ТРАНСПЭРЭНСИ ИНТЕРНЭШНЛ, БИДНИЙ ЗОРИЛТУУД БА ХУДАЛДАН АВАХ АЖИЛЛАГААН ДАХЬ АВЛИГААС

УРЬДЧИЛАН СЭРГИЙЛЭХНЬ

Tранспэрэнси Интернэшнл

2

Транспэрэнси Интернэшнлийн тухай товч

• 1993 онд Берлин хотноо байгуулагдсан • Одоогоор 100 гаруй улс оронд салбартай• Транспэрэнси Интернэшнл – Монголд

салбараа 2003 оны 8-р сард байгуулж, 2007 оны 4-р сараас эхлэн идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа

• Анх 1995 онд Авлигын Индексыг тооцоолж гаргасан

• 2007 оны АИ-д дэлхийн 180 оронг хамруулсан байгаа

3

Транспэрэнси Интернэшнлийн зорилтууд

• Эрх зүйт төр, шударга ёс тогтооход шаардагах эрх зүйн орчин бий болгох

• Авлигын хор уршгийн тухай сургалт явуулж, ард иргэдийн мэдлэгийг дээшлүүлэх

• Ил тод байдал бий болгож иргэний нийгмийн зүгээс хяналт мониторинг хийх үйл ажиллагааг дэмжих

• Ёс зүйн дүрмийг шинэчлэх, зарчимч байдлыг дэмжих

• Хариуцлага тооцох тогтолцоог сайжруулах

4

Эрх зүйт төр, шударга ёс

Иргэн бүр хуулиар олгогдсон эрх эдлэх ба хуулийн өмнө

эрх тэгш хариуцлага хүлээх

5

Эрх зүйт төр оршин тогтноход шаардагдах

үндсэн 2 нөхцөл

1. Хууль тогтоох болон Гүйцэтгэх засаглалын ил тод байдал

2. Хараат бус бие даасан шүүхээр дамжуулан шударга ёс тогтоох

6

Эрх зүйт төр – хууль эрх зүйн орчин

• Хараат бус бие даасан шүүх тогтолцоо• Сонирхлын зөрчлийн тухай хууль• Мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хууль• Иргэний нийгэм, ТББ-ын тухай хууль

(мониторинг хийх эрхийг баталаажуулах)

• “Шүгэл хангинуулагч” буюу мэдээлэгчийн хамгаалах тухай хууль

• Төрийн алба, хувийн хэвшил, ТББ-ын Ёс зүйн дүрмийн хэрэгжилтийн мониторинг

7

Авлига гэж юу вэ?

Итгэж олгосон эрх мэдлийг хувийн ашиг олох үүднээс урвуулан ашиглахыг авлига

гэнэ(авлига -- “хяналттай гэмт хэрэг”)

“Хувийн ашиг” гэдэгт тухайн этгээдийн санхүүгийн болон нийгмийн сонирхлоос гадна, өөрийн ойр дотны гэр бүлийн гишүүд, улс төрийн нам, зарим тохиолдолд бие даасан байгууллага эсвэл хүмүүнлэгийн байгууллагуудад ашиг хонжоо бий болгохыг хэлнэ.

8

Авлигын түгээмэл хэлбэрүүд

• Bribery - Хээл хахууль, нийлүүлэгч, эрэлт хэрэгцээ бий болгогч талууд

• Kickbacks – төр, олон нийтийн эд хөрөнгө, мөн хамтын өмчийг хувь хүн, хувийн аж ахуйн нэгжид хууль бусаар олгох хэлбэр

• Graft – тогтоосон хэмжээнээс хэтрүүлэн бэлэг, үйлчилгээ авах, түүнчлэн өөрийн эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж ашиг олох, аль нэг явцуу бүлэгт үйлчлэх зорилгоор нийтэд мэдээлэгдэхээс өмнө олж авсан мэдээллийг ашиглан өөртөө болон бусдад давуу эрх бий болгох хэлбэр

• Embezzlement, theft and fraud -- Залилан мэхлэх, өмч хөрөнгө шамшигдуулах

• Collusion – Картель, үгсэн хуйвалдах

9

Авлигын түгээмэл хэлбэрүүд

• Extortion – айлган (далайлган) сүрдүлэх: хэн нэгэн этгээдийг хууль бус үйлдэлдээ хамтран ажиллуулахын тулд хүч хэрэглэхээр айлган сүрдүүлэх, нэр хүндийг нь унагаж болзошгүй мэдээллийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр цацна гэж айлгах, г.м.

• Abuse of discretion -- Нээлттэй бус байдлыг урвуулан ашиглах

• Favoritism -- Давуу тал олгох (найз нөхөд, гэр бүлийн гишүүд, төрөл садан, шашин шүтлэг, бусад сонирхлын бүлэглэл гм)

• Patronage, improper political contributions -- Улс төрийн намд зүй бусаар хандив олгох: одоо эрх барьж буй эсвэл ирээдүйд эрх барих нам болон төрийн өндөр албан тушаалтан аливаа сонгуулийн үеэр болон дараа мөнгө болон бусад “хандивын” хэлбэрээр өөрийг нь дэмжигч этгээдийг нөхөн төлбөр болгон төрийн аливаа албан тушаалд томилох, буюу томилуулах хэлбэр

10

Хээл хахууль

• “Их хэмжээний” буюу “улс төрийн”(улс төрчдийн санал, шийдвэр худалдан авахын тулд

хээл хахууль, айлган сүрдүүлэх, “эргэдэг хаалга”-ны зарчим зарчмыг ашиглах зэрэг)

• “Жижиг сажиг” буюу “үйлчилгээ тургэвчлэх” (доод түвшний албан хаагчдад хуулийн дагуу шийдвэрлэх ёстой үйл ажиллагааг түргэвчлэхийн тулд өгөх бага хэмжээний хээл хахууль)

11

Авлигын үндсэн 2 төрөл

•Авах ёстой үйлчилгээгээ авахын тулд авлига үйлдэх

•Хууль зөрчсөн шийдвэр гаргуулахын тулд авлига үйлдэх буюу “хуулийн эсрэг”

12

Авлига үйлдэх хэлбэр

• “Бүтцэд суурилсан” – урьдчилан төлөвлөж, системтэйгээр үйлдэх

• “Нөхцөлд суурилсан” – тохиолдлоор буюу тухайн үед бий болсон нөхцөл байдаас шалтгаалан авлига үйлдэх

13

Ашиг сонирхлын зөрчил гэж юу вэ?

Төрийн албан хаагч албан үүргээ гүйцэтгэх буюу үүрэг даалгавар биелүүлэх үед өөрийн хувийн ашиг сонирхлын асуудлаар шийдвэр гаргах буюу шийдвэр гаргахад оролцох, эсвэл үүрэг даалгавар биелүүлэх болсныг хэлнэ

14

“Хувийн ашиг сонирхол” гэж юу вэ?

төрийн албан хаагчид албан үүргийнхээ дагуу шийдвэр гаргах үед нь нөлөөлж болох уг төрийн албан хаагч, түүний гэр бүлийн гишүүн, төрөл садангийн хүн болон харилцагч этгээдийн эдийн ба эдийн бус ашигтай байдлыг хэлнэ

15

“Нийтийн ашиг сонирхол” гэж юу вэ?

төрийн албан хаагч Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан ардчилсан ёс,

шударга ёс, эрх чөлөө, тэгш байдал, үндэсний эв нэгдлийг хангах, хууль дээдлэх зарчмыг мөрдлөг болгох,

Төрийн албаны тухай хуулийн 4.2-т заасан ил тод байх; ард түмэнд үйлчлэх зарчмуудыг баримтлах

аливаа шийдвэрийг албан үүргийнхээ дагуу хараат бус ба шудрага зарчимч байдлаар гаргахыг хэлнэ.

16

Ашиг сонирхлын зөрчил

• Тодорхой үйл ажиллагаа явуулахаас татгалзах (шийдвэр гаргах, нөлөөлөх)

• Албан тушаалаа зүй бусаар ашиглах (нөлөөлөх зорилгоор ашиглах)

• Бусдыг төлөөлөх (төр эсвэл нутгийн удирдлагын байгууллагыг төлөөлөх)

• Бэлэг болон үйлчилгээ авах (шууд ба шууд бусаар авах)• Хандив хүлээн авах (шийдвэрт нөлөөлөх)• Сонирхлын зөрчил үүсэх ажил хавсран хийх• Төрийн албанаас гарсны дараа (гэрээ хэлцэл хийх,

хэрэгжүүлэх, төлөөлөх)

17

Тодорхой үйл ажиллагаа явуулахаас татгалзах үүрэг

Төрийн албан хаагч ньашиг сонирхлын зөрчил үүсгэж болох

шийдвэр бэлтгэх, хэлэлцэх буюу батлахад оролцох, түүнчлэн ийм шийдвэр гаргахад ямар нэг байдлаар хөндлөнгөөс нөлөөлөхийг хориглоно.

18

Албан тушаалын байдлаа зүй бусаар ашиглахыг хориглох

Төрийн албан хаагч нь

• өөрийн бүрэн эрх, эрх хэмжээ болон нэрийг бусад этгээдийн шийдвэрт нөлөөлөх зорилгоор ашиглаж шууд бa шууд бусаар ашиг сонирхлын зөрчил үүсгэхийг хориглоно.

19

Бусдыг төлөөлөхөдхориглох зүйлc

Төрийн албан хаагч ньтөр буюу нутгийн удирдлага, эсхүл төрийн

буюу нутгийн удирдлагын байгууллагыг төлөөлөх нь ашиг сонирхлын зөрчил үүсгэж байгаа бол уг үйл ажиллагаанд оролцохоос татгалзах үүрэгтэй.

Жишээ нь уг ажилтан өөрөө буюу түүний гэр бүлийн гишүүн, төрөл садан, эсхүл түүний харилцагч этгээд ямар нэгэн орлого хүлээн авдаг хувь хүн буюу хуулийн этгээдтэй харьцаж ажил хэрэг явуулж байгаа

20

Бэлэг болон үйлчилгээ хүлээн авахад хориглох зүйл

Төрийн албан хаагч ньөөрийн албан үүргийг гүйцэтгэхтэй

холбоотойгоор шууд бa шууд бусаар бэлэг бa бусдын үйлчилгээг шууд бa шууд бусаар хүлээн авахыг хориглоно.

21

Хандив хүлээн авахад хориглох зүйл

Төрийн албан хаагч, төрийн болон нутгийн удирдлагын байгууллага нь аль нэг хувь хүн болон хуулийн этгээдэд

хамаарах асуудлаар шийдвэр гаргахад нь нөлөөлөхөөр байвал

уг хувь хүн болон хуулийн этгээдээс хандив, туслалцаа хүсэх ба хүлээн авахыг хориглоно.

22

Ажил хавсран хийх, шинэ ажил эрхлэхэд мөрдөх үүрэг

Төрийн албан хаагч нь

түүнд ашиг сонирхлын зөрчил үүсгэж болох аливаа шинэ ажил эрхлэхийг өөрт нь санал болгох,

түүнчлэн ийм саналыг хүлээн авсан тухайд үүний талаар байгууллагынхаа удирдлагад бичгээр урьдчилан мэдэгдэх үүрэгтэй

23

Төрийн албанаас гарсны дараа үйлчлэх хязгаарлалтууд

Ажлын гэрээ, контракт байгуулахад Гэрээ, контракт хэрэгжүүлэх ба хувийн

давуу тал эдлэхэд Төлөөллийн үйл ажиллагаанд

тодорхой хязгаарлалтууд үйлчилнэ.

24

Хариуцлага

Төрийн албан хаагч буюу нэр дэвшигч нь Төрийн албанд ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуульд заасан үүргийг зөрчсөн бол энэ нь түүнд

сахилга батын шийтгэл ногдуулах, түүнийг албан тушаалаас нь

түдгэлзүүлэх, албан тушаалд томилохгүй байх, сонгуульд нэр дэвшигчийн нэрсийн

жагсаалтаас хасах үндэслэл болно.

25

Авлига ба сонирхлын зөрчил

Ашиг сонирхлын зөрчлийг хуулиар зохицуулахгүй бол “албан тушаалын” буюу “албан тушаалаа урвуулан ашиглах” гэмт хэрэг буюу авлига үйлдэх аюул учирна

26

Мэдээллийн эрх чөлөө

Мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуулийн төслийн туух:o 2004 онд Глоб Интернэшнл ТББ, ННФ-ын санхүүжилтэйгээр

хуулийн төсөл боловcруулж ХЗДХЯ –нд танилцуулсанo 2005 оны 11-р сард УИХ-аар хэлэлцэж батлахаар хэлэлцэх

асуудлын дэгд оруулсан боловч хэлэлцээгүйo 2006 оны 10-р сарын ЗГ-ын хуралдаанаар УИХ-д өргөн барих

байсан боловч мэдээллийн аюулгүй байдлын зохицуулалттай уялдуулахаар хойшлуулав

o Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийг тохиолдуулан 2007 оны 5-р 2-нд УИХ-ын 4 гишүүн “Мэдээлэл олж авах эрх, эрх чөлөөний тухай хууль”-ийн төсөл боловсруулж УИХ-д өргөн барьсан боловч өнөө хэр хэлэлцэгдээгүй байна

27

Худалдан авах ажиллагаа

• Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах процесс

• ДНБ-ын 15% - 30% эзлэх

• Худалдан авах ажиллагаанаас авлигаар их хэмжээний ашиг олох боломж байдаг

• Авлигад алдах төрийн хөрөнгө - гэрээний нийт дүнгийн 10% - 25%, зарим тохиолдолд хохирол 50%-тай тэмцэнэ

28

Худалдан авах ажиллагаа гэж юу вэ?

• “Худалдан авах ажиллагаа” нь төрийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авахыг хэлнэ

• Өðãºí õýðýãëýýíèé áàðàà, хөрөнгө оруулалт, ¿éë÷èëãýý. ¯¿íä, ñóðàõ áè÷èã, íîì, õàðàíäàà, öàãààí õýðýãëýëýýñ àâõóóëààä ýì тариа, øàòàõóóí, ò¿ëø, ýìíýëýã, ñóðãóóëèéí òîíîã òºõººðºìæ áîëîí ¿ë õºäëºõ õºðºí㺠õóäàëäàí àâàõ áîëîí á¿õ òºðëèéí çºâëºõ болон бусад ¿éë÷èëãýý (óñàí öàõèëãààí ñòàíö áîëîí õóðäàí ãàëò òýðýãíèé çàì áàðèõ áàðèëãа угсралтын ажил, èíæåíåð, ñàíõ¿¿, õóóëèéí çºâëºõ áîëîí áóñàä çºâëºõ ¿¿ðýãòýé ¿éë÷èëãýý)-ã õóäàëäàí àâàõ õ¿ðòýë îéëãîëòóóä õàìààðíà.

29

Õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èí õèéãýýä Èë Òîä áàéäàë

• 2000 îíû “Òºð, îðîí íóòãèéí õºðºí㺺ð õóäàëäàí àâàõ áàðàà, àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîõ æóðìûí òóõàé” ÌÓ-ûí õóóëü,

• 2005 îíû “Òºðийн болон îðîí íóòãèéí өмчийн õºðºí㺺ð áàðàà, àæèë, ¿éë÷èëãýý õóäàëäàí àâàõ òóõàé” ÌÓ-ûí õóóëü,

• 2007 îíû õóóëèéí íýìýëò ººð÷ëºëò

30

2000, 2005 îíû õóóëèóä

Ýåðýã òàëóóä:• Õ.À.À-ã èíñòèòóöè÷ëàõ, òåíäåðèéí ãîðèì

æóðìûã õóóëü÷ëàõ, ìýäýýëëèéí õ¿ðòýýìæèéã (ÿëàíãóÿà 2005 îíû õóóëü) íýìýãä¿¿ëýõýä ýåðýãýýð íºëººëñºí

Ѻðºã òàëóóä:• Òåíäåðèéí á¿õèé ë ÿâöûã íýýëòòýé áîëãîõ,

îëîí íèéòèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ, èðãýíèé íèéãìèéí õºíäëºíãèéí õÿíàëò, øàëãàëò õèéõ íºõöºë áîëîìæèéã õàíãàõàä ÷èãëýãäýýã¿é

31

2007 îíû 2-ð ñàðûí íýìýëò, ººð÷ëºëò

Ýåðýã òàë• Áàéõã¿éѺðºã òàë• Çàì áàðèëãà, ýð÷èì õ¿÷ ãýñýí

ñàëáàðò øóóä ãýðýý áàéãóóëàõ, ò¿лõ¿¿ð ãàðäóóëàõ, æóðìûã õóóëèàñ äýýã¿¿ð òàâüæ, ø¿¿õèéí á¿ðýí ýðõýä øóóä õàëäñàí ¿éëäëèéã õóóëü÷èëñàí

32

Эрсдэл бий болгох хүчин зүйлс

• Санхүүгийн жилийн эцэст хийх “яаралтай худалдан авах ажиллагаа”

• Байгалийн гамшиг зэрэг онцгой нөхцөл байдалд үзүүлэх “яаралтай” тусламж

• Мэдээллийн хүртээмжгүй байдал• Стандарт бус тендерийн баримт бичиг• Зарим тендерт оролцогч нарт давуу тал олгох • Төрийн ажилтны компани тендерт оролцох• Зохиомлоор бий болгосон “далд” компани

33

Худалдан авах ажиллагааны үе шат

• 1. Хэрэгцээний үнэлгээ -- эрэлт хэрэгцээг тодорхойлох нь

• 2. Бэлтгэл ажил -- Зураг төсөл ба тендерийн баримт бичиг боловсруулах

• 3. Гүйцэтгэгчийг сонгох, гэрээ байгуулах эрх олгох

• 4. Төсөл хэрэгжүүлэх үе шат

• 5. Эцсийн санхүүгийн тооцоо -- Аудит

34

1. Хэрэгцээний үнэлгээ, эрэлт хэрэгцээг тодорхойлох үе шат

• Эрэлт хэрэгцээгүй хөрөнгө оруулалт, худалдан авалт• Алдагдал, доголдлыг арилгахын оронд, системийг бүхэлд нь

солих, өртөг өндөр төсөл төсөвлөх• Эдийн засгийн үндэслэлгүй эсвэл байгаль орчинд сөрөг нөлөө

үзүүлэх хөрөнгө оруулалт• Хэн нэгэн тендерт оролцогчид тохируулж бараа, ажил,

үйлчилгээний өртгийг хэт өндрөөр тооцоолох• Урьд өмнө үзүүлж байсан улс төрийн туслалцаа эсвэл төрийн

өмч хууль бусаар өмчилж авсны хариуд “тодорхой” нэгэн тендерт оролцогчид зориулж тендер зарлах

• Сонирхлын зөрчил (эргэдэг хаалганы зарчим) –ыг зохицуулах механизм байхгүй, шийдвэр гаргагчид өмнөх ажил олгогчийг дэмжих төсөл боловсруулах

35

1. Хэрэгцээний үнэлгээ, эрэлт хэрэгцээг тодорхойлох үе шат – анхаарах асуудлууд

• Õóäàëäàí àâ÷ áóé áàðàà, ¿éë÷èëãýý íü öàã ¿åý îëñîí ýñýõ

• Õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñëèéí õóâüä: òîíîã òºõººðºìæ, áàéãóóëàìæ øèíýýð àâàõ øààðäëàãàòàé ýñýõ, ò¿¿íèé îðîíä îäîî áàéãàà ñèñòåìèéã çàñâàðëàæ, ñèñòåìèéí àëäàãäëûã àðèëãàæ áîëîõ óó?

• Òºëºâëºæ áóé áàðàà, àæèë, ¿éë÷èëãýý îéðûí èðýýä¿éä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé þó? (øààðäëàãàã¿é, àæëûí îáú¸ì ñàíààòàéãààð õýò ºíäºð òîîöñîí õºðºí㺠îðóóëàëòààñ çàéëñõèéõ)

• Õºðºí㺠îðóóëàëòàä õàìãèéí òîõèðñîí áàéðøèë, õ¿÷èí ÷àäàë áà çóðàã òºñºë á¿õèé õóâèëáàð áàéíà óó?

36

2. Бэлтгэл ажил\Зураг төсөл ба тендерийн баримт бичиг

боловсруулах

• Шударга өрсөлдөөнийг хязгаарлах, тодорхой нэг тендерт оролцогчид зориулж тендерийн баримт бичиг, ажлын улирдамжийг тохируулан боловсруулах

• Тодорхой нэг тендерт оролцогчид тохируулж хэт өндөр эсвэл хэт бага төсөв хийх

• Авлигыг нууж, мониторингд саад учруулахын тулд тендерийн баримт бичиг эсвэл ажлын удирдамжийг хэт ярвигтай, бүрхэг боловсруулах

• Зураг төслийн байгууллага тодорхой нэг тендерт оролцогчид зориулж зураг төсөл боловсруулах

• Тендерийн “шууд гэрээ байгуулах” хэлбэрийг урвуулан ашиглах

37

2. Бэлтгэл ажил\Зураг төсөл ба тендерийн баримт бичиг боловсруулах – анхаарах

асуудлууд

Õóäàëäàí àâàõ àæèëëàãààны òºëºâëºãºº áàéõгүй байх, ýñõ¿ë óã òºëºâëºãºº íü øààðäëàãàä íèéöýýхã¿é áàéõ

Èæèë òºðëèéí áàðàà õóäàëäàí àâàõ ãýðýýã íýãòãýæ áàãöëàëã¿é òóñàä íü áàéãóóëàõ

Ãýðýý øóóä áàéãóóëàõ ¿íäýñëýëèéã íàðèéâ÷ëàí çààãààã¿é áàéõ ýñõ¿ë õóóðàì÷ ¿íäýñëýë áîëîâñðóóëæ ºãºõ

Òåíäåðèéí ñòàíäàðò áàðèìò áè÷ãèéã ººð÷èëæ ãàæóóäóóëàõ Òåõíèêèéí øààðäëàãóóäûã ñóë òîãòîîõ, èíãýñíýýð ã¿éöýòãýã÷äèéí

àæëûí ã¿éöýòãýëèéí ÷àíàðûã ä¿ãíýõ áîëîìæãèéã áîîìèëîõ Òåíäåðèéí øààðäëàãóóä íü äóòìàã áóþó õýí íýãýíä çîðèóëæ

ãàðãàñàí ìýò õàðàãäàõ áºãººä ã¿éöýòãýõ àæëûí техникийн øààðäëàãóóäûã èë¿¿ íàðèéí çààæ ºãºõèéí îðîíä “Óëñûí ñòàíäàðòûí øààðäëàãà”-ä íèéö¿¿ëýâ ãýæ îðõèõ

Èæèë òºðëèéí áàðàà õóäàëäàí àâàõ ãýðýýã íýãòãýæ áàãöëàëã¿é òóñàä íü áàéãóóëàõÃýðýý øóóä áàéãóóëàõ ¿íäýñëýëèéã íàðèéâ÷ëàí çààãààã¿é áàéõ ýñõ¿ë õóóðàì÷ ¿íäýñëýë áîëîâñðóóëæ ºãºõÒåíäåðèéí ñòàíäàðò áàðèìò áè÷ãèéã ººð÷èëæ ãàæóóäóóëàõÒåõíèêèéí øààðäëàãóóäûã ñóë òîãòîîõ, èíãýñíýýð ã¿éöýòãýã÷äèéí àæëûí ã¿éöýòãýëèéí ÷àíàðûã ä¿ãíýõ áîëîìæãèéã áîîìèëîõÒåíäåðèéí øààðäëàãóóä íü äóòìàã áóþó õýí íýãýíä çîðèóëæ ãàðãàñàí ìýò õàðàãäàõ áºãººä ã¿éöýòãýõ àæëûí техникийн øààðäëàãóóäûã èë¿¿ íàðèéí çààæ ºãºõèéí îðîíä “Óëñûí ñòàíäàðòûí øààðäëàãà”-ä íèéö¿¿ëýâ ãýæ îðõèõ

38

2. Бэлтгэл ажил\Зураг төсөл ба тендерийн баримт бичиг боловсруулах – анхаарах

асуудлууд

Îëîí óëñûí õóäàëäàí àâàõ àæèëëàãààíû òàëààð Çàõèàëàã÷ вэб хуудсаар цацаагүй áàéõ

Òåíäåðèéã õÿçãààðëàãäìàë õ¿ðýýíä çàðëàõ, ýñõ¿ë òåíäåðèéí óðèëãаíд ìýäýýëëèéã õàíãàëòòàé òóñãàõã¿é áàéõ

Ãàíö òåíäåðò îðîëöîã÷èä òåíäåðèéí áàðèìò áè÷ãèéã óðüä÷èëæ çàäëàõ ýñõ¿ë õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéã óðüä÷èëæ ºãºõ

Á¿ðõýã, òîäîðõîé áóñ óðüä÷èëàí ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûí øààðäëàãà òàâèõ

Óðüä÷èëñàí ñóðòàë÷èëãàà õàíãàëòã¿é õèéõ Òåíäåðèéí ñàíàë áýëòãýõ õàíãàëòòàé õóãàöàà

îëãîõã¿é áàéõ

39

3. Гүйцэтгэгчийг сонгох, гэрээ байгуулах эрх олгох

Шийдвэр гаргагчид нөлөөнд автах (хээл хахууль, өмч хувьчлал, сонирхлын зөрчил)

Сонгон шалгаруулалтын шалгуурууд нь субъектив байх эсвэл эдийн засгийн хувьд үр ашиггүй байх

Нууц мэдээллийг тендерт оролцогчид саналаа ирүүлэхийн өмнө эсвэл тодруулгын үед өгөх. Тодруулга хийх үед, мэдээллийг бүх тендерт оролцогч нарт өгөхгүй байх

Тендерийн нууцлалыг ашиглаж, хуулиар хамгаалагдсан мэдээллийг хэн нэгэнд олгодог

Тендерт ялагчийг сонгосон үндэслэлийг олон нийтэд мэдээлэхгүй байх (тендерийн үнэлгээ ил тод бус байх)

Хязгаарлагдмал эсвэл огт өрсөлдөөнгүйгээр шалгарсан тендерийн саналын үнэ хэт өндөр байх

40

3. Гүйцэтгэгчийг сонгох, гэрээ байгуулах эрх олгох – анхаарах асуудлууд

Òåíäåðò çîõèõ ¿íýëãýý ºãºõºä çàéëøã¿é øààðäàãäàõ “òåõíèêèéí òóðøëàãà ¿íýëãýýíèé õîðîîíû ãèø¿¿äýä áàéõã¿é áàéõ”

Òºñëèéí óäèðäàõ íýãæ / Òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ íýãæ äàõü “öººí õýäýí õ¿íèé õÿíàëòàíä òåíäåðèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâàãääàã áàéõ”

“Òåíäåðèéí ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöàä òåíäåð øàëãàðóóëàëòàíä ãàíöõàí îðîëöîã÷ ¿ëäýõýýð áóñàä øàëãàðñàí îðîëöîã÷ íàð íýã íýãýýðýý ñàéí äóðààðàà òåíäåðèéí àæèëëàãààíààñ ãàðäàã”

¯íýëãýý õèéõ áîëîí ÿëàã÷ ýòãýýäèéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ àæèëëàãààã øàëòãààíã¿éãýýð õîéøëóóëàх

Òåíäåðò ÿëàãäñàí îðîëöîã÷ íàðààñ òåíäåðèéí àæèëëàãàà áîëîí ¿íýëãýýòýé õîëáîîòîé ìàø èõ õýìæýýíèé ãîìäîë èðäýã, ýíý íü ÿëàíãóÿà áàãà ¿íý á¿õèé òåíäåðèéí ñàíàëûã øààðäëàãà õàíãààã¿éä òîîöîõ ¿åä

41

4. Төсөл хэрэгжүүлэх үе шат

• Тендерт шалгарсан гүйцэтгэгч хээл хахуульд өгсөн мөнгө, бусад зардлаа нөхөхдөө чанар муу, гологдол эсвэл техникийн өөр тодорхойлолттой бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нийлүүлнэ

• Гэрээг дахин хэлэлцэх эсвэл гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулснаар гэрээг үндсээр нь өөрчлөх

• Төсөл хэрэгжих явцад “нэмэлт өөрлөлт” оруулж, техникийн тодорхойлолтуудыг өөрчлөх (үүнийг ихэнхдээ авлигач гүйцэтгэгч хяналтын инженер\ажилтантай үгсэн хуйвалдаж гүйцэлдүүлнэ)

• Худал эсвэл огт хийгдээгүй ажил үйлчилгээ нэхэмжлэх

• Гэрээ хянах, мониторинг хийх ажилтнууд “худалдагдсан” байх, эсвэл худал нэхэмжлэх батлах эрмэлзэлтэй байх

• Гэрээг дахин хэлцэж, хэт их өөрчлөлт оруулсанаар тендер зарлаж оролцогч нарыг өрсөлдүүлэх зарчмыг алдагдуулах

42

4. Төсөл хэрэгжүүлэх үе шат– анхаарах асуудлууд

Ãýðýý байгуулах ýðõ îëãîñíû äàðàà ãýðýýíèé òåõíèêèéí òîäîðõîéëîëò ýñõ¿ë ã¿éöýòãýõ àæëûí îáú¸ìä ººð÷ëºëò îðóóëàõ

Õÿíàëò øàëãàëòûí ¿åä ã¿éöýòãýñýí àæèë íü òåõíèêèéí òîäîðõîéëîëòûí äàãóó õèéãäýýã¿é áàéõ (òåõíèêèéí øààðäëàãà õàíãààã¿é áàðèëãà óãñðàëòûí àæèë, áàðàà, ¿éë÷èëãýýã õ¿ëýýí çºâøººðºõ)

Íèéë¿¿ëæ áóé áàðàà, ìàòåðèàëûí òåõíèêèéí òîäîðõîéëîëò íü ãýðýýíä çààñàí òîäîðõîéëîëòîîñ çºðºõ

Øàëãàëòààð òºñëèéí ã¿éöýòãýë áàòàëñàí õýìæýýíýýñ äîîãóóð ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéõ ýñõ¿ë òºñëèéí äàãóó ã¿éöýòãýñýí àæëûã àøèãëàëòàíä ºãºõ áîëîìæã¿é áàéõ

Áàðàà, ¿éë÷èëãýý àøèãëàãäàõã¿é áàéõ ýñõ¿ë àíõ òºëºâëºñíººñ ººð ç¿éëä àøèãëàõ

43

5. Санхүү бүртгэлийн эцсийн тооцоо\Аудит

• Эцсийн тооцоо хийж буй санхүүгийн ажилтнууд болон аудиторууд нөлөөнд автах эсвэл “худалдагдсан” байж худал нэхэмжлэлийг батлах

44

5. Санхүү бүртгэлийн эцсийн тооцоо\Аудит – анхаарах асуудлууд

• Õÿíàëòûí òîäîðõîé ñèñòåì áàéõã¿é áàéõ, øààðäëàãà õàíãààã¿é ýñõ¿ë íàéäâàðã¿é õÿíàëòûí ñèñòåì àøèãëàõ

• Ïàðëàìåíòûí ç¿ãýýñ õÿíàëò òàâüæ ìîíèòîðèíã õéèõ ìåõàíèçì áàéõã¿é áàéõ

• Àâëèãûí øèíæ òýìäýã èëðýõ, ñýæèã áèé áîëîõ, áóðóóòãàõ çýðýãò àíõààðàë õàíäóóëæ øàëãàõ àðãà õýìæýý àâàõã¿é áàéõ

• Òºðººñ áîëîí îëîí íèéòèéí ç¿ãýýñ àâëèãà ¿éëäýæ áóéí òàëààð íýðã¿é ìýäýýëýë èðýõ, õýí íýãýí шүүмжлүүлсэн ýòãýýäèéã øàëãàõ ýðìýëçýë áàéõã¿é áàéõ

• Îëîí íèéòýä ýñõ¿ë ýðõ á¿õèé èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóäûí òºëººëºã÷äºä øàëãàëò, àóäèòûí áàéãóóëëàãààñ õèéñýí øàëãàëòûí òàéëàí, áàðèìò áè÷èã, òýäãýýðèéí íýõýìæëýëèéã өгөхөөс òàòãàëçàõ

45

Хууль бус хэлцэлд оролцох талууд

• Төрийн албан тушаалтан, ажилтнууд• Улс төрчид• Тендерт оролцогч нар (нийлүүлэгч, гүйцэтгэгч,

зөвлөх компани) ба туслан гүйцэтгэгч• Зуучлагч нар, зөвлөх компани• Хамтарсан компаний түншүүд, охин компани• Санхүүгийн байгууллагууд• Гэрчүүд

46

Худалдан авах ажилагаанд тулгарч буй бэрхшээлүүд –

Засгийн газар• Төсөл төлөвлөлтөнд гадны оролцоо байдаггүй, нээлттэй бус хийх

(зураг төсөл шаардлага хангадаггүй, эрэлт хэрэгцээгүй төсөл сэдэх гм)

• Техникийн тодорхойлолтыг боловсруулахдаа хэн нэгэн тендерт оролцогчид тохируулах

• Тендерийн процедурын хэлбэрийг сонгох (хязгаарлагдмал тендерийг илүү ашиглах)

• Сонгон шалгаруулалтын шалгуурууд (субъектив байх)

• Сонгон шалгаруулах хороод (улс төрийн нөлөө)

• Засгийн газраас мэргэжилтэн шинжээчдийн үнэлгээнд өөрчлөлт оруулах

• Нээлттэй тендер явуулахаас зайлсхийхийн тулд төслүүдийг зохиомлоор хуваах

• Босгоос доогуур өртөг бүхий төслийг ил тод бус байдлаар хуваарилах

• Гэрээг тендерийн нөхцлийн дагуу байгуулахгүй байх

47

Худалдан авах ажилагаанд тулгарч буй бэрхшээлүүд – Тендерт оролцогч

• Тендерт оролцогч нараас “үнэнч” бус гүйцэтгэгч нарын нэр алдарыг унагах дарамт үзүүлэх

• Картель – тендерт оролцогч нар үгсэн хуйвалдаж картель байгуулах, тендерт ялагчийг тодруулах ажиллагаанд нөлөөлөх

• Өрсөлдөөний утга алдагдах (тендерт оролцогч нар хуйâалдан гэрээ байгуулах)

• Зуучлагчийн үүрэг (зөвлөх компани, худалдан авах ажиллагаа зохион байгуулагч нар)

48

Худалдан авах ажиллагаан дахь авлигын нөлөө ба хор уршиг

• Санхүгийн нөлөө: үнэ өртөг их, засвар үйлчилгээ эрт шаардах чанар муу гүйцэтгэл, үр ашиггүй хөрөнгө оруулалт ЗГ-ыг өрийн дарамтанд оруулах

• Эдийн засгийн нөлөө: ЗГ-т үйл ажиллагааны, ашиглалтын дарамт үзүүлэх, авлигын өндөр өртөг, бизнест үзүүлж буй дарамтаас болж хөрөнгө оруулалт буурч эз-ийн өсөлтөд, ажил эрхлэлтэнд сөрөг нөлөө үзүүлнэ

49

Худалдан авах ажиллагаан дахь авлигын нөлөө ба хор уршиг

• Байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө: техникийн шийдэл муу, дэвшилтэт бус хоцрогдмол хувилбарыг сонгох нь БО сөрөг нөлөө үзүүлнэ

• Эрүүл мэнд ба хүний аюулгүй байдалд үзүүлэх нөлөө: чанарын шаардлага хангаагүй, байгаль орчинд хортой бараа үйлчилгээ нийлүүлэх, стандартад нийцээгүй барилга ашиглалтанд

өгсөнөөр нурж хүний амь эрслэх аюул учирах

50

Худалдан авах ажиллагаан дахь авлигын нөлөө ба хор уршиг

• Шинэ санаа, нээлтэд үзүүлэх нөлөө: техникийн дэвшилтэд шийдвэрээр өрсөлдөх явдлыг үгүйсгэж, санаачилгыг орхигдуулахад хүргэдэг

• Үнэт зүйлс, үнэлэмж алдагддаг: шударга байдал, саруул ухаан дутагдаж авлига үйлдсэн этгээд хуулийн өмнө хариуцлага хүлээхгүй байх нь жирийн иргэд, бусад шударга оролцогч нарын урмыг хугалдаг

51

Худалдан авах ажиллагаан дахь авлигын нөлөө ба хор уршиг

• Төрд итгэх итгэл алдардаг: төрийн албан тушаалтан авлигад автагдаж хариуцлага хүлээхгүй байх нь ард иргэд төрийг ёс суртанууны хувьд хүлээн зөвшөөрөхгүйд хүргэдэг

• Шударга өрсөлдөгч нарыг хохироох: авлигад өгөх мөнгөнд итгэл өгч, шинэ санаа, шинэлэг технологи нэвтрүүлэх сонирхолгүй болсон авлигач оролцогч тендерт ялж “амжилттай” оролцоод авлига үйлдснийхээ төлөө хариуцлага хүлээхгүй байх явдал нь илүү өрсөлдөхүйц үнэ, хувилбар бүхий санал өгөх шударга тендерт оролцогч зах зээлд байр сууриа алдахад хүргэдэг

52

Худалдан авах ажиллагаан дахь авлигын нөлөө ба хор уршиг

• Эдийн засгийн хөгжилд ноцтой аюул учруулах: ЗГ нь худалдан авах ажиллагаа, хөрөнгө оруулалт дахь авлигыг хүлээн зөвшөөрч, хөрөнгө оруулалтын төсөл сонгон шалгаруулахдаа улс орны ЭЗ хөгжилд оруулах хувь нэмрийг тооцоолох бус харин хээл хахуульд төлөгдөх мөнгөний хэмжээг харж шийдвэр гаргах аваас хөрөнгө оруулалтын боломжууд ба гадны тусламжийг үрэн таран хийснээр улс орны хөгжлийг сааруулдаг, үүний уршгийг ядуу ард иргэд хамгийн түрүүнд амсдаг

53

Анхаарал тавьсанд баярлалаа