Strategiese besluite ten opsigte van gastehuise in die ... · impak op die omgewing, voig plaaslike toerisme die tendens van globale toerisme markte. Die tendens word verder versterk

STRATEGIESE BESLUITE TEN OPSIGTE VAN

GASTEHUISE IN DIE

SUID-AFRIKAANSE TOERISMEBEDRYF

deur

CARLA ANN JANSE VAN RENSBURG

Skripsie voorgelê ter gedeeltelike vervulling van die vereistes

vir die graad

MAGISTER COMMERCII

in

ONDERNEMINGSBESTUUR

in die

FAKULTEIT EKONOMIESE EN BESTUURSWETENSKAPPE

aan die

RANDSE AFRIKAANSE UNIVERSITEIT

STUDIELEIER: PROFESSOR J.A. BENNETT

JULIE 1997

DANKBETUIGINGS

Graag wil ek my opregte dank en waardering uitspreek teenoor:

• God, die Groot Skrywer, wat my die krag en deursettingsvermoë gegee het om die skripsie suksesvol af te handel.

My moeder vir die akkurate tikwerk en tydsopoffering.

My gesin vir hul ondersteuning.

• My vriende vir hul belangstelling en aanmoediging.

• Professor J.A. Bennett, vir sy professionele leiding en geduld.

11.

ABSTRACT

South Africa is one of the most promising tourism destinations of the African continent.

There is no doubt that the extremely positive growth experienced in the South African

tourism industry after the elections of April 1994, will continue. The rapid growth in the

tourism industry resulted in a shortage of informal accommodation. This shortage is an

opportunity for potential entrepreneurs to enter the informal accommodation sector and

specifically the guesthouse component. Emerging entrepreneurs however perceive a lack

of information on how to enter the industry.

The aim of this study is to set guidelines for potential entrepreneurs concerning the

strategic decisions involved in the establishing, running and management of a guesthouse.

This study commences with a literature review followed by the empirical research.

With the literature study emphasis was given to the identification of current tourism trends,

specifically regarding the accommodation sector. Entrepreneurship was defined and

related theories analysed. Thereafter, the functional management and the daily running of

the guesthouse were discussed.

The empirical research was of a qualitative nature. A convenience sample was used,

consisting of eight guesthouse entrepreneurs on the Garden Route, Western Cape. A

structured questionnaire was designed with the literature review as a foundation. Personal

interviews were conducted with the eight entrepreneurs.

The main findings of the empirical research are as follows:

Guesthouse entrepreneurs are faced with the unavailability of financial support in the

establishing of the business, numerous staff challenges and a 24-hour owner

responsibility. The location of the guesthouse is the single most important establishing

factor, while the

111.

success of the guesthouse is further determined by the character of the buildings, the

nature of the cuisine and the unique atmosphere of the guesthouse.

Most guesthouse owners are typical entrepreneurs and are extremely creative. Financial-,

marketing- and human resource management are often the responsibility of the owner.

Most guesthouse entrepreneurs do not posses formal knowledge and experience

regarding the management of the guesthouse.

The guesthouse is usually an extension of the entrepreneur's personality; a high level of

owner involvement is required at all times to ensure profitability. Personalised attention is

most often the keyword to the guesthouse entrepreneur's success. The guesthouse is a

most rewarding type of business to be involved in.

iv.

INHOUDSOPGAWE

HOOFSTUK I

INLEIDING, DOEL EN METODIEK VAN STU DIE

1 .1 Inleiding. .......................................................................................................... I

1.2 Behoefte aan akkommodasie fasiliteite .......................................................... 4

1.3 Behoefte aan entrepreneursontwikkeling ...................................................... 5

1.4 Probleemstelling ............................................................................................ 6

1.5 Doel van die studie ......................................................................................... 6

1.6 Metodiek van die studie ................................................................................. 6

1.6.1 Literatuurstudie .............................................................................................. 7

1.6.2 Empiriese studie ............................................................................................. 8

1.7 Aankondiging van die studie .......................................................................... 8

HOOFSTUK 2

DIE TOERISMEBEDRYF

2.1 Inleiding ................................................................................................... 10

2.2 Omskrywing van toerisme en toerismebedryf ........................................... 10

2.3 Internasionale tendense in die toerismebedryf ......................................... 12

2.3.1 Eksogeneveranderlikes .......................................................................... 13

2.3.1.1 Dernografiese en sosiale tendense .......................................................... 13

2.3.1.2 Politieke ontwikkelinge ............................................................................ 14

2.3.1.3 Vervoerontwikkelinge ............................................................................. 14

2.3.1.4 Ander tendense en invloede .................................................................... 15

2.3.2 Markkragte van aanvraag ........................................................................ 16

2.3.2.1 Die nuwe toeris ........................................................................................ 16

2.3.2.2 Tegnologie, globalisasie en konsentrasie ................................................ 16

2.3.2.3 Volhoubare toerisme-ontwikkeling ........................................................... 17

V.

2.4 Plaaslike tendense in die toerismebedryf ................................................. 17

2.5 Die toerismesisteem ................................................................................. 18

2.5.1 Rolspelers in die toerismesisteem ............................................................ 19

2.5.1.1 Aantreklikhede .......................................................................................... 20

2.5.1.2 Akkommodasie ......................................................................................... 22

2.5.1.2.1 Die kiassifisering van akkommodasie ....................................................... 22

2.5.1.2.2 Die graderig van akkommodasie .............................................................. 23

2.5.1.2.3 Karaktereienskappe van akkommodasie ................................................. 23

2 .5.1.3 Vervoer .................................................................................................... 24

2.5.1.3.1 Die vervoersisteem .................................................................................. 24

2 .5.1.3.2 Vervoerwyses .......................................................................................... 24

2.5.1.4 Tussengangers ........................................................................................ 25

2.5.1.4.1 Toeroperateurs ........................................................................................ 26

2 .5.1.4.2 Reisagente .............................................................................................. 26

2.5.1.5 Ondersteuningsdienste ........................................................................... 27

2.6 Die akkommodasie komponent van die toersismesisteem ..................... 27

2.6.1 Die funksionele rol van akkommodasie in toerisme ................................ 27

2.6.2 Die akkommodasie produk ...................................................................... 28

2.6.3 Tendense en ontwikkelinge in die behoefte na akkommodasie .............. 28

2.6.3.1 Kwaliteit ................................................................................................... 29

2 .6.3.2 Omgewing .............................................................................................. 29

2 .6.3.3 Besprekings ............................................................................................. 29

2 .6.3.4 Hotelle ...................................................................................................... 29

2.6.3.5 Oorde en ontspanningsentrums ............................................................... 30

2.6.3.6 Plaasvakansies ....................................................................................... 30

2 .6.3.7 Tyddeel .................................................................................................... 30

2.6.3.8 Bed-en-ontbyt ondernemings ................................................................... 30

2 .6.3.9 Gastehuise ............................................................................................... 31

2 .7 Samevatting ............................................................................................ 32

VI.

HOOFSTUK 3

ENTREPRENEURSKAP

3 .1 Inleiding ................................................................................................... 33

3.2 Omskrywing van entrepreneurskap ........................................................ 33

3.3 Omskrywing van 'n entrepreneur ............................................................ 34

3.3.1 Teorieë cor die entrepreneur .................................................................. 35

3.3.1.1 Die Kiassieke teorie ................................................................................ 35

3.3.1.2 Die Neo-klassieke benadering ................................................................ 35

3.3.1.3 Die Moderne benadering ......................................................................... 35

3.4 Faktore bepalend van entrepreneuriese gedrag ..................................... 36

3.4.1 Sosiologiese faktore ................................................................................ 37

3 .4.1.1 Kinderjare ................................................................................................ 37

3.4.1.2 Chronologiese geboorte volgorde ........................................................... 37

3.4.1.3 Ouers se beroep ...................................................................................... 37

3.4.1.4 Opvoeding en onderrig ............................................................................ 37

3 .4.1.5 Diverse ..................................................................................................... 38

3.4.2 Omgewingsfaktore ................................................................................... 38

3 .4.2.1 Die ekonomie ........................................................................................... 38

3 .4.2.2 Tegnologie ............................................................................................... 38

3.4.2.3 Diverse ..................................................................................................... 39

3.5 Karaktereienskappe van entrepreneurs ................................................... 39

3.6 Die rol van kreatiwiteit in entrepreneurskap ............................................. 41

3.6.1 Omskrywing van kreatiwiteit .................................................................... 41

3.6.2 Couger se kreatiwiteitsmodel ................................................................... 42

3.6.3 Entrepreneurskap en kreatiwiteit ............................................................. 43

3.7 Struikelblokke vii die entrepreneur .......................................................... 43

3.8 Entrepreneursondersteunig in die toerismebedryf ................................... 45

3.8.1 Faktore wat groei in die informele akkommodasiesektor inhibeer ........... 46

3.8.2 Entrepreneursondersteuning .................................................................... 46

3 .9 Samevatting ............................................................................................. 48

Vii.

HOOFSTUK 4

DIE FUNKSIONELE BESTUUR EN DAAGLIKSE BEDRYF VAN DIE GASTEHUIS

4.1 Inleiding ..................................................................................................... 49

4.2 Algemene Bestuur .................................................................................... 50

4.2.1 Beplanning en strategiese bestuur ............................................................ 50

4.2.1.1 Beplanning ................................................................................................. 50

4.2.1.2 Strategiese bestuur .................................................................................... 52

4.2.2 Strategiese Ieierskap .................................................................................. 53

4.2.3 Die veranderende konteks van bestuur ...................................................... 54

4.2.3.1 Derde- en vierdegolf bestuursdenke .......................................................... 54

4.2.3.2 Bestuur-deur-rond-te-beweeg .................................................................... 56

4.2.3.3 Doelwitbestuur ........................................................................................... 56

4.2.3.4 Bestuur-deur-die-verbeteriflg-Van-dOelWitte ............................................... 56

4.3 Inligtingsbestuur ........................................................................................ 57

4.4 Finansiële bestuur ..................................................................................... 58

4.5 Bestuursrekeningkunde .............................................................................. 61

4.6 Logistieke bestuur ...................................................................................... 62

4.7 Menslike hulpbronbestuur .......................................................................... 63

4.8 Arbeidsverhoudinge ................................................................................... 63

4.9 Bemarkingsbestuur ................................................................................... 66

4.9.1 Die konteks van bemarkingsbestuur .......................................................... 66

4.9.2 Verbruikersbehoeftes en verhoudingsbemarking ...................................... 67

4.9.3 Segmentering van die mark ....................................................................... 68

4.9.4 Die bemarkingsmengsel ............................................................................ 70

4.10 Die daaglikse bedryf van 'n gastehuis ....................................................... 73

4.10.1 Ligging ....................................................................................................... 73

4 .10.2 Geboue ...................................................................................................... 74

4 .10.3 Strukture ..................................................................................................... 74

4.10.4 Atmosfeer en binneversiering .................................................................... 74

410.5 Restourasie ................................................................................................ 75

viii.

4.10.6 Spyseniering 76

4.10.7 Diens en die hantering van gaste ............................................................... 78

4.10.8 Fasiliteite en aktiwiteite .............................................................................. 79

4.10.9 Akkreditasie, mininimumstandaarde en wetlike vereistes ........................... 79

4.10.10 Wetlike voorskrifte ....................................................................................... 80

4.10.11 Algemenewenke ........................................................................................ 81

4.11 Samevattitig ................................................................................................ 82

HOOFSTUK 5

BEVINDINGE VAN DIE EMPIRIESE ONDERSOEK

5.1 Inleiding ..................................................................................................... 83

5.2 Doelstelling van die empiriese ondersoek .................................................. 83

5.3 Beskrywing van respondente ..................................................................... 83

5.4 Metodiek van die studie .............................................................................. 84

5.5 Bevindinge van die empiriese ondersoek ................................................... 85

5.5.1 Die vestigingsfaktore .................................................................................. 85

5.5.1.1 Struikelblokke ............................................................................................. 85

5.5.1.2 Doelmark .................................................................................................... 86

5.5.1.3 Demografiese profiel van die eienaar ......................................................... 88

5.5.2 Die bedryf van die gastehuis ...................................................................... 89

5.5.2.1 Die daaglikse bedryf ................................................................................... 89

5.5.2.2 Geboue, fasiliteite en besettingsyfers ......................................................... 90

5.5.2.3 Spyseniering ............................................................................................... 90

5.5.2.4 Gradering .................................................................................................... 91

5.5.2.5 Tendense .................................................................................................... 92

5.5.2.6 Interaksie met die res van die toeristesisteem ............................................ 92

5.5.3 Die bestuur van die gastehuis ..................................................................... 93

5.5.3.1 Algemene bestuur ....................................................................................... 93

5.5.3.2 Funksionele bestuur .................................................................................... 93

5.5.3.2.1 Menslike hulpbronbestuur ........................................................................... 93

ix.

5.5.3.2.2 Finansiële bestuur 94

5.5.3.2.3 Inhigtingsbestuur .......................................................................................... 94

5.5.3.2.4 Bemarkingsbestuur ..................................................................................... 94

5.5.3.3 Persoonhike betrokkenheid van die eienaar of entrepreneur ....................... 94

HOOFSTUK 6

GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS VAN DIE STU DIE

6.1 Inleiding ...................................................................................................... 96

6.2 Samevatting van die titeratuurstudie .......................................................... 96

6.2.1 Die toerismesisteem ................................................................................... 96

6.2.2 Entrepreneurskap ....................................................................................... 98

6.2.3 Bestuursoorwegings rakende gastehuise ................................................... 99

6.3 Gevolgtrekkings .......................................................................................... 100

6.4 Aanbevehings .............................................................................................. 105

6.5 Geleenthede vir verdere studie ................................................................... 108

BIBLIOGRAFIE............................................................................................................109

AANHANGSELA.........................................................................................................114

LYS VAN TABELLE

3.1 Karaktereienskappe van entrepreneurs ......................................................40

5.1 Ontleding van respondente ........................................................................84

5.2 Fasihiteite en aktiwiteite aangebied deur gastehuise ..................................87

LYS VAN FIGURE

2.1 Die toerismebedryf ......................................................................................20

3.1 Entrepreneuriese gedrag ............................................................................41

3.2 Couger se vier P-model ..............................................................................43

4.1 Die strategiese bestuursproses ..................................................................52

x.

Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebed

HOOFSTUK I

INLEIDING, DOEL EN METODIEK VAN STUDIE

1.1 INLEIDING

Die huidige Suid-Afrikaanse turbulente omgewing konfronteer entrepreneurs met

snel veranderende omgewing scenarios. Ondernemings, as mikro-

verteenwoordigers van die groter sosiale omgewing, reageer op die kompleksiteit

in die eksterne omgewing deur interne aanpassing. Beplande verandering,

eerder as ad-hoc aanpassings op omgewingsveranderinge verbeter 'n

onderneming se kanse op oorlewing in 'n dinamiese markomgewing.

Toerisme is 'n dinamiese bedryf wat deurentyd verander om in nuwe en

veranderende behoeftes te voorsien. Volgens die Witskrif op Toerisme (1996:3),

word die toerismebedryf tans wêreldwyd gekenmerk deur 'n toename in groei. Die

Wèreld Toerisme Organisasie (Campbell, 1993:4) voorspel volgehoue groei vir

die toerismebedryf. Die ontwikkeling van die toerismebedryf kan, met inagneming

van die gepaardgaande omgewingsimpak, deel word van 'n suksesvolle diens-

gedomineerde groei strategie (Kammas & Esfahani, 1992:489). Die bedryf in

Suider-Afrika beskik oor die potensiaal om 'n grootskaalse bydraer te word tot

ekonomiese groei in die streek. Toerisme ontwikkeling vereis egter 'n holistiese

perspektief wat makro-en mikro-omgewingsveranderlikes in aanmerking neem.

Ondernemings is oop sisteme wat in interaksie is met hul omgewing.

Ondernemings reageer op veranderinge in die omgewing vanwaar dit insette

opneem en in uitsette transformeer (Carrol & Tosi, 1977:158).

Ondernemings is uitgelewer aan 'n makro omgewing wat bestaan ult

internasionale-, ekonomiese-, sosiale- en tegnologiese- veranderlikes, asook aan

'n mikro- of taakomgewing bestaande uit verskaffers, verbruikers, reguleerders en

belangegroepe (Bateman & Zeithaml, 1993:61; Hellriegel & Slocum, 1988:86;

Wheelen & Hunger, 1989:85).

1

Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf

Die toerismebedryf of -subsisteem, word deur verskeie omgewingsveranderlikes

beInvloed. Die globale afname in toerisme na die Golf-oorlog illustreer die

sensitiwiteit van internasionale toerisme in reaksie op die internasionale

omgewing (SATOER, 1991:7). Sedert Nelson Mandela se vrylating uit

gevangenisskap in 1990, het 24 buitelandse Iugrederye direkte vlugte na Suid

Afrika begin (Economist, Maart 1994:79). SATOER (1991:7) postuleer dat Suid-

Afrika se konstitusionele hervorming sedert Februarie 1992, I n nuwe visie van

internasionale, intra- en interstreek politièse- en ekonomiese verhoudings geskep

het, wat stelselmatig handel- en toerisme vooruitsigte vir die subkontinent

verhelder.

Ten spyte van internasionale onstabiliteit, Vigs en die toenemende populasie-

impak op die omgewing, voig plaaslike toerisme die tendens van globale toerisme

markte. Die tendens word verder versterk deur geleenthede wat deur vernu-

wende tegnologie en verstedeliking geskep word. Toerismepotensiaal is egter,

soos beweer deur die Witskrif op Toerisme (1996:1) afhanklik van 'n land se

natuurlike hulpbronne, klimaat, landsgrootte, toerisme-infrastruktuur en algemene

ekonomiese toestande.

Toerisme as 'n hoofbron van buitelandse valuta het in 1995 ongeveer vier persent

tot die bruto Binnelandse Produk (BBP) bygedra (Witskrif op Toerisme, 1996:2).

In 1991 het toerisme volgens SATOER (1994:94) R2,74 biljoen in buitelandse

valuta verdien. Na raming is R3,5 biljoen binnelands aan toerisme bestee

(vergelyk Economist, Maart 1994:79).

Die potensiele impak van toerisme op Suid-Afrika kan resulteer in koste

effektiewe werksverskaffing, entrepreneursgeleenthede, stabilisering in geldvloei

en 'n toename in belastingontvangstes. Toerisme-ontwikkeling hou verskeie

sosiale en kulturele voordele vii gemeenskappe in, onder andere die verhoging in

kwaliteit van lewe, opheffing van gemeenskappe en die verhoging van sosiale

waardes van individue en gemeenskappe (Doggett, 1993:8).


Toerisme-ontwikkeling in Suider-Afrika is 'n bedryf wat potensiele groei inhou,

mits die geleenthede voortspruitend daaruit gebalanseerd en sistemies bestuur

word. Die verwagte toename in buitelandse toeriste en die toenemende

bewustheid van toerisme resulteer in sakegeleenthede vir entrepreneurs in die

formele sektor.

Toerisme-ontwikkeling in Suid-Afrika word bevoordeel deur 'n verskeidenheid

faktore eie aan die Suid-Afrikaanse konteks:

Suid-Afrika beskik oor onbederfde, skilderagtige Iandskap- tonele, asook 'n

indrukwekkende natuurlewe erfenis;

• die land se ryk erfenis van kulturele diversiteit;

• die puik klimaat wat Suid-Afrika 'n heeljaar-toeristebestemming maak;

• die aantal en diverse aard van plantspesies;

• goed ontwikkelde infrastruktuur van paaie, brüe, akkommodasie en

ontspanningsfasiliteite;

• binnelandse damme met 'n totale periferie van twee keer die land se kuslyn;

• die geleenthede vir noue samewerking met buurlande (Witskrif op Toerisme,

1992:2).

Gegewe die unieke voordele, is die Suid-Afrikaanse aandeel in die internasionale

toerismemark slegs 0,2 persent met 'n laer groei-tempo as die van internasionale

toerisme (Witskrif op Toerisme, 1992:1). Suid-Afrika was verder 39ste op die

ranglys van toerisrrebestemmings (Economist, Maart 1994:79) ná ander

bestemminge soos Suid Korea en Bulgarye. Die onstabiele politieke omgewing

gepaardgaande met die bedreiging van persoonlike vryheid, is die mees

waarskynlikste bydraende faktore tot hierdie swak beoordeling.

Die regering is verbind tot die beginsels van verantwoordelike toerisme. 'n

Globale mededingende toerismebedryf sal 'n dryfkrag wees in die heropbou- en

ontwikkelingsaksies van die regering (Witskrif op Toerisme, 1996:23).

Strategiese besluite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf

In hut 1995 verslag het die Wêreld Toerisme Organisasie Suid-Afrika as een van

die mees belowendste toerisme bestemminge van die Afrika kontinent beskryf.

Oorsese besoekers na Suid-Afrika sal na verwagting verdubbel teen die jaar 2000

(Witskrif op Toerisme, 1996:3). Die volgehoue groei in die toerismebedryf kan lei

tot 'n bykomende vraag na onder meer akkommodasiefasiliteite.

1.2 BEHOEFTE AAN AKKOMMODASIEFASILITEITE

Indien Suid-Afrika die gasheer van die 2004 Olimpiese Spele is, sat die Kaapse

Skiereiland substansieel ontwikkel moet word (Seymore, 1994:10). Dit sluit die

ontwikkeling van akkommodasie fasiliteite vii ongeveer 200 000 besoekers in.

Potensiële akkommodasie gelys deur Seymore (1994:16) bestaan uit hotelle,

woonstelle, karavaanparke, losieshuise, gastehuise, vakansiehuise, olimpiese

dorpe en Iuukse skepe.

Buiten die potensiele tekort aan akkommodasie in Suid-Afrika tydens die

moontlike aanbied van die 2004 Olimpiese Spele in Kaapstad, is daar 00k 'n

algemene gebrek aan akkommodasie en die afwesigheid van effektiewe diens

(Economist, Maart 1992:79). Die stelling stem ooreen met die Witskrif op

Toerisme (1992:3) se identifisering van dieselfde tekort. 'n Publikasie aangaande

toerisme ontwikkeling in Suider-Afrika (SATOER, 1991:21) merk 00k "dat daar 'n

merkbare groei in die behoefte vii informele akkommodasie is".

Volgens 'n ondersoek onder buitelandse toeriste (SATOER, 1995:17) word

akkommodasie in Suid-Afrika as 'goed' bestempel. Naas hotelle is gastehuise die

gewildste tipe akkommodasie onder buitelandse toeriste. Gastehuise word deur

Seymore (1994:16) as die grootste bron van potensiële akkommodasie bestempel

vii die 2004 Olimpiese Spele (met Kaapstad as moontlike gasheer).

Die behoefte aan akkommodasiefasiliteite en effektiewe diens bied verskeie

moontlikhede vii entrepreneurs in die toerismebedryf.

4


1.3 BEHOEFTE AAN ENTREPRENEURSONDERSTEUNING

Entrepreneurs is, soos gestel deur Lammers (1993:77), bekend vir hul visie en hul

vermoë om geleenthede te identifiseer. Die eienskappe, gekombineer met die

toename in tuisgebaseerde ondernemings (Riss, 1993:60), bevestig

entrepreneurs se rol as die sleuteldryfkragte in die toerismebedryf.

Entrepreneursaktiwiteite word egter beperk deur:

• beperkende wetgewing, veral die Drankwet,

• die afwesigheid van toegang tot en beskikbaarheid van finansiering vir

entrepreneurs,

• die gebrek aan ondersteuningsfunksies aan aspirant entrepreneurs rakende

advies en opleiding, en

'n skaarsheid aan betroubare inhigting oor toerisme tendense en statistiek

(SATOER, 1991:22).

Entrepreneursaktiwiteite en private sektor betrokkenheid in toerisme moet dus

gestimuleer word en ondersteuning moet aan voornemende entrepreneurs

verskaf word om benutting van markgeleenthede te fasiliteer. Relevante bedryf-

gebaseerde inhigting moet op 'n deurlopende basis aan entrepreneurs verskaf

word.

Bogenoemde aksies moet plaasvind in 'n gunstige besigheidsklimaat wat die

ontwikkeling van entrepreneurskap fasiliteer. Ondersteuning kan aan

voornemende entrepreneurs gebied word deur:

• fasilitering van toegang tot finansiële bronne,

• die identifisering van nuwe geleenthede,

• die vestiging van toepaslike opleidingsprogramme, en

• die fasilitering van toegang tot effektiewe advies en ander ondersteuning

(SATOER, 1991:25).

5


Die grootste behoefte geldentifiseer, is die gebrek aan inhigting ondervind deur

bestaande en voornemende ontwikkelaars "oor hoe om tot die bedryf toe te tree"

(SATOER, 1994:1).

1.4 PROBLEEMSTELLING

Die toenemende strategiese belangrikhd van die toerismebedryf vir Suid-Afrika,

tesame met die ervaarde gebrek aan akkommodasie in die informele sektor, en

die behoefte van entrepreneurs aan inligting oor hoe om tot die bedryf toe te tree,

verteenwoordig die probleemstelling van hierdie studie.

1.5 DOEL VAN DIE STU DIE

Daar word met die studie dus gepoog am riglyne vir voornemende entrepreneurs

te ontwikkel oor strategiese besluite wat in aanmerking geneem moet word by die

vestiging, bedryf en bestuur van gastehuise.

Die doelwitte van die studie kan, aan die hand van die probleemstelling, as voig

geformu leer word:

. die identifisering van ekonomiese, bestuurs- en verb ruikerstendense in die

toerismebedryf (plaaslik en internasionaal).

• die identifisering van die doelmark vir die besetting van informele

akkommodasie, spesifiek gastehuise, op grond van geografiese-,

demografiese-, psigografiese- en gedragsveranderlikes.

• die identifisering van die tipe akkommodasie in aanvraag binne die informele

akkommodasiesektor.

• die identifisering van die entrepreneur se karaktereienskappe.

1.6 METODIEK VAN DIE STUDIE

Die studie berus eerstens op 'n literatuurstudie (vanuit 'n sisteemperspektief) en

tweedens 'n empiriese ondersoek.

6


1.6.1 Literatuurstudie

Die konsep 'sisteme' is nie 'n nuwe konsep nie. Aristoteles het voorgestel dat die

geheel groter is as die sam van die dele (Huse, 1980). Buckley & Caple (1991 :2)

omskryf 'n sisteem as 'n geheel waarvan die dele as 'n sisteem funksioneer deur

middel van die interathanklikheid van die dele.

Die Iiteratuurstudie is vanuit 'n sisteemperspektief benader . Die interaksie

tussen die bedryf (subsisteem) en makro omgewing (sisteem) moet in ag geneem

word. Gevoiglik kan die volgende basis vir die uitvoering van die studie

geldentifiseer word:

1. Die bestudering van die toerismebedryf wat insluit die beskrywing van die

huidige mark (plaaslik en internasionaal) en die identifisering van

ekonomiese, bestuur- en verbruikerstendense in die bedryf.

2. Die identifisering van die doelmark - die tipe gas en die tipe gastehuis.

3. Die identifisering van entrepreneurseienskappe in die toerisme bedryf - die

ontwikkeling van 'n persoonlikheidsprofiel van die entrepreneur, met die

beklemtoning van vaardighede, kennis, belangstellings, persoonlikheid,

ensomeer.

4. Die studie van verbandhoudende aspekte soos bemarking, risikobestuur,

menslike hulpbronbestuur, ensomeer, wat in die daaglikse bedryf van die

onderneming na yore kom.

Die Iiteratuurstudie berus op sekondère navorsing en het ten doel am

ekonomiese-, bestuurs- en verbruikerstendense in die toerismebedryf te

identifiseer. Bestaande publikasies en navorsing deur die Suid-Afrikaanse

Toerismeraad (SATOER), relevante en resente staatspublikasies, verhandelings,

bedryfsverslae, boeke en artikels oar die toerismebedryf is as bronne

geraad pleeg.


1.6.2 Empiriese studie

Die empiriese komponent van die studie is kwalitatief van aard. Die menings,

persepsies en bestuursoorwegings van die entrepreneur is bepaal ten einde

riglyne te ontwikkel vii toekomstige entrepreneurs aangaande die strategiese

besluite wat by die vestiging, bedryf en bestuur van gastehuise in aanmerking

geneem moet word.

Kwaliteit is die essensie, karakter of aard van 'n onder- of voorwerp; kwantiteit is

die hoeveelheid daarvan. Kwaliteit verwys na die betekenis, die definisie, model

of metafoor wat die karakter daarvan uitbeeld. Kwalitatiewe studies definieer

byvoorbeeld die aard van visvang uit, of die karakter van 'n stad, die bui van 'n

persoon of die tradisie van 'n groep (Cooper & Emory, 1995:118).

Verskeie kwalitatiewe benaderings kan gevoig word, byvoorbeeld:

• In-diepte onderhoude - meestal ongestruktureerd.

• Deelnemer waarneming.

• Films, foto's en videofilms.

• Sielkundige toetsing.

• Gevallestudies.

• Straat etnografie - die beskrywing van kulturele groepe en strukture op

straatvlak.

Analisering van dokumente (Cooper & Emory, 1995:119).

Vir hierdie studie is 'n geriefsteekproef van ongeveer tien gevestigde gastehuis-

entrepreneurs in die toerismebedryf gekies.

1.7 AANKONDIGING VAN DIE STUDIE

Die studie bestaan uit die volgende hoofstukke:

8


In hoofstuk 2 word die toerismebedryf, die toerismesisteem en spesifiek die

akkommodasiesektor bespreek. Beide plaaslike en internasionale tendense in die

toerismebedryf word geIdentifiseer en ontleed. Die verskillende komponente van

die toerismesisteem word vervolgens bespreek, gevoig deur 'n bespreking van die

akkommodasiesektor.

Hoofstuk 3 bevat die omskrywing van 'n entrepreneur deur eerstens te fokus op

bestaande teorieë oor die entrepreneur, waarna karaktereienskappe inherent aan

die entrepreneur gelys word. Die rol van kreatiwiteit in entrepreneurskap word

ondersoek, asook struikelblokke waarmee die entrepreur moet rekening hou.

Laastens word entrepreneursondersteuning in die toerismebedryf bespreek.

In hoofstuk 4 word bestuursoorwegings rakende gastehuise bespreek.

Funksionele bestuursaspekte word geIdentifiseer en bespreek - met die oog op

die toerus van die voornemende entrepreneur in die toerismebedryf en spesifiek

die gastehuis as akkommodasieproduk. Die daaglikse bedryf van die gastehuis

asook die meegaande bestuursimplikasies voig daarna.

Hoofstuk 5 bevat die resultate van die empiriese ondersoek. Die gevolgtrekking

en aanbevelings word in hoofstuk 6 bespreek.

9

iese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf

HOOFSTUK 2 DIE TOERISMEBEDRYF

2.1 INLEIDING

Die Suid-Afrikaanse toerismebedryf kan slegs sinvol ontleed word binne die groter

same lewingstruktuur. Ekonomiese-, sosiale-, en politiese subsisteme is

intèrafhanklik en Interaktief met die toerismesisteem. Die toerismesisteem reflek-

teer tendense in die eksterne orngewing, plaaslik en internasionaal (SATOER,

1991:1).

Ten einde die toerismebedryf as sisteem te ontleed vereis 'n deeglike kennis van

die konsepte toerisme en die toerismebedryf. Die veranderde tendense in die

toerismebedryf op internasionale en plaaslike vlak, is die eerste onderwerp van

bespreking. Tweedens voig 'n ontleding van die toerismesisteem asook 'n

bespreking van die onderlinge komponente of subsisteme daarvan. Die

akkommodasiesektor, as subsisteem van die toerismesisteem, is die derde

fokuspunt van die hoofstuk.

2.2 OMSKRYWING VAN TOERISME EN DIE TOERISMEBEDRYF

Toerisme word soos voig deur die Wéreld Toerisme Organisasie (WTO) ge-

definieer: "Tourism comprises the activites of persons travelling to and staying in

places outside their usual environment for not more than one consecutive year for

leisure, business and other purposes." (Middleton, 1994:8.) Cooper, Fletcher,

Gilbert & Wanhill (1993:4), voeg hierby "... and the facilities created to cater for

the needs of tourists".

Bennett (1995:6) verwys ook na bogenoemde twee definisies, en identifiseer die

volgende elemente van toerisme:

. Aktiwiteite rakende die daaglikse lewensaspekte buite die normale roetine van

werks- en sosiale verpligtinge.

10


• Reis en vervoer na en van die bestemming.

• Aktiwiteite betrokke tydens die oorbly by die bestemming.

. Fasiliteite verskaf vir die voorsiening in die behoeftes van toeriste.

Toerisme is dus 'n samestelling van aktiwiteite, dienste en bedrywe wat 'n

reiservaring bied, en sluit in vervoer, akkommodasie, eet- en drinkondernemings,

winkels, vermaak, en ander gasvryheidsdienste beskikbaar vir persone wat weg

vanaf hul tuistes reis (Mclntosch & Goeldner: 1990:4).

Verskeie ondernemings verskaf dienste en fasiliteite om in die behoeftes van

toeriste te voorsien. Dit sluit in toerleiers, reisagentskappe, lugrederye, hotelle en

ander akkommodasie-dienste, toeriste aantreklikhede en ander gespesialiseerde

toerismedienste (Bennett, 1995:7).

Die genoemde ondernemings wat hoofsaaklik in die behoeftes van toeriste

voorsien, is verteenwoordigend van verskeie bedryfsektore (vervoer,

akkommodasie, vermaak, ensomeer).

Die ondernemings kan gesamentlik as die toerismebedryf gedefinieer word. Die

klassifisering van toerisme as 'n bedryf is 'n onderwerp waaroor voortdurend

gedebatteer word. Mill & Morrison (1992:7) definieer toerisme as 'n aktiwiteit, en

nie 'n bedryf nie; so oak Kaiser & Herber (aangehaal deur Murphy, 1985:9).

Murphy (1985:10) definieer die toerismebedryf as "... many types of business and

many levels of industrialization ... (with) a common purpose ... and that is to help a

visitor enjoy his trip".

Vir die doeleindes van hierdie studie word die term toerismebedryf erken en

gebruik as beskrywend van die somtotaal van ondernemings wat fasiliteite en

dienste verskaf am in behoeftes van toeriste te voorsien.


2.3 INTERNASIONALE TENDENSE IN DIE TOERISMEBEDRYF

Die toerismebedryf word voortdurend beInvloed deur omgewingsturbulensie soos

byvoorbeeld tegnologiese en institusionele vooruitgang in onder meer vervoer,

kommunikasie, lewenstandaarde en ontspanning. Kortom, die toerismebedryf

verander hoofsaaklik in ooreenstemming met eksterne invloede in die

toerismesisteem. Die identifisering van huidige toerisme tendense is van

kardinale belang. Net so moet toekomstige tendense en veranderende voorkeure

van toeriste voorspel word om sodoende die gepaste dienste aan toeriste te

verskaf.

Die volgende breë tendense word in die internasionale toerismebedryf aangetref:

• Daar is 'n toename in korter, meer gereelde reise.

• Daar is 'n groter omgewingsbewustheid en 'n toename in die vraag na natuur-

gebaseerde reise.

• Akkommodasie in stede word relatief goedkoper en die in oorde en ander

natuurgebaseerde bestemmings word duurder.

• Besigheidsgebaseerde reis groei teen dubbel die koers van

ontspanningsreise.

• Lugverkeer of -reis ervaar toenemende kompetisie van alternatiewe vervoer-

metodes (SATOER, 1991; 7).

'n Raamwerk vir die toekoms van toerisme word daargestel deur Cooper et al

(1993:265) met die identifisering van twee bepalende faktore as vertrekpunt:

• Eksogene veranderlikes: wat insluit demografiese- en sosiate tendense;

ekonomiese en finansiële aspekte; politiese-, wetlike- en reguleringtendense;

tegnologie; vervoer; handel en veiligheid.

• Markkragte van aanvraag; wat toerisme-gebaseerde tendense rakende

aanvraag, aanbod en distribusie van toerismeproprodukte en -dienste behels.

Vervolgens word die die toekomstige tendense in internasionale tendense

volgens Cooper et at (1993:265) se indeling bespreek. 12

iese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebed

2.3.1 Eksogene veranderlikes

2.3.1.1 Demografiese en sosiale tendense

Toekomstige demagrafiese en sosiale tendense sal kritiek wees in die vorming

van toerisme-aanvraag tot die jaar 2000 en daarna (Cooper et al, 1993:265).

Die wéreld se geIndustrialiseerde samelewings sal aanhou groei (in populasie)

teen 'n gematigde tempo en so die totale toeriste mark vergroot (Mclntosch &

Goeldner,1990:449). Die globale verskuiwing van vervaardiging na distribusie en

dienste sal voortduur, aldus Mclntosch & Goeldner (1990:449). Vroeër aftrede en

lang termyn ontspanningsgeleenthede sal toeneem, hoofsaaklik vanweë hoer

vlakke van opleiding en groter beiangstelling in ander kulture. Bogenoemde

skrywers voorsien 'n grater aanvraag vir aile vorme van vryetydsreis.

Toenemende belangsteliing in die media as 'n sosiale tendens, word deur Cooper

et al (1993:266) geIdentifiseer tesame met 'n toename in vryetyd. Vryetyd kan

gedefinieer word as" ... a time available to the individual after work commitments

(Laws : 1991:18). Vryetyd is 'n belangrike beInvloedende veranderlike in die

ontwikkeling van moderne toerisme en word veroorsaak deur korter werksure,

langer vakansieverlaf en grater besteebare inkame.

Ander demagrafiese tendense wat bepalend kan wees, is die veroudering van die

werksmag en 'n gevoiglike meer voiwasse toeriste mark; 'n toename in Swartes,

Asiers en ander marksegmente wat in die verlede nie aktief gereis het nie;

studente-reis-geleenthede gekombineer met die versnelde aanleer van ander tale

(McIntosh & Goeldner, 1990:46). Holloway (1989:183) voorsien 'n grater rol van

die besigheidsvrou en 'n gevoiglike toename in reis van die besigheidsvrou.

Besigheidsvroue se behoeftes word egter nie in ag geneem nie: "... a female

business traveller is assumed to be a 'person' defined as a 'male' which can lead

to embarassing situations" (Medlik, 1991:247).

Lundburg (1985:18) identifiseer verdere demografiese tendense naamlik kleiner

gesinne en veranderende rolle binne die gesin; 'n toename in egskeidings en die

13


toenemende sosialering via reis; Weiner lewensruimtes; en die groter waarde

geplaas op ervarings eerder as materiële besittings.

2.3.1.2 Politieke ontwikkelinge

Die verspreiding van demokrasie en die liberalisasie van handel lei tot die wegval

van tradisionele (en simboliese) versperringe in die toerismebedryf (Cooper et al,

1993:267).

Toerisme floreer in 'n klimaat van vrede en voorspoed, soos die volgende stelling

inderdaad impliseer: "Political unrest, wars, depressions, recessions and civil

strife discourage tourism" (Mclntosch & Goeldner, 1990:466). Wèreldwye

eensgesindheid en 'n toename in wêreldvrede kan moontlik lei tot 'n toename in

die wèreldwye groei van toerisme, veral in ontwikkelende lande.

2.3.1.3 Vervoer ontwikkelinge

Innovasies in vervoertegnologie en toerismeontwikkeling, is nou verbind (Cooper

et al, 1993:267). Vervoer maak die bereiking van die bestemming moontlik en

sorg oak vir mobiliteit by die bestemming. Sander vervoer is toerisme nie

moontlik nie. Deurbrake in vervoertegnologie lei tot die verkorting in reistyd

(gevolglik kan meer tyd by die bestemming spandeer word) asook die bereiking

van voorheen ontoeganklike bestemmings. So word nuwe aantreklikhede en

toevlugsoorde ontdek.

Daar word voorspel dat reis vereenvoudig sal word, gekenmerk deur 'n algehele

wegbeweging van lug-na oppervlakvervoer (Cooper et al, 1993:267). Lugvervoer

sal toeneem in spoed (Mclntosch & Goeldner, 1990:458) maar vertragings, so

kenmerkend van die internasionale lughawe sal voortduur (Laws, 1991:27).

Laasgenoemde vertragings sal hoofsaaklik voortduur as gevolg van

onderinvestering; sekuriteitsmaatreëls en 'n ondervoorsiening in toerisme

infrastruktuur fasiliteite.

Plesierbote wat drywende hotelle voorstel, sal toeneem in gewildheid, grate,

omvang en spoed (Holloway, 1989:182). Treinspoorontwikkelinge behoort

volgens Holloway te fokus op spoed en 'n afname in geraas. Superspoed en


super-geluid- loosheid sal treinspoorvervoer verhef tot 'n hoogs kompeterende

modus, veral ten opsigte van binnelandse roetes tot en met 625 kilometers.

Toenemende mobiliteit, wat toegeskryf kan word aan hoer spoed en verlaagde

reisonkostes kan volgens Murphy (1985), bydrae tot groei in die toerismebedryf.

2.3.1.4 Ander tendense en invloede

Verskeie ander bepalende faktore of tendense kan die toekorns van toerisme

beInvloed. Veranderende waardesisteme, ekologiese faktore en tegnologiese

innovasies rakende die media is bepalende faktore.

Die omgewing word algemeen as gratis hulpbron aangewend in toerisme; dikwels

uitgebuit en misbruik vir materiële gewin. Die sogenaamde 'kweekhuis effek'; die

styg in seevlakke; die vernietiging van die osoonlaag; die uitwissing van sekere

spesies fauna en flora asook die besoedeling van lug, water en grond is alles

kenmerke tekenend van die impak van toerisme op die omgewing. Ondernemings

toon egter 'n toenemende bewustheid van die impak van toerisme op die

omgewing en verskeie regerings neem stappe cm die negatiewe impak van

toerisme te voorkom (Bennett, 1995:329).

Ondernemings word meer omgewingsvriendelik (Middleton: 1994) en in die

toekoms kan 'n grater toename in omgewingsbewaring verwag word (Heath &

Wall, 1992:37).

Virtuele realiteit kan 'n moontlike alternatief vir toerisme word. Televisie, films en

die holograaf kan gesimuleerde omgewings en aktiwiteite soos bootvaarte en

wintersportsoorte, visueel skep en sodoende reiservaringe kunsmatig vervang

(Holloway, 1989:182; Lundberg, 1985:20).

15


2.3.2 Markkragte van aanvraag

2.3.2.1 Die nuwe toeris

Die nuwe toeris kan gekaraktiseer word as ervare, gesofistikeerd en veeleisend.

Effektiewe segmentering van die mark is gevolglik essensieël. Psigografiese- en

gedragskriteria sat toenernend gebruik word in-die sarnestelling van verbruikers-

profiete (Cooper et al, 1993:269). Bennett (1995:406) voorspel 'n sistematiese

segmentering en opgradering van produkte om in verbruikers se behoeftes te

voldoen. Die toenemende belangrikheid van herhalende verbruikers in die reis-

en toerismebedryf beklemtoon ervarings- en kennisvlakke (Middleton, 1994:364).

Die vind van maniere waarop herhalende verbruikers se behoeftes bevredig kan

word en hul lojaliteit beloon kan word, is 'n uitdaging wat toenemend in die

toekoms aangespreek sal word deur die toerismebedryf.

2.3.2.2 Tegnologie, globalisasie en konsentrasie

Verbeterde tegnologie dwing ondernemings om effektiwiteit en doelmatigheid te

verhoog ten einde kompeterende voordeel te vergroot. GeIntegreerde

inligtingstelsels kan lei tot 'n drastiese verhoging in mededingende voordeel. Die

hoof toepassingsareas van die toekoms, sal wees in die distribusie van

reisprodukte na agentskappe, en na potensiele verbruikers (direk), byvoorbeeld

deur video's van bestemminge in agentskappe (Medlik, 1991:247 en Heath &

Wall, 1992:37).

GeIntegreerde rekenaarstelsets en globale distribusiestelsels inkorporeer

verskeie toerisme produkte soos akkommodasie, huur van motors en vermaak

(Cooper et al, 1993:271). Die genoemde self-help konsep kan uitgebrei word tot

• die keuse van vlugte, samestelling van reispakkette, bespreking en betaling van

pakkette, alles deur die verbruiker beheer (Holloway, 1989:183). Al bogenoemde

innovasies sal 'n rol speel in toekomstige globalisasie en konsentrasie van

toe ii stemarkte.

1


2.3.2.3 Volhoubare toerisme-ontwikkeling

Archer & Cooper (aangehaal deur Cooper et al, 1993:271), definieer volhoubare

toerisme-ontwikkeling as die bevrediging van huidige markbehoeftes sander om

die vermoë van toekomstige generasies am hul behoeftes te bevredig, in gevaar

te stel. Dus, die balansering van huidige en toekomstige behoeftes. Dit vereis 'n

verskuiwing vanaf 'n korttermyn perspektief na 'n langtermyn benadering. Die

toekoms sal gekenmerk word deur die strategiese bestuur van die toerismebedryf.

2.4 PLAASLIKE TENDENSE IN DIE TOERISMEBEDRYF

Die plaaslike toerismebedryf word beInvloed deur veranderinge en tendense in

die internasionale sowel as plaaslike toerismebedryf. Die plaaslike

toerismebedryf word ontleed aan die hand van huidige marktendense, sowel as

moontlike toekomstige tendense.

Die plaaslike toerismebedryf word tans gekenmerk deur die valgende:

Lang vakansies word vervang deur kort wegbreekvakansies met Desember en

Januarie as die mees gewildste maande vir 75 persent van die reisende

publiek.

. Afstande na bestemmings word al hoe minder as 'n hindernis beskou, toeriste

is bereid om verder te reis vir die regte tipe ondervinding.

• Min akkommodasie is beskikbaar in die lae inkomste begrotingskategorie.

• Die Wes-Kaap is die mees gewildste somervakansiebestemming en Natal is

die mees gewildste bestemming tydens die winter.

• Plaaslike taeriste is tans meer koste- en kwaliteitsbewus in die keuse van

bestemminge en akkommodasie (SATOER: 1991:9).

Toerisme speel 'n relatief klein rol in Suid-Afrika se ekonomie, die ryk fauna, flora

en natuurtonele ten spyt. Die toegevoegde waarde van toerisme in Suid-Afrika

was in 1995 ongeveer vier persent van die Bruto Binnelandse Produk (BBP) - wat

laag is in vergelyking met die 13,4 persent van die Europese ekonomie en 31,5

persent van die Karribiese ekonomie. Toerisme is die vierde grootste verdiener

van buitelandse valuta in Suid-Afrika (Witskrif op Toerisme, 1996:2).

17


2.5 DIE TOERISMESISTEEM

Verskeie benaderings tot toerisrne kan gevoig word. Mclntosch & Goeldner

(1990:10), identifiseer onder andere institusionele-, produk-, historiese-, bestuurs-

,ekonomiese- en geografiese benaderings. Talle ander benaderings tot toerisme

word deur ander outeurs gehuldig. Middleton (1994) benader toerisme volgens

vraag, aanbod en die verbindingsfaktore. Dit is in ooreenstemming met lnskeep

(1994) asook Murphy (1985) se vraag-en-aanbod modelle. Holloway (1989)

ontleed die toerismebedryf volgens 'n ketting van distribusie en Mathieson & Wall

(1982) volgens 'n toerisme-impakbenadering. 'n GeIntegreerde interdissiplinëre

benadering word egter benodig vanweë die komplekse, dinamiese aard en

multifasette van toerisme. Die sisteembenadering integreer verskeie

benaderings.

'n Sisteembenadering openbaar verskeie kenmerke en voordele:

• die komponente van die sisteem is interaktief en interafhanklik,

• die geheel is groter as die sam van die dele (sinergisme),

• dit kan op die toerismebedryf as geheel toegepas word, of op aparte

komponente soos lugrederye, hotelle, reisagentskappe (Laws, 1991:7),

• dit bevoordeel multidimensionele denke (Bennett, 1995:37), en

• dit lei tot die identifisering en analise van mededingers, markte, resultate

ensomeer (Mclntosch & Goeldner, 1990:14).

Verskeie teoretici stel sisteembenaderings van die toerismebedryf, oftewel

toerismesisteme, daar. Hieronder sorteer die van Laws (1991:7); Mclntosch &

Goeldner (1990:14) en Mill & Morrison (1992:10), asook die sisteembenaderings

van Gunn en Leiper (aangehaal deur Bennett, 1995:38).

Bennett (1995:42) integreer nie die bestaande toerisme sisteme nie, maar

identifiseer 'n aantal komponente en stel clan al die rolspelers in die

toerismebedryf grafies voor. Die komponente en meegaande kwessies word as

volg gegroepeer:

1


• Bestemmingsgebiede - die gebiede waar toeriste die meeste van van hut tyd

en geld spandeer en waar die grootste konsentrasie fasiliteite, akkommodasie

en toeriste aantreklikhede gevind kan word. Die kompanent is die

belangrikste vanuit 'n ekonomiese perspektief en die grootste impak van

toerisme word hier aangetref.

• Oorspronggebiede - dit is die gebiede vanwaar toeriste reis, of te we[ die

mark, wat bestaan uit toeriste wat oor die behoefte am te reis asook die

vermoë am te reis, beskik.

• Vervoerroetes - dit bepaat die toeganklikheid van die bestemming en bestaan

uit die tipes vervaer, terminate en die roete self.

• Die taerismebedryf - at die arganisasies, ondernemings en fasiliteite wat ten

doel het am die spesifieke behoeftes van die toeris te bevredig.

• Die eksterne omgewing - die tatte eksterne omgewingsfaktore wat die

toerismebedryf en ander kamponente beInvloed (Bennett: 1995).

2.5.1 Rolspelers in die toerismesisteem

Die toerismesisteem bestaan uit 'n aantal rolspelers wat gesamenttik daarop

ingestel is om die behoeftes van toeriste te bevredig. Verskeie benaderings kan

gebruik ward om die roispelers te graepeer.

Bennett (1995:44) se voorstetling kan as verteenwoordigend beskou word. Twee

hoafkategarieë ward geldentifiseer naamlik:

• Verskaffers, die praduseerders van taeriste aantreklikhede, akkommodasie,

vervaer en ander produkte en dienste.

• Tussengangers, dit is arganisasies wat toeristeprodukte vanaf verskaffers na

toeriste versprei.

Die toerismebedryf, bestaande uit verskeie rotspelers in die taerismesisteem,

ward grafies in figuur 2.1 vaargestel.

19


FIGUUR 2.1 DIE TOERISMEBEDRYF

AANTREKLIKHEDE

Natuurlik • Nasionale parke • Provinsiale parke • Privaat wildtuine • Riviere/damme • Strande • Berg areas

Kunsmatig • Sun City • Victoria & Alfred Waterfront

Sosio-kultureel • Gold Reef City • Oop mynmuseum

AKKOMMODASIE

Gediens • Hotelle • Wildreservate • Gastehuise

Self sorq • Woonstelle • Kamers • Karavaanparkke • Vakansieoorde • Wildreservate

TOEROPERATEURS EN MAAKELAARS

I REISAGENTE

DIE TERIS

VERVOER

• Lug • See • Spoor • Pad:

Bus, Motor

ONDERSTEUNINGS-

DIENSTE

Private sektor • Koeriers/gidse • Spysenieringdienste • Finansiële dienste • Versekeringsdienste • Reisshandel pers • Private opvoeding en

opleiding

Openbare sekotor • Nasionale toeriste

organ isasie • Area/streek toeriste

organ isasie • Lughawens/hawens • Plaaslike inligtingsentra • Openbare opvoeding en

opleiding • Private opvoeding en

opleidinginstitute

Bron: Aangepas uit Bennett, J.A. 1995. Managing tourism services. Pretoria: J.L. van Schaik.

Die funksies en kenmerke van elke komponent of rolspeler in die toerismesisteem

word vervolgens geIdentifiseer en bespreek.

2.5.1.1 Aantreklikhede

Toeriste aantreklikhede is enige iets wat toeriste aantrek (Lundberg, 1985:33).

Aantreklikhede het verskeie kenmerke en kan in due hoofgroepe gegroepeer

word, naamlik natuurlik, kunsmatig of mensgemaak en sosio-kultureel (Bennett,

1995:45).


'n Aantreklikheid kan 'n primére bestemming of sekondére bestemming wees (Mill

& Morrison, 1992:265). Primère bestemminge is waar die aantreklikhede van so

'n aard is dat dit die primêre motivering vii toeriste is om die bestemming te

besoek vir 'n vakansie. Sekondére bestemminge is gewoonlik aantreklikhede wat

toeriste 10k onderweg na hul primère bestemming; dus 'n korter besoek of 'n

vertoef.

Toeriste aantreklikhede kan deur die Staat of privaatsektor besit en beheer word.

Bennett (1995:45) beweer dat aantreklikhede wat deur die Staat besit word,

gewoonhik natuurlike of historiese aantrekhikhede is soos byvoorbeeld

natuurreservate, monumente en nasionale parke. Private aantrekhikhede se

hoofdoelwit is dikwels wins, byvoorbeeld privaatwildtuine. Mill & Morrison

(1992:267) identifiseer ook organisasies met 'n geen-wins oogmerk wat

aantrekhikhede besit en beheer of slegs bestuur soos byvoorbeeld die Nasionale

Monumentraad.

Permanensie verwys na die kontinuIteit van die aantreklikheid. Daar kan

onderskei word tussen aantreklikhede van 'n permanente, fisiese aard en

gebeurtenis aantrekhikhede wat tydehik van aard en beweegbaar is. Permanente

aantrekhikhede se sukses word bepaal deur toegankhikheid, afstand vanaf

vername dienssentra en die verhouding tot hulpbronne. Gebeurtenis

aantrekhikhede bet die voordeel van laer ontwikkehingskostes as permanente

aantrekhikhede asook die voordeel van hoer toeganglikheid tot die mark (Bennett,

1995:47).

Aantreklikhede beskik oor wisselende kapasiteit. Die fisiese kapasiteit dui op

die slytasie van die natuurhike hulpbronne; die sosiale kapasiteit verwys na die

konsentrasie van mense versus die behoefte om van almal en alles te ontsnap en

die bestuurskapasiteit is bestuursbeperkinge (Bennett, 1995:47). Kapasiteit-

vlakke word beInvloed deur die eienskappe van toeriste en die drakrag van die

bestemming (Mathieson & Wall, 1982:21).

Die trekkrag of opvangarea van aantreklikhede word bepaal deur die afstand wat

toeriste bereid is om af te lé ten einde aantreklikhede te besoek. Mill & Morrison

21


(1992:268) postuleer dat klimaat, kultuur, geskiedenis, etnisiteit en toeganklikheid

bepalend is in die aantrekkingskrag van aantreklikhede.

2.5.1.2 Akkommodasie

Akkommodasie is 'n belangrike komponent van toerisme, met in agname dat die

akkommodasie 'n tuiste weg van die huis insluit (Cooper et al, 1993:161). Die

kardinale sektor van die toerismesisteem sal volledig in die Iaaste gedeelte van

hierdie hoofstuk bespreek word; gevoiglik word daar met die kiassifisering,

gradering en karakterisering van akkommodasie in hierdie afdeling vostaan.

2.5.1.2.1 Die kiassifisering van akkommodasie

Akkommodasie kan verdeel word in gediensde akkommodasie,

selfsorgakkommodasie en 'n kombinasie van gediensde en selfsorg-

akkommodasie (Forster, 1985:119).

Gediensde akkommodasie sluit alle ondernemings in wat personeel op die

perseel in diens neem om dienste soos die voorsiening van maaltye, kamerdiens

en kroegdiens te verrig (Bennett, 1995:52). Dit sluit dus hotelle, gastehuise,

motelle, herberge, bed-en-ontbyt ondernemings, ensomeer, in.

Selfsorgakkommodasie voorsien slaapplek, maar nie ander persoonlike dienste

nie. Karavaanparke, kampeerterreine, chalets, rondawels en gehuurde huise en

woonstelle is almal voorbeelde van selfsorgakkommodasie.

'n Kombinasie van gediensde en selfsorgakkommodasie is byvoorbeeld

vakansiedorpe of sentra, gehuurde luukse bote of luukse villas (Forster,

1985:119).

22


2.5.1.2.2 Die gradering van akkommodasie

Plaaslik word akkommodasie deur die Suid-Afrikaanse Toerismeraad (SATOER)

in drie breë kategoriee gegradeer, naamlik gediensde akkommodasie, selfsorg

eenhede en karavaanparke (Bennett, 1995:53). SATOER het reeds op 4 Junie

1993 'n graderingskema aangekondig wat verdere graderingskriteria vir bed-en-

ontbyt instellings en gastehuise insluit. Die fundamentele doelwit van die skema

is om toepaslike minimumstandaarde te verseker, veral in die gediensde

akkommodasiesektor, in ooreenstemming met die behoeftes en verwagtinge van

die verbruiker (Hotelier and Caterer, Julie 1993:7).

2.5.1.2.3 Karaktereienskappe van akkommodasie

Akkommodasie beskik oor unieke kenmerke, waarvan die volgende eienskappe

die belangrikste is:

• Ligging - die pbsisionering van akkommodasie word bepaal deur die ligging

van die aanvraag (markte). Die sukses van die instelling is afhanklik van die

ligging daarvan.

• Kostestruktuur - hoe vaste koste en lae veranderlike kostes is kenmerkend

van akkommodasie instellings, hoe besettingskoerse is dus belangrik.

• Aanvraag afhanklikheid - variansies in daaglikse, weeklikse en seisoenale

besetting is die norm; en daarom is 'n ontleding van die aanvraag na

akkommodasie van kardinale belang.

• Kontak afhanklikheid - die verbruikers moet bewus gemaak word van die

beskikbaarheid van die akkommodasieproduk. Sodoende word die

toeganklikheid tot die akkommodasie en die ervaring van die produkvoordele

verseker (Cooper et al, 1993:168; Bennett, 1995:56).

Akkommodasie is 'n komponent van die toerismesisteem wat nie gering geskat

moet word nie. Akkommodasie word toenemend nié as net 'n slaap- of woonpiek

tydens die vakansie ervaar nie, soos wat Middleton (1994:276) tereg aandui:

"Accommodation of all types are perceived by customers as experiences."

Strategiese besuite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf

2.5.1.3 Vervoer

Vervoer kan gedefinieer word as "the means to reach the destination and also the

means of movement at the destination" (Burkart & Medlik aangehaal deur Cooper

et al, 1993:175).

Vervoer verskaf die geleentheid om te reis, eerder as am 'n motiveringsrol te

speel in toerisme. Die vier basiese vervoerwyses is via lug, water, spoor en pad.

Die elemente waaruit die vervoersisteem bestaan, word vervolgens onder die

soeklig geplaas, waarna daar op die vervoer'yses gefokus word.

2.5.1.3.1 Die vervoersisteem

Vier basiese komponente van die vervoersisteem word deur Cooper et al

(1993:178) geIdentifiseer, naamlik die weg, die terminale, die vervoereenheid en

die aandrywingskrag.

Die weg is die medium van reis byvoorbeeld paaie, spoorlyne, en waterweë.

Terminate verleen toegang tot die weg van toeriste, byvoorbeeld lughawens en

busterminusse. Die vervoereenheid is die vervoermiddel wat beweging fasiliteer

soos vliegtuie, skepe, treine, en motors. Die aandrywingskrag is die natuurlike

krag wat die energie vir vervoer verskaf 5005 stoomkrag, natuurlike krag in

perdewaens en seilbote.

2.5.1.3.2 Vervoerwyses

Vervoer vind plaas via lug, spoor, pad en water, waarvan lug en pad oor die

meeste alternatiewe beskik.

Lugvervoer sluit in geskeduleerde vlugte, nie-geskeduleerde vlugte en huurvlugte

(Forster, 1985:148). Middleton (1994:260) tref 'n onderskeid tussen lang, medium

en kart vlugte (geskeduleerd of nie-geskeduleerd). Geskeduleerde vlugte moet in

ooreenstemming met gepubliseerde en voorafooreengekome skedules opereer,

ongeag die aantal passasiers, en is aihoewel duurder as huurvtugte, veilig,

gerieflik, betroubaar, gereeld en diensgeoriënteerd. Huurvlugte bled aanpasbare

dienste aan verbruikers aangesien vlugte nie volgens skedules hoef te vlieg nie.

Dit is gewoonlik goedkoper as gevolg van hoe besettings per viug en lae

24

Strategiese beskite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf

bemarkingsonkostes (Forster, 1985:149). Private huurvlugte word hoofsaaklik

deur groot maatskappye gebruik (Bennett, 1995:64).

Padvervoer bestaan tans uit private motors van toeriste, gehuurde motors,

toerbusse en busvervoer asook luukse huurmotors. Private motors van toeriste

vervut 'n betangrike funksie in onder andere karavaanvakansies en vervoer by die

bestemming. Votgens Mclntosch & Goeldner (1990:91) is gehuurde motors verat

gewild onder besigheidspersone. Busse en toerbusse vervoer hoofsaaklik

toeriste (Cooper et at, 1993:177) terwyl taxi's en luukse huurmotors ook 'n

toenemende rot in toerisme speet.

Spoorvervoer is grotendeels geskeduleerd van aard. Toeristegebruik is beperk

tot inter-stedelike dienste, maar spoorvervoer vervul 00k 'fl groot rol in dag

uitstappies (Middleton, 1994:260). Spoorvervoer in groot internasionale sentra

soos Parys, New York en Londen is goed ontwikkeld terwyl Suid- Afrikaanse

spoornetwerke nie so effektief en diensgeorienteerd soos hut oorsese eweknieë is

nie. Onder armer gemeenskappe in Suid-Afrika speel spoorvervoer 'n relatief

belangrike rol - meestal vir pendeldoeleindes.

Watervervoer word verteenwoordig deur ponte watgeskeduleer opereer op kort

seeroetes, en passasierskepe wat drywende hotelle of vakansieoorde

verteenwoordig (Middleton, 1994:260). Cooper et at (1993:178) identifiseer

verder binnetandse watertuie en klein ptesierbote wat meestal

bestemmingprodukte is. In Suid-Afrika is hierdie vorm van vervoer van beperkte

omvang.

2.5.1.4 Tussengangers

Toeroperateurs en reisagente is die belangrikste tussengangers in die

toerismebedryf. Hutle word dikwels beskryf as die groot- en kleinhandelaars van

die toerismebedryf.

25


2.5.1.4.1 Toeroperateurs

Toeroperateurs of toergroothandelaars stel inklusiewe toerpakkette saam en

verkoop dit. Die pakkette sluit verskeie komponente van die toerismesisteem in,

soos aantreklikhede, akkommodasie, vervoer en ander fasiliteite of dienste.

Toeroperateurs kan begeleide toere, gasheer-toere en pakkettoere verskaf (Mill &

Morrison, 1992:472). Voorbereiding vir die toere sluit gewoonhik navorsing;

famihiarisasiereise vir evaluering van potensiaal; en voorbereiding van

toerspesifikasies soos die lengte van die toer, vertrek- en aankomsdatums en

vervoerwyses in (Mill & Morrison, 1992:472). Cooper et al (1993:197) identifiseer

die volgende stappe in die bestuur van inklusiewe toere : navorsing;

kapasiteitsbe-

planning (in terme van verskaffers en toerspesifikasies); finansiële evaluasie;

bemarking; administrasie en bestuur van die toer.

2.5.1.4.2 Reisagente

Reisagente is 'n persone of ondernemings wat die toerismebedryf se individuele

komponente of 'n kombinasie van komponente aan verbruikers verkoop. Die

reisagent is 'n agent-middelman, wat namens kliënte optree, ooreenkomste

aangaan met verskaffers van fasihiteite soos lugrederye, hotelle, toeroperateurs,

en daarvoor 'n kommissie vanaf die verskaffers ontvang (Mclntosch & Goeldner,

1990:95).

Reisagente se take sluit hoofsaaklik die volgende in: advisering van khiënte oor

bestemmings-, akkommodasie- en toeriste fasihiteite; beplanning van reisplanne;

besprekings van toeriste fasihiteite; berekening van vlug- en akkommodasie-

onkoste; verskaffing van reisbrosjures; korrespondensie met reis prinsipale en

toeriste; en die hantering van klagtes van kliënte in samewerking met reis

prinsipahe (Forster, 1985:53).

Beide toeroperateurs en reisagente beklee prominente skakeirolle in die huidige

toerismebedryf. Die skakels tussen die toerismebedryf en die toeris verseker nie

net die bevrediging van beide partye se onderlinge behoeftes nie, maar dra ook in

in groot mate tot die oorlewing van beide partye by.

26


2.5.1.5 Ondersteuningsdienste

Bennett (1995:67) onderskei tussen openbare en private ondersteuningsdienste.

Nasionale toeriste organisasies soos die Suid-Afrikaanse Toerismeraad, streeks-

en plaaslike toeristerade en inligtingsentra sorteer onder openbare onder-

steuningsdienste. Privaat ondersteuningsdienste sluit koeriers en gidse in.

Koeriers hou toesig oor groepe toeriste namens toeroperateurs, terwyl gidse s

meer informatiewe rot vervul.

Die ondersteuningsdienste, hetsy privaat of openbaar van aard, verskaf onder

andere struktuur en spesialisfunksies aan die toerismebedryf.

2.6 DIE AKKOMMODASIESEKTOR VAN DIE TOERISMESISTEEM

Die akkommodasiesektor is een van die sleutel komponente van die

toerismesisteem. Buiten dagbesoeke vanaf tuistes, behels toerisme die vertoef

weg vanaf die huis vir periodes van een of meer nagte en vereis gevolglik

akkommodasie (Middleton, 1994:276). Die essensiële komponent is dan ook die

hooffokus area van die studie; die ktassifisering-, gradering- en

karakteriseringsaspekte van akkommodasie is reeds as onderafdeling van die

"toerismesisteem" bespreek.

Die funksionele rot van akkommodasie in toerisme word vervolgens kortliks

uitgelig waarna die akkommodasieproduk bespreek word. Ten slotte volg 'n

bespreking van tendense en ontwikkelinge in die behoefte na akkommodasie.

2.6.1 Die funksionele rol van akkommodasie in toerisme

Die tipe, skaal en aard van akkommodasie beskikbaar by die bestemming, bepaal

die tipe en skaal van toerisme wat moontlik is by die bestemrning (Forster,

1985:122).

S Bestemming se aantreklikhede is meestal die dominante motivering vir die

meeste toeriste se keuse van 'n toerismebestemming. Voornemende toeriste se

persepsies en verwagtinge rakende die akkommodasie beskikbaar beInvloed

27


egter ook bestemmingkeuses. Middleton (1994:276) beweer voorts dat die beeld

en kwaliteit van akkommodasie soms 'n primère eerder as 'n sekondêre aspek

van bestemmingkeuse kan wees.

2.6.2 Die akkommodasieproduk

Toeriste vereis meer van akkommodasie as blote oornagverblyf. "They are

seeking a total.., experience..." (Forster, 1985: 123). Volgens Middleton

(1994:276) bestaan die akkommodasieproduk uit die volgende elemente:

• Besprekingsdienste - hantering van navrae en besprekings (via telefoon, pos

en gerekenardiseerde besprekingstelsels).

Ontvangs- en vertrekdienste - registrasie van aankomste en vertrek, verifiering

van besprekings en allokering van kamers, asook steundienste soos

bagasiehantering.

• Kamerdienste - skoonmaak van kamers, tydige oorhandiging van kamers aan

toeriste.

• Voedsel en drank - restaurante, kroeë en koffiewinkels (indien verskaf).

• Diverse dienste - winkels, ontspanningsfasiliteite, sekretariële dienste,

droogskoonmaak, ensomeer (indien verskaf).

Produk ervaringe is kompleks en word beInvloed deur fisiese elemente (voedsel

en drank); sensuele voordele (ervaar deur sig, kiank, aanraking, reuk, smaak) en

sielkundige voordele ervaar as geestesgesteidhede van behaaglikheid, status,

gemak en bevrediging (Middleton, 1994:276).

2.6.3 Tendense en ontwikkelinge in die akkommodasiesektor

Tendense en ontwikkelinge in die akkommodasiesektor kan volgens Bennett

(1995:52) in twee bred kategorieë verdeel word, naamlik aanbod en vraag

ontwikkelinge. Aanbod-faktore behels die veranderinge geInisieer deur die

verskaffers van akkommodasie; terwyl vraag-faktore die veranderinge in

verbruikers se vraag na akkommodasie reflekteer.

28


2.6.3.1 Kwaliteit

Kwaliteit is 'n toenemende bepalende faktor in akkommodasie besluite of keuses

deur die toeris, soos wat Cooper et al (1993:172) tereg opmerk: "There has also

been a recent growth in 'consumerism' generally, which has resulted in

consumers expecting to receive products and services of a higher minimum

acceptable level." Die akkommodasiesektor is athanklik van hoe vlakice van

herhalende besigheid deur gereelde besoekers op individuele en institusionele

vlak.

2.6.3.2 Omgewing

Die omgewingsinvloed raak toenemend belangrik, ook in die akkommodasie-

sektor. Kwessies wat relevant is, sluit in: energie besparing; omgewings-

bewaring; afval vermindering; herwinning van afvat; vermindering van chemiese

gebruik; beskerming van werknemers se gesondheid en veiligheid; en opleiding

van werknemers rakende die omgewing (Cooper et at, 1993:172). 'Groener'

akkommodasie sluit 00k in 'n aanbod-bestuursperspektief wat hulpbronwaardes

erken, hulpbronbeperkinge aanvaar en hulpbron-gebaseerde geleenthede benut

(Wight, 1993:8).

2.6.3.3 Besprekings

Gerekenariseerde sentrale besprekingstelsels se impak is veral sigbaar in die

akkommodasiesektor. Tegnologie bevorder die koste effektiewe organisering van

databasisse en besprekingstelsels selfs op 'n kleiner, plaaslike vlak. Toegang tot

sentrale besprekingstelsels verseker 'n aaneenhoudende bemarkingstroom, then

as bron vii marknavorsing, verlaag hanteringsonkostes van besprekings en

verhoog effektiwiteit van besprekings (Bennett, 1995:415).

2.6.3.4 Hotelte

Hotelle, en veral hoteigroepe, is gewild as akkommodasiekeuse . Die vorm van

akkommodasie is oak die gewildste in Suid-Afrika (SATOER, 1995:17). Lundberg

(1985:27) identifiseer oak die alomteenwoordige behoefte aan hotel-

akkommodasie, spesifiek naby lughawens.

iese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf

2.6.3.5 Oorde en ontspanningsentrums

Vakansieoorde is 'n toenemende verskynsel in die toerismebedryf. Plaaslik is die

vakansieoorde bekend vir die aanbied van 'n groot verskeidenheid

ontspanningsgeriewe, restaurante, winkels en aktiwiteite. Dienste verskaf in die

vakansieoord kan moontlik finansiële dienste deur bankinstellings insluit, asook

persoonhike dienste soos vel- en haarsorg, fiksheidsdienste, ensomeer. Verskeie

teoretici voorspel dat vakansieoorde sal toeneem in gewildheid (Holloway,

1989:98; Krippendorf, 1987:125; Lundberg, 1985:26).

2.6.3.6 Plaasvakansies

Die groeiende belangstelhing aan plaasvakansies word hoofsaaklik aangevuur

deur die toenemende behoefte van toeriste cm self te voorsien in

spysenieringbehoeftes tydens vakansies (sogenaamde selfsorg) (Bennett,

1995:57; Forster, 1985:124). Holloway (1989:97) identifiseer ook die verskuiwing

na selfsorgakkommodasie en die gevoiglike toename in plaasvakansies.

Plaasvakansies se gewildheid kan verder toegeskryf word aan toeriste se

toenemende bewusthede van 'n gesonde lewenstyl en natuurgerigte buitelug

aktiwiteite.

2.6.3.7 Tyddeel

Die tipe akkommodasie neem plaashik en internasionaal in gewildheid toe en kan

as 'n buffer teen inflasie beskou word (Bennett, 1995:57). Ten spyte van

herverkoop probleme en stygende heffingsfooie, groei die vorm van

akkommodasie met rasse skrede (Holloway, 1989:99).

2.6.3.8 Bed-en-ontbyt ondernemings

Die segment van die akkommodasiesektor toon die grootste groeisyfers

(Mclntosch & Goeldner, 1990:108). Lanier & Berman (1993:23) bevestig hierdie

tendens en voorspel verdere groei, 'n styging in profess ionaliteit, meer bed-en-

ontbyt assosiasies en ook groter samewerking tussen ondernemers en

reisagentskappe. Emerick & Emerick (1994:20) skryf die groei in die segment toe

aan die toename in internasionale reis gedurende die afgelope drie dekades.

2.6.3.9 Gastehuise

30


Gastehuise voorsien fl waardevolle diens aan die toerismebedryf. Dit voorsien 'n

unieke, persoonlike diens aan toeriste en die kiem is op 'n totale

ontspanningservaring wat fisiese dienste en emosionele ervaringe insluit

(Holloway, 1989:97). Lawson (1995:107) beklemtoon dat families, veral

oornagbesoekers, toenemend in gastehuise tuisgaan.

Plaaslike waarnemings toon dat gastehuise floreer terwyl die aanvraag na hotelle

afneem. Reisagente rapporteer ook 'n sterk groei in die aanvraag na gastehuise.

Bydraende faktore is die tendense ten gunste van lewenstyl veranderinge as

gevolg van verhoogde vryetyd, aktiwiteitsvakansies en die groeiende populasie in

die 50 -60 jarige ouderdomsgroep (Hotelier and Caterer, Augustus 1994:9).

Die besetting van gastehuise het die afgelope jaar met ongeveer 70 persent

toegeneem. Die verwagting is dat die tendens sal voortduur - veral onder Suid-

Afrikaners (Van Heerden, 1995:20).

Die ontwikkeling van ondernemerskap word deur die Kleinsake

Ontwikkelingskorporasie (KSOK) aangemoedig deur finansiering aan

entrepreneurs te bied (Sake- beeld, Mei 1994:16). Die KSOK beskou die rol van

die gastehuis in die toerismebedryf as belangrik On dat Suid-Afrika internasionale

tendense moet voig deur voldoende verblyfgeriewe van gehalte te voorsien vir

plaaslike sowel buitelandse toeriste.

Ondernemers wat akkommodasie verskaf, moet tendense en ontwikkelinge in die

akkommodasiesektor in aanmerking neem en die akkommodasieproduk

dienooreenkomstig aanpas. Toekomstige tendense in die toerismebedryf en

spesifiek die akkommodasiesektor, moet geantisipeer word en pro-aktief benader

word.

2.7 SAMEVATTING

31


Die toerismebedryf, soos ander bedrywe, is onderhewig aan veranderinge in die

eksterne omgewing. Tipiese voorbeelde van omgewingsveranderlikes is sosiale

faktore soos die verskerpte belangstelling in die media; politiese ontwikkelinge

plaaslik en internasionaal; vervoertegnologie wat verbeter asook 'n verhoogde

omgewingsbewustheid. Roispelers in die toerismebedryf moet deeglik toegerus

wees met kennis rakende die toerismesisteem, maar oak tred hou met

internasionale en plaaslike tendense in die toerismebedryf.

Die interaksie tussen die onderlinge komponente van die toerismesisteem moet

wedersyds ondersteunend en komplementêr van aard wees. Verskaffers van

akkommodasie moet hulseif vergewis van die elemente van die

akkommodasieproduk. Veranderende tendense moet terselfdertyd geIdentifiseer

en geantisipeer word om sodoende die nodige aanpassings in

produksamesteltings te bewerkstellig. Die akkommodasiesektor word tans

gekenmerk deur 'n afname in hotebesettingskoerse en 'n gelyktydige toename in

die behoefte na bed-en-ontbyt ondernemings en gastehuise.

32


HOOFSTUK 3

ENTREPRENEURSKAP

3.1 INLEIDING

Entrepreneurskap is 'n oop, inklusiewe konsep. Die omskrywing daarvan is

staties en sluit talle verskillende fasette van die entrepreneur in. Die

entrepreneur neem vele gestaltes aan - die ywerige dromer, die visionêre

beplanner, die rustelose innoveerder, die kreatiewe opportunis.

Entrepreneuriese aktiwiteite spee! toenemend 'n meer betekenisvolle rol in die

Suid-Afrikaanse ekonomie. Entrepreneurskap in die toerismebedryf, veral in die

akkommodasiesektor, hou verskeie voordele vir beide die entrepreneur en die

ekonomie in (Mathieson & Wall, 1982:82).

Die doel van hierdie hoofstuk is om die entrepreneur te omskryf en om die

karaktereienskappe van die entrepreneur te bespreek.

'n Omskrywing van entrepreneurskap asook teorieë rondom die entrepreneur, is

die eerste onderwerp van bespreking. Faktore wat entrepreneurskap bepaal voig

daarna. Die impak van kreatiwiteit en die onderliggende verband met

entrepreneurskap word derdens ondersoek. Vierdens voig potensiele

struikelblokke vir die entrepreneur. Die ondersteuning van entrepreneurs word in

die laaste deel van die hoofstuk bespreek.

3.2 OMSKRYWING VAN ENTREPRENEURSKAP

Entrepreneurskap kan histories in perspektief geplaas word deur die ontleding

van die Franse term "entreprendre" wat dateer uit die Renaissance tydperk. Die

woord 'entre' kan geintrepreneer word as die werkwoord 'to enter' of as die

bywoord 'to take'. 'n Entrepreneur is dus 'n persoon wie die taak onderneem

('undertake') om 'n geleentheid te soek (Vosloo, 1994:48).

33


Baumol (1993:7) vermy 'n rigiede definisie en gebruik die term 'entrepreneurskap'

as beskrywend van enige deelnemer aan die ekonomie wie se aktiwiteite

eienaardig of nuut is en die volgende behels: verbeelding, Ieierskap,

deursettingsvermoë, krag, posisie. Kortom, alle nie-roetine aktiwiteite onderneem

deur dáárdie persone wat ekonomiese aktiwiteite van 'n groat of klein

onderneming rig. -

In bykans alle definisies van entrepreneurskap, is daar ooreenstemmende tipes

gedragsbeskrywings wat insluit:

. die neem van inisiatief,

• die organisering en herorganisering van sosiale/ekonomiese meganismes, en

• die aanvaarding van risiko of mislukking (Hisrich & Peters, 1989:9).

Verskeie definisies van entrepreneurskap is deur Conradie (1996:2) ondersoek

en die volgende definisie word as slotsom voorgehou: "Entrepreneurskap is die

proses cm 'n Iewensvatbare sakegeleentheid te skep (of te benut) en om, ongeag

die hutpbronne aanvanklik beskikbaar, dit suksesvol te implementeer."

'n Lewensvatbare sakegeleentheid is volgens Conradie (1996:7) "... aantreklik,

duursaam en tydig en is gesetel in enige produk of diens wat toegevoegde

waarde aan die koper en/of gebruiker daarvan bled. Dit bled winsmarges wat

bevredigend, vergewend en duursaam vir die onderneming en/of die inisieerder

is".

3.3 OMSKRYWING VAN 'N ENTREPRENEUR

'n Entrepreneur kan na aanleiding van die definisie van entrepreneurskap,

omskryf word as 'n persoon wat entrepreneuriese gedrag openbaar. Die gedrag

word gekenmerk deur elesoortige eienskappe. Die kenmerke van

entrepreneuriese gedrag kan aan die hand van gedragwetenskaplikes se teorieë

omskryf word.

34


3.3.1 Teorieë oor die entrepreneur

Kroon & Moolman (1992:2) onderskei due hoofstrominge teoriee naamlik kiassiek,

neo-klassiek en moderne benaderinge. Die teorieë gelys is almal deur Kroon &

Moolman (1992: 2-8) aangehaal, tensy anders vermeld.

3.3.1.1 Die Kiassieke teorie

Die kiassieke Britse ekonome het die entrepreneur as 'n kapitalis beskou; en die

innoverende aard en die risiko van entrepreneurskap is beklemtoon. Die teoriee

oorvereenvoudig die realiteit; definisies fokus hoofsaaklik op die ekonomiese

aspekte van entrepreneurskap.

Centillon beskryf die entrepreneur reeds in 1755 as 'n individu wat produkte

aankoop, in voorraad hou en verkoop. Hy impliseer verder 'n risiko faktor. Say

tref in 1921 'n vergelyking tussen entrepreneuriese en kapitalistiese funksies. Mill

onderskei op sy beurt weer in 1948 tussen bestuurs- en entrepreneuriese rolle.

3.3.1.2 Die Neo-klassieke benadering

Die Neo-klassieke ekonome tref 'n duidelike onderskeid tussen die entrepreneur

en die kapitalis. Die funksies van die entrepreneur is egter nie duidelik omskryf

en onderskei van die van die kapitalis nie.

Shumpeter onderskei in 1934 duidelik tussen bestuurders en entrepreneurs. Die

entrepreneur is die individu wat innoverend, kreatief en rekonstruerend optree.

Die sosio-ekonomiese rol van die entrepreneur in die ekonomiese ontwikkeling

van 'n land, word ook by sy teorie ingesluit (vergelyk Baumol, 1993: 5). Daar

word deur Gras in 1939 onderskei tussen die kapitalistiese entrepreneur en die

belegger.

3.3.1.3 Die Moderne benadering

Die moderne benaderinge tot entrepreneurskap en die entrepreneur, neem die

kompleksiteit van die moderne ekonomie in ag.

5

ese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf

Chandler identifiseer in 1961 verskille in die take van die bestuurder en die

entrepreneur. McClelland onderskei in 1967 tussen drie sosiale motiewe wat die

mens se strewe na ekonomiese doelwitte beInvloed:

die behoefte aan mag,

die behoefte aan affiliasie, en

die behoefte aan prestasie.

Die entrepreneur toon 'n groat behoefte äan prestasie; die wil om te wen; die stel

van hoe standaarde aan homseif; 'n langtermyn visie (vergelyk Backer, 1985:18).

'n Groot behoefte aan prestasie behoort te lei tat suksesvolle entrepreneurskap

(McClelland, 1976:205). Penrose verwys in 1968 na die konsep van

entrepreneurskap op 'n funksionele wyse naamlik die verskaffing van

entrepreneuriese dienste. Vesper definieer in 1980 die entrepreneur as 'n

persoon wat hulpbronne suksesvol kombineer met die doel am die omgewing te

verbeter, veranderinge te inisieer en ontdekkinge te maak.

Die res van die teoriee wat in die tagtigerjare ontstaan het lyk as volg: Long

beklemtoon die rol van onsekerheid, risiko en kreatiwiteit; Carland onderskei

tussen die entrepreneur en die klein onderneming eienaar en Brockhans verklaar

dat 'n geneigdheid tat risiko nie 'n onfeilbare metode vir die identifisering van

entrepreneurs is nie.

Aanvullend tot die genoemde teoriee is agtergrond, opvoeding, waardes en ander

omgewingsfaktore, oak bepalend van entrepreneuriese gedrag.

3.4 FAKTORE BEPALEND VAN ENTREPRENEURIESE GEDRAG

Entrepreneuriese gedrag is hoofsaaklik taeskryfbaar aan drie varmingsfaktare,

aldus Bateman & Zeithaml (1993:249). Hierdie is sielkundige-, sasiolagiese- en

omgewingsfaktore. Die sielkundige faktore ward in die volgende afdeling

bespreek (as deel van die karaktereienskappe van die entrepreneur). Die

sosiologiese- en omgewingsfaktore word vervolgens bespreek.

36


3.4.1 Sosiologiese faktore

Die sosiologiese faktore wat 'n entrepreneur se gedrag bepaal, is 'n individu se

kinderjare, familie, opvoeding, waardes, chronologiese geboorte volgorde, kultuur

en loopbaan (Hisrich & Peters, 1989:54).

3.4.1.1 Kinderjare

Entrepreneurs kom van wyd uiteenlopende agtergronde. Collins & Moore

(1970:33) wys daarop dat verskeie motiverings of alternataiewe wee tot

entrepreneurskap reeds in die kinderjare ontstaan. Die genoemde outeurs het

clan ook deur omvangryke navorsing bevind dat 'n merkbare aantal entrepreneurs

hul optrede as 'n ontsnapping beskou. Kroon & Moolman (1992:29) noem dat die

entrepreneur talle male ontsnap vanaf onsekerheid en armoede.

3.4.1.2 Chronologiese geboorte volgorde

Hisrich & Peters (1989:55) toon dat navorsing tans onvoldoende bewyse lewer vir

die verwantskap tussen geboortevolgorde en entrepreneurskap, maar dat veral

vroulike entrepreneurs dikwels die eersgeborene is. Bateman & Zeithaml

(1993:251) noem dat 60 persent van entrepreneurs eersgeborenes is. Verdere

navorsing is egter nodig om die verwantskap te bevestig.

3.4.1.3 Ouers se beroep

'n Hoe persentasie entrepreneurs se ouer(s) het hul eie onderneming besit

(Bateman & Zeithaml, 1993:251). Die teendeel is vroeër deur Collins & Moore

(1970:19) beweer. Hisrich & Peter (1989:57) noem dat veral vroue entrepreneurs

se ouers self entrepreneurs was. Die invloed en ondersteuning van ouers,

entrepreneurs al dan nie, is egter van die belangrikste faktore wat kinders

beInvloed in die aanvaarding van entrepreneurskap.

3.4.1.4 Opvoeding en onderrig

Die vlak van onderrig is nie soseer 'n bepalende faktor van entrepreneuriese

gedrag nie; dit is eerder die individu se houding teenoor prestasie wat bepalend is

(Collins & Moore, 1970:62). Onderrig en opvoeding is veral van belang in die

hanteer van probleme en uitdagings in die ondernemingsituasie. Formele

37


onderrig is nie 'n voorvereiste vir entrepreneurskap nie; dit verskaf egter 'n

handige agtergrond veral as dit in ooreenstemming met die aard van die

onderneming van die entrepreneur is (Hisrich & Peters, 1989:59).

3.4.1.5 Diverse

Sosiale status, familie status en verwysingsgroepe is verdere faktore wat volgens

Bateman & Zeithaml (1993:251) entrepreneurs se gedrag beInvloed. Kroon &

Moolman (1992:30) noem 00k ouderdom, loopbaan en waardes.

3.4.2 Omgewingsfaktore

Omgewingsfaktore is hoofsaaklik daardie faktore wat onbeheerbaar of

onkontrolleerbaar is en wat 'n invloed op beide entrepreneurs en ondernemings

uitoefen.

3.4.2.1 Die ekonomie

Die fase van 'n land se ekonomiese sikius hetsy 'n opswaai- fase wat sinoniem is

met ekonomiese groei of 'n afswaaifase wat dui op resessie, kan entrepreneuriese

gedrag aanmoedig of beperk. Ander ekonomiese faktore soos rentekoerse,

wisselkoerse en vraag en aanbod is bepalend van entrepreneuriese gedrag. Die

stand van die ekonomie beInvloed byvoorbeeld die besteebare inkomste van die

entrepreneur. Hoe rentekoerse laat ook die besteebare inkome daal.

Terselfdertyd kan 'n afswaai in die ekonomiese sikius 'n groter uitdaging aan die

entrepreneur bied om 'n onderneming suksesvol te bedryf.

3.4.2.2 Tegnologie

Tegnologiese ontwikkelinge tesame met markgapings lei dikwels tot

entrepreneuriese gedrag. Die gebruik van nuwe tegnologie deur die entrepreneur

kan lei tot (fl mededingende voordeel in 'n spesifieke bedryf. Die entrepreneur

moet kennis dra van die nuutste tegnologiese ontwikkelinge wat vir die spesifieke

onderneming geld.

3.4.2.3 Diverse


Sosiale gemeenskappe, beskermde bedrywe, politiese en natuurlike

omgewingsfaktore beInvloed oak entrepreneuriese gedrag. Die entrepreneur is

deel van 'n bepaalde gemeenskap. Die kulturele siening van entrepreneurskap

beInvloed die mate van entrepreneurskap in 'n gedeelte van die bevolking.

Bedrywe wat beskerm word laat min ruimte vir entrepreneurs am 'n eie

onderneming tot stand te bring aangesien daar 'n afwesigheid van

vryemarkbeginsels is en mededinging nie verwelkom word nie. Orngewingsfaktore

is byvoorbeeld die huidige potitieke klimaat of natuurlike toestande wat

entrepreneurskap aan- of ontmoedig.

3.5 KARAKTEREIENSKAPPE VAN ENTREPRENEURS

Entrepreneurs beskik oor talle onderskeidende karaktereienskappe. In tabel 3.1

word hierdie eienskappe gelys volgens die outeurs wat dit voorstel.

Die genoemde karaktereienskappe is dominant in entrepreneurs, maar kom nie

noodwendig almal in alle entrepreneurs voor nie. Ter opsomming van die

gelyste eienskappe, word Conradie (1996:3) se agt dominante temas rakend

entrepreneuriese gedrag genoem:

• Motivering om te presteer,

• Kreatiwiteit,

• Toleransie vii risiko en onsekerheid,

• Selfvertroue,

• Toewyding en deursettingsvermoë,

• Geleentheidsobsessie,

• Leierskap, en

• Benadering tot hulpbronne.

TABEL 3.1 KARAKTEREIENSKAPPE VAN ENTREPRENEURS

BATEMAN & ZEITHAML (1993)

39

Strategiese besuite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf

• Interne lokus van beheer • Behoefte aan prestasie • Self-aktualisasie

BAUMOL (1993) • Hulpbronallokeerder • Innoverend

COLLINS & MOORE (1970) • Onafhanklik • Leierskap • Positief • Rasioneel • Kognitief

FINLEY (1990) • Neem berekende risiko • Onafhanklik • Behoefte aan prestasie • Toleransie vir onsekerheid • Neem inisiatief

HELLRIEGEL & SLOCUM (1989) • Inisiatief • Aksie georienteerd • Verantwoordelik • Behoefte aan prestasie • Neem berekende risiko's • Hoe inagname van persone en prosesse

HISRICH & PETERS (1989) • Interne lokus van beheer • Onafhanklikheid • Behoefte aan prestasie • Neem van risiko's

HOFFMAN & RUSSEL (1994) • Kreatief • Planmatig • Benut geleenthede • Leer van ander se ervaring • Neem besluite

KROON & MOOLMAN (1992) • Behoefte aan prestasie • Dryfkrag • Deursettingsvermoë • Energie • Doelgerig • Tydsperspektief • Interne lokus van beheer • Toleransie vir risiko en onsekerheid • Selfvertroue • Kreatief • Innoverend • Visie • Integriteit

McCLELLAND (1976) • Neem van risiko • Energiek • Verantwoordelik • Antisipeer toekomsmoontlikhede • Organisatoriese vaardighede • Optimisme • Behoefte aan prestasie

SMITH (1995) • Aanvaarding van risiko • Kreatiwiteit • Deursettingsvermoë • Doelgerig • Visionère denke • Goeie bestuursvaardighede

WHEELEN & HUNGER (1989) • Fokus op geleenthede • Askie geOrienteerd • Behoefte aan prestasie • Kennis van sleutelfaktore • Fisiese stamina • Trek hulpbronne aan deur entoesiasme

Entrepreneurs se gedrag kan egter slegs suksesvol verklaar of voorspel word

indien dit binne die konteks van die grater omgewing ontleed word.


FIGUUR 3.1 ENTREPRENEURIESE GEDRAG

ROL (Oriëntasie, verwagtinge)

INDIVIDU SITUASIE (Vermoëns, vaardighede, sielkundige -. karaktereienskappe)

MOTIVERING OMGEWING

ENTREPRENEURIESE GEDRAG

Bron: Aangepas uit Kroon, J. & Moolman, P.L. 1992. Entrepreneurskap. Potchefstroom, PU vii

CHO.

Entrepreneuriese gedrag word beInvloed deur sielkundige, omgewings- en

sosiale faktore, asook interaksie met die situasie en die omgewing. Die

spesifieke rol wat die entrepreneur op 'n gegewe tydstip moet vervul is die Iaaste

bepalende faktor. Entrepreneuriese gedrag is gevoiglik 'n funksie van 'n

somtotaal bepalende faktore.

3.6 DIE ROL VAN KREATIWITEIT IN ENTREPRENEURSKAP

Kreatiwiteit is een van die dominante karaktereienskappe in entrepreneurs.

Kreatiwiteit en entrepreneurskap is twee interafhanklike konsepte. Kreatiwiteit

moet egter eers volledig omskryf word voordat die verband tussen kreatiwiteit en

entrepreneurskap uitgelig word.

3.6.1 Omskrywing van kreatiwiteit

Kreatiwiteit is, aihoewel 'n bekende woord, vii die meeste persone slegs toepaslik

op kuns, eerder as byvoorbeeld in organisasies. Ray & Myers (1986:3), gee die

volgende omskrywing van kreatiwiteit: "Art is basicaly the production of order out

of chaos". Die outeurs meen verder dat chaos die natuurlike omgewing is waarin

die meeste ondernemings funksioneer.

41


Couger (1995:16) definieer kreatiwiteit as 'n verbetering wat:

nuut of uniek is,

nuttig of waardevol is.

Indien 'n kreatiewe benadering gebruik word wat beide nuut of uniek is asook

nuttig of waardevol is, kan suksesvolle resultate verwag word. Kreatiwiteit moet

egter nie met innovasie verwar word nie. Innovasie is die gebruik of toepassing

van 'n nuwe idee vir die ontwikkeling van 'n beter produkldiens/proses/tegniek vir

die oplos van ' n bepaalde probleem (Kroon & Moolman, 1992: 221). Innovasie is

pragmaties en verander 'n idee in 5 n praktiese toepassing. Burgelman & Sayles

(1986:10) noem dat innovasie markgeleenthede kombineer met vindingryke

tegnologie en nuwe tegniese kennis.

Kreatiwiteit is egter altyd teenwoordig in innovasie en uitvindings; dit is dus 'n

breër konsep as innovasie.

3.6.2 Couger se kreatiwiteits model

Couger (1995:4) stel 'n kreatiwiteitsmodel daar wat die onderlinge komponente

van kreatiwiteit effektief integreer. Die vier komponente is as volg:

die kreatiewe persoon - temperament, persoonhike houdings, waardes en

gewoontes.

die kreatiewe proses - motivering, persepsie, leer, dink, kommunikasie,

ensomeer.

• die kreatiewe produkte - teorieë, uitvindings, skilderye, gedigte, ensomeer.

• die kreatiewe omgewing - die verhouding tussen mense en huh omgewing.

Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaarise toerismebedryf

FIGUUR 3.2 COUGER SE VIER P-MODEL

PERSOON (I PROSES

PRODUK

OMGEWI NG

Bron : Aangepas ult Couger,J.D. 1995. Creative problem solving and opportunity finding.

Colorado: Boyd & Fraser.

Die vier komponente in interaktief en interafhanklik; kreatiwiteit is 'n dinamiese

konsep.

3.6.3 Entrepreneurs kap en kreatiwiteit

Entrepreneurs se gedrag word gekenmerk deur 'n aantal eiesoortige eienskappe.

Kreatiwiteit is 'n dominante karaktereienskap by die meeste entrepreneurs en is

bepalend van die sukses van die entrepreneur. Oorspronklike, kreatiewe denke

word benodig vanaf die entrepreneur ten einde 'n mededingende voordeel te

handhaaf. Kreatiwiteit is heeltemal moontlik sonder entrepreneurskap. Alle

persone is kreatief aihoewel alle persone nie noodwendig entrepreneurs is nie.

Die entrepreneur kan egter kreatiwiteit as 'n eienskap ontwikkel en verbeter.

3.7 STRUIKELBLOKKE VIR DIE ENTREPRENEUR

Die entrepreneur se gedrag is 'n funksie van onder andere die omgewingsfaktore.

Die entrepreneur word voor die uitdaging gestel om die aanvanklike faktore te

antisipeer en dan die hoof te bied. Van die vernaamste faktore wat aanvanklik in

ag geneem moet word is:

43


• 'n Tekort aan kapitaal

'n Gebrek aan aan voldoende kontantvloei vir die bedryf van die onderneming;

die verspreiding van oorhoofse kostes oar 'n realistiese tydperk en 'n

duidelike onderskeid tussen kontant en wins, is nodig ten einde oorlewing te

verseker.

• Groter styging in bedryfskostes as verkope

Indien die uitgawes aangegaan in die bedryf van die onderneming die

inkomste verkry uit verkope oorskry, word die winste verminder. Groei in die

onderneming se grootte moet volgens die kapasiteit van die hulpbronne

plaasvind.

• 'n Tekort aan kundigheid

Die entrepreneur moet oor 'n verskeidenheid onderwerpe kennis besit soos

tegniese-, administratiewe-, produk- en bemarkingbestuur. Daar kan oak van

eksterne kundiges gebruik gemaak word.

• 'n Gebrek aan deursettingsvermoë

Die entrepreneur moet in ag neem dat daar 'n tyd verloop voordat verdienste

op die investering ontvang word. Die onderneming sal dus nie onmiddelik net

ná die aanvang daarvan tekens van winsgewendheid toon nie. Die

entrepreneur moet bereid wees om op die Iángtermyn sukses van die

onderneming te fokus, selfs al word korttermyn sukses ingeboet.

• 'n Gebrek aan delegering

Personeel moet volgens geldige en betroubare maatstawwe gewerf, gekeur en

aangestel word sodat daar effektief gedelegeer kan word. Die entrepreneur

moet die personeel genoegsaam vertrou om take te delegeer; sodoende word

die entrepreneur se werkslas verlig en kan daar op die noodsaaklike aspekte

van die onderneming gefokus word.


Swakbeplanning

'n Gebrek aan fl holistiese benadering kan lei tot die ondergang van die

onderneming. Die entrepreneur moet te alle tye die groter omgewing waarin

die onderneming bedryf word, in aanmerking neem.

• Swak bestuur van rekeningkunde

Die daaglikse boekhouding van transaksies is van kardinale belang vii

suksesvolle bedryf van die onderneming. Transaksies moet noukeurig

aangeteken word en allé oorspronklike brondokumente moet bewaar word.

Die bestuursfunksie kan 00k deur eksterne kundiges gehanteer word.

• Ignoreer nuwe ontwikkelinge

Tegnologiese en ander ontwikkelinge moet gedurig mee tred gehou word. Die

entrepreneur moet ingelig bly oor al die nuutste ontwikkelinge, veral in die

bedryf waarin die onderneming bestuur word. Die mededingende voordeel

van die onderneming kan ingeboet word indien mededingers verandering pro-

aktief bestuur terwyl die entrepreneur 'n reaktiewe benadering teenoor

verandering huldig. Leuvennink, 1995:43)

3.8 ENTREPRENEURSONDERSTEUNING IN DIE TOERISMEBEDRYF

Entrepreneurs is die sleutel roispelers in die toerismebedryf. Die entrepreneuriese

aksies deur die entrepreneurs geloods voed die bedryf met nuwe ondernemings,

geleenthede en rolspelers. Verder word die informele sektor van die

toerismebedryf op die manier uitgebrei. Voldoende openbare sektor

ondersteuning kan bydra tot die stimulering van entrepreneuriese aktiwiteit in die

toerismebedryf deur:

• Die skep van 'n stabiele omgewing, beide polities en ekonomies, wat 'n

voorvereiste vii volgehou groei en ontwikkeling in die toerismebedryf is.

• Die voorsiening van inligting oar toerisme tendense, hersiening van

beperkende wetgewing, ondersteuning in die internasionale bernarking van

Suid-Afrika en die vergroting van markgeleenthede.


Omvattende ondersteuning aan voornemende entrepreneurs om regverdige

en billike toegang tot markgeleenthede te verseker deur finansieringstoegang,

opleidingsprogramme en konsultasie dienste (SAbER, 1991: V).

3.8.1 Faktore wat groei in die informele akkommodasiesektor inhibeer

Groei word, ten spyte van bogenoemde strategiese punte, beperk deur die

volgende faktore:

Beperkende wetgewing, veral rakende dranklisensiering en plaaslike

regulasies.

. Gebrek aan toegang tot en beskikbaarheid van finansiering vir voornemende

entrepreneurs.

• Gebrek aan voorsiening van ondersteuningsdienste vir voornemende

entrepreneurs, veral rakend advies en opleiding.

• 'n Gebrek aan betroubare inhigting 001 toerisme tendense en statistiek

(SATOER, 1991: 22).

3.8.2 Entrepreneursondersteuning

Die twee oorhoofse faktore wat aandag vereis is as voig:

. Die skep van 'n klimaat wat entrepreneuriese aktiwiteit ondersteun.

. Regverdige toegang tot mark geleenthede.

SATOER (1991: 24) stel strategiese riglyne wat afgestem is op die beperkinge in

die akkommodasiesektor, soos bo genoem asook:

• 'n Openbare sektor wat fokus op die fasilitering van toegang tot finansiële

hulpbronne; die identifisering van nuwe en potensieel Iewensvatbare

geleenthede; die vestiging van geskikte opleidingsprogramme; die fasilitering

van toegang tot effektiewe raadgewing en ander ondersteuningsaktiwiteite.

46


Openbare instellings moet geleenthede skep vir entrepreneurs deur die skep

van voldoende kapitaalprojekte wat in so 'n mate ontwerp word dat dit

toegankhk is vii potensiële entrepreneurs, asook die hersien van

dokumentasie vii tenders.

Spesifieke strategiese riglyne is deur SATOER (1991:25) ontwikkel:

. Kort praktiese kursusse moet geskep word vii die ontwikkeling van

entrepreneurs.

Entrepreneurs moet ingelig word oor wetlike en statutêre faktore.

• lnhigting aangaande potensiele toerisme geleenthede moet aan entrepreneurs

verskaf word.

Die inhoud van die nasionale toerismebeleid reflekteer 'n visie wat onder andere

die volgende insluit: "... tourism will be encouraged in such a manner as to make it

accessible to entrepreneurs who wish to enter the industry, thereby contributing to

the upliftment and sosio-economic well being of all the people of South and

Southern Africa through this industry... " (Witskrif op Toerisme, 1992:3).

Die missie word bevestig deur een van die nasionale toerisme doelwitte, naamlik

om gelyke toegang tot toerisme geleenthede vii alle potensiele deelnemers te

bevorder. Sodoende word entrepreneuriese aktiwiteit in die toerismebedryf

bevorder.

Ander doelwitte sluit in die skep van 'n gunstige omgewing vii die maksimale

ontwikkeling van die bedryf; die deregulering van die bedryf; die beskerming van

fauna en flora; die vervulling van opleidingsbehoeftes van die bedryf as 'n geheel

en die aanmoediging van finansiële bystandsprogramme deur bestaande

ontwikkelingsinstansies.

Die ondersteuning van entrepreneurs hou waarde vii beide entrepreneurs en die

land se ekonomie in. Opleiding en verál ontwikkeling, bystandsprogramme,

adviserende liggame en konsultasiedienste moet die hoekstene van die

ondersteuningsaksies wees.

4


3.9 SAMEVATTING

Dit is duidelik dat die entrepreneur floreer op uitdagings, onafhanklikheid en

konstante aanpassing. Die entrepreneur verwerp konserwatisme en herformuleer

tradisionele paradigma's. Die entrepreneur se eiesoortige karaktereienskappe

bevorder die suksesvolle hantering van die unieke uitdagings in die ondernerning

se eksterne- en interne omgewing . Die suksesvolle bedryf van die onderneming

word verhoog deur die entrepreneur se holistiese, Iangtermyn benadering.

Kreatiwiteit speel 'n beduidende rol in entrepreneurskap. Die entrepreneur wend

hierdie eienskap aan om bestaande strukture, paradigma's en vraagstukke krities

te ontleed, te ontwikkel of te verwerp. Die entrepreneur besef dat kreatiwiteit

verhoog kan word en pas gedurig tegnieke toe om die eienskap verder te

ontwikkel.

Entrepreneurskap kan bepalend wees vir Suid-Afrika se ekonomiese oorlewing en

welvaart. 'n Transformasie van denke regdeur die samelewing word egter

benodig. 'n Bewustheid van entrepreneursontwikkeling moet geskep word en

kreatiwiteit moet vertroetel word. SATOER speel 'n prominente rol in die

stimulering van entrepreneurskap deur verskaffing van inhigting aan voornemende

entrepreneurs. Die inligting (meestal publikasies) word gerugsteun deur inten-

siewe navorsing in die toerismebedryf. Benewens navorsing, behartig SATOER

00k bemarking van geleenthede vir entrepreneurs, handhaaf standaarde en

moedig die voorsiening van toeriste geriewe en fasiliteite deur entrepreneurs

regdeur Suid-Afrika aan.

4


HOOFSTUK 4

DIE FUN KSIONELE BESTUUR EN DAAGLIKSE BEDRYF VAN

DIE GASTEHUIS

4.1 INLEIDING

Die toerismebedryf word toenemend 'n belangrike groeisektor in die Suid-

Afrikaanse ekonomie. Met die verwagte toename in veral buitelandse toerisme,

word voorsien dat die vraag na akkommodasie sal toeneem. Die voornemende

entrepreneur in die akkommodasiesektor en spesifiek gastehuise, moet homself

toerus ten einde die onderneming effektief en doelmatig te bedryf asook om 'n

kompeterende voordeel te skep en te handhaaf.

Kennis rakende algemene bestuur en funksionele bestuursaspekte (finansiële

bestuur, menslike hulpbronbestuur, logistieke bestuur, ensomeer) is van belang

vir die entrepreneur in die bedryf van 'n suksesvolle onderneming. Die daaglikse

aktiwiteite moet egter ook binne die breë bestuursraamwerk geakkommodeer

word. Die dag-tot-dag bedryf van die onderneming vereis 'n holistiese benadering

wat alle aspekte insluit soos die hantering van gaste, diens, geboue, restourasie

van geboue, ensomeer.

Die oorhoofse doelstelling van hierdie hoofstuk is am beide die funksionele

bestuursoorwegings sowel as die daaglikse bedryfsaspekte van die gastehuis te

identifiseer en te bespreek om sodoende die voornemende entrepreneur toe te

rus vir die vestiging en bedryf van 'n gastehuis.

Algemene bestuur en die onderskeie funksionele bestuursaspekte word eerstens

bespreek, waarna die daaglikse bedryf van die gastehuis volg.


4.2 ALGEMENE BESTUUR

Die bedryf van 'n onderneming behels veel meer as die koordinering en

organisering van die daaglikse aktiwiteite. Omvattende, parate kennis rakende

strategiese bestuur, Ieierskap, ensomeer verseker insig in bestuursoorwegings

wat noodsaaklik is vir the vestiging en optimatisering van 'n ondernemirig. Die

doel van die afdeling is am die voornemende entrepreneur toe te rus met die

basiese, mees relevante bestuursinligting.

Strategiese bestuur, en spesifiek strategiese beplanning word in die eerste plek

bespreek. Tweedens voig 'n vergelyking tussen die konsepte bestuur en

leierskap, gevoig deur 'n bespreking van die konsep strategiese Ieierskap. Nuwe

bestuursparadigma's word daarna kortliks bespreek.

4.2.1 Beplanning en strategiese bestuur

Beplanning is die mees fundamentele aspek van beide die ontstaan en die

bestuur van enige onderneming. Tesame met strategiese bestuur is dit 'n

aaneenlopende proses wat die langtermyn fokus van die onderneming rig en die

sukses van die onderneming bepaal.

4.2.1.1 Beplanning

Beplanning is 'n bewuste, sistematiese proses waartydens besluite rakende

doelwitte en aktiwiteite van individue, groepe en ondernemings, vir die toekoms

geneem word (Bateman & Zeithaml, 1993:138).

Die beplanningsproses bestaan uit die volgende stappe:

• Situasie-analise: Alle inhigting relevant tot die beplanningsituasie word

ingesamel, opgesom en geInterpreteer. 'n Noukeurige ontleding van gebeure

in die verlede, huidige omstandighede en moontlike toekomstige tendense,

word gemaak. Daar word op die interne kragte gefokus, maar oak die


eksterne omgewing se invloed word in ag geneem. Die resultaat van die stap

in die beplanningsproses, is die identifisering en diagnose van beplannings-

aannames, kwessies en probleme.

• Alternatiewe doelwitte en planne: Die beplanningsproses moet, gebaseer op

die situasie-analise, alternatiewe doetwitte en planne genereer. Die stap

vereis kreatiwiteit en 'n holistiese benadering. Doelwitte moet spesifiek, uit-

dagend en realisties wees, asook kwantifiseerbaar en gekoppel aan 'n

tydsbeperking. Planne is die aksies wat uitgevoer moet word om die doelwitte

te bereik.

• Evaluering en doelwitte en planne: Die voor- en nadele en potensiele

uitwerking van elke alternatiewe doetwit en plan moet geevalueer word. Die

prioritisering maar ook eliminering van doelwitte word uitgevoer deur die

besluitnemers. Terselfdertyd kan die implikasie van verskeie alternatiewe

planne in aanmerking geneem word.

• Keuse van doelwitte en planne: Die mees geskikte en lewensvatbare

doelwitte en planne word nou gekies. Ervare besluitneming speel altyd 'n

belangrike rol. Die bestuurder gebruik ervaring asook die mees realistiese

scenario as basis vir die keuse van doetwitte en planne.

• Implementering: Sodra die keuse van doelwitte en planne uitgevoer is, moet

die nodige planne geImplimenteer word om die doetwitte te bereik. Die

implementeringsfase vereis verder dat die planne aan ander stelsels in die

organisasie gekoppel word, veral die begroting asook beloningstelsel.

• Monitor en beheer: Die Iaaste stap in die beplanningsproses is essensieël.

Beplanning is 'n aaneenlopende proses, daarom moet die werklike prestasie

gedurig met die aanvanklike doelwitte vergelyk word. 'n Beheerstelsel moet

ontwikkel word om sodoende korrektiewe optrede te verseker as die situasie

verander of as daar 'n groot afwyking is (Bateman & Zeithaml, 1993:139).

4.2.1.2 Strategiese bestuur

51


Strategiese bestuur betrek bestuurders van al die afdelings van 'n onderneming in

die formulering en implementering van strategiese doelwitte en strategieë.

Strategiese bestuur integreer strategiese beplanning en bestuur in 'n enkele

proses. Strategiese bestuur is 'n aaneenlopende proses waarin bestuurders

aangemoedig word om strategies te dink en op die Iangtermyn, eksterne

georienteerde kwessies te fokus, sowel as die korttermyn operasionele kwessies.

Die strategiese bestuursproses word grafies in figuur 4.1 voorgestel.

FIGUUR 4.1 DIE STRATEGIESE BESTUURSPROSES

Interne Beoordeling

3trategiese k... strategie Strategiese Formulering Implementering Beheer

Omgewings-analise

(Bron: Aangepas uit Bateman, T.S. & Zeithaml,C.P. 1993. Management: Function & strategy. 2nd

ed. Homewood, III. :Irwin)

Interne beoordeling bestaan eerstens uit die hersiening van die huidige strategie,

naamlik die huidige missie en strategiese doelwitte, op 'n korporatiewe-,

besigheids- en funksionele viak; en tweedens uit 'n anatise van die hulpbronne in

terme van die sterk- en swak punte in die funksionete areas. Eksterne

omgewingsanalise behels die analise van die omgewing op die makrovlak

(tegnologiese- en makro ekonomiese-, sosiale-, politiese- en wetlike analise)

asook op die markvlak (mededingers- en bedryfsanalise). Strategie formulering

behels die opsom van feite en voorspellings verkry van die interne en

omgewingsanalise asook die formulering van stellings wat die primère en

sekondêre strategie van die onderneming identifiseer. Strategie implementering

52


behels die onderneming se strategie wat moet materialiseer in die onderneming

se struktuur, tegnologie, menslike hulpbronne, inligtingstelsels, beloningstelsels,

kultuur en Ieierskap. Strategiese beheer is die evaluering en meting van

prestasie en die neem van korrektiewe aksies, indien daar enige afwykings

voorkom tussen die werklike prestasie en die strategiese gestelde doelwitte.

4.2.2 StrategieseIeierskap

Strategiese leierskap moet 'n balans vind tussen die uitdrukking van persoonhike

dominansie en meer gesosiahiseerde mag. Die strategiese leier sien elke individu

as 'n potensiele leler en ontwikkel ander deur ontwikkelingsgeleenthede.

Leierskap en bestuur is interafhanklik, maar integrale verskihle kom voor. Leiers

is pasaangeërs, huhle inisieer verandering, hulle is innoverend en kreatief,

ontwikkel self en ander, dink strategies, skep hoop, fokus op mense en inspireer

vertroue. Die bestuurder daarenteen is 'n vredemaker, 'n handhawer van die

status quo, hy administreer, dink aan vandag, beloon, fokus op stelsels en

vertrou op beheer (Charlton, 1993:25). Kortom: bestuurders doen dinge reg;

Ieiers doen die regte dinge reg.

Charlton (1993:60) identifiseer vyf kernbevoegdhede van effektiewe Ieiers:

• Hulle skep en kommunikeer 'n duidelike visie van die toekoms van die

onderneming om sodoende rigting aan die persone in die onderneming te

verskaf.

• Hulle eis hoe standaarde van uitnemendheid en verbetering van vorige

standaarde.

• Hulle verleen fokus en kommunikeer duidelik wat van werknemers verwag

word.

• Huhle gee gestalte aan 'n missie wat mense se aandag trek, en huh

toegewydheid inspireer.

• Hulle verstaan wat die onderneming weerhou van groei en die bereiking van

doelwitte.


Leiers bemagtig werknemers wat inderdaad 'n belegging vir die toekoms is.

Charlton (1993:93) lys bevoegdhede van lelers wat bemagtiging fasiliteer:

. Hulle skep omstandighede waar werknemers gewillig is en toegelaat word am

werkverwante aktiwiteite uit te voer.

• Hulle verwyder hindernisse wat persoonhike groei in persone belemmer.

• Hulle help persone om meer akkurate, inspirerende siening van die realiteit te

verkry.

• Hulle beskou persone as kreatief en bevoeg.

• Hulle skep geleenthede vii selfontwikkeling en leer.

'n Leier is bemagtig in sy/haar eie reg en bemagtig ander in ruil. 'n Bemagtigde

persoon het 'n realistiese selfbeeld; ervaar die lewe as betekenisvol; is toegewyd

aan selfontwikkeling en aaneenhoudende leer; het 'n duidehike

verantwoordelikheid vir die inisiering van verandering; prosesseer inhigting

onathankhik en is die inisieerder van aksie. Transformatiewe leiers fokus op die

toekoms, het 'n intrinsieke lokus van beheer, beskou werknemers as 'n

ontwikkelbare hulpbron, verwelkom verandering en beskik oor 'n eksterne

perspektief(Tracey & Hinkin, 1994:19).

4.2.3 Die veranderende konteks van bestuur

Paradigma's rondom bestuursoorwegings verskuif dikwels, in ooreenstemming

met omgewingsturbulensie. Vervolgens word derde- en vierdegoif bestuur, asook

doelwitbestuur; best uur-deur-rond-te-beweeg en bestuur-deur-die-verbeteri ng-

van-doelwitte kortliks bespreek.

4.2.3.1 Derde- en vierdegolf bestuursdenke

Eerstegolf bestuur word gekenmerk deur Iandbou, veeteelt en jag wat

gemeenskappe se bestaan verseker. Die klassieke bestuursmodel, midde-in die

industriahisasie, outokrasie, burokrasie en hierargiese strukture is tekenend van

tweedegolf bestuur. Beide genoemde golwe raak toenemend meer uitgedien.

54


Derdegoif ondernemings se krag lê in verandering. Buigbaarheid en netwerke

verseker voortdurende aanpassing. Die motivering van individue asook kwaiiteit

sonder kompromie, word voorop gestel. Persoonlike groei en ontwikkeiing voer

die botoon. 'n Sistematiese, holistiese strategiese benadering tot leierskap-

ontwikkeling word benodig in derdegoif bestuur. Die basiese etos verander vanaf

"Ek mág dinge verander" na "Ek kán dinge verander" na "Ek mOét dinge

verander."

Vierdegolf bestuur lei tot globale effektiwiteit in bestuur en 'n kwaliteit revolusie.

Die vierde bestuursgolf word gekenmerk deur eenheid, 'n globale domein,

kwaliteit van lewe, gemeenskapsmodelle, die erkenning van elke persoon as 'n

leier en die totale afwesigheid van bestuur. Die gemeenskapsmodei is

demokraties; deeinemend met 'n gedeelde visie; fokus op die kliènt, gelykheid en

maksimum buigbaarheid.

Die aarde word as 'n aandeeihouer in eie reg beskou; en ekonomie en ekologie

word gemntegreer. Die omgewingsorientasie fokus op die erkenning van alle

lewende sisteme en bewaring. Tegnologie word gekenmerk deur kreatiwiteit en

innovasie, en etiese aspekte word geInkorporeer.

Outoriteit manifesteer in samewerkende stelsels waar outoriteit ten voile

geinternaliseer is. Waardes fokus op die integrasie van lewe in die geheel, en

sekuriteit setel in persoonlike, innerlike vertroue.

Voorvereistes vii 'n paradigma skuif van tweedegolf bestuur na derdegolf bestuur

na vierdegoif bestuur, is as voig: deelnemende bestuur; bestuur-deur-rond-te-

beweeg; visionêre bestuur; selfbestuur; doelwitbestuur (Kruger, 1995:31). Hierdie

voorvereistes word vervolgens toegelig.


4.2.3.2 Bestuur-deur-rond-te-beweeg

Die, bestuursbenadering, oak bekend as "management by walking around"

(MBWA) behels die toepassing van sigbare bestuur deur rond te beweeg, te

luister, te kommunikeer, op te lei en te fasiliteer. Sodoende kan die bestuurder in

voeling bly met die situasie en terselfdertyd strategiese inligting insamel. Ruimte

word geskep vii opwaartse kommunikasie en 'n "oopdeur" beleid word geskep.

4.2.3.3 boelwitbestuur

Doelwitbestuur of "management by objectives" (MBO) is 'n proses waardeur

bestuur oorkoepelende doelwitte vir die onderneming formuleer, maar ander

vlakke deur deelname toelaat om departementele en individuele doelwitte te

beInvloed.

Die voordele van doelwitbestuur is verhoogde motivering, verbeterde afwaartse

kommunikasie, asook horisontale en vertikale integrasie van doelwitte.

Deelname in doelwitbestuur lei tot gesamentlike beheer en evaluering van

resultate aan die hand van gestelde doelwitte (Kruger, 1995:31).

4.2.3.4 Bestuur-deur-die-verbete ring -van -doelwitte

Hierdie bestuursbenadering fokus op die aanhoudende verbetering van doelwitte

dwarsdeur die organisasie. Kruger (1995) identifiseer vier stappe in die proses

van die aaneenhoudende verbetering van doelwitte:

• die diagnosering van interne en eksterne situasie,

• die verbetering van doelwitte,

• die ontwikkeling van metodes am die verbetering van doelwitte te behaal, en

• die hersiening van die implementering van die metodes.

Die voortdurende verbetering van doelwitte vereis: hoe deelname; hoe

aanspreeklikheid; gedeelde verantwoordelikheid; gelyke verdeling van aandag

op eindresultate en metodes vir die bereiking van resultate. Uitkomste van

bestuur-deur-die-verbetering-van-doelwitte is fokus in die onderneming;

versterking van die onderneming se konstitusie; toename in ontwikkeling van

56


beplanning asook 'n toename in die samewerking van die bestuur van die

onderneming.

Algemene bestuur in 'n onderneming is een van vele bestuursoorwegings. Talle

resente Iiteratuur is beskikbaar; elke Ieier moet homseif voortdurend vergewis

van paradigma skuiwe in bestuur.

4.3 INLIGTINGSBESTUUR

Die dinamiese omgewing stel toenemend grater eise aan die onderneming.

lnhigtingtegnologie (IT) ondergaan 'n snelle evolusie. Ondernemings moet pro-

aktief optree am sukses te behaal in 'n voortdurende veranderende omgewing. IT

is 'n belangrike hulpmiddel in hierdie proses, maar dra oak by tot die dinamika

van die omgewing. Dit is toenemend belangrik vir bestuurders am vertroud te

wees met:

• Die strategiese aard van inligtingstelsels (IS); IT as 'n strategiese hulpbron en

bestuurshulpmiddel; die rol van IT in die kompeterende voordeel van die

onderneming.

• Die verskillende dimensies van inligtingsbestuur: die formulering van 'n IS

strategie; die ontwerp, ontwikkeling en implementering van 'n IS; en die

bestuur van die IS funksie.

Die bestuur van die IS funksie behels die beplanning, organisering, ontwikkeling

van en beheer oor data, inhigting en hulpbronne.

IT beInvloed die wyse waarop sake-aktiwiteite verrig word; dit kan die

kompeterende klimaat in 'n bedryf verander en dit bied ook nuwe strategiese

geleenthede aan ondernemings. (Taljaard, 1996:5).

Bestuurders/eienaars in die toerismebedryf moet hulseif deeglik vergewis van

nuwe verwikkelinge in IT soos objektegnologie; kliënt bediener argitektuur;

inhigting berging; eindgebruiker stelsels; multimedia en die inligting hoofweg.

Laasgenoemde verál, kan die gastehuiseienaar toegang (via Internet) verleen tot

57


mededingers - plaaslik en internasionaal; bemarkingskanale; internasionale en

plaaslike tendense asook 'n verskeidenheid produkte en dienste ondersteunend

tot die akkommodasiesektor.

Eksterne kundigheid deur middel van die uitkontraktering van die IS funksie, kan

oorweeg word - voordele soos laer koste en hoe vlakke van kundigheid kan

sodoende verkry word. Die gastehuiseienaar of bestuurder kan oak in

ooreenstemming met eksterne kundiges 'n inhigtingstelsel strategie ontwikkel.

Sagteware ontwikkeling moet so plaasvind dat die inligtingstelsel die

toerismebedryf se inligting behoeftes kan akkommodeer, asook algemene

funksies soos kwaliteitsbeheer, instandhouding en sekuriteit kan handhaaf.

4.4 FINANSIëLE BESTUUR

Finansiële bestuur bestaan uit die neem van finansieringsbesluite; kostes en

kosteberekeninge; boekhouding en verslagdoening en Iaastens bestuurs-

rekenigkunde.

Die doelwit van finansiele bestuur is die maksimering van die waarde van die

onderneming. Besluitneming in finansiele bestuur wentel om die allokasie van

skaars hulpbronne. Veranderlikes waarop finansiële bestuur primer in die besluit-

nemingsproses fokus is risiko en verwagte opbrengs. Die soeke na optimale

beleggingsgeleenthede en optimale finansieringsbronne is die belangrikste

aspekte van die besluitnemingsproses.

Die beleggingsbesluit behels die besluit om in

• bedryfsaktiewe bates (vaste en bedryfsbates) Of

• finansiële bates (belange in ander ondernemings) te belé.

Die finansieringsbesluit kan op vier wyses volvoer word:

• deur handel te dryf op die kapitaalmark (langtermyn),

• deur handel te dryf op die geldmark (korttermyn),

• • deur handelskrediet te beding, en

58


. deur behoue inkomste aan te wend.

Die finansiële bestuursfunksie behels verder kennis rakende die tydwaarde van

geld en die rol van rentekoerse.

Die tydwaarde van geld beteken dat geld se waarde direk aan tyd verbind is.

Soos inflasie toeneem met die tyd, neem die waarde van geld af. Rente is die

koste waarteen geld geleen of gespaar word. Rentekoerse verander in

ooreenstemming met die ekonomie en kan die koste van geld drasties beInvloed.

Bronne van finansiering moet oorweeg word in terme van die koste daaraan

verbonde (rente), die risiko betrokke en beheer oar die bronne. Die optimale

kapitaalstruktuur moet bepaal ward: die skuld tot ekwiteit (of eie kapitaal)

verhouding. Die koste van die kapitaal (rente) moet in aanmerking geneem word.

'n Valledige kapitaalbegroting moet opgestel word am beleggingsprojekte te

evalueer en te analiseer in terme van koste, risiko verbonde, ensomeer. Die

huidige inflasiekoers en die gepaardgaande daling van geldwaarde moet in ag

geneem word, asook die afskryf van bates as gevalg van waardevermindering.

Bates wat afgeskryf is, moet 00k vervang ward; vervangingskostes asook

moontlike verliese as gevolg van waardevermindering, diefstal, of die verkoop van

bates, kan voarkom. Al hierdie aspekte moet in aanmerking geneem ward met

die opstel van 'n kapitaalbegroting.

Die bestuur van die bedryfskapitaal verwys eerstens na die vlak van

bedryfskapitaal en tweedens na die alternatiewe strategiee vir die finansiering van

bedryfskapitaal.

Die hoofdaelwit van 'n bedryfskapitaalbeleid is die bepaling van die optimale vlak

van bedryfskapitaal. Die vlak van die bedryfskapitaal verwys na die hoeveelheid

van debiteure, voorraad en kontant.

Debiteure is kliënte wat aankope by die anderneming op krediet (skuld) gemaak

het. Voarraad is die items waarmee handel gedryf word, byvaorbeeld die

kruideniersware in 'n kleinhandel kruidenierswarewinkel. Kontant is die geld be-

59


skikbaar in die bankrekening. Debiteure, voorraad en kontant moet bestuur word;

dit geskied meestal met behuip van 'n beleid rakende bedryfskapitaal. 'n

Kredietbeleid moet geformuleer word am die kredietlimiet van debiteure te bepaal.

So moet daar ook 'n kontantafslagbeleid wees om konsekwente optrede in terme

van afslag te verseker. 'n lnvorderingsbeleid is noodsaaklik am die invordering

van uitstaande gelde vanaf debiteure op 'n gereelde basis te verseker.

Bedryfsbates (debiteure, voorraad, kontant) kan gefinansier word deur:

• opgelope uitgawes - die aangaan van uitgawes sonder am onmiddellik

daarvoor te betaal;

• handelskrediet - goedere op skuld aangekoop by 'n verskaffer;

• fakturering van debiteure - verkope word aan 'n debiteur toegeskryf; 'n kliënt

skuld die onderneming die geld;

• bankoortrekkings - die bankrekening word benut deur van 'n negatiewe saldo

(oortrokke rekening) of geleende geld vanaf die bank, gebruik te maak;

• korttermyn lenings - die teen van geld vanaf 'n finansiële instelling vir 'n kart

tydperk (Correia, Flynn, Uliana & Wormald, 1993: 12).

Die ondernemer wat 'n gastehuis wit vestig kan gebruik maak van privaat

finansiering, 'n toerismeleningskema (deur die Kleinsake-

Ontwikkelingskorporasie, NywerheidsontwikkeliflgskorPOrasie, Ontwikkelingsbank

van Suider-Afrika) Of 'n kombinasie daarvan. Voorsiening moet onder meer

gemaak word vir oordragkoste, verbandkoste, prokureursonkoste,

eiendomwaardasie, inspeksie-gelde, versekering, uitreiking van waarborge, koste

vir opstel van kontrakte, aankoop van meubels, linne en toebehore (SATOER,

1994:11).

Prysstrukture moet in ag neem wat voornemende gaste bereid is am te betaal,

ligging van die fasiliteit, die standaard en addisionele geriewe aangebied en

heersende tariewe van mededingers in die omgewing. Ware onkoste is die

effektiefste wyse om prysstukture te bepaal (Harding, 1995:8).

60


Vaste uitgawes soos reklame, versekering, kapitaaldelging, telefoonhuur, water-

en-elektrisiteit, belasting, vullisverwydering en kommissie betaalbaar aan

besprekingsagente, sowel as veranderlike uitgawes soos voedsel, was- en

strykkoste, salarisse van addisionele personeel, skoonmaakmiddels, elektrisiteit,

besigheidsbelasting, vervangingskoste en depresiasie moet in aanmerking

geneem word (SATOER, 1994:11).

Versteekte kostes waarvan die gastehuiseienaar bewus moet wees, sluit in:

breekskade (veral glase, koppies en bekers); diefstal (verál kierehangers) en

'ekstras' 5005 sjerrie met aankorns, vars blomme, sjokelade, vrugtemandjies,

daaglikse koerante en glanstydskrifte (McClarty, 1994:32).

Winsmarge word bepaal deur werklike uitgawes, besettingsfrekwensie en duur

van okkupasietydperke. Die verlangde winsmarge moet by vaste en verwagte

veranderlike uitgawes getel word, waarna die tarief per persoon/kamer per dag

bereken word.

Die gastehuiseienaar se finansiele besluite word verder beInvloed deur die

seisoenale aard van die toerismebedryf, die aanvanklike probleme

gepaardgaande met die vestiging van 'n nismark en die ligging van die eiendom

(Poorani & Smith 1995:59).

4.5 BESTUURSREKENINGKUNDE

Die rekenkundige proses behels die identifisering, meting en konimunikerig van

ekonomiese inligting - sodat die gebruikers daarvan ingeligte bestuursbesluite

kan neem. Rekenkundige inligting help om die finansiële gevolge van

alternatiewe te voorspel. 'n Rekenkundige stelsel som gebeure op, rig aandag en

los probleme op.

Boekhouding behels die roetine teboekstelling van ekonomiese aktiwiteite en is 'n

meganiese proses. Rekeningkunde sluit boekhouding in, maar omvat ook die

ontleding en vertolking van finansiële inhigting, opstel van finansiële state, uitvoer

61


van audits, ontwerp van rekenkundige stelsels, uitvoer van uitvoerbaarheidstudies

en verskaffing van belastingdienste.

Finansiële rekenkundige inhigting is primer bedoel vir eksterne gebruik terwyl

bestuursrekenkudige inhigting bedoel is vii interne gebruik en fokus op segmente

van die onderneming. Die aard van bestuursrekenkundige inligting wissel vanaf

breë Iangtermyn beplanningsdata tot gedetailleerde verduidelikings van waarom

werki ike kostes van skatti ngs/begrotings/standaarde verski I.

Die gastehuiseienaar moet noukeurig boekhou van alle inkomstes en uitgawes;

registrasie vir BTW en inkomstebelastingdoeleindes moet nagekom word. Indien

die onderneming as 'n beslote korporasie bedryf word, moet die geouditeerde

state jaarliks by die Suid Afrikaanse Inkomste Diens ingehandig word.

4.6 LOGISTIEKE BESTUUR

Die geIntegreerde logistieke bestuurskonsep behels onder meer dat bestuur die

totale koste van logistiek beperk. 'n Voorvereiste hiervoor is 'n logistieke- en

bemarkingsoudit. GeIntegreerde logistiek is die integrasie van meervoudige

stelsels in 'n bepaalde konteks. Die dissipline is gemoeid met die beskikbaarheid

van metodes en sisteme deur 'n optimum balans tussen prestasie en koste te

handhaaf.

Elemente van logistiek sluit in: inventarisse; vervoer; opberging, hantering,

verpakking; logistieke steundienste en sekondêre logistiek. Strategiese

alliansies kan gevorm word am sodoende die logistieke funksie uit te kontrakteer.

'n Logistieke strategie beskik oar die volgende komponente: logistieke

kanaalontwikkeling; inventarisse; inligtingstelsels en -tegnologie; kliëntediens-

vlakke; logistiek verwante dienste; organisatoriese ontwikkeling en omgewings-

aspekte (Nagel, 1995).

Die logistieke funksie in 'n gastehuis mag aanvanklik van beperkte skaal wees.

Voorraad inventarisse, storing en hantering kan deur die eienaar/bestuurder

hanteer word, terwyl vervoer aan die aanbodkant hoofsaaklik deur leweransiers


van produkte verskaf word. Met die uitbreiding van die gastehuis kan addisionele

logistieke steundienste oorweeg word.

4.7 MENSLIKE HULPBRONBESTUUR

Die personeelfunksie bestaan uit posontleding en -ontwerp; werwing en keuring;

poswaardering; opleiding en ontwikkeling; vergoeding en gesondheid asook

werknemersverhoudings. Die bestuursfunksie is ook verantwoordelik vir die

kwaliteit van werkslewe; prod uktiwiteitsg roe i; veiligheid en gelyke indiens-

nemingsgeleenthede (Carrel, Kuzmits & Elbert, 1989:18). Menslike

hulpbronbestuur is van kardinale belang in beide groot en klein ondernemings.

Organisatoriese gedrag is nog n onderwerp wat onder die funksie sorteer.

Individuele gedrag, werksmotivering, gedragsverandering, Ieierskap, organisasie-

kultuur, groepsdinamika, organisasie politiek en konflik moet effektief en

doelmatig bestuur word.

By die vestiging van 'n gastehuis moet die eienaar kennis dra rakende die

effektiewe en doelmatige bestuur van die personeel; sodoende word die

optimalisering van die belangrike hulpbron naamlik mense, verseker.

4.8 ARBEIDSVERHOUDINGE

Die bestuursperspektief van arbeidsverhoudinge sluit die insette uit die interne

ondernemingsomgewing en eksterne omgewing in, asook die wisseiwerking

tussen die Staat, werkgewers en werknemers. Die omskakelingsmeganismes of

die interne ondernemingstrukture vii insette is strukture, prosedures en prosesse

soos forums, rade, groepe, onderhandelings, dissiplinére prosedures en sosiale

investering binne die onderneming. Die uitsette is ooreenkomste aangegaan

tussen die partye soos sosiale kontrakte, erkennings asóók konflik soos geweld,

rasionatisasie en massa afdankings.

63


Arbeidsverhoudinge word gekenmerk deur 'n drieledige verhouding tussen die

Staat, werkgewers en werknemers. Konflik is inherent aan arbeidsverhoudinge

met arbeidsvrede as fundamentete doetwit (Slabbert, 1994:6). Die grondliggende

elemente van die drieledige verhouding is as voig:

• Basiese werknemersregte - Die regte van werknemers then as fondament van

die drieledige verhouding en sluit in die reg am te werk; die reg orn te

assosieer; die reg op onderhandeling; die reQ am arbeid terug te hou; die reg

op beskerming en die reg op opleiding.

• Tersaaktike arbeidswetgewing wat in ag geneem moet ward sluit in:

Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes,

Die Loonwet,

• Die Wet op Arbeidsverhoudinge,

• Die Wet op Beroepsgesondheid en Veiligheid,

• Die Kompensasie vii Beserings- en Gesondheidswet, en

• Die Werkloosheidsversekeringwet.

• Verpligtinge van die werkgewer en die werknemer behels die algemene

bepalings rakende lojaliteit van albei partye; gehoorsaamheid van die

werknemer aan die werkgewer; die intimidasie van medewerknemers; die

verlating van diens wat strydig is met die dienskontrak; die onbillike ontslag

van die werknemer; diskriminasie teen werknemers en die verbreking van die

dienskontrak deur die werkgewer of werknemer (Slabbert, 1994:8).

Die dienskontrak vorm die basis van die verhauding tussen werkgewer en

werknemer. Kontraktuele vereistes, inhoudsvereistes, pligte en

diensbeeindigings-prOSedUieS asook remedies vii kontrakbreuk behoort binne die

bestuurder se kader te vat (Jordaan & Rycroft, 1994:34; Slabbert, 1994:18).

Misbruik van drank en siekverlof asoak die bestuur van dissipline is praktiese

onderwerpe waarvan bestuur kennis moet dra. Vakbond- en werkgewer-

organisasiewerking asook personeelverminderingsprosedures is oak van belang

vii die bestuurder.


Die Suid-Afrikaanse arbeidsverhoudingesisteem reflekteer sosio-ekonomiese en

polities-ideologiese eienskappe van die party aan bewind. Die nuwe Wet op

Arbeidsverhoudinge Wet 66 van 1995 (WAV) then as die kern van formele

arbeidsverhoudinge (Janse van Rensburg, 1996:1).

Die doel van die nuwe WAV is om ekonomiese ontwikkeling, maatskaplike

geregtigheid, arbeidsvrede en demokratisering van die werksplek te bewerkstellig.

Die mees prominente veranderinge wat in ag geneem moet word, behels onder

meer:

• Vryheid van assosiasie en algemene beskerming - die reg van werknemers om

deel te neem aan die stigting/aansluiting by 'n vakbond word erken; en

viktimisasie word verbied.

• Organiseringsregte - vakbondbedrywighede mag plaasvind in werkstyd.

• Bedingingsrade - vervang die nywerheidsrade.

• Werkplekforums - strukture wat geskep word vir dialoog tussen werkgewer en

werknemer.

• Stakings en uitsluitings - beskermde en onbeskermde stakings word

gedefinieer; eersgenoemde geniet die beskerming van die Wet en word nie

absoluut verbied nie; onbeskermde stakings voldoen nie aan die vereistes van

die Wet nie. Die gevolge van die beskermde staking is meer prominent -

werknemers mag nie ontslaan word nie en stakings is nie gelyk aan die

tradisionete kontrakbreuk nie. By die onbeskermde staking mag werknemers

wel ontslaan word in ooreenstemming met billike ontslag prosedures.

Die effektiwiteit van die nuwe WAV sal gemeet word aan die doettreffendheid om

'n stabiele omgewing te skep, die vermoë am werkskepping te stimuleer, en die

bevordering van aanpasbare werksooreenkomste (Janse van Rensburg,

1996:12).

By die vestiging van 'n gastehuis moet die eienaar dienskontrakte opstel om die

indiensneming van toepaslike personeel te vergemaklik. Kennis rakende basiese

werknemersregte, tersaaklike arbeidswetgewing (veral die nuwe Wet op Arbeids-

65


verhoudinge) en verpligtinge van die werkgewer en die werknemer sal lei tot 'n

stabiele werksomgewing.

4.9 BEMARKINGSBESTUUR

Bemarkingsbestuur fokus op die verhouding tussen die onderneming en sy

verbruikers. Die konteks van bernarkingsbestuur in die toerismebedryf word

eerstens genoem, waarna verbruikersbehoeftes en die belangrike konsep

verhoudingsbemarking voig. Marksegmentering en die onderlinge elemente van

bemarkingsbestuur is die laaste fokus van die afdeling.

4.9.1 Die konteks van bemarkingsbestuur

Bemarkingsbestuur se doel is om die viak, tydsberekening en aard van aanvraag

te beInvloed sodat die onderneming se doelwitte bereik kan word. Kortweg

gestel: die bestuur van vraag (Kotler & Armstrong, 1994:11).

Bemarkingsbestuur is 'n proses wat die analise, beplanning, implementering en

beheer van programme afgestem op die skep, bou en handhaaf van voordelige

uitruilings met teikenmarkte, insluit (Kotler & Armstrong, 1994:11).

Bennett (1995:251) noem dat toerismebemarking verskil van tradisionele

produkbemarking:

• Toerismeprodukte is meestal onaantasbaar, onskeibaar, heterogeen in

kwaliteit en bederfbaar.

• Die toerismeproduk is 'n konglomeraat van verskeie dienste en produkte, wat

deur verskeie ondernemings verskaf word, byvoorbeeld akkommodasie,

voedsel en drank, aktiwiteite, ensomeer.

• Toerismeprodukte en dienste is meestal verwyder van die potensiele

verbruiker, gevolglik word tussengangers soos reisagente benodig. Die

tussengangers kan egter die aard en prys van produkte en dienste beInvloed.

66


• Toerisme-aanvraag is seisoenaal en word beInvloed deur subjektiewe faktore

soos smaak, voor- en afkeure, mode, houdings en prys.

4.9.2 Verb ru i kers behoeftes en verhoudingsbemarking

Die bevrediging van verbruikers se behoeftes is 'n prioriteit vir die meeste

ondernemings. Dit word bewys deur die verbetering van kommunikasie tussen

ondernemings en hul kiante, die versterking van diensondersteuning en die imple-

mentering van 'n verbruikergeorienteerde filosofie by ondernemings (Cravens,

1994:10).

Ondernemings fokus toenemend op die passing tussen die verbruiker se behoefte

en die produk of diens gelewer. Die bevrediging van verbruikers se behoeftes is

'n funksie van die verbruiker se verwagtinge in vergelyking met die prestasie van

die produk of diens. Indien die prestasie van die produk of diens nie

gelykstaande of hoer is as die verbruiker se verwagting nie, is die verbruiker

ontevrede. Indien die prestasie gelyk is aan die verwagting, is die verbruiker

tevrede. As die prestasie die verwagting oortref is die verbruiker hoogstevrede

(Kotler & Armstrong, 1994:553).

Ondernemings fokus toenemend op verbruikers en die verhouding met

verbruikers, verskaffers en verspreiders (Cravens, 1994:23). Verhoudings-

bemarking behels die skep, handhaaf en bevordering van sterk verhoudings met

verbruikers en ander belangegroepe. Verhoudingsbemarking fokus op

waardevolle verhoudings en bemarkingsnetwerke op die Iangtermyn. Die doel is

om Iangtermyn waarde aan die verbruiker te lewer; die maatstaf is Iangtermyn

verbruikertevredenheid (Kotler & Armstrong, 1994:560).

Verhoudingsbemarking behels verhoudings op alle vlakke: ekonomies, sosiaal,

tegnies en wetlik. So word verbruikerlojaliteit gekweek.

Die behoud van bestaande kliënte deur die verskaffing van kwaliteit produkte en

dienste is ook kenmerkend van verhoudingsbemarking (newens die aantrek van

nuwe verbruikers).


4.9.3 Segmentering van die mark

Die totale mark moet in homogene segmente verdeel word om sodoende die

beste of mees aantreklike segment te kies en strategiee te formuleer vir

effektiewe dienslewering aan daardie segment (Bennett, 1995:256).

Die marksegmenteringsproses behels drie stappe naamlik marksegmentering,

doelmarkkeuse en posisionering (Bennett, 1995:256). Kotler & Armstrong

(1994:44) voeg 'n stap vooraf by, naamlik die meting en voorspelling van die

aanvraag.

• Meting en voorspelling van aanvraag

Die huidige en toekomstige grote van die mark word ontleed deur die

identifisering van mededingende produkte, omgewingsanalises, die ontleding

van tendense en gespesialiseerde tegnieke vir die meting en voorspelling van

aanvraag (Kotler & Armstong, 1994:44).

• Mark segmentering

Die proses van die verdeling van die mark in groepe van verbruikers met

verskillende behoeftes, karaktereienskappe en gedrag, word

marksegmentering genoem. Verskeie basisse vir segmentering kom voor,

naamlik geografiese faktore (lande, streke, stede); demografiese faktore

(geslag, ouderdom, inkomste, opvoeding); psigografiese faktore (sosiale

kiasse, lewenstyl, persoonhikheid, houdings) en gedragsfaktore (aankoop

gebeure, voordele in aanvraag, gebruikstempo, lojaliteit) (Kotler & Armstrong,

1944:44). Bennett (1995:256) voeg produk verwante faktore (toerusting tipe,

volume gebruik, handeismerk getrouheid, lengte van besoek, ervaring

voorkeure, deelname patrone) en doel-van-besoek faktore

(besigheidsverwant, familie besoekende, vakansie, geleentheidsbesoeke) by.

'n Marksegment bestaan uit verbruikers wat dieselfde op 'n gegewe

bemarkingstimilu reageer.

68


o Doelmarkkeuse

Nadat die proses van marksegmentering afgehandel is, word elke segment

geevalueer in terme van aantreklikheid. Faktore wat volgens Bennett

(1995:260) in aanmerking geneem moet word, is die inkomstepotensiaal van

die segment; die mate van mededinging in die segment; die vlak van

investering benodig vir die ontwikkeling van dienste orn die segment aan te

trek; die bemarkingsonkoste aañ die segment en die vermoë om die segment

bevredigend te diens.

'n Onderneming kan die totale mark bedien en verskeie segmente teiken deur

verskillende bemarkingsaanbiedinge, Of deur te konsentreer op een segment

en slegs die behoeftes van die een segment aan te spreek.

• Posisionering

'n Produk of diens se posisie is die komplekse stel van persepsies, indrukke

en gevoelens waaroor verbruikers beskik in vergelyking met mededingende

produkte en dienste. Kortweg, die posisie wat die produk of diens in die

verbruiker se bewussyn beklee (Kotler & Armstrong, 1994:258).

Mill & Morrison (aangehaal deur Bennett, 1995:261), noem twee vorme van

posisionering:

• Objektiewe posisionering

Die onderneming pas die produkte en dienste aan volgens die verbruikers of

doelmark se behoeftes.

• Subjektiewe posisionering

Die doelmark of verbruikers se indrukke van die produk of diens word

verander of versterk.

69


Verskeie pasisioneringstrategiee kom voor; die doel van posisionering bly om 'n

potensieel mededingende voordeel te identifiseer en om die gekose strategie

effektief aan die doelmark te kommunikeer en oar te dra.

Die onderneming se bemarkingsmengsel moet die posisioneringstrategie

ondersteun.

4.9.4 Die bemarkingsmengsel

Sodra 'n onderneming op 'n oorkoepelende, mededingende bemarkingstrategie

besluit het, moet die bemarkingsmengsel beplan word. 'n Bemarkingsmengsel

kan gedefinieer word as die stel beheerbare bemarkingsinstruniente wat die

onderneming vermeng am die verlangde reaksie in die doelmark te bewerkstellig


Die bemarkingsmengsel bestaan uit vier bemarkingsinstrumente wat bekend

staan as die "vier P's' van bemarking: Produk, Prys, Plek en Promosie.

Produk

Die produk is enige jets wat aan 'n doelmark gebied kan ward vir aandag,

besit, gebruik, verbruik of wat 'n behoefte kan bevredig. Dit sluit fisiese

voorwerpe, dienste, persone, plekke, ondernemings en idees in (Kotler &

Armstrong, 1994:276).

'n Produk bestaan uit due aspekte. Die mees basiese viak is die kernproduk.

Die kernproduk behels die kern van voordele wat die produk aan verbruikers

bied. Die vormike produk word random die kernpraduk ontwikkel en beskik

oar eienskappe soos ontwerp, 'n handeismerk, verpakking, kwaliteitvlak en

kenmerke. Laastens word die totale produk random bogenaemde twee

aspekte ontwikkel deur bykomende dienste en voordele aan die verbruiker te

bled.

Die toerismeproduk, en spesifiek gastehuis akkammodasie se kernproduk is

waarskynlik rus, ontspanning, vervulling van estetiese behoeftes, ensomeer.


Die vormlike produk sluit die standaard en die voorkoms van die kamer in,

asook die kwaliteit van maaltye en die fasiliteite waaroor die gastehuis beskik.

Die totale produk bestaan uit verwelkomingsdrankies, vrugtemandjies in die

kamers, bedagsame personeel, ensomeer.

• Prys

Die prys is die hoeveelheid geld wat verbruikers betaal cm die produk of diens

te verkry. Prysbesluite word beInvloed deur interne faktore soos

bemarkingsdoelwitte, koste, kwaliteit asook eksterne faktore, soos die aard

van die mark, mededinging, omgewingsfaktore soos die ekonomie en

seisoenaliteit (Kotler & Armstrong, 1994:347). Bennett (1995:268) lys faktore

eie aan die toerismebedryf wat prysbesluite beInvloed, naamlik hoe vlakke van

pryselasti site it; die onvermoë om voorraad te stoor; prysregulering deur die

owerheid; seisoenale prysing; hoe vlakke van sielkundige betrokkenheid waar

die prys moontlik status en waarde kan aandui, en hoe vaste koste.

• Plek

Plek behels die beskikbaarstelling van die produk, dus die distribusie van die

produk of diens.

Die distribusiekanaal is die stel onafhanklike ondernemings wat betrokke is in

die beskikbaarstelling van 'n produk of diens (Kotler & Armstrong, 1994:395).

Toerismebemarking vereis die ontwikkeling van 'n distribusiestelsel wat

ooreenstem met die wyse waarop distribusiekanale bestuur word. in

Gastehuis kan byvoorbeeld verkies om direk met gaste te handel, Of deur

tussengangers Of 'n kombinasie van beide. Bestaande netwerk- en

tussenganger-infrastrukture veroorsaak dat distribusie deur middel van

tussengangers baie goedkoper is as wanneer die die onderneming self

netwerke daar moet stel.

• Promosie

71


Dit is die aktiwiteite wat die waarde van die produk of diens aan die doelmark

kommunikeer en hulle oorreed am dit aan te koop (Kotler & Armstrong,

1994:48).

Die promosiemengsel bestaan uit rekiame, persoonhike verkope, promosies en

openbare skakeling. Die aard van reklame kan as volg saamgevat ward: dit is

herhalend van aard, dramaties, visueel, onpersoonhik, een-rigting en duur.

Persoonlike verkope is uiters effektief as gevoig van die persoonhike interaksie

wat so bewerkstehhig word. Promosies is gewoonlik kort van duur, en fokus op

korttermyn verkope. Openbare skakeling kom voor as geloofwaardig as dit

gekoppel word met nuuswaardige gebeure.

In al bogenoemde instansies moet die onderneming die tipe produk en

doelmark in ag neem, die boodskap inhoud wat oorgedra moet word, die tipe

reaksie verlang, die media-tipe en 'n wyse waarop terugvoer ontvang kan word


Die gastehuis kan bemark word deur:

• Aanwysingstekens - Goedkeuring moet verkry word vanaf die Departement

van Vervoer vir die oprigting daarvan.

• Publisiteitsmateriaal - Brosjures of pamflette om die basiese inhigting oar te dra

en wat beskikbaar gestel word by die gastehuis self, vriende en famihie,

plaashike en streeksinligtingskantore en publisiteitsverenigings, streek-

bemarkingsaksies en bestaande kliënte (SATOER, 1994:18).

• Gastehuispublikasies - SATOER, die Portfolio Collection, die Leading Hotels

of Southern Africa, die Hotelogue, Sites of Africa, Exclusive Getaways, en die

American Express Classic Selection is van die publikasies waarin gastehuise

bemark word.

• Reklame - Tydskrifresensies gerig op 'n bepaalde teikenmark, radio reklame

en plaaslike koerante kan gebruik word as reklame.

• Affiliasie by koepelorganisasies - Streektoerismerade en plaaslike publisiteits-

verenigings bied hidmaatskap teen billike tariewe met gepaardgaande


plaaslike en internasionale bemarkingsgeleenthede (McClarty, 1994:32). Die

Suid-Afrikaanse Plaasvakansievereniging, die Bed-en-Ontbyt Vereniging en

die Gastehuisvereniging van Suider-Afrika loads gekoordineerde

bemarkingsaksies (SAbER, 1994:20).

Diverse - Direkte bemarking soos byvoorbeeld 'n persoonlike nuusbrief kan op

'n jaarlikse basis aan gaste gestuur word. Voorts kan persoonhike mededelings

aangemoedig word (Harding, 1995; Hotelier & Caterer, 1994:35).

4.10 DIE DAAGLIKSE BEDRYF VAN 'N GASTEHUIS

Die akkommodasiesektor van die toerismebedryf word gekenmerk deur unieke en

kenmerkende eise wat op 'n daaglikse basis aan bestuur gestel word. Die dag-

tot-dag bestuur van 'n gastehuis behels verskeie bestuurstake wat vervolgens

toegelig word.

4.10.1 Ligging

Die higging van 'n gastehuis is van deursiaggewende belang in die suksesvolle

bedryf van sn gastehuis. Gastehuiseienaars/bestuurderS moet die volgende in ag

neem:

• Nabyheid aan gewilde toeriste-aantreklikhede, kongresfasihiteite, besigheid-

sentra, lughawens, ensomeer.

• Ligging langs toeristeroetes of deurgangroetes.

• Afstand vanaf die toeriste-eindbestemming.

• Nabyheid aan alternatiewe, bekostigbare huisvesting.

• Ooraanbod van huisvesting in die onmiddelhike omgewing.

• Toeganklikheid en bereikbaarheid van die gastehuis.

• Sigbaarheid vanaf hoofroetes (SATOER, 1994:6).

4.10.2 Geboue

Struktureeh moet geboue geskep of aangepas word volgens die behoeftes van die

gastehuis se doelmark. Die binneversiering asook restourasiewerk en moontlike


geskiedenis van die gebou speel 'n betangrike rot in die effektiwiteit van 'n

gastehuis.

4.10.3 Strukture

Gastehuise beskik meestal oor vier tot twaalf kamers. Die teikenmark bepaal

meestal die strukturete aspekte soos en-suite badkamers, aparte ingange en

private sitkamers, waarvoor daar dikwels struktureel voorsiening gemaak moet

word.

lnstandhouding van die geboue speel ook 'n kardinale rot in die handhawing van

'n gastehuis se karakter, voorkoms en kiandisie.

Die samesmelting van natuur en geboue is vir heelwat gastehuiseienaars van

belang; so 00k die oprig van strukture om 'n panoramiese uitsig vanuit die kamers

te verseker (Dexter, 1994:142; James, 1994:29).

Wetlike bepalings en vereistes, asook bouregulasies is verdere faktore wat in

aanmerking geneem moet word met die oprig of verandering van strukture.

4.10.4 Atmosfeer en binneversiering

Roispelers in die gastehuisbedryf is van mening dat die onpersoonlikheid van die

hotelkultuur uitgeskakel word met gastehuise (Van Heerden, 1995:21). Meeste

gastehuise het 'n unieke persoonlike karakter en atmosfeer. Die atmosfeer is

meestal hoogs individual isties en gesentreer rondom die eienaar se

persoonlikheid. Die eienaar is meestal persoonlik betrokke, en die gastehuis

word as te ware 'n verlenging van sy persoonhikheid (Hotelier & Caterer, 1994:33).

Die unieke atmosfeer van elke gastehuis word verder versterk deur die aard en

karakter van die geboue. Vertrek groeperinge en funksionete vertrekke soos 'n

kunsgatlery, 'n leeskamer, bibtioteek, ontbytkamer, sonstoepe en restaurante dra

by tot die verhoging van die kwaliteit van die gas se verblyf.

Kaggels, oudhede, hout trapteunings en kwaliteit stoffering is aan die orde van die

dag in gastehuise en verseker 'n atmosfeer van gemak, etegansie, afronding en

74


tuuksheid. Individuele binneversiering vir elke kamer of suite asook elesoortige

name vii kamers (eerder as nommers) verbreed die gastehuiservaring verder.

Toerusting van gehatte soos handdoeke en linne moet voorsien word asook

spesiale bybehore soos seep, sjampoe, ensomeer (SATOER, 1994:9).

Betigting, skilderye, persoonhike snuisterye, matte, boeke, yen, vtoerbedekkings

asook die keuse van meubels en stofferings is ahles faktore wat deur die

binneversierder in aanmerking geneem moet word.

Tuinuitleg is 'n verlenging van die gastehuis se karakter; instandhouding en

behigting van die tuin asook fonteine, damme en wandeiroetes (na gelang van die

ligging) moet in ag geneem word.

Die skaal van die gebou asook die atmosfeer binne die mure nioet afgestem wees

"om 'n tuiste weg van die huis te skep".

4.10.5 Restourasie

Gastehuise beskik dikwels oor geboue met 'n unieke karakter en bepaalde

historiese waarde (Hotelier & Caterer, 1994:9). Phekke van historiese belang

gekombineer met deeghike navorsing en die optekening van die geskiedenis, kan

'n belangrike rot speel om die aantrekkingskrag van 'n gastehuis te verbeter. Die

gastehuise met 'n geskiedenis regverdig restourasiewerk en selfs die verkiaring

van die gebou tot 'n nasionate monument.

Tahte voorbeelde van tydsaam gerestoureerde gastehuise kom regdeur Suid-

Afrika voor. Restourasiewerk word dikwets so uitgevoer dat bestaande geboue

nie verbreek hoef te word nie.

Die verklaring van 'n gastehuis as 'n nasionale monument of 'n eiendom van

nasionale of historiese belang, hou vir die eienaar van die gastehuis sekere

voordele in. Nie net word die monument bewaar en beskerm teen ongemagtigde

veranderings en selfs moontlike sloping nie, maar die eienaar verkry ook toegang

tot subsidies om die monument te restoureer. Verder het die gastehuiseienaar


toegang tot advies rakende die instandhouding en bewaring van die monument;

terwyl die verhoogde bemarkingswaarde of aantrekkingskrag van die monument

kan bydra tot die verdere sukses van die onderneming (The National Monuments

Council, 1990).

4.10.6 Spyseniering

Spyseniering se effektiwiteit in die toerismebedryf word hoofsaaklik beoordeel

deur die mate waarin daar in die behoeftes van toeriste voldoen word, dus die

akkurate beoordeling van smake en behoeftes en die voorsiening van ge-

noegsame voedsel.

Toeriste kan gegroepeer word volgens eetgewoontes, byvoorbeeld vegetariers

van verskillende grade, Kosher, Hindus, Moslems en gesondheidsgebasrde

dieëte vir byvoorbeeld diabete, hartlyers of persone met allergiee. Kortom, die

toeris se sensitiwiteit ten opsigte van spysenierig, kan bepalend wees van die

totale toerisme ervaring. Waarde vii geld word ervaar deur die toeris, nié die

restauranteur se konsep van waarde vir geld nie. Die verstaanbaarheid van

spyskaarte (byvoorbeeld meertalige spyskaarte) en duidelike pryse (geldeenheid

van plaaslike land) moet ook in gedagte gehou word. Plaaslike, eiesoortige en

selfs ongewone en eienaardige disse kan die kwaliteit van die toerisme-ervaring

verhoog.

Koste en praktiese implikasies beperk die mate van diversiteit van spyseniering in

die akkommodasiesektor. Diversiteit is gevolglik die refleksie van die aantal

verskillende tipes toeriste wat die fasiliteite gebruik. Nuwe spysenieringskonsepte

sluit in etniese restaurante, gesondheidsdisse, plaaslike produkte, streeksdisse

en verskillende porsiegroottes. Alle akkommodasie-entrepreneurs moet egter in

voeling wees met hul markte en gedurig die bemarkingsproses verfyn om

sodoende die behoeftes en verwagtinge van toeriste aan te spreek.

Gehalte bestanddele, innoverende kookkuns, funk diens en kwaliteit tafelgerei is

onderliggend tot 'n kwaliteit eet-ervaring by 'n gastehuis. Charlish (1994:52) voeg

gasvryheid by vir 'n volmaakte gastronomiese ervaring. Met in ag name van


bogenoemde elemente, kan spyseniering by 'n gastehuis verskeie vorme

aanneem.

Gastehuise bied oorwegend ontbyt aan, met middag- en aandete beskikbaar op

aanvraag. Aandete kan a la carte ('n spyskaart- basis), table d'hote ('n

vasgestelde spyskaart) of 'n buffet vorm aanneem.

Restaurante met hul eie atmosfeer kom voor in talle gastehuise (Hart, 1994:22);

asook kroeë. Die eerlikheidskroeg waar die gas homself bedien en neerskryf wat

hy gebruik het, is 'n slim wyse am personeel effektief te gebruik (Leefstyl,

1994:43). Wynlyste by gastehuise word tradisioneel gedomineer deur plaaslike

wyne.

Spyskaarte wissel van gastehuis tot gastehuis en die sjef speel 'n invloedryke rol

in die kulinère samestellings. 'n Verskeidenheid van disse kom voor, maar

SATOER (1994:10) beveel tipiese Suid-Afrikaanse disse vir internasionale gaste

aan. Die ontbyt spyskaart moet saamgestel ward in ooreenstemming met die

minimum standaarde vasgestel deur beide SATOER en die Home Association of

South Africa (HAASA) (McClarty, 1994:31; van Heerden, 1995:21). Gaste kan

selfs aangemoedig word om per geleentheid van die ontbyt items in te pak vir

padkos (Hotelier & Caterer, 1994:34).

Die gehalte van bestanddele kan gekontrolleer word deur dit met die hand uit te

soek of dit self te kweek. Groente- en kruietuine, vrugteboorde en vars

suiwelprodukte word by verskeie gastehuise aangetref (Formby, Burton, Horning

& Mason, 1996:113; Tripp, 1994:22).

Persoonlike diens, aandag aan detail, gourmet-aandetes en plaasontbyte kan

selfs 'n kenmerk van die gastehuis word. Talle gastehuise se sterk reputasie van

kulinére feeste is 'n aantrekkingskrag vir beide oorslaapgaste en plaaslike

inwoners en voorsien die gastehuis van 'n mededingende voordeel (Le Roux,

persoonlike mededeling, 1995; Silandela, persoonlike mededeling, 1996).

4.10.7 Diens en die hantering van gaste

77


Diens in die toerismebedryf, en spesifiek in die gastehuis sektor, is sinoniem met

persoonhike betrokkenheid. Konstante handhawing van standaarde is van

kardinale belang. "It's far easier to build up a reputation, than it is to maintain

one." (Hotelier & Caterer, 1994:34.)

Om gehalte diens te kan lewer moet personeel goed opgelei wees, personeel

nioet kultuurverskille in ag neem, taalbedrewe wees, kennis van toeriste

aantreklikhede in die omgewing dra en beheefd en stiptelik optree. Persoonlike

netheid is van die uiterste belang.

Openbare geriewe moet gereeld skoongemaak word en slaapkamers, bad- en

toiletgeriewe moet daagliks gediens word. Noodtetefoonnommers moet te alle

tye beskikbaar wees. Etenstye, die voorsiening van sleutels, ensomeer moet

duidelik wees vir alle gaste (SATOER, 1994:9).

Diens is 'n faktor wat herhalende besoeke verseker en die handhawing van 'n

mededingende voordeel kan versterk. Konsekwente persoonlike diens en aandag

is sleutelkenmerke in gastehuise (Le Roux, 1995:8). Persoonhike verwelkoming,

vriendehikheid, harthikheid en gasvryheid is van onskatbare waarde in die

daaghikse bedryf van 'n gastehuis.

78


4.10.8 Fasiliteite en aktiwiteite

Aktiwiteitsvakansies is aan die orde van die dag, en ontspannings- en

besigheidsfasiliteite is onontbeerlik vir die toeris. Aktiwiteite en fasiliteite in die

plaaslike omgewing verbreed die gastehuiservaring verder.

Swembaddens, tennisbane, visvang, perdry, golf, stap- en wandeiroetes, bootry,

voelbesigtiging, croquet, rolbal, kleiduifskiet en vlugbal is van die fasiliteite en

aktiwiteite wat meestal by gastehuise aangetref word (Hotelier & Caterer, 1994:9).

Helikopterritte na bergpieke, die pluk van vrugte, wynproe, wildbesigtiging,

watersport en warmballon ritte is verdere eksklusiewe aktiwiteite wat by of naby

sommige gastehuise aangebied word (Formby, Burton, Horning & Mason,

1996:113-117). Sommige gastehuise word besoek uitsluitlik vir die aktiwiteite wat

aangebied word, veral in bewaringsareas (Hancock, persoonhike mededeling,

1994).

Besigheidsfasiliteite sluit meestal 'n lessenaar, private telefoon, wekker, faks- en

kredietkaartfasiliteite in met 'n sitarea en kroegyskas as opsionele items

(McClarty, 1994:32).

Navorsing onder Suid-Afrikaanse gastehuise (Hotelier & Caterer, 1994 :9) het

aangetoon dat direkte-skakel-telefone die belangrikste slaapkamerfasiliteit vir

gaste is; gevoig deur haardroërs en tee-en-koffie fasihiteite met 'n televisiestel in

die vierde plek.

Fasiliteite moet gereeld opgegradeer en vervang word sodat toeriste die indruk

kry dat huhle waarde vir hul geld ontvang (Silandela, persoonhike mededeling,

1996).

4.10.9 Akkreditasie, minimum standaarde en wetlike vereistes

Akkreditasie by SATOER se graderingskema vereis die handhawing van minimum

standaarde ten opsigte van geriewe en dienste. Die gradering vergemakhik die


keuse van akkommodasie vir voornemende besoekers. SATOER bied die

volgende voordele aan geakkrediteerde lede:

Insluiting in die SATOER huisvestingsgids.

• Plaaslike en internasionale erkenning op grond van die SATOER gradering.

• Deelname aan verskeie plaaslike en internasionale bemarkingsaksies wat

deur SATOER onderneem word (SATOER, 1994:15).

Die Hotelogue, American Express Classis Selection, Leading Hotel of Southern

Africa, Portfolio Collection, Sites of Africa, Exclusive Getaways, Relais &

Chateaux en Small Luxury Hotels of the World is almal instellings met

afsonderlike

standaarde wat lidmaatskap aan gastehuise bled.

Die Gastehuisvereniging van Suider-Afrika bled 00k 'fl geleentheid vir

akkreditasie en vereis oak dat lede aan 'n aantal minimum standaarde voldoen.

HAASA beskik oak oor 'n praktiese lys van minimum standaarde wat 'n verdere

geleentheid aan voornemende gastehuiseienaars bled vir akkreditasie deur die

nakoming daarvan (McClarty, 1994:33).

4.10.10 Wetlike voorskrifte

Verskeie wette en regulasies bevat ook voorskrifte wat nagekom moet word, en dit

sluit die volgende in:

• Skemaregulasies - Die sonering van eiendom vir besigheidsdoeleindes; die

voarsiening van parkering en munisipale dienste en die beskerming van

landbougronde teen ontwikkeling.

• Bouregulasies - Die strukturele vereistes wat nagekom moet asook

beperkinge ten opsigte van veranderinge aan nasionale monumente.

• Brandregulasies - Die voorskrifte vir die aantal en plasing van brandblussers,

noodplanne en die merk van uitgange en brandtrappe.

80


Gesondheidsregulasies - Dit behels die voorsiening van sanitêre- en

badgeriewe, ventilasie en beligting asook die minimum oppervlaktes wat

kombuise moet beslaan, die ontwerp van badkamers, die minimum slaapkamer

vloeroppervlakte per persoon, die aantal badkamers, ensomeer.

. Drankwet - Die toekenning van dranklisensiesword ingevolge hierdie Wet

gereel.

. Die vrywaring teen die verlies van eiendom en/of beserings; en die

vrywaring teen moontlike eise.

Streekdiensteraadheffings (SATOER, 1994:12).

Verdere aangeleenthede sluit in die verkryging van die plaaslike owerheid se

ondersteuning vir die onderneming en die in agname van ander wetgewing, onder

andere die Wet op Arbeidsverhoudinge.

4.10.11 Algemene wenke

Omrede die bedryf van 'n gastehuis absoluut persoonhike betrokkenheid van die

eienaar/bestuurder verg, word elke gastehuis op 'n unieke wyse bestuur. Elke

gastehuiseienaar/ bestuurder beskik dan ook oor sy eie repetoire wenke:

• Die voorsiening van die volgende in elke slaapkamer: vars blomme en vrugte;

tuisgebakte koekies; boeke en tydskrifte; mineraalwater of 'n bottel plaaslike

muskadel; 'n portefeulje met inhigting oor die plaaslike omgewing en

gepaardgaande aktiwiteite.

• Dienste soos wasgoedhantering, skoene skoonmaak, motorwas, etenstye, 'n

foto van die kamberbediende; 'n noodkissie met items soos 'n skeermes,

naaldwerkstehletjie, pyntablette, vrugtesout en kondome.

• Gratis verversings 5005 sjerrie of tuisgebakte koekies en tee met aankoms van

die gaste.

• Bekendstefling van gaste aan mekaar deur die eienaar, vóOr ete oor 'n glasie

sjerrie.

• Persoonhike nagwense deur die personeel.

• Die notering van elke gas se datum van verblyf, kamer, spyskaart ten tyde van

verblyf, voorkeure, ahlergiee en spesiale versoeke. So kan diens absoluut

81


verpersoonlik word, herhaling van spyskaarte voorkom word en versoeke

geantisipeer word.

. Die verskaffing van 'n gratis koerant saam met die oggendkoffie.

Oop kaggels, vars blomme en persoonhike snuisterye of menioirablia regdeur

die gastehuis.

• Daaglikse spyskaart veranderinge en geen vooraf geporsioneerde voedsel

nie.

• Private stoepe of patio's vii kamers.

Waarde vir geld en die oortref van verwagtinge is vii gaste twee beginsels wat

van kardinale belang is. Indien gastehuiseienaars/bestuurders daarin kan slaag

om bogenoemde twee beginsels te laat manifesteer, kan elke gastehuiservaring

véél meer wees as 'n blote funksionele behoefte.

4.11 SAMEVATTING

Voornemende gastehuiseienaars moet voorbereid wees ten opsigte van die else

wat 'n nuwe onderneming aan huh bestuursvernuf gaan stel.

Die gastehuiseienaar se bestuursfunksies kan slegs doeltreffend vohvoer word

indien die entrepreneur oor parate kennis rakende elke bestuursaspek beskik.

Nie alleen breë, algemene bestuursbeginsels en funksionele bestuursaspekte

moet toegepas word nie, maar die daaghikse bedryf van die gastehuis moet in

ooreenstemming met die breë bestuursraamwerk geskied. Toepashike en

aanvaarbare standaarde moet gehandhaaf word en basiese beginsels nagekom

word ten einde te verseker dat die gastehuis 'n kompeterende voordeel skep en

handhaaf. As gevoig van die individuahistiese en unieke aard van elke gastehuis

moet die entrepreneur se bestuursfilosofie afgestem wees op die uitbouing van

die unieke karakter van die gastehuis.

82


HOOFSTUK 5

BEVINDINGE VAN DIE EMPIRIESE ONDERSOEK

5.1 INLEIDING

Die bevindinge van die empiriese ondersoek word in hierdie hoofstuk bekend

gemaak. Eerstens word die doel van die empiriese ondersoek uitgespel, waarna

'n beskrywing van die respondente sowel as die metodiek voig. Die bevindinge

van die empiriese ondersoek word Iaastens weergegee.

5.2 DOELSTELLING VAN DIE EMPIRIESE ONDERSOEK

Die doelstelling van die empiriese ondersoek is om die menings, persepsies en

bestuursoorwegings van entrepreneurs in die akkommodasiesektor te bepaal ten

einde riglyne aangaande die strategiese besluite wat by die vestiging, bedryf en

bestuur van gastehuise in aanmerking geneem moet word, te ontwikkel vir

toekomstige entrepreneurs. Tersaaklike doelwitte word by die onderskeie

afdelings vermeld.

5.3 BESKRYWING VAN RESPONDENTE

Vir die doeleindes van hierdie studie is 'n geriefsteekproef van agt gevestigde

gastehuisentrepreneurs in die toerismebedryf gekies. Die entrepreneurs is in die

meeste gevalle die eienaars van die gastehuise; andersins het die gastehuis-

bestuurder die eienaar verteenwoordig. Die gastehuise is gelee in:

Die Vrystaat, Bloemfontein

• Die Wes-Kaap, Tuinroete

Die gastehuise kan verder gekiassifiseer word soos blyk uit tabel 5.1

83


TABEL 5.1 ONTLEDING VAN RESPONDENTE

GASTEHUIS AREA TIPEAANTAL KAMERS

PRYS PER PERSOON PER NAG

Hobbit House Bloemfontein, B 5 R130-R150 Bed, Vrystaat ontbyt

Hog Hollow Plettenbergbaai, B 9 R175-R255 Bed, Country House Wes-Kaap ontbyt Forest Hall The Craggs, B 6 R200-R420 Aandete,

Plettenbergbaai, bed, ontbyt Wes-Kaap

Hunter's Country Plettenbergbaai, A 22 R460-1485 Bed, ontbyt House Wes-Kaap Falcon's View Manor Knysna, Wes- B 6 R335-R435 Aandete,

Kaap bed, ontbyt St. James Club Knysna, Wes- A 11 R875-R2000 Aandete,

Kaap bed, ontbyt Madiba's Tide Knysna, Wes- B 13 R420-R650 Bed,

Kaap ontbyt The Olive Press Knysna, Wes- C 4 R120-R175 Bed,

Kaap ontbyt

A = Ultra luukse herehuise met 'n uiters hoe standaard van persoonlike diens,

kwaliteit, dekor en atmosfeer.

B = 'n Luukse gastehuis met gemak en persoonlike diens as fokus.

C = n Tuiste weg van die huis.

5.4. METODIEK VAN DIE STUDIE

Die doelstelling van die studie, soos omskryf in afdeling 5.2, het gedien as as

basis vir die ontwikkeling van die vraelys. Die vraelys is opgestel met

• die vestiging,

• die daaglikse bedryf, en

• die bestuur

van gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf as hoofafdelings.

Relevante temas wat voortspruit uit die literatuurstudie, is onder bogenoemde

hoofafdelings ingedeel.

Hoewel die vraelys gestruktureerd van aard was, is respondente aangemoedig

om uit te brei in antwoord op die vrae. Vrae wissel van oop tot geslote vrae. Die

bevindinge is gebaseer op die agt persoonlike onderhoude met

84


gastehuiseienaars of -bestuurders. Die onderhoude is skriftelik genoteer ten tyde

van die onderhoud. Die onderhoude het gewissel van dertig minute tot twee-en-

'n-halfuur.

(Sien Aanhangsel A)

5.5 BEVINDINGE VAN DIE EMPIRIESE ONDERSOEK

Die response, soos genoteer tydens die persoonhike onderhoude, word beskryf

volgens die drie hoof afdehings van die vraelys, met die verwysing na die

toepashike temas onder elke hoof afdeling.

5.5.1 Die vestigingsfaktore

Die struikelblokke ervaar deur die eienaar van die gastehuis tydens die vestiging

daarvan, die doelmark van die gastehuis en die demografiese profiel van die

eienaar word vervolgens bespreek.

5.5.1.1 Struikelbhokke

Die doelstehhing van die afdehing is om die struikelblokke tydens die vestiging van

die gastehuis te identifiseer, die mate van ondersteuning van eksterne instehlings

te bepaal en die tydperk tot en met winsgewendheid te bepaal ten einde

voornemende entrepreneurs daarop voor te berei.

Die meerderheid respondente het aangetoon dat die verkryging van kapitaal een

van die grootste struikelblokke is. Alle respondente was dit eens dat die oprigting

van 'n gastehuis uiters kapitaal intensief is en dat talle duur, onvoorsiene

uitgawes aangegaan is. Al die gastehuise is deur die eienaar gefinansier. Geen

ondersteuning is aanvánklik vanaf SATOER of die Kleinsake-Ontwikkelings-

korporasie (KSOK) ontvang nie.

'n Enkele respondent het na 'n tydsverloop hulp ontvang vanaf die Nywerheids-

ontwikkelingskorporasie (NOK); slegs een respondent is met die verloop van tyd

deur SATOER ondersteun en een respondent het op 'n latere stadium

85


ondersteuning vanaf die KSOK ontvang. Die heifte van die respondente het

aangedui dat 'n negatiewe houding heers onder bankinsteUings ten opsigte van

die aanvanklike finansiering van gastehuise. Uiters negatiewe ervarings het

afgespeel tussen eienaars en bankinstellings; die waardering van landbougrond

blyk 'n probleem vii instellings te wees.

Personeelverwante probleme soos vervoer, opleiding en die kweek van

menswaardigheid, is deur alle respondente ervaar. 'n Lae vlak van

menswaardigheid in personeel manifesteer meestal in 'n swak selfbeeld en

setfvertroue asook 'n onvermoeë am op verskeie terreine te presteer. Die

samevoeging van eiesoortige individue in 'n span en die kweek van 'n 24 uur

verantwoorde- likheidsin is verdere uitdagings waarmee die entrepreneur

rekening moes hou. Gastehuise wat vinnig ontwikkel en uitbrei, ontbreek meestal

aan 'n professionele bestuurspan.

Alle entrepreneurs was dit eens dat 'n hoe vlak van betrokkenheid deur die

eienaar in die vestigingsfase van kardinale belang is.

Die tydperk wat verloop vanaf die datum waarop die gastehuis gevestig is en

begin bedryf word tot en met winsgewendheid, variëer van 13 maande tot due

jaar.

5.5.1.2 Doelmark

Die onderliggende doel van hierdie afdeling is om te bepaal wie die doelmark is,

die rol wat ligging speel in die bepaling van die doelmark, en die verskeidenheid

van aktiwiteite en fasiliteite wat aangebied word. Sodoende kan die voornemende

entrepreneur homseif voorberei vir die passing tussen die doelmark, ligging en

fasiliteite aangebied.

Al die respondente se doelmark bestaan uit oorsese besoekers, hoofsaaklik

Europeers. Die meerderheid ervaar 'n groot toeloop van veral Duitsers. Een

respondent ervaar 'n toename in Hollanders en inwoners van die Skandinawiese

lande. Die meerderheid respondente neem die Suid-Afrikaanse mark oak in

aahmerking, veral in terme van bekostigbare tariewe en 'waarde vir geld'.

86


Persentasies van oorsese besoekers tot plaaslike gaste wissel; gemidde!d is die

verhouding 75 persent oorsese gaste tot 25 persent plaaslike gaste. Die

meerderheid respondente se aanvanklike doelmark was die Suid-Afrikaanse

bevolking, maar dit het verander na oorsese gaste as gevoig van die toename in

internasionale gaste asook die gastehuiservaring waarby Iaasgenoemde

besoekers aanklank vind. Die doelmark bestaan hoofsaaklik uit vakansiegangers,

aihoewel 'n enkele respondent - hoofsaaklik professionele persone wat vii

besigheidsdoeleindes reis, as gaste akkommodeer.

Ligging is as die mees bepalende faktor in terme van die vestiging van die

onderneming aangedui. Deurgangsroetes na primére bestemmings verseker 'n

konstante toeloop van gaste. Die meeste respondente het genoem dat

aantreklikhede in die nabye omgewing 'n belangrike rol speel in veral die Iengte

van die besoek.

Die meeste respondente het die oorspronklike fasiliteite en aktiwiteite op die

eiendom na 'n tydsverloop aangepas of uitgebrei. Die fasiliteite en aktiwiteite

aangebied deur die respondente word in tabel 5.2 voorgestel.

TABEL 5.2 FASILITEITE EN AKTIWITEITE AANGEBIED DEUR GASTEHUISE

Fasiliteite en geriewe

Hobbit House

Hog Hollow

Forest Hall

Hunter's Country House

Falcon's View

Manor

St .James

ClubMadiba's

Tide

The Olive Press

Voëls kyk * * * * * a

Watersport *

Bootritte * *

Visvang * *

Stap * * * * *

Perdry

Swembad * * * * *

Croquet *

Sauna *

Tennis *

Biblioteek * *

Wynkelder

Kroeg * * * * *

Konferensie fasiliteite

* * *

Natuur- reservaat

*

Antieke ware winkel

*

Kaggels * * * a * *

Strand *

87


5.5.1.3 Demografiese profiel van die eienaar

Die doel van die gedeelte van die ondersoek is am vas te stel of die

gastehuisentrepreneur 'n bepaalde profiel het, am te bepaal of formele opleiding

en ondervinding 'n voorvereiste is vii die suksesvolle bedryf van 'n gastehuis en

voornemende entrepreneurs in te hg 001 vaardighede wat moonthik aangeleer sal

moet word.

Al die respondente het hulseif as 'n tipiese entrepreneur beskou, met die

uitsondering van een respondent. Die meeste respondente sien hulseif as uiters

kreatief. Due respondente beskik oor universiteitsgrade, terwyl een respondent

oar 'n technikon kwalifikasie beskik wat nie verwant aan die toerismebedryf is nie.

Slegs een respondent beskik oor formele opleiding in die toerismebedryf. Die

oorgrote meerderheid respondente beskik 001 geen ondervinding in die toerisme-

bedryf nie; aihoewel enkele bestuurders wel oor ondervinding in die

toerismebedryf beskik. Die jare ondervinding alvorens die bestuurders by die

gastehuis in diens geneem is, wissel van due tot agt jaar.

Die meeste gastehuise word deur 'n egpaar besit en bestuur. Die

entrepreneuriese motivering vir die bedryf van die gastehuis wissel: 'n derde van

die respondente beskou die gastehuis as 'n stokperdjie, 'n wyse waarop hulle

mense spesiaal kan laat voel. Twee respondente beskou die gastehuis as 'n

suiwer finansiële belegging. Die kwaliteit van lewe wat in die area gehandhaaf

kan word teenoor die geweld van Gauteng, het gedien as entrepreneuriese

motivering vir 'n verdere twee respondente.

Die meeste respondente moes nuwe vaardighede aanleer, waarvan 'n globale of

holistiese perspektief die mees prominenste is. Ander vaardighede sluit in:

noodhuip; bestuur; geduld; blomme rangskik; kennis van wyn; rekenaar

vaardighede; administratiewe vaardighede; praktiese vaardighede soos lood-

gietery, houtwerk, die hantering van gereedskap; binnenshuise versiering,

ensomeer. Due respondente het geen nuwe vaardighede aangeleer nie,

aangesien die gastehuis 'n verlenging van huh bestaande persoonhike geaardheid

Is

88


5.5.2 Die bedryf van die gastehuis

Die response aangeteken aangaande die daaglikse bedryf van gastehuise word

vervolgens weergegee. Daarna word die rol van geboue, spyseniering en

gradering toegelig. Breë tendense asook die interaksie met ander komponente

van die toerismesisteem, word ten slotte bekend gemaak.

5.5.2.1 Die daaglikse bedryf

Die identifisering van uitdagings en probleme in die daaglikse bedryf van die

ondernemig, is die doel van hierdie afdeling.

Personeel-verwante probleme manifesteer op 'n daaglikse basis by die oorgrote

meerderheid van die respondente. Veral die aaneenlopende opleiding en

motivering blyk vii die respondente 'n uitdaging te wees. Twee respondente het

aangedui dat sjefs ondergekwalifiseerd en oorbetaal is. 'n Derde van die

respondente ervaar sjefs as temperamenteet; die sjefs wat by kookskole opgelei

word beskik bloot oor 'n 'repertoire van resepte' teenoor gekwalifiseerde sjefs wat

praktiese indiensopleiding en teoretiese opleiding in elke aspek van die kookkuns

ontvang - op internasionale standaard. Een respondent het aangetoon dat

werknemers se filosofie oor werk negatief is, as gevoig van die heersende

werksetiek na apartheid.

Konstante verandering is deur 'n beduidende aantal respondente aangedui as n

besondere uitdaging. Die entrepreneur moet in voortdurende kontak wees met

die doelmark, reisagente en die akkommodasieproduk. Ander uitdagings wat

minder gereeld voorgekom het, is die uitdaging om konstant aangenaam voor te

kom; am alle behoeftes van gaste omiddellik te bevredig vii 24 uur van die dag; 'n

gebrek aan privaatheid vii die eienaars en die vroeë oggendure van diens.

5.5.2.2 Geboue, fasiliteite en besettingsyfers

Die onderliggende doel met die bepaling van response rakende die geboue van

die gastehuis is am die aantrekkingskrag daarvan te bepaal; die aantal

89


beskikbare kamers te identifiseer en die besettingskoers aan te dui sodat die

voornemende entrepreneur homself kan voorberei op geboue-verwante aspekte.

Al die respondente met die uitsondering van een, het meestal bestaande

historiese herehuise self gerestoureer. Die respondente het almal aangedui dat

die geboue 'n rol speel in die aantrekkingskrag van die onderneming - veral

kaggels, gemaklike meubels en vertrekke met atmosfeer enkarakter.

Die aantal kamers wat beskikbaar is, wissel van vier tot twee-en-twintig en variëer

van dubbel tot suites. Besettingskoerse buite seisoen wissel vanaf 15 persent tot

45 persent en binne seisoen vanaf 70 persent tot 98 persent. Twee respondente

het aangedui dat die gemiddelde besoek twee na due nagte duur. Februarie is

deur die meeste respondente as die maand met die hoogste besettingskoers

aangetoon. Een respondent het genoem dat die gemiddelde leeftyd van 'n kamer,

in terme van meubilering en binneversiering, vyfjaar is. Daar is waargeneem dat

al die gastehuise 001 persoonlike reekse bad benodigdhede beskik. Ander items

wat algemeen in kamers voorkom is haardroërs, handdoeke, wasgoed-

mandjies/sakke, koffie-en-tee fasiliteite, tuisgebakte koekies en tydskrifte. By

ultra luukse ondernemings word higiene sterk beklemtoon deur waslappe,

toiletpapier en toiletsitplekke te seël met behulp van gebosseleerde plakkers.

5.5.2.3 Spyseniering

Die breë doelstelling van hierdie afdeling is am vas te stel in watter mate die

voornemende entrepreneur moet beplan vir die verskaffing van maaltye in terme

van 'n sjef, vorm van etes, kweking van bestanddele, ensomeer.

Die helfte van die respondente beskik oar gekwalifiseerde sjefs; die ander helfte

van die respondente het genoem dat die eienaar self die etes voorberei.

Aandetes se formaat is hoofsaaklik vasgestel en table d'hote die algemene

formaat - 'n vasgestelde spyskaart met 'n keuse tussen twee of due hoofgeregte.

Twee respondente bespreek die spyskaart vooraf met die gaste en laat die gaste

toe am aanbevelings of spesiale versoeke te maak. Een respondent bled

aandetete aan in 'n a la carte formaat; een respondent bied slegs op versoek

90


aandete aan. Kruie, vrugte en selfs kaas is van die bestanddele wat deur die

respondente self gekweek word; bestanddele word elke dag vars van plaaslike

verskaffers, insluitend boere, aangekoop.

Al die respondente is dit eens dat die maaltye 'n sterk aantrekkingskrag vir die

gastehuis is, veral by besoekers wat wêreldreisigers is. Een respondent het

egter genoem dat maaltye nie die onderneming moet dikteer en andersom nie.

Die respondente bied deurgaans eksklusiewe, eiesoortige eetervaringe aan met

die kiem op kwaliteit bestanddele. Een respondent som dit so op: die kombuis is

die één afdeling waar kostes nie onnodig gesny moet word nie, ten spyte van die

lae winsmarge op voedsel. 'n Ander respondent het aangedui dat 'n sjef 'n

onnodige uitgawe is wat nie aangegaan hoef te word nie. Kwaliteit linne en

eetgerei is deur een respondent as bepalend van die sukses van die eksklusiewe

eetervaring beskou.

5.5.2.4 Gradering

Die bydrae van akkreditasie en gradering van die gastehuis by SATOER en ander

liggame tot die sukses van die onderneming, word in die afdeling bepaal;

sodoende kan entrepreneurs vooraf ingeligte besluite aangaande akkreditasie en

gradering neem.

Die heifte van die gastehuise is deur SATOER gegradeer, twee gastehuise is

geakkrediteer en twee ondernemings het geen behoefte daaraan nie. Die

oorgrote meerderheid van respondente ervaar dat die akkreditasie of gradering

van SATOER geen bydrae lewer tot die sukses van die onderneming nie; twee

respondente het die teendeel sterk ondersteun. Affiliasie by verskeie instansies

kom voor; die bemarking. van die onderneming deur middel van die "Portfolio

Collection" word deur al die respondente as die enkele mees bepalende

suksesfaktor in die bemarking van die gastehuis beskou.

5.5.2.5 Tendense

Die identifisering en antisipering van tendense in die toerismebedryf, spesifiek

gastehuise, kan entrepreneurs voorberei om proaktief op te tree by die vestiging

91


van 'n gastehuis. Dit is clan die doel van hierdie afdeling om sodanige tendense

te identifiseer.

Die meeste aantal respondente het nie geweet of daar 'n toename of afname in

internasionale toeriste is nie, hoofsaaklik weens hut vaste persentasies oorsese

besoekers. Die meeste respondente ervaar 'n wegbeweging vanaf hoteile na

gastehuise. Redes aangevoer vii die genoemde wegbeweging wissel: hotelle is

vervelig, onpersoonhik en moedig nie interaksie tussen gaste aan nie. Die

respondente ervaar meestal gastehuise as persoonhik, waar gaste spesiale en

persoonhike aandag ontvang. Ander oorsake aangevoer is 'n hoer

omgewingsbewustheid onder toeriste, tariewe wat meer bekostigbaar is as die

van hotehle en toeriste wat die land wil leer ken deur die n pue kontak met die

plaashike bevolking in 'n gastehuis.

Verdere tendense wat geIdentifiseer is, is 'n toenemende bewustheid onder

bestuur am die onderneming in oorieg met die samelewing en natuur te bestuur.

Gemeenskapsbetrokkenheid kan bewerkstellig word deur bestuur se pro-aktiewe

betrokkenheid by gemeenskapsprojekte, borgskappe, die sudsidiering van

skoolgelde van personeel se kinders, ensomeer.

5.5.2.6 Interaksie met die res van die toerismesisteem

Die afdehing is in die ondersoek ingesluit met die uitsluithike doe[ am die interaksie

frekwensie tussen die rolspehers in die toerismebedryf te bepaal sodat die

voornemende entrepreneur bewus is van die suksesfaktore.

Al die respondente is dit eens dat die interaksie frekwensie met ander roispelers

in die toerismebedryf relatief haag is. Die meeste interaksie kom voor met

mededingers en reisagente. Die meerderheid respondente het die goeie

verhouding tussen die mededingers beklemtoon en verwys gaste oor-en-weer as

die gastehuise ten voile beset is. Een respondent het met die bekendstelhing van

die spesifieke gastehuis 'n opedag gehou en alle belangrike rolspelers uitgenooi

am dit by te woon.

5.5.3 Bestuur van die gastehuis

92


Die response ontvang rakende die bestuur van die gastehuis word vervolgens

onder die afdelings algemene bestuur, funksionele bestuur, bestuurstendense en

algemene faktore bespreek.

5.5.3.1 Algemene bestuur

Die doel van die afdeling is om die bestuurstyl wat deur die respondent

aangewend word te identifiseer, en om te bepaal of die respondent die gastehuis

vanuit 'n bestuursoogpunt of die van 'n leler, bestuur.

Al die respondente het aangetoon dat hulle 'n bale praktiese bestuurstyl uitoefen

deur rand te beweeg en logika aan te wend. 'n Langtermynvisie, die stel van

doelwitte en 'n holistiese, globale benadering word as essensieël beskou. Die

meeste respondente sien hulseif as 'n Ieier en 'n bestuurder.

5.5.3.2 Funksionele bestuur

Die afdeling se uitsluitlike doel is am voornemende entrepreneurs praktiese

inligting rakende die bestuur van funksionele afdelings in die praktyk te gee.

5.5.3.2.1 Menslike hulpbronbestuur

Die heifte van die respondente roteer personeel in terme van take en skofte.

Opleiding word in die meeste gevalle deur die eienaar self verskaf. Twee

respondente het aangedui dat bonusse aan prestasie (en nie inflasie nie)

gekoppel word. Een respondent help werknemers met finansiële beplanning en

spesifiek met annulteite en polisse. 'n Klimaat van kreatiwiteit, respek en

groepsbesluitneming word deur een respondent aangemoedig. 'n Respondent

het oak opgemerk dat karakters, éérder as curriculum vitae's, in diens geneem

word.

9


5.5.3.2.2 Finansiële bestuur

Al die respondente maak gebruik van eksterne ouditeurs; slegs twee respondente

hanteer die daaglikse boekhouding self.

5.5.3.2.3 lnligtingsbestuur

lnligtingstelsels wissel van respondent tot respondent; programme spesifiek

ontwikkel vir die hotelbedryf, algemene programme en programme spesiaal

ontwerp vii die spesifieke gastehuis, kom voor. Nie ál die respondente is ten

voile vertroud met al die rekenaarfunksies van die programme nie, maar ervaar

die programme meestal as gebruikersvriendelik.

5.5.3.2.4 Bemarkingsbestuur

Al die respondente het aangedui dat die bemarkingstaak deur die gastehuis self

hanteer word. Groot kiem word deur die meerderheid respondente op

persoonhike bemarking geplaas, hetsy 'n persoonlike verhouding met reisagente

of persoonlike bemarking oorsee. 'n Verskeidenheid van mediums word gebruik.

Die "Portfolio Collection" is weer eens deur al die respondente beklemtoon as 'n

belangrike bemarkingsinstrument.

5.5.3.3 Persoonlike betrokkenheid van die eienaar of entrepreneur

Die doel van die hierdie afdeling is om die mate van persoonlike betrokkendheid

van die eienaar vas te stel en enige wenke vanaf die respondent te verkry wat

relevant vir voornemende gastehuisentrepreneurs is.

Die helfte van die respondente het aangetoon dat die eienaar self die gastehuis

bestuur. In twee gevalle is die eienaar glad nie betrokke by die bestuur van die

gastehuis nie. Die nieeste respondente het genoem dat 'n hoe vlak van eienaar

betrokkenheid nodig is om sukses te verseker.

Respondente het meestal positief gereageer op die versoek om wenke aan

voornemende entrepreneurs te rig:


• Die entrepreneur moet 'n passie he vii die toerismebedryf, sy hart moet ten

voile in die vestiging van die gastehuis wees.

• Dit is 'n bevredigende bedryf, maar vereis 'n goeie sin vir humor en kan

emosioneel uitputtend wees.

• Die gastehuis as onderneming, is kompieks en uitdagend, kreatiewe denke is

noodsaakiik.

• Dit is 'n kunsmatige omgewing; 'n goeie infrastruktuur en ondersteuning-

struktuur word benodig aivorens die gastehuis begin bedryf word.

• Spreek behoeftes van gaste aan voordat hulie dit uiter, 5005 byvoorbeeld die

was van gaste se motors, die nieedeel van inligting rakende die omgewing, die

oopsiaan van Bybeis met slapenstyd.

• Neem personeel in diens op grond van seisoenale kontrakte, en nié jaarlikse

kontrakte nie.

• Dit is 'n unieke, eiesoortige bedryf, met unieke uitdagings wat 'n unieke

aanslag vereis.

• Beplan deeglik vooraf, veral finansieei gesproke, voordat die gastehuis

gevestig word.

• Doen dit! Die meeste respondente was dit eens dat, aihoewel die

entrepreneur verskeie uitdagings moet aanvaar in die vestiging van die

gastehuis, die gastehuiservaring hoogs stimuierend is.

Rigiyne en aanbeveiings vir voornemende gastehuis entrepreneurs word in die

slothoofstuk bespreek.


HOOF STUK 6

GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS VAN DIE STU DIE

6.1 INLEIDING

In hierdie hoofstuk word die Iiteratuurstudie saamgevat en word dit met die

empiriese ondersoek geIntegreer. Aanbevelings in die vorm van riglyne vii

voornemende entrepreneurs word ontwikkel in ooreenstemming met die doelwitte

van die studie.

6.2 SAMEVATTING VAN DIE LITERATUURSTUDIE

Die Iiteratuurstudie word vervolgens saamgevat onder die hoofde van die

onderskeie hoofstukke, naamlik die toerismesisteem ; entrepreneurskap en die

bestuursoorwegings rakende gastehuise.

6.2.1 Die toerismesisteem

Hoofstuk twee handel oor die tendense in die toerismebedryf, die toerismesisteem

en die akkommodasiesektor as subsisteem van die toerismesisteem.

Die tendense in die toerismebedryf moet op beide plaaslike en internasionale viak

deur die voornemende entrepreneur geantisipeer word, ten einde horn in staat te -

stel om die bedryf pro-aktief te benader en sy produk dienooreenkomstig aan te

pas.

Die vernaamste breë internasionale tendense is 'n toename in korter, gereelder

reise ; 'n groter omgewingsbewustheid en 'n toename in besigheid as reismotief.


Verdere spesifieke tendense sluit in : 'n toename in vryetyd ; 'n meer voiwasse

toeriste mark en tegnologiese innovasies - veral op die gebied van vervoer en

rekenaarstelsels.

Die voornemende entrepreneur moet homseif ook vergewis van plaaslike

tendense SOOS korter wegbreekvakansies; 'n hoer bewustheid van kwaliteit onder

toeriste die relatief kleiner rol wat-afstande na bestemmings speel- en die

seisoenale gewildheid van Iandstreke soos die Wes-Kaap in die somer en die

Natalse strande in die winter.

Dit is van belang vir die voornemende entrepreneur om die toerismesisteem as 'n

geheel te beskou. Twee kategoriee roispelers word in die toerismesisteem

geIdentifiseer naamlik verskaffers en tussengangers. Verskaffers bestaan uit die

produseerders van toeriste-aantrekl i khede, asook die verskaffers van

akkommodasie, vervoer en ondersteuningsdienste.

Aantreklikhede behels natuurlike aantreklikhede, kunsmatige aantreklikhede en

sosio-kulturele aantreklikhede. Die vervoersektor bestaan uit vervoer per lug,

see, spoor en pad. Die akkommodasiesektor kan verdeel word in gediensde

akkommodasie soos hotelle, wildreservate en gastehuise, asook in

selfsorgakkommodasie soos in karavaanparke, vakansieoorde, woonstelle en

wildreservate.

Die tussengangers is organ isasies wat die toerismeprodukte vanaf die verskaffers

na die toeriste versprei SOOS toeroperateurs en reisagente.

Die akkommodasieproduk bestaan uit meer as net blote oornagverblyf, dit is 'n

totale ervaring, bestaande uit besprekingsdienste ; ontvangs- en vertrekdienste;

kamerdienste ; voedsel- en drankdienste en dienste soos winkels, ontspannings-

fasiliteite, ensomeer.

97


Die akkommodasiesektor word tans gekenmerk deur verskeie tendense en

ontwikkelinge wat bepalend kan wees van die voornemende entrepreneur se

sukses. Die tendense sluit in: 'n hoer bewustheid van kwaliteit en die omgewing;

gerekenardiseerde sentrale besprekingstelsels; 'n toename in vakansieoorde,

plaasvakansies en tyddeel-vakansies; 'n drastiese groei in bed-en-ontbyt

ondernernings en n styging in die besetting van gastehuise tesame met 'n daling

in die aanvraag na hotelle.

Ondeursteuningsdienste bestaän uit onder andere uit gidse, spyseniers,

versekeringsdienste en streek toeriste-organisasies.

6.2.2 Entrepreneurskap

Ten einde suksesvol te wees, moet die gastehuiseienaar of -bestuurder die

konsep entrepreneurskap verstaan, die rol van kreatiwiteit erken en bedag wees

op struikelblokke sowel as ondersteuning vir die entrepreneur. Entrepreneurs

beskik oor talle onderskeidende karaktereienskappe soos die motivering om te

presteer, kreatiwiteit, 'n hoe toleransie vir risiko en onsekerheid, selfvertroue,

toewyding en deursettingsvermoe, Ieierskap en 'n obsessie met geleenthede.

Veral kreatiwiteit is 'n dominante karaktereienskap van entrepreneurs. Dit is 'n

oorsaaklike faktor in die mededingendheid of sukses van die entrepreneur.

'n Gebrek aan entrepreneursondersteuning in die toerismebedryf inhibeer groei

veral in die informele akkommodasiesektor. Die voornemende entrepreneur

moet bewus wees van die beperkende wetgewing; gebrek aan toegang tot

finansiering, gebrek aan advies en opleiding en die afwesigheid van betroubare

inhgting 001 toerisme tendense.


6.2.3 Bestuursoorwegings rakende gastehuise

Dit is van kardinale belang dat die entrepreneur homseif toerus rakende die

relevante bestuursaspekte en die daaglikse bedryf van die gastehuis. So word

die suksesvolle bestuur en bedryf van die gastehuis verseker. Die entrepreneur

moet oor palate kennis rakende algemene bestuur sowel as die onderskeie

funksionele- bestuursaspekte beskik .-- Algemene- bestuur behels= stategiese

bestuur en spesifiek strategiese beplanning. Die entrepreneur moet kan onderskei

tussen die konsepte bestuur en Ieierskap. Nuwe paradigma's in bestuur soos

vierde golf bestuursdenke, bestuur-deur-rond-te-beweeg en doelwitbestuur moet

deur die entrepreneur verstaan word en effektief toegepas word.

Die entrepreneur moet voorts vertroud wees met die onderlinge aspekte van

inligtingsbestuur soos inligtingstelsels, die Internet en multimedia. Op finansiële

bestuursgebied moet die entrepreneur bevoeg wees om finansieringsbestuite te

neem, kosteberekeninge uit te voer, boekhouding te doen en volledig versiag te

lewer aangaande die finansiele aangeleenthede van die onderneniing.

Die noodsaaklike prosesse onderliggend aan bestuursrekeningkunde moet deur

die entrepreneur verstaan en uitgevoer kan word ten einde die suksesvolle

bestuur van die rekenkundige inligting te verseker. Die logistieke

bestuursaspekte van die onderneming soos inventarisse, vervoer, opberging,

hantering en verpakking moet in aanmerking geneem word.

Die menslike hulpbronne van die onderneming moet effektief en doelmatig

bestuur word. Dit vereis dat die voornemende entrepreneur vertroud is met die

personeelfunksie se elemente naamlik: posontleding, werwing en keuring,

poswaardering, opleiding en ontwikkeling, vergoeding en gesondheid asook

werknemersverhoudings. Individuele gedrag, werksmotivering en konflik moet

verstaan en suksesvol bestuur word.

99


Arbeidsverhoudinge is 'n dinamiese bestuursfunksie waar tersaaklike wetgewing

onlangs verander het. Die entrepreneur moet bewus wees van die impak van

die nuwe Wet op Arbeidsverhoudinge op die bestuur van die werksmag.

Bemarkingsbestuur moet in die konteks van die toerismebedryf verstaan word, ten

einde die beginsels daarvan sinvol te implementeer. Die entrepreneur moet

kennis dra van die verbruiker se behoeftes en hoe dit deur verhoudingsbemarking

aangespreek kan word. Die segmentering van die mark is van kardinale belang

vir die entrepreneur; so word daar op 'n doelmark besluit en word die gastehuis

as akkommodasieproduk geposisioneer. Die entrepreneur moet ook op 'n

optimale bemarkingsmengsél besluit, menende die kombinasie an die vier

bemarkingsinstrumente naamlik produk, prys, plek en promosie.

Betreffende die daaglikse bedryf van die gastehuis is daar verskeie bestuurstake

wat deur die entrepreneur bemeester moet word ten einde op 'n daaglikse basis

suksesvol te opereer.

Die ligging van die gastehuis moet oorweeg word met die inagname van toeriste-

roetes, aantreklikhede in die omgewing, alternatiewe akkommodasie beskikbaar

in die area en die sigbaarheid en toegankhkheid van die gastehuis.

Die aanpassing of oprigting van geboue speel 'n bepalende rol in die doelmatige

bedryf van die gastehuis. Strukturele beperkings 5005 bouregulasies en wetlike

bepalings moet deur die entrepreneur in ag geneem word.

Die entrepreneur moet deeglik besin oar die atmosfeer en binneversiering van die

gastehuis ten einde 'n unieke, persoonlike karakter te vestig. Kwaliteit toerusting

is noodsaaklik vir die versekering van gemak, elegansie en Iuuksheid. Die

gastehuis sowel as die tuin moet afgestem wees am ''n tuiste weg van die huis' te

skep.

100


Restourasie moet met groot omsigtigheid aangepak word, die verkiaring van die

gastehuis as (fl nasionale monument waar toepaslik, kan deur die eienaar

oorweeg word. Sodoende word die aantrekkingskrag van die gastehuis verhoog.

Die entrepreneur moet die rol wat spyseniering in die sukses van die

onderneming speel, verstaan en benut. Die formaat van etes, die aanstel van

gekwalifiseerde personeel, die daarstel van 'n spyskaart en wynlys asook die

verkryging van gehalte bestanddele, behoort die aandag van die entrepreneur te

geniet.

Diens en die hantering van gaste moet deur die gastehuiseienaar of bestuurder

vervolmaak word. Daar moet voorts gepoog word am 'n unieke atmosfeer te skep.

Dit kan bereik word deur die voorsiening van vars blomme, vrugte en

glanstydskrifte in die kamers.

Die voornemende entrepreneur moet besluit oor die aard en omvang van

fasiliteite en aktiwiteite wat deur die gastehuis aangebied gaan word.

Akkreditasie en gradering en die rol daarvan in die onderneming se sukses, moet

deur die entrepreneur in aanmerking geneem word. Wetlike voorskrifte moet

nagekom word en die voornemende entrepreneur moet kennis dra van brand-,

gesondheid-, en skemaregulasies.

6.3 GEVOLGTREKKINGS

Na aanleiding van die ontleding van die Iiteratuur sowel as die bevindinge van

die empiriese ondersoek, is dit moontlik om tot die volgende gevolgtrekkings te

IrDII,p


6.3.1 Die voornemende entrepreneur kan min of geen ondersteuning vanaf

bankinstellings, die KSOK, SATOER of die NOK verwag in die vestiging

van die onderneming.

6.3.2 'n Hoe viak van betrokkendheid deur die eienaar, veral in die

vestigingsfase van die gastehuis, is van kardinale belang.

6.3.3 'n Tydperk van 13 maande tot drie jaar kan verloop alvorens die

gastehuis tekens van winsgewendheid toon.

6.3.4 Die doelmark van gastehuise wat ondersoek is, is hoofsaaklik Europese

en veral Duitse vakansiegangers. Die toeriste is meestal ouer en

voiwasse reisigers.

6.3.5 Ligging blyk die mees bepalende faktor in die bepaling van die

onderneming se sukses te wees.

6.3.6 'n Groot verskeidenheid fasiliteite en aktiwiteite is nie van kritieke belang

nie. Die skep van 'n unieke atmosfeer met behuip van fasiliteite en

aktiwiteite aangebied 5005 kaggels, wynkelders, wandeiroetes en

voelbesigtiging is egter van groot belang. In die kamers is telefone,

haardroërs en tee- en koffiefasiliteite van belang.

6.3.7 Die profiel van die gastehuiseienaar kan as voig opgesom word: 'n

tipiese entrepreneur, uiters kreatief, beskik 001 min of geen opleiding en

ondervinding in die toerismebedryf, is manhik en/of vrouhik en is

ontvanglik vii die aanleer van nuwe vaardighede. Die

entrepreneursmotivering wissel van beleggingsoogmerke, die

beoefening van 'n stokperdjie tot die verbetering van die gehalte van

lewe.

1


6.3.8 Gastehuisentrepreneurs besef die belangrikheid van die rol wat die

geboue in die sukses van die onderneming speel.

6.3.9 Die gewildste seisoen vii reis is Februarie. Entrepreneurs kan

maksimum besettingskoerse van tot 98 persent verwag maar van Junie

to Augustus kan besettingskoerse tot so laag as 15 persent daal.

6.3.10 Aandag aan detail soos persoonhike badbenodigdhede en tuisgebakte

koekies, speel 'n deursiaggewende rol.

6.3.11 'n Vasgestelde spyskaart, gekwalifiseerde sjefs en vars bestanddele is

onontbeerlik in enige gastehuis van formaat.

6.3.12 Gradering en akkreditasie by SATOER hewer 'n relatief klein bydrae tot

die sukses van die onderneming.

6.3.13 Die "Portfolio Collection" is 'n uiters suksesvolle bemarkingsmedium vir

gastehu I se.

6.3.14 Die piaaslike akkommodasiesektor word gekenmerk deur 'n

wegbeweging vanaf hotelle na gastehuise.

6.3.15 Gastehuiseienaars handhaaf 'n lae frekwensie van interaksie met die

ander komponente van die toerismesisteem, behaiwe mededingers en

reisagente.

6.3.16 Gastehuiseienaars is nie ten voile ingelig aangaande aigemene

bestuurspraktyke nie. Konstante verandering word wel waargeneem,

103


maar word meestal reaktief benader. Kennis aangaande strategiese

bestuur en bestuurstendense ontbreek. Logika en die bestuur-deur-

rond-te-beweeg word meestal intuItief aangewend.

6.3.17 Die gastehuiseienaar is meestal self verantwoordelik vii funksianele

bestuursaspekte soos menslike hulpbronbestuur en bemarkingsbestuur.

'n Goeie aanvoeling vir bogenoemde bestuursfunksies kom voor, maar

daar word nie oar relvante formele kennis besit nie.

6.3.18 Menslike hulpbronbestuur is die bestuursaspek wat die grootste

uitdaging aan die gastehuiseienaar lewer - tydens die vestiging van die

anderneming en in die daaglikse bedryf van die onderneming.

Entrepreneurs toon meestal min ondervinding in hierdie kritiese

bestuursfunksie.

6.3.19 Finansiële bestuur en inhigtingsbestuur word hoogs effektief deur

eksterne kundiges gehanteer.

6.3.20 Gastehuisentrepreneurs moet 'n aanvoeling vir die unieke bedryf

openbaar, en hoe vlakke van werksbevrediging, talle uitdagings en 'n

absolute uitlewing van kreatiwiteit kan verwag word.

6.3.21 Persoonlike diens moet die hoogste prioriteit geniet en sigbaar wees in

die verskaffing van persoonhike dienste soas die was van gaste se

motors, skoene skoonmaak, sjerrie met aankoms, die optekening van

gaste se voor- en afkeure en persoonlike kontak deur die eienaar.


6.4 AANBEVELINGS

Die doel van hierdie afdeling is om riglyne vii voornemende entrepreneurs daar

te stel aangaande die vestiging, betuur en bedryf van gastehuise in die Suid-

Afrikaanse konteks.

6.4.1 Voornemende entrepreneurs moet die vestiging van die gastehuis

strategies beplan. Alle tersaaklike faktore moet in aanmerking geneem

word. Veral finansiële beplanning moet noukeurig uitgevoer word. 'n

Volledige bedryfsplan, die resultaat van die strategiese beplanning,

moet aan potensiele finansierders voorgelê word.

6.4.2 Die gastehuiseienaar moet 'n hoe viak van betrokkendheid handhaaf ten

einde die effektiewe en doelmatige bestuur van die onderneming te

handhaaf.

6.4.3 Die entrepreneur moet op die geIdentifiseerde doelmark fokus maar

moet nie die plaaslike toeriste ignoreer nie.

6.4.4 Die ligging van die gastehuis moet oordeelkundig gekies word en die

eienaar moet faktore soos aantreklikhede in die omgewing,

deurgangroetes en toeganklikheid in ag neem.

6.4.5 Die fasiliteite en aktiwiteit aangebied kan mettertyd uitgebrei word, vestig

aanvanklik die wat in aanvraag is soos wanderoetes, kaggels en die

noodsaaklike elemente in die kamers byvoorbeeld telefone en

haardroërs.

6.4.6 Alhoewel die meeste gastehuiseienaars hulseif as kreatief beskou, moet

voornemende entrepreneurs besef dat kreatiwiteit aangeleer kan word.

Die voornemende entrepreneur moet bereid wees om nuwe

105


vaardighede aan te leer, byvoorbeeld blomme rangskik, kennis rakende

wyn, loodgietery, noodhuip, terapie, houtwerk, rekenaar- en

administratiewe vaardighede.

6.4.7 Die entrepreneur moet die geboue sorgvuldig beplan en restourasiewerk

met kundigheid uitvoer. Die verkiaring van die gebou as 'n nasionale

monument waar toepaslik, is nog 'n besluit wat deur die entrepreneur

geneem moet word.

6.4.8 Seisoenale tendense in die toerismebedryf moet deur voornemende

entrepreneurs in aanmerking geneem word; Februarie is tans die maand

waarin die meeste toeriste reis, terwyl besettingskoerse tydens

wintermaande drasties daal.

6.4.9 Die gastehuiseienaar moet finansieël voorsiening maak vir 'n reeks

persoonlike badbenodigdhede, higiene faktore soos die seël van

waslappe en toiletpapier met behuip van gebosseleerde plakkers, asook

vars blomme regdeur die gastehuis, gratis verwelkomingsdrankies,

iII.TIiIII

6.4.10 'n Gekwalifiseerde sjef moet gewerf word; daar moet in oorleg met

kundiges soos die sjef en/of ander roispelers in die toerismebedryf

besluit word op die samestelling van die spyskaart en wynlys.

6.4.11 Die gastehuiseienaar moet gradering en/of akkreditasie by SATOER

oorweeg en besluit of die potensiële langtermynvoordele geregverdig

word deur korttermyn aanpassings ter nakoming van die vereiste

standaarde.

106


6.4.12 Entrepreneurs moet dit oorweeg om die gastehuis in die " Portfolio

Collection te bemark.

6.4.13 Die plaaslike tendense in die toerismebedryf en spesifiek die

wegbeweging vanaf hotelle na gastehuise, moet deur die entrepreneur

ontleed en oordeelkundig benut word.

6.4.14 Voornemende entrepreneurs moet hulself vergewis van die huidige

bestuurstendense. Kennis moet ingewin word rakende strategiese

bestuur en -beplanning alvorens die gastehuis gevestig word.

6.4.15 Die eienaar moet spesiale aandag skenk aan die vaardighede verwant

aan menslike hulpbronbestuur. Kennis rakende áI die noodsaaklike

aspekte moet verkry word.

6.4.16 Bemarkingsbestuur vereis dat die voornemende entrepreneur voldoende

insig openbaar rakende verbruikersbehoeftes, verhoudingsbemarking,

marksegmentering en die vier p's van die bemarkingsmengsel.

6.4.17 Ten einde die gastehuis in totaliteit suksesvol te bestuur moet die

eienaar kennis dra aangaande funksionele bestuursaspekte soos

inligtingsbestuur, logistieke bestuur, finansiële bestuur, makro ekonomie,

arbeidsverhoudinge en bestuursrekeningkunde.

6.4.18 Die voornemende gastehuiseienaar moet bewus wees van die totale

toerismesisteem ten einde die onderneming binne die groter raamwerk

te plaas en die onderlinge verwantskap tussen die rolspelers te

verstaan.

107


6.4.19 Die entrepreneur moet voorbereid wees op die unieke aard van die

bedryf. Ander gastehuise kan moontlik besoek word en tersaaklike

Iiteratuur geraadpleeg word ten einde die omvang en eiesoortige aard

van gastehuise te begryp.

6.4.20 Die gastehuiseienaar moet bekend wees met al die aspekte van

persoonlike diens en die hantering van gaste, selfs al is die eienaar van

nature 'n uitstekende gasheer of -vrou. Dit behels onder meer die

memorisering van gaste se name, die mededeling van interessanthede

aangaande die omgewing en persoonhike nagwense.

6.5 GELEENTHEDE VIR VERDERE STUDIE

As gevoig van die beperkte omvang van die geriefsteekproef, kan die

gevolgtrekkings en aanbevelings nie universeel toegepas word nie. Die insluiting

van gastehuise in al die provinsies van Suid-Afrika sal meer

verteenwoordigende resultate tot gevoig he. Die bevindinge en aanbevehings

van hierdie studie kan egter waardevolle insette tot so 'n opvolgstudie hewer.

108


BIBLIOGRAFIE

AVOLIO, B.J.; WALDMAN, D.A. & YAMMARINO, F.J. 1991. The four l's of transormationable leadership. European industrial training. 15 (4): 9 - 16.

BACKER, W. 1985. Werksmotivering. Pretoria: Bactas.

BATEMAN, T.S. & ZEITHAML, C.P. 1993. Management: Function & strategy. 2nd ed. Homewood, III. : Irwin.

BAUMOL, W.J. 1993. Entrepreneurship: Management and the structure of payoffs. Massachusetts: MIT.

BENNETT, J.A. 1995. Managing tourism services. Pretoria: J.L. van Schaik.

BUCKLEY, R. & CAPLE, J. 1990. The theory and practice of training. London: Prentice Hall.

BURGERMAN, R.A. & SAYLES, L.R. 1986. Inside corporate innovation. New York: Free press.

CARRELL, M.R.; KUZMITS, F.E. & ELBERT, N.F. 1989. Personnel: human resource management. 3d ed. Columbus: Merrill.

CHARLISH, M. 1994. Chinese whispers. Inspirations (Supplement to Fair Lady), 50-54, Nov.

CHARLTON, C. 1993. Leadership - the human race. Ndabeni, Cape: Juta.

COLLINS, C. & MOORE, D.G. 1970. The organ/sat/on makers. New York: Appleton-Century-Crofts.

CONRADIE, W.P. 1996, Studiehandleiding gebruik te M.Com . Ondernemingsbestuur. Entrepreneurskap. Johannesburg: RAU.

COOPER, C.; FLECTHER, J.; GILBERT, D. & WANHILLS, S. 1993. Tourism: Principles and practice. London: Pitman.

COOPER, D.R. & EMORY, C.W. 1995. Business research methods. 5th ed. Chicago: Irwin.

CORREIA, C.; FLYNN, D.; ULIANA, E. & WORMALD, M. 1993. Financial management. 3d ed. Cape Town: Juta.

COUGER, J.D. 1995. Creative problem solving and opportunity finding. Colorado: Boyd & Fraser.

CRAVENS, D.W. 1993. Strategic marketing. 4th ed. Burr Ridge, III.: Irwin.

109


DEXTER, A. 1994. The farmhouse at Langebaan. SA Garden & Home, 142-146, Jul.

DOGGETT, L. 1993. Multi-cultural tourism development offers a new dimension in travel. Business America, 114 (18): 8- 10, Sep.

ECONOMIST. Fake sand and topless dancers. 1994. 330 (7854): 79, Mar. 12.

EMERICK, R.E.& EMERICK, C.A. 1994. Profiling American bed and breakfast accommodations. Journal of Travel Research, XXXII(4): 20-25. Spring.

FINLEY, L. 1990. Entrepreneurial strategies. Boston: DWS-Kent.

FORMLAY, H; BURTON, L; HORNING, G. & MASON, P. 1996. Short breaks away. Cosmopolitan, 12(12):112-119, Feb.

FORSTER, D. 1985. Travel and tourism management. London: Macmillan.

HANCOCK, J.M. 1994. Persoonhike mededeling aan outeur. Johannesburg.

HARDING, N. 1995. Tourism Project. Ray and Eileen's bed and breakfast. Johannesburg: RAU.

HART, S. 1994. Zomerlust. House and Leisure, 22, May.

HEATH, E. & WALL, G. 1992. Marketing tourism destinations. New York: John Wiley.

HELLRIEGEL, D. & SLOCUM, J.W. 1989. Management. 5th ed. Reading, Mass.: Addison-Wesley.

HISRICH, R.D. & PETERS, M.P. 1989. Entrepreneurship. Homewood, III: BPI-Irwin.

HOFFMAN, K. & RUSSELL, R. 1994. Exploring the world of the entrepreneur. New York: Delmar.

HOLBRAY, J.C. 1989. The business of tourism. London: Pitman.

HOTELIER AND CATERER. 1993. New grading system for guesthouses. 7. Jul.

HOTELIER AND CATERER. 1994. Mimosa Lodge - better than home from home. 33-35. Aug.

HOTELIER AND CATERER. 1994. Survey spells out why tourists go for guesthouses. 9. Aug.

HUSE, E.F. 1980. Organizational development and change. Boston: West.

INSKEEP, E. 1994. National and regional tourism planning. North Yorkshire: Routlegde.

110

Strategiese besluite toy gastehuise in die Suid-Afrikaarise toerismebedryf

JAMES, B. 1994. Weekends. Vlieende Springbok, 29, Mel.

JANSE VAN RENSBURG, C.A. 1996. Die nuwe Wet op Arbeidsverhoudinge. Werksopdrag - M.Com Ondernemingsbestuur Arbeidsverhoudinge. Johannesburg: RAU.

JORDAAN, B. & RYCROFT, A. 1994. Handleiding tot die Suid-Afrikaarise arbeidsreg. Ndabeni, Cape: Juta.

KAMMAS, M. & ESFAHANI, H. 1992. Tourism and export-led growth: the case of Cyprus, 1976 - 1988. Journal of developing areas, 26 (4) : 489 - 506, Jul.

KOTLER, P. & ARMSTRONG, G. 1994. Principles of marketing. 6th ed. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall.

KROON, J. & MOOLMAN, P.L. 1992. Entrepreneurship. Potchefstroom: PU vir CHO.

KRUGER, S. 1995. Studiehandleiding gebruik te M.Com. Ondernemings-

bestuur. Algemenc best uur. Johannesburg: RAU.

LANIER, P. & BERMAN, J. 1993. Bed-and-breakfast inns come of age. The Cornell Quarterly, 34(2):14-23, Apr.

LAWS, E. 1991. Tourism marketing: Service and quality perspectives London: Stanley Thornes.

LAWSON, F. 1995. Hotels and resorts. Avon: Bath.

LE ROUX, J.l. 1995. Persoonlike mededeling aan outeur. Johannesburg.

LEEFSTYL. (Bylae tot Sane), 1994. Bosveld-plesiere. 42-43, Okt.

LEUVENNINK, J. 1995. Vroue woeker tuis. Sane, 42-44, Sept.

LUNDBERG, D.E. 1985. The tourist business. New York: CBI.

MATHIESON, A. & WALL, G. 1982. Tourism - ecological, physical and social impact. London: Longman.

McCLARTY, D. 1994. Open house. Woman's value: 30 -33, Oct.

McCLELLAND, D.C. 1976. The achieving society. New York: Halsted.

McINTOSH, R.W. & GOELDNER, C.R. 1990. Tourism: Principles, practices, philosophies. New York: John Wiley.

MEDLIK, S. 1991. Managing Tourism. Wiltshire: Redwood.

111


MIDDLETON, V.T.C. 1994. Marketing in travel and tourism. Oxford: Heinemann.

MILL, R.C. & MORRISON, A.M. 1992. The tourism system: An introductory text. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall.

MURPHY. P.E. 1985. Tourism: A community approach. New York: Methuen.

NAGEL, P. 1995. Stud iehandleiding gebruik te M.Com . Ondernemingsbestuur. Logistieke best uur. Johannesburg: RAU.

POORANI, A.A. & SMITH, D.R. 1995. Financial characteristics of bed and breakfast inns. Cornell Quarterly, 36(5): 57-63, Oct.

RAY, M. & MYERS, R. 1986. Creativity in business. New York: Doubleday.

REPUBLIC OF SOUTH AFRICA. 1992. White paper on tourism. Issued by the Ministry for Administration and Tourism: Pretoria.

SAKEBEELD. 1994. Gastehuismark moet nog ontgin word. 16. Mei.

SILANDELA, F. 1996. Persoonlike mededling aan outeur. Johannesburg.

SEYMORE, J. 1994. A summary of the potential impact that the hosting of the 2004 Olympic games could have on the environment of the South African Tourism industry. Pretoria: SATOUR.

SLABBERT, J.A.; PRINSLOO, J.J. & BACKER, W. 1994. Managing industrial relations in South Africa. Johannesburg: Digma.

SMITH, M. 1995. Kreatiwiteit as veranderlike in entrepreneurskapopleiding en - ontwikkeling. Johannesburg. (Skripsie (M.Com .) - RAU).

SUID-AFRIKAANSE TOERISMERAAD. 1991. A strategic framework for tourism development in South and Southern Africa. Pretoria.

SUID-AFRIKAANSE TOERISMERAAD. 1994. Hoe om 'n bed-en-ontbyt/ gastehuisonderneming te begin. Pretoria.

SUID-AFRIKAANSE TOERISMERAAD. 1995. A survey of South Africa's international tourism market: Summer 1995. Pretoria.

TALJAARD, M. 1996. Studiehandleiding gebruik té M.Com . Ondernemings-bestuur. In/igtingsbe stuur. Johannesburg: RAU.

THE NATIONAL MONUMENTS COUNCIL. 1990. An introduction.

TRACEY, J.B. & HINKIN, T.R. 1994. Transformational leaders: The Cornell Quarterly, 35(2):18-24, Apr.

112


TRIPP, M. 1994. Ou-Kaapse gasvryheid. Kuierkos (Bylae tot Sane), 22-26, Mei.

VAN HEERDEN, W. 1995. Gastehuise vir gesellige verblyf. Die Taalgenoot, 20-21, Jan/Feb.

WHEELEN, T.L. & Hunger, J.D. 1988. Strategic management and business policy. 3d ed. Reading, Mass.: Addison-Wesley.

WIGHT, P. 1993. Ecotourism: Ethics or Eco-sell? Journal of Travel

Research, XXXI(3):3-9, Winter.

113


AANHANGSEL A

114

Strategiese bestuite toy gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismeb

M COM. ONDERNEMINGSBESTUUR SKRIPSIE - NAVORSINGSVRAELYS

STRATEGIESE BESLUITE TEN OPSIGTE VAN DIE VESTIGING, BEDRYF EN BESTUUR VAN GASTEHUISE.

In die Suid-Afrikaanse toerismebedryf, spesifiek in die informele akkommodasie-sektor, is 'n behoefte geIdentifiseer naamlik: 'n gebrek aan inhigting oar hoe am tot die bedryf toe te tree.

Die doelwit van die navorsing is am riglyne vir voornemende entrepreneurs te ontwikkel rakende die: 1. vestiging, 2. bedryf, en 3. bestuur van gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf.

Die temas van die vraelys is ontwikkel random bogenoemde drie punte.

VESTIGINGSFAKTORE

A) STRUIKELBLOKKE ERVAAR • Watter struikelblokke is ervaar? Watter was die grootste? • Watter hulpbronne was aanvanklik beskikbaar? • Is daar ondersteuning ontvang vanaf die KSOK, SATOER of die plaaslike

owerheid? • Hoe lank het dit geneem voordat die grootste struikelblokke oorkom is? Hoe is

dit oorkom? Wenke?

B) DOELMARK • Wie was die aanvanklike doelmark? • Het die doelmark verander? • Het die ligging van die onderneming 'n rol gespeel in die bepaling van die

doel mark? • Watter aktiwiteite en fasiliteite word aangebied? • Is die aktiwiteite en fasiliteite aangepas of uitgebrei na 'n tydsverloop? • Wenke?

C) DEMOGRAFIESE PROFIEL VAN EIENAAR • Sien eienaar hom/haarself as 'n tipiese entrepreneur? • Sien eienaar hom/haarself as uiters kreatief? • Oar watter vlak van opleiding beskik eienaar? • Beskik eienaar oor ondervinding in die toerismebedryf? • Geslag van eienaar? • Wat het gedien as entrepreneuriese motivering?

Erkenning? Onathanktikheid? Finansiële sekuriteit? Ander?

• Watter vaardighede is noodsaaklik / moes deur die eienaar aangeleer word?

11

Strategiese bestuite to y gastehuise in die Suid-Afrikaanse toerismebedryf

DIE BEDRYF VAN 'N GASTEHUIS

A) DIE DAAGLIKSE BEDRYF • Wat is die grootste probleme of hindernisse wat ervaar word? • Watter probleme manifesteer met tyd? • Waarop moet potensiele entrepreneurs bedag wees?

B) GEBOUE • Het daar restourasiewerk plaasgevind? • Speel die geboUe t h rol indiñtrekkirigskrag van die onderneming? • Aantal kamers beskikbaar? • 'n Aanduiding van die besettingskoers (asook moontlike variasies daarvan).

C) SPYSENIERING • Is daar 'n sjef teenwoordig? • Watter vorm neem aandetes aan? • Word enige bestanddele self gekweek? • Dien maaltye (of sjef se skeppinge) as aantrekkingskrag?

D) GRADERING • Is onderneming geakkrediteer by SATOER? • Dra akkreditasie by tot die sukses van die onderneming? • By watter liggame is die onderneming geaffilieer? • Speel affihiasie 'n rot in die sukses van die onderneming?

E) TENDENSE • Word 'n toename in internasionale gaste ervaar? • Word daar n wegbeweging vanaf hotelle na gastehuise ervaar? • Moontlike redes/oorsake vii bogenoemde tendense? • Ander tendense geIdentifiseer?

F) INTERAKSIE MET ANDER KOMPONENTE VAN DIE TOERISMESISTEEM • Speel die ander komponente 'n integrate rol? • Wat is die interaksie frekwensie? • Wenke?

DIE BESTUUR VAN 'N GASTEHUIS

A) ALGEMENE BESTUUR • Is die eienaar bewus van / pas toe van:

Vierdegolf bestuur MBWA (Management by walking around) Doelwitbestuur MBIG (Management by improvement of goals)?

• Sien eienaar hom/haarself as g Ieier of 'n bestuurder?

11


B) FUNKSIONELE BESTUUR • Menslike hulpbronbestuur: Word personeel geroteer? Wenke in terme van

aanwending, opleiding ensomeer? • Finansiele bestuur: Hoe word aandeelhouerswelvaart ge-optimaliseer? Word

daar gebruik gemaak van eksterne kundiges? Wenke? • lniigtingsbestuur: Watter stelsel word gebruik? is eienaar en /of werknemers

ten voile vertroud met die steisel? is die steisel gebruikersvriendelik? Watter probieme is/ word ervaar? Wenke? Bemarkingsbestuur: Watter mediums word gebruik? Wat is die onderneming

--se-oorhoofsebemarkingstrategie? Wenke? -

C) TENDENSE • is daar 'n toenemende

werknemers van Kwal iteit 0 mgewi ng in I igti ngsteg no log ie?

hoer bewustheid onder die eienaar, bestuur en

D) ALGEMEEN • Het die eienaar g bestuurder aangestei? • Wat is die mate van die persoonhike betrokkendheid van die eienaar by die

bestuur van die onderneming? • Wenke?

17

Documents

Strategiese besluite ten opsigte van gastehuise in die ... · impak op die omgewing, voig plaaslike toerisme die tendens van globale toerisme markte. Die tendens word verder versterk