Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Stichting Kennis GebiedsontwikkelingJaarverslag 2018en vooruitblik 2019
1Inhoud
Inhoud
0 Voorwoord SKG 2018
1 SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft
1.1 MissieSKG1.2 Onzedoelstellingen1.3 Speerpunten1.4 Activiteiten1.5 Kennisprogramma1.6 Nieuwepartners
2 Terugblik2.1 Kennisbijeenkomsten2.2. Onderzoek2.3 Onderwijs2.4 Gebiedsontwikkeling.nu2.5 Thema’s
3 Het netwerk van SKG
4 Jaarrekening4.1 Balansper31december20184.2 Winst-enverliesrekeningover20184.3 Grondslagenvoordewaardering
enresultaatbepaling4.4 Overigegegevens
Stichting Kennis GebiedsontwikkelingJaarverslag 2018en vooruitblik 2019
3
566678
13
171823283033
37
474850
5252
2 3Voorwoord SKG 2018
Voorwoord SKG 20180
In dit jaarverslag blikken we terug op 2018, een jaar waarin de basis is gelegd voor de komende jaren. Vlak voor de zomer van 2018 konden we (Tom Daamen als directeur en Co Verdaas als hoogleraar) aan de slag met het team. Ons stonden drie doelen helder voor ogen: het committeren van de deelnemers, het bouwen van een – gedeeltelijk nieuw – team en het voorbereiden van een kennisagenda.
Vooronswasdirecthelderdatwezonderdesteuneninbrengvandedeelnemerseenvoudigweggeenbestaansrechthebben.Wehebbendaaromalledeel-nemersopgezochtom–voorzovernodig–kennistemakenenvooraltehorenwatmenvanSKGverwachtenwatdevraagstukkenzijnwaaropSKGeenhelpendehandkanbieden.Ditheeftdeeerstemaandennagenoegalletijdenaandachtgevraagd,maarwezijnblijdatwehiervoorgekozenhebben.
Uitallegesprekkenkwamnaarvorendatervooralbehoefteisaanmeersystemischeverdiepingenkennisoverdewijzewaaropmobiliteit,wonen,energieenklimaat(adaptatie)rakenaangebiedsontwikkeling,endewijzewaaropditgeorganiseerdmoetworden(ontwerp,organisatieenmiddelen).
ParallelaandittrajectdiendeneenaantalvacaturesvervuldtewordenbinnenSKG.Zonderdeinzetvanhetteamishetimmersonmogelijkdebenodigdeactiviteitenteontplooienengebiedsontwikkeling.nualsplatformactueeltehouden.Ookdatisgelukt.
Innovemberleiddendegesprekkentothetvaststellenvandekennisagendadoordedeelnemers.Wekondeneennieuwefasein:hetdaadwerkelijkontsluitenenont-wikkelenvankennis,zoveelmogelijkinsamenwerkingmetdedeelnemers.Weprijzenonsgelukkigdatdezittendedeelnemerszich
wederomgecommitteerdhebbenendaterzichooknieuwedeelnemershebbengemeld.Uiteraardvindtudatover-zichtinditjaarverslag.
Wehebbenin2018minderingezetopzichtbaarheidophetplatformenanderemedia.Welisnaastdedeelnemersgeïnvesteerdinhetcontactmet‘beslissers’enbeleids-voorbereiders,zodatdekennisvandeleerstoelkomendejareneffectiefkanwordenontsloten.DiekeuzesluitaanbijdemissievanSKG:hetverderprofessionaliserenvanhetvakgebiedsontwikkelingendaarmeehetrealiserenvaneennogduurzamerenvitalerNederland.
Ookaldoenweregelmatigaanzelfreflectie,hetblijftlastigomzelftebeoordeleninhoeverrewehierinslagen.IndicatorenwaarweopkunnenbogenishetgestaaggroeiendeaantalSKG-deelnemersendesterkestijgingvandebezoekersaantallenopgebiedsontwikkeling.nu.Dezedrogefeitenzeggenlangnietalles,maarweldatdevakwereldonssteedsbeterweettevindenendatdehongernaarkennis,voorbeeldenenontmoetingengrootis.
Debasisisgelegdin2018enderandvoorwaardenzijnoporde.Wezienuitnaardevolgendefase,samenmetonzedeelnemersenalleprofessionalsmeteenhartvoorgebiedsontwikkeling.
Co Verdaas Tom Daamen
1SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft
6 7SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft
SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft1
1.1 Missie SKGDe Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (kortweg: SKG) verbindt een groeiend aantal publieke, private en maatschappelijke organisaties die zich richten op de praktijk van gebiedsontwikkeling. De partners van de SKG doen een jaarlijkse schenking en geven samen met de TU Delft richting en inhoud aan het kennisprogramma van de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling. Hiermee vervult de SKG haar missie: het bevorderen van een professionele, reflectieve gebiedsontwikkelingspraktijk, gericht op een duurzame gebouwde omgeving.
1.2 Onze doelstellingenDemissievandeSKGvaltuiteeninvijfsamenhangendedoelstellingendieleidendzijninalleactiviteitenvandePraktijkleerstoelGebiedsontwikkeling.1. Hetontwikkelenvankenniseninstrumentenvoor
degebiedsontwikkelingspraktijk2. Hetverbindenvanvoorhetvakrelevantepartijen,
kennisdisciplinesenbeleidssectoren3. Hetbevorderenvan(meer)kwaliteit,duurzaamheid
énvoortganginprojecten4. Hetbijdragenaanvoorhetvakrelevanteopleidingen
enonderzoeksprogramma’s5. Hetstimulerenvankennisuitwisselingendialoog
tussenwetenschapenpraktijk
sturingsvormenen-instrumenteningebiedsontwikkelingisnoggeensprake.DitvergtenerzijdsmeerinzichtindevertaalslagdienodigisomlessenvaneldersvoordeNederlandsepraktijkproductieftemaken.Anderzijdsvraagthetomverbindingmetdekennisinstitutenennetwerkeninhetbuitenland(zoalshetmondiaalopere-rendeUrbanLandInstitute)diezichopeenaanverwantemanierrichtenop(hetgenererenvan)kennisovergebiedsontwikkeling.MeteenEngelstalige(start)paginazalgebiedsontwikkeling.nuvoordeinternationalebezoekertoegankelijkerworden.HierzaltevenswordenverwoordwathetvakgebiedinNederlandtebiedenheeft.
Profileren SKG en positioneren van de leerstoelDeeerdergenoemdeverbredingvanhetvakgebiedindepraktijkwordtweerspiegelddooreenverbredinginhetprofielvanSKG-partners.In2018hebbenverschillendeprovincieszichaangesloten,isdedeelnemingvanWaternetAGVenStafDeltacommissarisverlengd,enhebbenweStaatsbosbeheerinonsnetwerkmogenverwelkomen.Hetpubliek-privatenetwerkvanSKGwordthierdoorversterktmetmaatschappelijkeorganisatiesdieintoenemendematesamenwerkenmet‘traditionele’gebiedsgerichtepartijen.DeKringvanAdviseursvandeSKGzalin2019eenvergelijkbareprofielverbredingondergaan,metnieuwepartnersdierondverbindendethema’smetdepraktijkleerstoelaangezamenlijkekennisproductenwerken.Ditverbrede,doordepraktijkgedrevenpubliek-privateprofielvanSKGis-incombinatiemetdesterkewetenschappelijkeverankeringengebieds-gerichteoriëntatievandeleerstoel-uniekinNederland.ZijishiermeecomplementairaanpraktijknetwerkenalshetWatertorenberaad,specifiekergerichtophetontwik-kelenenverspreidenvankennisovergebiedsontwikkeling,mettastbareimpactindevoorgebiedsontwikkelingrelevantebeleids-enberoepspraktijk.Dezeprofilering,positioneringenimpactvandeSKGenPraktijkleerstoelGebiedsontwikkelingzaldekomendejarenexplicieterwordenuitgedragenenmeetbaarwordenaangetoond.
Visie aanjagen op de verstedelijkingsopgaveHetverbindende,pragmatischekaraktervangebieds-ontwikkelingkomtvoortuitkernwaardendiediepindeNederlandseruimtelijkeordeningscultuurzijningebed.TothetDNAvanhetvakgebiedbehorenbijvoorbeeldhetverenigenvancommerciëleenmaatschappelijkedoelstellingenenhetcombinerenvancreatiefonder-nemerschapmetsociaalengagement.Totnogtoezijndezekernwaardengrotendeelsimplicietenonbenoemd,terwijlzewelfundamenteelrichtingeninhoudgevenaandenormatievedimensiesvanhetvak:hoegebieds-ontwikkelinguitgeoefendmoetworden.Hetbelangrijksteijkpunthiervoorisdekwaliteitvandegebouwdeomgevingdiegebiedsontwikkelingoplevert.Deinhoudvanonzekwaliteitseisenzijntijd-enopgavegebonden,maarwat
constantlijktisdekwaliteitsdrangdiedoorvakgenoteninhetproceswordtgelegd.DezedrangheeftindeNederlandsepraktijkveelongerealiseerdeplannen,maarookveelgoedestedelijkegebiedengebracht.
DeSKGendePraktijkleerstoelGebiedsontwikkelingwillenopbasisvandekernwaardenvanhetvakgebiedrichtinggevenaandeNederlandseverstedelijkingsopgave.Eengrootdeelvandeorganisatiesdievormmoetengevenensturenindezeopgave,isimmersaandeSKGverbonden.Metdeuniekecombinatievanwetenschappelijkeinzichtenenpraktijkervaringinonsnetwerk,zaldeleerstoeleenplatformbiedenvooronafhankelijkereflectieopdeinhoudvanenrolverdelingtussenpartijeninhetNederlandseverstedelijkingsproces.Doelishetaanjagenvaneenbreedgedragenvisiedieinhoudelijkekeuzescombineertmetantwoordenophet‘hoe’,zodatergestaagkanwordengeïnvesteerdineenduurzamegebouwdeomgeving.
1.4 Activiteiten Onderzoek & OnderwijsDePraktijkleerstoelGebiedsontwikkelingwerkt(mee)aanwetenschappelijkonderzoekendraagtbijaanonder-wijsprogramma’sbinnenenbuitendefaculteitBouwkundevandeTUDelft,waaronderdepost-initiëleopleidingMasterCityDeveloper.Metpublicatiesenanderekennis-vormenvoedtdepraktijkleerstoeltevensdeontwikkelingvanhetvakgebiedsontwikkelingintermenvanbeleid,wet-enregelgeving,instrumentenenmethoden.Ookagendeertzijkwestiesdievoordedoorontwikkelingvanhetvakenhaargemeenschapvanbelangzijn.Hierbijslaatzijeenbrugtussenpraktischeervaringenenwetenschappelijkeinzichten.Erwordtaltijdgezochtnaareenproductievebalanstussentheorie(vorming)enempirischebewijsvoering.
KennisbijeenkomstenIederjaarverzorgtdePraktijkleerstoelGebiedsontwikke-ling(somsinsamenwerkingmetpartners,instantiesofanderekennisinstellingen)kennisbijeenkomstendoorhetheleland,zoalsexpertsessies,masterclassesendagcon-gressen.Dezebijeenkomstenkomenprimairvoortuithetkennisprogrammavandeleerstoel,datinsamenspraakmetSKG-partnersenTUDelftwordtgemaaktenvastge-steld.Daarnaastkunnenook(extra)bijeenkomstenwordengeagendeerddieaansluitenopeenactueelmaatschap-pelijkdebatmetgroterelevantievoorgebiedsontwikkeling.Vanallebijeenkomstenwordenverslagengemaakt,waarinzowelgeneriekeinzichtenalsspecifiekelessenwordenvastgelegd.Kennisbijeenkomstenkunnenonderdeelzijn
1.3 Speerpunten DePraktijkleerstoelGebiedsontwikkelingbouwtvoortopeenstevigfundament,datsindsdestartin2005isgelegd.In2018heefthetteamvandePraktijkleerstoelGebiedsont-wikkelingmetelkaarenmethetdagelijksbestuurvandeSKGopdezestevigebasisrichtingbepaaldvoorhaaractiviteiten.Incombinatiemethetinhoudelijkekennispro-grammazijndevolgendespeerpuntendaarinleidend.
Versterken van het online platform; gebiedsontwikkeling.nuDegebiedsontwikkelingspraktijkverbreedtzichdooruitdagingenophetterreinvanmobiliteit,energieenklimaatmetruimtelijkeontwikkelingentransformatie-opgaventecombineren.Datbetekentdateropgebiedsontwikkeling.numeeraandachtzalwordenbesteedaan(inter)disciplinaireenverbindendekennis,instrumentenenpraktijkvoorbeelden.Erblijftruimtevoornieuwsenvooropinie,metexplicietevoorkeurvoorvernieuwendeperspectievenéndegebruikelijke(onder-bouwde)kritischeblik.HetplatformmoeteenbrederendieperbereikkrijgenindeNederlandseberoepspraktijk.Hetmoetvooriederdiezichprofessioneelopgebieds-ontwikkelingricht—beginnendénervaren,operationeelénverdiepend—wattebiedenhebben.Deredactievanhetplatformenhetteamvandeleerstoelzijnin2018hardmetditspeerpuntaandeslaggegaan.Destatis-tiekenlatenhiervanalpositieveeffectenzien.
Internationaliseren van het vakgebiedErisinhetverledenwelaandachtbesteedaandevergelijkingvanaspectenvandeNederlandsegebieds-ontwikkelingspraktijkmetdieinhetbuitenland.Vaneenstructureleuitwisselingvaninzichtenencasuïstiek,ofeendialoogmetbuitenlandseexpertsoverbepaalde
8 9SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft
Het kennisprogramma in 11 thema’s
Kernwaarden en aspecten van het kennisprogramma
themadanooknimmerterdiscussie.Eengrootaantalledenzietdeplanvoorraadinraptempoopdrogen.Enomdaterurgentevraagstukkenbijgekomenzijn,wordtdepuzzelsteedslastigerteleggen.
Mobiliteitiseenthemadatdoorvrijweliedereenwordtgenoemd.ZoweldewegalsdeOV-infrastructuurnadertdegrenzenvanzijncapaciteit.Endatterwijlernog1miljoenwoningentoegevoegdgaanworden.Demiddeleninhetinfrastructuurfondszijntot2030belegd,maarhetiszeerdevraagofhierinmetdeinzichtenvannudejuisteprojectenzitten.Of,zoalseenvandeledenhetverwoordde:“Dekomende2á3jaarkunnenwenogwelvooruitmetonzeprojecten,maardaarnadroogthetopenniemandweethoewedanverdermoeten...”
DetransitienaareenCO2-armesamenlevingisdederdemaatschappelijkeopgavedieraaktaandeopdrachtvandeleerstoel.Zowelhetverduurzamenvandebestaandevastgoedvoorraadalshetduurzaamontwikkelenvannieuwbouwbrengtveelvragenmetzichmee:overtechnischetoepassingen,netwerken,financiering,organisatie,gebruikvandataenruimtelijkeinrichting.Steldatrioolwaterzuiveringsinstallatiesgoedebronnenvoorwarmtezijn,zijnhierdaninteressanteruimtelijkeconceptenenbusinesscasesvoorteontwerpen?
Dedriekernwaardeninclusief,vernieuwendenverankerdverwijzennaardesociale,economischeenecologischedimensievanduurzameontwikkelingendetijdlozebouw-kundigeprincipesvangebruiks-,toekomst-enbelevings-waarde.Dezedrieaanelkaargerelateerdebegrippenrefererendusaaneenbreedgedragennormenstreveninonsvakgebied.Zijgaannietalleenoverhetproductofresultaatvangebiedsontwikkeling,maarookoverhetproces.Zogaathetstrevennaarinnovatiebijvoorbeeldgepaardmetdeintredevannieuwepartijen,dienieuwebelangen,expertise,businessmodellenenoplossingenaantafelbrengen.Hierbovenzijneengrootaantalaspectenwaardethema’senkernwaardenvanhetkennispro-grammabetrekkingophebbenineentabelsamengevat.
Urgente thema’s: wonen, klimaat, energie en mobiliteit
Dewoningmarktzitvast.Wewetenhoewewoningenmoetenbouwen:doorteverdichten,tetransformerenofdoornieuwelocatiesteontwikkelen.Erzijnuiteraardgroteregionaleverschillen,maardathetrealiserenvanvoldoendewoningen—ofbeternog:hetwerkenaaneengoedfunctionerendewoningmarkt—eengrotemaatschappelijkeopgaveisstaatbuitenkijf.Wonenraakthethartvangebiedsontwikkelingenstaatals
1.5 Kennis programma CoVerdaasenTomDaamenhebbenvelegesprekkengevoerdmetdeledenvandeStichtingKennisGebieds-ontwikkeling.HetKennisprogramma2018-2021vandePraktijkleerstoelGebiedsontwikkelingTUDelftisgebaseerdopderesultatenvandezegesprekken,derondetafelbijeenkomstenvaneind2017,endediscussietijdensdedeelnemersraadvan5juli2018inUtrecht.
Hetprogrammarichtzichopvierurgentemaatschappe-lijkethema’s(rood)endevier‘klassieke’speerpuntenvankennisingebiedsontwikkeling(paars).Detritsinclusief,vernieuwendenverankerd(blauw)structureerthetprogramma:iederkalenderjaarbestaatuitdrieperiodeswaarineenvandezekernwaardenvangebiedsont-wikkelingcentraalstaat.Metonderzoekenonderwijs,kennisbijeenkomstenenhetplatformgebiedsontwikkeling.Nuzaldeleerstoelaandehandvandezethema’seenverbindende,effectieveentoekomstgerichtekennisbijdrageleverenaandewetenschapenpraktijkvangebiedsontwikkeling.
vaneenreeks,eenleergang,ofeenonderzoeksproject.Regelmatigbiedenderesultatenvandebijeenkomstenaanleidingtotnaderonderzoekofnieuwepraktijkinitia-tieven.Eenoverzichtvandebijeenkomstenvan2018vindtuinhetvolgendehoofdstuk.
Gebiedsontwikkeling.nu Hetonafhankelijkeplatformgebiedsontwikkeling.nufungeertalseenopenbronvankennisvoorprofessionals,onderzoekersenstudentendiezichbezighoudenmetgebiedsontwikkeling.Kennisuitwisselingendialoogtussenwetenschapenpraktijkstaatcentraalophetplatform,maarookhetaanjagenvandialoogtussenpubliekenprivaatentussendeverschillendevakspecialisatiesingebiedsontwikkeling(zoalsbestuurskunde,vastgoed-kunde,planologie,rechtenstedenbouw).Hetoptoe-gankelijkewijzeontsluitenvanverschillendesoortenwetenschappelijkekennisleidttotconcretehandreikingeneninzichtenvoordepraktijk.Depraktijkvoorbeeldenencasuïstiekophetplatformbiedeneenrijkdomaanempi-rischmateriaaldatvooronderzoekenonderwijsgebruiktkanworden.
VerbindendUitdagingenvoorgebiedsontwikkeling
Aspecten
1 Wonen Programma,gebruik,schaarste
2 Mobiliteit Modaliteiten,(rijks)financiering,regionaleplanning
3 Energie Gebruikenopwekking,infra,investeringen
4 Klimaat Bodem,water,hitte,biodiversiteit
EffectiefStureningebiedsontwikkeling
5 Proces Leiderschap,strategie,participatie,legitimiteit
6 Waarde Geldstromen,eigendom,MKBA
7 Ontwerp Concepten,ontw.onderzoek,verbeeldingskracht
8 Samenwerking Contracten,financiereneninvesteren,governance
ToekomstgerichtDuurzamegebiedsontwikkeling
A Inclusief Geluk,gezondheid,betrokkenheid,vitaliteit
B Vernieuwend Innovatie,circulariteit,smart/data,deeleconomie
C Verankerd erfgoed Erfgoed,gebiedsidentiteit,historie,authenticiteit
10 11SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft
6. Opiniërende artikelen, columns en andere (media)uitingen
DetaakvanSKGisookvraagstukkenteagenderen,urgentietecreërenenhetdebatteinitiëren.Datkandoormiddelvanopiniërendebijdrageninlandelijkemediaofvakbladen,ofdoorindezemediacommentaarteleverenindiengewenstenopportuun.HierbijgeldtdatteamledenvandepraktijkleerstoelnooitnamensalleSKG-deelnemerskunnenenmoetenwillenspreken;zijdoendatvanuitdeonafhankelijkewetenschappelijkepositievandeTUDelft.Welishetzaakhiergepastengebalanceerdmeeomtegaan,enbijtijdenwijlebijdedeelnemersteverifiërenhoemendezerolapprecieert.
7. VakpublicatiesDepraktijkleerstoelziethetalszijntaakomervaringen,kennisenverworveninzichtenuitdewetenschapenprak-tijkvastteleggeninpraktijkgerichtepublicaties,vaakinsamenspraakmetSKG-deelnemersofmetcollega’suitdekenniswereld.DezepublicatieshebbendeprofessionelegemeenschapvangebiedsontwikkelaarsinNederlandalsdoelgroep.Publicatiesinvakbladenzijndusbeschrijvendentoepassingsgerichtvanaard,dragenbijaandeverdereprofessionaliseringvanhetvakgebiedenvergrotendepositievanSKGalsinhoudelijkboegbeeldvangebiedsont-wikkeling.
8. Wetenschappelijke publicatiesTotslotishetdeambitievanSKGomoptermijnookbijtedragenaanhetverstevigenvandewetenschappelijkebasisvanhetvakgebied.Gebiedsontwikkelingiseenjonge,verbindendedisciplinediezichvoedtuittalvanweten-schappelijkedisciplines.Daarwaarkansenwordengezienvoorwetenschappelijkoutput—bijvoorbeelddooraanstel-lingenbegeleidingvanpromovendiofsamenwerkingmetanderewetenschappers—zalditwordenopgepakt,maaralleenalsditdeprimairemissievanSKGalslerendnetwerkversterkten(optermijn)bijdraagtaanhetgenererenvantoepasbarekennisenoplossingeningebiedsontwikkeling
Vooruitblik 2019
OpdevolgendepaginastaathetKennisprogrammavandePraktijkleerstoelGebiedsontwikkelingvoorhetkalen-derjaar2019weergegeven.Deoutputvanhetkennispro-grammavandedePraktijkleerstoelGebiedsontwikkelingkentdriedoelgroepen:
A. Studenten,dieweinzichtindepraktijkwillengevenB. Jongeprofessionals,diewewillenhelpenverdiepen
envernieuwenC. Praktijkexperts,diewewillenprikkeleneninspireren
brederpubliekgedeeldworden.GetuigehetstijgendeaantaluniekebezoekerswetensteedsmeerprofessionalsdeSKG-sitetevinden.Desiteisgerichtopdeactualiteitenfunctioneerttevensalsarchiefentoegangsloketombijdeachterliggendebronnenvankennistekomen.
2. KennisbijeenkomstenEenanderemanierominhoudenvormtegevenaandemissievanSKG,ishetorganiserenvanmeerverdiependebijeenkomsten.Ineersteinstantiezijndezegerichtopdeeigendeelnemersenmetalsdoelvraagstukkenmetelkaarteanalyseren,oplossingenaantedragenenwaarnodiggerichtevervolgafsprakentemaken.Diekunnenvariërenvanhetgenererenvanmeerdataenkennistothetagenderenvanzakendiebijvoorbeeldrakenaanwet-enregelgeving.
3. JaarcongresIederjaarorganiseertdepraktijkleerstoeleendagcongresvoordeNederlandsepraktijkgemeenschaprondgebieds-ontwikkeling.Innovember2019zaldezeopnieuwplaats-vindenineennieuwformatenmetveelvoor-ennazorgomdekennisimpactenanderespin-offtevergroten.Hetjaarcongreszalverbindendzijndooreenmixvanbezoekersenbijdragenvoorendoorde(internationale)wetenschapenpraktijkvangebiedsontwikkeling.Ervarenexperts,youngprofessionalsenstudentenzullenelkaarontmoetenenuitdagen.
4. Bijdragen aan symposia en bijeenkomsten van derden
Bijdragenaansymposiaenbijeenkomstenvanderdendieneneentweeledigdoel:hetdelenvankennisenerva-ringmeteenander/groterpubliekenerzijds,enhetophalenvaninzichtenenbehoeftenindevakgemeenschapander-zijds.Uiteraardiserookeenpublicitairdoel:SKGpresen-teertzichhieralsdékennispartnervoorgebiedsontwikke-linginNederland.InditkaderisaleensamenwerkingopgezetmethetnationaleProgrammaStedelijkeTransfor-maties,opgezetdoorMinisterievanBZK,G40,G4,NEPROM,BouwendNederland,IPO,VNG,IVBNengetrokkendoorPlatform31.
5. OnderwijsproductenDePraktijkleerstoelwordtsteedsvakerbenaderdvoorhetgevenvanonderwijs,vanlossecolleges/masterclassestothetgevenvaneenvolledige(vaakin-house)trainingspro-gramma.OpditvlakwordtprimairsamenwerkinggezochtmetdeMasterCityDeveloper(MCD)-opleiding,welkedoorTUDelftsamenmetdeErasmusUniversiteitRotterdamwordtgeorganiseerd.Anderegremiawaarmeein2018gesprokenisoveronderwijszijnSprygenPlatform31.
hetisonduidelijkhoedezevernieuwinginplannenofkadersomgezetmoetenworden.Wemerkenonderledeneengrotebehoefteaaneenhandelingsperspectiefdatrichting,inspiratieenhouvastbiedt,zowelvoorde‘slechtste’socialewijkenalsvoordemeestprestigieuzeontwikkelgebiedenvanNederland.WewillenhierinvanuitdePraktijkleerstoeleenfaciliterendeenondersteunenderolspelen,endaarbijzoveelmogelijkmetdeelnemerssamenaandeslaggaan.
‘Gebiedsontwikkeling is de kunst van het verbinden van functies, disciplines, partijen, belangen en geldstromen, met het oog op de duur-zame (her)ontwikkeling van een gebied.’
ZoalsgesteldheeftdePraktijkleerstoelGebiedsontwikke-lingsamenmetdevakgroepUrbanDevelopmentManage-mentaandefaculteitBouwkundeinDelfteenrijkebasisgelegdvoorzowelwetenschappelijkeverdiepingalsprakti-scheuitwerking.DedefinitievangebiedsontwikkelingvanFrisodeZeeuw(waaraanhiernogdetermduurzaamistoegevoegd)vatdezerijkebasismooisamen.Hetkennis-programmapakthieropdoor,maarzaldaarbijnadrukke-lijkeraandachtbestedenaandevernieuwingdienodigisomgebiedsontwikkelingeenkrachtigebijdragetelatenleverenaanbredemaatschappelijkeuitdagingen.
Output van het Kennisprogramma
DeSKGwileenlerendnetwerkzijn.Datbetekentdatreedsopgebouwdekennisenervaringengedeeldwordenbinnen(enbuiten)hetnetwerkendatnieuweinzichtenontwikkeldworden.Omhierrichtingaantegeven,ishetookzaakstiltestaanbijdeaardendiepgangvandeoutputenhierenigeordeninginaantebrengen.
1. Gebiedsontwikkeling.nuHethartvanonzeoutputisdewebsitegebiedsontwikke-ling.nu.Ditishetplatformoverhetvakgebiedwaarbijactueleprojecten,inzichten,kennisenervaringvooreen
Klimaatveranderingraaktookdirectaangebiedsontwik-keling:hitte,droogteenwateroverlastzijnvanuitzonderingverwordentotdenieuwenorm.Datvraagtnietalleenomnieuweencreatieveconceptenvooruitleggebieden.Binnenstedelijkishetdevraaghoevergroeningenwater-bergingingepastkunnenwordenenwatditbetekentvoorde(on)mogelijkhedenvanverdichting.
Klassiekers: proces, waarde, ontwerp en samenwerking
Deopgavenmogendanveranderenenrakenaanmeer-dereschaalniveaus,vierklassiekersblijvenonderdeelvanhetrepertoirevanSKG.Watbetekenendenieuweopgavenvoordeinrichtingvanhetprocesenpubliek-privatesamenwerkingsmodellen?Watisderolvanhetontwerpenwelkefinancieringsvormenzijnhaalbaarinhetlichtvanmaatschappelijkekostenenbaten?Dergelijkevragenzullendebasisvormenvanenkelelanglopendeonder-zoeks-en/ofpromotietrajecten.
Jezoudezevierspanookdekernfacettenvangebieds-ontwikkelingkunnennoemen.HierkunnenwerijkelijkputtenuithetwerkdatinhetverledenaldoordePraktijk-leerstoelGebiedsontwikkelingisverzet,enons(verder)lateninspirerendoorinzichtenuitdisciplinesalsstads-sociologie,economie,stedenbouw,planologieenrecht,geografie,bestuurs-enorganisatiewetenschappenenbedrijfskunde.
Welvragendeinhoudelijkethema’somhetherijkenvandeinzichtenrondomdeklassiekers.Watzijndeverstede-lijkingsconceptenvandetoekomst?Watzijndefinanciëlearrangementenrondomenergieenklimaat?Hoegrootzijnbenodigde(voor)investeringen,enwatvoorpubliek-privatesamenwerkingvergtdit?DitzijnvragenwaardedeelnemersalvolopmeebezigzijnenwaarbijuitstekeenrolligtvoordeSKGendeleerstoel:omalslerendnetwerkdeervaringentedelen,waarnodignieuwekennisteontwikkelenenmogelijkookonderwerpenteagenderenenindebattebrengen.
Toekomstgericht: inclusief, vernieuwend, verankerd
Naastdevierurgentethema’senklassiekers,hebbendeelnemersookdebehoefteomsamenmetdeleerstoelaanoplossingentewerkenvoornieuweendeelsongrijp-barevraagstukkendieiniedergebiedeenspecifiekeinvullingkrijgen.Zoisinveelgemeentenwelduidelijkhoeveelwoningengebouwdmoetenworden,maarvoorwieenopwelkeplekisvaaknogergvloeibaar.Decircu-laire-ofdeeleconomiemoetgestimuleerdworden,maar
12 13SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft
Strijp S in Eindhoven
ikhetklimaatadaptiefmakenvanonzeomgevingenkeuzesmakenwaarweproduceren.Alswebesluitendestadteverdichten,hoezorgenwedandatdezenietover-verhitraaktenmethetwateruitdevoetenkan?Enalswebesluitenbuitendestedentebouwen,hoezorgenwedandatdewijkenklimaatadaptiefblijven?”
‘Onafhankelijke positie hoogleraar kan verbindingen leggen’
“Hetgezondheidsaspectisdeanderegroteopgavediedeagendavangebiedsontwikkelingdekomende10tot15jaarbepaalt.Hoezorgenweervoordatdejeugdblijftbewegen?Hoekunnenmensenopeengezondemanierouderworden?Daarwillenwijvanuitruimtelijkeordeningenvastgoedontwikkelingonssteentjeaanbijdragen.”
Interviews met nieuwe partners SKG
Erik Leijtendirecteur Ontwikkeling van Hurks*
Waarom besloot Hurks om deel te nemen aan de SKG? “Hurksisalsontwikkelaarwerkzaaminderegio’sZuidoost-NederlandendeRandstad,waarweallerleiprojectontwikkelingenenbouwop-gavendoenenbetrokkenzijnbijeenaantalgrotegebiedsontwikkelingen.Onsdoelisomonszelfteontwikkelenviasamenwerkingenenviaconcretekennis.Zokunnenweactiefensuccesvolzijningebiedsontwikke-ling.AlséénvandegroterepartijeninNederland,vindenwijhetdaar-naastbelangrijkombijtedragenaandekennisontwikkelingvangebiedsontwikkeling.”
Wat verwacht u dat deelname oplevert, en hoe levert Hurks een bijdrage?“Eenbelangrijkissueinderuimtelijkeordeningishoewedekomende10tot15jaartotvoldoendeproductiekomen.Hurksmerktdathierveeltegengesteldeopvattingenoverontstaan.Wegelovendaaromdatdehoogleraarvandepraktijkleer-stoel,dieeenonafhankelijkepositieinneemtendoorzowelhetbedrijfs-levenalsdeoverheidbetaaldwordt,eenbelangrijkerolinditdebatspeelt.Hijkaneenverbindingleggentussendetegenstellingen.Daar-naastzienwedatdeeisenvoordesamenwerkingscapaciteitvanpartijensnelveranderen.WehopendatdeSKGonskanhelpendoorervaringenvandeledentedelenenkennisteontwikkelen.”
Wat zijn op dit moment de belangrijkste opgaven voor gebiedsontwikkeling?“Naasthetthemaproductie,ishetthemaduurzaamheidbehoorlijkopdeagendagekomen.Hetisdekomendejarenvoorgebiedsontwik-kelaarsvangrootbelangomdezetweethema’sontzettendgoedteprofessionaliseren.Daarmeebedoel
Bijeenkomsten 2019• 13 februari |sLIMMasterclass#1|Bereikbare
verdichting• 6 maart | Kennisbijeenkomst|Energiein
gebiedsontwikkeling• 24 mei |Kennisbijeenkomst|Ontwerpend
onderzoekengebiedsontwikkeling• 4 juni |Provadarondetafelgesprek|Datain
gebiedsontwikkeling• 3 juli |oratieCoVerdaas• 25 september |sLIMMasterclass#2|
Inclusieveverdichting• 7 november |Jaarcongres|Meerwaarde
doorsamenwerking
NaastdezebijeenkomstenleverenCoVerdaas,TomDaamenendeonderzoekersvandepraktijkleerstoelbijdragenaandiverseanderekennisbijeenkomstenenpraktijkdebatten.
1.6 Nieuwe partners DePraktijkleerstoelGebiedsontwikkelingheeftdefaculteitBouwkundeinDelftalsthuisbasis,waarhetonderdeelisvandeafdelingManagementintheBuiltEnvironment(MBE).Deredactievanhetonlineplatformgebiedsontwikkeling.nubehoortintegraaltothetteamdepraktijkleerstoel.HetplatformbehoortinmiddelstotdebelangrijkstebronnenvankennisvoordeNederlandsegebiedsontwikkelingspraktijk.Tweekeerperjaarbrengtderedactieeenkrantuit,waarinonderanderenieuwepartnersvandeSKGwordenvoorgesteld.In2018warendatHurksendegemeentenEindhovenenDordrecht.
Hetprogrammazalin2019onderanderebestaanuiteenreekskennisbijeenkomten.Hierbijzaleenofmeerderevanonzedoelgroepenwordenbetrokkenen/ofuitgenodigd.OmdathetlerendenetwerkvandeSKGendePraktijkleer-stoelbestaatuitbestuur,deelnemersraad,praktijkredactie(MCD-alumni),youngprofessionals(TU-alumni),redactie-raad(experts)enwetenschapsraad(professoren),zullendebijeen-komstenwaarmogelijkgecombineerdengeorganiseerdwordenmeteendezegremia.Eeneersteuitwerkinghiervanisopgesomdindekalender.
Perbijeenkomstzaldoorhetteamvandepraktijkleerstoel(naastdeverslagendieuvanonsgewendbent)eenbewusteselectiewordengemaaktvandehiervooropge-somdeoutput,aansluitendophetdoelvandebetreffendebijeenkomst—verkennend,agenderend,of(kennis)verspreidend.
Project Groeseind in Tilburg - Hurks
* Erik Leijten is bij het verschijnen van dit jaarverslag overgestapt van Hurks naar BPD.
14 15SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft
nieuwewoningen.Deeerste2000hopenwedekomendetweejaaraltebouwen.Delocatievanhetprojectisbinnenstedelijkenligtbijhetspoor,waardoorexterneveilig-heideengroterolspeelt.OphetspoortrajectvanDordrechtpasserendagelijksgoederentreinen,somsmetgevaarlijkestoffen.Voordegeplandewoongebiedenmoetenwedaaromderisico’svoorveiligheidengeluidsbelastingbeperken.Zelfhebbenwealveelexpertiseinhuis,maarwewillenhieroverzekerookmeerkennisophalen.”
‘Welke methodes werken in de praktijk en kunnen we standaardiseren? Dat moeten we samen ontwikkelen’
Wat is de belangrijkste opgave voor gebiedsontwikkeling?“Devraagstukkenrondbinnenstede-lijkbouwen:infrastructureleentechnischeuitdagingenbijvoor-beeld.Maarook:hoemaakjedeomgevingmooi,hoerichtjehetgebiedin,enhoecombineerjeverdichtingmethetversterkenvangroenenblauwindestad?Degemeenteisinbinnenstedelijkgebiedlangnietaltijddeeigenaar
vandegronden.Hoegajedanpubliek-privatesamenwerkingenaan?Hoeverdeeljedeverantwoor-delijkheden?Enhoegajeommetomwonenden?Ditvraagtomheelanderemethoden.Wemoetenuitzoekenwelkemethodesindepraktijkgoedwerkenenofdieooktoepasbaarzijnopandereplekken.Watkunnenwestandaardiseren?Datmoetenwesamenontwikkelen.”
Henk Kranendonkdirecteur portefeuille Bouwende Stad, Groen Blauwe Stad en Binnenstad bij Gemeente Dordrecht
Waarom is de gemeente Dordrecht partner van de Stichting Kennis Gebiedsont-wikkeling?HenkKranendonk(directeurporte-feuilleBouwendeStad,GroenBlauweStadenBinnenstad):“Dordrechtstaatvooreencomplexewoningbouwopgave:wemoeten15tot20%vandewoningvoorraadbinnenstedelijkbijbouwen.Daarvoormoetenweonzeinfrastructuurenbereikbaarheidverbeteren.Omdezeopgavengezamenlijkaantepakken,willenweonsnetwerkverbredenenzoekenwenaarpartnerships.”
“TegelijkertijdheeftdegemeenteDordrechtveelervaringmetklimaat-adaptatieenwaterveiligheiddiewekunnendelen.Dordrechtligtopeenuniekelocatiewaardegetijdenvandezeeendezeerverschillendewaterstandenvanderivierenelkaarontmoeten,directnaastdeBies-bosch,eninfeiteopeeneiland.Samenmetingenieursbedrijven,maritiemeindustrieentechnischeuniversiteitenontwikkeldenweveelkennisoverwaterenruimte.”
Welk project van de gemeente Dordrecht is een voorbeeld voor gebiedsontwikkeling?“SamenmetdeVerstedelijkingsalli-antieontwikkelenwedespoorzoneinDordrecht:langsdriegebiedenlangsdezogehetenoudelijntussenLeidenenDordrechtkomen6000
Welk project van de gemeente Eindhoven is een voorbeeld voor gebiedsontwikkeling?“WehebbennaonzejarenlangerelatiemetPhilipsdeervaringomvoormaligebedrijventerreinenteherontwikkelen.Hethergebruikvanoudegebouweniszekereenerva-ringdiewevanuitEindhovenkunneninbrengenbinnendeSKG.Dewijzewaaropjedatsoorttransformatiesaanpakteneencrisisdoorstaat,ookfinancieel,kaneenleszijnvoorgebiedsontwikkeling.Dieleshoudtin:allereerstzorgendatjeeengoedegrondexploitatieopzet,waarbijjedekostenvoor‘placemaking’ookkuntaanwendenvoortijdelijkgebruikvanpandenengronden.Dezerelatieflagebedragenkunnendanderentevanjeaankoopafdekken,terwijljetegelijkertijdhetinhoudelijkgewenstebeeldbereikt.”
Wat is nodig om de schakel tussen wetenschap en praktijk in het vakgebied gebiedsont-wikkeling te versterken?“Deverrijkingvoorgebiedsontwikke-lingligtinhetelkaarintensievertreffen,overenweerervaringenuitwisselenenvanuitdepraktijkvragenstellen.Dusactiefgebruik-makenvanelkaarspositie.Maarditmoetweloverenweergebeuren.Jekuntkennisontwikkelenvanuitonderzoeksinstituten,maardiemoetwelindepraktijklandenengevalori-seerdworden.Depraktijkisindiezineenproeftuinomkennisvanuithetonderwijstetesten.”
Jos Roijmans programmamanager Spoorzone Eindhoven
Waarom besloot de gemeente Eindhoven om deel te nemen aan de SKG? “Allereerstzijnwealenkelejarenbezoekervanhaarpraktijkcongres.HettweedeisdatEindhovenalheellangvolgenshettriplehelix-verbandintensiefmetkennisinstitutenenbedrijvensamenwerktbijgebieds-ontwikkelingen.Wehechtenveelwaardeaanhetcombinerenvankennisuitdepraktijkendeweten-schappelijkeonderbouwingdaarvan.WijwillenbinnenSKGdushalenénbrengen.WedelengraagdeEindhovenseervaringenenhopendatookmetdeTU/efaculteitBouwkundetedoen.Indiezinwordthetnietéén-,maartweerichtings-verkeer.”
‘Praktijk is proeftuin om kennis te testen’
“Kennisoverdrachttussenweten-schapenpraktijkisvooralbelangrijkalshetgaatomderedenenachterderegelgeving.Wijmerkendatdecoproductieeninteractietussenpartijenjarenlanggebeurtdoorervaringen,inspraakenbijdragen.Hetisdanprettigomdeervaringenvanderdenteproeven,zoalsdeuniversiteit.”
16SKG en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft
Project Enka in Ede
Bron: AMTerugblik
2
19Terugblik 18 Terugblik Terugblik
sLIM-MasterclassMerwedekanaalzone, Utrecht
Bron: Bureau Marco.Broekman
sLIM-Masterclass ‘Investeren in stedelijke gebiedstransformaties’ (22 maart)
Locatie: Kanaalweg 30, Utrecht• FrisodeZeeuw(TUDelft)–Financieringvan
gebiedsontwikkelingentransformatie• ErwinvanderKrabben(RadboudUniversiteit)–
Grondpolitiekeninstrumentarium• JurjenvanKeulen(GemeenteUtrecht),TheoStauttener
(Stadkwadraat)enMartinKnuijt(OKRA)-ProjectMerwedekanaalzone:businesscasesenfinancieringsinstrumenten
• RondleidingMerwedekanaalzone• Forum:TijmenHamerslag(AM),FreekSmolders
(Ramphastos),JurjenvanKeulen(GemeenteUtrecht),FrisodeZeeuwenTomDaamen(TUDelft).
Dezemasterclassbrachtzoweldeuitdagingenalsmogelijkeoplossingenbijfinancieringvanstedelijkegebiedstransformatieinbeeld.Denkbijditlaatsteaanhetrealiserenvanvoor-investeringsfondsen,meer-voudiggrondbeleid,stedelijkekavelruilofhetwerkenmetprojectenveloppenwaarbinnenontwikkelrechtenofbouwclaimskunnenwordenuitgewisseld.Daarnaastblijkengoedepubliek-privatesamenwerking,openheid,vertrouwenentransparantiekeeropkeeressentiëlerandvoorwaarden.Alleenzocreëerenpartijenkansenomineengebiedstransformatieteexperimenterenmetinnovatiesrondgrotemaatschappelijketransities,zoalsdeenergietransitie.
2 Terugblik
Hetuitgangspuntvandezemasterclassisdehaalbaarheidvansamenwerkingsvormenbijtransformatiesvanbebouwdgebied.Hoewordtindestadruimteaantransi-tiesvaneconomie,demografieenenergiegegeven?Hetbelangvanflexibiliteit,slimmesamenwerkingtussenactoreneneeninterdisciplinairewerkwijzeneemttoe,maardekennisoverdeuitvoeringisminimaal.Samen-werkingindetriplehelix(overheid-markt-kennisinstituten)begintmethetwerkenaanmeerkennisvanenbegripvoorelkaarspositie.Daarnaastiserbehoefteaaneennieuwewaardebepalingvoorgebiedsontwikkelingenneemthetbelangvandelange-termijnplanningtoe.Hetsturenopgemeenschappelijkewaardenendekoppe-lingvandeverschillendeagenda’sblijftcruciaal.
2.1 Kennis-bijeenkomsten In de context van de complexe, multidisciplinaire stedelijke transities is in samenwerking met de stichting Leergang Intensief Meervoudig Ruimte gebruik (sLIM) een gezamenlijk programma tussen de TU Delft en de Universiteit van Amsterdam opgezet. De sLIMreeks heeft zich in 2018 specifiek gericht op het thema gebiedstransformaties. De UvA richt zich vanuit de wetenschap op beleidsvraagstukken en regionale planning en heeft hiertoe een masterstudio opgezet. De Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling legt de focus op de praktijk met ruimte voor wetenschappelijke reflectie op (aspecten van) gebiedsontwikkelingsopgaven. We doen dat in de vorm van masterclasses.
De twee masterclasses in 2018 hebben plaatsgevonden op 8 februari en 22 maart.
sLIM-Masterclass ‘Publiek-private samenwerking bij stedelijke transformaties’ (8 februari)
Locatie: Zaal Engels, Stationsgebied, Rotterdam• KeynoteHansdeJonge(TUDelft)–Collaboratieve
Urbanism• BezoekRotterdamCentralDistrict:stedelijke
transformatieopeenknooppunt• PresentatieWouterJanVerheul(TUDelft)-Ruimte
voordurfendiversiteitingebiedstransformaties• Forumpubliek-privatesamenwerkingingebieds-
transformaties:DesiréeUitzetter(BPD),GerjanGiele(GemeenteDenHaag)enErwinHeurkens(TUDelft).
sLIM-MasterclassMet rondleiding Rotterdam Central District
20 21Terugblik Terugblik
Awardvoor duurzame
Praktijkleerstoel gebiedsontwikkeling
SKG
gebieds- ontwikkeling
Oproep Vanaf heden zijn inzendingen voor de
SKG Award 2019 mogelijk. Kijk voor de voorwaarden
en criteria op www.gebiedsontwikkeling.nu/award
‘Heel fijn dat ze haar wijsheid aan ons ter beschikking blijft stellen. Ze blijft columns schrijven en minister Wiebes op de huid zitten voor verduurzaming van de gebouwde omgeving.’Hans de Jonge (emeritus hoogleraar vastgoed TU Delft en mede-oprichter SKG)
Interview Agnes Franzen en Hans de Jonge
Afscheid Agnes Franzen in Het Nieuwe Instituut, Rotterdam
gebiedsontwikkeling met (investerings)initiatief
INTEGRALEOMGEVINGS-
KWALITEIT
MAAT-SCHAPPELIJKDRAAGVLAK
FINANCIEEL-ECONOMISCHEHAALBAARHEID
EsselineSchieven(GemeenteAmsterdam)sprakAgnesnamenshetbestuurvandeSKGtoeenbenadruktedatAgneshetvakgebiedsamenmetFrisoonuitwisbaaropdekaartheeftgezet.
Hetmiddagprogrammavandekennisbijeenkomstvervolgdemetdriemasterclassesoverkennis-management,energietransitieengebiedsidentiteitbijduurzamegebiedsontwikkeling.HansdeJongemodereerdedeplenaireochtend.
Kennisbijeenkomst ‘Duurzame Gebiedsontwikkeling’ op 27 september 2018
Locatie: Het Nieuwe Instituut, Museumpark 25, RotterdamDekennisbijeenkomststondintekenvanhetafscheidvanAgnesFranzen,waarbijhaarbijdrageinsamen-werkingmetFrisoDeZeeuwwerdgeroemd.
22 23Terugblik Terugblik
Stad van de Toekomst Masterclass
Foto: Roy Borghouts
Parallelaandezeontwerpstudieiseenonderzoekstrajectgestartnaardemeerwaardevanontwerpendonderzoekingebiedsontwikkeling.Ofwel:Welkemeerwaardehebbenontwerpstudiesals‘destadvandetoekomst’voorgebiedsontwikkelaars?DePraktijkleerstoelGebieds-ontwikkelingheeftopdezevraagin2018alwateersteantwoordengegeven.Hetonderzoekzalin2019wordenvoortgezet.
Anticiperen op demografische trends in gebiedsontwikkeling - Céline Janssen en Tom Daamen
Omdewoningbouwhypewattegenwichttebiedeniseind2018vanuitdeleerstoeleenverkenninggedaannaardebetekenisvandemografischeveranderingenvoorgebiedsontwikkeling.Welkedemografischeveranderingenbiedendegebiedsontwikkelaarshouvast?Drieijzerentrendsdringenzichop:vergrijzingenmeereenpersoons-huishoudens,nieuwegemeenschapszinendreigendesegregatie,entoenemendeimmigratieendiversiteit.
2.2 OnderzoekStad van de toekomst - Hedwig van der Linden en Tom Daamen
Op10januari2018isdeontwerpstudie‘Destadvandetoekomst’vanstartgegaan,eengezamenlijkinitiatiefvanBNAOnderzoek,TUDelft,VerenigingDeltametropool,degemeentenAmsterdam,Rotterdam,DenHaag,EindhovenenUtrecht,hetMinisterievanInfrastructuurenWaterstaatenhetMinisterievanBinnenlandseZaken.Tienontwerp-teamsonderzoekenindevijfgrootsteNederlandsegemeentenhoedetoekomstvanvijfprominentgebiedeneruitkanzien.Aandehandvanvijftestlocatiesvan1x1kminAmsterdam,Rotterdam,DenHaag,EindhovenenUtrechtgekekennaarnieuwemanierenvanstadmaken.Deonderliggendevraagisgeweesthoeweintijdenvandevolgendeverdichtingsgolfbouwopgavenkunnenkoppelenaanenergietransitie,innovatiesopgebiedvanvervoer,circulaireeconomieenanderesysteem-ennetwerkinnova-ties.Decentralevraag:hoekunnenwehettetransfor-merengebiedopintegralewijzeontwerpenenontwikkelentoteenaantrekkelijkentoekomstbestendigstedelijkmilieu?Degebiedenzijn:Haven-Stad(Amsterdam),Alexanderknoop(Rotterdam),CentralInnovationDistrict(DenHaag),Fellenoord(Eindhoven)enstadsrandOost(Utrecht).
Activiteiten Tom Daamen (per 1 juli)
• TUDelft,PortCityFuturescongres,Rotterdam,18-19december(panel)
• InternationalAssociationofCitiesandPorts,H2020DocksoftheFutureworkshop,Lissabon,29-30oktober(deelnemer)
• Platform31,ProgrammadagStedelijketransformatie,Ede,9oktober(spreker)
• StadvandeToekomst,MasterclassVanagglomeratie-krachtnaargebiedsontwikkeling,Eindhoven,7september(spreker)
Activiteiten Co Verdaas (per 15 mei)
• GemeenteVenlo,werkconferentie‘deomgevingswetinNoordLimburg’,Venlo,28november(spreker)
• AmsterdamSchoolofRealEstate,22november(gast-docent)
• ProvincieZuid-Holland,lezing‘Hierwordtgewerktaandeomgevingswet’,ProvinciehuisDenHaag,22november(spreker)
• VNGGelderland,terugblikbijeenkomstmeerjarenvisieGelderland,ArnhemStadhuis,20november(spreker)
• DruFabriek,LezingoudeIJsselstreek,Ulft,15november(spreker)
• Reehorst,CongresverenigingvanGrondbedrijven,Ede,14november(Keynotespreker)
• NRPAcademie,externacademischinstituut,Apeldoorn,13november(gastdocent)
• Deltacommissaris,NationaalDeltacongres2018,IJssel-hallenZwolle,1november(Spreker)
• Sprygrealestateacademy,Congresomgevingsver-gunning–deopgavecentraal:Vrijhedenenkansen,ConferentiecentrumDenHaag,30oktober(Keynotespreker)
• GemeenteDelft,evaluatieSpoorzoneDelft,restaurantKruydtinDelft,10oktober(deelnemer)
• PPSNetwerk,lezingPPS,sociëteitszaalWillemBuyte-wechtstraatRotterdam,10oktober(spreker)
• LandschappenNL,HetLandschapssymposium,vlieg-basisSoesterberg,4oktober(Keynotespreker)
• ProvincialeStatenvanZuid-Holland,deRaadsleden-ontmoeting,provinciehuisDenHaag,3oktober(spreker)
• NVB,NVBTopdebat,SociëteitdeWitteinDenHaag,12september(deelnemer)
• MinisterieBZK,PraktijkfestivalOmgevingswet,FokkerTerminalinDenHaag,10september(spreker)
• ErasmusUniversiteit-MCD,externacademischinsti-tuut,Rotterdam,6september(gastdocent)
• MinisterieBZK,interbestuurlijkeNOVItafel,KarelVinUtrecht,5juni(gespreksleider)
24 25Terugblik Terugblik
Meervoudig sturen in gebiedsontwikkeling
Anticiperen op demografische trends in gebiedsontwikkeling
Project Strijp-R in Eindhoven
Bron: Amvest
Ruimte voor bedrijven - TU Delft i.s.m. Gemeente Rotterdam
Indetweedehelftvan2018heeftdepraktijkleerstoelsamenmetledenvandeleerstoelUrbanDevelopmentManagementenonderzoeksafdelingOTBvandeTUDelftmeegewerktaandetotstandkomingvandeNotaRuimtevoorbedrijven.DeGemeenteRotterdamhadbehoefteaankritischereflectieopdeconcepttekstvandenota.DaarnaastheefthetdeTUDelftgevraagdeenafwegingskaderteontwerpenomtebepalenhoeineen14-talgebiedentesturenopversterkingvandewerkfunctieofjuistconditiestescheppenvoormengingfunctiesengebiedstransformatie.
Stedelijke transformaties - TU Delft i.s.m. Platform31
HetprogrammaStedelijkeTransformatiewildewoning-productiebinnendebestaandestadversnellenenopschalen.Hetrichtzichopbinnenstedelijkegebieds-transformaties.Zokrijgenverouderdeplekkenenonbenuttelocatieseennieuwleven.Hetprogrammaspeeltinopactuelemaatschappelijkevragen,zoalsenergietransitie,mobiliteitenarbeidsmarktenrichtzichdaarnaastopveelvoorkomendeknelpunteninaangemeldeprojecten.DePraktijkleerstoelGebieds-ontwikkelingTUDelftishieralskennispartnerbijbetrokken.Webrengenbestaandekennisinenzorgenvoordeborgingvannieuwekennisdoorhetpublicerenvanessaysenhetbijdragenaanworkshops.
26 27Terugblik Terugblik
Onderzoek Bouwen en Wonen
Foto: Sander van der Torren
Voorpublicatie Doe de tienkamp!
Bron: Unplash
Onderzoek Bouwen en Wonen TU Delft i.s.m. ROm/Stadszaken en USP Marketing consultancy
Verduurzamingisbelangrijkerdanversnellingvandewoningbouw.Datvindteenovergrotemeerderheidvangemeenten,corporatiesen–inietsminderemate–ontwikkelaars.Demeestevandezeprofessionalsverwachtennietdathogereenergie-eisenhetbouwtempovertragen.Gebeurtdittoch,dankiestslechtstienprocentvoorversnellingbovenduurzaamheid.Ditiseenvandemeestopvallendeuitkomstenvaneenenquêteoverdilemma’srondbouwenenwonendieROm/Stadszaken.nlendepraktijkleerstoelinsamenwerkingmetUSPMarke-tingConsultancyhebbengehoudenonderconsumentenenprofessionals.
Voorpublicatie Duurzame gebiedsontwikkeling: doe de tienkamp!
Inoktober2018iseenvoorpublicatievan‘DoedeTienkampvoorduurzamegebiedsontwikkeling’opgebiedsontwikkeling.nugepubliceerd.Devolledigepublicatieiseenactualisatievandehandreiking‘Doedetienkamp’,diedeleerstoelgebiedsontwikkelingin2011uitbracht.MetdehandreikingbeoogtauteurAgnesFranzeninspiratieenbouwstenenaanteleverenvoorbestuurdersenprofessionalsdiezichrichtenop(verschillendeaspectenvan)duurzamegebiedsontwikke-ling.Indezevoorpublicatiebelichtzijdemogelijkhedenvoorcirculairegebiedsontwikkeling.Hoegaanweommetgrondstoffen,hoekomenwetotgeslotenkringlopenenwaarishergebruikkansrijk?ZebeschrijfttevenshetvoorbeeldprojectPark20|20indegemeenteHaarlemmermeer,waaralleenwordtgewerktmetcirculaireleveranciers.
28 29Terugblik Terugblik
Master TU Delft Urban (Re)Development Gamenetwerken?Indezemodulestaatgovernancecentraal,
dusderolvannetwerkenennieuwealliantiesinstedelijkeontwikkeling.
Module 5: Urban Strategies & ConceptsHoekomenweinstedelijkegebiedentoteeneffectieveontwikkelstrategie?Hoeblijvenweadaptiefinspelenopveranderingeninmarkt,politiekenmaatschappij?Enhoegaanweommetdesteedsgroterediversiteitaanbetrokkenpartijenbijeengebiedsopgave?Dezemodulegaatoverstureningebiedsontwikkeling:vananalyseviaconceptnaarstrategievorming.
Module 6: Urban International DevelopmentHoewerktstedelijkeontwikkelinginbuitenlandsesteden?Watkunnenwelerenvangebiedsontwikkelingindemetro-poolNewYork?HoezijnprincipeseninstrumentenookinNederlandtoepasbaartemaken?DezemodulegaatoversamenwerkenaaneeninternationalestadenomvateenstudieweekinNewYork.
Bachelor TU Delft (3e jaar): Gebiedsontwikkeling
IndeeindfasevandebacheloropleidingBouwkundeinDelftstaatgebiedsontwikkelingcentraalmetaandachtvoorintegraliteitincomplexebinnenstedelijkeopgaven,waarvoorgroepsgewijseenontwikkelplanwordtuitge-werkt.Depraktijkleerstoelverzorgteenintroductie,helptindeselectievandepraktijkopgave,enweegtmeeindebeoordelingvandegroepsproducten.In2018warenMerwe-VierhavensinRotterdamendespoorzonetussendestationsvanZwijndrechtenDordrechtdepraktijkcases.
Master TU Delft (1e jaar): Urban (Re)Development Game
Ditmastervakisgerichtopdetoepassingenintegratievankennisoverstedelijke(gebieds)ontwikkelingvanuitverschillendedisciplines.Hetomvateentheoriedeelmetcollegesenandereonderwijsvormenoververschillendeaspectenvanpubliek-privategebiedsontwikkelingaandehandvan5P’s:proces,plek,persoon,productenperspec-tief.Hetanderedeeliseenpracticum:eenspelwaarinstudentenderollenvanverschillendeactoreningebieds-ontwikkelingmoetenaannemenentoteengezamenlijkontwikkelplanmoetenkomen.Casus:CruquiusAmsterdam.
Publicaties Co Verdaas en Tom Daamen Geengoedegebiedsontwikkelingzonderdata,doorAnnevanderVeen,CoVerdaas,GerwinHopenRobinAmmerlaan,gebiedsontwikkeling.nu(3december)
Dataengebiedsontwikkeling,doorCoVerdaas,RobinAmmerlaanenAnnevanderVeen,Ruimte+Wonen(26november)
OverMorgen:Geengebiedsontwikkelingzonderdata,CoVerdaas,Ruimte+Wonen(26november)
Driekeerpijneneenperspectief!OpmaatvoordeNOVI,doorCoVerdaas,ROMMagazine36(DATUM)
Demeerwaardevanontwerpendonderzoekvoorgebiedsontwikkelaars,doorHedwigvanderLinden&TomDaamen,gebiedsontwikkeling.nu(16november)
Mini-essay:pleidooivoorontwerpenddenken,doorHedwigvanderLinden&TomDaamen,gebiedsontwikkeling.krant(12juli).
2.3 Onderwijs Master City Developer (MCD)
DeMCD-opleidingrichtzichopstedelijkeontwikkelings-opgavenopgebiedsniveaueniseengezamenlijkinitiatiefvandeErasmusUniversiteitRotterdam,deTechnischeUniversiteitDelftendeGemeenteRotterdam.Dedidactiekiseropgerichtomstudententelatengroeieninhunrolalstrekkersvancomplexestedelijkegebiedsontwikkelings-projecten.Depraktijkleerstoelgebiedsontwikkelingisbetrokkenbijdevolgendemodules:
Module 2: Urban ResilienceWatmaakteenstadveerkrachtig?Watkunnenstedendoenomsocialetegenstellingentevoorkomenofteverzachten?Welkeinnovatieszijnnodigomantwoordentevindenopvragenrondenergie,klimaatenmobiliteit?Enhoekunnenruimtelijkbeleidenstedelijkeprojectendaareenbijdrageaanleveren?Dezevragenstaancentraalindezemoduleoverstedelijkeveerkracht.
Module 3: Urban GovernanceWatbetekentdetransitienaareennetwerksamenlevingvoorsturinginstedelijkeontwikkeling?Welkhandelings-epertoireisnodigomoptimaalgebruiktemakenvandeze
30 31Terugblik Terugblik
dingendieindepubliekesectorvastlopenoftelangduren.Doordatwoordrealiseerdeiedereenzichdatwehetechtandersmoetendoen,anderskomterniksmeervandegrond.Dietermisin2013doorministerBlokuitgeroepentot‘woordvanhetjaar’.
Welke partners zouden jullie graag nog aan het platform verbinden?Co:Detoenemendecomplexiteitvangebiedsontwikkelingvraagtomanderetypenkennis,endusspelers.Eennetwerkbedrijfofenergieleve-rancierligtvoordehand.Maarwegaaneerstmetdehuidigedeelne-merspratenomteachterhalenwatbelangrijkis.
‘Als je een hefboom omhoog wilt krijgen, dan moet je niet ergens in het midden morrelen, maar aan het uiteinde staan’
De leden van het SKG-platform moeten betalen. In de weten-schap wordt zoiets snel als vreemd gezien, terwijl het in het bedrijfsleven normaal is. Hoe zien jullie dat?Co:Onzeonafhankelijkheidisgeborgdindestatuten.Enbetalinghoudtonsscherp.Hetisonzemissieomwetenschappelijkekennisteontsluitenentoepasbaartemaken,voorprivateenpubliekepartijen.Gevenwijonzedeelnemersgeenmeerwaarde,danverliezenwedraagvlakenfinanciering.Endatismaargoedook.
Welke mogelijkheden zien jullie voor samenwerking met andere faculteiten en universiteiten?Tom:Datdoenweintoenemendemate,zoalsmetdeafdelingenArchitectuur,UrbanismenBouw-technologie.DiesamenwerkingcontinuerenwetothetniveauvanNWO-voorstellen.ZowelNWOalsTUDelftvroegdeafgelopenjarensteedsnadrukkelijkeromdemaatschappelijkeimpactvanonderzoek.Endatisnoupreciesietswaarwijgoedinzijn.
Hetzoumooizijnookietstedoenmetandereuniversiteitenenkennis-instellingen,zoalshetPlanbureauvoordeLeefomgeving.Onderzoeks-vragenwordenintoenemendemateinterdisciplinairenintersectoraal,zoalsdewereldenvangebiedsont-wikkelingenmobiliteit.
Co:Jemoetaltijdkijkenwaarwelkekennisenervaringzit,ennooitzeggen‘datdoenwijwelbinnenSKG’.Krijgjeevidenteenbeterproduct,adviesofinzichtdoorsamentewerkenmetwiedanook,danmoetdatdedrijfveerzijn.Zokomjeooktotbetereinzichtenvooronzedeelnemers.
Hoe is de rolverdeling tussen jullie beiden?Co:Tomis‘chefdubureau’enverantwoordelijkvoorhetreilenenzeilenvanhetheleteam.Tegelijkertijdheefthijheelveelinhoudelijkebagageeneenuit-gebreid,complementairnetwerk.Ikbenmeerhetgezichtnaarbuitenendraagdeverantwoorde-lijkheidvoorderesultaten.
Tom:IkbeneromdeconditiestecreërendieConodigheeftomteexcellereninwaarhijvooraangekekenwordt:boegbeeld,inhoudelijketrekker,aanjagereneersteaanspreekpuntvoordedeelnemersendegoegemeentevangebiedsontwikkeling.
‘Mijn drive is kritisch nadenken over de aannames die jarenlang goed hebben gewerkt’
Wat zijn jullie plannen met de SKG-deelnemers?Co:Onseerstevoornemenisomalledeelnemersoptezoekenenmeetenemennaardevolgendefase.Ikwilzeheteerstejaarallemaalgesprokenhebben.Mijnaanstellingisvoor5jaar,dushetisgoedommetheneengedeelderichtingtekrijgen.Enzijmoetenwetendatalszeergensmeezitten,delijnenopenzijn,enzenieteenjaarhoeventewachtentotdeledenvergadering.
Wat is in deze functie de veran-dering die je wilt realiseren in de komende 5 jaar?Co:Ikwilhetvakgebiedechtdevolgendefaseinhelpenenzorich-tinggevenaanhethandelenvanoverhedenenontwikkelaarsindenieuwewerkelijkheid.Dushelpenaannamesoverheteigenvakgebiedvandeafgelopen50jaartegenhetlichttehouden,nieuwemaat-schappelijkeopdrachtenteomarmenendiemetgedegenonderbouwdekennistoepasbaaremakenindepraktijk.Neemdebinairediscussieoverbinnenstedelijkverdichtenversusbouweninhetgroen.Hetdoelvanverdichtendientzeerlegitiemedoelen,zoalsmilieuoverlastencongestievoor-komen.Maarwatalsdiedoelenwegvallen?Misschienkunjedanmeerontspannenmetjeruimteomgaan,terwijljenogsteedsjedoelenvoorduurzaamheidenbio-diversiteitdient.Zokunnenweookinternationaaleengidslandblijven.
Co VerdaasHoogleraar Gebiedsontwikkeling
Tom DaamenDirecteur SKG
2.4 Gebieds-ontwikkeling.nuDubbelinterview Co Verdaas en Tom Daamen
TomDaamenenCoVerdaaswillengangbareopvattingenkritischtegenhetlichthouden.
‘Ons vakgebied moet de nieuwe werkelijkheid doorgronden.’
Wat verandert er met jullie aan het roer?Co:Datwedemaatschappelijkecontextnogmeeropwaardeschattenennogmeerinvestereninkennis,hetfundamentonderdetoepasbaarheid.Ikziehetalseenlogischevolgendefasevoordepraktijkleerstoel.Onswerkmoetdienstbaarzijnaandeagendavanonzeleden.Verdermoethetwetenschappelijkverantwoordentoepasbaarindepraktijkzijn.Alswijéénvandiedriepotennietvoldoendeaandachtgeven,valthetbouwwerkom.
‘Toenemende complexiteit vraagt om nieuwe kennis’
In wat voor kennis wil je investeren?Co:Westaanaandevooravondvandeenergietransitie,circulairwerken,nieuwemobiliteit,bereikbaarheid.
Wetenschapkanhelpenomdezetransitiesvoordepraktijkhanteer-baartemaken.Eenklassiekvoor-beeldis‘bereikbaarheid&gebieds-ontwikkeling’.Deagenda’svanbouwenmobiliteitzijnnietopelkaaraangesloten.Daarkomtdeenergie-transitienogbij,methaarvraagnaarruimtevoorlokale,decentraleopwekking.Danhebjeeeninfra-structuurnodigdiehetgeheelgoedlaatfunctioneren.Hoezorgjedatookdiekostengedektwordeninjeproject?Weblijvendaarbijtevaakincasestudieshangen.Ikhebdebehoefteomookdefundamentenaanteraken.Nietvanuitdeillusiedateréénoplossingkomt,maarwelommeerinzichtentebiedenendieteontsluitenaanprofessionals,bestuurdersenontwikkelaars.
Tom:Alsjeeenhefboomomhoogwiltkrijgen,danmoetjenietergensinhetmiddenmorrelen,maaraanhetuiteindestaan.Wezijnervarengenoegomtewetenhoelangzaameenveranderingzichdaadwerkelijkvoltrektbinnenonspolderendelandje.Willenweaandegrotetransi-tieseenforsebijdrageleveren,danmoetenwegroteambitieshebben.
Co:Ikvindhetdaaromdeverant-woordelijkheidvanonzeleerstoelomoverimplicieteaannamesondergebiedsontwikkelingnatedenken.Hoezietdewerelderuitalsdiewegvallen?Denkjedaarnietoverna,danoverkomthetje.Juistonsvakgebiedmoetdenieuwewerkelijk-heiddoorgrondenenmeehelpenvormen.Datroeptweerstandop,maardaarvoormoetjenietwegduiken.Andersblijfjealtijdinhetzelfdekringetjeronddraaien.
Wat is het belangrijkste dat de SKG in de ruim tien jaar van haar bestaan heeft bereikt?Co:Gebiedsontwikkelingis,inalz’ncomplexiteit,nuindevollebreedtezichtbaarenopdekaartgezet.Ikkomuitdetijdwaaringeografendewereldbeschrevenenplanologenhemmaakten.Maarjekuntnietgoedaangebiedsontwikkelingdoenzonderfinanciële,juridischeenbestuurskundigekennis.Deleerstoelvormteenverbindingtussenaldiespecialistischekennisdomeinenendepraktijk.LaatSKGdieverbin-dendekatalysatorzijn.
Tom:Eenvoorbeeldisdeintroductievandeterm‘ontslakken’voordevele
32 33Terugblik Terugblik
2.5 Thema’s 1. Kwartaal 1: Binnenstedelijke transformaties Heteerstekwartaalthemain2018wasBinnenstedelijkeTransformatie.Mededankzijdepopulariteitvanstedenendeoverspannenwoningmarktiserveelinteressevoordecomplexiteitvangebiedstransformaties.Vanjanuarit/mmaartrichttenweonsdaaromopallefacettenvanbinnenstedelijketransformaties.Debelangrijkstebevindingen,inzichten,opiniesenvoorbeeldenzijnineendossierophetplatformgebundeld.
2. Kwartaal 2: Financiering Inhettweedekwartaalvan2018zoomdenweinopdefinancieringvangebiedsontwikkeling.Wekekengedetailleerdnaardeoverwegingenvaninvesteerdersenderoldiegemeenten,corporatiesenbeleggersdaarbijspelen.Ookverzameldenenanalyseerdenwewatanderemediaoverditonderwerppubliceerden.
3. Kwartaal 3-4: duurzaamheid Hetlaatstehalfjaarvan2018isopgebiedsontwikkeling.nuspecialeaandachtbesteedaanhetthemaduurzaamheid.Hetdossierhieroverbiedtdebelangrijksteartikelenoverbestaandeobjectenverduurzamen,duurzaamheideenplekgevenbijnieuweontwikkelingenencirculariteitmeenemeningebiedsontwikkeling.
Jehoorthierbijm’naarzeling,wantikbenheelbeduchtomtewordenweggezetals‘oh,dusookdieVerdaasheeftzijnzielverkochtaandemensendieinhetgroenwillenbouwen’.Datisnietmijndrive.Mijndriveiskritischnadenkenoverdeaannamesdiejarenlanggoedhebbengewerkt.
Tom:Kortom,wewillenonzekennisvangebiedsontwikkelingverdiepen.Werkenaanwetenschappelijkepublicatiesenbegeleidenvanpromovendihorendaarbij,omdatweookdevormingvanjongemensengoedoppotenwillenzetten.Tegelijkertijdishettijdenshoog-conjunctuurergaantrekkelijkvoorafgestudeerdenomaandeslagtegaaninhetvastgoed.Dejuistemensenaanonsbindenisdaaromeenpuntvanaandacht.GelukkigbiedenwijalsSKGaanheneenuniekeplek.
Best gelezen artikelen
Wienaardetop-10vanbestgelezenartikelenkijktzieteenpaarrodedraden.TeneerstedatdeOmgevingswetdewereldvangebiedsontwikkelingstevigbezig-houdt.TentweededatdevisievanCoVerdaas,denieuwehoogleraarvandePraktijkleerstoelGebieds-ontwikkeling,opveelinteressemagrekenen.Entenderdedatnieuwe,aansprekendeprojecteninsteden(inclusiefdedilemma’sdiedaarbijkomenkijken)graaggelezenworden.
1. ‘PopulariteitsteltRotterdamvoornieuweuitdagingen’(4juni)
2. Wijzigingwetfunestvooromgevingskwaliteit(1november)
3. AnticiperenopdeOmgevingswet(1maart)
4. ‘Gebiedsontwikkelinggaatookoverenergieenbigdata’(26april)
5. DevoorwaardevooreensuccesvolleOmgevingswet?Deambtenaarzonderambtelijkementaliteit(20oktober)
6. CoVerdaas,hoogleraarGebiedsontwikkeling:“Blijfnietlangerinsectoralehokjesdenken”(24oktober)
7. InDenHaagdomineerthoogbouwstraksdeskyline(22juni)
8. Warsvanbureaucratieenfanvandekortelijnen:gebieds-regisseurThérèseMol(10april)
9. Rijksbouwmeester:woningbouwjuistgebaatbijinnovatiedrang(18januari)
10. HippewoonwijkinvoormaligkantorenparkvanAmsterdam-Zuidoost(4oktober)
Thema’s 2018Gebiedsontwikkeling
34 35Terugblik Terugblik
GO Scriptie wint NRP Masterprijs
SKG-kranten:
1. Wintereditie januari 2018Indezeeditiewaseraandachtvoorsamenwerkings-mogelijkhedentussenwoningcorporatiesenbeleggers.IneendubbelinterviewmetBartKesselaar(Havensteder)enAllardvanSpaandonk(Bouwinvest)komenervaringenenaanbevelingenvanuitbeidetypeorganisatiesnaarvoren.VerderlichtAgnesFranzenalvasteentipjevandesluieroverhetvervolgopdeGO-publicatieuit2011‘Doedetienkamp’.DaarnaasteenartikeloverhoeaardbevingeneengroteinvloedhebbenopdeleefbaarheidinGroningen.StedenbouwkundigeEnnoZuidemaenstadsbouwmeesterJeroendeWilligengevenhunvisieopdegevolgenvoorgebiedsontwikkelinginhetnoordoostenvanNederland.
2. Zomereditie juli 2018IndezomereditievandekrantzijnCoVerdaasenTomDaamenaandelezersvoorgesteld.Verderbiedtdekrantartikelenoverhetverduurzamenvangebiedsontwikkeling,eengesprekmetProvincieGelderlandoverhetprogramma‘SteenGoedBenutten’,eenkorteintroductievandenieuweSKG-ledenHurksenGemeenteEindhoven,eneenreactievanuitdemarktopeenonderzoekoverbouwenenwonen.
Projectenkaart
Deprojectenkaartiseeninteractiefoverzichtvandebelangrijksteprojectenvoorgebiedsontwikkeling.Dekaartbiedtzotoegangtotinspiratieengeleerdelessen.Deprojectenzijningedeeldopcategorieenbevattenperstukmeerinformatieeneenlinknaardebijbehorendecasus.Dezekaartwordtinfunctionaliteiteninhouddoordepraktijkleerstoelverderontwikkeldenuitgebreid.
GO scriptie: Plan voor hergebruik expeditiehoven beloond met NRP Masterprijs
HedwigvanderLinden,onderzoekerbijStichtingKennisGebiedsontwikkelingendeTUDelft,heeftinoktoberdeNRPMasterprijs2018gewonnen.Deoud-studentvandeTUDelftArchitectureandtheBuiltEnvironmentovertuigdedejurymethaarscriptieoverhethergebruikvanexpeditiehovenen-strateninRotterdam.Inhaaronderzoek‘Questioningthereuseofapost-warmoderninnercityfigure’laatVanderLindendepotentiezienvandeexpeditiehovenen-stratenindeRotterdamsebinnenstad,watnunogonbenuttepubliekeruimteszijn.
GO minicollege: binnenstedelijke gebiedstransformatie
Binnenstedelijkegebiedstransformatiesstaanvolopindeschijnwerper.Eennieuwegeneratieomvangrijketrans-formatieplannendientzichaan,ingroteenkleinesteden.Hetgaatondermeeromkanaalzones,spoorzonesenverlopenbedrijventreinen.Indriemini-colleges(vanelktienminuten)geeftemeritus-hoogleraarFrisodeZeeuwinzichtindebelangrijksteaspectenvandezeuiterstcomplexeplannen.Inheteerstedeelinformeerthijoverdeaanpak,kansenenrisico’senhetprocesmanagement.Hijgaatookindepositievandegebiedsregisseur.Indeeltweekomenaandeorde:planvorming,aan-passingentijdenslangelooptijd,tijdelijkebestemmingen,erfgoedenparticipatie.Deeldriegaatinopdefinanciëleaspectenendevraagofomgevingskwaliteitmethettransformatieplanwordtgeleverd.
Populairste artikelen1. ‘PopulariteitsteltRotterdamvoornieuwe
uitdagingen’(1.758)2. Wijzigingwetfunestvooromgevingskwaliteit(1.621)3. AnticiperenopdeOmgevingswet(1.386)4. ‘Gebiedsontwikkelinggaatookoverenergie
enbigdata’(1.327)5. CoVerdaas,hoogleraarGebiedsontwikkeling:
“Blijfnietlangerinsectoralehokjesdenken”(1.298)
Social media-bereik (tov 2017)• Twitter:5473volgers(+6%)• LinkedIn-bedrijfspagina:1750(+326%)• Facebook:531(19%)• Nieuwsbrief:1709(+7%)
Cijfers gebiedsontwikkeling.nu
In vogelvlucht (tov 2017)• Aantalsitebezoeken:219.969(+54%)• Aantaluniekebezoekers:132.684(+42%)• Aantalbekekenpagina’s:351.644(+44%)
Belangrijkste bezoekersbronnen• Zoekmachines:59%• Direct:19%• Socialmedia:14%• Twitter:7.693(+20%)• Linkedin:8.285(+195%)• Facebook:3.726(+141%)• Verwijzendewebsites:5%• Nieuwsbrief:3%
16,5%
83,5%
14,8%
85,2%
New visitor
1 jan 2018 - 31 dec 2018
Returning Visitor
Gebruikers
41,51 %
Nieuwe gebruikers
42,85 %
Sessies
54,15 %
Aantal sessies per gebruiker
8,93 %
Pagina weergaven
44,26%
Pagina’s/sessie
-6,41 %
Gem. sessieduur
- 8,48 %
Bouncepercentage
- 2,51 %
1 jan 2018 - 31 dec 2018
1 jan 2017 - 31 dec 2017
Gebruikers
Gebruikers
jan. feb. maart april mei juni juli aug. sept. okt. nov. dec.
20.000
10.000
Analytics gebiedsontwikkeling.nuDoelgroepoverzicht
36Terugblik
Lees verder op volgende pagina
Zomereditie 2018 Een uitgave van: Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) / Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft
Gebiedsontwikkeling 2GO GO
Gebiedsregisseur Ellen Nieuweboer p. 4
Tom Daamen en Co Verdaas aan het roer p. 6
Herontwikkeling vliegbasis Twente p. 5
Lessen van New York en Boston p.9
Verduurzaming is belangrijker dan versnelling van de woningbouw, antwoorden de meeste professionals gebiedsontwikkeling in een recent onderzoek over bouwen en wonen. Twee mensen uit de praktijk delen hun ervaringen over deze en drie andere opmerkelijke conclusies: ontwikkelaar Daan van der Vorm, actief in bijna zestig gemeenten, en Joktan Cohen, directeur Ruimtelijk Domein in Purmerend.
Co Verdaas en Tom Daamen. Fotograaf: Marc Blommaert
Conclusie 1: verduurzaming is belangrijker dan versnelling van de woningbouw.
Daan van der Vorm: Bij nieuwbouw is ver-duurzaming vrij simpel. Het kabinet heeft overhaast besloten om vanaf 1 juli alleen bouwaanvragen zonder gasaansluiting toe te laten, waardoor lopende plannen vertraging kunnen oplopen. Onnodig, want nieuwe woningen gebruiken al een te verwaarlozen hoeveelheid gas op het totale verbruik. De echte uitdaging is het verduurzamen van de 7,5 miljoen bestaande woningen. Met de oplopende kosten van arbeid komt dat neer op goed geld naar kwaad geld gooien, dus dat is een vastlopend proces.
Joktan Cohen: Misschien zijn wij een geluk-kige uitzondering. In Purmerend hebben we al dertig jaar stadsverwarming, waar-op driekwart van de 36.000 woningen is aangesloten. Sinds enkele jaren komt de energie van een biomassacentrale. Terwijl veel gemeenten nog bezig zijn met de verduurzaming van de eerste 25 procent van hun woningbestand, richten wij ons op de laatste 25 procent. Nieuwe wonin-gen zijn al gasloos. De drie plaatselijke corporaties waren aanvankelijk sceptisch over de aansluiting op stadsverwarming, maar gaan er nu massaal op over. Het enige knelpunt is de historische binnen-stad, waar stadsverwarming geen optie is.
De bouwproductie lijdt niet onder deze verduurzamingsoperatie. Tot 2040 gaan we met buurgemeente Beemster 10.000 woningen ontwikkelen, zij 2000 en wij 8000. Dat is twee keer zoveel als de provincie ons toedeelde. Ontwikkelaars staan in de rij om die woningen te bou-wen, wat tijdens de crisis wel anders was. Ook veel beleggers kloppen bij ons aan, vooral voor huurwoningen in het midden-segment. Wij hebben het voordeel dat de
grondprijzen niet zo hoog zijn als bijvoor-beeld in Amsterdam. Ook het bouwen van socialehuurwoningen is bij ons geen probleem.
Conclusie 2: Corporaties mogen woningen pas verkopen na verduurzaming.
Joktan Cohen: Het is beter als corporaties een woningblok collectief verduurzamen voordat ze overgaan tot de verkoop aan particulieren. Maar ik heb wel begrip voor hun dilemma. Energiebesparende maat-regelen zie je onvoldoende terug in de marktwaarde van een woning. Dit bete-kent dat deze investering ná verkoop aan een particulier niet langer ten goede komt aan de doelgroep – de huurders.
Daan van der Vorm: Steeds meer corpo-raties kiezen voor sloop van hun slechtste woningen, vooral portiekfl ats uit de jaren zestig. Dat is beter dan de maatschap-pelijk onverantwoorde verkoop aan parti-culieren, maar corporaties zitten klem. Ze moeten in 2020 gemiddeld energie-label B halen voor hun totale woningvoor-raad, maar lopen aan tegen het gebrek aan personeel in de bouw en de snel stijgende prijzen. Als ze eerder hadden kunnen beginnen, hadden ze meer kans van slagen gehad. Tijdens de crisis had het toenmalige kabinet daarom anticycli-sche maatregelen moeten treffen, maar het deed het tegenovergestelde door een verhuurdersheffi ng op te leggen. Daar-door konden corporaties onvoldoende investeren. Bovendien zijn tijdens de crisis veel bedrijven failliet gegaan door een gebrek aan opdrachten. Daarom pleit ik er al langer voor dat corporaties de ver-huurdersheffi ng niet aan het Rijk hoeven te betalen, als ze dit geld inzetten voor verduurzaming van bestaande woningen.
�Schaarste maakt creatief�
Markt reageert op onderzoek bouwen en wonen
1
2
Auteur: Simon Kooistra
WT_TUD_GEBIEDSONTWIKKELINGKRANT_410x275mm.indd 1 28-06-18 15:40
naar woningen is enorm. Het aantal marktinitiatieven (‘plot-ontwikkelingen’) krijgt een dusdanige omvang dat een meer regisserend en planmatig optreden niet kan uitblijven.”
Kwaliteit gebiedsontwikkeling centraalDe nieuwe generatie gebiedsontwikkelingen moet, stelt De Zeeuw, steunen op (regionale en lokale) langetermijnvisies die investeerders en financiers comfort bieden om stevig te investeren. Een ‘ontslakte’ bestuurlijke mentaliteit moet de
kwaliteit van gebiedsontwikkeling en het participatieproces centraal stellen. Het integrale ontwerp gaat boven sectorale ‘priegelnormen’. Van professionele marktpartijen verwacht hij transparantie en creativiteit, de wil om omgevingskwaliteit te leveren en de competentie om de participatie zelf te organiseren.
PPS-impuls door marktdrukDat in transformatiegebieden als De Binckhorst vaak sprake is van ‘versnipperd eigendom’, noopt tot nadenken over
“Integrale ontwerp gebiedsontwikkeling
gaat boven priegelnormen”
Gepaste trots‘Zo werkt gebiedsontwikkeling, zonder voodoo’, luidt de titel van de uittreerede. De vertrekkende hoogleraar gaf daarmee genodigden op de academische plechtigheid op 15 december bij de faculteit Bouwkunde een voorproefje van zijn nieuwe boek ‘Zo werkt gebiedsontwikkeling’, dat die dag ook verscheen. De Zeeuw blikt in dit ‘handboek voor studie en praktijk’ met ‘gepaste trots’ terug op de vernieuwing van stads- en dorpscentra, Sleutelprojecten, Vinex, Ruimte voor de Rivier, omgang met erfgoed en Natuurwerk: “Het mag gezien worden.”
Nieuwe werkelijkheidDe emeritus hoogleraar rekent in het boek ook af met de twijfel die in de economische crisis rees over de houdbaarheid van planmatige gebiedsontwikkeling. Opgeld in die jaren van economische neergang doen nieuwe, door hem als ‘voodoo’ bestempelde, begrippen als ‘nieuwe verdienmodellen’, ‘van bezit naar gebruik’ en ‘beleggers als de nieuwe gebiedsontwikkelaars’. “In 2017 breekt alweer een nieuwe episode aan”, schrijft hij over De Binckhorst, het Haagse bedrijvengebied dat in het boek model staat voor de ‘nieuwe werkelijkheid van gunstig gelegen binnenstedelijke transformatiegebieden’. “De vraag
nieuwe vormen van publiek-private samenwerking. “Gemeente noch marktpartijen voelen zich geroepen of zijn bij machte om ‘alles’ aan te kopen.” Omdat investeringsplannen van verschillende eigenaren wel vragen om samenhang en afstemming, kunnen die gebieden volgens De Zeeuw niet zonder een ‘stevige gebiedsregie’. In het boek spreekt hij van ‘joint venture ultralight’ of ‘Developing Apart Together’(DAT). Wie de ‘oerversie’ van deze verlichte PPS wil zien, wijst hij door naar de herontwikkelde Piushaven in Tilburg.
Mannetjesputter (m/v)De persoon van de gebiedsregisseur is cruciaal. Die kan afkomstig zijn uit de markt, maar het kan ook een onafhankelijke procesmanager zijn of een gemeenteambtenaar. Mits het maar, zoals De Zeeuw het noemt, een mannetjesputter (m/v) is, “een type dat niet alleen de in de gebiedsontwikkeling actieve partijen op één lijn weet te houden, maar - minstens even belangrijk - door de gemeentelijke bureaucratie heen weet te breken om vooruit te komen.” ‘De eindgebruiker centraal’ is een ‘leerpunt’ van de crisis dat ook deze gebiedsregisseur niet mag veronachtzamen. Maar De Zeeuw ziet de bui al hangen en waarschuwt:
“Een overspannen marktsituatie kan verworvenheden van de crisis weer tenietdoen.”
Oer-gebiedsregisseur MolDe Zeeuw stelde bij zijn afscheid Thérèse Mol, gebiedsregisseur van de Piushaven, als voorbeeld van het type ontwikkel-bevoorderaar waar volgens hem Nederland er nu veel meer van kan gebruiken. “Al twaalf jaar werkt zij met hart en ziel aan de Piushaven. Als het nodig is gaat zij ook een conflict niet uit de weg”. Gebiedsregie vereist, benadrukte hij “ambitie, verbindingskracht, maar vooral de kunst van ploeteren en volhouden.” Het valt de emeritus hoogleraar op dat vooral vrouwen daarin excelleren. “Thérèse Mol voldoet volledig aan het profiel.” Mol lichtte op de bijeenkomst toe wat haar helpt om effectief te zijn: “Ik kan successen boeken dankzij het kernteam van collega’s waarmee ik al jaren samenwerk. Ook korte lijnen met de wethouder en raadscommissie zijn essentieel. Van hen krijg ik vertrouwen. En met Friso deel ik de aversie tegen overtrokken bureaucratie.”
Thérèse Mol, gebiedsregisseur van de Piushaven in Tilburg, kreeg als eerste van Friso de Zeeuw een exemplaar van zijn nieuwste boek ‘Zo werkt gebiedsontwikkeling’ overhandigd. Mol ontving het standaardwerk op vrijdag 15 december bij de plechtigheid aan de TU Delft waar De Zeeuw afscheid nam als praktijkhoogleraar Gebiedsontwikkeling.
Grote woningvraag vereist stevige gebiedsregie en publiek-private samenwerking
Gebiedsontwikkeling Wintereditie 2018
Een uitgave van: Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) / Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft
2 GO
Redactie Gebiedsontwikkeling.nu
Planmatige gebiedsontwikkeling is een prima hulpmiddel voor het in goede banen leiden van de grote ruimtelijke opgaven waar Nederland voor staat. In stedelijke regio’s waar de vraag naar woningen enorm is en marktpartijen staan te dringen met eigen ‘plotontwikkelingen’, is een nieuwe verlichte vorm van publiek-private samenwerking (PPS) onmisbaar. Doorslaggevend voor het welslagen van dit ‘joint venture ultralight model’, is een ‘stevige gebiedsregie’. Dat is de kernboodschap van de uittreerede die Friso de Zeeuw op 15 december uitsprak bij zijn afscheid als praktijkhoogleraar Gebiedsontwikkeling aan de TU Delft.
Uitgelicht:Succes innovatiedistrict staat of valt bij ruimtelijke condities
Praktijkcongres 2017: bottom-up met vinger van de overheid in de pap
Dubbelinterview woningcorporatie Havensteder & belegger Bouwinvest
Aardbevingsgebied Groningen: bedreiging of kans?
Impact hyperloop op stedelijke omgeving: stimulans voor stationsgebied
2
4
6
8
9
SKG-krantenWintereditie januari 2018 &Zomereditie juli 2018
Het netwerk van SKG
3
38 39Het netwerk van SKG
Heleen AartsBestuursvoorzitter SKG
Het netwerk van SKG
Bron: Amvest
Dagelijks bestuurHetdagelijksbestuurvandeStichtingKennisGebiedsontwikkelingbestaatuitdevolgendeleden:• HeleenAarts(voorzitter),CEObijAmvest• RonaldHuikeshoven(secretaris-penningmeester
vanaf28november),DirectievoorzitterbijAM• PimBosch(secretaris-penningmeestertot
28november),AdviseurbijBrinkGroep• EsselineSchieven,DirecteurVerkeerenOpenbare
ruimtebijGemeenteAmsterdam• EllenvanBueren,HoogleraarUrbanDevelopment
ManagementbijTUDelft
Het netwerk van SKG3 Deelnemersraad
Dagelijks bestuur
Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling
+ Redactie
gebiedsontwikkeling.nu
Directeur SKG
Hoogleraar Gebiedsontwikkeling
Kring van Adviseurs
Netwerk
Opleiding Master City Developer
Redactieraad Praktijkredactie
Young Professionals Wetenschapsraad
Faculteit Bouwkunde
Afdeling Management in the built Environment
Leerstoel Urban DevelopmentManagement
Erasmus Universiteit Rotterdam
Partners
TU DelftCollege van Bestuur
Nieuwsbriefabonnees / Social media / SKG-Krant ontvangers
SKG partners en netwerk
40 41Het netwerk van SKG Het netwerk van SKG
Pim Bosch Voormalig secretaris- penningmeester SKG
Plein van LeidenEen project van Heijmans
Voeg je in de stad extra stenen toe, neem dan ook je verantwoordelijkheid om ruimte voor groen te maken, vindt Heijmans-ontwikkelaar Jeroen Dorrestijn
‘Broodnodig voor koeling en waterberging, en daarmee voor een aangename en gezonde leefomgeving’
Foto: Martine Krekelaar
Pim Bosch hield zich al met gebiedsontwikkeling bezig toen de term nog niet eens bestond. Als gemeente mbtenaar gaf hij in de jaren tachtig leiding aan de stadsuitbreiding van zijn woonplaats Gorinchem. Daarna zat hij bij Heijmans Vastgoed lange tijd aan de andere kant van de tafel voor een groot aantal project- en gebieds-ontwikkelingen. Enkele maanden geleden maakt Pim Bosch de overstap naar Brink Management / Advies. Daar adviseert hij onder andere over de grootschalige gebieds-ontwikkeling op de voor malige vliegbasis Valkenburg, ‘een van de laatste uitbreidingslocaties’. In 2018 nam hij ook afscheid van SKG, waarvan hij sinds 2008 de secretaris-penningmeester was.
Pim Bosch spreekt taal van gemeenten én projectontwikkelaars
BoschistienjaarbestuurslidgeweestvandeStichtingKennisGebiedsontwikkeling.Tijdomhetstokjeovertedragen,vondhij.MetdeoverstapnaarBrinklegdehijdaaromookzijnpenningmeester-schapneer.MaarhetbelangvandeSKGisvolgensheminaldiejarenalleenmaartoegenomen.‘DankzijdepraktijkleerstoelhebbenTU-studentenbelangstellinggekregenvoorhetvakgebieds-ontwikkeling.IkhebzelfeenaantalstudentenmogenbegeleidendiebijHeijmanszijnkomenwerken.Diezijngoedopgeleid,mondigenwetenwaarzehetoverhebben.Ergplezierig,wantdepraktijkvangebiedsontwikkelingwordtsteedsingewikkelder,zekerdoordeverschuivingnaardebinnensteden.IkhebzelfookveelbaatgehadbijhetnetwerkvandeSKG.’
‘Ik ben een verbinder’
‘AanvankelijkwarenmarktpartijenoververtegenwoordigdindeSKG,maarinmiddelsisereengoedebalanstussenpubliekenprivaat.Veeloverhedenhebbenzichalsdeelnemeraangemeldendataantalneemtnogsteedstoe.Hetgaatnietalleenomhetgelddatzeinbrengen,maarvooralomhetbesprekenvangezamenlijkethema’s.Daarmeebrengenwehetvakverder.Eigenlijkzouiedereendiezichmetgebiedsontwikkelingbezighoudtlidmoetenworden.Vanmijhoeftdaargeenmaximumaangesteldteworden.’
42 43Het netwerk van SKG Het netwerk van SKG
Ronald HuikershovenDirectievoorzitter AM & nieuwe secretaris- penningmeester SKG
Bron: AM
Van restaurateur tot ontwikkelaar
RonaldHuikeshovenisbijtoevalinhetvakvanontwikkelaargerold.HijisgeborenindeAmsterdamseJordaanenopgegroeidindeKinkerbuurtenBijlmermeer(“waarikdeleukstetijdvanmijnjeugdhebgehad”).Netalszijnvaderkooshijvoorhetvakvanrestaurateur.“Ikbenbijeenkleinbouwbedrijfbegonnen,datkerken,grachten-pandenenmonumentenrestau-reerde.Ikmerktedatikteweinigkennishadvaneenaantalaspectenenvolgdeeenmakelaarsopleidingomparticuliereeigenarenvanmonumententekunnenadviserenoverwaardeontwikkeling.Intussenpakteikbijeengrootrestauratie-bedrijfgrotereprojectenop,zoalsderestauratievandeRodeHoedendekerkvanZunderdorp.”
‘Iedereen moet in de stad kunnen wonen’
“Toenikklaarwasmetdemake-laarsopleiding,beslootikverdertestuderenaandezojuistgestarteMasterofRealEstate-opleidingaandeUniversiteitvanAmsterdam.Alsrestauratie-aannemerhadikgeenalledaagseachtergrondindiegroep.Naeenhalfjaarlietikmedoormijnwerkgeveroverhalennieuwbouwprojectenoptestartenalsnieuwetakvanspor
Voor de oplossing van complexe vraagstukken kijkt Ronald Huikeshoven graag over de schutting. De directievoorzitter van gebieds- en vastgoedontwikkelaar AM en de nieuwe secretaris-penningmeester van Stichting Kennis Gebiedsontwik-keling is voortdurend op zoek naar nieuwe kennis en ideeën, die hij toepast in zijn eigen projecten en deelt met collega’s uit alle delen van de wereld. Bajes Kwartier in Amsterdam is het jongste paradepaardje van de man die zijn carrière begon als restaurateur van monumenten.
‘Vaak worden woningen te midden van een zandbak opgeleverd en volgt de openbare ruimte later. Dat moet anders’
TerwijlsommigestudiegenotennaarBerlijnenParijsvlogen,wasikbezigmetkleinschaligerprojecten:tweewoningenhier,zeswoningendaar.Ikdacht:alsikechtietswilbereiken,moetikeengrotestapmaken.ZokwamikbijAmstellandVastgoedterecht,eenvoorlopervanhethuidigeAM,waarikvijfjaarhebgewerkt.DaarnawildeikmeverbredenenstapteikovernaarBouwfondsMABalsontwikkelings-managerendaarnaprojectdirec-teur.TienjaarlatervroegAMmijterugalsregiodirecteurNoordwest.NadeconcentratievanAMinhetAMHuis,onzethuisbasisinUtrecht,werdikdirectievoorzitter.Hetisnooitmijnvoornemengeweestomontwikkelaarteworden,maarikzoununietandersmeerwillen.Hetishetmooistevakdaterbestaat.Zekergebiedsontwikke-lingenhebbenmijnhartveroverd.”
44 45Het netwerk van SKG Het netwerk van SKG
• LennertMiddelkoop,DirecteurStedelijkeOntwikkelingenEconomiebijGemeenteUtrecht
• LindaPoelman,Beleidsadviseur/projectleiderbijGemeenteUtrecht
• PaulElleswijk,ProgrammamanagervanInclusievewijkenbijHavensteder
• FemkeSybrandi,ManagerWijken&BeleidbijHavensteder
• DickLaheij,DirecteurGebiedsontwikkelingbijHeijmans• ErikLeijten,DirecteurvastgoedontwikkelingbijHurks
Bouw&Vastgoedontwikkeling• WouterSchilperoort,AdjunctDirecteurWoningmarkt
bijMinisterievanBZK• PeterHeij,Directeur-generaalRuimteenWater
bijMinisterievanInfrastructuurenWater• SebastiaandeWilde,DirecteurStationsontwikkeling
enOnderhoudbijNSStations.• FredvandeWart,Concernmanager
bijProvincieGelderland• PetervandeKreeke,ProgrammamanagerWater
bijProvincieGelderland• MarcvanHemmen,Gebiedsontwikkeling
bijProvincieGelderland• WarddeBruijn,HoofdVastgoedenOntwikkelbedrijf
bijProvincieNoord-Brabant.• JohnArkes,SectormanagerIntegraleOpgavenen
Transities/plv.DirecteurbijProvincieNoord-Holland.• DaphneRigter,plv.SectormanagerIntegraleOpgaven
enTransities/TeamleiderOntwerpteambijProvincieNoord-Holland
• AlexVeldhof,AfdelingshoofdRuimte,Wonen,BodembijProvincieZuid-Holland
• RoelvandeBilt,DirecteurRaboRealEstateFinance• LeonieRikken,BusinessDeveloperCommunicatie
bijRaboRealEstateFinance• LeontiendeWaal,SeniorStrategistConstruction
IndustrybijRaboRealEstateFinance• AllardJolles,AfdelingshoofdStrategie/wnd.Directeur
PortefeuillestrategieenPortefeuillemanagementbijRijksvastgoedbedrijf
• HarryBoeschoten,ProgrammadirecteurGroeneMetropoolbijStaatsbosbeheer
• TobiasVerhoeven,DirecteurbijSynchroon• HenrivanDam,DirecteurbijSynchroon• NicoleMaarsen,DirecteurVastgoedbijSyntrus
AchmeaRealEstate&Finance.• EdvardvanLuijn,DirecteurAcquisitieenOntwikkeling
bijSyntrusAchmeaRealEstate&Finance• DaanvanderVorm,CEObijVORMHolding• RolfSteenwinkel,DirecteurAmsterdamEnergie
bijWaterschapAmstel,GooienVecht• MaartenClaassen,StategistWaternet
bijWaterschapAmstel,GooienVecht.
Deelnemersraad
DedeelnemersraadbestaatuithetbestuuraangevuldmetafgevaardigdeledenvanalledeelnemendeorganisatiesvandeSKG.Deledenzijn:
• YvonnevanMierlo,DirecteurBlauwhoedStudiobijBlauwhoed
• EltjoBouwman,DirecteurWonenbijBlauwhoed• BoyWesel,ManagerStrategicPartnershipsbij
Bouwinvest.• NicoletteKleinBog,ManagerCorporateMarketing&
CommunicatiebijBouwinvest• AllardvanSpaandonk,ManagingDirectorDutch
InvestmentsbijBouwinvest• DesireeUitzetter,DirecteurGebiedsontwikkeling
bijBPD• RobHaans,Directievoorzitter-bestuurderbij
DeAlliantie• HermenBorst,DirecteurvandeStafbij
Deltacommissaris.• RuudSchouwaert,DirecteurRuimtelijkeOntwikkeling
enGrondbedrijfbijGemeenteBarneveld• KeesKoffeman,DirecteurStedelijkeOntwikkeling
bijGemeenteBreda• GidotenDolle,DirecteurClusterRuimteenEconomie
bijGemeenteDelft• HenkTwisk,StedelijkProgrammamanager
bijGemeenteDelft• GertjanGiele,Aanjagerwoningbouwproductie
bijGemeenteDenHaag• HenkHarms,DirecteurOntwikkelingenRealisatie
bijGemeenteDenHaag.• HenkKranendonk,DirecteurPortefeuilleBouwende
Stad,Groen-BlauweStadenBinnenstadbijGemeenteDordrecht
• HansGoossensen,DirecteurOpgavenWerkende,BereikbareenDuurzamestadbijGemeenteDordrecht
• EdwinvanSon,HoofdStedenbouwbijGemeenteDordrecht
• JosRoijmans,ProgrammamanagerSpoorzoneEindhovenbijGemeenteEindhoven
• JaapHaks,OntwikkelmanagerGebiedsontwikkelingenHoofdGrondzakenbijGemeenteGroningen
• PaulMatthieu,Procesmanager/OntwikkelingsmanagerbijGemeenteNijmegen
• JoktanCohen,DirecteurRuimtelijkDomeinbijGemeentePurmerend
• JosMelchers,DirecteurGebiedsontwikkelingbijGemeenteRotterdam.
• MarianneLinde,ConcerndirecteurDuurzameStadbijGemeenteTilburg
• AngelaBarendregt,AfdelingshoofdRuimtelijkeUitvoeringbijGemeenteTilburg
De redactieraad
Deredactieraadadviseertdehoofdredactievangebiedsontwikkeling.nuenbestaatuit:
• FrisodeZeeuw(voorzitter),EmeritusHoogleraarGebiedsontwikkelingbijTUDelft
• KristelLammers,VerandermanagerbijVNG• DesireéUitzetter,DirecteurGebiedsontwikkeling
bijBPD• GeurtvanRanderaat,DirecteurSITEUrban
Development• AgnesFranzen,Directeur(tot1juli2018)enStrategisch
adviseurbijdeStichtingKennisGebiedsontwikkeling.
Praktijkredactie
Depraktijkredactiebespreektdeactualiteitvangebiedsontwikkelingmetdehoofredactievangebiedsontwikkeling.nuendraagtzorgvoorcontenthierover.Dezeredactiebestaatuit:
• GeurtvanRanderaat,DirecteurSITEUrbanDevelopment(voorzitter)
• MartijnDrosten,TeammanagerGebiedsadvies,SwecoNederland
• JeroenHutten,LocatiemanagerBPD.• LisetteNijs,Hoofdgebiedsontwikkeling
bijGemeenteRotterdam• ErnestPelders,ManagingpartnerbijOAKConsultants• Hans-HugoSmit,GebiedsmarketeerbijBPD• DavidvanderSteen,Hogeschooldocent
gebiedsontwikkelingbijHogeschoolDenHaagenprojectmanagerbijGryphioen.
• AlexLetteboer,SeniorarchitectbijJHKArchitecten• MartinevanSprundel,Managervastgoedsturingen
beleidbijWoonbron• HelmaBorn,Directeuronderzoek&strategie
bijProcap.• BoyWesel,Managerstrategicpartnership
bijBouwinvest• JeroendeWilligen,Partnerencreatiefdirecteur
bijDeZwarteHond• GabrielleMuris,ProjectmanagerErfgoedWerkspoor
bijhetWerkspoorkathedraal.
Kring van Adviseurs
DeKringvanAdviseursbestaatuitdevolgendeleden:• PatrickEsveld,PartnerbijAkroConsult• MichelvanderRhee,Senior-managerbijBrinkGroep.• IngridWegkamp,SeniorManagerbijDeloitteFinancial
AdvisoryServices• NicolevanderWaart,Stedenbouwkundigeenadviseur
VerkeerenVervoerbijMovares• JanReiniervanderAngeren,Partnerenadvocaat
bijStibbe.
Wetenschapsraad
DeWetenschapsraadbestaatuitdevolgendeleden:
• FrankvanOort,HoogleraarEconomics,HumanGeographyandPlanningbijErasmusUniversiteitRotterdam
• ArjanBregman,HoogleraarBouwrechtbijRijksuniversiteitGroningenenSeniorStafmedewerkeraanhetInstituutvoorBouwrecht
• EdwinBuitelaar,HoogleraarLandandRealEstatebijUniversiteitUtrechtenSenioronderzoekerenprogrammaleiderbijhetPlanbureauvoordeLeefomgeving
• ErwinvandeKrabben,HoogleraarPlanologiebijRadboudUniversiteitNijmegen
• PietervanWesemael,HoogleraarArchitecturalDesignandUrbanCulturesbijTechnischeUniversiteitEindhoven
• SandraSchruijer,HoogleraarOrganisatiewetenschapbijUniversiteitUtrecht
• EllenvanBueren,HoogleraarUrbanDevelopmentManagementbijTUDelft.
Young Professionals
DeYoungProfessionalsbestaatuitdevolgendeleden:
• SvenSchroots,AdviseurbijAkroConsult• DjawidTahery,StedenbouwkundigebijBPD• CoenHermans,ProjectmedewerkerbijInbo• MennoSchokker,EnergyconsultantbijMerosch• EvaGaaff,ConsultantUrbanDevelopment
andRealEstatebijArcadis• JoepArts,ResearchManagerDutchResidentialMarket
&InternationalMarketsbijBouwinvest• HedwigvanderLinden,OnderzoekerbijTUDelft• CélineJanssen,OnderzoekerbijTUDelft.
46Het netwerk van SKG
Het team van de SKGZomer 2018
Foto: Marc Blommaert
Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling
DepraktijkleerstoelgebiedsontwikkelingaandeTUDelftbestaatuitdevolgendemedewerkers:
• CoVerdaas,HoogleraarPraktijkleerstoelGebiedsontwikkeling(vanaf15mei)
• TomDaamen,DirecteurSKG(vanaf1juli)• CélineJanssen,Onderzoeker• HelenJager,Communicatieadviseur• HedwigvanderLinden,Onderzoeker• LodewijkLuken,Redacteurgebiedontwikkeling.nu• IngeJanse,Adjunct-hoofdredacteur
gebiedsontwikkeling.nu• SimonKooistra,Hoofdredacteur
gebiedsontwikkeling.nu• CasperKraai,Redacteurgebiedontwikkeling.nu• SebastienReinink,Redacteurgebiedontwikkeling.nu• ReiniervanVliet,Redacteurgebiedontwikkeling.nu• GeetaBhoewar,Secretariaat• AgnesFranzen,StrategischAdviseur• MirelaMilosevic,wnd.DirecteurSKG(tot1juli)• FrisodeZeeuw,Emeritus-Hoogleraar/Strategisch
Adviseur(tot15mei).
Jaarrekening
4
48 49JaarrekeningJaarrekening
4.1 Balans per 31 december 2018naverwerkingvoorstelresultaatbestemming
Toelichting op de balans(bedragenin€)
Actief
Vlottendeactiva
Vorderingen-Overigevorderingenenoverlopendeactiva
Desamenstellinghiervanisalsvolgt: 2018 2017
-Teontvangenschenkingenpubliekepartijen 56.250 21.832
56.250 21.832
Devorderingenhebbenalleneenlooptijdvanminderdan1jaar.
LiquidemiddelenDitbetrefhetsaldoaangehoudenbijdeRabobankteUtrecht.Hetsaldoisvrijopeisbaar.
Passief
Eigenvermogen
OverigereservesHetverloophiervanisalsvolgt: 2018 2017
Standper1januari 72.092 74.222Resultaatverslagperiode 25.842 -2.130
Standper31december 97.934 72.092
Kortlopendeschulden
OverigeschuldenenoverlopendepassivaDesamenstellinghiervanisalsvolgt: 2018 2017
-TebetaleneindafrekeningTUDelft 170.869 100.999-Vooruitontvangenschenkingen 5.250 48.291-Tebetalenaccountantskosten 3.025 2.178-Tebetalenbankkosten/bankrente - 170
179.144 151.638
Devooruitontvangenbijdragenhebbenbetrekkingop2019
4Jaarrekening
bedragenin€31122018 31122017
Actief
Vlottende activaVorderingen-Overigevorderingen
enoverlopendeactiva
Liquidemiddelen
Passief
Eigen VermogenGestortkapitaalOverigereserves
Kortlopende schuldenOverigeschuldenenoverlopendepassiva
56.250
220.828
097.934
179.144
21.832
201.898
072.092
151.638
223.730
223.730
72.092
151.638
223.730
277.078
277.078
97.934
179.144
277.078
50 51Jaarrekening Jaarrekening
4.2 Winst- en verliesrekening over 2018naverwerkingvoorstelresultaatbestemming
bedragenin€2018 2017
Ontvangenschenkingen
SchenkingenOverigebedrijfskosten
Somderbedrijfslasten
Saldorenterekening
Resultaat
353.0548.424
283.99913.267
295.749
297.266
-613
2.130
387.999
361.478
-679
25.842
Toelichting op de winst- en verliesrekening(bedragenin€)
OntvangenschenkingenDitbetreffenontvangenschenkingenvanoverheden,corporaties,marktpartijenenandereorganisatiesdiezichprofessioneeltoeleggenopgebiedsontwikkeling.
BetalingenDitbetreffenvoornamelijkbetalingenaandeTUDelft,faculteitBouwkunde,tenbehoevevandepraktijkleerstoelgebiedsontwikkeling.
OverigeBedrijfskosten 2018 2017
-Externeadviseurs 5.483 10.719-Accountantskosten 2.662 2.178-Overig 279 370
8.424 13.267
RenterekeningDesamenstellingisalsvolgt: 2018 2017
-Rentebatenensoortgelijkeopbrengsten 0 0-Rentelastenensoortgelijkekosten -679 -613
679 613
PersoneelDestichtinghadgedurendehetverslagjaargeenpersoneelindienst.
52 53Jaarrekening
Alle foto’s en afbeeldingen in dit jaarverslag zijn eigendom van de SKG Praktijkleerstoel TU Delft, tenzij anders is vermeld. De foto’s van het team van SKG zijn gemaakt door fotograaf Marc Blommaert. Voor overige portretfoto’s is toestemming verleend.
4.3 Grondslagen voor de waardering en resultaatbepalingGrondslagen voor de waardering
VorderingenVorderingenwordengewaardeerdtegennominalewaardevoorzovernodigrekeninghoudendmeteenvoorzieningoninbaarheid.
Overige activa en passivaAlleoverigepostenindebalanswordenopgenomentegennominalewaarde.
Grondslagen voor de resultaatbepaling
Ontvangenschenkingenwordentoegerekendaanhetjaarwaaropzijbetrekkinghebben.
Kostenwordentoegerekendaanhetjaarwaaropzijbetrekkinghebben.
Vennootschapsbelasting
DestichtingisopbasisvanhaardoelstellingenenactiviteitendoordebelastingdienstaangemerktalseenAlgemeenNutBeogendeintstelling(ANBI)opgronddaarvanisdestichtingvrijgesteldvoordevennootschapsbelasting.
4.4 Overige gegevensGebeurtenissen na balansdatumErzijngeengebeurtennissennabalansdatumdienaderinzichtgevenindefeitelijkesituatieperbalansdatum.
ResultaatbestemmingHetresultaatover2018zalwordentoegevoegdaandereserves.Dezereserveszijnvrijbeschikbaarvoorhetbestuur.
Bristol Harbourside
Foto: Erwin Heurkens (TU Delft)