielding J. W., 1961: 272.

16Goody J., 1973: 2.; Isti, 1994: 19 i 233. Ovaj izraz koristi neto ue, jer ga pri-menjuje samo na sluajeve kada je darpredavan eni, a ne njenoj porodici: A bridecould receive transfers not only from her own but also from her husband's parents.The latter transfers I call 'indirect dowry'...; Mnogi anglosaksonski pisci prihvatili suovaj termin. Tako, na primer Schlegel A., 1988: 302-303.

17U slinu zamku upadaju i drugi pisci: Dingelsted V., 1891: XV.; Westermarc E.,1921: II, 403.; Zadravajui naziv indirect dowry legel ipak naglaava:Indirect do-wry has characteristics of both bridewealth and dowry. Like bridewealth it proceeds

from the groom's side; like dowry, its destination is the conjugal household. Schle-gel A., 1988: 303.

18Gamboa J. M., 1969: 63.19I Germani su napravili istu greku kada su, pozajmljujui neodgovarajui latin-

ski termin, to nazvali dos ex marito.


9/30


.. . 1. . 1 (2006)

133

porodice ili treih lica samoj devojci, nasledstva i drugih davanja, takoeubrajaju u njih. Ono, dakle, predstavlja ui pojam od parafernalnih dobara.20

Zbog toga nam se ini da bi, to se engleskog jezika tie, najprikladniji ter-min za oznaavanje ovog dara bio pomenuti bridewealth, koji upravo istie ne-vestu u prvi plan. U nedostatku adekvatnog izraza u naem jeziku biemo slo-bodni da ponudimo mogue reenje u vidu nove kovanice nevestnina, ime bise jasno ukazalo na sutinu ovog dara.

ini se da se nevestninakao brano davanje koje evoluira iz cene za devoj-ku pojavljuje kao prelazni oblik braka, a da e njegov dalji evolutivni put teiu dva mogua pravca.

To je, recimo, vidljivo kod Germana. Jedan put je onaj kojim su, recimo,krenula ona germanska prava, kasnije okupljena oko zemalja obiajnog pra-va, kod kojih je zavrni oblik braka kupovinom neveste postao brak uz obea-nje (ne i plaanje) oprotajnog dara (dower, douaire). Time je ena bila obez-beena u sluaju da postane udovica, a mu nije morao da daje velike svotenovca pri sklapanju braka.Morgengabe se polako gubio pred povoljnijim do-

wer-om. Drugim putem, oslonjene na rimsko pravo, krenule su zemlje pisa-nog prava, prihvatajui brak sa mirazom. Germanski dos ex marito, Gudijevindirektni miraz,u ovom sluaju, preobratio se u pravi miraz.

Valja istai da anglosaksonski termin dower, odnosno francuski douaire,ni-su sasvim podobni da se njima obuhvate svi aspekti davanja koje smo, u nedo-statku odgovarajueg naeg izraza, imenovali oprotajnim darom. Sutina brakapraenog ovim branim davanjem sastoji se u tome da se, pri sklapanju braka,ovaj dar samo obeava, a da eni mora biti isplaen samo u sluaju prestankabraka. Kada do prestanka braka doe smru mua, onda se oprotajni dar izjed-naava sa dower-om. Poto je to, po pravilu, u zapadnoevropskom srednjem ve-ku, bio jedini nain da ena doe do ovog dara, jer razvod nije bio dozvoljen,nije bilo potrebe da se definicija dower-a proiri i ona se zadovoljila time da ob-

uhvati udovtinu. Meutim, ovo davanje postoji i u drutvima koja doputajurazvod braka, ili dozvoljavaju muu da jednostrano raskine branu zajednicu,

20Ovo istie i Gudi, iako mu nedostatak pravnikog obrazovanja ne doputa da i-ri pojam u koji se utapa indirect dowry nazove parafernalnim dobrima ene:An exam-

ple of what I mean by indirect dowry is given in Lewis' account of marriage in theNorth Indian village of Rampur. He notes that it is customary to spend large sums ofmoney on weddings; even at the risk of going deeply into debt. The main outlay of the

groom's father however is not for the expenses of the actual festivities but for 'orna-ments for his daughter-in-law; one individual had bought three pounds of silver andeleven ornaments for her. In addition to this, 'the father of the bride spends more mo-ney than does the groom's father'; he too provides money for the dowry, the main re-cipient at marriage being the bride, who also receives dresses from her father's si-

sters and her father's brother's wives, as well as gifts from her mother's brother. Goody J., 1973: 20.; Videti i Westermarc E., 1921: II, 424-5.


10/30


.. . 1. . 1 (2006)

134

poput onih koja su prihvatila islam ili poputStarog Vavilonskog carstva (nu-dunnu). Za takve situacije, kada doe do prestanka braka, koji nije prouzroko-van smru mua, i do isplate ovog dara, izraz dowerje neprikladan. Zbog togasmo prinueni da predloimo jo jedan termin oprotajni dar, ija je namerada obuhvati sva davanja koja se isplauju eni po prestanku braka, koji se odno-si i na dower, i obuhvata ga, ali je, ujedno, i mnogo iri pojam od njega.

5. Moda najslikovitiji primer metamorfoze cene za mladu i slojevitog evolu-tivnog puta jednog branog davanja predstavlja arabljanska ustanova mehr-a.Brak plaanjem nevestninepostao je jedna od najvanijih novina koje je sa sobomdonelo erijatsko pravo, a potom i jedna od najupeatljivijih karakteristika njego-vog branog prava, upadljivo razliita od prakse tadanjih evropskih prava.21Me-utim, termin kojim se ovo brano davanje oznaavalo od davnina bilo je prisutnou Arabiji, a pod neznatno drugaijim nazivom (mohar) poznavali su ga i Jevreji.22

Brak u neznaboakoj Arabiji najee se sklapao plaanjem cene za neve-stu.23Ovaj brak, po mnogim svojim odlikama, mogao se poistovetiti sa svakomdrugom kupoprodajom kod trgovakim duhom zadojenih Arabljana.24Da se ra-

dilo o kupovini potvruje i etimologija, jer je remahr kod preislamskih Arapaoznaavala cenu (prix d'achat).25 ena je tada bila potpuno obespravljena, umnogo emu tretirana je kao i svaka druga roba podobna za trgovinu.26

21Bousquet G.-H., 1963: 107.22Zanimljivo je da je i jevrejski moharimao istu evoluciju kao i arapski mehr.

Yaron R., 1971: 450.; O vezi mohara i mehra vie Amirian A.-M., 1938: 237-8.;Povrh toga, valja napomenuti da je identine etape razvoja (kupovina mlade nevest-nina dower)prolo i staroegipatsko brano davanjep n. s.hm.t .

23Coulson N. J., 1964: 14.; BegoviM., 1933b: 380-1.24Burrows M., 1938: 37: Among the present-day peasants of Palestine a man who

marries his brother's widow must give another mahr, but this was not so among the pre-

Islamic Arabs. According to Tabar, a man's heir might claim his widow by virtue of themahr which had been paid for her, either marrying her for himself or giving her toanother man and receiving from him a mahr... Here the widow is practically treated asa part of the dead man's estate, with the exception that until the heir formally asserts hisclaim by casting his mantle over her she is free to return to her father's house.

25Amirian A.-M., 1938: 200.26BegoviM., 1933a: 11.; Isti, 1938: 395.; Amirian A.-M., 1938: 224-5: Chez les

Arabes antislamiques, la femme tait considre comme une chose. Elle pouvait con-stituer lobjet dune vente. La femme arabe possdait une valeur conomique, aumme titre quune pice de terre ou quun animal domestique. Aprs la mort de sonpoux, elle tait transmise comme hritage aux hritiers du dfunt, qui voulait pou-

ser une femme devait sadresser son propritaire et lui payer une somme dargentappele mahr, qui constituait un vritable prix dachat. La femme tant un simpleobjet de vente, on ne lui demandait pas son consentement, et elle navait aucun droit

sur le mahr ainsi pay.; KariF., 1987: 17: Pravo nasledstva bilo je dato mukimsrodnicima koji su sposobni da se bore i brane blago.


11/30


.. . 1. . 1 (2006)

135

Ipak je, i pored ovako loeg poloaja ene, u Muhamedovo vreme, vebilouobiajeno da se pored plaanja cene nevestinom ocu (mahrili mehr), i mladadaruje (sadq).27

Islam u poloaj ene unosi veliku izmenu time to spaja ova dva dara u je-dan, tako da se izmeu njih gubi terminoloka razlika, jer sada mahr, mehr ilisadq, ine samo jedan jedini brani dar koji poznaje i priznaje islam i to jedar koji pri sklapanju braka mu daruje svojoj supruzi. U Kur'anu rei mahr,sadqi nehla su sinonimi koji se odnose na poklon (cadeau).28enaod robe,objekta transakcije, prerasta ovim potezom nadahnutog Muhameda, u ravno-pravnu ugovornu stranu.29Brak kupovinom mlade preobratio se u brak plaa-njem nevestnine.30

Da bi uspeo munjevitom brzinom da se proiri Arabijom i da za kratkovreme ujedini celo poluostrvo, islam je, kroz Muhamedove nadahnuto prenete

27Westermarc E., 1921: II, 416-7:In the Laws of Hammurabi we read not only of

a bride price, but also of presents (nudannm) which the bridegroom gave to the bri-de. Similar gifts, called mattn, were also offered to the bride in ancient Israel... Inancient Arabia the bridegroom offered to the bride a gift called sadq, at their wed-ding. Vestermark grei kada u istu grupu ubraja i vavilonski nudunnu, previajui da

je to bio poklon koji je tokom braka, a ne prilikom venanja, mu davao svojoj eni, ada su ostali pokloni koje pominje davani prilikom sklapanja braka.; Begovi M.,1932: 80.

28Amirian A.-M., 1938: 201.; BuatliH. A., 1926: 14.29Coulson N. J., 1964: 14.; BegoviM., 1933b: 381.; Na istim principima poivao

je i privremeni brak mut'a. Ovaj brak je bio toliko popularan u muslimanskom svetuda ni odluni i nepokolebljivi Muhamed, koji ga je u prvi mah zabranio, nije mogaoda odri tu zabranu dugo u ivotu. Ovaj brak regulie, izmeu ostalih, i Graanski za-konik Irana, donet 1928. godine, inae donet pod uticajem Zapada, predviajui u l.

1095 da ni privremeni brak nee biti valjan ukoliko u branom ugovoru ne bude pred-vien enin mehr. navedeno u Naqavi Sayyid A. R., 1971: 32.; Videti i Fyzee AsafA. A., 1955: 101.

30Amirian A.-M., 1938: 225.; Fyzee Asaf A. A., 1955: 110: Prior to Islam, twokinds of marital gifts were prevalent. In a certain type of marriage, the so-called bee-na marriage, where the husband visited the wife but did not bring her home, the wifewas called sadqa or female friend, and a gift given to the wife on marriage was cal-led sadq. In islam sadq simply means a dowry and is synonymous with mahr. Butoriginally the two words were quite distinct: sadq is a gift to the wife, and mahr tothe parents of the wife. The latter term belongs to the marriage of dominion, which isknown as the baal marriage, where the wifes people part with her and have to becompensated. Now mahr in the baal form of marriage was used by the Prophet toameliorate the position of the wife in Islam, and it was combined with sadq, so that itbecame a settlement or a provision for he wife. In Islamic law, mahr belongs absolu-tely to the wife.; Bousquet G.-H., 1963: 107.; Schacht J., 1966: 161.; Goody J., 1994:12.; Watson H., 1994: 37-8.


12/30


.. . 1. . 1 (2006)

136

rei Alaha, morao da bude prijemiv onom delu stanovnitva Arabije koji gaje, od samog poetka, vatreno prigrlio, a to su bili mladi i ene. Bogati trgovciMeke nisu blagonaklono gledali na jo jednog proroka koji se pojavio u njiho-vom gradu, ali su siromaniji slojevi, naroito omladina, kojima je Muhamedobeao brzo bogaenje ako istraju na Alahovom putu, i ene, iji je poloajislam zauvek promenio, prihvatili novu religiju, kao svoj novi, ali i jedini put,poimajui je kao spasonosnu alternativu svojim dotadanjim neispunjenim,bezizglednim i nezavidnim ivotima. Sa svoje strane, naravno, islam je moraoda i omladini i enama ponudi neto dovoljno primamljivo da bi, bez veegrazmiljanja i oklevanja pridobio to vie pristalica, to je otroumni Muha-med i uinio. Moda je u ovom naglom popravljanju statusa ene, veliku ulo-gu odigrala i injenica da je prvi preobraenik na islam, prvi musliman u isto-riji, prva osoba koja je prihvatila Alahove rei koje je melek Dibril prenosioMuhamedu, postala jedna ena i to upravo ona koja je i imala najvei uticaj naAlahovog proroka Muhamedova supruga, Hatida.

Iako je iKur'an mukarcima dao prednost u odnosu na ene, izmeu osta-

log, doputajui ogranienu poliginiju (do etiri ene) i ostavljajui muevimaosiono pravo da, kad god im se prohte, jednostrano raskinu brak (talak), oniim je dao i dunost izdravanja porodice:Mukarci vode brigu o enama zatoto je Alah dao prednost jednima nad drugima; zato to oni troe imetke svo-je. Zbog toga su estite ene poslune i za vreme muevljeva odsustva vodebrigu o onome o emu treba brigu da vode, jer i Allah njih titi (4:34).31

Sa druge strane, enama je data pravna i poslovna sposobnost uz izvesnaogranienja. ene su, takoe, dobile i nasledno pravo, koje se protezalo i napokretne i na nepokretne stvari, mada je njihov nasledni deo bio dva puta ma-nji od dela koji su dobijali mukarci iz istog naslednog reda. U braku enamasu pripadala sledea prava: a. pravo na mehr, b. pravo na izdravanje, c. pravona jednak i valjan tretman, i d. pravo na odvojenu imovinu.32

S obzirom na poliginiju i s obzirom na to da su i ene slobodno i neogranienomogle da stiu imovinu, muslimanski imovinski brani reim odlikovala je strikt-

31BegoviM., 1938: 401. Donekle pravdajui zadranu prevagu mukarca nad enom

u islamu on iznosi sledee argumente:Imovina mueva obino je vea nego enina i bilo biprema tome nepravino postaviti princip da ena nasleuje isto toliko kao i mu. Sem togamu je duan da izdrava svoju enu, da joj plati venani dar (mehr) i da joj ta vie dodelinagradu za rad koji bi ona uinila izvan kruga domaih poslova, a to sve, sa svoje strane,moe da nadoknadi onu razliku u naslednom delu. Pri tome, on previa da su mukarciimuniji od ena, izmeu ostalog, upravo zbog toga to dobijaju dvostruko vei naslednideo.; ak i kada budu prihvatile modele zapadnih prava, poput Egipta ije je zakono-davstvo inspirisano francuskim, mnoge islamske zemlje zadrae u oblasti branog i po-rodinog prava pravila erijatskog prava, ukljuujui i pravo na poliginiju, ali i dunostmua da izdrava porodicu. Mayer A. E., 1995: 108.; Fakhro M., 1996: 252.

32Anderson N., 1980: 66.; eta F., 1985: 8-9.


13/30


.. . 1. . 1 (2006)

137

na razdvojenost dobara.33Bez obzira na ovu ekonomsku nezavisnost branih dru-gova, strogi Bukhari meu verodostojne hadise uvrstio je i ovaj:Abu Huriarah na-vodi rei Proroka da enu udaju etiri stvari: bogatstvo, familija, lepota i praved-nost.34

Kao najvanije brano davanje islam je propisao mehr.35 To je bilo kojaimovina36na koju svoju buduu suprugu ovauje mladoenja prilikom sklapa-nja braka i sastavljanja branog ugovora.37Ovako definisan mehr odgovara po-znorimskom i vizantijskom donatio propter nuptias, odnosno germanskom dos-

33Spevec F. J., 1887-8: 319-320.; BegoviM., 1935: 556.; Isti, 1936: 95. PremaAh-

kamuerija ( 180) ena je ovlaena da zahteva od mua naknadu za svaki njen rad ko-ji ne ulazi u domen domaih, kunih poslova.; Bousquet G.-H., 1963: 113:Le mari et lafemme sont comme des trangers l'un par rapoport l'autre, en matire patrimoniale.;Schacht J., 1966: 167.; Barth F., 1975: 151. U Darfuru, husband and wife each cultivate

separate fields and store their produce in separate, adjoining grain bins in their jointhut. Neither spouse is allowed to take grain from the other's store, nor are they obliged

to give any foodstuffs to each other.; BakiV., PopoviM., 1978: 105.; Rheinstein M.,Glendon M.-A., 1980: 145.; Anderson N., 1980: 67-8: ...a Muslim wife retains the rightto hold, and dispose of, any property which she has acquired before marriage or acqui-res, in any way whatever, during marriage. To this the only exception is that the Mlikilaw precludes a married woman who happens to own the matrimonial home from dispo-

sing of this, or from making a gratuitous disposition of more than one-third of her totalproperty, without her husband's consent.; Hamidullah M., 1982: 169.

34Navedeno prema eta F., 1985: 5.; Selected Sayings of the Holy Prophet ofIslam, 1989: 13.

35Ponegde se, kao u Maroku, pored izraza mehrkoristio i terminsdaq. Davis S.,1983: 28.

36Od ovoga, naravno, ima izuzetaka, utoliko to se kao mehrne mogu davati stvari kojezabranjuje islam kao to su, na primer, svinje i alkoholna pia, ali ni stvari koje jo ne posto-

je, poput, buduih prinosa ili uroda kakve biljne kulture ili plodova stada.; Iranski Civil Co-de iz 1928. godine propisao je u l. 1078:Everything which has a monetary value andwhich is capable of being owned may be designated as dower. navedeno u Naqavi S.,1971: 30.

37Fyzee A. A. A., 1955: 110-111;Verma B. R., 1968: 34.; Sardar A. S., 1999: 153.; Va-lja napomenuti da engleski termin dower, koji koriste oba autora,nije sasvim adekvatan da

bi se postavio kao sinonim za mehr, jer dok se, u poetku, mehr davao nevesti prilikomsklapanja braka, dowerpredstavlja imovinu koju, kao svojevrsnu garanciju za sluaj pre-stanka braka i to smru mua, on pri sklapanju braka, ali i tokom braka, obeava svojoj su-

pruzi. Dakle, ova imovina se aktivira tek po prestanku braka, a tokom trajanja braka, onasamo uslovno pripada eni, jer njom raspolae mu; sve to za razliku od prvobitnog mehrakoji je prelazio u eninu svojinu odmah, pri samom sklapanju braka.; Jo veu greku praveautori koji afriki mehr (mahari) nazivaju dowry. Tako, na primer, postupaju: Bonate L.,2003: 113. i Abdullah J. H., Ibrahim H., 2003: 158.; I francusko govorno podruje imalo je

problema da nae pogodan izraz kojim bi oznailo mehr. U tu svrhu korieni su termini:douaire, dot,don nuptial, donatio ante nuptias (Amirian A.-M., 1938: 200-201.).


14/30


15/30


.. . 1. . 1 (2006)

139

dok joj mehrne bude isplaen.41Ona ak nije bila duna da se preseli i da sta-nuje sa muem sve dok joj on ne plati obeano.42Ukoliko bi jedna od stranaumrla pre nego to je brak bio konzumiran, mehrse vraao.43Mimo toga, onje predstavljao garanciju eni, koja u sluaju da mu iskoristi svoje pravo natalak (jednostrani raskid braka) ili uopte u sluaju prestanka braka, nije viepreputena na milost i nemilost svoje rodbine, veje obezbeena svojim para-fernalnim dobrima iji je mehrveliki deo.44Pomou mehra, ena je mogla, unekim sluajevima, razvesti i brak ukoliko pristane da ga ostavi muu.45On jebio enina svojina i ona je njime mogla slobodno raspolagati.46

xed the wife is entitled to some dower from the husband. Unlike the Jewish law whichconsiders all marriages without consideration to be invalid, it must be presumed thatdower was fixed.; Amirian A.-M., 1938: 207-8 i 225-7:Pour l'indiquer, nous invoque-

rons l'usage consacr chez les jurisconsultes musulmans, de dclarer que le mari de-vient, de par son mariage, le propritaire du 'champ gnital' (boz') de la femme.. .Plus tard, on abandonna la conception d'aprs laquelle l'poux serait, par la maria-ge, la propritaire du champ gnital de la femme... la mari n'tait plus 'propritairedu sexe de sa femme', mais simplement titulaire d'un 'droit de jouissance' sur le corpsde celle-ci; le mahr tait donc pay en contre-partie de ce droit.; Videti i SladoviE.,1926: 71-5.; Siddiqui M., 1996: 54.

41Crmazy L., 1878: 495.; Uporedi l. 1085 iranskog Civil Code iz 1928. godine.42BegoviM., 1936: 78.43Ukoliko bi se mu razveo od ene pre konzumiranja braka eni je pripadala jed-

na polovina mehra. Malik ibn Anas, Al-Muwatta... 28. 3. 11.; ovo propisuje i l.1092. iranskog Civil Code iz 1928. godine.; Videti iSchacht J., 1966: 167.; ShahamR., 1997: 27.

44

BegoviM., 1933b: 381: ...mehr ima cilj, s jedne strane, da obezbedi eni sa-mostalnu imovinu i time joj osigura ekonomsku nezavisnost u braku, i, s druge strane,da joj d naknadu za utrb koji ona pretrpi dolazei pod vlast mua.;Isti, 1935: 557.;Verma B. R., 1968: 130.; Tugby J. D., 1959: 638.; Mir-Hosseini Z., 1994b: 63.; El-

Nimr R., 1996: 97.; Maher V., 1984: 125.; Valja imati na umu da je muslimanska e-na, pored mehra, mogla imati i drugu svoju posebnu imovinu koju su inila, izmeuostalog, nasledstva ali i pokloni koje bi od svoje porodice dobila prilikom ven anja(jihaz, jhez, dahej, dej u delovima Indije). O dihazu vie Amirian A.-M., 1938:199.; Goody J., 1990: 196.; Lane E. W., The Modern Egyptians, 147.; Shaham R.,1997: 35-7. U modernom Egiptu, pod uticajem malikitske doktrine, nastao je obiajda vrednost dihazamora biti identina iznosu mehradatog unapred (p. 28).

45El-Nimr R., 1996: 99.46BuatliH. A., 1926: 28.; Da je mehr definitivno enina svojina potvruje i aht

(Schacht):If the husband sends something to his wife and she claims it was a gift, buthe claims it was a payment of mahr, the presumtion operates in his favor because it ishe who transfers the ownership. Schacht J., 1966: 192.


16/30


.. . 1. . 1 (2006)

140

Mehr je mogao biti tano odreen pri sklapanju branog ugovora (mahrmusamma, specified dower)47, ali je tokom braka mu mogao uveavati nje-gov iznos.48

erijatsko pravo nastojalo je da odredi donju granicu, minimum mehrakojije mu morao da isplati svojoj supruzi. Uglavnom, prihvaeno je shvatanje ra-ne hanefitske kole da taj minimum iznosi deset dirhama49, mada je malikitskakola tvrdila da se moe dati i manji mehr (tri dirhema).50iiti, koji inae neodreuju minimalni iznos mehra, su stali na stanovite da njegova vrednost nemoe prei 500 dirhama.51Ukoliko mehrnije bio tano odreen, bilo je uobi-

47Shaham R., 1997: 28: The only intervention of the Egyptian statutory legislation

with regard to dower was in Article 19 of the 1929 Law, which specifies that if a cou-ple differs about the amount of the specified dower, the burden of proof rests with thewife. If she is not able to establish her version, the husbands version is accepted un-der oath, unless the sum he claim is below the proper dower, which then holds.

48Verma B. R., 1968: 132.49

Idem. 135: The question of the value of 10 dirhams is a matter of uncertainty. Infact dirhams of several descriptions seem to have been current at different places. Thevalue has not been finally decided... The value is still uncertain. But it is a silver coincontaining 2.97 grammes of silver and the best course would seem to be to calculatethe value according to the price of silver of that quantity.; Lane E. W., The Modern

Egyptians: 86-7.; Schacht J., 1966: 167.50UAl-Muwatta...(28. 3. 11.) Malik ibn Anas odreuje:I do not think that woman

should be married for less than a quarter of a dinar. That is the lowest amount forwhich cutting off the hand is obliged.; Schacht J., 1953: 107.; Fyzee A. A. A., 1955:112-3.; Coulson N. J., 1964: 40.; Verma B. R., 1968: 134-5.; Videti i The Mahr (Do-wry), http://www.java-man.com; Maudoodi M. A. AA., The Laws of Marriage and

Divorce in Islam, 75-6.Fyzee A. A. A., 1955. 116-7.; Verma B. R., 1968: 133-4.; Sudovi u Indiji vodili su rau-

na o kastinskoj pripadnosti suprunika kada su se bavili pitanjima visine mehra:In the caseof Ekram Hussain v. Ali Hussain, reported in 17 Pat. L. T. 423, it was held by this Court thatthe customary dower in Bihar among Mohhamedans of good class is forty thousand rupe-es.; Suniti ne odreuju gornju granicu mehra:Hazrat Omar once planned to set a limit.

Learning of this, a woman came to him and cited the Quranic verse: 'Even if you havegiven one of the women a huge amount of dowry, do not take back anything'. Hearingthis Hazrat Omar exclaimed: 'The Woman was correct and the man mistaken'. nave-deno prema Maudoodi M. A. A'A., The Laws of Marriage and Divorce in Islam:75.;Videti i BegoviM., 1936: 85.; El-Kardavi J., 1989: 44.; Hiti F., 1988. 226-227:Aia setri puta udavala. Kada je Muhamed uzimao za enu za nju je dao 50, po Ibn Hiamu400 dirhema. Kada se drugi put udavala mehr koji je platio Musa'b ibn al-Zubaya izno-

sio je 1 000 000 dirhema, koliko je dao i za drugu enu, uvenu lepoticu Medine, Su-kaynu, unuku Alija.;Kada je drugipravoverni halifa, Umar ibn al Hattab, zatraio rukuAlijeve keri, morao je za nju da plati 40 000 dirhama. Hiti F., 2004: 31.; Meutim,usled inflacije mehrai trokova venanja, u imunijim arapskim zemljama, koji su po-nekad premaali svotu od 70.000$, u Ujedinjenim Arapskim Emiratima je 1997. godine


17/30


.. . 1. . 1 (2006)

141

ajeno da on mora biti dolian (mahr al-mithl, mahr proper, fair mahr, mahrd'usage). Pri odreivanju pristojnog mehra, najee se vodilo rauna o neko-liko okolnosti: a. o poloaju nevestine porodice, b. o kvalitetima budue su-pruge, c. o iznosima mehrovadatih njenim udatim sestrama, d. o statusu sa-mog mladoenje.52

Kasnije se pojavila jo jedna podela mehra. On je mogao biti: a. trenutni(prompt), dat odmah u trenutku sklapanja braka, odnosno, bez odlaganja, uonom momentu im ga zatrai ena, ili b. odloeni (differed),koji je opet mo-gao biti: 1. vezan za protek tano odreenog vremena, posle kojeg je moraobiti isplaen, 2. vezan za nastupanje tano oznaenog dogaaja, ili 3. vezan zaprestanak braka, to je i bio najei sluaj.53Samo ovaj poslednji oblik odlo-enog mehramoe se izjednaiti sa evropskim dower-om, jer su i jedan i dru-gi ostajali u rukama mueva sve do prestanka braka i imali su iskljuivu ulogueninog obezbeenja.54Takav odloeni mehrpredstavljao je najpovoljniju va-rijantu za mua i vremenom se pri sklapanju braka eni davao samo simboli-ni iznos mehra, dok je njegov najvei deo morao da eka neizvesni prestanak

braka. Time je izigrano slovoKur'ana, ba kao to je fiktivnom dvostrukomkupoprodajom zaobiena zabrana uzimanja kamata meu muslimanima. Ha-nefitska kola je zauzela stav da injenica da trenutnimehrnije isplaen, nedaje pravo eni da zahteva ponitavanje braka.55Time je praktino omoguenoda se trenutni mehrpreobrati u odloeni. Ovo je po enu imalo samo jednu do-bru stranu, potopod ovakvim uslovima mu lake pristaje da ugovori visokimehr, jer samo neznatni deo od toga mora isplatiti eni u asu venanja, dok seostatak pretvara u trabinu koju treba u principu platiti po prestanku braka.56

propisano da ukupan iznos mehrane sme biti vei od 5450$ Weddings Won't Cost $70,000 Anymore, http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/970930/; Visinu mehra

ograniio je i Jemen 1974. godine, ali je on nastavio da raste i dalje, jer su bogatiji ljudiignorisali slovo zakona. Molyneux M., 1991: 260-263.; Mogadham M. V., 1993: 87.;Inflacija mehrau arapskom svetu dovodi do toga da mukarci sve kasnije sklapaju brak,

jer su im potrebne godine odricanja da bi skupili dovoljan iznos. Fargues P., 1986:341.; Sa druge strane, u neke islamske zemlje, poput Tunisa, probio se i obiaj davanjamiraza koji tera mnoge Tunianke da se ne udaju dok same ne obezbede miraz potonovac odreuje brani status. RadisavljeviG., 1997: 15..

52SladoviE., 1925: 92-3.; Verma B. R., 1968: 138-9. Kod iita, mehrse odre-ivao u skladu sa plemenitim poreklom mladine porodice, lepotom mlade iuobiajenim iznosima mehrovavedavanih njenim roakama.; Paidar P., 1997: 109.;Videti i l. 1091 Iranskog Civil Code iz 1928. godine.

53Idem. 145.; Videti i Fyzee A. A. A., 1955: 117-8.54O slinostima i razlikama izmeu mehrai dower-a (douaire) vie Amirian A.-

M., 1938: 201-2.; Goody J., 1990: 376.55Shaham R., 1997: 27.56BegoviM., 1936: 86.


18/30


.. . 1. . 1 (2006)

142

Bez obzira na to, ovakav mehrje bio u sutini veoma nepovoljan po enu, jerje ona rizikovala da ga ni u sluaju prestanka braka ne dobije, poto je bio iz-jednaen sa svim ostalim dugovima mua i, po slovu erijatskog prava, nijespadao u privilegovane dugove zatiene zakonskom hipotekom ili kakvomdrugom zakonom predvienom zalogom.57 Naravno, branim ugovorom jemoglo biti predvieno da mu prui garanciju isplate mehraili u nekom ka-snijem trenutku, mu je mogao da svojoj eni poloi obezbeenje. Ukoliko bise u udoviinoj savesnoj dravini nale stvari njenog mua, po prestanku bra-ka, ona je imala pravo da ih zadri sve dok ne dobije svoj mehr, ali nije imalapravo da ih otui i da se naplati iz njihove vrednosti.58Rok za podizanje tubeza isplatu mehraiznosio je tri godine od dana prestanka braka.59

Bez obzira da li ga ena uopte zatrai tokom braka, pravo na isplatu me-hraprelazilo je na njene naslednike.60Dodue, ena je imala pravo da se od-rekne mehra, ali samo po prestanka braka i u tom sluaju su naslednici gubilipravo da zahtevaju njegovu isplatu nakon njene smrti.

Naravno, nisu se svi muslimani dosledno pridravali erijatskih propisa.

Obiaji sredine, drevna tradicija i specifine okolnosti prilagoavale su islamsebi, a ne obrnuto. Malajski brak prava je smea erijatskog pravila i adata,obiajnog prava.61 U Istonoj Africi ivi veliki broj Azijata koji su potomcipoklonika hinduizma preobraenih na islam, koji su asimilovali hindu obiajei praksu u svoju verziju islama.62

57BegoviM., 1933b: 383-4.; Fyzee A. A. A., 1955: 112 i 118.; Verma B. R.,1968: 148-9.; Paidar P., 1997: 299.; Holt C., 1995: 107.

58Fyzee A. A. A., 1955. 119-120.; Verma B. R., 1968: 155-162. Govorei o priro-

di ovog pridravanja on primeuje: (i) It is a creature of Mohhamedan law and wasthe only lien recognised by Indian courts, (ii) It may in some cases be presumed thatthe widow is in possession of the husbands property in lieu of dower, (iii) it can ariseonly if possession is obtained lawfully and without force or fraud..., (iv) It is not acharge or a mortgage, although it has some similarity.

59Sardar A. S., 1999: 154.60Verma B. R., 1968: 150.61Sheridan L. A., 1961: 375-6: The belanja (i.e., marriage expenses of varying

amounts depending on the status of the man) is handed over to the bride's parents.Adat (custom) decrees a series of payments in cash or in kind by the man to his bri-de's relations which may continue until the birth of the first child. These payments for-merly included the mas kawin, the bride wealth (i.e., the series of payments originallymade to the bride's parents but now paid to the bride and fixed by custom at twenty-two dollars and fifty cents). Nowdays the mas kawin has taken the place of the ma-hr...; Na Baliju se ovaj dar zove meskawi. Barth F., 1993: 46.

62Thobani H. A., 1984: 54-6.


19/30


.. . 1. . 1 (2006)

143

Obiaji mnogih islamskih zemalja nisu doputali kerima da nasleuju, na-roito nepokretnosti, iako im je islam to pravo dao.63Neke islamske zajednicesu praktikovale endogamni brak da bi sauvale enska nasledstva.64

Iako je islam proklamovao brani reim stroge odvojenosti dobara, na Javi,brani par i dalje, u skladu sa obiajima na ovom ostrvu, praktikuje reim za-jednice dobara koji uvaavaju i erijatski sudovi.65

Ponekad i samo erijatsko pravo upuuje na obiaj. Ahkamu erija (73 i181)kadiji nalae da vodi rauna o mesnim obiajima kada se radi o rokovi-ma isplaivanja mehrai odreivanju eninog izdravanja.66Isto tako obiaji-ma se pridavao znaaj i kada se odreivala forma i visina isplate mehra.67

U modernom Egiptu, nije redak sluaj da se porodice mladoenje i nevestedogovore da pri zvaninom sastavljanju branog ugovora pred matiarem(ma'dhn shar'i), bude naveden raskoan iznos mehra(mahr al-sum'a, 'dowerof reputation',odnosno mahr al-'alniyya, 'public dower'), dok je pravi iznosmehra (mahr al-sirr, 'secret dower') daleko nii i on se upisuje u privatni do-kument ovih porodica.68

U mnogim drutvima koja su se tvrdokorno pridravala kupovine neveste,prihvatanjem islama nita se nije promenilo, osim to je mehrjednostavno sa-mo preuzet kao naziv za plaenu cenu koja se i dalje davala nevestinom ocu,ba kao i u preislamskoj Arabiji.69

63Coulson N. J., 1964: 137.; Rosenfeld H., 1966: 66-68.; Goody J., 1973: 27-28.;Maher V., 1984: 126-127.; Kandiyoti D., 1991: 32.; Moghadam M. V., 1993: 210.;Marsot A. L. A.-S., 1996: 35.; Yamani M., 1996: 3.; Paidar P., 1997: 298.

64Fargues P., 1986: 351: U Tunisu je poznata izreka koja opravdava endogamiju:

Why water the jujube tree? The olive tree has prior claim to the water!; Keddie R.N., 1991: 4.65Coulson N. J., 1964: 138:In Java, the customary regime of common ownership

of acquisition by husband and wife gained recognition in the Sharia courts by the fic-tion that a commercial partnership (shirka) existed between the spouses, a devicewhich allowed the courts to apply, inter alia, the customary rule that a wife was enti-tled on divorce to claim from the husband 1/3 of their joint earnings.; David R., Brier-ley J. E. C., 1978: 434.

66Navedeno prema BegoviM., 1934: 32, fn.5.67David R., Brierley J. E. C., 1978: 433.; Ammar H., 1998: 194.68Shaham R., 1997: 29 i 34-35.69Read J. S., 1968: 282:In some African Muslim families in Kenya confusion has

arisen with customary law practices, and often mahari in fact approximates more tothe traditional African bride-price than to the Islamic concept for example, being

paid to the brides father.; Chelhod J., 1971: 105-106.; Kisljakov N. A., 1959: 154-155.; Isti, 1977: 71.; Gadieva S. ., 1979: 70.; Davis S. S., 1983: 29.


20/30


.. . 1. . 1 (2006)

144

Druge sredine, prihvatajui, dodue, mehr ba kako Alah nalae, vreme-nom su razvile razmenu darova pri sklapanju braka i oroavanju dve porodice,i tako je moda i pod uticajem Zapada, u islamski brak uao i miraz.70

Poslednjih decenija u pojedinim muslimanskim zemljama, ene diu svojglas i polako kidaju veze sa tradicijom i zastarelim odredbama erijatskog pra-va koje ih i dalje dre u neravnopravnom poloaju u odnosu na njihove mue-ve. Tako je sredinom osamdesetih godina XX veka, Indiju, naroito njen mu-slimanski ivalj, uzburkao do te mere da je upleo i politiku sve do dravnogvrha, uveni sluaj Shah Bano, sluaj ene koja je umesto povraaja mehraprirazvodu braka zatraila da joj sud dosudi pristojno izdravanje, to je Visokisud Madije Prade i uinio, a Vrhovni sud, u albenom postupku, osnaio.71

6. Na kraju, valja istai da se na primeru mehra moe videti i sav znaajpostojanja teorijskog okvira vezanog za brak i sva vanost definisanja iznijan-siranih kategorija i vrsta branih davanja. Da udruenim snagama etnologi-ja/antropologija i pravna istorija nisu u mogunosti da to uine, da takve kate-gorije ne postoje, onda bi se uoptavanjem izvedenim na nivou samo jedne

kulture, na primer, mogao stei potpuno pogrean utisak o karakteru braka ibranih davanja unutar te kulture. Tako bi se, recimo, na primeru Arabije, mo-gao izvesti zakljuak o nepromenljivosti arabljanskog braka, jer bi se moglotvrditi da tokom celokupne njene istorije na njenom tlu postoji samo jedna vr-sta braka (bar kada su u pitanju brana davanja koja ga prate) brak plaa-njem mehra. Meutim, kao to smo videli, brak u Arabiji proao je veliki evo-lutivni put na kojem su se smenjivale razliite vrste braka, od braka kupovi-nom neveste (kod kojeg je mehr imao ulogu kupovne cene), preko braka pla-anjem nevestnine(isti naziv mehr upotrebljen za novi, islamom uvedeni vidbranog davanja), do braka uz obeanje oprotajnog dara (i dalje mehr).Istovremeno, ovaj primer prua nam dodatno opravdanje za uvoenje novihpojmova nevestnine (bridewealth) i oprotajnog dara u terminologiju

branih davanja.

Literatura

Abdullah J. Hussaina, Hamza Ibrahim2003. Women and Land in Nothern Nigeria: The Need for Independent Ownership

Rights, in Muthoni Wanyeki L. (ed.), Women and Land in AfricaAhmed Leila1992. Women and Gender in Islam: Historical Roots of a Modern Debate, Chelsea

70Mohd Said R., The Malay Wedding, http://www.pointpub.com/kampungnet/wed.html; Dragadze T., 1994: 157.; Elahi K. M., 1993: 87-8.; Mir-Hosseini Z., 1994a: 74-5, 108-9 i175.; Fernea E. W., 1998: 53.; Shaheed F., 1995: 84.

71O ovom sluaju vie Khory R. K., 1993: 123-7.; Kozlowski C. G., 1993: 86-87.


21/30


.. . 1. . 1 (2006)

145

Amirian A.-M.1938. Le mariage en droits iranien et musulman compars avec le droit franais, ParisAmmar Hamed1998. Growing up in an Egyptian Village-Silwa, Province of Aswan, London

Anderson Norman1980. Islamic Family Law in International Encyclopedia of Comparative Law, vol.IV, ch.11, Tbingen, The Hague, Boston, London

Arrighi G.1968. Le droit de la famille au Sngal, dans MBaye K. (ed.),Le droit de la famille

en Afrique noire et a MadagascarBakiVojislav, PopoviMilan1978. Brani imovinski reim, u StankoviO., PeroviS., TrajkoviM.,Enciklope-

dija imovinskog prava i prava udruenog rada,IBarth Frederik1975. Economic Spheres in Darfur, in Firth R. (ed.), Themes in Economic Anthropology1993. Balinese Worlds, Chicago, LondonBegoviMehmed

1932. Brak u Arabiji pre islama,Arhiv za pravne i drutvene nauke, XLII1933a. O izvorima erijatskog prava,Arhiv za pravne i drutvene nauke, XLIII, 1-21933b. Znaaj mehra (venanog dara) u erijatskom pravu,Arhiv za pravne i drutve-

ne nauke, XLIII, 51934. O adopciji u erijatskom pravu,Arhiv za pravne i drutvene nauke, XLVI, 1-21935. O reformama porodinog prava muslimana u Egiptu, Arhiv za pravne i dru-

tvene nauke, XLVIII, 61936. erijatsko brano pravo, Beograd1938. Poloaj ene i enskih srodnika u erijatskom naslednom pravu,Arhiv za prav-

ne i drutvene nauke, LIV, 5Birket Smith Kaj1960. Putovi kulture, (prevod s nemakog Z.Golob), ZagrebBonate Liazzat2003. Womens Land Right in Mozambique: Cultural, Legal and Social Context, in

Muthoni Wanyeki L. (ed.), Women and Land in AfricaBossen Laurel1988. Toward a Theory of Marriage: The Economic Anthropology of Marriage Tran-

sactions,Ethnology, vol. XXVII, no. 2 , AprilBousquet G.-H.1963. Le droit musulman, ParisBurrows Millar1938. The Basis of Israelite Marriage, New HavenBuatliHafiz Abdulah1926. Porodino i nasljedno pravo muslimana, SarajevoChelhod Joseph1971. Le droit dans la socit bdouine, ParisCohen Boaz

1966. Jewish and Roman Law, I II, New YorkCollier Fishburne Jane, Yanagisako Sylvia Junko (eds.)


22/30


.. . 1. . 1 (2006)

146

1987. Gender and Kinship, StanfordCollier Fishburne Jane1988. Marriage and Inequality in Classess Societies, StanfordCollier Fishburne Jane

1997. From Duty to Desire, PrincetonCollier Fishburne Jane & Rosaldo Z. Michelle1989. Politics and Gender in Simple Societies in Ortner S., Whitehead H. (eds.), Sexual

MeaningsCoulson N. J.1964. A History of Islamic Law, EdinburghCrmazy Laurent1878. Le droit musulman dans lInde franaise,Revue historique de droit franais et tranger, 2ipliBogdan1930. O enidbi i udadbi u srednjem Potisju,Glasnik Etnografskog muzejaV, BeogradDareste Rodolphe1902. Nouvelles tudes dhistoire du droit, ParisDavid Rne, Brierley John E. C.

1978. Major Legal Systems in the World Today, New YorkDavis S. Susan1983. Patience and Power: Womens Lives in a Moroccan Village, CambridgeDiamond A. S.1971. Primitive Law Past and Present,LondonDingelsted Victor1891. Le rgime patriarcal et le droit coutumier des Kirghiz, ParisDokuec Stjepan1933a. Svatovski obiaji Lupoglav, srez Dugoselo, Vjesnik Etnografskog muzejau

Zagrebu, I, 1-2Dragadze Tamara1994. Islam in Azerbaijan: The Position of Women, in El-Solh Camillia Fawzi, Ma-

bro Judy (eds.),Muslim Womens ChoicesuriiMilutin

1994. Obiaji i verovanja Albanaca, BeogradEl-Kardavi Jusuf1989. Islamsko pravo, (prevod s arapskog S. Smajki), SarajevoEl-Nimr Raga1996. Women in Islamic Law, in Yamani M., Allen A. (eds.),Feminism and Islam:

Legal and Literary PerspectivesElahi K. Maudood1993. Gender Relations in Rural Bangladesh: Aspect of Differential Norms About

Fertility, Mortality and Health Practices, in Momsen J. H., Kinnaird V. (eds.),Dif-ferent Places, Different Voices

Erlich St. Vera1978. U drutvu s ovjekom, ZagrebFakhro Munira

1996. Gulf Women and Islamic Law, in Yamani M., Allen A. (eds.),Feminism andIslam: Legal and Literary Perspectives


23/30


.. . 1. . 1 (2006)

147

Fargues Philippe1986. The Arab World: The Family as Fortress, in Burguire A. etc.,A History of the

Family, IIFernea Elizabeth Warnock

1998. In Search of Islamic Feminism, New YorkFielding J. William1961. Strange Customs of Courtship and Marriage, LondonFilakovac Ivan1906. enidba (narodni obiaji u Retkovcima),Zbornik za narodni ivot i obiaje ju-

nih Slavena,XIFyzee Asaf A. A.1955. Outlines of Muhammadan Law, LondonGadieva S. .1979. Oerki istorii semii i braka u Nogaicev; XIX-naalo XX v., MoskvaGamboa J. Melquiades1969. An Introduction to Philippine Law, New YorkGoody Jack

1973. Bridewealth and Dowry in Africa and Eurasia, in Goody J., Tambiah S. J.(eds.),Bridewealth and DowryGoody Jack1990. The Oriental, the Ancient and the Primitive, Cambridge1994. The Development of the Family and Marriage in Europe, CambridgeHamidullah Muhammed1982. Uvod u islam, (prevod s engleskog S. Berberovi), SarajevoHiti Filip (Hitti)1988. Istorija Arapa, (prevod s engleskog P. Pejinovi), Sarajevo2004. Tvorci arapske istorije, BeogradHolt Chris1995. Divorced at Ten, "Marie Claire", UK, AprilHughes Diane Owen1978. From Brideprice to Dowry in Mediterranean Europe, Journal of Family Hi-

story, III, 3Jaski Bart1996. Marriage Laws in Ireland and on the Continent in the Middle Ages, in Meek C.

E., Simms M. K. (eds.), The Fragility of Her Sex?KajmakoviRadmila1959-1961. enidbeni obiaji, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, XIV-XVIKaranoviZoja1993. Svadbeni ritual kao postupak sankcionisanja i potinjavanja moi ene, Glasnik

Etnografskog institutaSANU, XLIIKariFikret1987. Istorija erijatskog prava, SarajevoKeddie R. Nikki1991. Introduction: Deciphering Middle Eastern Womens History, in Keddie R. N.,

Baron Beth (eds.), Women in Middle Eastern History: Shifting Boundaries in Sexand Gender


24/30


.. . 1. . 1 (2006)

148

Khory R. Kavita1993. The Shan Bano Case: Some Political Implications, in Baird R. (ed.)Religion

and Law in Independent IndiaKirkpatrick Cliford

1955. The Family as Process and Institution, New YorkKisljakov N. A.1959. Semia i brak u Tadikov, Moskva LeningradKisljakov N. A.1977. Nasledovanie i razdel imuestva u narodov srednei Azii i Kazahstana (XIX-na-

alo XX v.),LeningradKjellstrm Rolf1973. Eskimo Marriage, LundKlapisch-Zuber Christiane1990. La maison et le nom Stratgies et rituels dans lItalie de la Renaissance, ParisKozlowski C. Gregory1993. Muslim Personal Law and Political Identity in Independent India, in Baird D.

R. (ed.),Religion and Law in Independent India

Landes Ruth1969. The Ojibwa Woman, New YorkLane Edward William-, The Modern Egyptians, LondonLilek Em.1898. enidba i udadba u B i H, Glasnik Zemaljskog muzejaBiH, X, 1Lowie H. Robert1966. Social Organization, LondonMaher Vanessa1984. Work, Consumption and Authority within the Household: A Moroccan Casein Young K., Wolkowitz C. and Mc Cullagh R. (eds.), Of Marriage and the MarketMaine Henry Sumner1875. Lectures on the Early History of Institutions, LondonMaj Malgorzata

1987. Prilog analizi obrednog dara, (prevod sa poljskog Danilka urii),Etnoantropoloki problemi, 2(Imam) Malik Ibn Anas1989. Al-Muwatta of Imam Malik Ibn Anas (The First Formulation of Islamic Law),

(translated by A. Abdurrahman Bewley), LondonMarsot Afaf Lutfi Al-Sayyid1996. Entrepreneurial Women in Egypt, in Yamani M., Allen A. (eds.),Feminism

and Islam: Legal and Literary PerspectivesMaudoodi Maulana Abdul AAla-, The Laws of Marriage and Divorce in Islam, (translated by Ahmed F.), Safat,

KuwaitMayer Ann Elizabeth1995. Rhetorical Strategies and Official Policies on Womens Rights: The Merits and

Drawbacks of the New World Hypocrisy in Afkhami M. (ed.), Faith and Free-dom: Womens Human Right in the Muslim World


25/30


.. . 1. . 1 (2006)

149

Mir-Hosseini Ziba1994a.Marriage on Trial A Study of Islamic Family Law Iran and Morocco Com-

pared, London, New York1994b. Strategies of Selection: Differing Notions of Marriage in Iran and Morocco,

in El-Solh C. F., Mabro J. (eds.),Muslim Womens Choices,Moghadam M. Valentine1993. Modernizing Women, Boulder, LondonMohd Said RozitaThe Malay Wedding http://www.pointpub.com/kampungnet/wed.htmlMolyneux Maxine1991. The Law, the State and Socialist Policies with Regard to Women: The Case of

the Peoples Democratic Republic of Yemen 1967-1990, in Kandiyoti D. (ed.),Women, Islam and the State

Muthoni Wanyeki L. (ed.)2003. Women and Land in Africa, London, New York, Cape Town

Naqavi Sayyid Ali Reza1971. Family Laws of Iran, Islamabad

Nash Jill1981. Sex, Money and the Status of Woman in Aboriginal South Bougainville,American Anthropologist, vol. 8, no. 1, Feb.

Nicholson J. Linda1986. Gender and History, New York

NikoliVidosava1958. Srpska porodina zadruga u metohiskim selima, Glasnik Etnografskog instituta,

VIIOvidije1973Umijee ljubavi, (prevod sa latinskog T. Ladan), ZagrebPaidar Parvin1997. Women and the Political Process in Twentieth-Century Iran, CambridgePanteliNikola1967. Svadbeni obiaji u Jadru, Glasnik Etnografskog muzejau Beogradu, 30

Prevod znaenja Kurana, preveo B. Korkut, Sarajevo, 1984ProhiAli-Riza1925. Brano-imovinski odnoaji muslimana, Gajret, 7Pruvost L.1970. La dot dans le Code de statut personnel tunisien,Institut des belles lettres ara-

bes, Tunis, 126RadisavljeviGordana1997. Tunis: Bez miraza nema udaje, Politika, 21.1.RakiRua1933. Svatovski obiaji jugoslovenskih naroda Donja Dolina (kod Bosanske Gradi-

ke), Vjesnik Etnografskog muzejau Zagrebu, I, 1-2Raulin H.1968. Le droit des personnes et de la famille en Cte divoire, dans MBaye K. (ed.),

Le droit de la famille en Afrique noire et Madagascar


26/30


.. . 1. . 1 (2006)

150

Read J. S.1968. Family Law in Kenya, dans MBaye K. (ed.),Le droit de la famille en Afrique

noire et a MadagascarRheinstein Max, Glendon Mary Ann

1980. Interspousal Relations, in International Encyclopedia of Comparative Law,vol. IV, ch.4, Tbingen, Alphen a/d RijnRosenfeld Henry1960. On Determinants of the Status of Arab Village Women,Man, LX, MaySangree H. Walter1969. Going Home to Mother: Traditional Marriage among the Irigwe of Benue-p-

lateau State, Nigeria, American Anthropologist 71 (6):1046-1056Sardar Ali Shaheen1999. Gender and Human Rights in Islam and International Law, The Hague, London,

BostonSchacht Joseph1953. The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford1966. An Introductions to Islamic Law, Oxford

Schlegel Alice1988. Marriage Transactions: Labor, Property, Status,American Anthropologist, 90Shaham Ron.1997. Family and the Courts in Modern Egypt, Leiden, New York, KlnSheridan L. A.1961. Malaya and Singapore, LondonSiddiqui Mona1996. "Law and the Desire for Social Control: As Insight into the Hanafi Concept of

Kafaa with Reference to the Fatawa Alamgiri (1664-1672), in Yamani M., AllenA. (eds.),Feminism and Islam: Legal and Literary Perspectives

SladoviEugen1925. enidbeno pravo, Zagreb1926. Islamsko pravo u Bosni i Hercegovini, BeogradSleptsov A. Platon

1995. Marriage Customs of the Yakuts (Sakha), in Balzer M. (ed.), Culture Incarnate Native Anthropology from Russia

Spevec F. J.1887-88. enitbeno imovinsko pravo,Mjesenik pravnikoga drutvau Zagrebu, god. XIII-XIVStrathern A. J.1980. The Central and the Contingent: Bridewealth Among the Melpa and the Wiru,

in Comaroff J. L. (ed.), The Meaning of Marriage Paymentseta Ferhat1985. Islamski brak, SarajevoTambiah S. J.1973. Dowry and Bridewealth and the Property Rights in Goody J., Tambiah S.

J.(eds.),Bridewealth and Dowry"The Mahr (Dowry)" http://www.java-man.com/Pages/Marriage/Marriage06.html

Thobani H. Akbarali1984. Asians of East Africa, in Weekes V. R. (ed.),Muslim Peoples


27/30


.. . 1. . 1 (2006)

151

Thomas L.-V.1968. La parent au Sngal, dans MBaye K.,Le droit de la famille en Afrique noire

et MadagascarTugby J. Donald

1959. The Social Function of Mahr in Upper Mandailing, Sumatra, AmericanAnthropologist,vol. 61, No. 4Van Rouveroy van Nieuwaal E. A. B.1976. A la recherche de la justice, LeidenVerma Babu Ram1968. Mohammedan Law in India & Pakistan, AllahabadWatson Helen1994. Separation and Reconciliation: Marital Conflict among the Muslim Poor in

Cairo, in El-Solh Camillia F., Mabro J. (eds.),Muslim Womens Choices"Weddings Wonts Cost $70,000 Anymore"ArabicNews.comhttp://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/970930/1997093040.htmlWestermarc Edward

1921. The History of Human Marriage, vol. II, London"Woman in Islam: Marriage in Islam"http://www.jamaat.org/islam/WomanMarriage.htmlYamani Mai1996. Introduction, in Yamani M., Allen A. (eds.),Feminism and Islam: Legal and

Literary PerspectivesYaron Reuven1971. The Mesadah Bill of Divorce, Studi in onore di Edoardo Volterra, VI, MilanoZambrzycka Kunachowicz Anna1987. Kulturna funkcija dara,Etnoantropoloki problemi, 2


The term nevestnina A contribution to the terminology ofmatrimonial gift giving

This essay attempts to bring more order to terminology of matrimonial gift giving the ever more complicated area in the past couple of decades. Furthermore, itreaffirms the idea of the evolution of matrimonial gift giving, and after many decadesin which historians of law and ethnologists focused their research on particularities ofmatrimonial gift giving in certain cultures and epochs, points out the need of theirsystematization.

Connecting history of law with ethnology, the author offers more precisereferences of the term brideprice, giving it back its usability, linking it with all thematrimonial gift givings the grooms side presents to the brides father who possessesthe exclusive authority to handle it as he pleases.


28/30


.. . 1. . 1 (2006)

152

On the other hand, the paper emphasizes the unjust disregard and neglect ofanother type of matrimonial gift giving in science, or perhaps its erroneous definitions

by some authors. Namely, all those matrimonial gift giving from the grooms sidedirectly or indirectly intended for the girl herself. Girls father no longer controls the

matrimonial gift giving and he bestows most or all of it to the girl on the wedding. Itis what girl brings into marriage under the veil of trousseau, and later partially ofdowry. Later on, these symbolic matrimonial gift givings were no longer given togirls father not even symbolically, but rather went straight into her hands. These newmatrimonial gift givings can no longer be assigned to a category of buying the bride,while the term indirect dowry proposed by Goody is inappropriate for it creates afalse picture of these matrimonial gift givings. That is why, in the absence of anappropriate name, the author took the liberty of coining the term nevestninato cover

both aspects of these matrimonial gift-giving. The term bridewealth used in theEnglish speaking areas to replace the politically incorrect term brideprice is properfor the term nevestnina. For the later variation of this matrimonial gift-giving authorsuggested the expressionfarewell gift.

The author illustrated the evolution of this matrimonial offering by Arabic mehr. It

is by this example that the importance of theoretical framework of any matrimonialgift-giving analysis is pointed out, because mehr had three forms throughout itshistory keeping its name in the process. In addition, the necessity of an extensivecooperation between ethnology and history of law is also underlined, for only byexchange and synchronization of the results achieved, by respecting both views of thehistory of marriage more quality abstractions can be done, so a more gradual and amore precise picture of the evolution of matrimonial gift-giving can be presented.


La notion de nevestnina: Contribution la terminologieutilise dans le domaine des dons matrimoniaux

La prsente tude reprsente une tentative dintroduire un certain ordre dans laterminologie utilise dans le domaine des dons matrimoniaux, qui devient de plus en pluscomplexe au cours de ces dernires dcennies. Par ailleurs, ltude vise raffirmer lidedune volution des dons matrimoniaux. Les historiens du droit, les ethnologues et lesanthropologues se sont focaliss, au cours de ces dernires dcennies, sur la spcificit desdons matrimoniaux dans diffrentes cultures, des poques diffrentes. Cette tude insiste,au contraire, sur la ncessit de procder une systmatisation des rsultats obtenus.

Combiner lhistoire du droit avec lethnologie et lanthropologie permet deprciser la notion du brideprice(mot--mot: le prix de la fille ), de la renforcer etde lui rendre sa valeur dusage. Une telle approche permet dtablir un lien entre lebridepriceet les dons matrimoniaux accords par la famille du mari au pre de lamarie, qui pouvait en disposer sa guise.

Par ailleurs, cette tude relve un autre type de dons matrimoniaux qui a tinjustement nglig, oubli, voire mal dfini par un certain nombre dauteurs. Il sagit


29/30


30/30

Documents

Stanimirovic Vojislav - Pojam nevestnine