STRATEGIJA RAZVOJA TURIZMA Bosansko-podrinjskog kantona ...2016.pdf/cb205dc... · Strategija razvoja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde raĎena je i usaglašena sa strategijama

__________________________________________

STRATEGIJA RAZVOJA TURIZMA

Bosansko-podrinjskog kantona Goražde

2016 - 2020. godine

1

RADNA GRUPA (AUTORI)

1. Zorlak Azra, Koordinator pri izradi Strategije

2. Pita Almas, Načelnik sektora u Ministarstvu za privredu BPK Goraţde

3. Ţuga Damir, Ministar za obrazovanje, mlade, nauku, kulturu i sport BPK Goraţde

4. Kunovac Edin, Direktor Turističkog ureda Turističke zajednice BPK Goraţde

5. Radača Munir, Stručni saradnik za obnovu i razvoj u Općini Pale FBiH

6. Čengić Mirsad, Šef unutrašnje organizacione jedinice za privredu, komunalne poslove

i finansije u Općini Foča FBiH

7. Dţambegović Asima, Viši stručni saradnik za poslove obnove i razvoja u kabinetu

Načelnika Općine Goraţde

8. Hodović Emir, Načelnik sektora u Ministarstvu za privredu BPK Goraţde

9. Tatarin Refija, tehnički sekretar

2

S A D R Ž A J: UVOD............................................................................................................................................................. 4

1. PRISTUP, CILJEVI I METODOLOGIJA IZRADE STRATEGIJE ...................................................................... 7

1.1. Pristup izrade strategije ..................................................................................................................... 7

1.2. Ciljevi izrade strategije ....................................................................................................................... 7

1.3. Metodologija izrade strategije ........................................................................................................... 8

2. ZNAČAJ TURIZMA U GLOBALNOM SMISLU ......................................................................................... 10

3. TURISTIČKI RESURSI I TURISTIČKI POTENCIJALI BOSANSKO-PODRINJSKOG KANTONA GORAŽDE ..... 11

3.1. Historija Bosansko-podrinjskog kantona Goražde ...................................................................... 14

3.2. Prirodne karakteristike Bosansko-podrinjskog kantona Goražde .............................................. 17

3.3. Vegetacija, biljni i životinjski svijet .............................................................................................. 19

3.4. Klima u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde ...................................................................... 20

3.4.1. Rijeke na prostoru Bosansko-podrinjskog kantona Goražde .............................................. 20

3.5. Saobradaj, komunikacije u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde ........................................ 21

3.6. Stanovništvo u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde .......................................................... 23

3.7. Privreda Bosansko-podrinjskog kantona Goražde ...................................................................... 25

3.8. Kulturno-historijsko nasleđe Bosansko-podrinjskog kantona Goražde ...................................... 28

3.9. Hoteli, restorani i ostali ugostiteljski objekti .............................................................................. 36

3.10. Vjerski objekti na prostoru Bosansko-podrinjskog kantona Goražde ..................................... 38

3.11. Kulturno-sportske manifestacije ............................................................................................. 40

4. ANALIZA POSTOJEDEG STANJA TURIZMA U BOSANSKO-PODRINJSKOM KANTONU GORAŽDE ......... 41

4.1. Uporedna analiza turizma u Bosansko-podrinjso kantonu Goražde sa Federacijom BiH i

gornjedrinskom regijom .......................................................................................................................... 44

4.2. Odnosi i umrežavanje s drugim privrednim i javnim sektorom .................................................. 46

4.3. Marketing i infomisanje .............................................................................................................. 47

4.3.1. Sistem regionalnog turističkog marketinga ........................................................................ 47

4.4. Ljudski resursi i tržište rada .............................................................................................................. 48

3

5. SWOT ANALIZA TURIZMA BOSANSKO-PODRINJSKOG KANTONA GORAŽDE ...................................... 50

5.1. Polazišta za bududi razvoj turizma i nove turističke proizvode....................................................... 52

5.2. Vizija razvoja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde .................................................. 53

6. PROGRAMSKI OKVIR STRATEGIJE RAZVOJA TURIZMA BOSANSKO-PODRINJSKOG KANTONA

GORAŽDE ..................................................................................................................................................... 54

6.1. Mjere i projekti po strateškim ciljevima .......................................................................................... 55

6.1.1. Strateški cilj 1 ...................................................................................................................... 55

6.1.2. Strateški cilj 2 ...................................................................................................................... 56

6.1.3. Strateški cilj 3 ...................................................................................................................... 57

6.1.4. Strateški cilj 4 ...................................................................................................................... 58

6.2. Indikativni finansijski okvir ............................................................................................................... 58

6.3. Plan pradenja, izvještavanja, evaluacije i revizije strategije ............................................................. 60

6.4. Implementacija strategije i kontrola provođenja ............................................................................ 61

6.5. Mjere i programi .............................................................................................................................. 61

6.5.1. Mjere i aktivnosti na nivou Kantona ......................................................................................... 61

6.5.2. Mjere i aktivnosti koje se provode na nivou turističke zajednice ............................................. 62

6.6. Plan provedbe strategije .................................................................................................................. 62

PRILOZI ........................................................................................................................................................ 63

Popis karti: .............................................................................................................................................. 63

Popis tabela ............................................................................................................................................. 63

Popis slika ................................................................................................................................................ 63

4

UVOD

U Program rada Vlade Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde za 2015. godinu (drugi kvartal)

uvrštena je Analiza stanja u oblasti turizma u posljednje 3 godine i ista je razmatrana na

18.redovnoj sjednici Vlade, odrţanoj dana 04.06.2015.godine. Vlada Bosansko-podrinjskog

kantona Goraţde je donijela Zaključak br.03-22-804/15 kojim prihvata dostavljenu Analizu i

zaduţuje Ministarstvo za privredu Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde da imenuje tim

(radnu grupu) koji će pratiti realizaciju zaključaka datih u Analizi te raditi na predlaganju mjera

za unapreĎenje stanja u ovoj oblasti. Jedan od zaključaka u prethodno navedenoj Analizi je

izrada Strategije razvoja turizma Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde. Ministar za privredu

Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde je 16.07.2015.godine imenovao Radnu grupu koja je

navedena u Strategiji i ista je radila na njenoj izradi.

Izrada Strategije razvoja turizma Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde pokazala se kao vrlo

sloţen zadatak. Više je razloga, a glavna teškoća proizašla je iz potrebe da se na osnovu

postojećih nedefinisanih resursa osmisli destinacija koja već duţi period iz objektivnih razloga

nije imala kontinuitet i smjernice razvoja turizma. Posljedice toga su još uvijek vidljive i trebat

će dosta vremena da se premosti zaostajanje i da se Bosansko-podrinjski kanton Goraţde

pozicionira kao konkretna i poţeljna turistička destinacija. Autori Strategije imali su podršku

Ministarstva za privredu Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, općina u sastavu Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde, Ministarstva za obrazovanje, mlade, nauku, kulturu i sport

Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, Turističke zajednice Bosansko-podrinjskog kantona

Goraţde, Udruţenja Kulturna baština Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, kao i druge

nevladine organizacije.

Strategija podrazumjeva trajni monitoring koji je na specifičan način uspostavljen već tokom

njene izrade. Drugim riječima, Strategija je podloţna izmjenama i dopunama do kojih moţe doći

već kod njenog usvajanja. U tom kontekstu je još vaţnije razumjeti Strategiju kao prvi korak,

dokument koji daje osnovu za dugoročno razmišljanje, prilagoĎavanje i modeliranje razvoja.

5

Naime, promjene su toliko česte, a turizam toliko osjetljiv na dogaĎaje iz okruţenja da Strategiju

i treba prihvatiti kao mehanizam koji se tokom vremena adaptira na promjene koje se dešavaju.

Strategija razvoja turizma Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde do 2020.godine polazi od

analize ključnih pokazatelja dostignutog razvoja, sagledava razvojna ograničenja i razvojne

mogućnosti koje se očitavaju iz relevantnih razvojnih trendova u globalnom okruţenju te

prepoznaje ključne pokazatelje uspjeha na koje se turistička politika mora usredotočiti u

razdoblju do 2020. godine.

Vizija razvoja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde 2020. godina

Bosansko-podrinjski kanton Goražde je područje koje posjećuju turisti iz cijelog svijeta.

Područje koje kroz turizam izražava svoj identitet, kulturno-historijske vrijednosti i nasljeđe.

Područje koje predstavlja destinaciju ugodnog boravka turista u netaknuoj prirodi na

planinskim visovima i uz nezagađene i uređene riječne tokove.

Sa ciljem kreiranja mehanizma za ostvarenje vizije razvoja, definisana su četiri strateška pravca

djelovanja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde do 2020. godine kako bi se

osigurala veza izmeĎu konkretnih budućih akcija i vizije razvoja:

Strateški pravci djelovanja turizma u BPK-a Goražde

1. Stvoriti osnovne pretpostavke za razvoj turizma na području Bosansko-podrinjskog

kantona Goraţde (prostorno planska dokumentacija, infrastruktura za razvoj turizma na

području Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde i bolja saradnja sa Agencijom za vodno

područje slivova rijeke Save u cilju korištenja najznačajnijeg turističkog resursa rijeke

Drine);

2. Učiniti Bosansko-podrinjski kanton Goraţde turističkim mjestom kvalitetnog ţivljenja;

3. Osigurati odrţivo upravljanje okolišem i izgraditi trţišno orjentisane turističke proizvode;

4. Razviti kvalitetnu turističku mreţu koja unapreĎuje turističku ponudu Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde.

Strategijom su odreĎeni srednjoročni ciljevi planiranja i razvoja turizma Bosasnko-podrinjskog

kantona Goraţde u skladu sa ukupnim ekonomskim, socijanim, ekoloskim i kulturno-histrijskim

razvojem.

6

Proces izrade strategije vodila je radna grupa uvaţavajući prijedloge i mišljenja lokalnih

zajednica, resornih ministartsva koja mogu uticati na razvoj turizma u Bosansko-podrinjskom

kantonu Goraţde, turističke zajednice kao i nevladnih organizacija.

S uvjerenjem da će Strategija biti ozbiljan doprinos razvoja turizma Bosansko-podrinjskog

kantona Goraţde autori (radna grupa) se zahvaljuju na podršci.

7

1. PRISTUP, CILJEVI I METODOLOGIJA IZRADE STRATEGIJE

1.1. Pristup izrade strategije

Bosansko-podrinjski kanton Goraţde treba da dobije strategiju razvoja turizma koja bi bila

okosnica povećanja i rasta turističke privrede na ovim prostorima. Razvoj turističke privrede na

području Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde imao bi višestruke učinke, a koji se ogledaju

kroz:

Rast domaćeg turističkog prometa;

Rast broja zasposlenih u turizmu;

Kreiranje pozitivnog imidţa na trţištu;

Osiguranje dugoročne zaštite privrednih, kulturnih i historijskih resursa u funkciji

turizma.

Pored navedenog, jedan od glavnih, prioritetnih ciljeva jeste da turizm, kao privredna grana

djeluje na principima i temeljima samoodrţivosti. Kroz razvoj turizma i povećanje broja

zaposlenosti u toj oblasti, kvalitet ţivota lokalnog stanovništva će se povećati i unaprijediti. Da je

navedena strategija sa svim ciljevima realna i ostvarljiva, metodološki će se prikazati kroz

SWOT analizu u narednim poglavljima. SWOT analiza predstavlja prikaz potencijalnih

unutrašnjih snaga, unutrašnjih slabosti, kao i potencijalnih spoljnih mogućnosti i potencijalne

vanjske prijetnje.

1.2. Ciljevi izrade strategije

Prilikom ostvarivanja postavljenih ciljeva, polazi se od toga da glavni fokus mora biti na

izgradnji cjelovitih trţišno orjentisanih turističkih proizvoda, a koji imaju osnove za plasman i

odrţivost na domaćem trţištu. Glavni cilj ove strategije je podizanje konkurentnosti turizma

Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde. Bosansko-podrinjski kanton Goraţde ima bogatu

tradiciju poslovnog sektora što ujedno moţe biti velika šansa za globalnu konkurentnost, ali i

mogućnost za razvijanje drugih sektora koji imaju potencijala. Ukupna razvojna politika turizma

u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde treba da se temelji na izgradnji konkurentskih

8

prednosti, s tim da se proizvodi i usluge odlikuju karakteristikama vlastitog identiteta, a da u

konačnici imaju za rezultat podizanje konkurentnosti turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu

Goraţde.

1.3. Metodologija izrade strategije

Planiranje i izrada Strategije razvoja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde u

periodu 2016-2020.godine polazi od opće hipoteze da turizam moţe bitno pridonijeti

cjelokupnom privrednom i društvenom razvoju kao i podizanju standarda i kvaliteta ţivota

stanovništva.

Na osnovu navedenih principa i ciljeva, metodološke osnove za razvoj turizma u Bosansko-

podrinjskom kantonu Goraţde oblikovane su kroz sljedeće hipoteze:

Prvo, polazi se od uţih destnacija (općina) gdje se uvaţava realna kompetencija i

odgovornost za razvoj turizma na temelju organizovanja uprave u Bosansko-podrinjskom

kantonu Goraţde;

Drugo, polazeći od uţih destinacija (općina) razvija se sinergija ciljeva, vizije, a koje

rezultiraju ključnim odrednicama razvoja. Polazište sinergije jeste da izradu i

implementaciju strategije sagledava kao zbroj uţih destinacija koje zajedno povezane

daju veliki stepen kvalitete turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde, u odnosu

na domaće i meĎunarodno trţište;

Razvoj svjetskog turističkog trţišta temelji se na preferencijama potrošača, a koje se

konstantno mjenjaju usljed brzih tehnoloških, političkih, kulturnih i drugih promjena.

Konkurentske prednosti turizma jedne regije mogu se ostvariti isključivo zajedničkom,

racionalnom i efikasnom saradnjom, odnosno „partnerstvom“ svih učesnika značajnih za

razvoj turizma. Pored toga, neophodno je u turizmu na nivou destinacije sve više

afirmirati konstantno partnerstvo javnog i privatnog sektora kao značajne novine u

upravljanju turističkom destinacijom.

Strategija razvoja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde raĎena je i usaglašena sa

strategijama razvoja turizma općina koje se nalaze u sastavu Bosansko-podrinjskog kantona

Goraţde kao i sa strategijom razvoja Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde 2016-2020. godina.

9

Istraţeni su interesi i stavovi lokalnog stanovništva o zadovoljstvu postojećim stanjem turizma u

Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde, kao i ţeljenom pravcu razvoja turizma na ovom

području.

Istraţene su i adekvatne hotelske i motelske performanse, kao i ostale ponude smještaja, a sve u

cilju stvaranja trţišno-finansijske poslovne politike hotela, motela i restorana na ovom području.

Nakon provedenih istraţivanja, konsultacija sa stručnjacima iz različitih oblasti, Turističkom

zajednicom Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, udruţenjem „Kulturna baština“ Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde i graĎanima, pristupljeno je izradi Strategije razvoja turizma u

BPK-a Goraţde.

10

2. ZNAČAJ TURIZMA U GLOBALNOM SMISLU

Savremeni trendovi unapreĎenja i razvoja turizma u središte svog djelovanja stavljaju potrošača,

njegove preferencije, ţelje i zahtjeve koji se konstantno mjenjaju. Prema istraţivanjima, idealno

provoĎenje vremena mora biti ispunjeno sadrţajima i aktivnostima koje obogaćuju ţivot, a u

kojem dominiraju procesi, odnosi i dogaĎaji. Na osnovu navedenog zaključujemo da turizam sa

svim svojim odlikama ulazi u sve pore društvenog i privrednog razvoja jedne zemlje. Turizam je

privredna grana koja biljeţi najbrţi rast u cijelom svijetu i ona je jedna od tri najveće privredne

grane na svijetu sa preko 750 milijardi eura prihoda i 808 miliona putnika.1 PrediviĎa se da će se

do 2020. godine broj meĎunarodnih putovanja povećati, sa do sad 808 miliona na 1,6 milijardi.

Pored ovog, pretpostavke su da će turizam, zahvaljujući svom brzom razvoju moći parirati

naftnoj i automobilskoj industriji. Turizam, koji predstavlja sloţen i kompleksan ekonomski

sistem, treba biti uravnoteţen prvenstveno unutar sebe, a uporedo ne smije gubiti vezu sa

sistemom čiji je sastavni dio. Pored toga, turizam je kao privredna grana usko povezan i sa

ostalim privrednim i neprivrednim granama. To se ogleda kroz niz pozitivnih ekonomskih

učinaka turizma. Neki od njih su:

Na osnovu navedenog, zaključujemo da turizam ima veliki uticaj i značaj u privredi svake

zemlje.

1Insitut za građevinarstvo, „Strategija razvoja turizma u Gornjem podrinju“, Banja Luka, 2007. godina, strana 12

Konverzijska funkcija, sposobnost pretvaranja

neprivrednih resursa u privredne. (posjeta nekoj

kulturnoj ili historijskoj ustanovi uz naplatu

ulaznica.).

Akcelatorijska funkcija se ogleda kroz snagu

turizma da razvije odreĎena geografska područja

brţe od drugih privrednih djelatnosti.

Funkcija zapošljavanja, turizam je privredna

djelatnost koja zapošljava veliki broj ljudi.

Funkcija poticaja razvoja nerazvijenih područja i dr.

11

3. TURISTIČKI RESURSI I TURISTIČKI POTENCIJALI BOSANSKO-

PODRINJSKOG KANTONA GORAŽDE

Turistički resursi su prirodna ili antropogena dobra koja se mogu privredno iskoristiti. Dio su

cjeline razvoja odreĎenog geografskog područja, a bogatstvo resursima komparativna je prednost

u turističkom i privrednom razvoju. Cjelokupna ponuda u turizmu temelji se na atraktivnim

svojstvima resursa kojima raspolaţe. Turističkim resursima smatraju se sva ona sredstva koja se

mogu privesti korisnoj svrsi u turizmu nekog područja. Efikasnost korištenja, a ne prisutnost

resursa glavni je kriterij koji pokazuje domete razvojne politike. Turistički resursi (po WTO) se

dijele na prirodne turističke resurse, kulturno povijesnu baštinu, klimatske uvjete, infrastrukturu,

turističke usluge i sadrţaj. U prirodne turističke resurse spadaju planine, šume, zaštićena

područja prirode, slapovi, jezera, rijeke, spilje, flora i fauna i ostalo. U kulturno povijesnu

baštinu spadaju povijesne zgrade i povijesna mjesta, spomenici, arheološki lokaliteti ili zbirke,

folklor i tradicija, rukotvorine, muzeji, predstave, vizualna i primjenjena umjetnost, naučni i

tehnološki resursi i ostalo. U klimatske uvjete se ubrajaju: prosječne temperature, relativna

vlaţnost, količina padavina, broj sunčanih dana, učestalost i snaga vjetrova i čistoća zraka. U

infrastrukturu spadaju: prijevoz i pristup (zračne luke, luke, ţeljeznice, cestovna mreţa),

izvori energije, snabdijevanje vodom, zbrinjavanje otpadnih voda i krutog otpada, komunikacije,

banke i mjenjačnice i zdravstvene usluge. U turističke usluge i sadržaj spadaju: smještaj,

usluga prehrane, prijevozne i turističke agencije, snabdjevači i turistički vodiči, kupovina,

rekreacija i zabava, sport, turističke informacije i turistički kadrovi.

Funkcionalnu strukturu turističke resursne osnove čine: temeljni turistički resursi, ostali izravni

turistički resursi i neizravni turistički resursi. Temeljne turističke resurse (turistička atrakcijska

osnova) čine potencijalne i realne turističke atrakcije svake destinacije. Smatraju se najvaţnijim

činiteljem turističke ponude, te im se pri planiranju razvoja turizma i stvaranju turističkog

proizvoda posvećuje posebna paţnja. U ostale izravne turističke resurse ubrajaju se: Turističko-

ugostiteljski objekti, prateći turistički sadrţaji, kadrovi, turističke zone, turistička mjesta,

turističke destinacije, turističke agencije, turistička organiziranost (TZ i sl.), turističke

informacije i promotivni materijal, sistem turističkog informisanja, turistička educiranost

lokalnog stanovništva i turistička atraktivnost susjednih destinacija. U neizravne turističke

resurse ubrajaju se: očuvani okoliš, geoprometni poloţaj, prometna povezanost, komunalna

12

infrastruktura i objekti društvenog standarda, oblikovanje objekata, vanjskih ureĎenja i zelenih

površina, mirnodopsko stanje i politička stabilnost i ostali resursi. Svaka turistička atrakcija jest

turistički resurs, ali svaki turistički resurs ne mora biti i turistička atrakcija. U turističke

potencijale spadaju:

Geografski poloţaj

Turistički poloţaj

Geomorfologija

Klima

Hidrografija

Biogeografija

Etnografija

Spomenici kulture

Manifestacije

Vrste turizma

Hoteli, restorani..

Perspektive turizma

Analizom resursne osnove u turizmu vrši se identifikacija resursa, procjena resursa i mjere i

postupci optimalne turističke valorizacije resursa. Analiza resursne osnove u turizmu početni je

korak u procesu planiranja razvoja turizma. Efikasnost korištenja resursa determinira ekonomsku

uspješnost turizma. Resurse je potrebno koristiti na način da se (bitno) ne umanji kvalitet ţivota

budućih generacija.

Bosansko-podrinjski kanton Goraţde moţe predstavljati veoma zanimljivu turističku destinaciju,

što je rezultat geografskog poloţaja, izuzetnih prirodnih ljepota, kulturno-historijskih vrijednosti

i pogodnih klimatskih uslova. Na području Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde vijekovima

su se ukrštale različite kulture, religije i tradicije, što daje dodatnu vrijednost kreiranju

specifičnog turističkog proizvoda i obogaćuje ponudu. Zahvaljujući svemu ovome, Bosansko-

podrinjski kanton Goraţde posjeduje brojne prirodne i ljudskim radom i aktivnošću stvorene

mogućnosti za razvoj različitih vrsta turizma. U periodu do 1992. godine izgraĎeni su značajni

turistički kapaciteti, infrastruktura i transportna mreţa predstavljajući solidnu osnovu za dalji

razvoj ove djelatnosti U periodu od 1992. -1995. godine došlo je do velikog razaranja i

http://alibunar.org.rs/mdfa/lat/Poslovanje/Turisti%C4%8Dki-potencijali/Geografski-polozaj.html

http://alibunar.org.rs/mdfa/lat/Poslovanje/Turisti%C4%8Dki-potencijali/Turisti%C4%8Dki-polozaj.html

http://alibunar.org.rs/mdfa/lat/Poslovanje/Turisti%C4%8Dki-potencijali/Geomorfoloske-turisti%C4%8Dke-vrednosti.html

http://alibunar.org.rs/mdfa/lat/Poslovanje/Turisti%C4%8Dki-potencijali/Klima-kao-turisti%C4%8Dka-vrednost.html

http://alibunar.org.rs/mdfa/lat/Poslovanje/Turisti%C4%8Dki-potencijali/Hidrografske-turisti%C4%8Dke-vrednosti.html

http://alibunar.org.rs/mdfa/lat/Poslovanje/Turisti%C4%8Dki-potencijali/Biogeografske-turisti%C4%8Dke-vrednosti.html

http://alibunar.org.rs/mdfa/lat/Poslovanje/Turisti%C4%8Dki-potencijali/Etnografske-turisti%C4%8Dke-vrednosti.html

http://alibunar.org.rs/mdfa/lat/Poslovanje/Turisti%C4%8Dki-potencijali/Spomeni%C4%8Dke-turisti%C4%8Dke-vrednosti.html

http://alibunar.org.rs/mdfa/lat/Poslovanje/Turisti%C4%8Dki-potencijali/Turisti%C4%8Dke-manifestacije.html

http://alibunar.org.rs/mdfa/lat/Poslovanje/Turisti%C4%8Dki-potencijali/Vrste-turizma.html

http://alibunar.org.rs/mdfa/lat/Poslovanje/Turisti%C4%8Dki-potencijali/Hoteli-restorani-smestaj.html

http://alibunar.org.rs/mdfa/lat/Poslovanje/Turisti%C4%8Dki-potencijali/Perspektive-turizma.html

13

uništavanja turističkih kapaciteta. MeĎutim, danas je veliki broj značajnih objekata turističke

ponude opet u funkciji. Aktivnim učešćem Turističke zajednice Bosansko-podrinjskog kantona

Goraţde, putničkih agencija sa prostora kantona, udruţenja u oblasti turizma, te podrškom

nadleţnih vladinih institucija moţe se postići da turizam postane jedna od glavnih privrednih

djelatnosti koja će istovremeno promovisati Bosansko-podrinjski kanton Goraţde i drţavu u

jednom potpuno novom svjetlu. Sami graĎani imaju veoma vaţnu ulogu u formiranju jedne nove

slike našeg kantona. Ekološka svijest je veoma niska i svaki dan smo svjedoci uţasnih stvari koje

(ne) ljudi čine našoj prirodi i zagaĎuju je.

U najznačajnije turističke resurse i potencijale Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde spadaju:

planine, šume sa mnogobrojnim vrstama divljači, rijeke sa svojim pritokama i raznovrsnim

ribljim fondom, flora i fauna, kulturno-povijesna baština, manifestacije, hoteli, restorani i drugi

ugostiteljski objekti, klimatski uslovi, arheološko nalazište Lug - Zupčići (Goraţde), Rimski

most na Koţetini – Ustikolina, Pavlovića grad, stećci, spomenik blaţenim Drinskim

mučenicamal i mnogobrojni vjerski objekti (dţamije, crkve).

Karta 1: Geografski položaj Bosansko-podrinjskog kantona Goražde

14

Bosansko-podrinjski kanton Goraţde, kanton 5, jedan je od deset kantona Federacije Bosne i

Hercegovine i ujedno najmanji kanton u Federaciji BiH. Kanton je smješten u istočnom dijelu

Bosne i Hercegovine, a sjedište kantona je u Goraţdu. Površina kantona je 504,6km2što čini

1,93% površine Federacije Bosne i Hercegovine. Nadmorska visina kantona kreće se od 345m

do 1749m, što uzrokuje blagu kontinentalnu klimu sa kratkim zimama i dugim toplim ljetima.

Kanton se sastoji od tri Općine i to:

Općina Goraţde

Općina Foča u Federaciji BiH

Općina Pale u Federaciji BiH

Općine Foča u Federaciji BiH i Pale u Federaciji BiH formirane su nakon mirovnog dejtonskog

sporazuma.

3.1. Historija Bosansko-podrinjskog kantona Goražde

Povoljni klimatski uslovi i geografski poloţaj pored rijeke Drine, plodno tlo, šumsko bogatstvo i

druga prirodna bogatstva omogućili su da se još u davnoj prošlosti na području Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde razvije veliki broj naselja. Uz rijeku Drinu uvijek su se gradile

glavne saobraćajnice koje su povezivale Istočnu Bosnu sa Srbijom, Crnom Gorom, Sarajevom,

primorjem i drugim krajevima.

Područje gornjeg toka rijeke Drine od prapovijesnih vremena nije bilo zaobiĎeno od prisustva i

kulturnog razvitka ljudskih zajednica. Iako do danas nisu pronaĎeni materijalni tragovi

paleolitskih ljudi na području Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde i doline rijeke Prače, iz

činjenice da je u neposrednom susjedstvu (na širem sarajevskom području) dokazano postojanje

više paleolitskih nalazišta moguće je pretpostaviti i boravak ljudskih zajednica u Bosansko-

podrinjskom kantonu Goraţde.

Prvi tragovi naseljenosti ovih teritorija potiču iz mlaĎeg kamenog doba (neolit) o čemu svjedoči

veliki broj naselja. Do danas su sa sigurnošću evidentirana manja naselja neolitskih ljudi samo na

dva lokaliteta smještena u gornjem toku Drine u blizini Goraţda. Nekih 500 metara udaljen od

15

obale Drine, na lijevoj strani, nalazi se je lokalitet Lug. Prema tipološkim i ornamentalnim

karakteristikama sačuvanog keramičkog materijala i pronaĎenoj ţenskoj figurici sa ovog

nalazišta, neolitsko naselje Lug pripada kraju vinčansko-tordoške faze vinčanske kulture. MlaĎoj

fazi neolita pripadalo je drugo naselje, sa druge strane rijeke, na lokalitetu Popov Do, koje se na

osnovu odlika keramičkog materijala kulturno veţe za naselje u Lisičićima-Konjic. Za razliku od

spomenutih lokaliteta, za lokalitet Sopotnica kod Goraţda postoje samo indicije da je i tu u

mlaĎem neolitu postojalo naselje, meĎutim uslijed velike destrukcije izazvane naknadnim

gradnjama iz rimskog doba i srednjeg vijeka, za sada ne raspolaţemo sa čvršćim dokazima koji

bi tu indiciju i potvrdili. Sudeći po poloţaju neolitskih lokaliteta i njihovoj kulturnoj pripadnosti,

izgleda da je Gornje Podrinje bilo krajnja periferija rasprostiranja nosilaca vinčanske kulture, a

kasnije i novodoseljenih nosilaca hvarsko-lisičićke kulture, a da je rijeka Drina predstavljala,

«ugrubo», granicu izmeĎu spomenutih neolitskih kulturnih i etničkih kompleksa.

Najreprezentativniji i najbolje vidljiv primjer za proces društveno-političkog razvitka na

autarijatskom području u VII. i VI. st. p. n. e. je «dinastija» kneţeva čiji se centar nalazio u

gradinskom naselju Ilijak. PronaĎeno ţezlo samo potvrĎuje visoki autoritet koji je ova dinastija

uţivala izmeĎu 650. i 550. god. p. n. e. a vjerojatno i decenijima kasnije na prostoru jugoistočne

Bosne. Naţalost u toku IV. st. p. n. e. dolazi do postupne dekadencije autarijatske politije i

glasinačke kulture starijeg ţeljeznog doba i posljednje decenije ovog stoljeća označile su kraj

njihovog postojanja. Nakon rušenja autarijatske politije Gornje Podrinje ulazi u mlaĎe ţeljezno

doba, a kultura tumula potpuno nestaje.

Kasnije se na ostacima Autarijatskih naselja nastavlja antički period i doba rimske uprave. Veće

koncentracije nalaza nepokretnog i pokretnog materijala iz antičkog doba mogu se naći i juţno

od porječja Prače. Tako se juţno od današnjeg Goraţda nailazi na antičku kulturnu baštinu u zoni

Ustikoline (ostaci rimske graĎevinske djelatnosti, rimski most, nekropola grobnih komora,

kamenih spomenika, ostava novca), Cvilina (ostaci rimske graĎevinske djelatnosti, rimski

novac), te dalje od Drine prema istoku na lokalitetu Crkvice, Kumjenovići. Usamljeno stoji nalaz

rimskog kamenog spomenika na lokalitetu Crkvina, Kalac – Crkvina. Sjeverno od Goraţda se

nailazi na još veću koncentraciju nalaza antičkog porijekla u Donjoj Sopotnici (rimski kameni

spomenik, ostaci rimske graĎevinske djelatnosti), Hubjerima (ostaci rimske graĎevinske

djelatnosti), Surduku (ostaci rimske graĎevinske djelatnosti, nekropola), Slatini (ostaci rimske

16

graĎevinske djelatnosti – prvi nalaz na lokalitetu Ciglana, a drugi nalaz na lokalitetu Ljebori) i u

Odţaku u Kopačima.

U srednjem vijeku Bosasnko-podrinjski kanton Goraţde je odigralo veliku ulogu u razvoju

srednjovjekovne bosanske drţave. Već tada javlja se i fenomen o rijeci Drini kao granici, koja je

kroz cijelo bosansko srednjovjekovlje bila i ostala istočna granica bosanske drţave. U srednjem

vijeku Gornje Podrinje se prvo nalazi u sastavu Raške drţave a od 1376. godine do 1391. godine

ovim područjem je vladao prvi bosanski kralj Tvrtko. Kada je riječ o Nekropoli stećaka u selu

Kosače ona ima status nacionalnog spomenika. Nekropola je imala oko 35 stećaka (15 ploča i

dva sanduka) a ranije i mnogo više. U srednjem vijeku grad Goraţde se prvi put spominje

1379.godine. Tada je ovuda prolazio trgovački put Dubrovnik-Niš, tu je bio trg, a dubrovački

trgovci su izgradili svoje faktorije (veća trgovačko naselje evropskih trgovaca u prekomorskim

naročito kolonijalnim zemljama, sa velikim stovarištima za uvoznu i izvoznu robu). Goraţde je u

to vrijeme bio značajan tranzitni centar u kojem se spominju mnoge privredne djelatnosti.

U kulturnom pogledu najznačajniji dogaĎaj u srednjovjekovnom Goraţdu jeste postojanje prve

štamparije u Bosni i Hercegovini. Prvu štampariju na bosanskohercegovačkom tlu osnovao je

Boţidar Goraţdanin, nastojnik manastira Sv. ĐorĎa blizu Goraţda, u zaduţbini Hercega

Stjepana, 1529. godine. Hram Svetog ĐorĎa, zaduţbina Hercega Stjepana, bio je od svoga

postanka (1447) najznamenitiji hram u Podrinju i cijeloj juţnoj Bosni i duhovno sjedište toga

kraja.

Osmanlije su goraţdanski kraj zauzeli najkasnije do 1463. godine. Goraţde se u to doba

spominje kao nahija fočanskog kadiluka, a Foča (Hoča) je u XV stoljeću značajno varoško

mjesto sa razvijenom zanatskom i trgovačkom djelatnošću, a u osmansko doba je jedan od

najpoznatijih centara na Balkanu. Prvi spomen o Hercegovačkom sandţaku i njegovom sjedištu

u Foči nalazi se u dubrovačkim arhivima, gdje se u februaru 1470. godine navodi da je sandţak-

beg Hercegovačkog sandţaka sa sjedištem u Foči Hamza-beg. Kroz cijeli Osmanski period

Goraţde nije imalo značajniju ulogu kao administrativno središte, nego je sačuvalo ulogu

tranzitnog naselja- kasabe. NasljeĎe iz Osmanskog perioda i nije toliko bogato u odnosu na

njegovu okolinu i susjedne gradove.

17

Godine 1730/1731. navodi se da je tadašnji bosanski namjesnik Ibrahim-paša sagradio još jedan

most preko rijeke Drine. MeĎutim, taj most će biti srušen u vrijeme velike poplave 1736/37.

godine. Izvori navode da je Drina te godine odnijela sve mostove osim mosta Mehmeda-paše

Sokolovića u Višegradu.

Ponovnu izgradnju mosta preko rijeke Drine u Goraţdu uradio je Mehmed-paša Kukavica oko

1752. godine. O tome govori i Safet-beg Bašagić koji Goraţde tada stavlja u rang palanke.

TakoĎer, ukazuje na veliki značaj Goraţda i Gornjeg podrinja kao vojno-političko-strateškog

mjesta u 18. i 19. stoljeću podvlačeći da se posada koja je čuvala ovo područje u Samoboru

odrţala sve do 1818. godine. Do 1851. Goraţde se spominje još uvijek u Hercegovačkom

sandţaku, a onda je pripojeno Sarajevu. Godine 1865. Goraţde se ponovo spominje kao nahija u

okviru Foče koja pripada Bosanskom vilajetu. 1878 kada je izvršena okupacija BiH, austro-

ugarske trupe ulaze i u Goraţde. Jedan od prvih podataka koji imamo iz ovog perioda o Goraţdu

vezan je za gradnju puta u periodu od 1880. do 1883. godine na relaciji Rogatica-Jabuka-

Goraţde u duţini od 26 kilometara. Ovaj put je sagraĎen radom mjesnog stanovništva.

U samom gradu Austro-Ugarska gradi vaţnu kasarnu 1886. godine. Danas je to obnovljena

osmogodišnja škola “Husein-ef. Đozo” (ranije O.Š. “Nikola Tesla”). U periodu izmeĎu dva

svjetska rata Goraţde se spominje kao dio Drinske banovine (nakon 1929.godine) sa sjedištem u

Sarajevu. Tokom rata 1992. godine Goraţde je jedini bosanskohercegovački grad na Drini koji

se uspio odbraniti.

3.2. Prirodne karakteristike Bosansko-podrinjskog kantona Goražde

Bosansko-podrinjski kanton Goraţde ima veliko prirodno bogastvo koje je malo ili skoro nikako

iskorišteno. Prirodna bogatstva Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde trebala bi biti okosnica

rasta i razvoja turizma na ovim područjima. Bosansko-podrinjski kanton Goraţde uglavnom

odreĎuje dolina rijeke Drine, sa graničnim planinskim masivima. Upravo je to razlog što je rijeka

Drina imala najveću ulogu u geomorfološkim svojstvima terena i stvaranju kantona i regija.

Rijeka Drina je najveći privredni potencijal i najznačajniji turistički resurs na području

Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde. Pored rijeke Drine, na području Bosansko-podrinjskog

kantona Goraţde nalazi se i Osanička Rijeka, Podhranjenski Potok, rijeka Prača, rijeka Kolina i

18

niz drugih manjih pritoka rijeke Drine. Interesantno je da u selu Bogušići postoji izvor mineralne

vode (kiseljak) kao i na Mravinjcu. U općinama Foča FBiH i Pale FBiH postoje još uvijek

neistraţeni termalni izvori koji se mogu u narednom periodu iskoristiti kao značajan turistički

resurs.

Gornji tok rijeke Drine još uvijek je sačuvan od svih zagaĎivača što je osnovni preduslov da

pored ravničarskih vrsta ţive i najzanimljivije salmonidne vrste riba (pastrmka, lipljan i

mladica). Raznovrsnost ribljim fondom, izrazito bogatstvo mladicom i drugim vrstama ribe,

briga o aktivnoj zaštiti ovih vrsta, dovela je do formiranja sportskih ribolovnih društava, koja

egzistiraju na ovim prostorima.

Slika 1: Goražde

Oko 75% teritorije prekriveno je šumom i pašnjacima sa nadmorskom visinom iznad 500m, dok

ostalih 25% otpada na zemljište ispod 500m nadmorske visine. Planinski visovi čine vizuru ovog

Bosasnko-podrinjskog kantona Goraţde prepoznatljivom, te mu pruţaju sliku pomalo divljeg

prostora, slobodnog i očuvanog. Struktura teritorije koja je karakteristična za Bosansko-

podrinjski kanton Goraţde, proplanci za planinskim uzvišenjima odličan su ugoĎaj za lovce i

razvoj lovnog turizma. Prirodna i geografska raznolikost prostora, netaknuta priroda, sačuvana

flora i fauna, predstavljaju vaţan resurs ovog kantona i osnovu za razvoj sportsko-rekreativnog,

lovnog i ribolovnog turizma, kao odredišta za one koji vole aktivan odmor u netaknutoj prirodi

uz obale rijeka. Ravničarski dio terena, aluvijalna zaravan rijeke Drine, predstavljaju najvaţniji

dio urbanog područja Općine.

19

3.3. Vegetacija, biljni i životinjski svijet

Prema Ekološko – vegetacijskoj rejonizaciji Bosne i Hercegovine (Stefanović, V. et al., 1983)

najveći dio teritorije Bosne i Hercegovine pripada eurosibirsko-sjeverenoameričkoj regiji

kontinentalnih dijelova, a manji dio mediteranskoj ili sredozemnoj regiji, dok je samo u najvišim

planinskim područjima zastupljena alpsko-visokonordijska regija, kojoj pripada vegetacija iznad

gornje granice šume, ali djelimično i travna vegetacija planinskih rudina i vegetacija stijena i

točila u pojasu klekovine bora i subalpinskih šuma (Horvatić, S., 1967).2

U sastav planinskih vriština, koje ostvaruju kontinuitet izmedu šumskih i nešumskih ekosistema

ulazi najzdravije planinsko voće (borovnice, brusnice, mlivnjak i planinska maginja). Planinski

pejzaţi sa obiljem zdrave planinske hrane su područje intenzivnog stočarstva od prošlosti do

danas. Planinska staništa su naročito pogodna za produktivno ovčarstvo (stada ovaca pramenki),

a mjestimično i stada bosanskih krava i konja.

Realna šumska vegetacija3 Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde je u niţim predjelima

predstavljena hrastovim fitocenozama – šume sladuna i cera (Quercetum frainetto-cerris), iznad

njih su šume kitnjaka i cera (Quercetum petraeae montanum), odnosno šume kitnjaka

(Quercetum petraeaemontanum), na toplijim poloţajima, dok su na hladnijim poloţajima šume

bukve. Ovdje su vrlo rijetko zaostale enklave šume bukve i jele sa smrčom (Piceo-Abieti-

Fagetum). Za više predjele karakteristične su: fitocenoze bukve (Fagetum montanum illyricumet

Luzulo – Fagetum), šume bukve i jele sa smrčom (Piceo – Abieti – Fagetum), šume jele i smrče

(Abieti – Piceetum), kao i šume subalpinske smrče (Piceetum subalpinum).

2Lokalni akcioni plan za biodiverzitet, Goražde 2010, strana 30

3Pod terminom realna vegetacija podrazumjeva sesadašnja tzv. aktuelna vegetacija koja je rezultat određenih

klimatskih prilika, ali i djelovanja zooantropogenog faktora.

20

3.4. Klima u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde

Bosansko-podrinjski kanton Goraţde ima veoma povoljan konfigurativni geografski poloţaj, što

je i jedan od uzroka umjereno kontinentalne klime koja je zastupljena na ovom području.

Umjereno topla i vlaţna klima s toplim ljetima i svjeţim zimama, karakteristika je za područje

Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde. Prosječna godišnja temperatura vazduha u Goraţdu

kreće se oko 10 0

C, dok u planinskoj oblasti na oko hiljadu metara nadmorske visine iznosi oko

6 0

C. Zime na području 1.000m nadomrske visine su hladne sa prosječnim temperaturama koje

se kreću oko 0,6 0

C. Srednje ljetnje temperature u Goraţdu kreću se oko 180

C, pa su ovdje ljeta

prijatna čak i prohladna. Srednja godišnja relativna vlaţnost vazduha u Goraţdu iznosi 84%. U

periodu od septembra do februara mjeseca relativna vlaţnost vazduha je viša od srednje godišnje,

usljed niţih temperatura vazduha i relativno velike učestalosti pojave magle u dolini.

3.4.1. Rijeke na prostoru Bosansko-podrinjskog kantona Goražde

Bosansko-podrinjski kanton Goraţde uglavnom odreĎuje dolina rijeke Drine, sa graničnim

planinskim masivima. Upravo je to razlog što je rijeka Drina imala najveću ulogu u

geomorfološkim svojstvima terena i stvaranju brojnih kantona i regija.

Rijeka Drina je najveći hidropotencijal na području općine Gotraţde. Pored rijeke Drine, na

području Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde nalazi se i Osanička Rijeka, Podhranjenski

Potok, rijeka Prača, rijeka Kolina i niz drugih manjih pritoka rijeke Drine. Interesantno je da u

selu Bogušići postoji izvor mineralne vode (kiseljak) kao i na Mravinjcu. U općinama Foča

FBiH i Pale FBiH postoje još uvijek neistraţeni termalni izvori koji se mogu u narednom periodu

iskoristiti kao značajan turistički resurs. Gornji tok rijeke Drine još uvijek je sačuvan od svih

zagaĎivača što je osnovni preduslov da pored ravničarskih vrsta ţive i najzanimljivije

salmonidne vrste riba (pastrmka, lipljan i mladica). Raznovrsnost ribljim fondom, izrazito

bogatstvo mladicom i drugim vrstama ribe, briga o aktivnoj zaštiti ovih vrsta, dovela je do

formiranja sportskih ribolovnih društava, koja egzistiraju na ovom prostoru.

21

3.5. Saobraćaj, komunikacije u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde

Na prostoru Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde putna infrastruktura još uvijek nije na

zadovoljavajućem nivou pa se i dalje se radi na poboljšanju postojećih asfaltnih cesta kao i

asfaltiranja cesta prema seoskim naseljima. Kod saobraćajne infrastrukture postoje dva osnovna

nivoa: putevi koji povezuju Bosansko-podrinjski kanton Goraţde sa širim područjima

(magistralni i regionalni) i putevi koji povezuju općine sa sjedištem Bosansko-podrinjskog

kantona Goraţde. Magistralni putni pravci su: M5 (Sarajevo-Višegrad), M18 (Sarajevo-Brod na

Drini), i M20 (Ustiprača-Foča), koji obezbjeĎuju otvorenost ovog područja. Regionalna putna

mreţa je zastupljena putnim pravcem R-448 (Hrenovica-Hranjen-Jabuka-Goraţde-Čajniče-

Metaljka) u duţini od 40,00 km. Lokalna putna mreţa je zastupljena sa 13 vaţnijih putnih

pravaca. Bosansko-podrinjski kanton Goraţde nalazi se u središtu gornjedrinske regije, 50,7 km

vaţdušne linije jugoistočno od Sarajeva. Kroz područje kantona i susjednih općina prolaze

najznačajniji regionalni transportni koridori koji povezuju Bosnu i Hercegovinu sa Srbijom,

Crnom Gorom, Albanijom, Grčkom i Turskom.

Karta 2: Mreža puteva Bosansko-podrinjskog kantona Goražde

22

Neki od osnovnih podataka vezanih za saobraćaj i promet u Bosansko-podrinjskom kantonu

Goraţde su:

Potrebni dokumenti za ulazak vozača u BiH su: vozačka dozvola, saobraćajna dozvola i

zelena karta (dokaz o osiguranju vozila).

Osnovna pravila u voţnji na prostoru Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde su:

brzina:40 km/h u naseljima, 60 km/h izvan naselja (ukoliko saobraćajnim znakom nije

drugačije navedeno).

Prilikom voţnje zabranjena je upotreba mobitela.

Obavezna je voţnja s upaljenim svijetlima i danju i nocu (00-24h).

Upotreba sigurnosnog pojasa je obavezna za vozača i suvozača.

Taxi sluţba postoji u većim mjestima

Autobuska stanica „ATTP Centroprevoz“ se nalazi u Goraţdu, Ruţdije Islamagića bb, 73

000 Goraţde, Tel: +387 38 22 11 57

Udaljenost: Goraţde-Sarajevo: 92 km

Udaljenost: Goraţde-Beograd: 303 km

Udaljenost: Goraţde- Dubrovnik: 214 km

Vaţnije benzinske stanice na prostoru Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde su:

Energopetrol D.D., I Maršala Tita bb, 73 000 Goraţde, Tel: +387 38 22 15

29, +387 38 24 04 90)

Energopetrol D.D. II Muhidina Mašića Munje 12, 73 000 Goraţde,

Tel: +387 38 22 10 77

El Tarik oil, 31. Drinske brigade, 73 000 Goraţde, Tel: +387 38 22 14 26

Proming, d.o.o. Ruţdije Islamagića bb,

TZS OIL, 1.drinske brigade bb, 73000 Goraţde, Tel: +387 38 243 243

Vrijeme rada benzinskih stanica je svaki dan od 00-24h.

23

Zračne luke u BiH

Najbliţe zračne luke su:

MeĎunarodni aerodrom Sarajevo – udaljenost cca 105 km., J.P. MeĎunarodni aerodrom

"Sarajevo" d.o.o. Sarajevo. Tel.+387 3328 91 00

MeĎunarodni aerodrom Banja LukaTel: +387 51 535 210, udaljenost 261 km

J.P. MeĎunarodna zračna luka - aerodrom Mostar d.o.o. Tel/Fax: +387 36 350 212,

Tel/Fax: +387 36 350 992, udaljenost 182 km

MeĎunarodni aerodrom Tuzla d.o.o. Tel: +387 35 814 605, Fax: +387 35 745 750,

udaljenost 161km.

U saobraćajno-geografskom pogledu Bosansko-podrinjski kanton Goraţde smješten je na

saobraćajnim trasama i koridoru značajnijih bosanskohercegovačkih longitudinalnih i

transverzalnih pravaca, formiranih magistralnim pravcima M5 i M20, kao i regionalnim pravcem

R-228.

3.6. Stanovništvo u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde

Prema preliminarnim rezultatima popisa stanovništva provedenog 2013. godine, na području

Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde ţivi 25.336 stanovnika, odnosno 1,06% stanovništva

Federacije BiH ili 0,66% ukupnog stanovništva Bosne i Hercegovine. U periodu od 1991. do

2011. godine broj stanovnika na području Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde se smanjio za

7.387 ili 18,37% čime je Bosansko-podrinjski kanton Goraţde postao najslabije naseljen kanton

u Federaciji BiH. Drastičan pad naseljenosti na području Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde

rezultat je ratnih dešavanja (1992 – 1995), koje su rezultirale ljudskim gubicima, promjenama

administrativnih granica, te značajnim iseljavanjem stanovništva u evropske i prekookeanske

zemlje u poslijeratnom periodu. Prema procentu naseljenosti, Bosansko-podrinjski kanton

Goraţde spada u ruralno područje BiH. Od 2010. do 2013. godine, Bosansko-podrinjski kanton

Goraţde je biljeţio negativan migracijski trend karakteriziran većim brojem ukupno odseljenih

nego doseljenih osoba, sa najvišim negativnim vrijednostima zabiljeţenim u općini Goraţde.

24

Kao rezultat pozitivnih privrednih kretanja, u proteklih par godina dati pokazatelji su se počeli

mijenjati, te je migracijski trend blizu nule. U Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde 68,11%

stanovnika je radno sposobno (od 15 do 64 godine starosti), od čega je 43,47% stanovnika radno

aktivno, dok je prema podacima Sluţbe za zapošljavanje Bosansko-podrinjskog kantona

Goraţde, zaključno sa novembrom 2015. godine bilo 3.447 lica koja traţe zaposlenje. U periodu

2009.-2014. godine, u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde je ostvaren negativan prirodni

priraštaj4. Iz predhodono navedenog vidljivo je da se stanovištvo na prostoru Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde suočava sa slijedećim problemima:

Negativan migracijski saldo;

Napustanje ruralnih područja;

Negativan prirodni priraštaj

Rješavanje navedenih razvojnih problema prikazano je kroz razvojne potrebe stanovništva u

sljedećoj tabeli.

Tabela 1: Razvojni problemi i razvojne potrebe stanovništva BPK-a Goražde

Razvojni problemi Razvojne potrebe

Negativan migracijski

saldo

Osmisliti i provoditi mjere za poticanje zadrţavanja stanovništva na

području Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde i poboljšanja kvalitete

ţivota kako bi se spriječilo iseljavanje stanovništva (poticaji privrednim

subjektima za otvaranje novih radnih mjesta, poticaji za zapošljavanje

mladih, unapreĎenje zdravstvenih usluga, povoljnije rješavanje stambenih

problema i sl.)

Napuštanje ruralnih

područja i povećanje

broja stanovnika u

gradskom središtu –

Goražde

Razvijati poticajnu politiku za zaustavljanje procesa deruralizacije i

zadrţavanja seoskog stanovništva kroz izgradnju putne infrastrukture

prema gradskom središtu i kroz poticaje u poljoprivrednoj proizvodnji.

Negativan prirodni

priraštaj

Provoditi mjere pronatalitetne politike kroz subvencije i pomoć mladim

porodicama; Kreirati sadrţaje za zadrţavanje i privlačenje mladih

porodica u Bosansko-podrinjski kanton Goraţde – uključujući

unapreĎenje poslovnog ambijenta.

4Federalni zavod za statistiku, Statistički godišnjak, Kantoni u brojkama 2015

25

3.7. Privreda Bosansko-podrinjskog kantona Goražde

Na području Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde zastupljeno je šest industrijskih zona:

Industrijska zona lokalitet Pobjede

Industrijska zona Bekto Precisa

Industrijska zona Vitkovići

Industrijska zona Rasadnik

Industrijska zona Mlin Ustikolina

Industrijska zona Hrenovica

Na području Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde ukupno je pokriveno industrijskim

zemljištem oko 90 ha, koje je podijeljeno na smeĎe zone (96,7%) i zelene zone (3,3%)5.

Industrijske zone sa izgraĎenom infrastrukturom čine 73%, a bez infrastrukture 27%. Najveća

površina industrijskog zemljišta u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde je na području

općine Goraţde. U poslovnim zonama Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde trenutno posluje

16 registrovanih preduzeća, a najveći broj preduzeća (8) je smješten u poslovnoj zoni Vitkovići u

Goraţdu, a zatim u poslovnoj zoni Pobjeda (5). U industrijskoj zoni Hrenovica u općini Pale

FBiH ima 8 objekata i u toku je otvaranje fabrike za proizvodnju pomfrita i fabrike za

proizvodnju stočne hrane, kao i hladnjače.

Nekadašnji veliki industrijski gigant UNIS Pobjeda danas je podjeljen u nekoliko manjih

kompanija (Unis-Ginex, Pobjeda- Rudet, Tvornica alata Goraţde- Tag i Pobjeda Technolgy

Goraţde) koje i pored velike konkurencije, šire proizvodnju i osiguravaju trţište za svoje

proizvode, uglavnom izvozom na svjetsko trţište.

Nekadašnja firma „Bekto-Internacional“, a današnja „ Bekto-Precisa“ je meĎu prvim firmama na

ovim prostorima koja zapošljava veliki broj visoko obrazovanih radnika. Pored firme „Bekto-

Precisa“ u istoj industrijskoj zoni posluju i „Hella Bekto Industries“ i „EMKA Bosnia“.

5Zelene poslovne zone („green field“) su poslovne zone koje se stvaraju na potpuno novim lokacijama, dok smeđe poslovne

zone („brown field“) predstavljaju zone stvorene od ved korištenog zemljišta i objekata.

26

HI „Azot” Vitkovići više ne postoji a na tom lokalitetu je izgraĎena moderna industrijska zona.

Na istom lokalitetu planira se izgradnja mosta preko rijeke Drine u cilju proširenja iste, ili

izgradnji potpuno nove industrijske zone na desnoj obali rijeke Drine.

Mlinsko-pekarska industrija “Mlin”, te zemljoradnička zadruga “Ustikolina” sa 100 udruţenih

zemljoradnika i 160 kooperanata bili su nosioci prijeratnog privrednog razvoja stanovnika

Ustikoline, koji su se isključivo bavili industrijskom proizvodnjom, poljoprivredom i

stočarstvom. Danas, pored Mlinsko-pekarske industrije „Mlin“, okosnicu razvoja Ustikoline čini

i preduzeće za preradu, eksploataciju drveta i drvnih sortimenata “Fekry” koji proizvodi

odnedavno i pelet za ogrijev, a planirano je proširenje sa novim proizvodnim pogonima.

Okosnicu cjelokupne prijeratne privrede u Prači predstavljala je Tvornica konfekcije “Alhos”

koja je upošljavala 350 radnika i na inostrano trţište plasirala 95% svojih proizvoda. Danas,

okosnicu privrede u općini Pale FBiH čini privredno društvo „Bijele vode“ d.o.o. koje ima u

svom sastavu punionicu prirodne izvorske vode kao i lovno-sportsko-rekreativni centar sa

pratećim sadrţajima.

„Lovno-turistički centar Bijele vode“spada u kategoriju brdsko-planinskih lovišta otvorenog tipa

sa jako razvijenim reljefom koji se nalazi na teritoriji općine Pale FBiH. Lovište je opremljeno

brojnim visokim čekama i zasjedima. U sklopu ovog kompleksa nalaze se savremeni bungalovi

kao i Motel koji je graĎen u modernom stilu. Zbog svoje lokacije Bijele vode su savršeno mjesto

za pripreme sportskih ekipa. U tu svrhu u sklopu centra se nalazi teren za mali nogomet, rukomet

i odbojku, a u toku je i izgradnja savremenog fudbalskog terena. Na lokalitetu općine već duţi

niz godina posluje i privredno društvo „Ekoplod“ koje se bavi proizvodnjom stočne hrane,

proizvodnjom i tovom peradi, a u toku je izgradnja fabrike za preradu krompira.

27

U Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde je zastupljen i veliki broj privrednih subjekata u

oblasti ugostiteljske djelatnosti, a meĎu njima najznačajniji su Beno d.o.o / Hotel „Behar“ u

Goraţdu, As-Company/ restoran „Drinska bašta“ u Goraţdu, motel “Bazeni u Vitkovićima,

Pansion / Restoran „Cazablanka“ u Mravinjcu, Restoran „Amaro“ na Osanici, pansion „Baša“

koji se nalazi u Ustikolini na ušću rijeke Koline u Drinu. Predhodno navedeni ugostiteljski

objekti daju dobre pretpostavke za razvoj turizma.

U sklopu Bošnjačko-planinarskog društva “Goraţde-Maglić” na Rudoj Glavi nalazi se Sportsko-

rekretivni centar sa planinarskim domom i ostalim pratećim sadrţajima. Sportsko-rekretivni

centar „Ruda glava“' je sportski kompeks koji se nalazi na 1450 metara nadmorske visine na

obroncima Jahorine. Kapacitet doma je oko 100 leţajeva, sa centralnim grijanjem, markiranim

šetnicama na Borovac, Klek, Kacelj i Rudu Glavu i predstavlja idealne uslove za razvoj

planinskog turizma tokom cijele godine, a posebno u zimskim uslovima.

Bosansko-podrinjski kanton Goraţde ima dobro razvijen robni promet, a najznačajnija privredna

društva u ovoj oblasti su „Oniprom“sa lanacom maloprodajnih objekata, „Lepenica Company“,

„Škafa“ i „Bingo“, kao i drugi privredni subjekti koji se bave trgovinom. Privredno društvo

“Bingo” ima veliki trţni centar sa caffe restoranom, igraonicom za djecu i kuglanom.

Da je privreda Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde u usponu govori podatak da osam banaka

imaju svoje poslovnice na našem kantonu. Nosioci finansijskog trţišta našeg kantona su:

Privredna banka Sarajevo, Raiffeisen Bank, Union Banka, Sparkasse Bank, Moja Banka, Bosna

Bank International, Turkish Ziraat Bank, NLB Banka, te veliki broj osiguravajućih društava i

mikrokreditnih ogranizacija.

Za udoban prevoz putnika u lokalnom, drţavnom i meĎunarodnom saobraćaju zaduţena su

privredna društva ATTP„Centroprevoz“ d.o.o Goraţde, „Goraţdeprevoz“ d.o.o.. Goraţde,

“Ţivojevićbus” d.o.o. Goraţde i “Drina bus” d.o.o. Foča FBiH. U sastavu privrednog društva

ATTP “Centroprevoz” d.o.o. Goraţde nalazi se putnička agencija i jedna je od dvije zvanično

registrovane putničke agencije na prostoru Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde. U sastavu

ovog privrednog društva nalazi se i autobuska stanica.

28

Za rekonstrukciju, odrţavanje i izgradnju putnih saobraćajnica zaduţeni su “Goraţdeputevi” d.d.

Goraţde, “Okac” d.o.o. Goraţde i JKP “Prača” d.o.o. Pale FBiH.

Na području Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, pored privrednih društava registrovan je i

veliki broj privrednih subjekata koji se bave obrtom i srodnim djelatnostima te pruţanjem

velikog broja zanatskih usluga.

Značajan doprinos u ostvarivanju posebnog društvenog interesa u gospodarenju šumama i

šumskim zemljištem u drţavnom vlasništvu na području Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde

daju javno preduzeće „Bosansko-podrinjske šume “ i Kantonalna uprava za šumarstvo.

Veliki doprinos razvoju poljoprivredne proizvodnje na području Bosansko-podrinjskog kantona

Goraţde daje privredno društvo Agros“ d.o.o. Goraţde te Zemljoradnička zadruga

„Agropodrinje“ iz Goraţda, kao i veliki broj registrovanih samostalnih poljoprivrednih

proizvoĎača (SPP). Na prostorimu Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde mogu se naći još

uvijek autohtone sorte voća, kao i zdrava organska hrana.

3.8. Kulturno-historijsko nasleđe Bosansko-podrinjskog kantona Goražde

Bosansko-podrinjski kanton Goraţde se nalazi u jugoistočnom dijelu Bosne i Hercegovine koji u

administrativnom smislu obuhvata tri općine i to: Goraţde, Foča FBiH i Pale FBiH, čija ukupna

površina iznosi 504,6 km2. Na ovom prostoru nalazi se zapaţen broj kulturno-historijskih

spomenika koji po svojim oblicima, načinu gradnje, vrstama materijala, osobinama,

ukrašavanjima predstavljaju kulturološke fenomene neprocjenjive vrijednosti. Kulturna baština

je skupina dobara naslijeĎenih iz prošlosti koje ljudi identifikuju, neovisno o vlasništvu, kao

odraz vrijednosti, vjerovanja, znanja i tradicija. Ona uključuje sve aspekte okoliša koji su

proistekli iz meĎusobnog djelovanja ljudi i mjesta u vremenu.

29

Spomenici kulture na ovom prostoru su dio evropskog naslijeĎa zbog čega svi pojedinci, graĎani,

organizacije i vlasti imaju obavezu poštovati kulturnu baštinu a samim tim poštuju i zajedničku

baštinu Evrope.6 Zbog velikog broja lokaliteta kulturnog naslijeĎa izdvojit ćemo njih nekoliko

koji mogu biti snaţan faktor razvoja u turizmu.

Slika 2: Most ispod mosta

„Drinske mučenice“ koje su od strane rimokatoličke crkve 24 septembra 2011. godine

proglašene blaţenim i imaju svoje obiljeţje u neposrednoj blizini rijeke Drine koje govori o

tragičnim dogaĎajima koji su se desili u decembru 1941. godine.

Slika 3: Drinske mučenice

6http://www.kbbpk.ba/indexbih.html

Gradski pješački most u centru grada,

nastao u drugoj polovini XVI stoljeća koji je

sve do danas više puta rekonstruisan.

Povezuje obale rijeke Drine i omogućuje

razvoj Općine Goraţda. Bio je poprište

burnih dogaĎaja, posebno u ratnim periodima

decembar – januar 1941/42, kao i 1992/95.

godina. Izgradnjom visećeg mosta, koji je

dobio ime „most ispod mosta“ , imao je

historijsku ulogu u periodu ratnih dešavanja

1992-95 kada je povezivao obale rijeke Drine

i postao simbolom otpora grada Goraţda.

http://www.kbbpk.ba/indexbih.html

30

Slika 4: Spomen park ubijenoj djeci Goražda

Slika 5: Izletište Rorovi

Goršić polje nalazi se na nedaleko od putne komunikacija Goraţde – Osanica – Ilovača – Brzača

i udaljeno je 30 km od centra Goraţda. Spada u nacionalne spomenike BiH i jedna je od 30

nekropola stećaka koje će biti upisane na UNESCO listu svjetske baštine-srednjovjekovna

nekropola sa 324 stećka. Prema svojoj brojnosti, rasporedu, raznovrsnosti i kvalitetu obrade

stećaka vaţi za veliko kulturološko bogatstvo. Nekropola je raĎena tako da su stećci postavljani

u polukruţne redove koji se od vrha šire prema dnu. Iako je prošlo dosta vremena od kada je

nastala moţe se sa lakoćom utvrditi da su stećci planski postavljeni. Rastojanje izmeĎu stećaka je

gotovo identično, s tim što njihov raspored ugroţava gusta šuma, čije korijenje od stabala

utjecalo na dodatno tonjenje i pomjeranje. Svi stećci su prekriveni debljim slojem mahovine a

njih oko dvadesetak je djelimično očišćeno i na kojima se nalaze ukrasi s ljiljanom, jelenom,

srpom i zvijezdama, a na jednom stećku nalazi se epitaf.

Spomen obilježje „Djeca

Goražda“ nalazi se u ul. Zaima

Imamovića ispred Centra za

kulturu. Posvećeno je ubijenoj

djeci Goraţda u ratnom periodu

1992/95 godine.

Izletište Rorovi nalazi se iznad grada

Goraţda, na putnom pravcu prema općini

Pale FBiH i udaljen je 3km od centra grada.

Na ovom lokalitetu postavljen je dio vojne

opreme koja je korištena tokom ratnih

dešavanja 1992.-1995.

31

Slika 6: Stećci-Goršić polje

Kosače se nalaze na putnoj komunikaciji M-20 Goraţde – Osanica – Kosače i od centra Goraţda

udaljene su 18,3 km. Spada u nacionalne spomenik i na tom lokalitetu nalazi srednjovjekovna

nekropola stećaka. Vaţnost ove nekropole je u tome što čuva sjećanje na vlastelinski rod Kosača

po kojima je ovo mjesto i dobilo ime.

Okolišta se nalaze u blizini Ilovače, putna komunikacija Goraţde – Osanica – Ilovača i od centra

Goraţda udaljena su 21 km. Na tom lokalitetu nalazi se srednjovjekovna nekropola sa 27

stećaka, a na jednom od stećaka nalazi se ukras biljnog motiva. Na udaljenosti od ovog

lokaliteta, 300 m u pravcu rijeke Osanice nalaze se 4 stećka i 10 kamenih nišana. Na jednom

stećku nalazi se ukras polumjeseca, a na nišanu ukras štapa i jabuke.

U selu Kreča, nalazi se Mustafa-paše džamija izgraĎena 1554. godine. Kreča su udaljena od

centra od Goraţde 35km i do njega se dolazi putnom komunikacijom Goraţde – Osanica –

Ilovača – Brzača – Kreća. Nova munara na Mustafa-pašinoj dţamiji izgraĎena je 1977. godine.

Ova dţamija se ističe svojom unutrašnjosti jer je zadrţala je izvornost svog oblika i sve do danas

nikada nije bila rušena.

32

U selu Šašići nalazi se srednjovjekovna nekropola koja broji 16 stećaka. Ista je udaljena od centa

Goraţda 27 km i nalazi se na putnoj komunikacija M-20 Goraţde – Mravinjac odakle odvaja

lokalni asfaltni put preko Beriča do sela Šašići. Stećci se nalaze pored puta, utonuli su u zemlju,

prekriveni niskim rastinjem.

Turhan Emin-begova džamija je prva dţamija u BiH i izgradena je u Ustikolini 1448-1449

god. Nije poznato ko su bili graditelji dţamije, ali po narodnim predanjima kaţe se da je u

Ustikolini najstarija dţamija u Bosni i Hercegovini, a njen osnivač je Turhan Emin-beg, jedan od

vojskovoda Murata II. Kakva i kolika je bila ta dţamija ne zna se, ali se pretpostavlja da poslije

rušenja i paljenja kroz ratove, dţamija je pravljena na istim temeljima. 29. novembra 1941. god

Turhan Emin-begova dţamija je spaljena. Po zavrsetku rata mještani su bili spremni da izgrade

dţamiju, ali se radilo i o historijski vaznom objektu, pa se tako Turhan Emin-begova dţamija

nasla na spisku prioriteta za rekonstrukciju kod Zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih

rijetkosti u Sarajevu. Istoričari, konzervatori i arhitekti su radili svoj posao od 1953. - 1955., da

bi je 1956. god. predali za upotrebu. Svi su brinuli da dţamija dobije aribute kako bi sačuvala

imidz najstarije dţamije u BiH. Uspjeli su, pa je kao takva stavljena pod zaštitu drţave. Turhan

Emin-begova dţamija bila je ukras, ne samo Ustikoline, to je bila lijepa i prostrana dţamija sa

prekrasnom, vitkom i visokom munarom 36m, objekat visoko kulturno-historijske vrijednosti i

objekat pod zastitom drţave. U aprilu 1992. god. dţamija je rušena granatama, potom zapaljena i

na kraju popuno uništena (minirana). Ponovo, svečano otvorenje novoizgradene Turhan Emin-

begove dţamije bilo je 7. jula 2007. god. Sada je dţamija poznata i po munari visokoj oko 60m,

sa tri šerefeta.

Kožetin, Kameni most spada u nacionalne spomenike BiH. Od centra Goraţda udaljen je 27km

putnom komunikacijom Goraţde – Ustikolina – Cvilin – Koţetin. Most je raĎen od klesanog

kamena s jednim lukom, širine 3,3 m a raspon luka je 5,5 m, dok je visina mosta iznad korita

potoka 5,8 m. Prema načinu gradnje, obrade kamena i svoje starosti predstavlja spomenik od

neprocjenjive vaţnosti. Mostovi boljeg kvaliteta, veće trajnosti i izdrţljivosti graĎeni su od

kamena i podizani na vaţnijim putovima. Nalazi se u neposrednoj blizini rijeke Drine i bio je dio

puta «Via Drinae» koji je povezivao ove krajeve sa Jadranskim morem.

33

Slika 7: Kožetin, Kameni most

U selu Odžak nalazi se staro muslimansko groblje koje je od Ustikoline udaljeno 3 km. U ovom

mezarju na tri odvojena lokaliteta nalaze se najstariji kameni nišani koji su raĎeni u obliku

obeliska koji završavaju sa skraćenom piramidom i sa turbanima. Prema načinu izrade i

ukrašavanja datiraju od XV st i dalje. Na kamenim nišanima nalaze se štap, sablja, zastava,

sjekira, polumjesec, luk i strijela, prsti od ruke, jabuka. Interesantnim se izdvaja nišan koji je

ukrašen sa motivom ispruţenih prstiju prema zemlji koje drţe sablju a preko koje se nalazi luk sa

strijelom. Pored ovih nišana vrijednim paţnje su i oni koji su nastajali tokom XVII, XVIII i XIX

st.

Na Lokalitetu Nišani (u blizini puta izmeĎu Ustikoline i Presjeke) nalaze se tri odvojena

mikrolokaliteta sa kamenim nišanima. Posebnim se ističu kameni nišani sa trećeg mikrolokaliteta

gdje je jedan ukrašen prikazom sablje, prstima od ruke i jabukom.

Na lokalitetu Presjeka (putna komunikacija Goraţde – Ustikolina) nalazi se veći broj različitih

nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine.. Na lokalitetu brda Strmac nalazi se

srednjovjekovna nekropola sa 159 stećka koju asfaltni put presijeca na dva dijela. Na udaljenosti

od 250 m od brda Strmac na lokalitetu Klobučnica nalazi se manja nekropola sa 32 stećka. Na

Presjeci takoĎer vaţnim se ističe i lokalitet Raskršće gdje se nalazi Turhan Emin-begovo mezarje

koje je specifično po načinu izrade. Radi se o sarkofazima raĎenim od kamenih ploča.

34

Modro polje (putna komunikacija Ustikolina – Presjeka – Jabuka) je nacionalni spomenik BiH

na kojem se nalazi 65 stećaka. Stećci ove nekropole su kvalitetne obrade meĎu kojima se ističe

njih pet sa reljefnim motivima. MeĎu tim stećcima posebno se izdvaja jedan sanduk sa

postoljem gdje se na njegovoj široj bočnoj strani nalazi prikaz konjanika u punom trku kako drţi

koplje, dok se na uţoj bočnoj strani nalazi oštećeni natpis. Stećci ove nekropole su utonuli u

zemlju i obrasli u niskoj vegetaciji. U neposrednoj blizini ove nekropole nalaze se kameni nišani

imaju oblik obeliska koji završavaju u vidu piramide i turbana. Ukrašeni su sa motivima štapa,

polumjeseca, jabuke, luka i strijele. Vaţno je istači da su od nekropole stećaka udaljeni 50m.

Iznad sela Modro polje nalazi se brdo koji ima naziv Bjela kosa. Na ovoj kosi nalazi se

srednjovjekovna nekropola sa 72 stećka. Stećci su kvalitetne obrade, utonuli u zemlju te obrasli

niskim rastinjem. Posebnim se izdvaja stećak koji je ukrašen motivma spirale i zmije.

Semiz Ali-paše turbe u Prači predstavlja Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Turbe je

sačuvano u izvornom obliku i datira sa početka XVII stoljeća. Nalazi se u haremu istoimene

dţamije.

Slika 8: Semiz Ali-paše turbe u Prači

35

Pavlovac je srednjovjekovna tvrĎava koja se nalazi u Prači (putna komunikacija R-448, Goraţde

– Hranjen – Hrenovica). Do ove srednjovjekovne tvrĎave se moţe doći i iz pravca Sarajeva M-

5, preko Pala i Prače ukupne duţine 35 km. Srednjovjekovna tvrĎava je sagraĎena krajem XIV

ili početkom XV stoljeća od strane vlastelinske porodica Pavlovića. Današnje stanje pokazuje

ostatke bedema koji i danas postoje na duţni od oko 100m. TvrĎava – grad je sagraĎena na

strmoj stijeni koja se diţe iznad rijeke Prače. Bedemi su zarasli u bukovu šumu koja joj daje i

prirodnu zaštitu od prolaznika.

U selu Brojnićima (putna komunikacija R-448, Goraţde – Hranjen – Turkovići ) se nalazi

nekropola sa 60 stećaka. Do ove nekropole moţe se doći i iz pravca Sarajeva (M-5) preko Prače i

Hrenovice. Stećci ove nekropole su utonuli u zemlju, zarasli u niskoj vegetaciji i prekriveni

mahovinom.

U selu Komrani (putna komunikacija R-448, Goraţde – Hranjen – Hrenovica) nalazi se

srednjovjekovna nekropola od 83 stećka. Do ove nekropole moţe se doći i iz pravca Sarajeva

preko Prače. Stećci ove nekropole su kvalitetne obrade, zarasli su u niskoj vegetaciji.

Na lokalitetu Vraţalice (putna komunikacija R-448, Goraţde – Kriva Draga) nalazi se prirodna

jama «Bezdan» u kojoj se na samom ulazu nalaze stećci koji su prema načinu postavljanja

veoma interesantni. Četiri stećka su postavljena naopako u odnosu na druge. Osim ovih stećaka u

blizini «Bezdana» nalaze se i dva manja uzvišenja na kojima se nalaze stećci.

Treba i napomenuti da je 14.08.2009.godine, na desnoj obali rijeke Drine u Goraţdu, otvorena

novoizgraĎena Kajserija džamija, kao donacija naroda Turske tj stanovnika grada Kajserija.

Kajserija dţamija je primjer specifičnog osmanlijskog arhitektonskog izraţaja i predstavlja

značajno kulturno-historijsko nasljeĎe Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde.

Bitno je istaći da je na lokalitetu Posestra u toku realizacija projekta “Memorijalna šuma 8.372” kao

trajni podsjetnik na ţrtve Srebrenice I najmasoviniji zločin na tlu Evrope nakon drugog svjetskog rata.

Memorijalnu šumu činiće 8.372 stabla kestena, smrče I jasena koja će simbolizirati muškarce, ţene I

djecu ubijene u Srebrenici. Po riječima Muftije goraţdanskog ideja nije nova i posuĎena je od Udruţenja

Bošnjaka turskog grada Adane, koje realizira sličan projekat.

36

3.9. Hoteli, restorani i ostali ugostiteljski objekti

Kao značajne turističke potencijale treba spomenuti hotele, restorane i ostale ugostiteljske

objekte i to: Hotel „Behar“ u Goraţdu, pansion „Drinska bašta” u Goraţdu, zatim motel

„Bazeni“ u Vitkovićima, pansion „Casablanca” u Mravinjacu, pansion „Amaro” na Osanici, te

pansion „Baša“ u Ustikolini. Od smještajnih kapaciteta na prostoru općine Pale/Prača turistima

su na raspolaganju motel „Bijele vode“ i bungalovi koji se nalaze u sklopu turističkog naselja

„Bijele vode“, koji je kategorizirano sa **** zvijezdice, te bungalovi JKP „Prača“.

Hotel „Behar“

Hotel “Behar“ je jedini hotel na prostoru Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde. Kategorisan

je sa tri zvijezdice i trenutno se ubraja u jedan od najluksuznijih i najljepših hotela u Gornje-

drinskoj regiji. Smješten je na lijevoj obali rijeke Drine u samom centru grada Goraţda. Hotel

raspolaţe sa ukupno 24 sobe i to 6 luksuzno opremljenih apartamana, 11 dvokrevetnih i 7

jednokrevetnih soba, zatim tri terase sa prelijepim pogledom na rijeku Drinu, kongresnom salom,

te parking prostorom. Zaposleno osoblje hotela svojim gostima svakodnevno pruţa usluge

vrhunskog kvaliteta te dobru organizaciju.

Turističko naselje “Bijele vode“

Turističko naselje “Bijele vode” se nalazi na udaljenosti od 19 km od Goraţda, a 68 km od

Sarajeva. Od smještajnih objekata u okviru turističkog naselja „Bijele vode“ nalazi se motel, dva

aparmana te bungalovi koji su izgraĎeni u planiniskom stilu. Bungalovi su izgraĎeni od prirodnih

materijala i njihov dizajn je u potpunosti kompatibilan sa prirodnim ambijentom u kojem se

nalaze. MeĎutim, pored navedenih smještajnih objekata turističko naselje svojim posjetiteljima

na raspolaganju nudi niz drugih turističkih sadrţaja, kao što su: ski lift, otvoreni bazen, sportski

tereni, kongresna sala, te restoran sa jedinstvenom gastro ponudom sa kapacitetom od 50

sjedećih mjesta.

37

Pansion „Drinska bašta“

Pansion „Drinska bašta“ se nalazi u Goraţdu u neposrednoj blizini sportske dvorane Mirsad

Hurić na desnoj obali rijeke Drine. Pansion raspolaţe ukupno sa 4 sobe, 3 apartmana, restoranom

kapaciteta od 50 mjesta, te ljetnom baštom kapaciteta 100 mjesta. Specijalna usluga pansiona je

bogata i kvalitetna gastro ponuda.

Motel “Bazeni”

Motel “Bazeni” se nalazi u Goraţdu u naselju Vitkovići. Motel je smješten na lijevoj obali rijeke

Drine i od centra grada Goraţda udaljen svega 4 km u pravcu Foče. Motel raspolaţe sa ukupno

23 sobe, salom za seminare i poslovne sastanke, restoranom kapaciteta od 300 mjesta, a u

sklopu hotela nalaze se i tri bazena.

Pansion “Casablanca”

Pansion “Casablanca” se nalazi na lijevoj obali rijeke Drine u naselju Mravinjac i smješten je uz

magistralni put M-20 u pravcu Foče. Od centra grada pansion je udaljen cca 7 km. Raspolaţe sa

dva luksuzno opremljena apartmana i 12 kreveta sa svim neopotrebnim pogodnostima. MeĎutim,

ono po čemu je pansinon itekako prepoznatljiv je kvalitetna gastro ponuda, koja po mišljenju

mnogih gostiju predstavlja najkvalitetniju uslugu ovog objekta. U ponudi su nadaleko poznati

kulinarski specijaliteti i delicije ne samo naše tradicionalne bosanske, već i internacionalne

kuhinje. U sklopu pansiona nalaze se: restoran i svadbeni salon kapaciteta cca 350 mjesta, te

veliki parking prostor za goste.

Pansion “Amaro”

Pansion “Amaro” smješten je na lijevoj obali rijeke Drine na Osanici. Pansion se nalazi tik uz

magistralni put M-20 u pravcu Foče i od centra grada je udaljen cca 15 km. Pansion raspolaţe sa

6 dvokrevetnih soba, kapaciteta 15 leţaja, restoranom kapaciteta 100 mjesta, parking prostorom,

te bogatom tradicionalnom gastro punudom.

38

Pansion "Baša"

Pansion "Baša" nalazi se u Ustikolini na ušću rijeka Koline i Drine. Pansion je potpuno renoviran

2011 godine. Raspolaţe sa moderno i luksuzno opremljenim sobama, bazenom, bogatom gastro

ponudom i parking prostorom. Sobe su jednokrevetnog, dvokrevetnog i trokrevetnog tipa. U

sklopu pansiona nalazi se i restoran kapaciteta 120 mjesta. Restoran raspolaţe raskošnom

ponudom tradicionalnih bosanskih jela i poslastica.

Bungalovi JKP „Prača“

JKP „Prača“ raspolaţe sa bungalovima kapaciteta 4 apartmana i 20 leţajeva. Objekti se nalaze na

obali rijeke Prače u blizini fudbalskog terena, što daje mogućnost sportistima i sportskim

ekipama da obavljaju kvalitetne sportske pripreme. Bungalovi JKP Prača su veoma traţeni

tokom cijele godine.

3.10. Vjerski objekti na prostoru Bosansko-podrinjskog kantona Goražde

U Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde nalaze se mnogobrojni vjerski objekti koji se mogu

iskoristiti kao značajan turistički resurs i potencijal za razvoj turizma, a to su:

Kayserija džamija se nalazi na desnoj obali rijeke Drine u Goraţdu. Ovaj vjerski objekat je

poklon naroda Turske, odnosno stanovanika grada Kayserija za stanovnike grada

Goraţda.Dţamija je sagraĎena 2009.godine i predstavlja veoma impozantan primjer specifičnog

Osmanlijskog arhitektonskog stila izgradnje vjerskih objakata.Kayserija predstavlja definitivno

najljepši objekat osmanske arhitekture na prostoru Kantona, te kao takva predstavlja značajan

turistički motiv našeg Kantona.

Najstarija dţamija na ovom prostoru je Mustafa-pašina džamija koja se nalazi u selu Kreča kod

Ilovače. SagraĎena je 1553.godine u vrijeme osmanske vladavine i danas predstavlja veoma

vrijedan prije svega religijski, ali i kulturni spomenik. O vremenu njenog nastanka svjedoči i

očuvan natpis na dţamiji sa datumom njene izgradnje.

39

Na prostoru Općine Goraţde od vjerskih objekata veoma je značajna džamija Sinan-bega

Sijerčića koja se nalazi na lijevoj obali rijeke Drine i udaljena je cca 500 m od centra grada

Goraţda. Dţamija je sagraĎena 1600.godine, a rekonstruirana 1963. godine. Tokom agresije

1992-1995.godine dţamija je razorena. Sinan-begova dţamija u Goraţdu jedan je od tri

spomenika koji se nalaze na privremenoj listi nacionalnih spomenika.

Osmanlije su u Ustikolini, nakon prelaska rijeke Drine i prvog ulaska na teritoriju današnje BiH,

1448/49.godine sagradili prvu dţamiju na našem prostoru. Njen osnivač je Turhan Emin-beg, po

kojem dţamija i nosi naziv. Turhan Emin-begova džamija u Ustikolini se smatra jednom od

najstarijih dţamija u Bosni i Hercegovini. Oko dţamije je sačuvano groblje sa pedesetak

grobnica i dva sarkofaga sa nišanima iz XVI st. Ljepotu srušene dţamije isticale su skladna

kamenorezačka izrada munare i bogata ornamentika ulaza. Danas je na istom mjestu podignuta

nova dţamija sa najvećom munarom na Balkanu, čija visina iznosi cca 65 metara.

Na području općine Pale u Federaciji stanovništvo za zadovoljavanje vjerskih potreba koristi dva

objekta i to: dţamiju u Hrenovici i obnovljnu Semiz Ali -pašinu džamiju u Prači. Semiz Ali-

pašina dţamija ili Mahalska dţamija kako je stanovnici nazivaju je izgraĎena za vrijeme

vladavine Osmanlija. U to vrijeme Osmanlije započinju sa tradicionalnom, orijentalno-

islamskom izgradnjom stambenih, vjerskih i drugih objekata, što se pozitivno odrazilo i na

društevni ţivot stanovnika Prače. Stanovnici Prače posebno u tom vremenu naročito su veličali i

pridavali veći značaj velikom veziru sultana Sulejmana II u periodu od 1561. -1565.godine,

Semiz Ali-paši, po kome je Mahalska dţamija i dobila ime. U blizini dţamije nalazi se Semiz

Ali-pašino turbe sa kupolom i prozorima koji su izgraĎeni od perforiranih ploča sedre. Prema

narodnom predanju tu su sahranjeni Semiz Ali-paša i njegova porodica.Ova impozantna

graĎevina je porušena tokom rata 1992.godine, tako da je po završetku rata na ţelju stanovnika

izgraĎen novi objekat, a prilikom izgradnje su korišteni pronaĎeni elementi stare dţamije.

Upravo zbog historijskog značaja ovog vjerskog objekta Komisija za očuvanje prirodnog i

kulturnog naslijeĎa BiH je graditeljsku cjelinu Semiz Ali–pašino turbe sa haremom Semiz Ali-

pašine dţamije 2006. godine proglasila nacionalnim spomenikom.

40

GraĎani Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, katoličke vjeroispovjesti svoje vjerske obrede

obavljaju u kapeli „Sveti Domenik“ koja se nalazi u Goraţdu, a u okviru koje se nalazi i ţupni

ured, dok graĎani parvoslavne vjeroispovjesti Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde svoje

vjesrke obrede obavljaju u pravoslavnoj crkvi u Goraţdu, koja se nalazi u sastavu Srpske

pravoslavne crkvene opštine goraždanske. GraĎani pravoslavne vejroispovjesti svoje vjerske

obrede u općini Ustikolini obavljaju u crkvi Sv. Duha na Apostole.

Zahvaljujući burnim dešavanjima i preplitanju utjecaja različitih kultura Bosansko-podrinjski

kanton Goraţde predstavlja pravu riznicu kulturno-historijske baštine.

3.11. Kulturno-sportske manifestacije

U Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde vaţnije kulturno-sportske manifestacije, su:

Općina Goražde

„Dani Isaka Samokovlije - Sunce nad Drinom

„Aprilski dani kulture - Goraţdansko proljeće

Internacionlani dječiji festival „Šta se pjesmom sanja

„Internacionalni Festival prijateljstva

Internacionlana likovna kolonija „Boje prijateljstva

Drţavno prvenstvo u kajaku na divljim vodama

Dani meda i ljekovitog bilja -„Ţivjeti s prirodom“

Sajam „Dani jabuke“

Općina Foča/Ustikolina

Sajam „Zdrava hrana iz Ustikoline“

„Dani kulture, sporta i turizma - Ustikoljasnko ljeto“

Brdska auto trka - Ustikolina

Općina Pale/Prača

„Pračansko ljeto“

41

4. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA TURIZMA U BOSANSKO-PODRINJSKOM

KANTONU GORAŽDE

Obzirom na raspoloţive turističke resurse i potencijale Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde,

turistička ponuda nije na zavidnom nivou. Postojeće putničke agencije (Obner i ATTP

Centroprevoz) nude i prodaju veoma malo turističkih proizvoda sa prostora našeg kantona.

Najatraktivniji turistički proizvod sa osmišljenim sadrţajem, u okviru riječnog turizma, je

splavarenje rijekom Drinom od Ustikoline do Goraţda i jedinstven je u Evropi.

Od ostalih turističkih proizvoda u okviru specifičnih oblika turizma treba spomenuti lovni i

ribolovni turizam, manifestacijski turizam, turizam sa temom gastronomije, planinski turizam i

tranzitni turizam. MeĎutim, za prethodno navedene oblike turizma nisu osmišljeni turistički

proizvodi sa sadrţajima koji bi omogućili duţe zadrţavanje turista na prostorima Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde. Sve prethodno navedeno nije dalo za rezultat dolazak većeg broja

turista i noćenja na prostoru kantona.

Tabela 2: Prikaz broja dolazaka I nodenja turista na prostoru Bpk- Goražde 2012-2015. godine Godina dolaska I noćenje prema vrsti objekta

DOLASCI TURISTA

NOĆENJA TURISTA

Ukupno Domaći Strani Ukupno Domaćih turista

Stranih turista

2012 Hoteli Moteli Pansioni I prenodišta Ostalo Broj ležaja

3.004 1.425 292 528 759 124

2.802 1.412 212 419 759

202 13 80 109

7.203 2.746 2.103 1.323 1.031

6.639 2.725 1.804 1.079 1.030

564 21 299 244

2013 Hoteli I sl.smještaj Broj ležaja

3.012 3.012 202

2.613 2.613

399 399

7.003 7.003

5.639 5.639

1.364 1.364

2014 Hoteli i sl.smještaj Broj ležaja

2.467 2.467 202

2.017 2.017

450 450

5.563 5.563

4.538 4.538

1.025 1.025

2015 Hoteli I sl. smještaj Broj ležaja

3.002 3.002 202

2.539 2.539

463 463

5.129 5.129

4.108 4.108

1.021 1.021

UKUPNO 11.485 9.971 1.514 24.898 20.924 3.974

Iz gore navedenog pregleda vidljivo je da broj dolazaka turista u Bosansko-podrinjski kanton

Goraţde varira i da je prisutno povećanje broja dolazaka turista u 2015.godini u poreĎenju sa

2014. godinom.

42

Broj noćenja turista u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde konstantno opada, tako da smo u

2012. godini imali 7.203. noćenja, a u 2015.godini 5.129 noćenja. Vjerovatni razlog smanjenja

broja noćenja je nedostatak kvalitetnih smještajnih kapaciteta, kao i nedostatak konkurencije koja

bi u trţišnoj utakmici izdefinisala cijenu prihvatljivu za sve turiste koji dolaze na prostore

Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde.

U posmatranom periodu broj turista varira po godinama, a prosječan boravak turista u

Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde za posmatrani period iznosi 2,16 dana.

Tabela 3: Dolasci i nodenja stranih turista prema zemljama prebivališta 2012-2015

Zemlje prebivališta

Dolasci turista

Noćenja turista

UKUPNO 2012-2015

2012 2013 2014 2015 2012 2013 2014 2015 Dolasci Noćenja

UKUPNO

202

399

450

463

564

1.364

1.025

1021

1.514

3.974

Srbija 91 65 63 37 203 164 117 66 256 550

Turska 57 47 86 85 188 223 186 171 275 768

Slovenija 11 23 12 37 12 51 18 65 83 146

Holandija 8 39 32 - 32 191 160 - 79 383

Hrvatska 1 15 22 37 3 46 43 130 75 222

Crna Gora - 1 - 1 - - - 1 2 1

Austrija 3 54 68 92 12 137 203 210 217 562

Švedska - 1 7 - - 3 14 - 8 17

Francuska 4 12 4 5 24 120 5 11 25 160

Italija 3 3 8 - 11 3 12 - 14 26

Mađarska 2 5 10 4 2 5 14 8 21 29

Njemačka 1 60 55 90 6 195 114 167 206 482

Rumunija - 5 - 2 - 7 - 2 7 9 Velika Britanija - 4 - - - 8 - - 4 8

Rusija - 20 29 20 - 33 39 50 69 122

Bugarska - 6 2 2 - 10 2 - 10 12

Španija 1 13 2 16 1 21 3 39 32 64 Ostale 20 27 50 35 70 147 95 101 132 413

Prosječan boravak stranih turista za posmatrani period iznosi 2,62 dana, a najviše se zadrţavaju

turisti iz Holandije 4,84 dana, a najmanje turisti iz Crne Gore 0,50 dana.

43

Tabela 4: Pregled prometa u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde po vrstama ugostiteljskih

objekata u periodu 2012-2014 (u KM)

Promet u posmatranom periodu u hotelima, kafanama i buffetima je u konstantnom padu, dok

promet u klasičnim restoranima i kantinama i pripremnicama obroka biljeţi rast. Zvanični

statistički podaci za 2015. godinu nisu objavljeni pa ih, stoga, nismo mogli uvrstiti u prethodno

navedeni pregled.

Tabela 5: Pregled prometa u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde po vrstama usluga u periodu

2012-2014 (u KM)

U 2014. godini promet piva, vina, rakije, ostalih ţestokih pića, ostalih bezalkoholnih pića,

mineralnih voda, napitaka, duhana i šibica i noćenja biljeţi značajan pad pri poreĎenju sa 2013.

godinom. U 2014. godini promet voćnih sokova i hrane biljeţi značajan rast pri poreĎenju sa

2013. godinom. Zvanični statistički podaci za 2015. godinu nisu objavljeni pa ih, stoga, nismo

mogli uvrstiti u prethodno navedeni pregled.

Red.br. Opis 2012. 2013. 2014.

1. Hoteli 1.498.427 1.329.816 1.075.047

2. Restorani klasični 234.407 235.028 248.060

3. Kafane 519.681 571.231 446.318

4. Kampovi i dr.vrste ugostiteljskih objekata

135.316 - -

5. Buffet 28.988 11.941 11.872

6. Kantine i pripremnice obroka 928.219 1.231.077 1.393.003

UKUPNO 3.345.038 3.379.093 3.174.300

Red.br. Vrsta usluga 2012. 2013. 2014.

1. Pivo 152.451 142.080 105.829

2. Vino 96.427 86.247 70.128

3. Rakija 47.392 37.509 27.159

4. Ostala žestoka pida 92.062 170.862 66.066

5. Vodni sokovi 200.591 114.413 177.249

6. Ostala bezalkoholna pida 194.169 166.247 117.460

7. Mineralna voda I soda voda 60.766 64.608 62.263

8. Hrana 1.867.108 1.866.927 1.959.396

9. Napici 310.020 336.982 262.414

10. Duhan I šibice 1.756 2.807 2.072

11. Ostali robni promet - 3.000 -

12. Ostali nerobni promet - 14.600 -

13. Nodenja 322.296 371.811 324.264

44

4.1. Uporedna analiza turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde sa

Federacijom BiH i gornjedrinskom regijom

Turizam u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde predstavlja najslabiju privrednu granu na

ovim prostorima i isti je u velikom naostatku u poreĎenju sa Federacijom BiH i drugim

gradovima gornjedrinske regije. Razlozi sporog razvoja turizma Bosansko-podrinjskog kantona

Goraţde leţe u nepostojanju tradicije razvoja ove privredne grane kao i u vrlo malom stepenu

iskorištenosti turističkih resursa i turističkih potencijala, kao i nedovoljnom finansijskom

ulaganju u ovu privredu granu.

Naime, Bosansko-podrinjski kanton Goraţde je poznat kao industrijski kraj. Upravno zbog toga

većina kapaciteta, finansijskih i privrednih, ulagana je u industriju dok je turizam zbog iste u

zaostatku, pa je stoga u narednom period neophodno raditi na jačanju svjesti o značaju turizma i

većem ulaganju u isti.

U nastavku strategije tabelarno je prikazano stanje turizma u Bosansko-podrinjskog kantona

Goraţde u poreĎenju sa Federacijom BiH.

Tabela 5: Pregled dolazaka i nodenja turista u BPK-a Goražde i Federaciju BiH u 2015. godini

Broj dolazaka u BPK Goražde

Ukupno dolasci u

BPK Goražde

Broj dolazaka u Federaciju BiH

Ukupno dolasci u

Federaciju BiH

Broj nodenja u BPK Goražde

Ukupno nodenja u BPK

Broj nodenja u Federaciju BiH

Ukupno nodenja u Federaciji BiH

Domadi Strani Domadi Strani Domadi Strani Domadi Strani

I 210 17 227 10.969 17.108 28.077 296 25 321 20.488 34.648 55.136

II 176 38 214 12.025 15.707 27.732 198 86 284 21.031 30.549 51.580

III 223 28 251 15.290 25.271 40.561 442 54 496 26.005 48.630 74.635

IV 260 33 293 14.392 44.346 58.738 371 68 440 23.666 83.893 107.559

V 288 77 365 20.634 66.150 86.784 442 183 625 37.855 125.056 162.911

VI 186 61 247 16.142 61.728 77.870 272 118 390 32.646 128.930 161.576

VII 210 20 230 16.144 61.733 77.877 428 37 465 32.652 128.926 161.578

VIII

183 46 229 15.562 81.094 96.656 246 125 371 34.947 198.673 233.620

IX 203 34 237 16.891 67.675 84.566 338 82 420 31.682 133.057 164.739

X 239 40 279 16.944 52.195 69.139 360 99 459 29.542 99.338 128.880

XI 180 23 203 14.267 23.514 37.781 418 42 460 24.101 46.833 70.934

XII 181 46 227 17.007 20.075 37.082 297 102 399 26.982 37.950 64.932

2.539 463 3.002 186.267

536.596 722.863 4.108 1.021 5.129 341.597

1.096.483

1.438.080

45

Grafički prikaz dolazaka u Federaciju BiH i Bosansko-podrinjski kanton Goražde u 2015. godini

U 2015.godini u Federaciju BiH došlo je 722.863 turista (186.267 domaćih i 536.596 stranih

turista), a u Bosansko-podrinjski kanton Goraţde 3.002 turista (2.539 domaćih I 463 stranih

turista).

Grafički prikaz nodenja u Federaciji BiH i Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde u 2015. godini

U 2015.godini u Federaciji BiH ostvareno je 1.438.080 noćenja (341.597 domaćih i 1.096.483

stranih turista), a u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde 5.129 noćenja (4.108 domaćih i

1.021 stranih turista). Prosječan boravak turista u Federaciji BiH u 2015. godini bio je 1,98 dana,

a u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde 1,70 dana.

46

Iz prethodno navedenih pokazatelja vidi se da u Federaciji BiH je daleko veći broj stranih turista

u odnosu na domaće turiste (dolasci i noćenja), a u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde

daleko je više domaćih turista u poreĎenju sa stranim turistima (dolasci i noćenja). Iz svega

prethodno navedenog jasno je da je turizam, kao privredna grana, u Bosansko-podrinjskom

kantonu Goraţde na izuzetno niskom nivou razvoja i da u poreĎenju sa pokazateljima za

Federaciju BiH daleko zaostajemo.

4.2. Odnosi i umrežavanje s drugim privrednim i javnim sektorom

Da bi turizam u nekoj regiji, području, imao svoju realnu funkciju neophodno je da se u njegovu

realizaciju uključi cijela zajednica, okruţenje. Umreţavanje privatnog i javnog sektora, kao i

strateško upravljanje na destinacijskom nivou preduvjet je razvoja turizma ali i preduvjet rasta

konkurentnosti. Jedan od vidova umreţavanja jeste povezivanje škola, školskog gradiva, s

turističkim zajednicama i putničkim agencijama. U zavisnosti od povezanosti turističkih

potencijala Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde i školskog gradiva, učenici bi imali priliku i

za terensku nastavu (škola u prirodi). Naime, na taj način bi se u ranom periodu kod djece

formirala svijest o vaţnosti turizma što bi impliciralo dugoročnoj meĎusobnoj povezanosti i

angaţovanosti u ovom privrednom i kulturnom sektoru.

Pored navedenog, neophodno je napraviti zajedničku nit izmeĎu hotela i lokalnih proizvoĎača

zdrave hrane. Na taj način turisti bi na jednom mjestu imali širok izbor gastronomskih ponuda,

kao jedan oblik unapreĎenja turizma. U Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde je relativno

nerazvijena trgovinska ponuda namjenjena turistima (suveniri i sl.), te bi u ovoj oblasti, kroz

umreţavanje sa „Starim zanatima“ i „Obrtničkom komorom“ trebalo napraviti zajednički

koncept i kvalitetnu turističku ponudu. Ovaj vid umreţavanja neophodno je shvatiti kao šansu

koju treba na pravi način iskoristiti. Šansa za unapreĎene leţi i u pojačanom interesu seoskih

domaćinstava za privreĎivanjem u turizmu. Postoji i veliki broj neartikulisanih incijativa za

kreiranje turističkih suvenira, etno ponude i sl. Pored toga, poseban akcenat i umreţavanje treba

obratiti u oblasti zaštite kulturnih dobara i nedovoljan nivo ulaganja u njihovu zaštitu

(odrţavanje). Potrebno je unaprijediti saradnju izmeĎu nadleţnih institucija na polju valorizacije

i dugoročne zaštite

47

4.3. Marketing i infomisanje

Efektivnost i efikasnost procesa planiranja, razvoja i marketinga odreĎene destinacije zasniva se

na istraţivanjima i percipiranju potreba turista. U turističkoj zajednici i putničkim agencijama u

Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde potrebe turista još uvijek nisu jasno definisane, a ni

uspostavljene, tako da trenutno na snazi ne postoji marketinška strategija, kao ni marketing

formiranje turističkog proizvoda, njegove promocije i distribucije.

Razvoj turističkog marketinga i strategija pozicioniranja, izgradnja jake online prisutnosti na

trţištu i razvoj sistema informisanja i upravljanja iskustvom posjetilaca, su uslovi bez kojih se ni

jedna destinacija ne moţe odrţati na trţištu. Upravo iz tog razloga turistički marketing,

upravljanje destinacijom, iako u velikoj mjeri virtualan i nestandardiziran proces, danas postaje

ne samo vaţnim nego i nuţnim poslom i pretpostavkom za konkurentski i odrţivi rast turizma.

Prisustvovanje (nastupi) na turističkim sajmovima u zemlji i svijetu predstavlja jedan od glavnih

promotivnih alata za turističku promociju Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde. U tom

kontekstu i za tu svrhu neophodno je izraditi marketing plan čiji bi osnovni zadatak bio da na

organizovan način poveţe atrakcije i turističke proizvode, te iste predstavi trţištu.

4.3.1. Sistem regionalnog turističkog marketinga

Bosansko-podrinjski kanton Goraţde nema nacionalni turistički brend koji prenosi sliku

marketinškog pozicioniranja i ujedno predstavlja sinonim za turizam na ovim prostorima. Opće

poznato je da još uvijek nema razvijene svijesti o Bosansko-podrinjskom knatonu Goraţde kao

turističkoj destinaciji na meĎunarodnom trţištu, te je s toga teško i očekivati visoko

pozicioniranje Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde kao popularne turističke desticaje.

MeĎutim, da bi se pravile dalje strategije u ovom pravcu, neophodno je prije svega Bosansko-

podrinjski kanton Goraţde napraviti prepoznatljivim, prije svega u Bosni i Hercegovini,

zemljama okruţenja pa tek na evropskom trţištu.

48

Ono što je neophodno, a što bi u narednom periodu trebalo raditi posredstvom Turističke

zajednice i putničkih agencija u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde jeste uspostava jake

interesne veze izmeĎu putničkih agencija u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde sa

putničkim agencijama u regionu i drugim destinacija u Bosni i Hercegovini. Turizam u

Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde nema jasno definisane interne organizacije i poslovne

misije putem kojih bi se radilo na promociji i razvoju turizma, te je za dalje aktivnosti iste

neophodno definisati i odrediti. Pored navedenog, Bosansko-podrinjki kanton Goraţde, kao i

kompletna Gornje-drinska regija nema razvijene profesionalne internet-web, marketinške i

prodajne platforme. Bosansko-podrinjski kanton Goraţde je u velikoj prednosti u odnosu na

druge gradove u Bosni i Hercegovini zbog pozitivnog privrednog uticaja ovih prostora. Pored

toga, dostupnost marketinških alata, tehnologija i kompletne inteligencije sistema moţe imati

pozitivan uticaj na razvoj turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde. Ovaj kanton je na

početku razvoja turizma i moţe koristiti pozitivna iskustva i greške drugih.

4.4. Ljudski resursi i tržište rada

Primjerenost kvalitete ljudskih potencijala, odnosno posjedovanje suvremenih znanja i praktičnih

vještina, osnovni je element isporuke kvalitetne turističke usluge i unapreĎenja konkurentnosti.

Brze i sve intenzivnije promjene u trţišno-poslovnom okruţenju i razvoj novih tehnologija

zahtijevaju nova znanja, a napose raznovrsne praktične vještine potrebne za učinkovito

obavljanje izvršnih i upravljačkih procesa u turizmu.

Postojeći sistem formalnog obrazovanja u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde namijenjen

turizmu nije u cijelosti prilagoĎen aktuelnim potrebama turističke privrede niti potrebama

putničkih agencija, jer ne osigurava dovoljno kvalitetne kadrove koji bi nakon završetka

obrazovnog procesa bili spremni aktivno se, na učinkovit način, uključiti u radne i upravljačke

procese. To direktno ugroţava kvalitetu turističkih usluga, a time i konkurentnost turizma

Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde kako na domaćem tako i na meĎunarodnom trţištu.

49

Iako turizam predstavlja dio ukupne privrede Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, njemu se

ne posvećuje dovoljna paţnja tako da ne postoji opći obrazovni program namijenjen najširoj

populaciji, koji bi bio usmjeren na stvaranje svijesti o značaju turizma u Bosansko-podrinjskom

kantonu Goraţde i Bosni i Hercegovini, u najranijoj dobi, kada se formiraju ţivotni stavovi.

S obzirom na značaj turizma u ukupnoj privredi, a koji je u konstantnom rastu (što nije slučaj u

Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde), ovo predstavlja značajno ograničenje za opće

podizanje svijesti i stvaranje pozitivnih stavova stanovništva o turizmu, koje je nuţno da bi

zadovoljavajuće funkcionirao ukupni sistem turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde.

Kao rezultat svega prethodno navedenog je i postojanje malog broja putničkih agencija na

prostoru kantona (Obner i ATTP Centroprevoz) i naše mišljenje je da bi trebalo stvoriti

značajnije pretpostavke i pruţiti finansijsku podršku za otvaranje novih putničkih agencija, kako

bi se turistički resursi i potencijali Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde pretvorili u konkretne

sadrţaje turističkih proizvoda

50

5. SWOT ANALIZA TURIZMA BOSANSKO-PODRINJSKOG KANTONA

GORAŽDE

Da bi na pravi način proveli Strategiju razvoja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu

Goraţde neophodno je sagledati vanjske i unutrašnje faktore koji imaju veliki uticaj na turizam

Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde. SWOT analiza predstavlja jedan od instrumenata koji

ima veliku ulogu prilikom kreiranja različitih oblika strategija. Ona predstavlja kvantitativnu

analitičku metodu koja kroz 4 faktora nastoji prikazati snage, slabosti, prilike i pretnje. Situacija

na trţištu je promjenjivog karaktera, brzo se mijenja, te prilike i pretnje na trţištu se mogu za

veoma kratko vrijeme promijentiti. U kontekstu vremena, snage i slabosti predstavljaju

sadašnjost temeljenu na prošlosti, dok prilike i prijetnje predstavljaju budućnost temeljenu na

prošlosti i sadašnjosti. Neosporno je da Bosansko-podrinjski kanton Goraţde posjeduje sve

neophodne elemente za razvoj turizma. Tu se prvenstveno podrazumjeva očuvanost prostora i

rijeka Drine i Prače sa pritokama, Svetišta (spomenik Drinskim mučenicama), Turhan Emin-

begova dţamija kao turističke atrakcije vjerskog karaktera, kulturna baština kantona koju

predstavljaju srednjovjekovna nalazišta stećaka, te potencijalno, prostor za razne sadrţaje

kulturnog i društvenog karaktera.

Pored povoljnog poloţaja, kanton ima razvijenu ekonomiju s šest poslovnih zona i jednom u

pripremi. Kantonalna ekonomija upošljava oko 6.500 radnih mjesta. Geomorfološka raznolikost

prostora pruţa mogućnost razvoja seoskog planinskog, eko-turizma i drugih selektivnih oblika

turizma te ravničarski dio prema Drini s obiljem voda za sportski ribolov i sveobuhvatni razvoj

riječnog turizma.

Na temelju istraţivanja obiljeţja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde, terenskog

obilaska područja, te stavova prikupljenih od predstavnika Turističke zajednice BPK-a Goraţde,

kao i predstavnika općina u sastavu BPK-a Goraţde, moguća je SWOT analiza kako slijedi:

51

Tabela 6: SWOT analiza Bosansko-podrinjskog kantona Goražde

SWOT analiza

SNAGE: SLABOSTI:

Očuvana izvorna ljepota prirode

Rijeka Drina,

Stećci-srednjovjekovni spomenici

Razvijena ekonomija s šest poslovnih

zona i jednom u pripremi

Mogućnost proizvodnje zdrave hrane

(voće, povrće, stočarstvo)

Multikulturalnost

Brojne mogućnosti za sport i rekreaciju

Mogućnost lova

Tradicionalne manifestacije

Geoprometni smještaj (blizina Sarajeva i

Dubrovnika)

Razvijenost privrede

Šumsko bogastvo

Bogastvo poljoprivrednog zemljišta

Rast broja zaposlenih

Brz vremenski period dobijanja sve

potrebne dokumentacije za pokretanje biznisa

Ljudski potencijal

Tradicija voćarstva

Gostoljubivost

Obrazovne institucije

Politička neusklaĎenost

Slaba putna infrastruktura

Nepostojanje uslova za privredno čist

kanton (nepostojanje zvanične deponije za

odlaganje otpada)

Nedovoljna iskorištenost

hidroenergetskih potencijala

Nepostojanjeprostorno-planske

dokumentacije

Nizak stepen inovativnosti

Aktivna briga o zaštiti prirode

NeizgraĎenost turistčkih proizvoda i

turističkih sadrţaja,

Nerazvijenost turističkih agencija s

receptivnim poslovanjem

Kvaliteta turističke ponude-moguća bitna

poboljšanja

Nedostatak kadrova

PRILIKE:

PRIJETNJE

Formiranje trţišnih turističkih proizvoda uz

maksimalno korištenje posojećeih tutrističkih

resursa i potencijala

Turizam kao „metoda razvoja“

Povezivanje poljoprivrede i turizma u sluţbi

razvoja ruralnog prostora

Doseljavanje mladih

EU fondovi, korištenje sredstava EU

Turističke mogućnosti (mogućnost za razvoj

turizma)

Studentski grad

Mogućnost prometnog povezivanja sa drugim

regijama

Partnerstvo javnog i privatnog sektora

Povezivanje poljoprivrede i turizma

Strateški marketing

Osmišljeni programi jezerskog turizma

Sportsko-rekreativni programi

Blizina Sarajeva

Rast potraţnje za odmorom u ruralnom

području

Javn-privatno partnerstvo

Priče vezane za historiju područja

Stihijski razvoj turizma

Neadekvatan odnos prema prirodi i

prostoru

Neadekvatna saradnja s okruţenjem u

formiranju turističkih proizvoda

Nerazvijenost svijesti za turizam

Loša kordinacija nositelja ponude

Vremenske nepogode

Industrija

Slaba ekološka svjest graĎana

Visoke kamatne stope bankarskog

sektora

Nedostatak finansijskih sredstava

Rastuća konkurencija

Izgradnja HE Ustikolina

Vizualno zagaĎenje prostora

52

5.1. Polazišta za budući razvoj turizma i nove turističke proizvode

U svrhu praćenja razvoja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde, kao i učinaka

Strategije razvoja turizma (2016-2020) neophodno je definirati indikatore koji prate ta referentna

polazišta od kojih se kreće u razvoj, i to za svaku od tri skupine pokazatelja: privreda, okoliš i

društvo.

Turistički razvoj Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde imaće direktne implikacije na

otvaranje novih radnih mjesta, kao i za uspostavljanje bolje kvalitete ţivota i ugleda kantona.

Turistički razvoj ćemo ostvariti kroz liderstvo kantonalne Vlade i Turističke zajednice uz

konstruktivno i iskreno partnerstvo tijela koja upravljaju vjerskim turizmom i svim učesnicima

turističkog razvoja koji teţe ka postizanju kvalitete u svim svojim aktivnostima.

Postojeći turistički proizvodi i turistička ponuda Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde su

nedovoljni da se Bosansko-podrinjski kanton Goraţde svrsta u značajnu i prepoznatljivu

turističku destinaciju u Bosni i Hercegovini.

Turistička ponuda je količina roba i usluga koja se nudi turistima na odreĎenom turističkom

trţištu u odreĎeno vrijeme i po odreĎenoj cijeni. Pretpostavke za formiranje turističke ponude su

atraktivnost prostora, prometna dostupnost, izgraĎeni prijemni kapaciteti i promocija. Predmet

razmjene u turizmu moţemo posmatrati na tri nivoa kompleksnosti i to: turističke usluge,

turistički proizvod i turistička ponuda.

Turistička usluga je osnovni predmet razmjene u turizmu. Turističke usluge su odreĎene vrste

pojedinih usluga (proizvoda) namjenjenih za zadovoljenje potreba turista, formiranih u grupu

turističkih usluga.Turisti koriste tokom svog boravka mnoštvo različitih proizvoda i usluga.

Kreator strukture turističkog proizvoda je turistički potrošač sa svojim turističkim motivima

odnosno potrebama. Njemu se mora prilagoditi cjelokupna turistička ponuda. Ulaganjem u

postojeće turističke resurse i potencijale u kratkom vremenskom periodu mogu se osmisliti

sadrţaji turističkih proizvoda specifičnih oblika turizma i to: lovnog i ribolovnog, vjerskog,

manifestacijskog, eko turizma i turizma sa temom gastronomije.

53

Obzirom na hidroenergetske potencijale kao značajan resurs Bosansko-podrinjskog kantona

Goraţde, treba nadograditi već postojeće i osmisliti nove turističke proizvode u oblasti riječnog

turizma. Isto tako, treba osmisliti sadrţaje za turističke proizvode izletničkog, vikend turizma i

tranzitnog turizma. Zbog veoma značajnih turističkih resursa i potencijala koji se nalaze u

gornjedrinskoj regiji, u saradnji sa susjednim turističkim organizacijama potrebno je osmisliti

sadrţaj i turističke proizvode regionalnog turizma koji bi omogućili duţe zadrţavanje turista na

ovim prostorima.

Isto tako, postoje pretpostavke za stvaranje turističkih proizvoda manifestacijskog, kongresnog,

sajamskog, planinskog i seoskog turizma.

5.2. Vizija razvoja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde

Strategija razvoja turizma Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde do 2020.godine polazi od

analize ključnih pokazatelja dostignutog razvoja, sagledava razvojna ograničenja i razvojne

mogućnosti koje se očitavaju iz relevantnih razvojnih trendova u globalnom okruţenju te

prepoznaje ključne pokazatelje uspjeha na koje se turistička politika mora usredotočiti u

razdoblju do 2020. godine.

Vizija razvoja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde 2020. godina

Bosansko-podrinjski kanton Goražde je područje koje posjećuju turisti iz cijelog svijeta.

Područje koje kroz turizam izražava svoj identitet, kulturno-historijske vrijednosti i nasljeđe.

Područje koje predstavlja destinaciju ugodnog boravka turista u netaknuoj prirodi na

planinskim visovima i uz nezagađene i uređene riječne tokove.

54

6. PROGRAMSKI OKVIR STRATEGIJE RAZVOJA TURIZMA BOSANSKO-

PODRINJSKOG KANTONA GORAŽDE

Na osnovu navedenog zaključujemo da Bosansko-podrinjski kanton Goraţde ima bogato

kulturno-historijsko nasleĎe, razvijen privredni sektor, manji interes zakonodavnih i izvršnih

organa vlasti za ulaganje i poboljšanje stanja u oblasti turizma, te je neophodno objediniti sve

faktore u jednu cjelinu kako bi dobili ţeljeni rezultat.Ovaj proces je neophodno kontinuirano

razvijati kako bi se postigli ţeljeni efekti.U cilju razvoja turizma u Bosansko-podrinjskom

kantonu Goraţde neophodno je prije svega implementirati Strateške smjernice razvoja turizma, a

koje se odnose na:7

Promociju različitih mogućnosti turističkih potencijala i ulaganja/sa FIPOM

(Agencija za unapreĎenje stranih investicija u Bosni I Hercegovini), partnerstvom

javnog i privatnog sektora i davanja koncesija na turističke resurse i potencijale u

svrhu razvoja turizma;

Rekonstrukciju i modernizaciju postojećih turističkih kapaciteta;

Razvoj novih turističkih proizvoda prepoznatljivih na domaćem i ino trţištu;

Prijem novih i edukaciju postojećih turističkih radnika

Edukaciju menadţmenta u novim turističkim vješinama.

Jedan od ključnih faktora razvoja i implementacije ove strategije jeste uspostavljanje

funkcionalnog Sistema za preciznu evidenciju o dolascima turista, turističkim kretanjima, kako

bi se na osnovu dobijenih podataka mogle planirati ostale turističke aktivnosti. Aktivnosti,

projekti koji će se planirati u sklopu turizma Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, temeljit će

se na strateškim pravcima djelovanja koji su prikazani u nastavku.

7Strategija razvoja turizma u Gornjem podrinju, strana 190

55

Strateški pravci djelovanja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goražde

1. Stvoriti osnovne pretpostavke za razvoj turizma na području Bosansko-podrinjskog

kantona Goraţde (prostorno planska dokumentacija, infrastruktura za razvoj turizma na

području Bosansko-podrnjskog kantona Goraţde i kvalitetnija saradnja sa Agencijom za

vodno područje slivova rijeke Save);

2. Učiniti Bosansko-podrinjski kanton Goraţde turističkim mjestom kvalitetnog ţivljenja;

3. Osigurati odrţivo upravljanje okolišem i izgraditi trţišno orjentisane turističke proizvode;

4. Razviti kvalitetnu turističku mreţu koja unapreĎuje turističku ponudu Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde.

6.1. Mjere i projekti po strateškim ciljevima

6.1.1. Strateški cilj 1

Strateški cilj

1.

Stvoriti osnovne pretpostavke za razvoj turizma na području Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde (prostorno planska

dokumentacija, infrastruktura za razvoj turizma na području

BPK Goraţde i kvalitetnija saradnja sa Agencijom za vodno

područje slivova rijeke Save);

Projekti i aktivnosti

1.1.1. Izrada projektne dokumentacije za Sportsko-rekreativni centar Toplik

1.1.2.

Izgradnja brdske biciklističke staze

Izlazni/direktni

pokazatelji i očekivani

rezultati za praćenje

ostvarenja mjere

Izlazni direktni pokazetlji Očekivani rezultati

-IzgraĎen projekat za Sportsko-

rekreativni centar Toplik

-Duţina izgraĎene biciklističke

staze

-ObezbjeĎena projektna dokumentacija

za izgradnju sportsko-rekreativnog centra

Toplik

-Stvoreni uslovi za razvoj biciklizma

Razvojni efekat Povećanje broja sportskih dogaĎaja u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde u cilju većeg broja dolazaka i noćenja turista.

Okvirna finansijska

sredstva

600.000,00 KM

Izvor: Budţet Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, budţet općina, viši

nivoi vlasti, investitori, kreditiranje i donacije.

Period realizacije

projekata

2016-2020

Nosioci Vlada Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde sa resornim ministarstvima,

(Ministarstvo za obrazovanje, mlade, nauku, kulturu i sport Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde, Ministarstvo za privredu BPK Goraţde), općine

u sastavu Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, nevladine organizacije-

fondovi

Korisnici Stanovnici Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, sportski klubovi, turisti.

56


Strateški cilj

2.

Učiniti Bosansko-podrinjski kanton Goražde turističkim mjestom

kvalitetnog življenja


1.1.1. Promocija turizma Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde i

gornjedrinske regije

1.1.2.

Podrška festivalima, sajmovima i manifestacijama

Izlazni/direktni



ostvarenja mjere


-Broj promotivnih dogaĎaja

-Broj festivalskih manifestacija

-Povećana promocija turističke ponude

za privlačenje većeg broja turista

-ObezbjeĎena podrška za festivale,

sajmove i manifestacije u cilju

privlačenja turista, učesnika i posjetilaca

Razvojni efekat Povećanje broja turista u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde

Okvirna finansijska

sredstva

1.000.000,00 KM


nivoi vlasti, investitori, kreditiranje, donacije

Period realizacije

projekata

2016-2020


(Ministarstvo za obrazovanje, mlade, nauku, kulturu i sport BPK-a Goraţde,

Ministarstvo za privredu BPK Goraţde), općine u sastavu Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde, nevladine organizacije-fondovi

Korisnici Stanovnici Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, učesnici na

festivalima, sajmovima i manifestacijama, turisti.

57


Strateški cilj

3.

Osigurati održivo upravljanje okolišem i izgraditi tržišno orjentisane

turističke proizvode


1.1.1. Škola u prirodi u Fočanskoj Jabuci

1.1.2.

Kuća starih zanata u Goraţdu za prodaju suvenira i tradicionalnih

zanatskih proizvoda

1.1.3. Izgradnja zaštićene zone nekropola stećaka Hrančići-Goršić polje

1.1.4. Izrada kapije na mjestu prelaska Osmanlija preko Drine

1.1.5. Izgradnja parka u općini Foča FBiH i obnavljanje Rimskog mosta

1.1.6. Izgradnja centra Drinskim mučenicama

1.1.7. Podrška izgradnje etno sela

1.1.9 Botanički park prirode „Modran“

Izlazni/direktni



ostvarenja mjere


- IzgraĎena infrastruktura u

Goršić polju

- IzgraĎena kapija na mjestu

prelaska Osmanlija preko Drine

- Broj izgraĎenih etno sela

- IzgraĎen park u općini Foča

FBiH i obnovljen Rimski most

- IzgraĎen centar Drinskim

mučenicama

-UreĎen botanički park prirode na

Modranu u općini Foča FBiH

- UreĎena lokacija sa kulturno-

historijskim naslijeĎem

- UnaprijeĎena ponuda etno-turizma

- Obogaćena ponuda destinacija sa

prirodnim naslijeĎem i osigurano

odrţivo upravljanje okolišem

Razvojni efekat -Povećanje broja dolazaka i noćenja turista u Bosansko-podrinjskom

kantonu Goraţde

Okvira finansijska

sredstva 2.300.000,00 KM

Izvor: Budţet Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, budţet općina,

viši nivoi vlasti, investitori, kreditiranje i donacije.

Period realizacije

projekata

2016-2020


(Ministarstvo za obrazovanje, mlade, nauku, kulturu i sport BPK-a Goraţde,

Ministarstvo za privredu BPK Goraţde), općine u sastavu Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde, nevladine organizacije-fondovi .

Korisnici Stanovnici Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, turistički radnici i

turisti

58


Strateški cilj

4.

Razviti kvalitetnu turističku mrežu koja unapređuje turističku ponudu

Bosansko-podrinjskog kantona Goražde


1.1.1. UnapreĎenje saradnje putničkih agencija (Kantona Sarajevo,

turističkih agencija u regiji -Višegrad, Foča i sl).

1.1.2.

Uspostavljanje turističkih info pultova

Izlazni/direktni



ostvarenja mjere


-Broj zajedničkih ponuda

(saradnje) sa tursitičkim

agencijama iz susjedne regije i

Kantona Sarajevo

-Broj info pultova

-Ostvarena uključenost u regionalnu

turističku ponudu kroz uspostavljanje

saradnje sa turističkim agencijama

gornjedrinske regije i Kantona Sarajevo

-ObezbjeĎena dostupnost info- materijala

za regionalnu turističku ponudu

Razvojni efekat Povećanje broja dolazaka i noćenja turista u Bosansko-podrinjskom kantonu

Goraţde,

Okvira finansijska

sredstva

300.000,00 KM


nivoi vlasti, investitori, kreditiranje i donacije.

Period realizacije

projekata

2016-2020

Nosioci Vlada Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde sa resornim ministarstvom,

općine u sastavu Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, nevladine

organizacije-fondovi.

Korisnici Stanovnici Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, turističke agencije i

turisti.

6.2. Indikativni finansijski okvir

Strategija razvoja turizma Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde do 2020.g. je strateški

dokument koji usmjerava razvoj, utvrĎuje prioritete u razvoju i predstavlja putokaz za turistički

razvoj Kantona uzimajući u obzir sve njegove dimenzije: ekonomsku, društvenu, okolišnu i

prostornu. Strateško planiranje razvoja nalaţu evropske prakse i dinamike strateškog planiranja,

a zahvatanje sredstava iz predpristupnih fonodva EU nalaţe obaveznost izrade strateških

razvojnih dokumenata.

59

Strategija je osnova za donošenje operativnih odluka o javnim investicijama, poduzimanje mjera

iz oblasti ekonomskog, socijalnog i prostornog razvoja i osiguravanje potrebnih resursa za

njihovo provoĎenje, odnosno alat za upravljanje razvojem i budţetom Kantona. Strategija

razvoja turizma Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde je osnovni dokument za izradu

sektorskih strategija, DOB-a (Dokument okvirnog budţeta), Budţeta i PJI (Program javnih

investicija), godišnjeg programa rada Vlade Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde i godišnjeg

plana rada kantonalnih ministarstava.

Tabela br.7 : Pregled finansijskih sredstava po strateškim ciljevima

Naziv strateškog cilja Iznos sredstava

Strateški cilj 1.

Stvoriti osnovne pretpostavke za razvoj

turizma na području Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde (prostorno

planska dokumentacija, infrastruktura za

razvoj turizma na području BPK Goraţde

i kvalitetnija saradnja sa Agencijom za

vodno područje slivova rijeke Save)

600.000,00 KM

Strateški cilj 2.

Učiniti Bosansko-podrinjski kanton

Goraţde turističkim mjestom kvalitetnog

ţivljenja

1.000.000,00KM

Strateški cilj 3.

Osigurati odrţivo upravljanje okolišem i

izgraditi trţišno orjentisane turističke

proizvode

2.300.000,00KM

Strateški cilj 4.

Razviti kvalitetnu turističku mreţu koja

unapreĎuje turističku ponudu Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde

300.000,00KM

UKUPNO 4.200.000,00 KM

Godišnji budţet Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde prema analizama i izvještajima iznosi

oko 39.000.000,00 KM. Radi kvalitetnog i efikasnog razvoja turizma u Bosansko-podrinjskom

kantonu Goraţde neophodno je za turizam iz budţeta Kantona izdvajati minimalno 2% ukupnog

godišnjeg budţeta Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde kako bi se prethodno navedeni

strateški ciljevi mogli realizovati. Realizacijom pomenutih strateških ciljeva ubrzat će se razvoj

turizma od kojeg će veliku korist imati lokalno stanovništvo i turistički radnici, a Bosansko-

podrinjski kanton Goraţde postat će prepoznatljiva turistička destinacija u Bosni i Hercegovini

pa i šire.

60

6.3. Plan praćenja, izvještavanja, evaluacije i revizije strategije

Praćenje i evaluacija su osnovni instrumenti upravljanja koji ne pomaţu samo u procesu

izvještavanja već daju osnovu za buduća planiranja i revizije strateških dokumenata. Dok je

praćenje sistematično i kontinuirano sakupljanje, analiziranje i korištenje podataka i pokazatelja

u svrhu mjerenja napretka ostvarivanja postavljenih ciljeva /programa/ projekata i napretka u

korištenju dodjeljenih sredstava i preduzimanja odgovarajućih mjera s ciljem eventualnih

korekcija, evaluacija je proces kojim se odreĎuje vrijednost i značaj intervencije, odnosno

programa, projekata ili sveukupne strategije razvoja, prema definisanim kriterijima.

Praćenje realizacije revidirane Strategije razvoja turizma Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde

će se primarno odvijati kroz praćenje implementacije planiranih projekata te praćenje ostvarenih

rezultata na nivou prioritetnih ciljeva. Dok praćenje implementacije daje odgovor da li smo neki

projekat ostvarili ili ne, praćenje rezultata treba da da informaciju o krajnjim rezultatima

intervencije. Za razliku od praćenja, evaluacija daje dokaz zašto ciljevi i rezultati nisu ostvareni.

Rezultati praćenja i evaluacije sluţe kao osnova za izradu godišnjih akcionih planova za

implementaciju strategije razvoja, ali mogu da ukaţu i na potrebu revizije strategije.

Praćenje obuhvata kako postizanje ciljeva iz Strategije razvoja turizma Bosansko-podrinjskog

kantona Goraţde, tako i provoĎenje institucionalnih planova kantonalnih ministarstava i

institucija u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde. Praćenje će se vršiti godišnje u formi

godišnjeg izvještaja o stepenu realizacije strategije i sveukupnog stepena razvoja u Bosansko-

podrinjskom kantonu Goraţde. Budući ured za upravljanje razvojem Bosansko-podrinjskog

kantona Goraţde će pripremati Izvještaj o razvoju turizma Bosansko-podrinjskog kantona

Goraţde na godišnjem nivou i na svim segmentima. Cilj ovog dokumenta je da se sagleda

napredak turizma Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde u jednogodišnjem periodu i stepen

doprinosa ostvarenju strateških ciljeva i prioriteta iz Strategije razvoja turizma Bosansko-

podrinjskog kantona Goraţde. Izvještaj o razvoju turizma prati strukturu Strategije razvoja

turizma Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde, a osnovni elementi su: indikatori i mjere

učinka, opis stanja po oblastima, razlozi za opisano stanje i preporuke za unapreĎenje stanja po

oblastima i veći doprinos implementaciji zacrtanih strateških ciljeva.

61

6.4. Implementacija strategije i kontrola provođenja

Za uspješno provoĎenje Strategije neophodno je primjenjivati posebne razvojne i druge mjere i

programe podrške. Analiza pomenutih strateških ciljeva podrazumjeva maksimalnu uključenost i

angaţovanost svih direktnih i indirektnih aktera. Uz maksimalno angaţovanje direktnih i

indirektnih aktera na implementaciji prethodno navedenih projekata, strategija i njena

implementacija moraju potaknuti izgradnju cijelog sistema poticaja razvoja turizma.

6.5. Mjere i programi

Obzirom na različitu nadleţnost i poveznost u oblasti turizma mjere i programi koji se predlaţu

ističu mogućnost i pravac djelovanja. Navedene strateške ciljeve i projekte moguće je posmatrati

na dva nivoa:

Na nivou Federacije BiH, .na nivou Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde i općina u

sastavu kantona

Na nivou Turističke zajednice BPK Goraţde, putničkih agencija i turističkih organizacija

iz gornjedrinske regije.

6.5.1. Mjere i aktivnosti na nivou Kantona

Mjere i aktivnosti koje se predlaţu na nivou Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde su:

Stvoriti pretpostavke u svim segmentima za brţi razvoj turističke djelatnosti;

Osigurati stimulativne mjere za finansiranje izgradnje smještajnih i drugih turističkih

kapaciteta;

Osigurati stručnu i tehničku pomoć privatnim poduzetnicima i domaćinstvima;

Osigurati podršku u provedbi razvojnog programa turizma osiguranjem raznih

komunalnih i sličnih olakšica;

Organizovati odbore, odjele i druga radna tijela sa odgovornim osobama za osmišljavanje

projekata koji će biti prihvatljivi;

Podsticati multidestinacijski proizvod i marketing kroz razne podsticajne mjere, a sve u

svrhu unapreĎenja kvalitete turističke ponude na području BPK Goraţde

62

6.5.2. Mjere i aktivnosti koje se provode na nivou turističke zajednice

Mjere i aktivnosti koje se provode na nivou Turističke zajednice Bosansko-podrinjskog kantona

Goraţde su:

Poticati kreativnost, kadrovski i programski osposobiti se za nove izazove i

kooperativnost u stvaranju integralnog upravljanja turističkom ponudom;

Unaprijediti kvalitetu turističkih destinacija;

Poticati poduzetnički duh graĎana, poduzetnika, menadţera;

Razvijati saradnju sa strukovnim i drugim udruţenjima civilnog društva;

Stvoriti strateške saveze za zajedničku promociju, kvalitetu i širenje ponude raznovrsnih

turističkih proizvoda.

6.6. Plan provedbe strategije

Objektivno stanje turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde, odnosno potreba

realizacije Strategije razvoja turizma Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde iziskuje da se, u

okviru datih mogućnosti, predloţi Plan provedbe Strategije razvoja turizma u Bosansko-

podrinjskom kantonu Goraţde.

Iz navedenih aktivnosti i potreba moguće je kao aktivnosti visokog prioriteta istaknuti:

Edukacija;

Promocija destinacije Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde;

Konstituiranje Odbora za upravljanje destinacijom u Bosansko-podrinjskog kantona

Goraţde;

Osmišljavanje programa poticaja ulaganja u cilju realizovanja strateških ciljeva i

projekata u sklopu istih.

Izrada akcionih planova razvoja turizma.

63

PRILOZI

Popis karti: Karta 1: Geografski poloţaj Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde

Karta 2: Mreţa puteva Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde

Popis tabela Tabela 1: Razvojni problemi i razvojne potrebe stanovništva BPK-a Goraţde

Tabela 2: Prikaz broja dolazaka i noćenja turista na prostoru Bpk- Goraţde 2012-2015. godine

Tabela 3: Dolasci i noćenja stranih turista prema zemljama prebivališta 2012-2015

Tabela 4: Pregled prometa u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde po vrstama ugostiteljskih

objekata u periodu 2012-2014

Tabela 5: Pregled prometa u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde po vrstama usluga u

periodu 2012-2014

Tabela 6: SWOT analiza Bosansko-podrinjskog kantona Goraţde

Tabela br.7 : Pregled finansijskih sredstava po strateškim ciljevima

Popis slika

Slika 1: Goraţde

Slika 2: Most ispod mosta

Slika 3: Drinske mučenice

Slika 4: Spomen park ubijenoj djeci Goraţda

Slika 5: Izletište Rorovi

Slika 6: Stećci-Goršić polje

Slika 7: Koţetin, Kameni most

Slika 8: Semiz Ali-paše turbe u Prači

Documents

STRATEGIJA RAZVOJA TURIZMA Bosansko-podrinjskog kantona ...2016.pdf/cb205dc... · Strategija razvoja turizma u Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde raĎena je i usaglašena sa strategijama