1

Projekat

KUĆA NOBELOVCA IVA ANDRIĆA

Revitalizacija objekta

STUDIJA IZVODLJIVOSTI Ambijentalno-finansijska izvodljivost

Ekspertski tim

Dr Vladimir Roganović

Prof. dr Dragan Bulatović

Dimitrije Vujadinović

Herceg Novi – Beograd, 2017.

2

Sadržaj

UVODNE NAPOMENE STUDIJI IZVODLJIVOSTI ‖ 3

Razlozi za prenamjenu objekta u Kuću nobelovca Iva Andrića ‖ 3

Održivo upravljanje ‖ 4

ADMINISTRATIVNE INFORMACIJE ‖ 7

Pozicija i adresa ‖ 7

Pravni status i vlasništvo ‖ 7

Geografske odrednice ‖ 7

Istorija i značaj objekta ‖ 7

OPIS I PROCJENA ZATEČENOG STANJA OBJEKTA ‖ 9

Tehnički podaci o objektu ‖ 9

Stanje objekta ‖ 9

Realne prostorne mogućnosti objekta ‖ 9

CILJEVI PROJEKTA – OSNOVNI VRIJEDNOSNI PRINCIPI ‖ 10

INSTRUMENTI OSTVARIVANJA CILJEVA ‖ 12

Osnovni principi i građevinski radovi ‖ 12

Izvođači radova ‖ 12

Spoljašnji radovi ‖ 13

Unutrašnji radovi ‖ 13

Predlog za adaptaciju prizemlja kuće prema funkciji i zamišljenoj komunikaciji ‖ 14

Predlog za arhitektonske sanacije sprata kuće ‖ 15

Predlog za adaptaciju sprata kuće prema funkciji i zamišljenoj komunikaciji ‖ 16

MUZEOLOŠKO-PROGRAMSKA IZVODLJIVOST ‖ 18

Muzejski narativi ‖ 18

Programski sadržaji ‖ 19

Uslužne aktivnosti ‖ 19

PROJEKTNI ZADACI ‖ 20

Muzealizacija prostora ‖ 20

Prostorna komunikacija unutar kompleksa ‖ 22

Mapa hodanja ‖ 22

PLAN RADA PO PROJEKTNIM ZADACIMA ‖ 23

FINANSIJSKA IZVODLJIVOST ‖ 25

Potencijalni finansijski izvori ‖ 26 Budžet grada Herceg Novog – Sekretarijat za kulturu grada Herceg Novog ‖ 27

Prihodi od Turističke organizacije Herceg Novog ‖ 27

Ministarstvo kulture Crne Gore – dotacije i subvencije ‖ 28

Povezivanje javnog i privatnog sektora ‖ 28

Povezivanje sa „poslovnim anđelima“ ‖ 28

Međunarodni fondovi i konkursi koji se realizuju preko Ministarstva kulture ‖ 29

Međunarodna saradnja koja se realizuje na nivou lokalne samouprave ‖ 29

Međunarodni fondovi, fondacije i programi ‖ 29

Uslužni izvori ‖ 29

Mogućnost otvaranja fondacije KNIA ‖ 30

Mogući troškovi ‖ 30

PRAVNI STATUS I UPRAVLJAČKA STRUKTURA ‖ 31

Monitoring i evaluacija ‖ 31

3

UVODNE NAPOMENE STUDIJI IZVODLJIVOSTI

Kulturne aktivnosti jesu srce jedne

zajednice i čine mjesto poželjnijim za

život, one pružaju zajednici jedinstvene

karakteristike, privlače turiste i pomažu

ekonomskom napretku.

Ovaj projekat ima za cilj da pospješi sve

ove procese.

Razlozi za prenamjenu objekta u Kuću nobelovca Iva Andrića

Andrićevo djelo je i dаnаs, 125 godina od njegovog rođenja i 42 godine nаkon

smrti, predmet izrаzitog interesovаnjа stručne i široke čitаlаčke jаvnosti. Andrić

se čitа, njegovа djelа se preštаmpаvаju i nа nаšim prostorimа i u Evropi

(prevedenа su nа više od 40 jezikа). Mjestа u kojimа je Andrić živio i stvаrаo

posjećuju poklonici njegovog djelа. Posebno se to odnosi nа Spomen-muzej Ive

Andrićа (otvoren 1976) u Beogrаdu, u stаnu gdje je Andrić živio od 1958.

Andrićevа kućа u Novom imа pаk „kаpitаl“ koji nemа nijedno drugo mjesto nа

svijetu. To je, kаko piše V. Roganović u svojoj budućoj knjizi, „jedino zdanje na

čitavom ovom svijetu koje je po naumu i po volji jedinoga Nobelovog laureata

među Južnim Slovenima podignuto da bude njegov porodični dom i mirno

utočište“. Tаkvu „sudbinu“ nemа nijedno drugo zdаnje: niti beogrаdsko, niti

trаvničko.

Otmena u svojoj jednostavnosti, kuća je bila istinski dom za odmor Iva Andrića i

Milice Babić. Otvorena za prijatelje koje su supružnici često i rado primali.

Dolazili su tu kumovi Aleksandar i Lula Vučo, Vojo Stanić, Branko Lazarević,

Mihailo Lalić, Branko Ćopić. Na verandi i balkonu je Andrić sedio često, dok se

pred njim pružao pogled na ulaz u Boku. U sobi na spratu dovršavao je rukopise,

dok je Milica brižno uređivala vrt.

Stanovao je, radio i stvarao u svojemu nemirnome vijeku veliki pripovijedač na

mnogim adresama i na mnogima pleo svoje priče. Ona koju i danas pod svojim

krovom sjetno čuva kuća između tri puta na Toploj priča je koju je umjesto pisca

– potpisao život; pripovjest života o najdubljoj odanosti i ljubavi pisca i njegove

dugogodišnje ljubavi, od 27. septembra 1958. i supruge Milice Babić. I pitanje:

šta je to je jednog genijalnog umjetnika, proznog graditelja „Na Drini ćuprije“,

„Proklete avlije“, „Mosta na Žepi“, usto poslovično racionalnog i predostrožnog

čovjeka, osmjelilo da u jeseni svog života, prvi i jedini put, (sa)gradi kuću? Od

svih mjesta duž zemljinog šara – kuću u Herceg Novom?

I na to pitanje odgovor će pružiti ovaj projekat.

4

Održivo upravljanje

Studija izvodljivosti – kao instrument – nastala je u oblasti ekonomije, a danas je

opšte prihvaćeni instrument u svim drugim društvenim djelatnostima, uključujući

i kulturu. Studija izvodljivosti procjenjuje šanse za uspjeh mogućih projekata,

uzimajući u obzir trenutnu situaciju, procese u neposrednom okruženju i šire,

tehničko-tehnološke faktore, poslovno-organizacione faktore, potencijalne

prihode i troškove.

Cilj ove studije izvodljivosti jeste da pruži stabilne podatke lokalnoj samoupravi

prilikom donošenja odluke o mjestu i ulozi Kuće nobelovca Iva Andrića u

kulturnom životu i turističkoj ponudi Herceg Novog. U tom kontekstu sadržaj

studije izvodljivosti daje odgovore na tehničku i finansijsku izvodljivost, kao i

opravdanost, racionalnost i širu društvenu smislenost prilikom odluke o

pokretanju projekta KNIA. U savremenim kulturnim politikama projekat KNIA

pripada kategorijama takozvanih „kulturnih bronwielda“, odnosno procesu

oživljavanja novog „duha mjesta“ i njegove kulturne atraktivnosti.

Održivo upravljanje Kućom nobelovca Iva Andrića na lokalnom nivou treba da se

zasniva na nekoliko načela:

- Princip međugeneracijske privlačnosti – obezbjediti budućim

generacijama atraktivan pristup kulturnom resursu;

- Princip socijalne održivosti – programima i uslugama osigurati kvalitet

života šire lokalne zajednice;

- Princip holističkog pristupa – programskim aktivnostima uticati na

zajednicu i raditi na međuresornoj i međusektorskoj saradnji između

javnog sektora, nevladinih organizacija, lokalne zajednice i privatnog

sektora;

- Princip društvene rentabilnosti ulaganja – ambijentalnom i

programskom realizacijom na osnovu racionalnog poslovanja ostvariti

društveni interes;

- Princip odgovornog upravljanja – stvarati dinamične planove

upravljanja i obezbjediti održivo koriščenje prostora i širu ekonomsku

opravdanost objekta.

Predloženi projekat Kuća nobelovca Iva Andrića direktno korespondira sa

trajnim opredjeljenjima Kulturne poltike Crne Gore. O tome svjedoče i ovi

stavovi: „Intersektorska saradnja u oblasti kulturne baštine predstavlja izazov za

uspostavljanje saradnje i razvoj projekata koji integrisano tretiraju pitanja

kulturne baštine, prostornog planiranja, kulturnog turizma i održivog razvoja. Ona

je test cjelokupnom društvu koje treba da pokaže zrelost, tako što će se strategijski

5

i intenzivno baviti ovom temom. Prostorni menadžment instititucionalnog

djelovanja uključuje proaktivan odnos na nacionalnom, lokalnom i

međunarodnom nivou, uključuje, dalje, javni, privatni i civilni sektor, uključuje

donosioce odluka, ali i samu zajednicu, uključuje stručnjake i publiku, uključuje

domaću i međunarodnu javnost, uključuje i javne oblike finansiranja, ali i

međunarodne fondove, te interes biznis sektora da se uključi u proces zaštite.“1

Studija izvodljivosti KNIA temelji se na prethodno urađenoj SWOT analizi,

dostupnim statističkim i drugim relevantnim podacima, kao i neposrednim

razgovorima sa predstavnicima lokalne samouprave Opštine Herceg Novi,

Turističke organizacije Herceg Novi, Agencije za izgradnju Herceg Novog i

JKP Herceg Novi, Sekretarijata za kulturu Herceg Novog i zainteresovanim

građanima Herceg Novog. Pošto se radi o veoma jedinstvenom kulturnom

objektu i njegovoj namjeni, kao i kratkom vremenu za realizacije, ovom

„atipičnom“ studijom izvodljivosti obuhvaćeni su i određeni konkretni aspekti

same realizacije projekta.

Studija izvodljivosti projekta KNIA sastoji se od dvije komplementarne cjeline –

STUDIJE AMBIJENTALNO-FINANSIJSKE IZVODLJIVOSTI i STUDIJE

PROGRAMSKE IZVODLJIVOSTI2. Kako se radi o elaboratu čija tema je

razvojni proces to je sasvim realno očekivati dalju razradu i doradu ponuđenih

rešenja kroz planove neposredne realizacije. To podrazumjeva i neophodnost

izrade cost-benefit analize.

Na osnovu ovih analiza ekspertskog tima sačinjenih i predstavljenih na više

zajedničkih i odvojenih radnih sastanaka sa relevantnim predstavnicima naručioca

projekta – a zbog preglednosti i bolje percepcije, u ovim Uvodnim napomenama

dajemo sažete predloge načina funkcionisanja i razvoja Andrićeve kuće u Herceg

Novom (novim nazivom – Kuća nobelovca Iva Andrića). Suma sumarum, KNIA

će se razvijati kao:

1) Reprezentativni i autentični objekat Opštine Herceg Novi i Turističke

organizacije Herceg Novi otvorenog tipa – lokalna samouprava koristi

smještajne, programske i gastro kapacitete objekta: uz potencijalni smještaj

uglednih i važnih gostiju u sobi nobelovca Iva Andrića; namjenski kulturni

programi za ciljne grupe (ture) posetilaca (zatvorenog ili otvorenog tipa),

organizovanje prijema i koktela povodom događaja značajnih za kulturu, istoriju i

privredu grada.

2) Mjesto za održavanje literarnih i kulturnih manifestacija i kamernih

umjetničkih programa o čijim bi se sadržajima starao Programski savjet, a

realizovao bi ga menadžer objekta u dobroj saradnji sa svim relevantnim

pojednicima i institucijama iz Grada i iz svijeta.

1 „Potencijali kulturne baštine Crne Gore - ekonomska valorizacija“, J. Ljumović, Ministarstvo kulture, 2017. 2 PREDLOG PROGRAMSKOG RJEŠENJA integralni je dio ove studije (Appendix 1), V. Roganović, D. Bulatović, D. Vujadinović,

Beograd – Herceg-Novi, 2017.

6

3) Edukativni centar (kulturni inkubator) – objekat pruža mogućnosti

održavanja stručnih seminara i škola, master klasa, specijalističkih studija.

4) Andrićev vrt – multifunkcionalni prostor: jedinstvena izložba više od 50

flornih elemenata; kamerna scena prostor u kome se održavaju umetnički i

edukativni programi (književne večeri, muzički i teatarski nastupi, filmske

projekcije dokumentarnih, kratkih, animiranih filmova); ekspertski skupovi.

5) Informativni desk (prostorno povezuje prizemlje i vrt i informativni desk TO

HN).

6) Gastro klub – jedinstvena gastronomska kultura sa fokusom na lokalne

proizvode.

7) Prodavnica uspomena – visokokreativni proizvodi (suveniri, knjige i drugo)

koji se prodaju u rasponu cena od 2 do 200 evra.

7

ADMINISTRATIVNE INFORMACIJE

Pozicija i adresa

Andrićeva kuća u Herceg Novom nalazi se na Toploj, u glavnoj gradskoj ulici,

Njegoševoj. Sještena je u jednom od najljepših djelova Herceg Novog. Lako

dostupna sa svih strana – od Šetališta Pet Danica i Trga Nikole Đurkovića,

između Zavičajnog muzeja i Crkve Svetoga Spasa.

Pravni status i vlasništvo

Posle Andrićeve smrti 1975, kuća je testamentom pripala piščevoj svastici Danki,

od koje ju je krajem 1970-ih otkupila Opština Herceg Novi koja je vlasnik kuće

(1/1). Andrićeva kuća u Herceg Novom javno je dobro i nalazi se u vlasništvu

lokalne samopurave.

Geografske odrednice

Smješten na ulazu u Bokokotorski zaliv bio je kroz istoriju pod raznim upravama

koje su bile duboko svesne njegovog položaja i važnosti. Njegove karakteristike –

klima, broj sunčanih dana, Stari grad, zaleđe, obala, okruženje pružaju idealne

uslove za dodatni razvoj turizma kao dominantne privredne grane. Herceg Novi je

grad ogromnog a još uvijek nedovoljno iskorišćenog kulturno-turističkog

potencijala. Bio je i jeste nadaleko znan kao grad umjetnosti i umjetnika. U njemu

su borvila najveća imena naše književnosti. Upravo to je afirmisalo Novi kao grad

kulture. U odnosu na sve druge gradove crnogorskog primorja Novi još

uvijek ima najveći potencijal programskog razvoja u pravcu grada

umjetnosti, umjetnika, kulture i kulturne baštine tokom cijele godine. Kuća

nobelovca Iva Andrića treba biti podsticaj i primjer dobre prakse razvoja Herceg

Novog u tom pravcu.

Istorija i značaj objekta

Andrićeva kuća u Herceg Novom nalazi se na Toploj, u glavnoj gradskoj ulici,

Njegoševoj. U njoj je pisac, zajedno sa svojom suprugom Milicom Babić,

kostimografom Narodnog pozorišta u Beogradu, boravio u periodu od 1963. do

1969. godine.

Andrićeve veze sa Novim datiraju od kraja 1950-ih kada je počeo posjećivati

grad, boraveći najčešće u hotelu „Boka“ koji je porušen nakon što je postradao u

zemljotresu 1979.

8

Kuća je podignuta 1963. Dugo i pomno su Andrić i supruga mu Milica tražili

mjesto za njihov ljetnjikovac, a izbor je pao na Novi: ponajviše zbog novske

klime koja je oboma pogodovala. I prirodne ali i kulturne klime, s obzirom da je

Novi u to vrijeme predstavljao omiljeno mjesto za odmor i stvaranje brojnih

pisaca i umjetnika (Stevan Raičković, Branko Ćopić, Mak Dizdar, Mihailo Lalić,

Dušan Kostić, Branko Lazarević i mnogi drugi). Novi još od ranije ima reputaciju

mjesta koje su rado pohodili pisci, slikari, umetnici generalno. Zato se Andrić u

njemu osjećao prijatno i spokojno.

Radove oko odabira i kupovine placa, građenja kuće, uređenja kuće i vrta koji je

okružuje Andrić i Milica sprovodili su uz pomoć Miličine sestre Danke i i

njenoga muža, arhitekte Pavla Zajceva. Kuća je ubrzo nikla, skromna,

jednostavnih i skladnih linija, bez suvišnih detalja, diskretna u svojoj otmenosti.

Svojim izgledom i funkcionalnošću uklapala se u Andrićev životni stil.

Kuća je okružena vrtom o kojem se ponajviše starala Milica, a pedantni Andrić je

u svojoj Svesci zabilježio da u njemu raste 51 florna vrsta.

Nakon što je Milica Babić preminula, upravo u Novom 1968. godine, pisac više

nikada nije došao u Novi. Posle njegove smrti 1975, kuća je testamentom pripada

piščevoj svastici Danki, od koje ju je krajem 1970-ih otkupila Opština Herceg

Novi.

9

OPIS I PROCJENA ZATEČENOG STANJA OBJEKTA

Tehnički podaci o objektu

Kuća se sastoji od prizemlja i sprata. Andrićeve spavaća i radna soba duž kojih se

prostire veliki balkon nalaze se na spratu. U prizemlju su bile primaća soba,

kuhinja, kupatilo. Centralno mjesto bili su veranda, balkon i posebno vrt. U

dvorištu je u odnosu na prvobitni izgled izvr-šeno više izmjena: biljni fond je

prorijeđen, pod je betoniran i djelimično oštećen, dograđeni su elementi koji su

bili u funkciji restorana, postavljene su skulpture, podignuta je nadstrešnica u vrtu

naspram verande, a izvršeno je i nekoliko nadogradnji (manja nadstrešnica kod

zapadnog ulaza u kuću, dogradnja na mjestu nekadašnje bašte itd.)

Stanje objekta

Sudbina kuće nakon Andrićevog odlaska iz Novog nakon smrti supruge Milice

Babić 24. marta 1968. je bila „šarolika“. Ona je bila jedno vrijeme obdanište, pa

Klub književnika, potom restoran, mjesto književnih promocija (SPKD

„Prosvjeta“) i jedne godine Sajma knjiga. Suma sumarum – ništa nije bilo duga

vijeka.

Realne prostorne mogućnosti objekta

Objekat nudi veoma ograničene muzeološke i programske mogućnosti. Zgrada je

skromnih prostornih dimenzija. Ipak, i u takvim uslovima, moguće je realizovati

širok dijapazon aktivnosti a da se sačuva ambijentalna autentičnost. O tome će

reči biti u ovoj Studiji i u Programskoj studiji.

10

CILJEVI PROJEKTA – OSNOVNI VRIJEDNOSNI

PRINCIPI

Imajući u vidu zaključke dosadašnjih istraživanja, a na osnovu kojih su

postavljeni ciljevi projekta, za realizaciju se predlaže reprezentativan baštinski

objekat. Najprije zbog toga što ovaj model „memorijala“ obavezuje na

prevazilaženje svih loših strana klasične muzejske prakse i obavezuje na stalno

komuniciranje kulturnih vrijednosti koje će se realizovati u obnovljenoj kući.

Budući da je suštinski sadržaj „memorijala“ nematerijalan, kuća Iva Andrića će se

obnoviti kao središte razbuđivanja znatiželje za širok spektar pojava koje se mogu

neposredno i posredno vezivati za pojmovni par Andrić – Herceg Novi.

Kao „memorijalna forma“, Kuća nobelovca Iva Andrića, uprkos ekspanziji

virtuelnih svijetova, najprirodnije je izhodište i poprište ideja i vrijednosti, pre

svega zbog statusa kuće kao bitnog antropološkog određenja. Čovjek svoje ideje

mora da udomi, tek onda su one na svom. Zato je i svaka ideja o širenju i

proširivanju sjećanja na nobelovca najprirodnija preko kuće koja mu je i bila

ostvarenje helenskih ideala o ljudskoj harmoniji. U tom kontekstu važi pravilo da

se sadašnjost može tumačiti prošloću, ali se mora osvjetljavati budućnošću.

a) Stvaranjem prostora za muzejsko-obrazovne programe koji bi „otkivali“

zašto je nobelovac vjerovao da je harmonija moguća na Toploj. A otkrivalo bi se

jednako šta je to Nobelovo priznanje, kao i koliko je za harmoniju važno kojom

ćemo poslasticom u Novom udovoljiti svom tijelu.

b) Ovo bi obavezivalo da se obnovom enterijera i vrta pruži najpribližnija slika

stvari, a da se – programima kojim bi tako obnovljeni kuća i vrt bili namjenjeni –

otvore različiti kulturni i umjetnički doživljaji temeljeni na misaonim putevima

nobelovca.

c) Proizvesti, ili kad samo rekreirati sjećanje, uvijek je nadmaterijalni proces, pa

će autentičnost ove kuće poslužiti kao odlično izvorište za, tehnološki

najprilježniju, proizvodnju doživljaja i kreativnih inspiracija. Smatramo da bi

se pažljivom upotrebom virtuelnog oživlja-vanja vremena, mjesta i ličnosti

lako proizveli osećaj blogosti i skladnog života koji je nobelovac ovdje imao.

d) Kuća nobelovca Iva Andrića, nasuprot „mrtvih memorijala“ koje guši tegobna

prolaznost autentične starudije, mogla bi da poživi kao plodan inkubator ideja za

raznorodne, no vazda po harmoničnosti vrijedne forme prestižnog stvaranja.

Jasno je iz navedenog predloga da vrijednosti programskog sadržaja Kuće

nobelovca Iva Andrića nisu „muzejski eksponati“ koji stoje na svečanom

postamentu i kojem se divimo kao mitskoj prošlosti jednog nobelovca.

Naprotiv, to je nataloženo vitalno iskustvo koje svaka generacija poštuje i

11

nadograđuje u kontekstu savremenosti, kao dinamički i stvaralački proces.

Objekat, ambijentalno, kao i svi organizovani programi, odražavaće kontekst

misaonih puteva Andrićevog života i djela.

Inicirani doživljaji biće temelj multikulturnih i edukativnih programskih sadržaja

koji će se realizovati tokom cijele godine, a svoje ishodište imaće u složenim

vrijednostima Andrićeve percepcije društvenih pojava i normi, kao i mentaliteta

ljudi. Time ovi doživljaji postaju pamtljivi, savremeni i aktuelni.

U tom cilju organizovaće se umrežavanje sa drugim institucijama i ustanovama

koje se potpuno ili djelimično u svojim aktivnostima brinu o ostavštini Iva

Andrića: Zadužbinom Ive Andrića; Muzejem grada Beograda; Andrićgradom

(Višegrad) i drugim. Takođe i sa institucijama koje su povezane sa piščevim

djelom i biografijom: Nobelovim komitetom, univerzitetima gdje se Andrić

školovao (Grac, Krakov...), gradova u kojima je obavljao diplomatsku službu

(Berlin, Rim, Marsej...); gradovima u kojima je se rodio ili živio (Travnik,

Višegrad, Sarajevo, Zagreb, Beograd...), potom sa školama i obrazovnim

ustanovama koje nose njegovo ime.

12

INSTRUMENTI OSTVARIVANJA CILJEVA

Osnovni principi i građevinski radovi

Kuću nobelovca Iva Andrića nije moguće obnoviti kao autentičan enterijer sa

ključnim artefaktima koji bi svjedočili o životu koji se odvijao između 1963. i

1968. godine, jer oni i nisu sačuvani. Jedino što je „preživjelo“ iz tog vremena su

sjećanja potkrijepljena rijetkim dokumentima.

No, i da je enterijer kuće ostao isti nakon odlaska Andrića, to jest, da kuća nije

ispražnjena, opet bi se u muzealizaciji enterijera kuće i okolnog vrta pristupilo

postupku oživljavanja stvari, objekata i prostora ispisivanjem njihovih biografija,

to jest podsjećanjem na njihova značenja u životu i opštim navikama Andrića.

Više nego u drugim slučajevima konstituisanja kuće sjećanja na znamenite

ličnosti, ovdje se primjenjuje metod kulturne biografije stvari. Mislimo da je

svojevrsna mikroklimatska prilježnost placa na Toploj važnim dijelom

učestvovala u formiranju životne harmonije koju su dijelili Ivo Andrić i Milica

Babić u Herceg Novom.

Kuću koja treba da preraste u prostor javnog pamćenja (kuća sjećanja) vidimo

kao mjesto muzejskih dijaloga izazvanih reminiscencijama i nostalgijama.

Reminiscencije na nobelovca i njegov boravak u Herceg Novom bi izazivala

muzejsko-informativna postavka u kući i djelom u vrtu, a nostalgije bi kod svih

posjetilaca podsticali oni muzejsko-komunikativni narativi koji bi posjetiocima

otkrivali šta je to što je opšteljudsko u sjećanjima na nobelovca i što svako od

nas danas može da veže za sopstvene sisteme vrijednosti u kulturi ili da pomogne

u njihovoj izgradnji. Nostalgijski programi bi se prevashodno odvijali u prostoru

vrta, a djelom i u enterijeru kuće.

Kuća nobelovca Iva Andrića živjeće onoliko dugo koliko bude uvažavan njen

potencijal i koliko se kreativnosti i invencije bude iskazivalo u programskim

aktivnostima, koje, na taj način, postaju dio sadašnjeg vremena i osnov za

budućnost. Posebnost Kuće nobelovca Iva Andrića jeste da značajno doprinosi

razvoju kulturnog turizma Herceg Novog, upoznavajući turiste i goste grada sa

misaonim panoramama jedinog nobelovca sa prostora nekadašnje Jugoslavije. U

tom kontekstu je i sekundarni i tercijalni ekonomski doprinos lokalnoj sredini.

Izvođači radova

Agencija za izgradnju Herceg Novog i privredni subjekti kojima Agencija da

projektne zadatke, JKP Herceg Novi i ostale relevantne gradske službe.

Renoviranje objekta i vrta u skladu sa dogovorenim principima i predlogom

stručnog tima koje su razradili stručnjaci iz Agencije za izgradnju Herceg Novog,

u skladu sa sledećim predlogom:

13

O eventualnim djelimičnim modifikacijama i prilagođavanjima ovog Idejnog

rješenja dogovaraće se u dobroj partnerskoj saradnji stručnjaci iz Agencije za

izgradnju i razvoj Herceg Novog i članovi ekspertskog tima.

Spoljašnji radovi

Građevinski radovi na sanaciji fasade; pejzažna obnova vrta i njegovo stavljanje u

funkciju aktivnosti koje će se u kući upriličavati (u skladu sa PREDLOGOM

PROGRAMSKOG REŠENJA) koji je integralni dio ove studije.

Unutrašnji radovi

Adaptacija kuće; sređivanje enterijera (u skladu sa PREDLOGOM

PROGRAMSKOG RJEŠENJA) koji je integralni deo ove studije.

14

Predlog za adaptaciju prizemlja kuće prema funkciji i zamišljenoj

komunikaciji

Predlog za adaptaciju prizemlja kuće prema funkciji i zamišljenoj komunikaciji

15

Predlog za arhitektonske sanacije sprata kuće

Predlog za arhitektonske sanacije sprata kuće

16

Predlog za adaptaciju sprata kuće prema funkciji i zamišljenoj komunikaciji

Predlog za adaptaciju sprata kuće prema funkciji i zamišljenoj komunikaciji

17

U operativnom smislu realizacija ovog koncepta mora da podrazumjeva sledeće:

A – PREDUSLOVE:

Da Kuća nobelovca Iva Andrića ima memorijalna svojstva (zbog kojih će ući u

proces proglašenja za kulturno dobro), pa se stavljanje u funkciju mora obaviti po

metodama zaštite kulturnih dobara.

To znači da bi se revitalizacijom (kao najprimjerenijim postupkom zaštite ovog

memorijalnog kompleksa) moralo sačuvati:

- mjesto memorijala u autentičnom obimu,

- graditeljsko djelo (kuća, ograda, vrtni graditeljski elementi)

- vegetativne (botaničke) tvorevine, kao svjedoci prošlog vremena.

Mjesto (prostorni raspored), izgled, gabarit i struktura graditeljskog djela (po

zakonu o ZKD) ne mogu se menjati, a moraju se ukloniti sve dogradnje i

otkloniti uzroci devastacije u obliku, materijalu i promeni svojstava.

Revitalizacijom se moraju proizvesti prostori javne upotrebe memorijalnog mjesta

pod sledećim:

B – USLOVIMA:

Unutrašnjost kuće adaptirati po principu maksimalnog smanjenja intimnih

prostora (obim toaleta, kuhinje, ostava, trpezarije), a dobijeni prostor privesti

muzejskoj prezentativnoj (istorijsko-dokumentarni multimedijalni programi kao

stalna muzejska ponuda) i komunikativnoj funkciji (savremeni kulturni

programi). (Skice u prilogu ove Studije).

Namjena i programski sadržaji detaljno su razrađeni u odjeljku “Muzejski

narativi”.

18

MUZEOLOŠKO-PROGRAMSKA IZVODLJIVOST

Muzejski narativi

Kuća nobelovca Iva Andrića imaće jedinstvene programske sadržaje: Andrićev dom –

muzejska stvarnost; rezidencija dostojanstvenih dijaloga; Andrićev vrt – agrikultura

(slobodan engleski vrt); kamerni multiprogramski podijum (mjesto kulturnih i

edukativnih događanja); gastro-bašta.

U muzejskoj postavci simbolički prikazati važnost intimne harmonije u kući tako

što će sav enterijer u kući stilom odgovarati epohi (1960-te godine XX vijeka). U

sadašnjem stanju zgrade potrebne su odgovarajuće sanacije koje će

pretpostavljamo podrazumjevati i savremene materijale i savremenu

tehnologiju sanacije ali se ne sme preći granica skromnosti kao primarne

osobine ličnosti Andrića, ali ni potcijeniti njegov dobar ukus.

Izbor namještaja i detalja za uređenje kuće, osim što mora da odgovara dobrom

dizajnu epohe, mora da bude podešen novoj funkciji kuće: muzejska

prezentacija, debatni klub, majstorske radionice, mjesto dijaloga. U ovom smislu,

uglavnom treba nabaviti nameštaj za sjedenje (i u kući, na terasama i na verandi, i

u vrtu), radne i debatne stolove, vitrine za realije i knjige i slično, a zanemariti

kuhinjski i spavaći nameštaj. Dobar dio postojećih vitrina za knjige na spratu

kuće jeste odgovarajući i za novu ulogu.3

Osim „oživljavanja“ priča kroz detalje „pokućstva“, glavni muzejski narativi bi

se dešavali kao snimljena vođenja kroz biografiju i djela nobelovca, kao i

kroz sjećanja na njegov društveni i privatni život. Ovi programi bi se emitovali

sa ekrana koji bi zauzimali mjesta gde uobičajeno stoje umjetničke slike na

zidovima. Predlažemo da se nabavi nekoliko umetničkih slika iz epohe (1960-te

godine XX vijeka), a da se između njih, stave pomenuti interaktivni ekrani za

posjetioce (barem tri).4

Važna mjesta u kući za koje će se vezati neki od biografskih narativa biće

simbolično markirana nekim predmetom (replikom iz beogradskog muzeja

ili iz Zadužbine) i opremljena QR kodom koji će omogućiti povezivanje sa

konkretnim internet sadržajem (na kom je dostupna „priča“) preko mobilne

aplikacije svakog posjetioca. Isti ili slični kodovi povezivali bi vrtne biljege sa

osnovnom muzejskom pričom i omogućile raznovrsnost itinerera prema

interesovanju posjetilaca.

3 Primeri komada koji će biti putevoditelj dizajneru postavke dati su u PREDLOGU PROGRAMSKOG RJEŠENJA u prilogu.

4 Svi narativi su detaljno razrađeni u odjeljku „Narativi“, gdje su dati i elementi projektnih zadataka za finalnu MM produkciju.

19

Programski sadržaji

Tokom poslednjih godina Herceg Novi se urbano i turistički razvijao. Međutim,

taj razvoj i potreba za kulturnim sadržajima nije praćena širenjem infrastrukture

ustanova kulture i programskim aktivnostima.

Kuća nobelovca Iva Andrića svojim programskim sadržajima, koji nemaju

lukrativni karakter, značajno može doprinijeti bogatijem kulturnom životu lokalne

sredine (stalna i povremene izložbene postavke, književne večeri, kamerni

koncerti i teatarske predstave, tribine i drugo). Ciljna grupa ovih programa su

rezidenti (Novog i okolnih gradova), građani Crne Gore i turisti.

Aktivno uključivanje u programske aktivnosti odgovarajućih udruženja (pisaca,

prevodilaca, izdavača), kao i drugih kulturnih i obrazovnih institucija iz Herceg

Novog i Crne Gore.

Programskog umrežavanja sa drugim domaćim i stranim institucijama i

ustanovama koje se potpuno ili delimično u svojim aktivnostima brinu o

ostavštini Iva Andrića: Zadužbinom Ive Andrića; Muzejem grada Beograda;

Andrićgradom (Višegrad) i drugim.

Uključivanje u „evropske kulturne tokove“ njegujući saradnju sa stranim

institucijama koje su povezane sa piščevim delom i biografijom: Nobelovim

komitetom, univerzitetima gdje se Andrić školovao (Grac, Krakov...), gradovima

u kojima je obavljao diplomatsku službu (Berlin, Rim, Marsej...); gradovima u

kojima se rodio ili živio (Travnik, Višegrad, Sarajevo, Zagreb, Beograd...), potom

sa školama i obrazovnim ustanovama koje nose njegovo ime.

Uslužne aktivnosti

Klub poslastičarnica (bečkog tipa), gastro-baština. Jedinstvena gastronomska

kultura lokalnih poslastica, autohtonih vina, domaćeg meda, maslina, sira iz ulja.

Prodavnica Spomendar - Andrićevih knjiga i knjiga o njemu i originalnih

suvenira.

Objekat sa svim svojim kapacitetima biće i reprezentativni objekat lokalne

samouprave - rezidencijalni i memorijalno-muzejski prostor, Andrićev vrt,

kamerni podijum, gastro-bašta (izložbe, tribine, umetnički programi, kokteli).

20

PROJEKTNI ZADACI

a) Razrada koncepta vrta harmonije kroz definisanje programskih sadržaja koji

će se odvijati u prostoru

- sanirane kuće i

- obnovljenog vrta kao jedinstvenom prostoru,

- u virtuelnom okruženju (www.kucanobelovca.com).

b) Program se odnosi na cjelogodišnji rad sa javnom dostupnošću do 16 časova

dnevno uz prilagodljivost sadržaja turističkoj sezoni, odnosno 24-časovnom

dostupnošću na internetu o čemu bi se starao menadžer objekta.

Muzealizacija prostora

Kako smo već opisali samo mjesto na kome se kuća nobelovca nalazi, a potom

dali i njenu kratku biografiju, možemo pretpostaviti da su svojstva samog mjesta i

kuće prerasla u izrazite značenjske potencijale i mogu se tretirati ne samo kao

korisna za objašnjenja same stvari, npr. prirode doma Andrića, već su i

upotrebljiva kao opštevažeći simboli.

Sistematizovaćemo proces muzealizacije na:

a) Prepoznavanje memorijskih potencijala prostora kuće: što je više moguće

citirati intimnu istoriju doma Andrića (Andrića i Milice Babić i njihovih gostiju).

b) Dodeljivanje novih uloga ovim privatnim prostorima u javnoj kulturnoj

komunikaciji. Dodjelu izvršiti na osnovu prepoznavanja simboličkih potencijala

koji se mogu pronaći ne samo u privatnoj istoriji doma već i u umjetničkom opusu

Andrića, a potom i u recepciji svojstava mesta kao novog udomljenja (locus kao

otkriveni habitus).

c) Izbor muzeografskog modela.

d) Produkcija.

Najprije ćemo ovaj proces primjeniti na:

- Objekte: kuća i vrt sa ekstenzijama, koji iz statusa privatnosti i

poluprivatnosti sada prerastaju u javne prostore u kojima se afirmišu

priznati kvaliteti stanovnika kuće.

21

Evo klasifikacije novih funkcija, pojedinačno gledano:

- „Kuhinja“ prerasta u sobu za odnose s javnošću.

- „Trpezarija“ prerasta u prijemno odeljenje za publiku: posvajanje

muzejske ponude sa naprednim marketinškim funkcijama javnog muzeja:

ne gola prodaja programa konzumentima (do 30%) već proizvodnja

publike (do 70%).

- „Radna soba na spratu“ (prerasta u kustosku/upravljačku sobu, u prvoj

fazi).

- Dnevna soba, veranda, velika soba na spratu i biblioteka, terasa, vrt

sa vrtnim garniturama za sjedenje, kao i gastro-punkt i staza sa

biljezima u vrtu prerastaju u mjesto savremenih dostojanstvenih

dijaloga: VIP sastanci; VIP promocije; debatni klub (vladine i nevladine

inicijative).

- Veranda i vrt imali bi sličnu funkciju i bili glavna mjesta njihovog mikro

socijalnog života i prerasli sa svojim ekstenzijama (zimovnik biljaka,

gastro punkt) prevode u mjesto individualizacije doživljaja harmonije

(posvajanje opštih humanih vrednosti kao baštine dela Iva Andića kroz

razumevanje jedinstva privatnosti i socijalnog života u njegovoj biografiji.

- Veranda će funkcionisati kao vizitorski punkt – iskorak publike u

muzealizovanu privatnost Andrića doma ili simbolička rampa za ulaz u

muzejsku proizvodnju doživljaja.

Za prvo je veoma važno da se rekonstrukcije (prostorne/vrtne i

ambijentalne/enterijerske) projektuju između skromnosti kao socijalnog

izbora nobelovca, koja je i uslovila izbor industrijskog namještaja kojim je

kuća bila opremljena, i uzdržanosti kao svojstva ličnosti. Ova druga

osobina Iva Andića uslovljava izbor smirenog komunikacijskog

modela u prezentaciji, bez mnogo ukrasa i pretjeranih

multimedijalnih efekata.

22

Prostorna komunikacija unutar kompleksa

Definisanje opštih uslova prostornog snalaženja uz pomoć vizuelnih indikatora,

audio signala (za slabovide) i MM vodiča.

3.1 vizuelni identitet KNIA

3.2 mapa narativa

3.3 mapa vrtnog bilja/ biljega

3.4 mapa uspomena

3.5 mapa gastro-baštine

Stablo narativa bi bio putevoditelj svih programa koje smo zamislili kao

inspiracije za uvećanje kulturnog tezaurusa ili inicijacije u kulturne doživljaje

(grafičko rješenje će sugerisati prirodnost odnosa između nabrojanih narativa i

jasno iskazati njihovu hijerarhiju).

Mapa hodanja

23

PLAN RADA PO PROJEKTNIM ZADACIMA

Aktivnost 1

a) adaptirati zgradu i revitalizovati vrt

b) dizajnirati enterijer (raspis)

c) izraditi program stalne postavke sa muzeografskim rješenjem (Gradski muzej

ili raspis)

d) dizajn stalne postavke u kući i vrtu (raspis)

e) izrada narativa 1-3 (raspisati)

produkcija (raspisati)

f) izrada narativa 4-10 (raspisati i/ili poziv lokalnim umjetničkim i kulturnim

praktičarima po kalendaru)

produkcija (raspisati)

g) promenljivi programi (čitam, gledam, slušam, kušam) i radionice (pišem,

polemišem, crtam, pevam, sviram, deklamujem, rukotvorim, uzgajam, pripremam)

poziv lokalnim umjetničkim i kulturnim praktičarima po kalendaru

Aktivnost 2

Da bi se dostigao minimum ispunjenosti uslova za kuću sjećanja (muzejski

standard), mora se izvesti ubjedljiva održivost između dokumentovanih sećanja

(materijalna svedočanstva boravka nobelovca u u Novom) i sjećajućih programa

(muzejskih narativa).

Budući da realija (stvarnih predmeta Andrića) nema, muzejsku ubedljivost može

braniti samo visok profesionalni: muzeografski, literarni i produkcijski nivo!

Aktivnost 3

Imajući u vidu presudnu važnost mjesta koje je izabrano za bračno gnijezdo,

isticanje kulturnog identiteta Herceg Novog kao grada umjetnika predstavlja

noseće socijalno opravdanje za pokretanje revitalizacije baš sada. Uostalom, i

u Nacrtu strategije kulturnog razvoja Herceg Novog se to ističi kao prvenstveni

cilj dugoročnog razvoja.

Ova Studija izvodljivosti, insistiranjem na ucrtavanje biljega na Andrićevim

stazama može da preuzme inicijacijski tu važnu misiju jednog od mjesta

javnog pamćenja. Zbog toga je veoma važno da se iz plana realizacije biljega

ne zanemari njegov digitalni dio (makar bio realizovan i u nekoj narednoj fazi)

jer se mobilnim aplikacija može povezati gotovo svako mjesto u gradu koje još

uvijek nosi „živa sjećanja“ na njegovu bogato kulturno pamćenje. Obaveza je

svake, pa i ove najnovije ustanove javnog pamćenja, da od zaborava otima

sjećajuće naslijeđe. Prije svega ono vezano za Andrićeve prijatelje, ali i šire, za

24

sve ono što je činilo celinu njegovog harmonijskog oduševljenja mjestom

boravka.

Digitalni linkovi bi tako nagovorili i sve druge učesnike u sistemu odavanja

javnog pamćenja da obnove znamenita mjesta ili ih virtuelno makar ožive sa

komunikacijom sa ovom započetom pričom o nobelovcu u Novom!

Model predstavljanja sjećanja na nobelovca, mogao bi biti uzor za generalni

program razvoja kulturnog brendiranja u turističkoj ponudi Herceg Novog.

Tako bi se od „ono nepuno Andrića“ što je ostalo u Novom, stiglo do velikog

učinka u ukupnoj kulturnoj i turističkoj ponudi grada.

Aktivnost 4

Realizacija ove studije izvodljivosti presudno zavisi od realizacije njenog

programa u punom obuhvatu. Obim, dakako, može biti u početku manji, ali sa

tendencijom rasta do projektovanog, ali se u strukturi ne smije dozvoliti

izostavljanje, makar simbolično zastupljenih, ključnih elemenata

proizvodnje sjećanja.

Takav rad na programu Andrića kuće nije moguć bez ozbiljne sinergije javnih,

NVO i individualnih kreativni potencijala. Svako odustajanje od ovog načela,

htjeli ne htjeli, odvlači Novi od misije povratka identiteta grada umjetnosti.

1. Digitalni biljezi u vrtu Andrića vezuju (mapiraju) sva mesta za sjećanje (Lalić

na biljegu u vrtu linkuje Lalićevu kuću, mjesto šetnji, stvarno i virtuelno, u

muzeju ili pred muzejom, na praznom placu u parku „Boka“ itd.

2. Ornament citata u kući Andrića dobijen javnim autorskim raspisom.

3. hologramska mapa mesta sjećanja Novog iznad vrta (Andrića ili „Boke“)

dobijen javnim autorskim raspisom

25

FINANSIJSKA IZVODLJIVOST

Sagledavanje finansijskih potencijala Kuće nobelovca Iva Andrića, predstavlja

posebnu problematiku proisteklu dinamičnim ekonomskim uslovima, kao i

brojnim problemima u radu ustanova kulture i javnih ustanova. Drugim riječima,

„isplativost“ je vrlo važna i bitno je savladati taj jaz između onoga što treba

uložiti i koristi koja se dobija, a koja ne može da se svede na isključivo

materijalne kriterijume.

Međutim, to ne isključuje dugoročne ekonomske efekte koji se, kao takvi, ne

mogu kvantifikovati na nivou vremenski ograničenih i isključivo finansijskih

pokazatelja. Ekonomska uloga KNIA, ako se dobro postavi, sigurno će

doprinjeti jačanju privrede na više nivoa – direktno i indirektno. Ekonomska

korist (cost-benefit analize) KNIA mora da se sagleda na nivou šireg plana,

međuresorno – u sklopu gradskog, regionalnog ili mogućeg državnog bilansa.

Ministarstvo kulture Crne Gore je u najnovijom strategiji dalo mogućnosti

finansijskih izvora ustanova kojima u punom smislu pripada i KNIA:

„Ekonomska valorizacija koja se bazira na kulturnoj baštini jedan je od prioriteta

Ministarstva kulture Crne Gore i jedna od osnova kulturne politike. Do skoro nije

postojala percepcija kulturne baštine kao faktora ekonomskog razvoja.

Investicioni projekti i državna ulaganja pokrenuta nakon obnove nezavisnosti,

značajno doprinose promjeni stanja u kulturnoj baštini. Osim države, bitna

sredstva nude se i od strane evropskih fondova, koja se kod nas još uvijek

nedovoljno koriste. Pored toga, neophodno je otvoriti temu i uloge biznis sektora

za razvojnu promjenu stanja kulturne baštine u Crnoj Gori. Potrebno je još

intenzivnije razvijati proces apliciranja i razvoj projekata koji imaju međunarodni

karakter i koji će koristiti sredstva od međunarodnih projekata i institucija. To je

posebno izraženo po pitanju sredstava predpristupne pomoći (IPA) iz evropskih

fondova, kao sredstava eksternog finansiranja, čiji je stepen iskorišćenosti na

niskom nivou.“5

Finansijska održivost KNIA nemoguća je bez određenog šireg konteksta –

razvoja turizma, razvoja lokalne zajednice, stvaranja određenog osvježenog

identiteta grada, prostora, izgradnje imidža objekta. U tom kontekstu

finansiranje mora da bude stabilno, inoventno i realno. Dva su osnovna faktora

finansijske uspešnosti: veličina obezbeđenih sredstava i efikasnost trošenja!

Finansijska održivost Kuće nobelovca Iva Andrića je neophodan uslov

nesmetane realizacije postavljenih programskih aktivnosti. U finansijskom

smislu sadržaji se dijele na lukrativne i nekomercijalne, ali i jedni i drugi

čine jedinstven budžet objekta. Taj budžet mora biti uravnotežen, odnosno

nužno je da prihodi pokrivaju režijske rashode održavanja, programske troškove i

5 „Potencijali kulturne baštine Crne Gore – ekonomska valorizacija“, J. Ljumović, Ministarstvo kulture Crne Gore, 2017.

26

troškove zaposlenih. Kuća nobelovca Iva Andrića ostvaruje prihode po dva

osnova: programskim aktivnostima i uslužnim djelatnostima.

Kako objekat nije završen niti postoji razrađena programska i upravljačka šema,

kao ni uslužna ponuda, u ovoj Studiji izvodljivosti nije moguće uraditi poslovni

(biznis) plan. U tom kontekstu prije neposrednog početka rada KNIA neophodno

je izraditi poslovni plan, odnosno „cost-benefit“ analizu, kako bi se realnije mogli

predvidjeti prihodi i troškovi.

Poslovanje KNIA mora se realizovati na principima preduzetništva, odnosno

preduzetničke sposobnosti organizatora i menadžera koji bi bio pažljivo

izabran od strane SO i TO i koji bi tokom aktivnog učešća u projektu produbio

svoja znanja i iskustva te bio menadžerski pripremljen da organizaciono i

komunikaciono „vodi” kuću. Njihove inovativne sklonosti u rješavanju poslovnih

problema, sposobnosti da preuzmaju rizik, da budu lideri, improvizuju, budu

fleksibilni i sposobni da pronalaze kreativne načine da generišu finansijska

sredstva, nepohodna su za dugoročni opstanak Kuće nobelovca Iva Andrića.

Na osnovu pozitivnog iskustva može se zaključiti da će u prve dvije godine

rada, period uhodavanja KNIA prihodi iz budžeta opštine i TO biti

preovlađujući. Međutim, uzimajući u obzir jedinstvenost objekta i njegov značaj

za lokalnu sredinu i turističku atraktivnost Herceg Novog, procjena je da će se

posle dvogodišnjeg perioda promjeniti odnos između sredstava dobijenih iz

republičkog i gradskog budžeta i TO Herceg Novog i samostalnih izvora i

osnova u srazmeri: budžet Opštine i TO – 45 odsto; sopstveni i drugi izvori – 35

odsto i privatni sektor – 20 odsto.

Kada su u pitanju troškovi prihvatljiv odnos bi bio: programski – 35 odsto;

tehnički –10 odsto; komunikacija – 10 odsto; kancelarija – 5 odsto; osoblje – 30

odsto i ostalo – 10 odsto.

Potencijalni finansijski izvori

Mogućnost finansijske održivosti jedne ustanove kulture umnogome je

uslovljena širokom diversifikacijom izvora prihoda. Ekonomska održivost

Kuće nobelovca Ive Andrića počivala bi na obezbjeđenju adekvatnih uslova i

pretpostavki za dugoročni održivi razvoj kulturnog turizma Herceg Novog. Od

kvaliteta programa i vještine menadžera zavisi koji, kada i koliko će se od

mogućih izvora iskoristiti. Za detaljniju razradu plana prihoda u ovoj fazi projekta

KNIA nema dovoljno validnih podataka. To je posao koji treba uraditi

neposredno prije početka rada objekta u formi cost-benefit analize.

27

Kuća nobelovca Iva Andrića može računati na sledeće izvore finansijske podrške:

- Budžet grada Herceg Novog – finansijski instrument dotacije i

subvencije.

- Prihodi Turističke organizacije Herceg Novog – finansijski instrument

dotacije i suvbencije (po osnovu kulturnog turizma i razvoja tercijalnog i

kvadralnog sektora).

- Ministarstvo kulture Crne Gore – dotacije

- Povezivanje javnog i privatnog sektora – sponzorstvo i donacije.

- Povezivanje sa „poslovnim anđelima“ – donacije.

- Međunarodni fondovi i konkursi koji se realizuju preko Ministarstva

kulture – grantovi.

- Međunarodna saradnja koja se realizuje na nivou lokalne

samouprave – grantovi.

- Međunarodni fondovi i programi – grantovi.

- Uslužni izvori – zarada.

- Mogućnost otvaranja fondacije KNIA.

Budžet grada Herceg Novog – Sekretarijat za kulturu grada Herceg Novog

Finansijski instrument – dotacije i subvencije

Kuća nobelovca Iva Andrića finansira se iz budžeta lokalne samouprave na

osnovu Zakona o kulturi – članovi 31. i 33.) Pored osnivačkih obaveza osnova tog

finansiranja može biti i korišćenje KNIA kao reprezentativnog objekta lokalne

samouprave (prijemi, sastanci, kokteli, izložbe, umjetnički programi). Visina tih

sredstava odrediće se budžetskom preraspodjelom, a na osnovu prihvaćenog

godišnjeg programskog i finansijskog plana KNIA.

Prihodi od Turističke organizacije Herceg Novog

Finansijski instrument – dotacije i suvbencije

Najveći broj naprednih zemalja shvata značaj povezivanja ekonomske politike,

politike razvoja kulture i turizma. Kuća nobelovca Iva Andrića predstavlja

specifičan kulturni resurs za razvoj turizma i osnov za sticanje konkurentske

28

prednosti u odnosu na druge turističke destinacije, odnosno neosporno ima

svoju „upotrebnu vrijednost“ u razvoju turizma i sticanju prihoda od turizma.

Zato je neophodno posetu Kući nobelovca Iva Andrića uključiti u akcione

turističke aranžmane Turističke organizacije Herceg Novi i Nacionalne

turističke organizacije (uz turističke agencije) i nuditi kao kulturni sadržaj

turističkih paketa (mogućnost stvaranja kulturnih turističkih ruta). Time se

ostvaruje doprinos finansijskim efektima tercijalnog (turizam, usluge) i

kvadralnog sektora (kultura) grada i države.

Ministarstvo kulture Crne Gore – dotacije i subvencije

Finansijski instrument – dotacije i suvbencije

Kulturna politika Crne Gore prepoznala je važnost objekata kao što je KNIA, što

je naglašeno i u pomenutoj publikaciji „Potencijali kulturne baštine Crne Gore –

ekonomska valorizacija“. To je i osnova za sufinansiranje programa KNIA iz

sredstava republičkog budžeta za kulturu i turizam. Kako je osnivač KNIA

lokalna samouprava, a ne Republika, i dostupan finansijski izvor jesu i konkursi

Ministarstva kulture (Konkurs za sufinansiranje projekata i programa od

značaja za ostvarivanje javnog interesa u oblasti kulturno-umjetničkog

stvaralaštva).

Povezivanje javnog i privatnog sektora

Finansijski instrumenti – sponzorstvo i donacije

Kuća nobelovca Iva Andrića ima jedinstvenu priliku za uključivanja privrede u

tzv. okvir koncepta društveno odgovornih kompanija (Corporate Social

Responsibility). Korporativna podrška u razvijenim evropskim zemljama

pokazuje da su ove veze kulture i privrede jedan od načina koji direktno

doprinosi da se uspešno stvori stimulativno okruženje za razvoj socijalne

odgovornosti kompanija i predstavljanje njihovog imidža kao uzornih

„korporacijskih građana“. Upravo takvu široku mogućnost korporacijama pruža

KNIA i zato je treba maksimalno iskoristiti!

Povezivanje sa „poslovnim anđelima“

Finansijski instrument – donacije i investicije

Upostavljanje kontakta i stvaranje mreže takozvanih „poslovnih anđela“,

odnosno imućnih pojedinaca koji imaju mogućnosti i želju da finansijski podrže

kroz „davanja bez očekivanja“ rad i konkretne programe KNIA. Na osnovu pilot-

istraživanja ekspertski tim je došao do zaključka da postoji određeni broj, u ovom

času istina ne veliki, imućnih pojedinaca koji su spremni da se pojave kao

„poslovni anđeli“ KNIA.

29

Međunarodni fondovi i konkursi koji se realizuju preko Ministarstva kulture

Finansijski instrument – grantovi

Republika Crna Gora ima pristup određenim međunarodnim sredstvima

namenjenim kulturnoj baštini i produkciji: Program Kreativna Evropa

(EACEA); konkursima Centralno-evropske incijative - CEI; Međunarodnom

fondu za promociju kulture (IFPC) i drugima. Svojim statusom i programskim

aktivnostima KNIA može da konkuriše za sufinansijsku podršku kod

međunarodnih fondova preko Ministarstva kulture Crne Gore.

Međunarodna saradnja koja se realizuje na nivou lokalne samouprave

Finansijski instrument – grantovi

Umrežavanje gradova, kao i stvaranje gradskih i kulturnih klastera danas je jedna

od veoma značajnih formi međunarodne saradnje. Međunarodna kulturna i

turistička saradnja, posebno regionalna, koja se odvija na nivou lokalne zajednice,

takođe može biti izvor prihoda KNIA.

Međunarodni fondovi, fondacije i programi

Finansijski instrument – grantovi

Na osnovu dobro razrađenih projekata i direktne međunarodne kulturne saradnje

(klasteri) KNIA može direktno konkurisati za finansijska sredstva kod

međunarodnih fondova, fondacija i programa. Takvi fondovi postoje na nivou

međunarodnih organizacija (ICOMOS), korporacija (Erste banka),

pojedinih država (KulturKontakt), nezavisnih i privatnih fondova (Chimati

fond), ambasada.

Uslužni izvori

Finansijski instrument – zarada

Savremeni koncept rada ustanova kulture podrazumjeva uslužnu djelatnost u

svrhu upotpunjavanja kulturne ponude, ali i kao značajnog izvora sticanja zarade.

Svakako, kojom se ne ugrožavaju osnovne funkcije ustanove. Sa tim ciljem u

okviru objekta KNIA otvoriće se prigodan klub (gastro-poslastičarnica),

prodavnica knjiga i suvenira, kao i mogućnost iznajmljivanja prostora.

Programskim aktivnostima predviđeno je organizovanje master klasa na

komercijalnoj osnovi.

30

Mogućnost otvaranja fondacije KNIA

Finansijski instrumenti – donacije, članarine i zarada

U savremenim kulturnim politikama u cilju finansijske diversifikacije izvora

prihoda, čest je slučaj da javne ustanove kulture osnivaju sopstvene fondacije, kao

nedobitnu formu prikupljanja dodatnih finansijskih sredstava. Posebno je važno

naglasiti da na osnovu pozitivnih zakonskih rešenja fondacije imaju

mogućnost da obavljaju određene privredne djelatnosti i na taj način, pored

donacija, stiču prihod. Osnivanje i rad fondacija u Crnoj Gori regulisano je

Zakonom o nevladinim organizacijama.

Mogući troškovi

Troškovi KNIA dele se na režijske (održavanje samog objekta), troškove

zaposlenih i izdvajanja za održavanje programa. Za detaljniju razradu plana

troškova u ovoj fazi projekta KNIA nema dovoljno validnih podataka. To je

posao koji treba uraditi neposredno pre početka rada objekta u formi cost-benefit

analize.

31

PRAVNI STATUS I UPRAVLJAČKA STRUKTURA

Titular (SO Herceg Novi) kuću Iva Andrića stavlja u funkciju reprezentativne

memorijalne jedinice koja će osim svoje kulturne misije imati i funkciju mesta

za dostojanstvenih kulturnih, diplomatskih i kreativnih dijaloga.

Kada se iskazane namere razlože na praktične poduhvate onda je to sledeće:

- Namjera titulara da „stavi u funkciju kuću Andrića“ racionalno je statusno

realizovati kao inicijativu Kabineta predsednika SO Herceg Novi

- koji Memorijalnu jedinicu u osnivanju povjerava Sekretarijatu za kulturu ili

Turističkoj organizaciji Herceg Novi

- i rukovodiocu nekog od ovih subjekata prenosi funkciju odgovornog lica u

formiranju memorijalne jedinice.

Ovaj status je moguć dok se ne ispune svi zakonski uslovi za registrovanje

posebnog subjekta. integralnog očuvanja sećanja na nobelovca (Kuća nobelovca

Iva Andrića kao nosilac zaštite u oblasti materijalne i nematerijalne baštine).

Budući pravni status KNIA odrediće Opština Herceg Novi u skladu sa pozitivnim

zakonskim aktima. Ukoliko se status KNIA odredi kao ustanova kulture pravni

status je definisan u Zakonu o kulturi Republike Crne Gore (članovima od 12. do

29.), a ukoliko se definiše kao javna ustanova status je definisan Zakonom o

kulturi (članovima od 40. do 49.)

Upravljačka struktura biće imenovana na osnovu odredbi Zakona o kulturi.

Programske aktivnosti biće definisane godišnjim planom koji će predlagati

koordinator programa a odobravati Umjetnički savet (što je i određeno

Zakonom o kulturi).

Monitoring i evaluacija

Uspješnost i vitalnost projekta Kuća nobelovca Iva Andrića zavisi od slobodnog

djelovanja povratnih sprega na konkretne radove realizacije projekta

revitalizacije. U tom cilju mora se predvidjeti kontrola radova – monitoring

(praćenje) i evaluacije (vrednovanje), prema unaprijed postavljenim

kriterijumima. Neophodno je postaviti kvantitativne i kvalitativne normative za

praćenje radova kako bi se brzo i adekvatno reagovalo na eventualne propuste i

blagovremeno uradile potrebne korekcije.

Prije nego što počnu konkretni radovi lokalna samouprava treba da formira

tim za monitoring i evaluaciju od predstavnika stručnih lica Opštine Herceg

Novi i imenovanih stručnjaka.