Pravni reimSvjetske Trovinske Organizacije (World Trade Organisation)

Tri su osnovna smjera djelovanja drave u spoljnoj trovini:u odnosu na uslove postupak pristupa stranih preduzea i trgovaca nacionalnom tritu;

u odnosu domaih preduzea i trgovaca koji djeluju izvan granica nacionalnog trita;

po pitanju prelaza, tranzita strane robe kroz svoju dravno pravnu teritoriju.

Naelo slobodne trgovine dovodi se u pitanje uvijek kada drava propisima ili diskrecionim odlukama:1. ograniava pristup nacionalnom tritu svim stranim preduzeima i trgovcima ili postupa razliito s obzirom na njihovu nacionalnu pripadnost (diskriminacija);2. omoguava domaim preduzeima povoljniji poloaj na stranim tritima (damping i subvencije);3. sprjeava tranzit roba preko svoje dravne teritorije.

Temeljni instrumenti koji ine glavninu pravnog reima STO jesu:Sporazum o osnivanju STO (Sporazum iz Marakea-Marakecha 1994.);Opti sporazum o tarifama i trgovini (GATT 94) sa pridruenim sporazumima;Opti sporazum o trgovini uslugama (GATS);Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (TRIPS).

Pravo GATT-a obavezuje drave lanice STO-a da svoje propise, odluke i postupke usklade sa odredbama GATT-a.

Odredbe GATT-a ne primjenjuju se direktno od trenutka pristupanja neke drave u STO jer one s obzirom na svoju pravnu snagu nemaju supranacionalna obiljeja kao npr. odrebe lana 189. Ugovora o osnivanju EU.

Kao rezultat navedenog, pravo GATT-a ne primjenjuje se direktno na pravna ili fizika lica, trgovce, preduzea i potroae niti se oni mogu na njih pozivatiili ili zahtijevati njihovo ispunjenje pred nacionalnim sudovima ili direktno pred organima STO.

Pravila i metode GATT-a da se nadlenosti i politika drave u oblasti ureivanja uvoza i izvoza roba oblikuju kao trgovinska politika i da se zakonom urede naini postupanja u voenju te politike.

U pravnom sitemu STO su predviene i odreene sankcije, ako se u postupcima predvienim Sporazumom o rjeavanju sporova dokae nepotovanje preuzetih obaveza i nacionalnih propisa.

Smatra se da drave, potujui pravila koja propisuje STO po pitanju spoljne trgovine, mogu lake ukloniti uticaje raznih organizovanih uticaja domaih proizvoaa i drugih grupa za pritisak (lobija-lobby) u traenju zatita od uvoza, neopravdanih subvencija i drugih pogodnosti kada raspolau sa ureenim i meunarodno obavezujuim poretkom kreiranja i pravila spoljne trgovine.

Istovremeno i najstroiji instrumenti trgovinske politike, pa i oni na koje upuuju pravila GAAT-a, omoguavaju dravama brojna i troka odstupanja i izuzea radi zatite domaih industrija ili posebnih interesa.

Cilj STO jeste stvaranje univerzalnog poretka zasnovanog na principu slobodne trgovine i ostvaruje se na dva glavna naina:1. utvrivanjem naela i pravila postupanja u pogledu voenja spoljne trgovine, i u tom dijelu se odreuje kao univerzalni kodeks dobrog ponaanja drava po pitanjima spoljne trgovine;

2. smanjenje opteg nivoa carinskih stopa, emu slue instrumenti krugova carinskih pregovora koji se trajno obnavljaju.

NAELO ZABRANE DISKRIMINACIJE Naelo zabrane diskriminacije u meunarodnoj trgovini predstavlja osnov izgradnje stabilnog ekonomskog poretka za kakav se zalae STO.

Ovo naelo nalazi svoju primjenu kroz odredbe GATT-a o najveem povlaenju i nacionalnom tretmanu (postupanju).

Ove odredbe predstavljaju temelje na kojima poiva ukupan sistem slobodne trgovine u sklopu STO-a i primjenjuje se i na trgovinu roba i usluga.

Klauzula najveeg povlaenja Sr ove odredbe jeste: kada jedna drava daje drugoj dravi povoljniji tretman (most favorable treatment), npr. kada sniava carine za odreene proizvode, tada je obavezna odmah i bezuslovno postupati na isti nain sa uvozom robe (carinski tretman) iz drugih drava lanica STO.

Rezultat primjene ovakvog pravnog reima u praksi e znaiti da se pri uvozu svih vrsta roba, nezavisno od zemlje njihovog porijekla, primijeniti isti carinski postupak, a svim carinskim povlasticama datim u dvostranim pregovorima moi e se koristiti i sve druge zemlje lanice STO.

Nacionalni tretman (postupak)Razlika u odnosu na klauzulu najveeg povlaenja, koja ima za cilj da onemogui diskriminaciju proizvoda u odnosu na zemlju porijekla proizvoda, je to nacionalni tretman treba da sprijei diskriminaciju izmeu uvezene robe i domaih proizvoda na nacionalnom tritu.

Ovim odredbama se reguliu uslovi i nain postupanja sa uvezenim proizvodima kako bi se nakon plaanja carine doveli u isti poloaj (nacionalni tretman) sa domaim proizvodima.

Zabrana diskriminacije u pogledu na domae proizvode odnosi se na:1. unutranje poreze (poreze na promet) i ostale dabine;2. propise i mjere koje ureuju prodaju, ponudu, distribuciju, transport i upotrebu takvih proizvoda.

Standard nacionalnog tretmana prema uvezenim proizvodima sprjeava da se unutranjim porezima i propisima i drugim postupcima uvezena roba stavi u nepovoljniji poloaj u odnosu na domae proizvode.

ZABRANA KOLIINSKIH OGRANIENJAJedno od osnovnih naela GATT-a jeste da su ogranienja uvoza i izvoza prema koliinama (kvote) zabranjeno a da su osnovni doputeni oblici zatite domae industrije carine pri uvozu a porezi ili druge dabine pri izvozu.

Izuzeci: 1. privremena ogranienja u sluaju nestaica hrane i drugih vanih proizvoda;2. ogranienja radi sprovoenja klasifikacije i kontrole standarda proizvoda;3. ogranienja uvoza proizvoda poljoprivrede i ribarstava zbog sprovoenja odreenih vladinih mjera.

NECARINSKE PREPREKE Slobodan pristup isnostranim tritima nije dovoljno osiguran ako se smanjuju i nadziru samo carine i koliinska ogranienja.

Razliiti i brojni propisi na unutranjem tritu i u uslovima niskih carina bez kvota mogu jednako djelotvorno onemoguiti pristup domaem tritu.

Na tom unutranjem planu necarinskih prepreka kao problem namee se ogranienje konkurencije i bliske povezanosti trgovinske politike i politike konkurencije.

Pojava i ira primjena necarinskih mjera ogranienja konkurencije i trgovine razvija se istovremeno sa smanjenjem carinskih i koliinskih ogranienja.

Zbog navedene pojave STO od 1967. godine poinje sa prikupljanjem i prepoznavanjem najvanijih necarinskih ogranienja trgovine.

U cilju otkalnjanja prepreka ove vrste sastavni dio GATT-a ine i obavezujui ugovori:

Sporazum o trgovinskim mjerama u vezi sa inostranim ulaganjima Cilj ukidanja ogranienja uvoza i izvoza i drugih raspolaganja robom koja je proizvod stranih ili zajednikih ulaganja.

Nacionalnim pravilima ne smije se ograniiti strani ulaga:- da kupuje ili u svom poslovanju koristi odreene vrste ili koliinu domaih proizvoda, - da koliina uvezenih proizvoda bude u srazmjeri sa koliinom izvezenih domaih proizvoda i - da uvoz robe bude u srazmjeri sa ostvarenim prilivom stranih valuta.

CARINSKI PREGOVORIOsim ukidanja diskriminacije u trgovini, podjednak zadatak GATT-a izraen u preambuli, je i ostavarenje recipronih i uzajamno korisnih dogovora sa ciljem znatnog smanjenja carina i drugih prepreka trgovini.

Rezultat carinskih pregovora je utvrivanje carinskih stopa na odreenom nivou ili ukidanje carina.

Kao rezultat tako dogovorenih snienih carina primjenom klauzule najveeg povlaenja proiruje se i primjenjuje na sve ostale zemlje ugovornice.

Obaveza je ugovornih strana da ne mijenjaju te carine osim uz uslove ili po postupku predvienih GATT-om.

Drava koja eli povui odreene carinske koncesije mora predhodno ui u pregovore radi davanja:- kompenzacije kao posebnog oblika novane nadoknade za povlaenje carinskih povlastica ili- davanja carinskih koncesija s obzirom na druge proizvode kako bi se kao rezultat pregovora uspjeo odrati preanji nivo carinskih koncesija iako u drugoj strukturi proizvoda.

Pregovori se vode sa:- ugovornom stranom sa kojom je izvorno ugovorena koncesija, ili- ugovornom stranom koja ima interes glavnog dobavljaa (dokae da snabdijeva 10% trita).

ODSTUPANJA I IZUZEA OD UGOVORENIH OBAVEZAGATT predvia odstupanja od ugovorenih obaveza radi zatite nacionalnih ekonomskih interesa, ali su uslovi i postupak takvih odstupanja podvrgnuti ugovornoj disciplini.

Na ovaj nain se u pravu i praksi uspostavlja i stalno odrava ravnotea izmeu zajednikih i individualnih nacionalnih interesa, izmeu stalnosti pravnih obaveza i prilagoavanja promjenljivim i nepredvidivim prilikama ekonomskih potreba drava

Zatitne mjereOdredbe o zatitnim mjerama kojima ugovorne strane izriito ugovaraju pravo odstupanja od preuzetih obaveza nalaze se u veini trgovinskih ugovora.

Uobiajeno je da se takva odstupanja doputaju samo na odreeno vrijeme i ako odreene grane domae industrije zapadnu u potekoe, a radi pruanja nune zatite.

Zatitne mjere mogu se primjenjivati samo u odnosu na proizvod koji je prouzrokovao tetu, ali bez razlike na sve drave ugovornice i na osnovu klauzule najveeg povlaenja.

Ove mjere se mogu preduzeti ako se utvrdi:

- da se proizvod to ga pogaaju te mjere uvozi u veim koliinama;

- da je poveanje uvoza rezultat nepredvidivog razvoja i uinaka obaveza GATT;

- da takav povean uvoz prouzrokuje ozbiljne tete ili da postoji mogunost nastanka ozbiljnih teta domaoj industriji.

Naelno vai obaveza predhodnog obavjetavanja Sekretarijata STO o zatitnim mjerama kao i savjetovanja sa ugovornim stranama koje imaju znaajan interes, osim ukoliko bi odgaanje mjera moglo nanijeti tetne posledice koje bi bilo teko otkloniti.

Ako u predhodnim konsultacijama ne doe do sporazuma izmeu zemalja uvoznica i zemalja izvoznica (drava koje mjere pogaaju), zatitne mjere mogu se preduzeti.

Tada drave ije interese ova mjera pogaa mogu preduzeti kontra mjere i znatno smanjiti ili ukinuti odgovarajue povlastice ili odustati od ispunjenja drugih obaveza GATT-a prema strani ugovornici koja mjere preduzima na takav nain.

Carinske unije i zone slobodne trgovineOdredbe GATT-a i drugih pravila STO primjenjuju se u sluaju carinskih unija i zona slobodne trgovine na dva naina:

1. primjena klauzule najveeg povlaenja ne primjenjuje se na sistem razmjene u tim podrujima.To znai da meusobni carinski ustupci ili potpuna ukidanja carina unutar unija ili zona ne podlijeu irenju na druge ugovorne strane u skladu sa naelom nediskriminacije i klauzule najveeg povlaenja.

2. odredbe GATT-a predviaju i odreena uslove koje zone i unije moraju ispunjavati.Predvieno je da carinski i drugi propisi koji vae u unijama za trgovinu sa dravama koje nisu lanice ne smiju u globalu biti vei ili restriktivniji od zajednikog prosjeka carina i uslova razmjene koji su se primjenjivali u dravama unije prije njenog stavaranja.

OPTI SPORAZUM O TRGOVINI USLUGAMAOpti sporazum o trgovini uslugama (General Agreement on Trade in Services GATS) predstavlja osnovni akt liberalizacije trgovine uslugama.

Usluga ukljuuje bilo koje usluge u bilo kojem sektoru osim u podruju obavljanja javnih nadlenosti.

Pruanje usluga ukjuuje njihovu proizvodnju, distribuciju, marketing, prodaju i isporuku

Ovaj sporazum se primjenjuje na sve usluge koje se obavljaju kao privredne djelatnosti na trgovakoj osnovi (pruanje usluga uz nadoknadu) nezavisno prua li uslugu preduzee u dravnom, privatnom ili mjeovitom vlasnitvu.

Usluge ne mogu biti predmet uvoza ili izvoza jer one ne prelaze granicu.

Zato da bi se oslobodio pristup nacionalnom tritu usluga, nije dovoljno liberalizovati trite stranih usluga, ve i omoguiti slobodan pristup nacionalnom tritu pravnom ili fizikom licu koje tu uslugu prua.

Dakle, uslige ne prelaze granicu kao roba nego se ili:- obavljaju na nacionalnom tritu blizu potroaa ili - potroa-korisnik mora prei granicu da bi se koristio uslugama (turizam, obrazovanje u inostranstvu).

GATS izdvaja etiri osnovna naina obavljanja usluga:

- obavljanje usluga preko granice lice koje prua uslugu je u inostranstvu (savjetodavne usluge);

- potronja usluga u inostranstvu - potroai se kreu i koriste usluge u inostranstvu (turizam, studenti);

- lice koje uslugu prua to ini direktno na teritoriji druge drave osnivanjem stalne poslovne jedinice, filijale ili mjeovitog preduzea;

- putem privremeno zaposlene osobe fiziko lice davalac usluge je na teritoriji druge drave lanice.

Prema svojstvenoj prirodi i nainu pruanja usluga nastaje praksa i pravo zatite domaih usluga kojima se ograniava pristup starnim uslugama.

Ogranienja u obliku carina i koliinska ogranienja ili drugih mjera na garnici nisu mogua niti poznata u uslunim djelatnostima.

Zemlje tite domau uslunu industriju propisima koji ureuju pruanje odreenih usluga kojima se mogu:- utvrditi profesionalni ili tehniki standardi koji oteavaju ili onemoguavaju pruanje usluga od strane inostranog fizikog ili pravnog lica, ili- propisati tei ili dopunski uslovi za stranog strano lice koje prua uslugu.

GATS navodi nekoliko primjera ogranienja:

- ogranienja naveeg doputenog udjela stranog davaoca usluge u domaem preduzeu;

- ogranienje samostalnog djelovanja, samo zajedniki sa domaim pruaocem usluga;

- ogranienje ukupnog broja pruaoca usluga, obima uslune djelatnosti ili broja zaposlenih;

- mjere koje ograniavaju izbor pravnog oblika kao uslov za obavljanje djelatnosti;

U toku pristupanja STO drave preuzimaju obaveze kojima se doprinosi slobodnoj trgovini uslugama, koje mogu biti:

- poseben prirode - odnose se na pojedinani sektor ili podsektor pruanja usluga i na pojedinu dravu;

- opte prirode - odnose se na sve sektore i podsektore pruanja usluga i na sve drave lanice.

Posebne obaveze drava:

- nee mijenjati propise u smjeru veih ogranienja i zadrati propise kakvi jesu;

- preuzimaju obavezu da e izmijeniti ili donijeti odreene propise koji e pospjeiti liberalizaciju sektora usluga.

Opte obaveze drave:

- proirenje klauzule najveeg povlaenja na usluni sektor i na davaoce usluga;

- transparentnost propisa i organizacija centra za pruanje informacija stranim davaocima usluga po pitanju tumaenja domaih propisa;

- meusobna priznanja kvalifikacija i strunih zvanja za potrebe obavljanja usluga;

- sprovoenje propisa o monopolima i kontrola ograniavanja konkurencije;

- sprovoenje mjera liberalizacije trgovine.

RJEAVANJE SPOROVAOd Urugvajskog kruga pregovora uvedena je najvea novost u meunarodnom pravu trgovine zemlje lanice STO-a su podvrgnute obavezujuim nadlenostima postupaka i mjerama u pogledu donoenja i sprovoenja trgovinskih politika.

Kao kaznene mjere predviene su:

1. Obavezno povlaenje mjera trgovinske politike suprotnih STO-u;

2. Plaanje kompenzacija ili

3. Ukidanje trgovinskih povlastica koje je drava do tada uivala na osnovu odredaba STO-a i rezultata carinskih pregovora.

Faze rjeavanja sporova su sledee:

1. neformalni postupak rjeavanja sporova koji se obavezno notifikuke u STO-u;

2. obavezno savjetovanje drave lanice koja je pokrenula postupak i drave koja je preduzela mjere koje se smatraju protivnim pravilima STO-a uz posredovaje odgovarajuih odbora i komiteta STO-a;

3. ako savjetovanje ne uspije, predmet se prosleuje poroti (panel).

Porotu sasatvlja Sekretarijat STO sa spiska strunjaka.

Porota sprovodi istrane radnje i prikuplja izjave stranaka pa svoj izvjetaj o predmetu podnosi Tijelu za rjeavanje sporova.

Ako stranka u sporu podnese albu na taj izvjetaj, predmet se prosleuje Stalnom albenom tijelu STO-a koje u cjelini moe podrati, izmijeniti ili prilagoditi izvjetaj porote.

Stalno albeno tijelo predlog prosleuje nazad Tijelu za rjeavanje sporova koje ako prihvati izvjetaj o postojanju povrede odredaba STO-a, donosi odluku i kaznene mjere.