T. C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI DOĞA KORUMA VE … · PROJE SAHİBİNİN ADI T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 14. Bölge Müdürlüğü Van Şube Müdürlüğü ADRESİ

T. C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI

DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü

ERÇEK GÖLÜ SULAK ALAN BİYOÇEŞİTLİLİK ARAŞTIRMASI

14.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ VAN ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ

MGS PROJE MÜŞAVİRLİK MÜHENDİSLİK TİCARET LTD.ŞTİ.

ARALIK-2012

PROJE SAHİBİNİN ADI T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI

14. Bölge Müdürlüğü Van Şube Müdürlüğü

ADRESİ Selimbey Mahallesi İskele Caddesi 4. Km.

VAN

TELEFON VE FAKS NUMARALARI

Tel: 0 (432) 222 02 20 Faks: 0 (432) 222 17 32

PROJENİN ADI Erçek Gölü Sulak Alan Alt Havzası Biyoçeşitlilik Araştırma

Alt Projesi

PROJENİN YERİ Van İli, Merkez İlçesi, Erçek Gölü

RAPORU HAZIRLAYAN KURULUŞUN ADI

MGS PROJE MÜŞAVİRLİK MÜHENDİSLİK TİCARET LTD. ŞTİ

RAPORU HAZIRLAYAN KURULUŞUN ADRESİ,

TELEFON VE FAKS NUMARALARI

Şehit Cevdet Özdemir Mah. 1351.Sok No:1/7 06460 Çankaya/ANKARA

Tel :(0 312) 479 84 00 Faks :(0 312) 479 84 99

RAPORUN SUNUM TARİHİ ARALIK/2012

BAKANLIK ÇALIŞMA EKİBİ

ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 14. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ

Faruk ÖZBEK Bölge Müdürü

Fatma Nisa ERİMEZ Doğa Koruma ve Sulak Alanlar Şube Müdür V.

Yunus BAKICI Van İl Şube Müdürü

Cihan SÜMBÜL Orman Mühendisi

Ercan ÖZCAN Orman Yük. Mühendisi

DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Ramazan DİKYAR Hassas Alanlar Dairesi Başkanı

Dr. B. Teoman MERİÇ Sulak Alanlar Şube Müdürü

Serhan ÇAĞIRANKAYA Ziraat Mühendisi

Şerif HIZLI Orman ve Su İşleri Uzmanı

Burcu ÜNAL Orman ve Su İşleri Uzman Yardımcısı

Fatih KÖYLÜOĞLU Orman ve Su İşleri Uzman Yardımcısı

ERÇEK GÖLÜ SULAK ALAN ALT HAVZASI BİYOÇEŞİTLİLİK ARAŞTIRMA PROJESİ ÇALIŞMA EKİBİ

Prof. Dr. Mustafa SARI Proje Koordinatörü

Yrd. Doç. Dr. Fevzi ÖZGÖKÇE

Botanik + Ekolog

Yrd. Doç. Dr. Atilla DURMUŞ Biyolog + Ornitolog

Yrd. Doç. Dr. Harun AYDIN Hidrojeoloji Mühendisi

Yrd. Doç. Dr. İsmail YILDIZ Hidrobiyolog

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KARAKUŞ

CBS ve Veritabanı Uzmanı

Mustafa Yüksel DİZDAR Ziraat Mühendisi

Mehmet YALÇIN Çevre Mühendisi

Çetin ÇAKIR Çevre Mühendisi

Mehmet GÜL Biyolog

Hazal TONGUÇ Biyolog

i

Erçek Gölü Sulak Alan Alt Havzası Biyoçeşitlilik Araştırma Alt Projesi

İÇİNDEKİLER

1. GENEL BİLGİLER ..............................................................................................................1

1.1. Giriş .................................................................................................................................1

1. 2. Tanımlama .....................................................................................................................4

1.2.1. Alan Konumu, Tanımı ve Sınırları .................................................................................4

1.2.2. Mülkiyet Durumu ...........................................................................................................7

1.2.3. Yönetim Yapısı (Koruma Statüleri ve Yönetim Çerçevesi) ............................................7

1.2.4. Arazi Çalışmaları ve Çalışma Yöntemleri ......................................................................7

2. DOĞAL VE ÇEVRESEL DEĞERLER .................................................................................8

2.1. Fiziksel Veriler .................................................................................................................8

2.1.1. Jeolojik ve Topoğrafik Özellikler ...................................................................................8

2.1.1.1. Stratigrafik Yapı .........................................................................................................8

2.1.1.2. Toprak .....................................................................................................................14

2.1.1.3. Erozyon ...................................................................................................................16

2.1.2. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler ...............................................................................16

2.1.2.1. Meteorolojik Gözlem İstasyonları .............................................................................16

2.1.2.2. Yağış Analizi ............................................................................................................17

2.1.2.3. Sıcaklık Analizi ........................................................................................................26

2.1.2.4. Buharlaşma Analizi ..................................................................................................31

2.1.2.5. Buharlaşma Verilerinin Değerlendirilmesi ................................................................34

2.1.2.6. Rüzgar .....................................................................................................................37

2.1.2.7. Akım ........................................................................................................................38

2.1.2.8. Erçek Gölü Sulak Alan Ekosisteminin Su Bütçesi ....................................................38

2.1.2.8.1. Bütçe Bileşenlerinin Hesaplanması ......................................................................39

2.1.3. Hidrolojik ve Hidrojeolojik Veriler.................................................................................40

2.1.3.1. Drenaj Sınırları ........................................................................................................40

2.1.3.2. Su Noktaları .............................................................................................................42

2.1.3.2.2. Göller ...................................................................................................................47

2.1.3.3. Hidrojeloji .................................................................................................................51

2.2. Biyolojik Veriler ..............................................................................................................53

2.2.1. Tür Çeşitliliği ile İlgili Veriler ........................................................................................53

2.2.1.1. Planktonlar ve Bentik Canlılar ..................................................................................53

2.2.1.2. Sucul Omurgalılar ....................................................................................................78

2.2.1.2.1. Balıklar .................................................................................................................78

2.2.1.2. Karasal Omurgalı ve Omurgasızlar ..........................................................................79

2.2.1.2.1. İki yaşamlılar (Amphibia) Sınıfı .............................................................................81

2.2.1.2.2. Sürüngenler (Reptilia) Sınıfı ..................................................................................82

ii


2.2.1.2.3. Kuş (Aves) Sınıfı ...................................................................................................83

2.2.1.2.4. Memeliler (Mammalia) Sınıfı .................................................................................92

2.2.1.3. Sucul ve Karasal Bitkiler ........................................................................................ 100

2.2.1.3.1 Sucul Bitkiler ........................................................................................................ 107

2.2.1.3.2 Karasal Bitkiler ..................................................................................................... 119

2.2.1.4. Şapkalı Mantarlar .................................................................................................. 148

2.2.2. Ekosistem Çeşitliliği ile İlgili Veriler ........................................................................... 153

2.2.3. Ekosistem Hizmetleri ile İlgili Veriler ......................................................................... 156

2.2.4. Biyolojik Çeşitlilikle İlgili Diğer Veriler ........................................................................ 183

2.3. Su Kalitesi ................................................................................................................... 184

3. SOSYO EKONOMİK VE DEMOGRAFİK YAPI ............................................................... 192

3.1.Sosyoekonomik Yapı .................................................................................................... 192

3.2. Demografik Yapı .......................................................................................................... 202

3.3. Anket Araştırması ........................................................................................................ 206

4. KÜLTÜREL VERİLER .................................................................................................... 210

5. EKOLOJİK OLMAYAN DOĞAL KAYNAK KULLANIMI (ALT ÖLÇEK PLANLAMA

ÇALIŞMALARI) .................................................................................................................. 211

6. VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ .............................................................................. 214

6.1. Biyolojik Çeşitlilik ......................................................................................................... 214

6.2. Sahanın Doğal Kaynak Değerlerinin Sürdürülebilir Kullanımı ...................................... 217

6.3. Ekoturizm Olanakları ................................................................................................... 217

6.4. Çevre Kirliliği ve Diğer Tehditler ................................................................................... 218

7. SENTEZ ......................................................................................................................... 221

7.1. Ekolojik ve Biyolojik Çeşitlilik Yönünden Değerlendirme .............................................. 221

7.2. Niteliksel Yönden Değerlendirme ................................................................................. 223

7.3. Sosyoekonomik Değerlendirme ................................................................................... 225

7.3.1. Ekonomik Kriterler .................................................................................................... 225

7.3.2. Sosyal Kriterler ......................................................................................................... 226

7.4. Kültürel Değerlendirme ................................................................................................ 226

7.5. Yapısal Gelişme Eğiliminin Değerlendirilmesi .............................................................. 226

7.6. Yasal ve Yönetimsel Değerlendirme ............................................................................ 227

8. SORUN AĞACI .............................................................................................................. 229

9. ÜST ÖLÇEK KORUMA BÖLGELERİ VE BÖLGELEME KRİTERLERİ ........................... 230

10. KAYNAKLAR ................................................................................................................ 232

iii


TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 1. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayında Yer Alan MGİ Yağışları ...................................18

Tablo 2.İnceleme Alanı ve Yakın Dolayında Yer Alan MGİ Sıcaklıkları .................................26

Tablo 3. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayında Yer Alan MGİ Buharlaşmaları .........................31

Tablo 4. MGİ’rı İçin Aylara Göre Düzeltme Katsayıları (F ()) ...............................................35

Tablo 5. Thornthwaite Yöntemi ile MGİ İçin Hesaplanan Aylık Potansiyel Buharlaşma-

Terleme (ETp) Değerleri .......................................................................................................36

Tablo 6. MGİ’rı İçin Hesaplanan Gerçek Buharlaşma (ETa) Değerleri ..................................36

Tablo 7. DSİ 25-25 Nolu AGİ Aylık Ortalama Akım Gözlemleri .............................................44

Tablo 8. DSİ 25-25 nolu AGİ Aylık Ortalama Akış Katsayısı Değerleri ..................................45

Tablo 9. Büyükçaylak Dere Aylık Ortalama Akım Gözlemleri ................................................45

Tablo 10. Erçek Gölü Alt Drenaj Alanı Aylık Ortalama Akım Gözlemleri ...............................46

Tablo 11. Erçek Gölü, Su Seviyesi-Alan ve Hacim İlişkisine Ait İstatistiksel Bilgiler ..............50

Tablo 12. Erçek Gölü’nde Gözlem Noktaları .........................................................................81

Tablo 13. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen İkiyaşamlı (Amphibia) Türleri ve Korunma

Statüleri ................................................................................................................................82

Tablo 14. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen Sürüngen (Reptilia) Türleri ve Korunma

Statüleri ................................................................................................................................83

Tablo 15. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen Kuş (Aves) Türleri ve Korunma Statüleri.....84

Tablo 16. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen Memeli (Mammalia) Türleri ve Korunma

Statüleri ................................................................................................................................93

Tablo 17. Çalışma Alanında Tespit Edilen Karasal ve Sucul Flora Tür Listesi .................... 120

Tablo 18. Su Numunesinden Yapılan Ölçümler .................................................................. 184

Tablo 19. Bitlis, Hakkari, Muş ve Van İlleri Gelişmişlik Sıralaması (1996-2003) .................. 193

Tablo 20. Van İli İş Gücü İstatistikleri .................................................................................. 194

Tablo 21. Van İli Ekonomik Faaliyet Kısımlarına ve Yerel Birimlerin Bulunduğu Yere Göre

Yerel Birim Sayısı ve İstihdam ............................................................................................ 196

Tablo 22. Van İli, İlçe ve Ekonomik faaliyet Kısımlarına Göre Yerel Birim Sayısı ve İstihdam

........................................................................................................................................... 197

Tablo 23. Van ve İlçelerinde Bazı Tarım Alanı Miktarları .................................................... 200

Tablo 24. Van İli Merkez İlçesi Bitkisel Üretim Miktarları ..................................................... 200

Tablo 25. 2011 Yılı Van İli Yerleşim Yerlerindeki Nüfus Bilgileri .......................................... 202

Tablo 26. Van İli Doğum Oranı Verileri ............................................................................... 204

Tablo 27. 2008-2011 Yılları Arası Göç Durumu .................................................................. 205

Tablo 28. 2011 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre Erçek Gölü Havzasında

Bulunan Yerleşim Yerlerinin Nüfusu ................................................................................... 207

Tablo 29. Fırsatlar ve Tehditler Tablosu ............................................................................. 214

iv


ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1. Erçek Gölü Çalışma Alanı Yer Bulduru Haritası .........................................................4

Şekil 2. Erçek Gölü Çalışma Alanı Sınırı Uydu Görüntüsü ......................................................5

Şekil 3. Erçek Gölü’nün Derinlik Haritası ve Üç Boyutlu Görünümü ........................................5

Şekil 4. Erçek Gölü Derinlik Haritasının 3D Görünümü (Sarı ve ark., 2000) ............................6

Şekil 5. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayının Jeoloji Haritası ....................................................9

Şekil 6. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayının Stratigrafik İstifi (Ternek, 1947; Saydamer, 1976;

Mengi ve Erkanol, 1985; Acarlar ve Türkecan; 1986’dan değiştirilmiştir) ..............................10

Şekil 7. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayı Meteoroloji Gözlem Ağı Haritası .............................17

Şekil 8. Erçek Gölü Eş Yağış Eğrisi Yöntemi Yağış Dağılımı Haritası ...................................19

Şekil 9. MGİ’da Gözlenen Yağış Miktarlarının Mevsimsel Dağılımı .......................................20

Şekil 10. Muradiye MGİ Yıllık Toplam Yağış Grafiği..............................................................21

Şekil 11. Muradiye MGİ Yıllık Toplam Yağıştan Birikimli Sapma Grafiği ...............................21

Şekil 12. Muradiye MGİ’da Kaydedilen Yağışların Aylık Ortalamaları ...................................22

Şekil 13. Özalp MGİ Yıllık Toplam Yağış Grafiği ...................................................................22

Şekil 14. Özalp MGİ Yıllık Toplam Yağıştan Birikimli Sapma Grafiği .....................................23

Şekil 15. Özalp MGİ’da Kaydedilen Yağışların Aylık Ortalamaları.........................................24

Şekil 16. Van MGİ Yıllık Toplam Yağış Grafiği ......................................................................24

Şekil 17. Van MGİ Yıllık Toplam Yağıştan Birikimli Sapma Grafiği........................................25

Şekil 18.Van MGİ’da Kaydedilen Yağışların Aylık Ortalamaları ............................................26

Şekil 19. Erçek Gölü Eş Sıcaklık Eğrisi Yöntemi Sıcaklık Dağılımı Haritası ..........................27

Şekil 20. Muradiye MGİ Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği .......................................................28

Şekil 21. Muradiye MGİ Mevsimlere Göre Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği ............................28

Şekil 22. Özalp MGİ Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği .............................................................29

Şekil 23. Özalp MGİ Mevsimlere Göre Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği .................................29

Şekil 24. Van MGİ Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği ................................................................30

Şekil 25. Van MGİ Mevsimlere Göre Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği ....................................30

Şekil 26. Erçek Gölü Buharlaşma Dağılımı Haritası ..............................................................32

Şekil 27. Özalp MGİ Yıllık Toplam Buharlaşma Grafiği .........................................................33

Şekil 28. Özalp MGİ Aylık Ortalama Buharlaşma Grafiği ......................................................33

Şekil 29. Van MGİ Yıllık Toplam Buharlaşma Grafiği ............................................................34

Şekil 30. Van MGİ Aylık Ortalama Buharlaşma Grafiği .........................................................34

Şekil 31. Erçek MGİ Aylık Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği (m/s) ..............................................37

Şekil 32. İnceleme Alanı ve Alt Havzaları .............................................................................41

Şekil 33. Erçek Gölü Sulak Alan Sistemi Alt Drenaj Alanı Haritası ........................................42

Şekil 34. Erçek Gölü Hidroloji Haritası ..................................................................................43

Şekil 35. Erçek Gölü Beslenim Kaynaklarının Aylık Ortalama Akım Değerleri.......................46

v


Şekil 36. Erçek Gölü Beslenim Kaynaklarının 1979-1988 Yılları Arası Yıllık Ortalama Akım

Grafiği ..................................................................................................................................47

Şekil 37. Erçek Gölü Fotoğrafları ..........................................................................................48

Şekil 38. Erçek Gölü Batimetri Haritası (İpek ve Sarı, 1998’den yararlanılarak yeniden çizildi )

.............................................................................................................................................49

Şekil 39. Erçek Gölü Seviyesi Grafiği ..................................................................................51

Şekil 40. Rhinothrix sp., a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş

Birey .....................................................................................................................................57

Şekil 41. Paramecium caudatum, a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele

Edilmiş Bir Birey ...................................................................................................................58

Şekil 42. Frontonia anatolica, a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele

Edilmiş Bir Birey ...................................................................................................................59

Şekil 43. Uronema nigricans, a, b Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bireyler .....60

Şekil 44. Perispira ovum, a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş

Bir Birey................................................................................................................................61

Şekil 45. Chilodonella uncinata, Gümüş Boyama Tekniği Uygulanmış Bireyler, a) Ventral, b)

Dorsal Görünüş ....................................................................................................................62

Şekil 46. Trithigmostoma srameki, Gümüş Boyama Tekniği Uygulanmış Bireyler, a) Ventral,

b) Dorsal Görünüş ................................................................................................................63

Şekil 47. Nasulla sp. Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bir Birey .......................64

Şekil 48. Cyclidium glaucoma (Müller, 1773) ........................................................................65

Şekil 49. Euplotes sp. Gümüş Boyama Tekniği Uygulanmış Bir Birey ..................................66

Şekil 50. Bir Epistylis entzii Kolonisi ......................................................................................67

Şekil 51. Arctodiaptomus spinosus, a-d) Farklı Açılardan Görüntüleri ...................................69

Şekil 52. Moina macrocarpa’nın Genel Görünüşü .................................................................70

Şekil 53. Crustacean Nauplius Larvası .................................................................................71

Şekil 54. Brachionus pilicatilis, a-c) Canlı Görünüş, d) Formaldehit İle Tespit Edilmiş Bir Birey

.............................................................................................................................................73

Şekil 55. Hexarthra mira’nın Canlı Görünüşü. a) Genel Görünüş, b) Faz Kontrast Mikroskobi

Görüntüsü ............................................................................................................................74

Şekil 56. Notodromas monacha’nin Genel Görünüşü ...........................................................75

Şekil 57. Trichocerca sp. Genel Görünüş .............................................................................76

Şekil 58. Chironomid Larvası ................................................................................................77

Şekil 59. Erçek Gölü İnci Kefali (Chalcalburnus tarichi, Pallas 1811) ....................................79

Şekil 60. Erçek Gölündeki Gözlem Kuleleri ...........................................................................80

Şekil 61. Flamingo (Phoenicopterus ruber) ...........................................................................95

Şekil 62. Dikkuyruk (Oxyura leucocephala) ..........................................................................96

vi


Şekil 63. Akkuyruksallayan (Motacilla alba) ve Dere Düdükçünü (Actitis hypoleucus) ..........96

Şekil 64. Çeltikçi (Plegadis falcinellus) ve Döğüşken Kuş (Philomachus pugnax) .................97

Şekil 65. Arı kuşu (Merops apiaster) ve Kara Alınlı Örümcekkuşu (Lanius minor) .................97

Şekil 66. Kılıçgaga (Recurvirostra avosetta) ve Karabaşlı Kirazkuşu (Emberiza

melanocephala) ....................................................................................................................97

Şekil 67. Pembe sığırcık (Sturnus roseus) ve Kolyeli Küçük Yağmurcun (Charadrius dubius)

.............................................................................................................................................98

Şekil 68. Maskeli Kuyruksallayan (Motacilla flava feldegg) ve Suçulluğu (Gallinago gallinago)

.............................................................................................................................................98

Şekil 69. Yeşil Kertenkele (Lacerta viridis) ve Kafkas Keleri .................................................98

Şekil 70. Çizgili Kaplumbağa (Mauremys caspica caspica) ve Tosbağa (Testudo graeca) ...99

Şekil 71. Küpeli Su Yılanı (Natrix natrix persa) ve Su Yılanı (Natrix tesellata tesellata).........99

Şekil 72. Kızıl tilki (Canis vulpes) ve Kirpi (Erinaceus europaeus).........................................99

Şekil 73. Pteridophyta (Tohumsuz Bitki) ve Spermatophyta (Tohumlu Bitki) Grafiği............ 105

Şekil 74. Endemik Bitki Takson Grafiği ............................................................................... 105

Şekil 75. Bitki Taksonlarının Familyalara Göre Dağılımı Grafiği .......................................... 106

Şekil 76. Memedik Deresi Phragmites australis Topluluğu ................................................. 109

Şekil 77. Erçek Beldesi Batı ve Kuzeybatısı Phragmites australis Topluluğu ...................... 109

Şekil 78. Mezarlık Alanından Karagündüz Köyüne Doğru Phragmites australis Topluluğu . 110

Şekil 79. Eski Karagündüz Köyü Batısı ve Kuzeybatısı Phragmites australis Topluluğu ..... 110

Şekil 80. Gendelova Köyü Çayırlıklarına Doğru Phragmites australis Topluluğu ................. 111

Şekil 81. Yalınağaç Köyü Aşağı Kesimlerinde Phragmites australis Topluluğu ................... 111

Şekil 82. Typha latifolia Topluluğu ...................................................................................... 115

Şekil 83. Puccinellietum giganteae Birliğinin Baskın Taksonu Puccinellia gigentea ............ 116

Şekil 84. Taraxaco-Iridetum musulmanicae Birliğinin Baskın Taksonu Iris spuria subsp.

musulmanica ...................................................................................................................... 117

Şekil 85. Agaricus campestris L. var. campestris (Kari) ...................................................... 149

Şekil 86. Coprinus comatus (O.F. Müll.) Pers. (Eşek Mantarı) ............................................ 149

Şekil 87. Pleurotus eryngii (DC.) Quél var. eryngii (Mendik Mantarı) .................................. 150

Şekil 88. Pleurotus eryngii var. ferulae (Lanzi) Sacc. (Heliz Mantar) ................................... 151

Şekil 89. Pleurotus ostreatus (Jacq.) P. Kumm. (Kavak Mantarı) ........................................ 151

Şekil 90. Stropharia coronilla (Bull.) Quél. .......................................................................... 152

Şekil 91. Çalışma Alanında Su Numunesi Alınan Noktalar ................................................. 187

Şekil 92. İstasyonlara Göre Su Kalitesi Kriterlerinin Değişimi .............................................. 191

Şekil 93. Türkiye Gelişmişlik Bölgeleri Haritası ................................................................... 192

Şekil 94. Van İli Gelişmişlik Endeksi ................................................................................... 193

Şekil 95. Van İli Merkez İlçe Sektörlere Göre İstihdam ....................................................... 199

vii


Şekil 96. Van İli Merkez İlçe Ürünlere Göre Ekilen Alan Miktarı .......................................... 201

Şekil 97. Van İli Merkez İlçe Ürünlere Göre Üretim Miktarı ................................................. 201

Şekil 98. Van İli Yerleşim Birimleri Yıllara Göre Nüfus Dağılımı Grafiği ............................... 202

Şekil 99. Türkiye Geneli ve Van İli Nüfus Artış Grafikleri ..................................................... 203

Şekil 100. Van İli Yaş Gruplarına Göre Nüfus Dağılımı ....................................................... 203

Şekil 101. Yıllara Göre Doğum Oranı Grafiği ...................................................................... 204

Şekil 102. Yıllara Göre Van İlinin Aldığı ve Verdiği Göç Sayısı ........................................... 205

Şekil 103. Yıllara Göre Net Göç Hızı .................................................................................. 206

Şekil 104. Erçek Gölü Çevresi Kültür Varlıkları ................................................................... 210

Şekil 105. Erçek Gölü Çevresi 2006 Yılı Verilerine Göre CORINE Arazi Kullanımı ............. 211

Şekil 106. Maden Sahaları Haritası .................................................................................... 213

Şekil 107. Erçek Gölü Mikrobialit Haritası ........................................................................... 222

Şekil 108. Erçek Gölünde Tespit Edilen Mikrobialit ............................................................. 223

Şekil 109. Erçek Gölü Sulak Alanı Alt Havzası Sorun Ağacı ............................................... 229

Şekil 110. Erçek Gölü Çevresinde Belirlenen Öneri Koruma Bölgeleri ................................ 231

EKLER DİZİNİ

EK-1: Mülkiyet Durumu

EK-2: Yer Bulduru Haritası

EK-3: Jeoloji Haritası

EK-4: Yağış Dağılımı Haritası

EK-5: Sıcaklık Dağılım Haritası

EK-6: Buharlaşma Dağılım Haritası

EK-7: Batimetri Haritası

EK-8 Mülkiyet Durumu Haritası

EK-9: Flamingo Festivali Davetiyesi

EK-10: Su Numunesi Örnekleme Haritası

EK-11: Arazi Kullanım Haritası

EK-12: Plankton Örnekleme Haritası

EK-13: Flora Çalışması Yapılan Alanlar Haritası

EK-14: Kuş Türleri Gözlem Haritası

EK-15:Hidroloji Haritası

EK-16: Öneri Koruma Alanları Haritası

EK-17: Maden Sahaları Haritası

EK-18: Kültür Varlıkları Haritası

EK-19: Sentez Haritası

viii


KISALTMALAR

MGİ: Meteorolojik Gözlem İstasyonu

DMİ: Devlet Meteoroloji İşleri

AGİ: Akım Gözlem İstasyonu

DSİ: Devlet Su İşleri

GIS: Coğrafi Bilgi Sistemi

EİE: Elektrik İşleri Etüt İdaresi

GGİ: Göl Gözlem İstasyonu

RDB: Red Data Book

IUCN: Uluslararası Doğal hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği

BIE: Birdlife International

BERN: Bern Sözleşmesi

MAK: Merkez Av Komisyon Kararı

VANF: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü

YYÜ: Yüzüncü Yıl Üniversitesi

TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu

1


1. GENEL BİLGİLER

1.1. Giriş

Su hayattır. Sulak alanlar ise hayatın tutunduğu ve çeşitlendiği alanlardır. Yeryüzünün

kılcal damarları sayılan akarsular, doğdukları yerden sularını boşalttıkları göl, deniz gibi

durağan su kütlelerine sürekli olarak geçtikleri alanların besinlerini taşır. Bu besinler

akarsuyun tam göle veya denize karıştığı noktada hızı azalan su tarafından bırakılır. Bu

yüzden akarsuların durağan sulara karıştığı noktalarda deltalar, verimli ovalar oluşur. Tam bu

deltaların veya ovaların durağan su kütlelerine bitiştiği yerlerde ise su bitkileri açısından

zengin eski tabirle bataklık, bilimsel kullanımıyla sulak alanlar oluşur. Bu alanlar hem

akarsuların taşıdıkları besinlerin tutulmasına hem de taşıdıkları bazı zararlı maddelerin filtre

edilmesine hizmet eder. Bu yüzden, böyle alanlar çok kıymetli alanlar olarak nitelendirilir.

Sulak alanlar, balıklar, kuşlar, planktonlar, su bitkileri açısından oldukça zengin

alanlar olup bitişik karasal ekosistemleri de etkilemektedir. Sulak alan çevresinde yer alan

karasal ekosistemler, tür çeşitliği ve endemizm açısından oldukça zengindir. Diğer taraftan

insanlık tarihi var olduğu günden beri, tüm yerleşim yerleri suların etrafında oluşmuş, eski

kervan yolları, bu günkü kara yolu ağı hep akarsu vadilerini hazır bir güzergah olarak

kullanmışlardır.

Sulak alanların bu önemli özelliklerinin neredeyse hepsini bünyesinde barındıran

Erçek Gölü, Van Gölü Havzası’nın en büyük ikinci gölü olma özelliğine sahiptir. Erçek

Gölü’nün ekstrem su kalitesi onu bir soda gölüne dönüştürürken akuatik biyolojik çeşitliliği de

sınırlandırmıştır. Gölün ekstrem su kalitesinde Van Gölü’ne benzer olarak 30’a yakın

zooplankton ve 100 civarında fitoplankton türü yaşayabilmektedir. Gölde orijinalde hiç balık

yaşamazken, 1985 yılında Van Gölü’nden taşınan inci kefalleri yurtlandırılmıştır. Göle uyum

sağlayan inci kefali, bu gün Erçek Gölü’nde yaşayan ve popülasyon oluşturan tek balık

türüdür. Oysa bu ortam denizel veya tatlı su ekosistemi olsaydı bu tür çeşitliliği çok daha

fazla olurdu.

Göl tüm bu özellikleri dikkate alındığında ekolojik olarak “acı su ekosistemi” olarak

sınıflandırılmaktadır. Göl, kapalı bir havza olup su kazancı yağışlar ve yüzey akışlarla, su

kaybı ise sadece buharlaşma ile gerçekleşmektedir. Bu yüzden iklimsel değişimleri göl su

seviyesindeki artış ya da azalışlarla izlemek mümkündür. 1994 yılında Van Gölü ile birlikte su

seviyesi yükselmiş olup, son yıllarda su seviyesi sürekli düşme eğilimindedir. Su

2


seviyesindeki azalma ile gölün sığ kıyılarında geniş bataklık alanlar oluşmakta ve bu alanlar

su kuşları için ideal beslenme alanı olarak değerlendirilmektedir.

Gölün ekolojik özellikleri ve özellikle kuzey kısımlarının sığ olması başta su kuşları

olmak üzere birçok kuş türü için ideal üreme, beslenme veya konaklama alanı olarak tercih

edilmesini sağlamaktadır. Erçek Gölü’nde araştırıcılar tarafından yapılan tespitlere göre yılın

farklı zamanlarında yaklaşık 200 tür kuş bulunmaktadır. Bu kuş türlerinin yoğunluğuna

bakıldığında ise flamingo yaklaşık 7-8 bin birey ile birinci sırada yer alır. Flamingoları ördek

türleri, angıt ve diğer su kuşları izler.

Erçek Gölü çevresinde bulunan köylerde ana geçim kaynağı hayvancılıktır. Göl

çevresindeki tarım alanlarında yonca gibi yem bitkileri ile tahıllar ekilmekte olup, yoğun ilaç

ve gübre kullanımı söz konusu değildir. Köylerde evsel atıklar foseptik çukurlarına akmakta

olup, göle karışan kanalizasyon bulunmamaktadır.

Erçek Gölü, Van Gölü havzasında önemli bir yere sahip olmasına karşın hakkında

pek az çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların çoğu gölün fiziksel özellikleri ve etki alanı

içerisindeki diğer canlıları kapsamaktadır. Erçek Gölü inci kefali popülasyonu hakkında

yukarıda anılan çalışma dışında başka bir çalışmaya rastlanmamıştır.

Behçet ve Atlan (1994), Van-Erçek, Turna-Bostaniçi göllerinin sucul florasını

inceledikleri çalışmada Erçek Gölü ile ilgili olarak Memedik Deresi’nin döküldüğü göl

kıyılarında Phragmites australis ile tuzcul bir tür olan Puccinella qiantea’nın dominant olduğu

bitki topluluklarının görüldüğünü, gölün doğu kıyılarında yer alan alüvyonlarda da İris spuria

subsp. musulmunica topluluklarının olduğunu bildirmişlerdir.

Yıldız (1997), Erçek Gölü zooplankton türleri ile bu zooplanktonların aylık ve

mevsimsel dağılımlarını incelemiştir. Çalışma süresince sıcaklığın 1-23 0C arasında

değiştiğini, en yüksek pH 10.75, en düşük pH değeri ise 9.40 olarak bildirmiştir. Çözünmüş

oksijen oranı en yüksek 6.7 mg/lt, en düşük değer olarak 2.9 mg/lt ölçülmüştür. Bu çalışma

ile Erçek Gölü zooplanktonunu Cladocera, Copepoda, Rotatoria, Ostracoda ve Diptera’nın

oluşturduğu tespit edilmiştir. Tüm zooplankton türleri içinde, %51 Copepoda, %37 Rotifera,

%12 Cladocera bulunduğunu bildirmiştir.

Sarı ve İpek (1998) Erçek Gölü’nün batımetrik özelliklerinin belirlenmesi adlı

çalışmalarında çeşitli uydu verilerinden faydalanarak gölün su seviyesi haritasını

belirlemişlerdir. Yine aynı çalışmada GPS ve ecosounder kullanılarak gölün en derin

3


noktasının 40 m ve ortalama derinliğinin 18.45 m olduğunu tespit etmişlerdir. Kullanılan bu

ecosounder yardımıyla göldeki inci kefali popülasyonunun dağılım alanları belirlenmiştir.

Yapılan çalışmada Ağustos ayında 6-20 m derinliklerde ancak genel olarak 10 metre

derinliklerde olduğunu tespit etmişlerdir. Yine bu çalışmada Erçek Gölü’nün son su seviyesi

kotu 1810.52 m olarak bildirilmiştir.

Bu çalışmanın amacı; Erçek Gölü Sulak Alan Alt Havzası’nda yapılacak tüm korunan

alan çalışmalarına temel oluşturacak biyolojik çeşitlilik araştırmalarının yapımı hizmetidir.

17.05.1994 tarih ve 21937 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren

Ramsar (Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak

Alanların Korunması) Sözleşmesi uyarınca Türkiye, sınırları dâhilinde bulunan bütün sulak

alanlarının doğal yapısını ve ekolojik dengesini korumayı, geliştirmeyi uygun bir şekilde

yönetmeyi taahhüt etmiş bulunmaktadır.

Gerek 1984 yılında taraf olduğumuz “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşam

Ortamlarının Korunması (BERN) Sözleşmesi” ile Rio’da imzaladığımız “Biyolojik

Çeşitlilik Sözleşmesi” ve 1994 yılında taraf olduğumuz RAMSAR (Sulak Alanların

Korunması Sözleşmesi) Sözleşmesi ile AB Habitat ve Kuş Direktiflerinden doğan

uluslararası yükümlülüklerimiz, gerekse ulusal mevzuatımızdan kaynaklanan

sorumluluklarımız gereği; korunması gereken tüm alanlarımızın koruma çalışmalarına temel

olması için biyolojik çeşitlilik çalışmalarının tamamlanması gerekliliğidir.

Bu kapsamda bu çalışmanın temel hedefi; sulak alanın korunması ve kullanılmasının

uzun vadeli olması için sulak alana zarar vermeksizin yararlanılması amacına temel olması

için Erçek Gölü Sulak Alan Alt Havzasında “Sulak Alan Biyolojik Çeşitlilik Araştırmasını”

yapmaktır.

Bu çalışmada, Erçek Gölü alt havzası biyoçeşitliği ortaya konulmaya çalışılarak, elde

edilen verilerden yararlanarak farklı koruma statüleri tanımlanmış, tanımlanan alanların

sınırları 1/25.000 ölçekli haritalar üzerine işlenmiştir.

4


1. 2. Tanımlama

1.2.1. Alan Konumu, Tanımı ve Sınırları

Erçek Gölü, Van Merkez ilçesi sınırlarında olup, Van Gölü’nün doğusunda yer alan,

aynen Van Gölü gibi suları tuzlu ve sodalı bir göldür. Van kent merkezine 30 km uzaklıkta yer

alan göl, Van-Özalp karayolu ile kolay ulaşım imkanlarına sahiptir. Erçek Gölü’nün güney ve

doğu kıyılarında 10 km genişliğinde düz çayırlık ve ekilebilir araziler yer alır. Kuzey ve batı

kısımlarında ise gölün su çizgisi hattı üzeri yüksek tepelerle çevrilmiştir. Göl suyu tuzlu ve

sodalı olduğu için ne sulamada ne de evsel ihtiyaçların karşılanmasında

kullanılamamaktadır. Göl havzasında nüfusları birbirinden oldukça farklı, birisi belediye

olmak üzere toplam 25 yerleşim birimi bulunmaktadır. Çalışma alanı yer bulduru haritası

Şekil 1’de, çalışma alanı sınırı gösteren uydu görüntüsü Şekil 2’de verilmiştir.

Şekil 1. Erçek Gölü Çalışma Alanı Yer Bulduru Haritası

5


Şekil 2. Erçek Gölü Çalışma Alanı Sınırı Uydu Görüntüsü

Şekil 2. Erçek Gölü’nün derinlik haritası ve üç boyutlu görünümü (Sarı ve ark., 2000

Şekil 3. Erçek Gölü’nün Derinlik Haritası ve Üç Boyutlu Görünümü

6


Şekil 4. Erçek Gölü Derinlik Haritasının 3D Görünümü (Sarı ve ark., 2000)

En derin yeri 40 m olan gölün ortalama derinliği 18.45 m, yüzey alanı su seviyesi

salınımlarına bağlı olarak 90-120 km² arasında değişmektedir (Sarı ve ark., 2000). Erçek-

Karagündüz hattı olarak değerlendirilen doğu kıyıları Memedik Deresi tarafından taşınan

alüvyonlarla dolmuş olup oldukça sığ iken, batı kıyıları gölün en derin noktalarını içermektedir

(Şekil 3 ve 4).

Kapalı bir havza konumunda olan Erçek Gölü’nde en büyük akarsu gölün kuzey

doğusunda yer alan Memedik Çayı’dır. Bu çay resmi haritalarda “Büyük Çaylak Dere” olarak

isimlendirilmiş olup, bölgede yaygın olarak “Memedik Çayı” olarak bilinmektedir. Memedik

Çayı dışında göle karışan birkaç küçük kaynak suyu ile kar sularını taşıyan yaz aylarında

kuruyan küçük dereler bulunmaktadır.

Gölde sıcaklık Temmuz ayında maksimuma çıkıp 23 oC ile en yüksek değere

ulaşmıştır. En düşük sıcaklık ise Ocak ayında 1 oC olarak ölçülmüştür. Erçek Gölü çok derin

göller arasında olmamasına rağmen sıcaklık tabakalaşması göstermektedir. Bu tabakalaşma

yaz ve kış aylarında ortaya çıkıp sonbahar aylarında homojenliğe doğru kaymaktadır (Yıldız,

1997).

7


Erçek Gölü alkali özellikte olup en yüksek pH değeri 10-9,40 aralığında

değişmektedir. Bu özellikleri dikkate alındığında Erçek Gölü aynen Van Gölü gibi tipik soda

gölüdür.

1.2.2. Mülkiyet Durumu

Erçek Gölü, sulak alanının mülkiyetinin tamamı hazineye ait olmakla birlikte, Erçek

Beldesi ve Karagündüz Köyü sınırları içinde bulunan bazı araziler değişken göl su seviyesi

salınımları nedeniyle gölalanı içinde kalmıştır. Ancak kuşların konaklama, üreme, dinlenme

ve beslenme alanı olarak kullandıkları Erçek Beldesi-Karagündüz Köyü arasında kalan sığ

kısımları ve kıyılarında bulunan arazilerin neredeyse tamamı hazineye aittir. Bu durum göl

çevresinde oluşturulacak koruma bölgeleri için önemli bir avantaj olarak görülmektedir.

Erçek Gölü koruma sınırları (Tampon Bölge) içerisideki mülkiyet durumu EK-1’de

verilmiştir.

1.2.3. Yönetim Yapısı (Koruma Statüleri ve Yönetim Çerçevesi)

Erçek Gölü çevresinde henüz kesinleşmiş hiçbir tanımlı koruma alanı

bulunmamaktadır. Erçek Gölü sahip olduğu biyoçeşitlilik özellikleri nedeni ile uluslararası

öneme sahip bir sulak alandır. Ayrıca, Erçek Gölü kuzey doğusunda hem su kesimi çizgisi ile

bitişik bir arkeolojik sit alanı dışında doğal sit alanı olarak tanımlanmış bir alan

bulunmamaktadır. Erçek Gölü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü sorumluluk

alanı içinde yer almakta olup, ülkemizde “Flamingo Festivali” yapılan nadir sucul

ekosistemlerden birisidir.

1.2.4. Arazi Çalışmaları ve Çalışma Yöntemleri

Proje kapsamında iki temel çalıma yöntemi uygulanmıştır. Birincisi, maden ruhsatları,

meteorolojik, sit alanları verileri gibi çeşitli kurum-kuruluşlar tarafından toplanan verilerin

temin edilerek ilgili başlıkların altında detayı verilen yöntemlere göre analiz edilmesi ve

değerlendirilmesi; ikincisi ise su kalite kriterleri, su kuşları, sucul ve karasal bitikler gibi

şimdiye kadar hakkında yeterli veri bulunmayan alanlara ilişkin alan çalışmaları ile yine rapor

içinde kendi alt başlığı altında detayı verilen bilimsel yöntemlere göre yeni veri üretilmesidir.

Her iki yöntemle elde edilen bulgular, değerlendirmeyi kolaylaştıracak şekilde

görsellerle desteklenerek verilmiştir.

8


2. DOĞAL VE ÇEVRESEL DEĞERLER

2.1. Fiziksel Veriler

2.1.1. Jeolojik ve Topoğrafik Özellikler

2.1.1.1. Stratigrafik Yapı

İnceleme alanı genelinde, tabanda Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı Bitlis Masifi

metamorfik kayaçlarına ait mermerler yer almakta olup bu birimler üzerine diskordanslı

olarak Üst Kratese yaşlı volkanik kayaçlar ve ofiyolitik melanj, Eosen-Miyosen yaşlı kırıntılı

ve karbonatlı kayaçlar, Pliyosen-Kuvaterner (Pliyo-Kuvaterner) yaşlı volkanik kayaçlar ve

Kuvaterner yaşlı güncel sedimanter örtü kayaçlar gelmektedir. İnceleme alanı ve yakın

dolayının jeoloji haritası ve stratigrafik istifi sırasıyla Şekil 5 ve Şekil 6’da verilmektedir.

Paleozoyik-Mesozoyik Bitlis Masifi (PzMz ve PzMzm)

Bitlis Masifi’ni oluşturan, gnays, şist ve kuvarsitler ile bu kayaçların üstünde ara düzey

olarak bulunan mermerlerden oluşan bu formasyon, Ternek (1947), Türkünal (1980) ve

Şenel ve diğ. (1984) gibi birçok araştırmacı tarafından incelenmiştir. Sunulan çalışma

kapsamında Bitlis Masifini oluşturan kayaç gruplarından mermerler (PzMzm) incelenmiştir.

Bu birim Erçek Gölü’nün kuzeydoğu kesiminde dar bir alanda yüzeylenmektedir (Şekil 5).

Bitlis Masifi birimleri; (Ternek, 1947; Türkünal, 1980), Özalp dolayında yüzeylenen

Tepedam Metamorfitleri (Şenel ve diğ., 1984), Gürpınar-Bahçesaray dolaylarında Kırklar ve

Beyaztepe Formasyonları (Acarlar ve diğ., 1991) ile benzer özellik göstermektedir. Bitlis

Masifi’ne ait mermerler; gri, koyu gri, beyazımsı gri ve beyaz renkli olup kristalize

kireçtaşlarında katmanlanma korunmuş; yer yer de katmanlanmaya koşut yapraklanma

gelişmiştir. Bunlarda çoğunlukla çizgisellik gözlenir. Bitlis Masifine ait mermerler gelişmiş

kırık-çatlak sistemlerine sahip olup, ileri derecede karstlaşmıştır. Birim içinde seyrek olarak

çok ince kalkşist düzeyleri de bulunur. Petrografik olarak kristalize kireçtaşları % 90 oranında

kalsitten oluşmuş olup, granoblastik dokuludur. İnce kesitlerde kalsitle birlikte çok az

miktarda klorit, muskovit ve serizit de gözlenmektedir. Bitlis Masifi birimleri içinde herhangi bir

fosile rastlanmamakla birlikte, yapılan çalışmalarda birimin yaşının Paleozoyik-Mesozoyik

olduğu belirtilmektedir (Ternek, 1947; Türkünal, 1980; Şenel ve diğ., 1984; Acarlar ve diğ.,

1991).

9


Şekil 5. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayının Jeoloji Haritası

Üst Kretase Ofiyolitik Melanj (Kom)

İnceleme alanında Bitlis Masifi birimlerinin üzerinde yer alan Ofiyolitik Kayaçlar;

Sungurlu (1974), Şenel ve diğ. (1984) ve Acarlar ve diğ. (1991) gibi birçok araştırmacı

tarafından incelenmiştir. Ofiyolitik kayaçlar, batı-güneybatı-güney’de yer alan Erek Dağı

10


çevresinde yüzeylenmektedir. Ofiyolitik Kayaçlar; Van ve yakın dolayında Erek Dağı

Ofiyolitleri ve Gabrolar (Acarlar ve diğ., 1991), Özalp dolayında yüzeylenen Mehmetalan

Peridotiti, Beyaslan Gabrosu ve Bakış Karmaşığı (Şenel ve diğ., 1984), Gevaş dolaylarında

Serpantin’ler (Yılmaz, 1978), Çamlık (Başkale) dolaylarında Kemertepe Karışığı (Acarlar ve

Türkecan, 1986) ile benzer özellik göstermektedir.

Şekil 6. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayının Stratigrafik İstifi (Ternek, 1947; Saydamer, 1976; Mengi ve

Erkanol, 1985; Acarlar ve Türkecan; 1986’dan değiştirilmiştir)

11


İnceleme alanındaki Ofiyolitik Kayaçları; metamorfik seriye ait gnays, şist, mermerler

ile serpantin, gabro, diyorit, peridotit, dünit, diyabaz, bazalt, serpantinleşmiş peridotit, kırmızı

kireçtaşı ve kumlu kireçtaşı türünden değişik kaya türü özellikleri gösteren bloklar

oluşturmaktadır. Bu bloklar, karmaşık tektonik ilişkiler içinde olup ayrı ayrı haritalanabilecek

bir özellik göstermemektedir. Kireçtaşları, pembe-kırmızı renkli, ince-orta tabakalı, çatlaklı ve

çatlakları kalsit dolgulu, mikritik, yer yer çört-radyolarit ara katkılı ve yer yer yapraklanmalıdır.

Bu kireçtaşlarının kırmızı fonlardaki renklenmesi, çökelmeyle eş zamanlı bazalt volkanizması

nedeniyle gelişmiştir. Bazaltlar ise koyu kırmızı, koyu gri, siyah renklerde olup herhangi bir

yastık lav yapısı göstermezler (Acarlar ve Türkecan, 1986). Serpantinitler; arazide

kırmızımsı, morumsu, grimsi, sarımsı yeşil, koyu yeşil, siyahımsı yeşil bozunma yüzeyleri ile

tipik olarak belirlenmektedir. Kayacın taze kırık yüzeyi ise yeşil renk tonuna sahiptir (Yılmaz,

1978). Koyu yeşil-siyahımsı ve yeşil-siyah renkli olan gabrolar som görünümlüdür. Bunlar

makroskobik olarak çoğu iri kristallidir ve gabrolarda yer yer kataklazma etkileri

gözlenmektedir. Diyabazlar yeşil-açık yeşil renkli olup dayk ve siller biçimindedir. Birimin

gabro ve peridotitleri çoğunlukla diyabaz dayklarıyla kesilmektedir (Acarlar ve diğ., 1991).

Ofiyolitik kayaçların alt ve üst ilişkisi tektoniktir. Ekaylanmalar sonucu birimin ilksel

kalınlığı artmıştır. Gevaş dolaylarındaki Ofiyolitik Kayaçların oluşum yaşı, daha önce yapılan

çalışmalar sonucunda bulunan, topluluk içerisindeki bol fosilli sığ denizel karbonat

kırıntılarından alınan örneklerin içerisinde bulunan ve incelenen fosiller ile Üst Kratese olarak

belirlenmiştir (Ternek, 1947; Sungurlu, 1974; Yılmaz, 1978; Şenel ve diğ., 1984; Acarlar ve

diğ., 1991).

Üst Kratese-Paleosen Volkanik Kayaçlar (Kpv)

Bazalt, spilit, peridotit, gabro ve çeşitli bazik volkanik kayaçlardan oluşan birim Şenel

ve diğ. (1984) ve Acarlar ve Türkecan (1986) tarafından incelenmiştir. Üst Kratese-Paleosen

yaşlı volkanik kayaçlar, inceleme alanının kuzey ve güneydoğu kesiminde dağlık alanlarda

yüzeylenmektedir (Şekil 5). Üst Kratese-Paleosen yaşlı volkanik kayaçlar, Özalp (Van)

dolayında yüzeylenen Şehittepe Formasyonu (Şenel ve diğ., 1984) ve Gürpınar dolaylarında

ise Yüksekova Grubu Kemertepe Karışığı (Acarlar ve Türkecan, 1986) ile benzer özellik

göstermektedir.

Bu birim, serpantinleşmiş peridotit, gabro, bazalt, spilit ve çeşitli bazik volkanik

kayaçlar ile kireçtaşlarından oluşan blokları kapsamaktadır. Bu bloklar, karmaşık tektonik

ilişkiler içinde olup, ayrı ayrı haritalanabilecek bir özellik göstermemektedir. Mafik ve

ultramafik kayaçlar oluşum yaşı olarak Kratese ya da daha yaşlıdır. Volkano çökel kayaçlar;

12


bazaltlar ve diyabazlar, Üst Kratese oluşumlarıdır. Bazalt, kırmızı kireçtaşı çökelimiyle

eşzamanlı ve ardalanmalıdır. Kireçtaşları, pembe-kırmızı renkli, ince-orta tabakalı, çatlaklı ve

çatlakları kalsit dolgulu, mikritik, yer yer çört-radyolarit arakatkılı ve yer yer yapraklanmalıdır.

Bu kireçtaşlarının kırmızı fonlardaki renklenmesi çökelmeyle eşzamanlı bazalt volkanizması

nedeniyle gelişmiştir. Bazaltlar ise koyu kırmızı, koyu gri, siyah renklerde olup herhangi bir

yastık lav yapısı göstermezler. Gözle görülebilen beyaz benekler biçiminde plajiyoklaz

taneleri içermektedirler (Acarlar ve Türkecan, 1986).

Yerleşim yaşı da Yüksekova Grubu’nun sürüklenimine bağlı olarak Üst Kratese ve

daha gençtir. Acarlar ve Türkecan (1986) tarafından gerçekleştirilen çalışmada, birimin

Yüksekova Grubu’nun sürüklenimine bağlı olarak oluştuğu ve birim içinde yer alan fosiller ve

dokanak ilişkisine göre ise, birimin yaşının Üst Kratese-Paleosen olduğu vurgulamaktadır.

Eosen-Miyosen Karasal Kırıntılı ve Karbonatlı Kayaçlar (Tmec)

Genel olarak inceleme alanı ve yakın dolayındaki kırıntılı kayaçlar, karbonatlı

kayaçlar, neritik kireçtaşları, evaporitik kayaçlar ve ayrılmamış karasal kırıntılı kayaçlardan

oluşan birim, Balkaş ve diğ., (1980), Şenel ve diğ. (1984), Acarlar ve Türkecan (1986) ve

Acarlar ve diğ. (1991) tarafından incelenmiştir. Eosen-Miyosen yaşlı kırıntılı ve karbonatlı

kayaçlar; inceleme alanının kuzeybatı ve güneydoğu kesimlerinde geniş alanlarda

yüzeylenmektedir (Şekil 5).

Birim; genel olarak çamurtaşı, marn, kumtaşı, çakıltaşı ve mikritik kireçtaşı

ardalanmasından oluşmaktadır. Bu ardalanım içine, seyrek olarak, türbiditik kumtaşı, tane

destekli kumtaşı, küçük taneli çakıltaşı, çört-radyolarit, şeyl ara düzeyleri girmektedir.

Kumtaşları; ince-orta, seyrek olarak da kalın tabakalı, şeyller ise; ince tabakalıdır. Tektonik

etkilerle kimi şeyl düzeylerinde yapraklanma görülmektedir. Kumtaşları, bol ofiyolit gereçli

olup bitki izli ve genelde karbonat çimentoludur. Kumtaşları, bazen makro fosil kavkıları

içermektedir. Ayrıca kumtaşları arasında grimsi kahverenkli, ince tabakalı, kumlu karbonat

düzeylerine de rastlanmaktadır. Çakıltaşları; kırmızı renkli, kötü boylanmalı ve orta-kalın

tabakalı olup, bağlayıcı gereç olan karbonatlı matriks ise kumludur. Çakıllar, iyi yuvarlanmış

ve iyi tutturulmuştur.

Pliyosen-Kuvaterner Volkanik Kayaçlar (PlQv)

Andezit, bazalt, tüf, ignimbirit, lav akıntısı ve piroklastik kayaçlardan oluşan Pliyosen-

Kuvaterner yaşlı volkanik kayaçlar; Öngür ve diğ. (1974), Innocenti ve diğ. (1980),

13


Karamanderesi ve diğ. (1984), Şaroğlu (1985), Ercan ve diğ. (1990), Acarlar ve diğ. (1991),

Erkanol ve diğ. (1991), Türkecan ve diğ. (1992), Yılmaz ve diğ. (1998), Özdemir (2003) ve

Karaoğlu (2003) tarafından incelenmiştir. Pliyosen-Kuvaterner yaşlı volkanik kayaçlar

inceleme alanının kuzeydoğusunda yer alan Doğangün ve Sarımehmet köyleri dolaylarında

dar alanlarda yüzeylenmektedir (Şekil 5).

Pliyosen-Kuvaterner yaşlı volkanik kayaçlar yapılan çalışmalarda; Hüdavendigar Lavı,

Döküntü Tüf, Kaynak Tüf, Tüf-Tüfit Üyesi, Zilan Lavı, Lav-Curuf, Aglomera Üyesi, Trakit ve

İgnimbirit (Öngür ve diğ., 1974), Gürgürbaba Lavı (Innocenti ve diğ., 1980), Andezitik Tüf

(Şaroğlu, 1985), Tendürek Volkanitleri (Yılmaz ve diğ., 1998; Erkanol ve diğ., 1991), Kül-Tüf,

Trakit ve Trakitik Aglomera, Trakibazalt, Bazalt Lavı ve Tüf ve Bazalt (Yılmaz ve diğ., 1998;

Ercan ve diğ., 1990), Hacıhalil Andeziti (Ercan ve diğ., 1990; Acarlar ve diğ., 1991), Adıgüzel

Bazaltı (Acarlar ve diğ., 1991), Andezit-Tüf, Bazaltik Tüf ve Bazalt (Erkanol ve diğ., 1991) ve

Hamur Volkanitleri (Türkecan ve diğ., 1992) isimleri altında incelenmiştir.

İnceleme alanında yüzeylenen bazaltlar, genellikle koyu siyah renkli, ince kristalli,

plajiyoklaz ile koyu renkli piroksen fenokristallidir. Daha çok plakalı yapılı, yer yer akıntı yapılı

ve sütunsal eklemlidir. Porfirik dokulu ve çoğunlukla gaz boşlukludur. Erkanol ve diğ. (1991)

tarafından yapılan çalışmada, bazaltların yaşının Pliyosen olduğu belirtilmektedir (Öngür ve

diğ., 1974; Ercan ve diğ., 1990; Acarlar ve diğ., 1991; Yılmaz ve diğ., 1998).

Andezit ve piroksen andezitler; genelde kırmızı, bazı kesimlerde koyu gri, açık gri

renklidir. Mineral ayrımlaşmasına bağlı olarak katmanlanma izlenen birim, akma yapılı ve bol

eklemlidir. Piroksen andezitler; porfirik dokulu, plajiyoklas, piroksen, amfibol ve az miktarda

biyotit kapsamaktadır. Birimin yaşının, Ercan ve diğ. (1990) tarafından Geç-Erken Pliyosen

olduğu belirtilmektedir.

İnceleme alanında yüzeylenen tüfler; Andezitik Tüf, Bazaltik Tüf, Kaynak Tüf ve

Döküntü Tüf olarak isimlendirilmiştir. Andezitik tüfler; gri, yeşil, sarı renkli, ince-orta katmanlı,

genellikle tüf ve külden oluşmaktadır. Şaroğlu (1985)’na göre Pliyosen yaşındadır. Bazaltik

tüfler; grimsi ve sarımsı renkli olup, katmanlanmalı, bazaltik kül ve tüften oluşmaktadır.

Erkanol ve diğ. (1991) tarafından yapılan çalışmada, Pliyosen yaşında olduğu kabul

edilmiştir. Öngür ve diğ. (1974) tarafından tanımlanan kaynak tüf; gri, sarı, pembe,

kahverenklidir. İgnimbiritlere göre daha az tutturulmuştur. Döküntü tüfü; ignimbirit ve kaynak

tüf seviyeleri arasında izlenen ince ve sürekliliği olmayan, sarı, pembe, açık gri renklerde

izlenen, havada taşınarak dökülen malzemeden oluşmuştur (Öngür ve diğ., 1974).

14


İgnimbiritler, Öngür ve diğ. (1974) tarafından dört ayrı seviyeye ayrılarak

tanımlanmıştır. Birinci seviye; gri, siyah, sarı, kahverenkli, genellikle sert yapılı olup

obsidyenden oluşmuştur. Üzerine az kaynaklı, yerel döküntülü ikinci seviye tüfler

gelmektedir. Bu seviyedeki tüflerin kaynaklı ve kaynaksız kesimleri, iri pomza parçaları

içermektedir. Üçüncü seviye; koyu renkli, pomza parçalarının çoğunlukta olduğu, ilk sıcaklığı

yüksek bir akıntı olarak yorumlanmıştır. Dördüncü seviye; örtü şeklindedir. Innocenti ve diğ.

(1980) tarafından yapılan çalışmada, inceleme alanında yüzeylenen tüflerin yaşının Alt

Pliyosen olduğu belirtilmektedir.

Bazaltik lav ve tüfler, yan püskürük evreye ait olup, ana baca dışında gelişen tali baca

ürünleridir. Bazaltik lavlar, koyu renkli, masif ve akma yapılı olup serttir. Tüf ve küller ise

grimsi renklidir (Yılmaz ve diğ. 1998). Gürgürbaba Lavı; gri, siyah renkli riyolit, gri renkli perlit,

siyah ve kahverengi renkli obsidyen akıntıları ardalanmasından oluşmaktadır (Innocenti ve

diğ., 1980).

Kuvaterner Güncel Sedimanter Örtü (Q)

İnceleme alanında yüzeylenen Kuvaterner yaşlı güncel çökeller; alüvyon, yamaç

molozu, eski akarsu çökelleri, eski göl çökelleri, traverten ve ayrılmamış karasal kırıntılı

kayaçlardan oluşmaktadır. İnceleme alanında Erçek Gölü çevresinde, Büyükçaylak Dere

(Memedik Çayı) yatağı boyunca geniş alanlarda yüzeylenmektedir (Şekil 5).

2.1.1.2. Toprak

İklim ve topoğrafik faktörlerin farklıları nedeni ile Van’da çeşitli toprak grupları

oluşmuştur. Bu toprak grupları;

Alüvval Topraklar: Çoğu kireç bakımından zengin, akarsu havzalarının özelliklerine

göre değişmekle beraber ince bünyeli, organik madde oranı fazla, taban suyu yüksek olduğu

yerlerde tuzluluk, sodiklik problemi gösteren, akarsular tarafından taşınarak yeni tortul

depozitler üzerinde oluşmuş (A) C profilli topraklardır.

Kolüvval Topraklar: Genelde tuzluluk, sodiklik, drenaj problemleri bulunmayan,

oluştukları ana materyal özelliklerini gösteren, dik eğimlerin eteklerinde, vadi ağızlarında

biriktirilmiş genç (A) C profilli topraklardır.

15


Kestane Rengi Topraklar: Kalsifikasyon ihtivaları sonucu profilleri kalsiyumca zengin,

baz satürasyonları yüksek yapısı prizmatik, üst bünyede kil alt bünyede jips ihtiva eden zonal

yapıda ABC profillerine sahip topraklardır. Van ili genelinde en büyük toprak grubunu

oluşturmaktadır.

Kahverengi Topraklar: Orta derecede organik maddeye sahip, kireçli, çok miktarda

138 kalsiyum ihtiva eden ABC profilli zonal topraklardır. Aşınmış toraklarda yüksek baz

satürasyonunu ve sadece AC horizonunlu yerlerde görülür. PH nötr durumundadır ve alt

katmanlarında jips birikimi görülür.

Regosel Topraklar: Bu topraklar kalkerli veya kalkersiz kayalardan oluşan kaba

bünyeli ve sertleşmiş depozitlerden oluşmuş, yüksek geçirgen ve düşük su tutma

kapasitelerinden dolayı genelde her mevsim kuru görünen AC profilli topraklardır.

Kahverengi Orman Toprakları: Kireççe zengin ana madde üzerinde ABC profilleri

genelde birbirine girmiş reaksiyonu genelde kalevi baz ortamında nötrdür, yapıları granüller

gözenekli olup, kalsifikasyon, podzollaşma ve az miktarda kil içeren genellikle geniş yapraklı

orman örtüsü altında oluşan topraklardır.

Diğer Topraklar: Alüvyal sahil bataklıkları, gri kahverengi podzolik topraklar, sahil

kumulları, ırmak taşkın yatakları, çıplak kaya ve molozlardan oluşmaktadır.

Erçek Gölü çevresinde kestane renkli, kahverenkli ve kireçsiz kahverengi topraklar

oldukça geniş alanlar kaplamaktadır. Vadi boylarında ve göl çevresinde alüvyal eğimin fazla

olduğu aşınım yüzeylerinin yamaçlarında, aşınmanın etkisinin belirgin olduğu alanlarda

kolüvyal ve yeraltı su seviyesinin yüksek olduğu alanlarda ise hidromorfik topraklar

bulunmaktadır.

Erçek Gölü çevresinde yer alan topraklar, iklim ve bitki örtüsü etkisi altında

oluşmuştur. Bunun yanında eğim, yükselti ve drenaj durumu da toprak oluşum sürecine

katkıda bulunmuştur. İnceleme alanında zonal topraklardan kestane renkli, kahverengi,

kireçsiz kahverengi topraklar; intrazonal topraklardan hidromorfik topraklar; azonal

topraklardan alüvyal topraklar ve kolüvyal topraklar görülmektedir. Havza içerisinde en geniş

alan kaplayan kestane rengi topraklardır. Kestane renkli topraklar farklı kayaç türleri üzerinde

gelişmiştir. A horizonu granüller yapıda orta dereceli organik maddeli, dağılabilir kıvamlı ve

koyu kahverengidir. Organik madde mineral madde ile iyice karışmıştır. Kirecin büyük ölçüde

16


uzaklaştırıldığı bu zon nötr ve hafif alkalen reaksiyon gösterir. B horizonunun rengi koyu

kahverengi veya kırmızımsı kahverengi, yapısı prizmatik olup kil birikmesi gösterir.

Erçek havzasında ikinci geniş alan kaplayan kahverengi topraklardır. Renk gri kahve

veya kahverengidir. B horizonu, açık kahverengiden koyu kahverengiye kadar değişen

renklerde ve kaba yuvarlak, köşeli blok yapıdadır. Bu horizon, tedrici olarak soluk kahve

grimsi renkteki çok kireçli ana maddeye geçiş yapar. Kahverengi topraklarda bütün profil

kireçlidir. B horizonunun altında genellikle sertleşmiş kireç birikimi bulunur. Bu topraklar yazın

uzun periyotlarda kuru kalır ve bu periyotlarda kimyasal ve biyolojik etkinlikler yavaştır.

Kolüvyal topraklar dik eğimlerin eteklerinde yer çekimi, toprak kayması, yüzey akışı

ve yan derelerin kısa mesafelerden taşınarak, vadi ağızlarında biriktirilmiş genç (A) C profilli

topraklardır. Özellikleri bakımından daha çok çevredeki yüksek arazi topraklarına benzer.

Ana materyal derecelenmemiş veya kötü derecelenmiştir. Yağışın veya akışın yoğunluğuna

ve eğim derecesine göre değişik parça büyüklüklerini içeren katları ihtiva ederler. Bu katlar

birbirine paralel olmayıp düzensizdir. Dik eğimler ve vadi ağızlarında bulunanlar çoğunlukla

az topraklı olup kaba taş ve molozları içerirler.

2.1.1.3. Erozyon

Van ilinde çayır ve meraların fazla olması hayvancılık için bir potansiyel

oluşturmaktadır. Orman varlığının azlığı ise yağış için kısıt teşkil edip, erozyona neden

olmaktadır.

2.1.2. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler

2.1.2.1. Meteorolojik Gözlem İstasyonları

Erçek Gölü sulak alan ekosistemi, son 30 yıl içerisinde gerek doğal gerekse insan

etkisi sebebiyle bazı değişimlere uğramıştır. Bu değişimlerin doğru olarak analiz edilmeleri

sulak alan ve çevresinde özellikle yağış ve buharlaşma analizlerini içeren meteorolojik

değerlendirmelerin önemini bir kat daha arttırmaktadır. Bu amaçla, Erçek Gölü sulak alan

ekosistemi çevresinde ve sulak alan havzası içerisinde yer alan, sulak alan ekosistemini

etkileyecek, meteorolojik özelliklerini yansıtabilecek ve uzun yıllar gözleme sahip Meteoroloji

Gözlem İstasyonlarında (MGİ) gözlenen yağış, sıcaklık ve buharlaşma parametreleri

değerlendirilmiştir.

17


Bu kapsamda söz konusu istasyonlarda gözlenen yağış, sıcaklık ve buharlaşma

verilerinin, hem istasyon bazında ve hem de istasyonlarda gözlenen söz konusu

parametrelerin birbirleri ile karşılaştırılarak tüm çalışma alanı ve yakın çevresi için analizler

gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında kullanılan verilerin sağlandığı Devlet Meteoroloji

İşleri (DMİ) Genel Müdürlüğü MGİ’nın yer aldığı meteoroloji gözlem ağı haritası Şekil 7’de

verilmektedir.

Şekil 7. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayı Meteoroloji Gözlem Ağı Haritası

2.1.2.2. Yağış Analizi

Erçek Gölü sulak alanı ve yakın çevresindeki ekosisteminin meteorolojik özelliklerini

yansıtması amacıyla, DMİ tarafından işletilen ve uzun yıllar yağış ölçümü bulunan Muradiye,

Özalp ve Van MGİ istasyonları seçilmiştir (Tablo 1).

18


Tablo 1. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayında Yer Alan MGİ Yağışları

İstasyon Adı Gözlem Süresi

Yıllık Ortalama

Toplam Yağış

(mm)

Yıllık Maksimum

Toplam Yağış

(mm)

Yıllık Minimum

Toplam Yağış

(mm)

Muradiye 1970-2011 547.74 970.80 (1988 Yılı) 232.10 (2000 Yılı)

Özalp 1970-2011 473.18 1039.50 (1993 Yılı) 264.70 (1977 Yılı)

Van 1970-2011 384.62 542.60 (1994 Yılı) 234.90 (2000 Yılı)

Erçek Gölü sulak alan ekosistemi ve yakın dolayında yer alan MGİ’da gözlenen uzun

yıllar toplam yağış miktarları dikkate alınarak, inceleme alanı için yıllık toplam yağış miktarı,

Aritmetik Ortalama ve Eş Yağış Eğrisi Yöntemleri kullanılarak hesaplanmıştır. Erçek Gölü

sulak alanı ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan Muradiye, Özalp ve Van MGİ’da

gözlem süresi içerisinde gözlenen yıllık ortalama toplam yağış değerlerinin 384.62 mm ile

547.74 mm arasında değiştiği ve aritmetik ortalama yöntemine göre yıllık toplam yağış

miktarı ise 468.5 mm olarak hesaplanmıştır.

Eş Yağış Eğrisi Yöntemi kullanılarak Erçek Gölü sulak alan sistemi için hesaplanan

yıllık toplam, en düşük ve en yüksek yağış miktarları sırası ile 454.5 mm/yıl, 412.1 mm/yıl ve

490.7 mm/yıl olarak hesaplanmıştır (Şekil 8). Bu yöntem ile gerçekleştirilen

değerlendirmelerde, özellikle kuzey-kuzeydoğu’dan gelen yağışların inceleme alanındaki

yağış paternini oluşturduğu görülmektedir.

19


Şekil 8. Erçek Gölü Eş Yağış Eğrisi Yöntemi Yağış Dağılımı Haritası

İnceleme alanı ve yakın dolayında yer alan MGİ’da gözlenen yağış değerlerine göre;

İlkbahar yağışları yıllık toplam yağışın yaklaşık % 37.4’ünü oluşturmaktadır. Bunu sırası ile %

27.7 ile Kış, % 24.4 ile Sonbahar ve % 10.5 ile de Yaz yağışları izlemektedir (Şekil 9).

Şensoy ve diğ. (2008) tarafından gerçekleştirilen çalışmada; Aydeniz ve Thorntwaite

metodları ile ülkemizin iklim sınıflaması gerçekleştirilmiş ve proje alanının yer aldığı bölge

söz konusu çalışmada “yarı kurak-az nemli” iklim sınıfı içinde yer almaktadır.

Muradiye, Özalp ve Van MGİ’rı için yapılan genel değerlendirme göz önüne

alındığında, genel anlamda yağışlı ve kurak dönemlerin tüm istasyonlarda bir paralellik içinde

olduğu görülmektedir.

20


Şekil 9. MGİ’da Gözlenen Yağış Miktarlarının Mevsimsel Dağılımı

Muradiye, Özalp ve Van MGİ’da ki yağış verileri aylara göre değerlendirildiğinde tüm

alan genelinde en fazla yağış alan ayların Mart, Nisan, Mayıs ve Kasım ayları olduğu

belirlenmiştir. Meteorolojik açıdan Haziran-Eylül ayları arasında kalan aylar kurak dönem ile

karakterize edilirken, Ekim-Mayıs arasında kalan aylar ise yağışlı dönem ile karakterize

edilmektedir. Erçek Gölü sulak alan ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan Muradiye,

Özalp ve Van MGİ’da gözlenen yağış ölçümlerinin değerlendirmeleri ayrı ayrı aşağıdaki

bölümde gerçekleştirilmiştir.

Muradiye Meteoroloji Gözlem İstasyonu

Muradiye MGİ’da 1970-2011 yılları arasında kalan 42 yıllık dönemde gözlenen toplam

yağış değerleri Şekil 10’da verilmektedir. Muradiye MGİ’nu yağış değerlerinin 42 yıllık

ortalaması 547.74 mm olarak hesaplanmıştır. Şekil 9’da verilen yağış grafiğinin genel

eğilimine bakıldığında, 1983-1988 yılları arasında kalan dönemlerde 600.0 mm’nin üzerinde

yağış gerçekleşmiştir.

28,41%

37,68%

14,01%

19,90%

Sonbahar Kış

İlkbahar

Yaz

Özalp Meteoroloji İstasyonu (DMİ 17812)

28,41%

37,68%

14,01%

19,90%

Sonbahar Kış

İlkbahar

Yaz

Özalp Meteoroloji İstasyonu (DMİ 17812)

25,65%

38,82%

7,40%

28,12%

SonbaharKış

İlkbahar

Yaz

Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ 17172)

Muradiye Özalp

lp Van

21


Şekil 10. Muradiye MGİ Yıllık Toplam Yağış Grafiği

Muradiye MGİ yağış değerleri için çizilen “Birikimli Eklenik Sapma Grafiğinde” (Şekil

11) ise söz konusu 42 yıllık dönem içindeki kurak ve yağışlı dönemler belirlenmiştir. Muradiye

MGİ’da 1970-1977, 1977-1994, 1994-2001 ve 2001-2011 yılları arasında kalan dönemlerde

genel eğilim açısından sırası ile kurak (7 yıl), yağışlı (17 yıl), kurak (7 yıl) ve yağışlı (11 yıl)

dönemler gözlenmiştir.

Şekil 11. Muradiye MGİ Yıllık Toplam Yağıştan Birikimli Sapma Grafiği

Muradiye MGİ’da 1970-2011 yılları arasındaki 42 yıllık yağış değerleri aylara göre

incelendiğinde ise (Şekil 12); en fazla yağışın özellikle İlkbahar ve Sonbahar aylarında Mart,

Nisan, Mayıs ve Kasım aylarında düştüğü, en az yağış alan ayların ise Yaz döneminde

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

19

70

19

71

19

72

19

73

19

74

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

Yıllık

To

pla

m Y

ağ

ış (m

m)

Yıllar

Muradiye-Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17786)Yıllık Toplam Yağış 1970-2011

Ortalama 547,74 mm

-1200

-1100

-1000

-900

-800

-700

-600

-500

-400

-300

-200

-100

0

100

200

300

400

500

600

19

70

19

71

19

72

19

73

19

74

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

Bir

ikim

li S

ap

ma (

mm

)

Yıllar

Muradiye-Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17786) Toplam Yağış Birikimli Sapma Grafiği (1970-2011)

Birikimli sapma

YağışlıDönem

KurakDönem

YağışlıDönem

KurakDönem

22


Temmuz, Ağustos ve Eylül ayları gerçekleştiği belirlenmiştir. Meteorolojik açıdan Haziran-

Eylül ayları arasında kalan aylar kurak dönem ile karakterize edilirken, Ekim-Mayıs arasında

kalan aylar ise yağışlı dönem ile karakterize edilmektedir.

Şekil 12. Muradiye MGİ’da Kaydedilen Yağışların Aylık Ortalamaları

Özalp Meteoroloji Gözlem İstasyonu

Özalp MGİ’da 1970-2011 yılları arasında kalan 42 yıllık dönemde gözlenen toplam

yağış değerleri Şekil 13’de verilmektedir. Özalp MGİ’da gözlenen yağış değerlerinin 42 yıllık

ortalaması 473.18 mm’dir. Yağış grafiğinin genel eğilimine bakıldığında 1991-1994 yılları

arasında kalan dönemlerde 900.0 mm’nin üzerinde yağış gerçekleşmiştir.

Şekil 13. Özalp MGİ Yıllık Toplam Yağış Grafiği

52,87 53,77

62,32

79,50

58,71

29,09

17,71

9,90

16,35

58,17

67,65

56,48

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

80,00

90,00

Oca

k

Şu

ba

t

Ma

rt

Nis

an

Ma

yıs

Ha

zira

n

Te

mm

uz

Ağ

ust

os

Eyl

ül

Eki

m

Ka

sım

Ara

lık

Ayl

ık O

rta

lam

a Y

ağ

ış (

mm

)

Aylar

Muradiye-Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17786) Aylık Ortalama Yağış 1970-2011

Ortalama 46,88 mm

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

19

70

19

71

19

72

19

73

19

74

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

Yıllık

To

pla

m Y

ağ

ış (m

m)

Yıllar

Özalp Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17812)Yıllık Toplam Yağış 1970-2011

Ortalama 473,18 mm

23


Özalp MGİ yağış değerleri için çizilen “Eklenik Sapma Grafiğinde” (Şekil 14) söz

konusu 42 yıllık dönem içindeki kurak ve yağışlı dönemler belirlenmiştir. Özalp MGİ için 1970

ve 1983 yılları arasında 13 yıllık süre kurak dönem olarak gerçekleşmiştir. 1983-1994 yılları

arasında yağışlarının göreceli yüksek olduğu yağışlı bir dönem (11 yıl) ve 1994 yılından

gözlem sonuna kadar olan zaman aralığında ise azalan bir eğilim 17 yıllık dönem kurak

geçmiştir.

Şekil 14. Özalp MGİ Yıllık Toplam Yağıştan Birikimli Sapma Grafiği

Özalp MGİ’da 1970-2011 yılları arasında gözlenen 42 yıllık yağış değerleri aylara

göre incelendiğinde ise (Şekil 15); en fazla yağışın İlkbahar aylarında özellikle Nisan ve

Mayıs aylarında düştüğü, en az yağış alan ayların ise Yaz döneminde Haziran, Temmuz,

Ağustos ve Eylül ayları olduğu belirlenmiştir. Meteorolojik açıdan Haziran-Eylül ayları

arasında kalan aylar kurak dönem ile karakterize edilirken, Ekim-Mayıs arasında kalan aylar

ise yağışlı dönem ile karakterize edilmektedir.

-1900

-1650

-1400

-1150

-900

-650

-400

-150

100

350

600

19

70

19

71

19

72

19

73

19

74

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

Bir

ikim

li S

apm

a (m

m)

Yıllar

Özalp Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17812) Toplam Yağış Birikimli Sapma Grafiği (1970-2011)

Birikimli sapma

KurakDönem

YağışlıDönem

KurakDönem

24


Şekil 15. Özalp MGİ’da Kaydedilen Yağışların Aylık Ortalamaları

Van Meteoroloji Gözlem İstasyonu

Van MGİ’da 1970-2011 yılları arasında kalan 42 yıllık dönemde gözlenen toplam

yağış değerleri Şekil 16’da verilmektedir. Van MGİ’da gözlenen yağış değerlerinin 42 yıllık

ortalaması 384,62 mm’dir. Yağış grafiğinin genel eğilimine bakıldığında 1972, 1987-1988,

1992-1994, 2002-2004, 2006, 2009 ve 2011 yılları arasında kalan dönemlerde 400.0 mm’nin

üzerinde yağış gerçekleşmiştir.

Şekil 16. Van MGİ Yıllık Toplam Yağış Grafiği

45,12 45,5749,78

61,50

67,90

34,87

20,56

11,22 10,93

39,8043,91 44,43

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

80,00

Oca

k

Şu

ba

t

Ma

rt

Nis

an

Ma

yıs

Ha

zir

an

Te

mm

uz

Ağ

usto

s

Eylü

l

Ekim

Ka

sım

Ara

lık

Aylık

Ort

ala

ma

Ya

ğış

(m

m)

Aylar

Özalp Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17812) Aylık Ortalama Yağış 1970-2011

Ortalama 39,63 mm

0

100

200

300

400

500

600

19

70

19

71

19

72

19

73

19

74

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

Yıllık

To

pla

m Y

ağ

ış (m

m)

Yıllar

Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17172)Yıllık Toplam Yağış 1970-2011

Ortalama 384,62 mm

25


Van MGİ yağış değerleri için çizilen “Eklenik Sapma Grafiğinde” (Şekil 17) ise söz

konusu 42 yıllık dönem içindeki kurak ve yağışlı dönemler belirlenmiştir. Van MGİ’da 1972-

1986, 1986-1994, 1994-2001 ve 2001-2011 yılları arasında kalan dönemlerde genel eğilim

açısından sırası ile kurak (14 yıl), yağışlı (8 yıl), kurak (7 yıl) ve yağışlı (10 yıl) dönemler

gözlenmiştir.

Van MGİ’da 1970-2011 yılları arasında gözlenen 42 yıllık yağış değerleri aylara göre

incelendiğinde ise (Şekil 18); en fazla yağışın özellikle İlkbahar ve Sonbahar aylarında Mart,

Nisan, Mayıs ve Kasım aylarında düştüğü, en az yağış alan ayların ise Yaz döneminde

Temmuz, Ağustos ve Eylül ayları gerçekleştiği belirlenmiştir. Meteorolojik açıdan Haziran-

Eylül ayları arasında kalan aylar kurak dönem ile karakterize edilirken, Ekim-Mayıs arasında

kalan aylar ise yağışlı dönem ile karakterize edilmektedir.

Şekil 17. Van MGİ Yıllık Toplam Yağıştan Birikimli Sapma Grafiği

-500

-400

-300

-200

-100

0

100

200

19

70

19

71

19

72

19

73

19

74

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

Bir

ikim

li S

apm

a (m

m)

Yıllar

Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17172) Toplam Yağış Birikimli Sapma Grafiği (1970-2011)

Birikimli sapma

YağışlıDönem

KurakDönem

YağışlıDönem

KurakDönem

26


Şekil 18.Van MGİ’da Kaydedilen Yağışların Aylık Ortalamaları

2.1.2.3. Sıcaklık Analizi


yansıtması amacıyla, DMİ tarafından işletilen ve uzun yıllar sıcaklık ölçümü bulunan

Muradiye, Özalp ve Van MGİ istasyonları seçilmiştir (Tablo 2).

Tablo 2.İnceleme Alanı ve Yakın Dolayında Yer Alan MGİ Sıcaklıkları

İstasyon Adı Gözlem Süresi Yıllık Ortalam

Sıcaklık (0C)

Yıllık Ortalama

Maksimum

Sıcaklık (0C)

Yıllık Ortalama

Minimum Sıcaklık

(0C)

Muradiye 1970-2011 8.30 22.5 (Temmuz) -5.4 (Ocak)

Özalp 1970-2011 5.90 20.8 (Temmuz) -10.0 (Ocak)

Van 1970-2011 9.20 22.4 (Temmuz) -3.6 (Ocak)


yıllar sıcaklık gözlemleri dikkate alınarak, inceleme alanı için yıllık ortalama sıcaklık miktarı,

Aritmetik Ortalama ve Eş Sıcaklık Eğrisi Yöntemleri kullanılarak hesaplanmıştır. Erçek Gölü

sulak alanı ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan Muradiye, Özalp ve Van MGİ’da ki

gözlem süresi içerisinde yıllık ortalama sıcaklık değerlerinin 5.90 C ile 9.20 C arasında

değiştiği ve aritmetik ortalama yöntemine göre yıllık ortalama sıcaklık miktarı ise 7.80 C

olarak hesaplanmıştır. Eş Sıcaklık Eğrisi Yöntemi kullanılarak Erçek Gölü sulak alan sistemi

için hesaplanan yıllık ortalama, en düşük ve en yüksek sıcaklık miktarları sırası ile 8.22 C,

8.94 C ve 7.44 C olarak hesaplanmıştır (Şekil 19).

29,97 31,03

45,62

54,28

49,42

18,74

5,843,90

13,35

45,00

49,80

37,66

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

Oca

k

Şu

ba

t

Ma

rt

Nis

an

Ma

yıs

Ha

zira

n

Te

mm

uz

Ağ

ust

os

Eyl

ül

Eki

m

Ka

sım

Ara

lık

Ayl

ık O

rta

lam

a Y

ağ

ış (

mm

)

Aylar

Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17172) Aylık Ortalama Yağış 1970-2011

Ortalama 32,05 mm

27


Muradiye, Özalp ve Van MGİ’da gözlenen aylık ortalama maksimum sıcaklıklar

incelendiğinde ise Temmuz ayının en sıcak ay olduğu belirlenmiştir. Söz konusu istasyonlar

için aylık ortalama maksimum sıcaklığın gözlendiği Temmuz ayındaki ortalama sıcaklık ise

21.9 C olarak hesaplanmıştır. Aylık ortalama minimum sıcaklıkların gözlendiği Ocak ayının

ortalaması ise -6.3 C olarak hesaplanmıştır. Erçek Gölü sulak alan ekosistemi çevresinde

değerlendirmeye alınan Muradiye, Özalp ve Van MGİ’da gözlenen sıcaklık ölçümlerinin

değerlendirmeleri ayrı ayrı aşağıdaki bölümde gerçekleştirilmiştir.

Muradiye Meteoroloji Gözlem İstasyonu

Muradiye MGİ’da 1970-2011 yılları arasında kalan 42 yıllık dönemde aylık ortalama

sıcaklık değerleri ile ilgili uzun yıllar aylık ortalama sıcaklık dağılımı grafiği Şekil 20’de

verilmektedir. Ölçüm yapılan 42 yıllık dönemde gözlenen sıcaklık verilerine göre ortalama

sıcaklık 8.3 C, en soğuk ay -5.4 C ortalama ile Ocak ayı ve en sıcak ay ise 22.5 C

ortalama ile Temmuz ayıdır. Muradiye MGİ’da ölçüm yapılan 42 yıllık dönemde sıcaklık

verilerinin mevsimlere göre değişikliği ise Şekil 28’de verilmektedir. Bölge Yaz aylarında 20.8

C ortalama sıcaklığa sahip iken Kış aylarında ise ortalama sıcaklık -4.1 C sıcaklığa sahiptir.

Şekil 19. Erçek Gölü Eş Sıcaklık Eğrisi Yöntemi Sıcaklık Dağılımı Haritası

28



Özalp MGİ’da 1970-2011 yılları arasında kalan 42 yıllık dönemde aylık ortalama




ortalama ile Temmuz ayıdır. Özalp MGİ’da ölçüm yapılan 42 yıllık dönemde sıcaklık

verilerinin mevsimlere göre değişikliği ise Şekil 20’de verilmektedir. Bölge Yaz aylarında 19.0

C ortalama sıcaklığa sahip iken Kış aylarında ise ortalama sıcaklık -8.1 C sıcaklığa sahiptir.

Şekil 20. Muradiye MGİ Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği

Şekil 21. Muradiye MGİ Mevsimlere Göre Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği

-5,4 -4,4

0,4

7,3

12,6

17,9

22,5 21,9

16,6

10,0

3,1

-2,6

-10,0

-5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

Oca

k

Şubat

Ma

rt

Nis

an

Mayıs

Ha

zir

an

Tem

mu

z

Ağustos

Eylül

Ek

im

Kasım

Aralık

Ort

ala

ma

Sıc

ak

lık

(OC

)

Aylar

Muradiye Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17786)Aylık Ortalama Sıcaklık 1970-2011

Ortalama8,3 0 C

-4,1

6,8

20,8

9,9

-5,0 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0

Ortalama Sıcaklık (OC)

Mevsim

Muradiye Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17786)

Mevsimlere Göre Ortalama Sıcaklık 1970-2011

29


Şekil 22. Özalp MGİ Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği

Şekil 23. Özalp MGİ Mevsimlere Göre Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği


Van MGİ’da 1970-2011 yılları arasında kalan 42 yıllık dönemde aylık ortalama




ortalama ile Temmuz ayıdır. Van MGİ’da ölçüm yapılan 46 yıllık dönemde sıcaklık verilerinin

-10,0-8,2

-1,9

5,7

10,8

16,2

20,8 20,2

14,9

8,1

0,9

-6,1

-15,0

-10,0

-5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

Oca

k

Şubat

Ma

rt

Nis

an

Mayıs

Ha

zir

an

Tem

mu

z

Ağustos

Eylül

Ek

im

Kasım

Aralık

Ort

ala

ma

Sıc

ak

lık

(OC

)

Aylar

Özalp Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17812)Aylık Ortalama Sıcaklık 1970-2011

Ortalama5,9 0 C

-8,1

4,9

19,0

7,9

-10,0 -5,0 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0


Mevsim

Özalp Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17812)


30


mevsimlere göre değişikliği ise Şekil 24’de verilmektedir. Bölge Yaz aylarında 20.9 C

ortalama sıcaklığa sahip iken Kış aylarında ise ortalama sıcaklık -2.3 C sıcaklığa sahiptir.

Şekil 24. Van MGİ Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği

Şekil 25. Van MGİ Mevsimlere Göre Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği

-3,6 -2,6

1,8

7,9

13,1

18,3

22,4 21,9

17,4

10,9

4,1

-0,8

-10,0

-5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0O

ca

k

Şubat

Ma

rt

Nis

an

Mayıs

Ha

zir

an

Tem

mu

z

Ağustos

Eylül

Ek

im

Kasım

Aralık

Ort

ala

ma

Sıc

ak

lık

(OC

)

Aylar

Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17172)Aylık Ortalama Sıcaklık 1970-2011

Ortalama9,2 0 C

-2,3

7,6

20,9

10,8

-5,0 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0


Mevsim

Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17172)


31


2.1.2.4. Buharlaşma Analizi


yansıtması amacıyla, DMİ tarafından işletilen ve uzun yıllar buharlaşma ölçümü bulunan

Özalp ve Van MGİ istasyonları seçilmiştir (Tablo 3).

Tablo 3. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayında Yer Alan MGİ Buharlaşmaları

İstasyon Adı Gözlem Süresi

Yıllık Ortalama

Toplam

Buharlaşma (mm)

Yıllık Maksimum

Toplam

Buharlaşma (mm)

Yıllık Minimum

Toplam

Buharlaşma (mm)

Özalp 1988-2009 1095.8 1722.30 (2000 Yılı) 587.40 (2009 Yılı)

Van 1988-2009 1055.3 1755.00 (2000 Yılı) 744.30 (1988 Yılı)


yıllar toplam buharlaşma miktarları dikkate alınarak, inceleme alanı için yıllık toplam

buharlaşma miktarı Aritmetik Ortalama yöntemi kullanılarak hesaplanmıştır. Erçek Gölü sulak

alanı ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan Özalp ve Van MGİ’daki gözlem süresi

içerisinde yıllık ortalama toplam buharlaşma değerleri 1055.3 mm ile 1095.8 mm arasında

değişmekte olup aritmetik ortalama yöntemine göre yıllık toplam buharlaşma miktarı 1075.5

mm olarak hesaplanmıştır. Eş Buharlaşma Eğrisi Yöntemi kullanılarak Erçek Gölü sulak alan

sistemi için hesaplanan yıllık toplam, en düşük ve en yüksek buharlaşma miktarları sırası ile

1063.13 mm/yıl, 1052.69 mm/yıl ve 1076.35 mm/yıl olarak hesaplanmıştır (Şekil 26).

32


Şekil 26. Erçek Gölü Buharlaşma Dağılımı Haritası

Erçek Gölü sulak alan ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan Özalp ve Van

MGİ’da gözlenen buharlaşma ölçümlerinin değerlendirmeleri ayrı ayrı aşağıdaki bölümde

gerçekleştirilmiştir.


Özalp MGİ’da 1988-2009 yılları arasında gözlem yapılan 22 yıllık dönemde Class A

Pan ölçümlerine göre yıllık toplam buharlaşma ortalaması 1095.75 mm olarak hesaplanmıştır

(Şekil 27). Özalp MGİ’da 2001 yılı sonrası seri ortalamasının altında gözlenen buharlaşma

gözlemleri, ölçüm sonu olan 2009 yılına kadar azalan bir eğilimle devam etmektedir. Özalp

MGİ’da 1972–2009 yılları arasında ölçüm yapılan 38 yıllık zaman aralığında gözlenen yıllık

ortalama buharlaşma grafiği Şekil 27’de, aylık ortalama buharlaşma grafiği ise Şekil 28’de

verilmektedir. Şekil 28’de de görüldüğü üzere en yüksek buharlaşma ortalaması Temmuz

ayında 308.23 mm iken Kasım, Aralık, Ocak, Şubat, Mart ve Nisan aylarında ise buharlaşma

ölçümü bulunmamaktadır.

33



Van MGİ’da 1970-2009 yılları arasında gözlem yapılan 40 yıllık dönemde Class A

Pan ölçümlerine göre yıllık toplam buharlaşma ortalaması 1055.30 mm olarak hesaplanmıştır

(Şekil 29). Van MGİ’da 1970-2009 yılları arasında ölçüm yapılan 40 yıllık zaman aralığında

gözlenen yıllık ortalama buharlaşma grafiği Şekil 29’da, aylık ortalama buharlaşma grafiği ise

Şekil’30 verilmektedir. Şekil 30’da da görüldüğü üzere en yüksek buharlaşma ortalaması

Temmuz ayında 34.9 mm iken Aralık, Ocak, Şubat ve Mart aylarında ise buharlaşma ölçümü

bulunmamaktadır.

Şekil 27. Özalp MGİ Yıllık Toplam Buharlaşma Grafiği

Şekil 28. Özalp MGİ Aylık Ortalama Buharlaşma Grafiği

500

750

1000

1250

1500

1750

19

88

19

90

19

92

19

94

19

96

19

98

20

00

20

02

20

04

20

06

20

08Yıl

lık

To

pla

m B

uh

arl

aş

ma

(m

m)

Yıllar

Özalp Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17812)Toplam Buharlaşma (1988-2009)

Ortalama 1095,75 mm

0,00 0,00 0,00 0,00

150,03

232,58

308,23

287,55

189,44

101,35

0,00 0,00

0,00

50,00

100,00

150,00

200,00

250,00

300,00

Ocak

Şub

at

Mart

Nis

an

Mayıs

Hazi

ran

Tem

muz

Ağ

usto

s

Eylü

l

Ekim

Kasım

Ara

lık

Aylı

k O

rtala

ma B

uh

arl

aşm

a (m

m)

Aylar

Özalp Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17812)

Aylık Ortalama Buharlaşma (1988-2009)

34


Şekil 29. Van MGİ Yıllık Toplam Buharlaşma Grafiği

Şekil 30. Van MGİ Aylık Ortalama Buharlaşma Grafiği

2.1.2.5. Buharlaşma Verilerinin Değerlendirilmesi

Bu aşamaya kadar elde edilen buharlaşma değerleri, serbest su yüzeyinde

gerçekleşen buharlaşma değerleri olup havza içerisindeki tüm alanlardan gerçekleşen

buharlaşma değerlerini karakterize etmemektedir. Bu değer sadece serbest su yüzeyinde

(gölalanı) gerçekleşen buharlaşma değerini temsil etmektedir. Buna karşın Erçek Gölü sulak

alan alt havzası ve çevresinde yer alan uzun yıllar gözlem yapan Özalp ve Van MGİ’da

gözlenen yıllık toplam serbest su yüzeyi buharlaşması ile kara ve sazlık-bataklık alanlarda

gerçekleşen buharlaşma-terleme miktarı ise Thornthwaite ve Turc yöntemleri hesaplanmıştır.

500

750

1000

1250

1500

1750

19

70

19

72

19

74

19

76

19

78

19

80

19

82

19

84

19

86

19

88

19

90

19

92

19

94

19

96

19

98

20

00

20

02

20

04

20

06

20

08

Yıl

lık

To

pla

m B

uh

arl

aş

ma

(m

m)

Yıllar

Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17172)Toplam Buharlaşma (1970-2009)

Ortalama 1055,30 mm

0,00 0,00 0,00

97,83

136,02

185,33

234,90225,41

170,25

97,18

37,28

0,00

0,00

50,00

100,00

150,00

200,00

250,00

Ocak

Şub

at

Mart

Nis

an

Mayıs

Hazi

ran

Tem

muz

Ağ

usto

s

Eylü

l

Ekim

Kasım

Ara

lık

Aylı

k O

rtala

ma B

uh

arl

aşm

a (m

m)

Aylar

Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17172)

Aylık Ortalama Buharlaşma (1970-2009)

35


Potansiyel buharlaşma-terleme (ETp) - Thornthwaite Yöntemi

Bu yöntemde ETp sadece meteorolojik koşullar göz önüne alınır ve terlemenin

kaynağı olan bitki örtüsü etkisi göz ardı edilir. Yöntemde en önemli girdi faktörleri ortalama

aylık hava sıcaklığı ve alanın enlem derecesidir. Ülkemizde çok yaygın olarak kullanılan

potansiyel buharlaşma-terleme değerlerinin hesaplanması yöntemidir.

Thornthwaite eşitliği:

ETp = 16 x 10xT/Ia x F()

a = (6.75*10-7 x I3) - (7.71*10-5 x I2) + (1.79*10-2 x I) + 0.49239

i = (T/5)1.514

şeklinde ifade edilmektedir (Marsily,1986). Burada; ETp aylık potansiyel buharlaşma-

terleme değerini (mm/ay), I yıllık sıcaklık indeksini (12 aya ait sıcaklık indeksleri (i)’nin

toplamı), i aylık sıcaklık indeksini, T aylık ortalama hava sıcaklığını (C) ve F () düzeltme

katsayısını ifade etmektedir. F () katsayısı, alanın enlem derecesine göre Marsily

(1986)’daki ilgili tablolardan belirlenmektedir. Erçek Gölü sulak alan alt havzası yakın

dolayında bulunan Muradiye, Özalp ve Van MGİ’rı için düzeltme katsayıları (F()) değerleri

Tablo 4’de verilmektedir.

Tablo 4. MGİ’rı İçin Aylara Göre Düzeltme Katsayıları (F ())

Enlem

Düzeltmesi Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz Tem Ağu Eylül Ekim Kasım Aralık

Van-380

29’ 0.850 0.840 1.030 1.105 1.230 1.240 1.255 1.175 1.040 0.960 0.840 0.825

Muradiye-

380 59’

0.850 0.840 1.030 1.110 1.230 1.240 1.260 1.180 1.040 0.960 0.840 0.820

Özalp-380

40’ 0.850 0.840 1.030 1.107 1.230 1.240 1.257 1.177 1.040 0.960 0.840 0.823

Yukarıdaki eşitlikler kullanılarak Erçek Gölü sulak alan alt havzası ve çevresinde

bulunan Muradiye, Özalp ve Van MGİ’rı için aylık ortalama potansiyel buharlaşma-terleme

(ETp) miktarları hesaplanmıştır (Tablo 5). Thornthwaite Yöntemi ile elde edilen potansiyel

buharlaşma-terleme değerleri kullanılarak Erçek Gölü sulak alan alt havzası ve yakın dolayı

için eş potansiyel buharlaşma-terleme değerlendirmeleri gerçekleştirilmiş olup Erçek Gölü

sulak alan alt havzası için potansiyel buharlaşma-terleme miktarı 603.29 mm/yıl olarak

hesaplanmıştır.

36


Tablo 5. Thornthwaite Yöntemi ile MGİ İçin Hesaplanan Aylık Potansiyel Buharlaşma-Terleme (ETp)

Değerleri

Etp Ort Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Toplam

Van 0.00 0.00 5.70 36.14 72.41 108.35 138.72 127.06 85.38 45.39 12.78 0.00 631.93

Muradiye 0.00 0.00 1.04 34.29 70.85 106.87 140.94 127.87 82.31 42.14 9.61 0.00 615.93

Özalp 0.00 0.00 0.00 29.64 64.95 99.64 131.22 119.40 76.61 37.37 3.18 0.00 562.02

Tüm

Alan 0.00 0.00 2.25 33.36 69.40 104.95 136.96 124.78 81.43 41.64 8.53 0.00 603.29

Gerçek buharlaşma-terleme (ETa) - Turc Yöntemi

Turc (1954), gerçek buharlaşma-terleme (ETa)’nin sıcaklık ve yağışın bir fonksiyonu

olduğunu şu şekilde ifade etmiştir:

ETa = P /[{0.9*(P2/L2)}0.5]

L = 300 + 25 T + 0.05 T3

Burada: ETa yıllık gerçek buharlaşma-terleme değerini (mm), P yıllık ortalama

alansal yağış değerini (mm) ve T yıllık ortalama hava sıcaklığını (C) ifade etmektedir. Erçek

Gölü sulak alan alt havzası ve çevresinde bulunan Muradiye, Özalp ve Van MGİ’rı için

gerçek buharlaşma-terleme (ETa) miktarı yukarıda verilen eşitlikler dikkate alınarak

hesaplanmış olup Tablo 6’da verilmektedir.

Tablo 6. MGİ’rı İçin Hesaplanan Gerçek Buharlaşma (ETa) Değerleri

ETa (mm)-Turc Yıllık Ortalama Yağış

(mm)

Yıllık Ortalama Sıcaklık

(0C)

Yıllık Gerçek

Buharlaşma ETa (mm)

Van 384.62 9.2 330.17

Muradiye 547.74 8.3 392.86

Özalp 473.18 5.9 337.26

Tüm Alan 468.51 7.80 353.43

Turc Yöntemi ile inceleme alanı yakın dolayında yer alan MGİ’rı için elde edilen

gerçek buharlaşma-terleme değerleri kullanılarak Erçek Gölü sulak alan alt havzası ve yakın

dolayı için eş potansiyel buharlaşma-terleme değerlendirmeleri gerçekleştirilmiş olup Erçek

Gölü sulak alan alt havzası için gerçek buharlaşma-terleme miktarı yaklaşık 353.43 mm/yıl

olarak hesaplanmıştır.

Buharlaşma verilerinin değerlendirilmesi sonucunda, mevcut MGİ’da kaydedilen

buharlaşma miktarları serbest su yüzeyinden buharlaşma değerleridir. Bu nedenle Erçek

Gölü sulak alan alt havzası için yapılacak olan hidrolojik bütçe hesaplamaları kapsamında;

37


Erçek Gölü içinde yer alan göller üzerinde meydana gelen buharlaşma miktarı ile ilgili

değerlendirmelerde mevcut MGİ’da gözlenen (1063.13 mm/yıl) değerler dikkate alınacaktır.

Erçek Gölü sulak alan alt havzası içinde kalan serbest su yüzeyleri dışında ki bölgeler için

yapılacak hidrolojik bütçe hesaplamalarında ise Turc (353.43 mm/yıl) ve Thornthwaite

(603.29 mm/yıl) yöntemleri ile elde edilen buharlaşma-terleme bileşeni dikkate alınacaktır.

2.1.2.6. Rüzgar

Bu bölüm kapsamında Erçek Gölü’nün doğu kıyısında yer alan Erçek kasabasında

DMİ tarafından 1984-1995 yılları arasında işletilmiş olan MGİ’da gözlenen aylık ortalama

rüzgar hızları değerlendirilmiştir. Erçek MGİ’da ölçülen 1984-1995 yılları arası ortalama

rüzgar hızı 2.3 m/s olarak kaydedilmiştir. İnceleme alanı ve yakın dolayında gözlenen en

düşük ve en yüksek ortalama rüzgar hızları ise Ocak 1991 ve Ağustos 1992 tarihlerinde

sırası ile 0.2 m/s ve 5.3 m/s olarak gözlenmiştir. Proje alanı ve yakın dolayında özellikle

Nisan-Kasım ayları arasında kalan dönemde rüzgar hızının diğer ayalara oranla yüksek

olduğu belirlenmiştir (Şekil 31).

Şekil 31. Erçek MGİ Aylık Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği (m/s)

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5Oca

Şub

Mar

Nis

May

Haz

Tem

Ağu

Eyl

Eki

Kas

Ara

38


2.1.2.7. Akım

Erçek Gölü sulak alan ekosistemi hidrolojik bütçe hesaplamaları kapsamında

kullanılacak sistemin giriş akım verileri Bölüm 2.1.3.2.1. kapsamında ayrıntılı olarak

incelenmiştir. Su bütçesi bileşenlerinde yüzeysel akım ile birlikte Erçek Gölü sulak alan

ekosistemine giren toplam yüzey suları+yeraltı suları yaklaşık 2.578 m3/s olarak

hesaplanmıştır (Tablo 9 ve Tablo 10).

2.1.2.8. Erçek Gölü Sulak Alan Ekosisteminin Su Bütçesi

Bu bölüm kapsamında, Erçek Gölü sulak alan ekosisteminin su bütçesi hesaplamaları

için kütlenin korunumu yasası temel alınmıştır. Söz konusu yaklaşım kullanılarak inceleme

alanı için su bütçesi; Erçek Gölü sulak alan ekosistemi ve çevresindeki sazlık-bataklık alanlar

için ortaya konacaktır. Sulak alan sisteminin beslenimini; alan içindeki göller ve sazlık-

bataklık alanlar üzerine düşen yağışlarla birlikte dağlık alanlardan gelen yüzey suları

gerçekleştirirken, buharlaşma-terleme ise sistemin çıktısını oluşturmaktadır. Bu yaklaşım ile

oluşturulan bütçe denklemleri;

Şeklinde ifade edilmiştir. Burada;

± S depolamadaki değişim (L3/T),

Qbes sistemdeki toplam beslenim (L3/T),

Qbo sistemde toplam boşalım (L3/T),

Pg göl ve sazlık-bataklık alan üzerindeki alansal yağış girdisi (L3/T),

Rb Büyükçaylak Dereden yüzeysel akım ile sisteme giren su (L3/T),

Rd Erçek Gölü alt drenaj alanı içindeki dağlık alanlardan yüzeysel akım ile

sisteme giren su (L3/T),

ETg göl ve sazlık-bataklık alanda buharlaşma-terleme ile çıkan su (L3/T),

± Qy sisteme yeraltısuyu girdisi ve/veya çıktısını (L3/T),

İfade etmektedir.

39


2.1.2.8.1. Bütçe Bileşenlerinin Hesaplanması

Alansal yağış (Pg)

Erçek Gölü sulak alan ekosistemi için eş yağış eğrisi yöntemi ile hesaplanan yıllık

toplam yağış miktarları 454.5 mm/yıl’dır (Bölüm 2.3.2). Bu durumda gölalanı ve sazlık-

bataklık alan (106.8 km2; Bölüm 2.2.2) üzerine düşen yıllık toplam yağış miktarı;

Pg : 45,541 106 m3/yıl olarak hesaplanmıştır.

Yüzeysel akım ile sistemine giren su (Rd)

Erçek Gölü sulak alan sistemine Büyükçaylak Dereden (1.931 m3/s) ve Erçek Gölü alt

drenaj alanından (0.748 m3/s) gelecek yüzeysel akım miktarları aşağıda özetlenmiştir

(Bölüm 2.2.1);

Rb : 60.896 106 m3/yıl (1.931 m3/s)

Rd : 23.589 106 m3/yıl (0.748 m3/s) olarak hesaplanmıştır.

Buharlaşma (ETg)

Erçek Gölü sulak alan sistemi içinde bulunan göl (106.8 km2) serbest su yüzeyi

olduğundan dolayı, bu göl yüzeylerinden meydana gelen buharlaşma miktarı MGİ’da ölçülen

ve alan için ortalaması hesaplanan serbest su yüzeyi buharlaşma miktarı (1063.1 mm/yıl)

kullanılacaktır (Bölüm 2.3.4). Bu durumda, alanda meydana gelen toplam buharlaşma

kayıpları;

ETg : 113.539 106 m3/yıl olarak hesaplanmıştır.

Bütçe Hesaplama Sonuçlarının Değerlendirilmesi

Hesaplamalar sonucu elde edilen verilerin yorumlanmasında kolaylık sağlaması

amacı ile kütlenin korunumu dikkate alınarak oluşturulan bütçe eşitliği; yıl içinde kararlı

olduğu var sayımı ile ±=0 olduğu kabul edilerek bütçe eşitliği;

=0

Şeklinde ifade edilmektedir (birimler m3/yıl).

ı

40


Burada ±S, Erçek Gölü sulak alan sisteminde depolamada meydana gelen değişim

olarak ifade etmektedir.

Bu eşitlikte:

S = 0 sistemde, girdi ile çıktılar bir birine eşittir ve bütçe denktir,

S < 0 sisteminde girdi, çıktılardan küçüktür yani sisteme bütçe bileşenleri dışında

katkı gelmektedir,

S > 0 sisteminde girdi, çıktılardan büyüktür yani sistemden dışa akış vardır,

Anlamına gelmektedir. Yapılan hesaplamalar sonucu elde edilen bütçe bileşenlerinin

yukarıda belirtilen eşitlikte yerine konması sonucunda, bütçe pozitif (19.486 106 m3/yıl)

çıkmıştır. Başka bir ifade ile Erçek Gölü sulak alan sisteminden dışa akış olduğu anlamına

gelmekle birlikte, fiziksel olarak bu durum olanak dahilinde değildir. Bu durum su bütçesi

hesaplamalarında kullanılan parametrelerin aynı dönemi kapsamamasından kaynaklandığı

düşünülmektedir. Örneğin akım gözlemleri inceleme alanı için 1979-1988 yılları arasında

gözlenmişken, yağış gözlemleri ise 1970-2011 yılları arasında gözlenmiştir. Dolayısı ile

Erçek Gölü sulak alan sisteminin su bütçesi hesaplamalarının daha sağlıklı yapılabilmesi

amacı ile sistemin girdi ve çıktı bileşenlerinin bu amaç doğrultusunda gözlenmesi ve

değerlendirilmesi gerekmektedir.

2.1.3. Hidrolojik ve Hidrojeolojik Veriler

2.1.3.1. Drenaj Sınırları

İnceleme alanını ülkemizin doğusunda yer alan Erçek Gölü havzasının doğu sınırında

yer almakta olup, Erçek Gölü drenaj alanının batısında yer almaktadır (Şekil 7). Kapalı havza

özelliğinde olan Erçek Gölü drenaj alanı çevresindeki yüksek noktalar dikkate alınarak

oluşturulan yüzeysel drenaj alanı 1546.8 km2 olarak hesaplanmıştır. İnceleme alanının alt

drenaj sınırı, Erçek Gölü’nün yaklaşık 10.0 km doğu’da yer alan ova alan ile yüzeysel

beslenme alanı dikkate alınarak çıkarılmış olup gölalanı dahil yaklaşık 455.1 km2’lik bir drenaj

alanına sahip olup Erçek Gölü drenaj alanının yaklaşık % 29.4’üne karşılık gelmektedir

(Şekil 32).

41


Şekil 32. İnceleme Alanı ve Alt Havzaları

42


Şekil 33. Erçek Gölü Sulak Alan Sistemi Alt Drenaj Alanı Haritası

2.1.3.2. Su Noktaları

Erçek Gölü sulak alan sisteminde su noktalarını, akarsular, göller ve sazlık-bataklık

alanlar oluşturmaktadır. Erçek Gölü sulak alan sistemi için oluşturulan hidroloji haritası Şekil

34’de verilmektedir.

43


Şekil 34. Erçek Gölü Hidroloji Haritası

2.1.3.2.1. Yüzeysuları

Erçek Gölü drenaj alanından drene olan yüzey suları Büyükçaylak Dere aracılığı ile

Erçek Gölü’nü batısından beslemekte ve inceleme alanı içindeki ana akarsuyu

oluşturmaktadır. Bu akarsu dışında kalan diğer akarsular ise mevsimsel özellikte olup,

inceleme alanı içinde sürekli gözlem yapan Akım Gözlem İstasyonu (AGİ) bulunmamaktadır.

Yukarıda da belirtildiği üzere inceleme alanının içinde akım gözlemi yapan AGİ

bulunmamaktadır. İnceleme alanında meydana gelen yüzeysel akım miktarının belirlenmesi

amacı ile Erçek Gölü drenaj alanının doğu kesiminde Özalp-Saray arasında kalan bölgede

Memedik Çayı üzerinde Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü (DSİ 25-25, gözlem süresi:

1979-1988) tarafından işletilen bir adet AGİ yer almaktadır. Dolayısı ile inceleme alanında

meydana gelen yüzeysel akım miktarı ile ilgili değerlendirmeler söz konusu AGİ’da gözlenen

değerlerden sağlanacaktır.

Bu kapsamda söz konusu AGİ’na ait drenaj alanı-akış katsayısı ilişkisi incelenmiştir.

Bu ilişki, AGİ’de ölçülen akım değerinin söz konusu AGİ’nin drenaj alanına bölünmesi ile elde

edilmektedir. Akış katsayısı, birim zaman içinde birim alanda meydana gelen akım miktarının

44


l/s/km2 türünden ifadesidir. Yağış rejimi ve havza karakteristikleri benzer olan ve ana

akarsuya yapay veya dış kökenli katkıların olmadığı havzalarda, ana akarsuyun çeşitli

noktalarındaki akış katsayıları arasında önemli bir faklılık gözlenmemektedir. Buna karşın;

akarsuya yeraltısuyu katkısı olması durumunda, katkı noktasından itibaren akış katsayısı

değerinde artış, karstik kayıpların oluşması durumunda ise, akış katsayısı değerinde azalma

görülmektedir.

DSİ 25-25 (drenaj alanı: 192.8 km2) nolu AGİ Erçek Gölü drenaj alanının memba

kesiminde yer almaktadır. Söz konusu AGİ’da gözlenen akımların 1979-1988 yılları arası

ortalama, en düşük ve en yüksek akım değerleri sırası ile 0.358 m3/s, 0.077 m3/s ve 0.838

m3/s olarak gözlenmiştir.

Tablo 7. DSİ 25-25 Nolu AGİ Aylık Ortalama Akım Gözlemleri

Yıl Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara Ort

1979 0.220 0.221 0.665 0.926 0.175 0.370 0.119 0.052 0.054 0.243 0.224 0.220 0.291

1980 0.060 0.070 0.287 0.204 0.075 0.062 0.052 0.037 0.042 0.063 0.066 0.063 0.090

1981 0.060 0.061 0.523 0.231 0.105 0.347 0.071 0.056 0.050 0.060 0.062 0.052 0.140

1982 0.108 0.111 0.161 1.192 0.833 0.220 0.108 0.123 0.112 0.105 0.112 0.108 0.274

1983 0.078 0.098 0.553 0.417 0.250 0.189 0.161 0183 0.212 0.116 0.069 0.075 0.200

1984 0.302 0.315 2.109 0.683 0.381 0.220 0.198 0.202 0.220 0.213 0.251 0.2887 0.448

1985 0.413 0.402 1.484 0.797 0.549 0.600 0.289 0.286 0.280 0.424 0.446 0.444 0.534

1986 0.523 0.488 0.859 0.910 0.717 0.980 0.381 0.370 0.340 0.635 0.640 0.601 0.620

1987 0.340 0.365 0.396 1.119 0.317 0.305 0.321 0.314 0.363 0.631 0.498 0.840 0.484

1988 0.319 0.303 0.386 0.992 0.596 0.542 1.018 0.438 0.298 0.376 0.410 0.330 0.501

Ort 0.242 0.243 0.742 0.747 0.400 0.384 0.272 0.206 0.197 0.286 0.278 0.302 0.358

Min 0.060 0.061 0.161 0.204 0.075 0.062 0.052 0.037 0.042 0.060 0.062 0.052 0.007

Max 0.523 0.488 2.109 1.192 0.833 0.980 1.018 0.438 0.363 0.635 0.640 0.840 0.838

Tablo 7’de verilen DSİ 25-25 nolu AGİ’de 1979-1988 yılları arasında gözlenen uzun

yıllar aylık ortalama akım değerleri, söz konusu AGİ’nin drenaj alanına (192.8 km2) bölünerek

her ay için akış katsayısı hesaplanmıştır (Tablo 8). Hesaplamalar sonucunda DSİ 25-25 nolu

AGİ’nin drenaj alanında birim alanda (1.0 km2) yağışlardan ve kar ermelerinden sonra

yüzeysel akışa geçen su miktarı 1.858 l/s olarak elde edilmiştir.

45


Tablo 8. DSİ 25-25 nolu AGİ Aylık Ortalama Akış Katsayısı Değerleri


1979 1.143 1.148 3.447 4.803 0.910 1.921 0.620 0.271 0.280 1.259 1.161 1.143 1.509

1980 0.310 0.361 1.491 1.061 0.387 0.320 0.271 0.194 0.220 0.329 0.340 0.329 0.468

1981 0.310 0.319 2.711 1.201 0.542 1.801 0.368 0.290 0.260 0.310 0.320 0.271 0.725

1982 0.562 0.574 0.833 6.183 4.318 1.141 0.562 0.639 0.580 0.542 0.580 0.562 1.423

1983 0.407 0.510 2.866 2.161 1.297 0.981 0.883 0.949 1.101 0.600 0.360 0.387 1.038

1984 1.569 1.636 10.941 3.542 1.975 1.141 1.026 1.046 1.141 1.104 1.301 1.491 2.326

1985 2.140 2.083 7.698 4.132 2.847 3.112 1.501 1.481 1.451 2.198 2.311 2.304 2.771

1986 2.711 2.529 4.454 4.722 3.718 5.083 1.975 1.917 1.761 3.292 3.322 3.118 3.217

1987 1.762 1.891 2.053 5.803 1.646 1.581 1.665 1.627 1.881 3.273 2.581 4.357 2.510

1988 1.654 1.573 2.002 5.143 3.093 2.813 5.281 2.270 1.545 1.950 2.127 1.712 2.597

Ort 1.257 1.262 3.850 3.875 2.073 1.989 1.410 1.068 1.022 1.486 1.440 1.567 1.858

Min 0.310 0.319 0.833 1.061 0.387 0.320 0.271 0.194 0.220 0.310 0.320 0.271 0.401

Max 2.711 2.529 10.941 6.183 4.318 5.083 5.281 2.270 1.881 3.292 3.322 4.357 4.347

Tablo 8’de her ay için hesaplanan akış katsayısı değerleri, Erçek Gölü alt drenaj alanı

ile memba arasında kalan Büyükçaylak Dere drenaj alanı (1039.2 km2) ile çarpılması

sonucunda Büyükçaylak Dereden Erçek Gölü alt drenaj alanına gelebilecek aylık yüzeysel

akım miktarları 1979-1988 yılları arası için hesaplanmış olup Tablo 9’da verilmektedir.

Benzer işlem Erçek Gölü alt drenaj alanı (402.6 km2) içinde gerçekleştirilmiş olup hesaplama

sonucu elde edilen akım değerleri Tablo 10’da verilmektedir.

Tablo 9. Büyükçaylak Dere Aylık Ortalama Akım Gözlemleri


1979 1.187 1.192 3.582 4.991 0.946 1.996 0.644 0.282 0.291 1.308 1.206 1.187 1.568

1980 0.322 0.375 1.550 1.102 0.402 0.333 0.282 0.201 0.229 0.342 0.354 0.342 0.486

1981 0.322 0.331 2.817 1.248 0.536 1.872 0.382 0.302 0.270 0.322 0.333 0.282 0.754

1982 0.584 0.596 0.865 6.426 4.488 1.185 0.584 0.664 0.603 0.563 0.603 0.584 1.479

1983 0.423 0.530 2.978 2.246 1.348 1.019 0.865 0.986 1.144 0.624 0.374 0.402 1.078

1984 1.630 1.700 11.370 3.681 2.053 1.185 1.067 1.087 1.185 1.147 1.352 1.550 2.417

1985 2.224 2.164 7.999 4.294 2.958 3.234 1.560 1.539 1.508 2.284 2.402 2.395 2.880

1986 2.817 2.628 4.629 4.908 3.864 5.282 2.053 1.992 1.830 3.421 3.452 3.240 3.343

1987 1.831 1.965 2.133 6.031 1.711 1.643 1.731 1.690 1.955 3.401 2.683 4.528 2.608

1988 1.719 1.634 2.081 5.344 3.214 2.924 5.488 2.359 1.605 2.026 2.210 1.779 2.699

Ort 1.306 1.312 4.000 4.027 2.155 2.067 1.465 1.110 1.062 1.544 1.497 1.629 1.931

Min 0.322 0.331 0.865 1.102 0.402 0.333 0.282 0.201 0.229 0.332 0.333 0.282 0.417

Max 2.817 2.628 11.370 6.426 4.488 5.282 5.488 2.359 1.955 3.421 3.452 4.528 4.518

Erçek Gölü sulak alan sistemine alt drenaj alanından ve Büyükçaylak Dere’den

gelebilecek aylık ortalama akım değerleri ile çizilen grafik Şekil 35’de ve uzun yıllar yıllık

46


ortalama akım değerleri grafiği ise Şekil 36’de verilmektedir. Yapılan değerlendirmeler Erçek

Gölü sulak alan sitemine ortalama 2.578 m3/s oranında bir yüzey suyu girdisi hesaplanmıştır.

Bu değer Erçek Gölü alt drenaj alanında yağışlar ve kar erimesi sonrası meydana gelen

yüzeysel akım miktarı ile yeraltısuyu katkı miktarlarını temsil etmektedir. Erçek Gölü sulak

alan sisteminin su bütçesi hesaplamalarında sistemin yüzeysel akım girdi miktarları bu bölüm

kapsamında elde edilen veriler ile sağlanacaktır.

Tablo 10. Erçek Gölü Alt Drenaj Alanı Aylık Ortalama Akım Gözlemleri


1979 1.187 1.192 3.582 4.991 0.946 1.996 0.644 0.282 0.291 0.308 1.206 1.187 1.568

1980 0.322 0.375 1.550 1.102 0.402 0.333 0.282 0.201 0.229 0.342 0.354 0.342 0.486

1981 0.322 0.331 2.807 1.248 0.536 0.872 0.382 0.302 0.270 0.322 0.333 0.282 0.754

1982 0.584 0.596 0.865 6.426 4.488 1.185 0.584 0.664 0.603 0.563 0.603 0.584 1.479

1983 0.423 0.530 2.978 2.246 1.348 1.019 0.865 0.986 1.144 0.624 0.374 0.402 1.078

1984 1.630 1.700 11.370 3.681 2.053 1.184 1.067 1.087 1.185 1.147 1.352 1.550 2.417

1985 2.224 2.164 7.999 4.294 2.958 3.234 1.560 1.539 1.508 2.284 2.402 2.395 2.880

1986 2.817 2.628 4.629 4.908 3.864 5.282 2.053 1.992 1.830 3.421 3.452 3.240 3.343

1987 1.831 1.865 2.133 6.031 1.711 1.643 1.731 1.690 1.955 3.401 2.683 4.528 2.608

1988 1.719 1.634 2.081 5.344 3.214 2.924 5.488 2.359 1.605 2.026 2.210 1.779 2.699

Ort 1.306 1.312 4.000 4.027 2.155 2.067 1.465 1.110 1.062 1.544 1.497 1.629 1.931

Min 0.322 0.331 0.865 1.102 0.402 0.333 0.282 0.201 0.229 0.332 0.333 0.282 0.417

Max 2.817 2.628 11.370 6.426 4.488 5.282 5.488 2.359 1.955 3.421 3.452 4.528 4.518

Şekil 35. Erçek Gölü Beslenim Kaynaklarının Aylık Ortalama Akım Değerleri

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

4.0

4.5

Oca Sub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara

Akım

(m

3/s

)

Büyükçaylak Dere

Alt Drenaj Alanı

47


2.1.3.2.2. Göller

Proje çalışmasına konu olan Erçek Gölü inceleme alanının içinde yer almaktadır.

Erçek Gölü’nün toplam serbest su yüzeyi alan 106.8 km2 olup çevresi ise 52.4 km’dir. Erçek

Gölü sahip olduğu alt drenaj alanının (455.1 km2) yaklaşık % 23.5’ini kapsamaktadır. Erçek

Gölü su kuşları özellikle flamingolar için önemli bir yaşam, yumurtlama, kuluçka ve göç

ortamı oluşturmaktadır.

Şekil 36. Erçek Gölü Beslenim Kaynaklarının 1979-1988 Yılları Arası Yıllık Ortalama Akım Grafiği

Erçek Gölü’nün batimetri haritası için derinlik ölçümleri İpek ve Sarı (1998)’den

sağlanmıştır. Söz konusu çalışmada yer alan EK-7’deki derinlik ve koordinat değerlerinin

Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) ortamında değerlendirilmesi sonucunda, Erçek Gölü batimetri

haritası elde edilmiştir. Batimetri çalışmalarının gerçekleştirildiği dönemde, Erçek Gölü’nün

serbest su yüzeyi kotu 1810.52 m olarak kabul edilmiştir (İpek ve Sarı, 1998).

Erçek Gölü batimetri haritasının değerlendirilmesi sonucunda gölün en derin noktası

yüzeyden itibaren 40.0 m (1770.52 m) ile gölün batı kesimine yakın kısımlarda gözlenirken,

gölün ortalama derinliği ise yüzeyden itibaren 20.1 m (1790.42 m) olarak hesaplanmıştır.

Erçek Gölü için elde edilen batimetri haritasının değerlendirilmesi sonucunda Erçek

Gölü için su seviyesi ile alan ve hacim ilişkisi değerlendirilmiştir. Yapılan değerlendirmeler

sonucunda seviye ile alan ve hacim arasındaki ilişkiye ait istatistiki bilgiler Tablo 11 ve Şekil

38’da verilmektedir.

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

4.0

1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988

Akı

m (

m3/s

)

Büyükçaylak Dere

Alt Drenaj Alanı

48


Şekil 38’da görüldüğü üzere Erçek Gölü’nde depolanan toplam su hacminin % 50’si

1797.0 ile 1799.0 m kotları arasında yer almaktadır. Bu suyun depolandığı alan, göl toplam

alanının yaklaşık % 70.0’ine karşılık gelmektedir. Bununla birlikte Erçek Gölü’nün su

seviyesinin 1810.52 m olması durumunda toplam göl hacmi 2106.178 × 106 m3 ve toplam

gölalanı ise 106.8 × 106 m2 olarak hesaplanmıştır (Tablo 11).

Şekil 37. Erçek Gölü Fotoğrafları

49


Şekil 38. Erçek Gölü Batimetri Haritası (İpek ve Sarı, 1998’den yararlanılarak yeniden çizildi )

50


Tablo 11. Erçek Gölü, Su Seviyesi-Alan ve Hacim İlişkisine Ait İstatistiksel Bilgiler

Şekil 37. Erçek Gölü Su Seviyesi-Alan ve Hacim İlişkisi Grafiği

Erçek Gölü sulak alan siteminde göl su seviyesi Haziran 1999 ile Eylül 2005 tarihleri

arasında gölün güney sınırında yer alan ve Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) Genel Müdürlüğü

tarafından işletilen EİE 25-12 nolu Göl Gözlem İstasyonunda (GGİ) gözlenmiştir. Erçek

Gölü’nde 1999-2005 yılları arasında kalan 7 yıllık sürede gözlenen uzun yıllar ortalama en

(×106 m2) (%) (×106 m3) (%) (×106 m2) (%) (×106 m3) (%)

1770.52 - 1771.52 1.865 1.7 1.982 0.1 1790.52 - 1791.52 2.349 54.0 52.652 28.9

1771.52 - 1772.52 3.032 4.6 5.548 0.4 1791.52 - 1792.52 2.374 56.2 54.941 31.5

1772.52 - 1773.52 3.017 7.4 9.065 0.8 1792.52 - 1793.52 2.264 58.3 57.222 34.2

1773.52 - 1774.52 3.244 10.4 12.224 1.4 1793.52 - 1794.52 2.277 60.5 59.453 37.0

1774.52 - 1775.52 2.886 13.1 14.851 2.1 1794.52 - 1795.52 2.215 62.5 61.753 39.9

1775.52 - 1776.52 3.334 16.3 17.341 2.9 1795.52 - 1796.52 2.247 64.6 64.159 43.0

1776.52 - 1777.52 3.849 19.9 19.828 3.8 1796.52 - 1797.52 2.374 66.9 66.563 46.1

1777.52 - 1778.52 4.363 24.0 22.329 4.9 1797.52 - 1798.52 2.214 68.9 69.045 49.4

1778.52 - 1779.52 2.930 26.7 24.763 6.1 1798.52 - 1799.52 2.198 71.0 71.680 52.8

1779.52 - 1780.52 2.608 29.1 27.287 7.4 1799.52 - 1800.52 2.430 73.3 74.347 56.4

1780.52 - 1781.52 2.609 31.6 29.780 8.8 1800.52 - 1801.52 2.537 75.6 76.944 60.0

1781.52 - 1782.52 2.725 34.1 32.081 10.3 1801.52 - 1802.52 2.479 78.0 79.684 63.8

1782.52 - 1783.52 2.544 36.5 34.256 11.9 1802.52 - 1803.52 2.433 80.2 83.420 67.8

1783.52 - 1784.52 2.424 38.8 36.591 13.7 1803.52 - 1804.52 2.532 82.6 87.558 71.9

1784.52 - 1785.52 2.400 41.0 38.860 15.5 1804.52 - 1805.52 2.456 84.9 91.192 76.2

1785.52 - 1786.52 2.381 43.3 41.136 17.5 1805.52 - 1806.52 2.527 87.3 94.119 80.7

1786.52 - 1787.52 2.238 45.4 43.357 19.5 1806.52 - 1807.52 2.788 89.9 97.162 85.3

1787.52 - 1788.52 2.257 47.5 45.626 21.7 1807.52 - 1808.52 3.455 93.1 100.282 90.1

1788.52 - 1789.52 2.278 49.6 47.955 24.0 1808.52 - 1809.52 3.522 96.4 103.115 95.0

1789.52 - 1790.52 2.317 51.8 50.314 26.4 1809.52 - 1810.52 3.827 100.0 105.712 100.0

Alan Hacim

(m)

SeviyeSeviye Alan Hacim

(m)

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0

1765 1770 1775 1780 1785 1790 1795 1800 1805 1810 1815

Ala

n-H

acim

(%

)

Seviye (m)

Alan Hacim

51


düşük ve en yüksek su seviyesi 1807.86 m (Ekim 2001) ile 1809.79 m (Haziran 1999)

arasında değişmekte olup, uzun yıllar ortalama su seviyesi ise 1808.77 m olarak

hesaplanmıştır (Şekil 39).

Şekil 39. Erçek Gölü Seviyesi Grafiği

2.1.3.3. Hidrojeloji

Erçek Gölü sulak alan sistemi ve yakın dolayının hidrojeolojik yapısı hakkında bilgiler

oldukça sınırlıdır. İnceleme alanı ve yakın dolayında yüzeylenen birimlerin hidrojeolojik

sınıflaması, birimlerin genel hidrojeolojik özellikleri dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir.

İnceleme alanında, Kuvaterner yaşlı alüvyonlar (Q) ve Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı Bitlis

Masifine ait mermerler geçirimli birim olarak ayırt edilmiştir. İnceleme alanındaki yarı geçirimli

birimleri ise Eosen-Miyosen yaşlı kırıntılı ve karbonatlı kayaçlar oluştururken geçirimsiz

birimleri ise Pliyo-Kuvaterner ve Üst Kratese yaşlı volkanik kayaçlar ile Üst Kratese yaşlı

Ofiyolitik Melanj ise geçirimsiz birimleri oluşturmaktadır.

Erçek Gölü’nün Doğu kesiminde geniş alanlarda yüzeylenen Kuvaterner yaşlı

alüvyonlar akifer özelliği göstermektedir. Bu akiferdeki yeraltısuyu akım yönünün

Büyükçaylak Dere’ye ve Erçek Gölü’ne doğru gerçekleştiği düşünülmektedir. Buna ek olarak

Erçek Gölü’nün Kuzeydoğu kesiminde dar bir alanda yüzeylenen Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı

Bitlis Masifi’ne ait mermerler ise sahip oldukları erime boşluklarından dolayı geçirimlilik

1807.5

1808.0

1808.5

1809.0

1809.5

1810.0

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Se

viy

e (m

)

Ortalama = 1808.77 m

52


özelliğine sahip olup yerel ölçekte inceleme alanı ve yakın dolayında akifer özelliği

sergilemektedir.

İnceleme alanındaki yarı geçirimli birimleri ise Erçek Gölü’nün kuzeybatı ve

güneydoğu kesimlerinde geniş alanlarda yüzeylenen Eosen-Miyosen yaşlı kırıntılı ve

karbonatlı kayaçlar içinde yer alan kumtaşı ve kireçtaşı birimleri kayacın genel özelliğinden

dolayı hidrojeolojik açıdan yarı geçirimli birimleri oluşturmaktadır. İnceleme alanının

güneybatı, kuzey-kuzeydoğu ve güneydoğu kesimlerinde yüzeylenen Pliyo-Kuvaterner ve

Üst Kratese yaşlı volkanik kayaçlar ile Üst Kratese yaşlı Ofiyolitik Melanj ise hidrojeolojik

açıdan geçirimsiz özelliğe sahiptir.

53


2.2. Biyolojik Veriler

2.2.1. Tür Çeşitliliği ile İlgili Veriler

2.2.1.1. Planktonlar ve Bentik Canlılar

Erçek Gölü planktonik ve bentik canlılarını belirlemek amacıyla Temmuz-Kasım 2012

tarihleri arasında saha çalışmaları yapılmış, planktonik ve bentik canlılar örneklenmiştir.

Temmuz ve Ağustos 2012 tarihlerinde örneklemeler kıyı bölgelerinden aspirason yöntemiyle

(şeffaf boru sistemi ile vakumlanarak) yapılmıştır. Eylül-Kasım 2012 tarihleri arasında ise

aspire kıyı örneklerine ilave olarak sediment kepçesi, plankton kepçesi ve nansen şişesi ile

örneklemeler gerçekleştirilmiştir. Aspirasyon yöntemi, sediment kepçesi ve Nansen şişesi ile

alınan örnekler cam kavanozlar ile laboratuara canlı olarak getirilmiş, incelemeler canlı

numuneler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Plankton kepçesi ile alınan konsantre pelajik

organizmalar final konsantrasyonu %4 olacak şekilde formaldehit (formol=formalin) ile fikse

edilmiş olup bu örnekler üzerinde yürütülen çalışmalar fikse materyal ile gerçekleştirilmiştir.

Laboratuar çalışmalarında canlı ve tespitli materyaller önce stereo mikroskop (Leica

S8) altında incelenmiş, teşhisleri yapılmış, amaca uygun olanlardan fotomikrograflar

alınmıştır. Görüntüleme işlemlerinde Nikon Coolpix E5000 fotoğraf makinesi kullanılmıştır.

Daha küçük boyutlu olan protist örneklerinin teşhisleri için 100-1000 büyütmeye sahip faz-

kontrast ve diferansiyel interferens-kontrast mikroskobu (Nikon Eclipse E600) kullanılmıştır.

Organizmaların çeşitli karakterlerini ortaya çıkarmak için gümüş ipregnasyonu teknikleri

(gümüş boyama yöntemleri) kullanılmıştır.

Erçek Gölü tuzlu-sodalı su kalitesine bağlı olarak “acısu” ekosistemi olarak

tanımlanmaktadır. Göl suyu pH değerinin çok yüksek olması, akuatik biyoçeşitliliği

sınırlandırmaktadır. Daha önceki yapılan çalışmalarda Van Gölü’ne benzer olarak Erçek

Gölü’nde 100 civarında fitoplankton, 30 civarında zooplankton bulunduğu bildirilmiştir (Yıldız

1997). Bu çalışma kapsamında bazı yeni türler tespit edilmiş olup, tespiti yapılan türlerin

listesi, elde edildikleri istasyonun koordinatları, sistematik durumu ve fotoğrafları aşağıda

sunulmuştur.

54


Tablo. 12 Erçek Gölü’nde Tespit Edilen Plankton ve Bentik Canlılar

Organizma Gözlendiği istasyon (Koordinat)

Protista

Rhinothrix sp. 38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

Paramecium caudatum Ehrenberg, 1833

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Frontonia anatolica

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Uronema nigricans Müller, 1876

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Perispira ovum Stein, 1859 38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

Chilodonella uncinata (Ehrenberg, 1838)

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

Trihigmostoma srameki Foissner, 1988 38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

Nassula sp. 38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

Cyclidium glaucoma (Müller, 1773)

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

38 39’ 37.96K; 43 34’ 53.03D

38 43’ 16.33K; 43 32’ 33.31D

Euplotes sp.

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Epistylis entzii 38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

Animalia

Berosus sp

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

55


Arctodiaptomus spinosus Daday, 1891

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

38 39’ 37.96K; 43 34’ 53.03D

38 43’ 16.33K; 43 32’ 33.31D

Moina macrocarpa Straus 1820

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

38 39’ 37.96K; 43 34’ 53.03D

38 43’ 16.33K; 43 32’ 33.31D

Daphnia sp. 38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

Brachionus plicalitis Müller, 1786

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

38 39’ 37.96K; 43 34’ 53.03D

38 43’ 16.33K; 43 32’ 33.31D

Hexarthra mira

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

38 39’ 37.96K; 43 34’ 53.03D

38 43’ 16.33K; 43 32’ 33.31D

Notodromas monacha (Müller, 1776)

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D

Cricotopus sp. 38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

Fitoplanktonlar

Oscilatoria sp.

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Anabaena sp. 38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

56


38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Spirılia sp.

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Scenedesmus sp.

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Cosmarium sp.

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Sprogyra sp.

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Surirella sp.

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Pinnularia sp.

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Navicula sp.

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Diatoma sp.

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

Synedra sp.

38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D

38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D

38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D

38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D

57


Regnum : Protista

Phylum : Ciliophora (Doflein, 1901) Copeland, 1956

Class : Litostomatae Small ve Lynn, 1981

Ordo : Haptorida Corliss, 1974

Family : Apertospathulidae Foissner, Xu & Kreutz, 2005

Genus : Rhinothrix Foissner, Xu & Kreutz, 2005

Species : Rhinothrix sp.

Şekil 40. Rhinothrix sp., a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Birey

Yapılan örneklemelerde Karagündüz Köyü sahillerinde sazlık bölgelerdeki sediment

örneklerinde gözlenmiştir. Örnekler üzerinde gerçekleştirilen çalışmalarda bu türün sediment

yüzeyinde serbest olarak yaşadığı görülmüştür.

Büyüklüğü popülasyonu oluşturan bireyler arasında değişiklikler göstermektedir.

Uzunluğu 50-80μm, genişliği ise 15-30 μm arasında değişiklik göstermektedir. Vücut,

anteriyor kısmı genişçe, posteriyore doğru daraldığından dolayı tokmak biçiminde görünür.

Rhinothrix cinsi R. alternata, R. barbatula ve R. porculus olmak üzere üç tür ile temsil

edilmektedir. Bu çalışmada gözlenen Rhinothrix sp. sitoplazmasında simbiyotik alg

bulundurması ile cinsin diğer üyelerinden farklılık göstermektedir. Bu bakımdan mevcut

türlerin hiçbirisine dahil edilememiş olup, Rhinothrix sp. olarak sunulmuştur.

a b

58


Regnum : Protista


Class : Oligohymenophorea de Puytorac et al, 1974

Ordo : Peniculida Fauré-Fremiet in Corlis, 1956

Family : Parameciidae Dujardin, 1840

Genus : Paramecium Müller, 1773

Species : Paramecium caudatum Ehrenberg, 1833

Şekil 41. Paramecium caudatum, a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bir

Birey

Çalışma alanından alınan bütün sediment örneklerinde gözlenmiştir. Sediment

materyalinde bulunan çökmüş organik materyal (ölü bitkisel ve hayvansal çökelti) etrafında

yoğun olarak kümelenirken az miktarda sıvı fazda serbest olarak hareket ettikleri

görülmüştür.

Eliptik vücut yapısı, iki kontraktil (kasılgan) vakuole sahip olması bütün vücut

yüzeyinin silller ile kaplı olması, posteriyordeki (arka uç) sillerin diğer somatik sillerden hafifçe

daha uzun olması ile karakterize edilir.

Hücre genel olarak 150-250 μm uzunluğunda, 80-120 μm genişliğindedir. Genel

olarak bakteri ile beslenen bir türdür. Bu çalışmamızda sitoplazmalarında besin olarak

aldıkları diyatomelerin bulunduğu görülmüştür.

a b

59


Regnum : Protista



Ordo : Peniculida Fauré-Fremiet in Corlis, 1956

Family : Frontonidae Kahl, 1926

Genus : Frontonia Ehrenberg, 1838

Species : Frontonia anatolica

Şekil 42. Frontonia anatolica, a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bir Birey

Erçek Beldesi açıkları ile Karagündüz Köyü açıklarından elde edilen sediment

örneklerinde gözlenmiştir. Genellikle zemin çökeltisi üzerinde beslendikleri, nadiren sıvı

fazda serbest olarak hareket ettikleri görülmüştür.

Vücut eliptik yapıda olup, bir anteriyor diğeri posteriyor yarımda konumlanmış iki

kontraktil (kasılgan) vakuole sahiptir. Kontraktil vakuollerin her biri 6-8 toplama kanalına

sahiptir. Protist genellikle renksiz ve hafifçe gri renkte görünmesine karşın iyi beslenmiş

bireyler besin olarak aldıkları diyatomelerden dolayı sarımsı veya koyu sarı renkte

göründükleri gözlenmiştir. Hücreler 60-100 μm uzunluğunda 40-60 μm genişliğindedir.

Anteriyor ve posteriyor uç oval hatlıdır.

a b

60


Bu tür ilk defa Van Gölü’nde tarafımızdan tanımlanmış olup Turkish journal of

Zoology Dergisinin 2012 sayısında yayınlanmak üzere kabul edilmiştir. Erçek Gölü örnekleri

orijinal popülasyondan sonra ilk kayıttır.

Regnum : Protista



Subclass : Scuticociliatia Small, 1967

Ordo : Philasterida Small, 1967

Family : Uronematidae Thompson 1964

Genus : Uronema Dujardin, 1841

Species : Uronema nigricans Müller, 1876

Şekil 43. Uronema nigricans, a, b Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bireyler

Örnekleme yapılan bütün istasyonların sediment örneklerinde gözlenmiştir. Sediment

yüzeyinde sağa sola yalpalayarak hızlı hareket eder. Beslendikleri zaman zemine inerek

hareketsiz olarak beklerler. Hareketleri sıçrama şeklinde başlar ve oldukça hızlıdır.

Hücre hafifçe eliptik, fıçı biçimindedir. 30-35 μm uzunluğunda, 15-20 μm

genişliğindedir. Hücre yüzeyi somatik siller ile örtülüdür. Apikal uç sil taşımaz. Posteriyor uçta

a b

61


somatik sillerden daha uzun tek kaudal sile sahiptir. Posteriyorde terminal olarak

konumlanmış tek kontraktil vakuole sahiptir.

Regnum : Protista


Class : Litostomatae Small & Lynn, 1981

Subclass : Haptoria Corliss, 1974

Ordo : Haptorida Corliss, 1974

Family : Spathidiidae Kahl, in Doflein & Reichenow, 1929

Genus : Perispira Stein 1859

Species : Perispira ovum Stein, 1859

Şekil 44. Perispira ovum, a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bir Birey

Karagündüz Köyü sazlık ve kamışlık alanlardan alınan örneklerde gözlenmiştir.

Stereomikroskop altında yapılan gözlemlerde, genellikle zemine tutunarak hareketsiz olarak

durdukları, rahatsız edildiklerinde kendi eksenleri etrafında dönerek sıvı fazda hareket

ettikleri gözlenmiştir.

Vücut genel anlamda küresel veya hafifçe eliptik biçimlidir. Sitoplazmalarında bol

miktarda simbiyotik alg taşıdıklarından dolayı yeşil kürecikler olarak görünürler. Büyüklükleri

30-60 μm arasında değişmektedir. Bütün vücut yüzeyi spiral olarak düzenlenmiş somatik

a b

62


siller ile örtülüdür. Oral aparey (hücre ağzı) anteriyor kutuptan başlayıp, spiral olarak

neredeyse posteriyor kutuba kadar uzanır. Posteriyor kutupta konumlanmış tek kontraktil

vakuole sahiptir.

Regnum : Protista


Class : Phyllopharyngea de Putorac, 1974

Ordo : Chlamiydodontida Deroux, 1976

Family : Chilodonellidae Deroux, 1970

Genus : Cilodonella Strand, 1928

Species : Chilodonella uncinata (Ehrenberg, 1838)

Şekil 45. Chilodonella uncinata, Gümüş Boyama Tekniği Uygulanmış Bireyler, a) Ventral, b) Dorsal

Görünüş

Karagündüz Köyü sazlıkları, Erçek Beldesi açıkları ile Karagündüz Köyü açıklarından

alınan dip örneklerinde gözlenmiştir. Protist, genellikle dip materyali üzerinde sürünerek

hareket eder. Bunun yanı sıra nadiren örnek kapları üzerinde oluşan yüzey filminde

görülmüştür.

Hücre 30-70 μm uzunluğunda 20-50 μm genişliğinde olup, dorso-ventral olarak

yassılaşmıştır. Ventral yüzey genellikle düz veya oral apareyin bulunduğu bölge hafifçe

a b

63


konkav, dorsal yüzey ise belirgin bir biçimde konvekstir. Somatik siller ventral yüzeye

indirgenmiş olup dorsal yüzey sil taşımaz. Ventral yüzeydeki siller homojen dağılmamıştır.

Oral apareyin posteriyorunde yer alan mid-ventral alan silsizdir. Dorsal yüzeyde, anteriyor

kısımda, kılsı yapılardan meydana gelmiş dorsal fırça yapısı mevcuttur.

Regnum : Protista


Class : Phyllopharyngea de Putorac, 1974

Ordo : Chlamiydodontida Deroux, 1976

Family : Chilodonellidae Deroux, 1970

Genus : Trithigmostoma Jankowski, 1967

Species : Trihigmostoma srameki Foissner, 1988

Şekil 46. Trithigmostoma srameki, Gümüş Boyama Tekniği Uygulanmış Bireyler, a) Ventral, b) Dorsal

Görünüş

Karagündüz Köyü sazlık kamışlık alanlarından alınan kıyı örnekleri ile Erçek Beldesi

açıklarından alınan kıyı örneklerinde gözlenmiştir. Dip materyali üzerinde sürünerek hareket

ettiği, buralardan beslendiği görülmüştür. Bu tür genel olarak diyatomeler üzerinden

beslenmektedir. Besin vakuollerinde çeşitli büyüklüklerde diyatomeler gözlenmiştir.

a b

64


Hücre 70-100 μm uzunluğunda 30-70 μm genişliğindedir. Ventral yüzeyi düz, dorsal

yüzeyi ise konveks yapıldır. Somatik siller sadece ventral yüzeydedir. Ventralde silsiz aşan

mevcut değildir. Dorsal yüzeyde anteriyor uca yakın bölgede bir sırakılsı yapılardan oluşmuş

dorsal fırça yapısına sahiptir.

Regnum : Protista


Class : Nassophorea, Samll & Lynn, 1981

Ordo : Nassulida Jankovski, 1967

Family : Nassulidae de Fromentel, 1874

Genus : Nassula Ehrenberg, 1834

Species : Nassula sp.

Şekil 47. Nasulla sp. Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bir Birey

65


Karagündüz Köyü sazlık alanlardan alınmış örneklerden elde edilmiştir. Hücre oval

biçimli olup uzunluğu 150 μm kadardır. Sıvı fazda serbest olarak hareket eder. Hareket

esnasında uzun ekseni boyunca dönmekte ve helezonik olarak anteriyor yönde

ilerlemektedir. Stereomikroskop altında yapılan gözlemlerde hücre sarımtırak yeşil renkte

görünmektedir. Sadece 2 birey gözlendiği için preparasyonları ve tür teşhisi

tamamlanamamıştır.

Regnum : Protista


Class : Oligohymenophorea de Putorac et al., 1974

Subclass : Scuticociliatia Small, 1967

Ordo : Pleuronematidae Fauré-Fremiet in Corlis, 1956

Family : Cyclidiidae Ehrenberg, 1838

Genus : Cyclidium Müller, 1773

Species : Cyclidium glaucoma (Müller, 1773)

Şekil 48. Cyclidium glaucoma (Müller, 1773)

Örnekleme yapılan bütün istasyonlarda gözlenmiştir. Zeminde ve sıvı fazda her

ortamda mevcut oldukları görülmüştür. Sıçrama şeklinde hareket ederler. Beslenirken

zeminde hareketsiz olarak durdukları gibi, sıvı fazda asılı olarak hareketsiz kalabilirler.

66


Rahatsız edildiklerinde aniden sıçrayarak boylarına oranla oldukça uzun mesafelere gidip

tekrar hareketsiz biçimde beslenme durumuna geçerler.

Hücre oval ya da hafifçe silindirik biçimlidir. Büyüklüğü 20- 30 μm kadardır. Vücudun

çok büyük kısmı somatik siller ile örtülüdür. Somatik siller 6-8 μm uzunluğundadır. Anteriyor

kutupta yer alan apikal plak ve posteriyor 1/5’lik kısım sil taşımaz. Posteriyor kutupta somatik

sillerden daha uzun (15 μm) tek kaudal sil taşır.

Regnum : Protista


Class : Spirotrichae Bütschli, 1889

Ordo : Euplotida Small & Lynn, 1985

Family : Euplotidae Ehrenberg, 1838

Genus : Euplotes Ehrenberg in Hemprich & Ehrenberg, 1831

Species : Euplotes sp.

Şekil 49. Euplotes sp. Gümüş Boyama Tekniği Uygulanmış Bir Birey

67


Dip örneklerinin tamamında düşük yoğunlukta rastlanmıştır. Dip materyali üzerinde

yaşarlar. Nadiren sıvı fazda serbest olarak hareket ettikleri görülmüştür. Ventral yüzeyde

sillerin bir araya gelerek oluşturdukları sir yapılarını ayak gibi kullanarak partiküller arasında

dolaşırlar.

Hücre dorso-ventral olarak yassılaşmıştır. Dorsal yüzeyi konveks, ventral yüzey

düzdür. Büyüklüğü 25-40 μm kadardır. Henüz tür düzeyinde teşhis için yeterli preparasyonlar

yapılamamış olup, çalışmalar devam etmektedir.

Regnum : Protista



Ordo : Sessilida Kahl, 1933

Family : Epistylididae Kahl, 1933

Genus : Epistylis Ehrenberg, 1830

Species : Epistylis entzii

Şekil 50. Bir Epistylis entzii Kolonisi

Karagündüz Köyü sazlıklarından alınan örneklerde az sayıda gözlenmiştir. Tek tek

bireyler hakinde bulundukları gibi koloni de oluştururlar. Koloniler ortak bir sap yapısı ile bir

yere tutunurlar ve sesil olarak yaşarlar. Somatik siller sadece oral bölge ile sınırlıdır.

68


Regnum : Animalia

Phylum : Arthropoda

Class : Insecta

Ordo : Coleoptera Linnaeus, 1758

Family : HydrophilidaeLatreille, 802

Genus : Berosus Leach, 1817

Speciess : Berosus sp.

Şekil 50. Berosus sp. Genel Görünüş

Regnum : Animalia

Phylum : Arthropoda

Class : Maxillopoda Dahl, 1956

Ordo : Calanoida Sars, 1903

Family : Diaptomidae Baird, 1850

Genus : Arctodiaptomus Keifer, 1932

Speciess : Arctodiaptomus spinosus Daday, 1891

69


Şekil 51. Arctodiaptomus spinosus, a-d) Farklı Açılardan Görüntüleri

Örnekleme yapılan bütün istasyonlarda gözlenmiştir.

a b

c d

70


Regnum : Animalia

Phylum : Arthropoda

Subphylum : Crustacea Brünnich 1772

Class : Branchiopoda Latreille 1817

Ordo : Diplostraca Gerstaecker, 1866

Family : Moinidae Goulden 1968

Genus : Moina Baird, 1850

Speciess : Moina macrocarpa Straus 1820

Şekil 52. Moina macrocarpa’nın Genel Görünüşü

Bütün istasyonlarda gözlenmiş olmakla birlikte kıyı şeridine yakın istasyonlardan

plankton kepçesi ile alınan örneklerde daha yoğun olduğu görülmüştür.

71


Şekil 53. Crustacean Nauplius Larvası

72


Regnum : Animalia

Phylum : Arthropoda

Subphylum : Crustacea Brünnich 1772

Class : Branchiopoda Latreille 1817

Ordo : Diplostraca Gerstaecker, 1866

Family : Daphniidae, Straus, 1820

Genus : Daphnia Müller, 1485

Species : Daphnia sp.

Şekil 54. Daphnia sp. Genel Görünüş

Regnum : Animalia

Phylum : Rotifera Cuvier, 1817

Class : Eurotatoria De Ridder, 1957

Ordo : Ploima Hudson & Gosse, 1886

Family : Brachionidae Ehrenberg, 1838

Genus : Brachionus Pallas, 1766

Speciess : Brachionus plicalitis Müller, 1786

73


Şekil 54. Brachionus pilicatilis, a-c) Canlı Görünüş, d) Formaldehit İle Tespit Edilmiş Bir Birey

Örnekleme yapılan bütün istasyonlarda farklı yoğunluklarda gözlenmiştir.

a b

c d

74


Regnum : Animalia



Ordo : Flosculariaceae, Harring, 1913

Family : Hexarthridae Bartos, 1959

Genus : Hexarthra Schmarda, 1854

Speciess : Hexarthra mira (Hudson, 1871)

Şekil 55. Hexarthra mira’nın Canlı Görünüşü. a) Genel Görünüş, b) Faz Kontrast Mikroskobi Görüntüsü

Örnekleme yapılan bütün istasyonlarda gözlenmiştir.

a b

75


Regnum : Animalia

Phylum : Arthropoda

Class : Ostracoda Latreille, 1802

Ordo : Pedocopica Sars, 1866

Family : Notodromadidae Kaufman, 1900

Genus : Notodromas Lilljeborg, 1853

Speciess : Notodromas monacha (Müller, 1776)

Şekil 56. Notodromas monacha’nin Genel Görünüşü

Dip örneklerinin alındığı bütün istasyonlarda düşük yoğunlukta gözlenmiştir.

76


Regnum : Animalia



Ordo : Ploima Hudson & Gosse, 1886

Family : Trichocercidae Harring, 1913

Genus : Trichocerca Lamarc, 1801

Speciess : Trichocerca sp.

Şekil 57. Trichocerca sp. Genel Görünüş

77


Karagündüz Köyü ve Erçek Beldesi açıklarından alınan dip örneklerinde ve plankton

kepçesi numunelerinde düşük yoğunlukta gözlenmiştir.

Regnum : Animalia

Phylum : Arthropoda

Class : Insecta

Ordo : Diptera

Family : Chironomidae

Genus : Cricotopus Wulp, 1874

Speciess : Cricotopus sp.

Şekil 58. Chironomid Larvası

Karagündüz Köyü açıklarındaki bir istasyonda bir tek birey gözlenmiştir.

78


Sucul sistemlerde yaşayan planktonik ve bentik organizmalar mevsimsel süksesyon

gösterirler. Kendileri için optimum koşulların bulunduğu periyotlarda popülasyon yoğunlukları

en yüksek düzeye ulaşırken, koşulların değişmesi ile bazı organizmaların sayılarında önemli

değişiklikler meydana gelmektedir. Temmuz-Kasım 2012 tarihleri arasında gerçekleştirilen bu

çalışmada çalışma alanında bulunması muhtemel fakat örnekleme dönemlerinden dolayı

bazı organizmaların tespit edilememiş olma olasılığı yüksektir.

2.2.1.2. Sucul Omurgalılar

2.2.1.2.1. Balıklar

Erçek Gölü’nün ekstrem su kalitesi kriterleri gölün biyolojik çeşitliliğini

zayıflatmaktadır. Bu yüzden gölün var oluşunda aslında hiçbir balık gölde yaşamamaktadır.

1985 yılına kadar bu durum devam etmiş olup, 1985 yılında dönemin Su Ürünleri Bölge

Müdürlüğü, Van Gölü’den taşıdıkları ergin ve yavru inci kefali bireylerini Erçek Gölü’ne

yurtlandırmışlardır.

İnci kefali diadrom bir balık türüdür. Vücut şekli fusiform, baş uzunluğu yaklaşık olarak

total boyun 1/6’sı kadardır. Ağız terminal olup oldukça eğiktir ve fazla açılmaz. Solungaç

dikenleri genelde 17-21 adet olmakla beraber 14-27 arasında değişebilir. Dorsal yüzgeç

genelde ventral yüzgecin bittiği yerden başlar ve çoğunlukla anal yüzgeç başlangıcına kadar

uzanır. Farenks dişleri iki sıralı olup 5:2-2:5 şeklinde dizilmiştir. Yanal çizgi üzerindeki pul

sayısı 55-92 arasında değişir. Yanal çizgi dorsal yüzgeç başlangıcı ve yanal çizgi altı pul

sayısı sırasıyla 13-16 ve 4-6 puldur Genelde hakim vücut rengi parlak gümüşi olup, sırtlar

koyu grimsi yeşil veya koyu gri renkte, karın kısmı parlak gümüşi renktedir. (Sarı, 1997). İnci

kefali mayıs-haziran aylarında üremek için topluca tatlı sulara göç eder.

Sistematik olarak ilk çalışma Pallas (1811) tarafından yapılmıştır. Sarı (1997), inci

kefalinin taksonomisini aşağıdaki gibi bildirmiştir.

Alem : Animalia

Şube : Chordata

Sınıf : Actinopterygii

Takım : Cypriniformes

Familya : Cyprinidae

Cins : Chalcalburnus

Tür : Chalcalburnus tarichi, Syn. Alburnus tarichi

79


Şekil 59. Erçek Gölü İnci Kefali (Chalcalburnus tarichi, Pallas 1811)

2.2.1.2. Karasal Omurgalı ve Omurgasızlar

Türkiye, üç kıtanın ortasında köprü vazifesi gören bir kara parçasıdır. Dolayısıyla

kıtalararası geçişlerde sadece kuşlar için değil, diğer birçok canlı türü için de önem arz eder.

Anadolu’nun iklimsel ve topoğrafik yapısı da canlı çeşitliliğinin artışında en önemli

etkenlerdendir. Türkiye kuşlar açısından önemli olan güney-kuzey ve kuzey-güney göç rotası

üzerindedir. Kuşlar, Avrupa, Asya ve Anadolu’dan Afrika’ya veya Afrika’dan Anadolu

üzerinden Avrupa ve Asya’ya geçen kuş türleri için önemli göç rotasına sahiptir.

Anadolu’dan Avrupa ve Rusya’ya boğazlar ve Doğu Karadeniz ana göç yolları

kullanılarak geçiş yapılmaktadır. Sonbahar göçünde de tersi durum söz konusudur. Her iki

göç döneminde Van Gölü Havzası içinde yer alan Erçek Gölü göçmen kuşlar açısından

önemli bir konumdadır.

Bu araştırma; Erçek Gölü sulak alan alt havzası biyoçeşitlilik araştırma alt projesini

oluşturma amacı ile alandaki karasal omurgalı türlerini tespit etmek için gerçekleştirilmiştir.

Çalışmadan elde edilen veriler Haziran 2012-Kasım 2012 tarihleri arasında alanın

tamamında yapılan çalışmalar ve daha önce bölgede yapılmış çalışmaların sonucunda elde

edilmiştir.

Gözlem noktalarının belirlenmesinde göz önünde tutulan en önemli faktör, gözlenen

hayvanları rahatsız etmeden doğal ortamlarında inceleme imkanı sunacak noktaların tespiti

olmuştur. Bu amaçla gerek üreme gerekse beslenme alanlarında mümkün olan hakim

noktalar seçilerek incelemeler yapılmıştır. Erçek Gölü’nde yer alan sazlık alanlar kuş,

80


sürüngen ve amfibilerin üreme alanlarıdır. Çayırlık alanlar daha çok memeli canlılar

tarafından kullanılmaktadır. Özellikle kuşların beslenme ve üreme alanlarındaki popülasyon

yoğunluklarının tespiti için gözlem kuleleri ya da hakim noktalardan gözlemler gerçekleştirildi

(Şekil 60).

Şekil 60. Erçek Gölündeki Gözlem Kuleleri

Türlerin popülasyon yoğunluğunu belirlemede sayım teknikleri olarak hat boyunca

gözlem (Line transect) ve noktasal gözlem metotları kullanıldı (Bibby ve Burgess 1992;

Dobinson, 1976).

Kuş popülasyon yoğunluklarının tespiti, türlerin göç dönemi ile birlikte alana gelmesi

ile başlayıp çalışma takviminin sona ermesine kadar sürdürüldü. Gözlemler belli temel

noktalardan türün aktif olduğu sabah ve akşamüstü saatlerinde arasında (06.00-19.00)

yapıldı (Tablo 12). Genelde gün ışıması ile birlikte çalışmaya başlandı. Güneşin etkili olduğu

ve kuşların yuvada olduğu öğlen saatlerinde ara verildi, havanın nispeten serinlediği ikindi

vaktinden gün batımına kadar sürdürüldü. Yapılan sayım ve gözlem sonuçları arazi defterine

anında kaydedildi.

81


Tablo 12. Erçek Gölü’nde Gözlem Noktaları

Gözlem Noktası Koordinatları (nokta ve alan

olarak) Alanın Önemi

İstasyon mevki

38. 605039- 43.576145

38.601166- 43.575 533

38.607126- 43.582711

Dikkuyruk (Oxyura leucocephala) üreme

bölgesi (Mutlak koruma bölgesi)

Erçek kıyıları 38.647851- 43.62958 Kuş türleri beslenme alanı

38.644806- 43.637026 Kuş türleri beslenme alanı

Erçek–Eski Karagündüz

köyleri arası 38.684024- 43.635376 Kuş türleri beslenme ve dinlenme alanı

Eski Karagündüz 38.698040- 43.645487 Kuş türleri beslenme ve dinlenme alanı

38.697267- 43.648732 Dikkuyruk (Oxyura leucocephala) üreme

bölgesi (Mutlak koruma bölgesi)

Eski Karagündüz-

Karagündüz köyleri arası

38.699619- 43.648555

38.700300- 43.650368

38.709311- 43.642558

Yoğun üreme alanları

(Mutlak koruma bölgesi)

Şiringöl düzü 38. 726315- 43.602617 Gözlem noktası

Ada 38.727794- 43.537729 Martı üreme alanı

Yalınağaç köyü kıyısı 38.685356- 43.525976 Gözlem noktası

Erçek uzantısı sazlık alan

(Batı ucu)

38.606529- 43.518091

38.570960- 43.463331

38.594809- 43.532339

Ekolojik etkilenme bölgesi

Çalışma Süresince Kullanılan Ekipmanlar

Araştırma boyunca balıkçılardan kiralanan tekne ile gölde gözlem ve incelemeler

yapıldı. Çalışmada, Nikon marka (10x25) dürbün, Konuspot (100 mm) marka teleskop, Sony

DCR-Trv 270 model dijital video kamera, Canon eos 350 d (300mm objektif) model dijital

fotoğraf makinesi, Magellan explorist 210 model GPS, not defteri, suya dayanıklı cam kalemi.

Fauna Bileşenleri

2.2.1.2.1. İki yaşamlılar (Amphibia) Sınıfı

Amfibia sınıfının çalışma alanında rastlanan grupları; kuyruklu kurbağalar

(semenderler) ile kuyruksuz kurbağalardır. Yapılan çalışmalarda semender grubundan

sadece bir türe rastlanmıştır. Ancak kara kurbağalarından gece kurbağası (Bufo bufo) ve

siğilli kurbağa (Bufo viridis) türlerine toprak ve kaya altlarında oldukça sık rastlanmıştır.

Gölün sodalı olmasından dolayı iki yaşamlıları göl içinde görmek mümkün değildir. Ancak

82


göle dökülen tatlı sularda ve göl etrafındaki sazlık-çayırlık alanlarda oldukça fazla ova

kurbağası (Rana ridibinda) türü tespit edilmiştir.

Bu kapsamda çift yaşamlı türlerle ilgili olarak sucul ve daha sonraki dönemde

yaşamlarını karasal ekosistemlerle değişimli olarak sürdürecek kurbağa türlerinin yaşadığı

alanlar gözlem altında tutulmuştur.

Tablo 13. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen İkiyaşamlı (Amphibia) Türleri ve Korunma Statüleri

Türün Bilimsel Adı

Türün Türkçe Adı

Proje Alanı Popülasyon

Durumu ERL (IUCN) BERN

ANURA KUYRUKSUZ

KURBAĞALAR

SALAMANDRİDAE SEMENDERLER

Salamandra salamandra

Lekeli semender Var Nadir VU Ek-II

BUFONIDAE KARA

KURBAĞALARI

Bufo b.bufo Siğilli kurbağa Var Orta LC Ek-III

Bufo v. viridis Gece Kurbağası Var Orta LC Ek-II

RANİDAE SU

KURBAĞALARI

Rana ridibunda Ova Kurbağası Var Bol LC Ek-III

IUCN tarafından hazırlanmış olan Avrupa Kırmızı Listesi (ERL)’nin 2010 yılında

güncellemiş listeleri baz alınarak gerçekleştirilen çalışmalara göre faaliyet alanında

kaydedilmiş olan ikiyaşamlı türlerinden bir tanesinin Hassas (VU) diğerlerinin “LC” (=Least

Concern) yani “En Düşük Seviyede Tehlike Altında” kategorisinde yer aldıkları belirlenmiştir.

Tespit edilen iki yaşamlıların ekonomik ve egzotik değeri olmayan türler olduğu belirlendi.

Avlanma durumlarının da olmadığı ortaya konulan türlerin ekosistemdeki besin ağında

önemli bir yerde olduğu tartışılmazdır.

2.2.1.2.2. Sürüngenler (Reptilia) Sınıfı

Yaşam alanlarının bozulması ve insan baskısı nedeniyle tür çeşitliliği ve popülasyon

sayısı azalmaya devam eden Reptilia sınıfı; Kertenkeleler, yılanlar ve kaplumbağa takımları

ile temsil edilir. Proje alanı sınırları içerisinde ve komşu alanlarda yaşayan sürüngen türlerini

ve yöredeki özelliklerini belirlemek amacıyla alan içerisinde sürüngen türleri açısından uygun

olan habitatlar araştırılmıştır. Alandaki yamaçlar, sazlıklar, bitki altları, tarım alanlarındaki taş

birikintilerinin altı ve araları ila toprak oyuklarına bakılmıştır. Hayvanlara verilebilecek olası

zararlar göz önüne alınarak, genellikle tuzak kurarak yakalamaktan kaçınılmıştır.

Gerektiğinde tür tespiti amacıyla fotoğraf kaydı yapılmıştır. Daha sonra bu kayıtların

anahtarlar, yardımcı kitaplar veya konunun uzmanları yardımıyla değerlendirilmesi sonucu

arazide teşhisinde zorluk çekilen türlerin sağlıklı bir şekilde belirlenmesi yoluna gidilmiştir.

83


Tarafımızdan gerçekleştirilen saha çalışmaları, yöre sakinleriyle yapılan anketler ve

taranan literatür sonuçlarına göre faaliyet alanı ve yakın çevresinde belirlenen sürüngen

türleri ile ulusal ve uluslar arası koruma statüleri ve popülasyon durumları Tablo 14’de

verilmiştir.

Tablo 14. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen Sürüngen (Reptilia) Türleri ve Korunma Statüleri

Türün Bilimsel Adı Türün Türkçe adı Proje

Alanı

Çalışma

Alanı

Popülasyon

Durumu

ERL

(IUCN) BERN MAK

CHELONIA KAPLUMBAĞALAR

TESTUDINIDAE TOSBAĞALAR

Testudo graeca Adi Tosbağa + + Bol VU Ek-II Ek-1

EMYDIDAE TATLISU

KAPLUMBAĞALARI

Mauremy caspica Çizgili kaplumbağa + + Bol VU Ek-II Ek-1

SQUAMATA YILAN VE

KERTENKELELER

Laudakia caucasica Kafkas Keleri + + Bol - Ek-III Ek-1

Laudakia stellio Dikenli keler + + Az LC Ek-II Ek-1

LACERTIDAE GERÇEK

KERTENKELELER

Mabuya vittata Şeritli kertenleke + + Nadir LC Ek-III Ek-1

Ophisops elegans Tarla Kertenkelesi + + Bol Ek-II Ek-1

Lacerta viridis Yeşilkertenkele + + Az VU Ek-II Ek-1

SERPENTES(OPHIDIA) YILANLAR

COLUBRIDAE KIRBAÇ YILANLARI

Natrix natrix Su yılanı + + Bol LC Ek-III Ek-1

Natrix tesellata Su yılanı + + Bol LC Ek-II Ek-1

Eirenis modestus Eirenis modestus + - Az LC Ek-III Ek-1

Araştırma süresince belirlenen sürüngen türlerinden zehirli olup insanlara zarar veren

türlere rastlanmamıştır. Mevcut sürüngen türlerinin ekonomik ve egzotik değeri olmadığı gibi

yöre halkı tarafından da özellikle avlanmamaktadır. Sadece yaşam alanlarına yaklaşan

yılanlar öldürülmektedir. Sürüngen türlerinin de ekolojik dengede önemli olduğunu

belirtmekte fayda vardır.

2.2.1.2.3. Kuş (Aves) Sınıfı

Göç öncesi ve göç sonrası gözlem, inceleme ve değerlendirme çalışmaları

sonuçlarına göre, araştırma alanı ve yakın çevresinde 185 kuş türü saptanmıştır. Bu türlerin

tamamı tarafımızdan gözlemlenmiş olup, bu kuş türlerinin bilimsel ve Türkçe isimleri, ulusa l

84


ve uluslararası koruma statüleri ile sahadaki biyolojik statüleri (yerli, göçmen vb.)

değerlendirmiş ve sonuçları Tablo 15’de verilmiştir.

Arazide saptanan her bir kuş türü; Kiziroğlu (2008 ve 2009)’na göre Türkiye Kuşları

Red Data Book (RDB-Kırmızı Liste)-Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma

Birliği (IUCN)-Birdlife International (BIE) Kriterleri, Bern sözleşmesi (BERN) ve Merkez Av

Komisyonu Kararına (MAK) göre değerlendirilmiştir.

Tablo 15. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen Kuş (Aves) Türleri ve Korunma Statüleri

Sıra

No

Avrup

a Kod

Nosu

Türkçe Adları Bilimsel(Latince) İsmi

1 2 3 4

RDB IUCN

2010 BIE MAK

A-NONPASSERES; I.Loplu Dalgıçlar;

1. Lopludalgıçgiller

01 70 Bahri, küçük batağan Tachybaptus ruficollis

(Pallas,1764) A.3.1 LC V 2

02 90 Tepeli batağan Podiceps cristatus (L.,

1758) A.5 LC V 2

03 100 Kırmızı boyun batağan P. grisegena

(Bodaert,1783) A.3 LC V 2

04 110 Kulaklı batağan P. auritus (L., 1758) B.3 LC III 2

05 120 Karaboyun batağan P. nigricollis

(Chr. L.Brehm, 1831) A.4 LC V 2

LEYLEKSİLER

2. Balıkçılgiller

06 950 Balaban Botaurus stellaris (L., 1758) A.2 LC III 3

07 1040 Gece balıkçılı Nycticorax nycticorax(L.,

1758) A.3.1 LC III 2

08 1080 Alacabalıkçıl Ardeola ralloides (Scopoli,

1769) A.3 LC III 3

09 1110 Öküz balıkçılı Bubulcus ibis (L., 1766) A.2 LC V 2

10 1190 Küçük akbalıkçıl Egretta garzetta (L., 1758) A.3.1 LC V 2

11 1210 Büyük akbalıkçıl Ardea alba (L., 1758) A.3 LC V 2

12 1220 Gri balıkçıl Ardea cinerea L., 1758 A.3.1 LC V 2

13 1240 Erguvani balıkçıl A. purpurea L., 1758 A.2 LC III 2

3. Leylekgiller

14 1340 Akleylek Ciconia ciconia (L., 1758) A.3.1 LC II 3

4. Kelaynakgiller

15 1360 Çeltikçi Plegadis

falcinellus(L.,1758) A.3.1 LC III 2

FLAMİNGOLAR

85


5. Flamingogiller

16 1470 Flamingo Phoenicopterus rubber

L.,1758 A.3.1 LC III 2

KAZSILAR

6. Ördekgiller

17 1590

Akalınlı büyük sakarca

kazı;

Anser albifrons (Scopoli,

1789) B.5 LC V 2

18 1610 Boz kaz A. anser (L., 1758) A.4 LC V 2

19 1710 Angıt (pas renkli Tadorna ferruginea (Pallas,

1764) A.4 LC III 4

20 1730 Suna; Alkuşaklı kaz Tadorna tadorna (L., 1758) A.3.1 LC V 4

21 1820 Boz ördek Anas (Mareca) strepera L.,

1758 A.4 LC III 2

22 1840 Çamurcun, krik ördek A. crecca L., 1758 A.5 LC V 2

23 1860 Yeşilbaş ördek A. platyrhynchos L., 1758 A.5 LC IV 4

24 1890 Kılkuyruk A. acuta L., 1758 A.5 LC III 2

25 1910 Bağırtlak(Çıkrıkçın) A. querquedula (L., 1758) A.4 LC III 2

26 1940 Kaşıkgaga A. clypeata L., 1758 A.4 LC III 2

27 1960 Macar ördeği Netta rufina (Pallas, 1773) A.5 LC IV 2

28 1980 Elmabaş patka Aythya ferina (L., 1758) A.5 LC II 3

29 2020 Akgöz A. nyroca (Guldenstadt,

1769) A.3 NT I 2

30 2030 Tepeli patka A. fuligula (L., 1758) A.5 LC III 2

31 2260 Akbaş,dikkuyruk Oxyura leucocephala

Scopoli,1769 A.2 EN I 2

YIRTICI KUŞLAR

7. Atmacagiller

32 2390 Kızılçaylak Milvus milvus (L., 1758) A.1.2 NT II 2

33 2430 Akkuyruk Haliaeetus albicilla(L.,1758) A.1.2 LC I 2

34 2460 Sakallı akbaba Gypaetus barbatus (L.,

1758) A.1.2 LC III 2

35 2470 Beyaz akbaba Neophron percnopterus (L.,

1758) A.3 EN III 2

36 2510 Kızıl akbaba Gyps fulvus Hablizl, 1783 A.2 LC IV 2

37 2600 Aldoğan Circus aeruginosus (L.,

1758) A.3 LC IV 2

38 2630 Çayır doğanı C. pygargus (L., 1758) A.1.2 LC IV 2

39 2670 Çakır kuşu Accipiter gentilis (L., 1758) A.1.2 LC IV 2

40 2690 Atmaca A. nisus (L., 1758) A.3 LC IV 2

41 2870 Şahin Buteo buteo (L., 1758) A.3 LC IV 2

42 2880 Kızıl şahin B. rufinus

Cretzschmar,1827 A.3 LC III 2

86


43 2950 Şah kartal Aquila heliaca Savigny,

1809 A.1.2 VU I 2

44 2960 Kaya kartalı A. chrysaetos L., 1758 A.1.2 LC III 2

45 2980 Küçük kartal Hieraaetus pennatus

(Gmelin,1788) A.3 LC III 2

DOĞANLAR

8. Doğangiller

46 3030 Kızıl kerkenez Falco naumanni Fleischer,

1818 A.2 VU I 2

47 3040 Kerkenez F. tinnunculus Linne, 1758 A.2 LC III 2

48 3100 Delice doğan F. subbuteo (L., 1758) A.3.1 LC IV 2

49 3140 Bıyıklı doğan F. biarmicus

(Temminck,1825) A.2 LC III 2

50 3160 Uludoğan F. cherrug (Gray, 1834)

A.1.2 EN I 2

51 3200 Gökdoğan

F. peregrinus (Tustall,

1771)

A.1.2 LC IV 2

TAVUKLAR

9. Tavuksugiller

52 3550 Kınalı keklik Alectoris chukar

(Gray,1830) A.2 LC III 4

53 3670 Çil keklik Perdix perdix (L.,1758)() A.2 LC III 4

54 3700 Bıldırcın Coturnix coturnix(L.,1758) A.3 LC III 4

TURNAMSILAR

10. Yelvegiller

55 4070 Su yelvesi Rallus aquaticus L.,1758 A.3 LC IV 3

56 4210 Bıldırcın kılavuzu Crex crex (L.,1758) A.1.2 NT I 2

57 4240 Yeşilayak su tavuğu Gallinula

chloropus(L.,1758) A.3.1 LC IV 2

58 4270 Saz horozu Porphyrio porphyrio

A.1.2 LC III 2

59 4290 Sakarmeke Fulica atra L.,1758 A.5 LC IV 4

11. Turnagiller

60 4330 Turna Grus grus (L.,1758) A.3 LC II 2

61 4410 Telli turna Anthropoide) virgo

(L.,1758) A.2 LC IV 2

YAĞMURKUŞLARI

12.Denizsaksağanıgiller

62 4500 Deniz saksağanı Haematopus ostralegus

L.1758 A.3 LC IV 2

13. Avozetkuşugiller

63 4550 Uzunbacak Himantopus himantopus A.3 LC IV 3

87


(L., 1758)

64 4560 Kılıçgaga Recurvirostra avosetta

L.,1758 A.4 LC IV 3

14. Yağmurkuşugiller

65 4690

Kolyeli küçük

yağmurcun;

Charadrius dubius Scopoli,

1786

A.3 LC IV 3

66 4870 Mahmuzlu kız kuşu Vanellus spinosus (L.,

1758) A.3 LC III 3

67 4930 Kızkuşu V. vanellus (L., 1758) A.5 LC II 3

15. Çullukgiller

68 5010 Küçük kumkuşu Calidris minuta (Leisler,

1812) B.5 LC IV 3

69 5020 Sarıbacak kumkuşu Calidris temminckii (Leisler,

1812) B.3 LC IV 3

70 5170 Döğüşken kuş Philomachus

pugnax(L.,1758) B.4 LC II 3

71 5190 Suçulluğu (Bekazin) Gallinago gallinago

(L.,1758) B.3.1 LC III 2

72 5290 Çulluk Scolopax rusticola (L.,

1758) B.3 LC III 2

73 5320 Karakuyruk suçulluğu;

Limosa limosa (L., 1758) B.4 NT II 2

74 5450 Pas renkli kızılbacak Tringa erythropus (Pallas,

1764) B.4 LC III 2

75 5460 Kızılbacak T. totanus (L., 1758) A.4 LC II 3

76 5470 Bataklık

kızılbacağı(düdükçünü)

T. stagnatilis

(Bechstein,1803) B.3 LC IV 3

77 5480 Yeşilbacak T. nebularia (Gunnerus,

1767) B.3.1 LC IV 3

78 5530 Akkuyruk(Yeşil)

düdükçün T. ochropus(L., 1758) B.2 LC IV 3

79 5540 Orman kızılbacağı T. glareola(L., 1758) B.3 LC III 2

80 5560 Akkarın yeşilbacak Actitis(T.) hypoleucos L.,

1758 A.3 LC III 2

81 5610 Taşçeviren Arenaria interpres (L.,

1758) B.3 LC IV 2

16. Martıgiller

82 5820 Gülen martı Larus ridibundus (L., 1766) A.5 LC IV 3

83 5850 İncegaga martı L. genei Breme, 1839 B.4 LC III 3

84 5900 Küçük gümüşi martı L. canus L., 1758 B.2 LC II 2

85 5922 Van martısı Larus

armenicus(Naumann,1840) A.4 -- II 3

88


86 5927 Akbaş martı L. cachinnans (Pallas,

1776) A.4 LC II 2

17. Denizkırlangıcıgiller

87 6050 Gülen sumru Sterna (Gelochelidon)

nilotica (Gmelin, 1789) A.4 LC III 2

88 6060 İri sumru; Hazar

sumrusu

Sterna (Hydroprogne)

caspia (Pallas, 177) A.2 LC III 2

89 6150 Irmak sumrusu S.(T.) hirundo L., 1758 A.3 LC IV 2

90 6240 Akalın denizkırlangıcı S. albifrons (Pallas, 1764) A.3.1 LC III 2

91 6280 Akkanat sumru C. leucopterus (Temminck,

1815) A.4 LC IV 2

GÜVERCİNLER

18. Güvercingiller

92 6650 Kaya güvercini Columba livia (Gmelin,

1789) A.5 LC IV 4

93 6680 Gökçe güvercin C. oenas L., 1758 A.3.1 LC IV 3

94 6700 Tahtalı güvercin C. palumbus (L., 1758) A.4 LC IV 2

95 6840 Kumru Streptopelia decaocta

(Frivaldzsky,1838) A.5 LC IV 3

96 6890 Üveyik S. turtur (L., 1758) A.3.1 LC III 3

GUGUKKUŞLARI

19.Gugukkuşugiller

97 7240 Gugukkuşu Cuculus canorus L., 1758 A.2 LC IV 2

GECE YIRTICILARI

20. Peçeli Baykuşgiller

98 7350 Peçeli baykuş Tyto alba (Scopoli, 1769)

A.1.2 LC III 2

21. Baykuşgiller

99 7390 İshak kuşu Otus scops (L., 1758) A.2 LC II 2

100 7440 Puhu Bubo bubo (L., 1758 A.1.2 LC III 2

101 7570 Kukumav Athene noctua (Scopoli,

1769) A.2 LC III 2

ÇOBANALDATANLAR

22.Çobanaldatangiller

102 7780 Çobanaldatan Caprimulgus europaeus

L.1758

A.1.2

LC II 2

SAĞANLAR

23. Ebabilgiller

103 7950 Kara sağan, Ebabil Apus apus (L., 1758) A.3.1

LC IV 2

104 7980 Akkarın ebabil Tachymarptis(Apus)

melba (L., 1758) A.3.1 LC IV 2

KUZGUNKUŞLARI;

89


24. Yalıçapkınıgiller

105 8310 Yalıçapkını Alcedo atthis (L., 1758) A.2 LC III 2

25. Arıkuşugiller

106 8400 Arıkuşu Merops apiaster L., 1758 A.3.1 LC III 2

26. Kuzgungiller

107 8410 Kuzgun Coracias garrulus (L.,

1758) A.2 NT II 2

27. Çavuşkuşugiller

108 8460 Hüthüt, Çavuşkuşu Upupa epops L., 1758 A.2 LC III 3

AĞAÇKAKANGİLLER

28. Ağaçkakangiller

109 8870 Küçük ağaçkakan Dendrocopus minor (L.,

1758)

A.1.2

LC IV 2

PASSERES

ÖTÜCÜ KUŞLAR

29. Tarlakuşugiller

110 9610 Boğmaklı tarlakuşu;

Melanocorypha calandra

(L., 1758) A.5 LC III 2

111 9620

Küçük boğmaklı

tarlakuşu

M.bimaculata (Menetries,

1832) A.3 LC IV 2

112 9701 Küçük bozkır toygarı C.rufescens (Vieillot,

1820) A.3 LC III 2

113 9720 Tepeli toygar Galerida cristata (L.,

1758) A.3 LC III 3

114 9740 Orman toygarı Lullula arborea (L., 1758) A.3 LC II 2

115 9760 Tarlakuşu Alauda arvensis (L.,

1758) A.4 LC III 3

116 9780 Kulaklı tarlakuşu Eremophila alpestris (L.,

1758) A.3.1 LC IV 2

30. Kırlangıçgiller

117 9810 Kıyı(Kum) kırlangıcı Riparia riparia (L., 1758) A.5 LC III 2

118 9910 Kaya kırlangıcı Hirundo (Ptyonoprogne)

rupestris (Scopoli, 1769)

A.5

LC IV 2

119 9920 İs(Kır) Kırlangıcı H. rustica (L., 1758) A.5 LC III 2

120 10010 Pencere(Ev) kırlangıcı Delichon urbicum (L.,

1758) A.3 LC III 2

31. Kuyruksallayangiller

121 10040 Kır incirkuşu A. campestris (L., 1758) A.2 LC III 2

122 10170 Sarı kuyrukkakan Motacilla flava (L., 1758) A.3.1 LC IV 3

123 10180 Karabaş kuyrukkakan

M.f.feldegg

(Michahelles,1830)

A.3 LC IV 3

90


124 10190 Dağ kuyrukkakanı M. cinerea Tunstall, 1771 A.2 LC IV 3

125 10200 Ak kuyrukkakan M. alba L., 1758 A.3.1 LC IV 3

32. Çitkuşugiller

126 10660 Çitkuşu Troglodytes troglodytes

(L., 1758) A.1.2 LC IV 2

33. Bozboğazgiller

34. Ardıçkuşugiller

127 10990 Narbülbülü

(Kızılgerdan);

Erithacus rubecula (L.,1758)

A.3 LC IV 2

128 11040 Bülbül

Luscinia megarhynchos

(Chr.L.Brehm, 1831)

A.2 LC IV 2

129 11060

Mavigerdan

(Buğdaycıl)

L. svecica (L., 1758) A.2 LC IV 2

130 11210 Kara(Ev) kızılkuyruk

Phoenicurus ochruros

(Gmelin, 1789)

A.2 LC IV 2

131 11220 Kızılkuyruk (Bahçe

kızılkuyruğu) Ph. phoenicurus (L.,1758) A.3 LC II 2

132 11370 Çayır taşkuşu

Saxicola rubetra (L., 1758) A.3 LC IV 2

133 11390 Taşkuşu S. torquatus (L., 1766) A.3 LC IV 2

134 11440 Toprakrenkli (Boz)

kuyrukkakan

Oenanthe isabellina

(Temminck, 1829) A.3 LC IV 2

135 11460 Kuyrukkakan O oenanthe (L., 1758) A.3 LC III 2

136 11470 Alaca kuyrukkakan O.pleschanka (Lepechin,

1770) A.1.2 LC IV 2

137 11480 Karakulak

kuyrukkakan O. hispanica (L., 1758) A.2 LC II 2

138 11490 Çöl kuyrukkakanı O.deserti (Temminck,1825) A.1.2 LC IV 2

139 11500 Kaya kuyrukkakanı O.finschii (Heuglin, 1869) A.1.2 LC IV 2

140 11620 Kaya ardıcı (Taşkızılı) Monticola saxatilis (L.,1766) A.1.2 LC III 2

141 11870 Karatavuk Turdus merula (L.,1758 A.3 LC IV 2

142 11980 Ardıç T. pilaris (L.,1758) B.2 LC IV 2

35. Ötleğengiller

143 12200 Kamış bülbülü Cettia cetti (Temminck, 1820) A.2 LC IV 2

144 12380 Bataklık kamışçını Locustella luscinioides (Savi,

1824) A.2 LC IV 2

145 12410 Bıyıklı kamışçın Acrocephalus melanopogon

(Temminck, 1823 A.2 LC IV 2

146 12500 Bataklık saz

kamışçını A. palustris (Bechstein, 1798) A.3 LC IV 2

91


147 12510 Saz bülbülü(ardıcı) A. scirpaceus (Hermann,1804) A.2 LC IV 2

148 12530 Büyük saz bülbülü

(ardıcı) A. arundinaceus(L., 1766) A.3 LC IV 2

149 12550 Gri mukallit Hippolais (A.) pallida (pallidus)

(Hemprich&Ehrenberg,1833) A.3 LC III 2

150 12730 Çizgili ötleğen Sylvia nisoria (Bechstein,

1795) A.2 LC IV 2

151 12750 Çalı ötleğeni S. communis (Latham, 1787) A.3 LC IV 2

152 12760 Boz(Bahçe)ötleğeni S. borin (Boddaert, 1783) B.3 LC IV 2

153 12780 Karabaş ötleğen S. atricapilla (L., 1758) A.2 LC IV 2

154 12930 Yeşil söğütbülbülü

(çıvgın)

Phylloscopus trochiloides

(Sundevall, 1837) A.1.2 LC IV 2

155 13080 Orman söğütbülbülü P. sibilatrix (Beschstein, 1793) A.2 LC II 2

156 13110 Cif caf; Çıvgın P. collybita(Vieillot,1817) A.3.1 LC IV 2

157 13120 Söğütbülbülü P. trochilus (L., 1758) A.3.1 LC IV 2

158 13140 Altıntavukcuk Regulus regulus (L., 1758) A.1.2 LC IV 2

36. Sinekkapangiller

159 13350 Gri (Benekli)

sinekkapan

Muscicapa striata (Pallas,

1764) A.3 LC III 2

160 13430 Cüce sinekkapan Ficedula parva (Bechstein,

1794) A.2 LC IV 2

37. Baştankaragiller

161 14640 Büyük baştankara Parus major L., 1758 A.3.1 LC IV 2

38. Sıvacıkuşugiller

162 14810 Kaya sıvacısı Sitta neumayer (Michahelles,

1830) A.2 LC IV 2

39.Çulhakuşugiller

163 14900 Çulhakuşu Remiz pendulinus (L.,1758) A.2 LC IV 2

40. Örümcek kuşları

164 15150 Kızılsırtlı örümcek kuşu Lanius collurio (L., 1758) A.3 LC III 3

165 15190 Karaalın örümcek

kuşu L. minor (Gmelin, 1788) A.3 LC II 2

41. Kargagiller

166 15490 Saksağan Pica pica (L., 1758) A.5 LC IV 4

167 15600 Cüce karga Corvus monedula L., 1758 A.5 LC IV 4

168 15630 Ekin kargası C. frugilegus L.,1758 A.5 LC IV 4

169 15670 Leşkargası C. corone L., 1758 A.5 LC IV 4

170 15720 Karakarga C. corax L., 1758 A.5 LC IV 4

42. Sığırcıkgiller

171 15820 Sığırcık Sturnus vulgaris(L., 1758) A.5 LC III 4

172 15840 Pembe sığırcık S. roseus L., 1758 A.4 LC IV 2

43. Serçegiller

173 15910 Ev serçesi Passer domesticus (L., 1758) A.5 LC III 4

92


174 15980 Dağ serçesi P. montanus (L., 1758) A.3 LC III 3

175 16040 Kayalık serçesi Petronia petronia (L., 1766) A.3 LC IV 2

44. İspinozgiller

176 16400 Kanarya Serinus serinus (L., 1766) A.3 LC IV 2

177 16530 Saka Carduelis carduelis (L., 1758) A.3.1 LC IV 2

178 16600 Keten kuşu C. cannabina (L., 1758)

A.3 LC II 2

179 16790 Çütre Carpodacus erythrinus (Pallas,

1770) A.2 LC IV 2

45. Kirazkuşugiller

180 18650 Gri kirazkuşu Emberiza cineracea Brehm,

1855 A.2 NT I 2

181 18660 Kirazkuşu E. hortulana L., 1758 A.3 LC II 3

182 18670 Taş kirazkuşu E. buchanani Blyth, 1845

A.1.2 LC IV 3

183 18770 Bataklık kirazkuşu E. schoeniclus (L., 1758) A.3 LC IV 2

184 18810 Karabaş kirazkuşu E. melanocephala Scopoli,

1769 A.4 LC II 2

185 18820 Tarla kirazkuşu Miliaria(E.) calandra L., 1758 A.4 LC II 2

Van Gölü Havzasının kuş göç yolu üzerinde bulunması, Erçek Gölü’nü de ornitolojik

açıdan oldukça önemli kılmaktadır. Her yıl düzenli olarak nisan ayında alana gelip kasıma

kadar kalan ve burada beslenen flamingoların sayısı bazı yıllarda 10.000’e ulaşmaktadır.

Nesli tehlike altında olan Dikkuyruk (Oxyura leucocephala)’un önemli üreme alanlarından 2’si

Erçek Gölünde bulunmaktadır. Alandaki kuş türlerine bakıldığında çoğunun merkez av

komisyon kararına göre avı yasak türler olduğu ve koruma altında alınan türler olduğu

görülmektedir. Orman ve Su İşleri Bakanlığınca yılın tüm zamanları ava kapatılan Erçek Gölü

ciddi bir tehlikeden kurtulmuştur.

Kuşlar Erçek Gölü’nü, beslenme ve üreme amaçlı kullanmaktadır. Kuşların yoğun

alarak beslendiği ve hassas türlerin üreme alanları koordinat olarak belirtilmiş ve bu alanlar

mutlak koruma bölgesi olarak önerilmiştir. Bu alanların sadece bazı türler için değil alandaki

bütün fauna bileşenleri açısından rolü büyüktür. Bu alanların korunması ve sürdürülebilirliği

canlıların yaşamı için olmazsa olmazdır.

2.2.1.2.4. Memeliler (Mammalia) Sınıfı

Göl çevresinde yapılan gözlemler ve yöre halkının ifadeleri doğrultusunda memeli

türleri belirlenmiş bu türlerin gölü doğrudan değildi dolaylı yollardan kullandığı tespit

edilmiştir. Göle karışan tatlı suların oluşturduğu sazlık ve kamışlık alanlar ile çayırlıklar

93


memeli türleri için ideal alanlar teşkil etmektedir. Türler bu bölgelerde beslenmekte ve su

ihtiyacını gidermektedir.

Tablo 16. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen Memeli (Mammalia) Türleri ve Korunma Statüleri

Türün Bilimsel Adı Türkçe Adı Popülasyon

Durumu ERL (IUCN) BERN MAK

CRICETIDAE TARLA FARELERİ

Mus musculus Ev faresi Çok LC - -

Microtus spp Tarla fareleri Çok LC - -

ERINACEIDAE KİRPİGİLLER

Erinaceus europaeus Kirpi Az LC Ek-III -

SORICIDAE SİVRİ BURUNLU

FARELER

Crocidura leucodon Sivriburunlu Tarlafaresi Az LC Ek-III -

LEPORIDAE TAVŞANLAR

Lepus europaeus Yabani tavşan Az LC Ek-III Ek-III

CANIDAE KÖPEKGİLLER

Vulpes vulpes Kızıl tilki Az LC - Ek-III

Canis lupus Kurt Az LC Ek-II Ek-I

MUSTELIDAE SANSARLAR

Mustela nivalis Gelincik Az LC Ek-III Ek-II

Tablolarda Kullanılan Kısaltmaların Açıklaması

RDB: Red Data Book ( Kırmızı Bülten)(Kiziroğlu, 2008 ve 2009).

A.1.2 ve B.1.2: Bu türlerin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmış olup izlendikleri

bölgelerde 1-10 çift ile temsil edilmektedir. Bu türlerin soyu büyük tükenme tehdidi altında

olduğu için mutlaka Türkiye genelinde korunmaları gereken türlerdir.

A.2 ve B.2: Bu türlerin ayıları gözlendikleri bölgelerde 11-25 çift arasında

değişmektedir. Bu türler de önemli ölçüde tükenme tehdidi altındadır ve tükenme baskısı

günümüzdeki gibi sürerse mutlaka tükenmeyle karşı karşıya kalacak olan türlerdir.

94


A.3 ve B.3: Bu türlerin de Türkiye genelindeki nüfusları gözlendikleri bölgelerde genel

olarak 26-250 çift arasında değişmektedir. Bu türler de tükenebilecek duyarlıkta olup vahşi

yaşamda soyu tükenme riski yüksek olan türlerdir.

A.3.1 ve B.3.1: Burada yer alan türlerin popülasyonlarında gözlendikleri bölgelerde

azalma vardır.Bu türlerin nüfusu da 251-500 çift arasında değişmekte olup gözlendikleri

bölgelerde eski kayıtlara göre azalma olan türleri içermektedir.

A.4: Bu türlerin popülasyon yoğunlukları gözlendikleri bölgelerde henüz tükenme

tehdidi altına girmemiş olmakla birlikte popülasyonlarında lokal bir azalma görülmekte ve

zamanla tükenme tehdidi altına girmeye aday olarak nitelenmektedirler.

A.5: Bu türlerin gözlenen popülasyonlarında henüz bir azalma ve tükenme tehdidi gibi

bir durum söz konusu değildir.

IUCN: Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği(IUCN, 2010)

EN (endangered): Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türler.

VU(vulnerable) (Hassas, zarar görebilir): Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan

türler.

NT (near threatened): Şuanda tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN veya

CR kategorisine girmeye aday olan türler.

LC (least concern) (En düşük derecede tehdit altında): Yaygın bulunan türler.

BIE: Birdlife International=Birds in Europa.

SPEC (Avrupa Ölçeğinde Koruma Önceliğine Sahip Türler)

Global koruma altında (SPEC 1 = I)

Tüm Avrupa’da yüksek korumada (SPEC 2 = II)

Avrupa dışında yüksek korumada(SPEC 3 = III)

Avrupa’da korumada (SPEC 4 = IV)

BERN: Bern sözleşmesine göre:

Ek II: Mutlak koruma altında olan türlerdir.

EK III: Koruma altında olan türlerdir.

95


Bölgede statüsü

Y: Yerli türler

YZ: Yaz ziyaretçisi

KZ: Kış ziyaretçisi

T: Transit göçer

Bölge geneline bakıldığında ekonomik potansiyel bakımından kayda değer türlerin

başında kurt ve tilkiler gelmektedir. Avlanıp kürkü soyulan ve satılan bu hayvanlar için Erçek

Gölü civarında ciddi bir risk görülmemektedir. Tarım ve hayvancılık ile uğraşan yöre halkı

kayalıklara ve yamaçlara fazla gitmemekte ve bu türlerin yaşam alanlarına müdahale

etmemektedir.

Bölgede yırtıcı kuşların varlığı kemirgen popülasyonunu dengelemekte ve tarım

arazilerine ciddi ekonomik sıkıntılar yaşatmamaktadır.

Şekil 61. Flamingo (Phoenicopterus ruber)

96


Şekil 62. Dikkuyruk (Oxyura leucocephala)

Şekil 63. Akkuyruksallayan (Motacilla alba) ve Dere Düdükçünü (Actitis hypoleucus)

97


Şekil 64. Çeltikçi (Plegadis falcinellus) ve Döğüşken Kuş (Philomachus pugnax)

Şekil 65. Arı kuşu (Merops apiaster) ve Kara Alınlı Örümcekkuşu (Lanius minor)

Şekil 66. Kılıçgaga (Recurvirostra avosetta) ve Karabaşlı Kirazkuşu (Emberiza melanocephala)

98


Şekil 67. Pembe sığırcık (Sturnus roseus) ve Kolyeli Küçük Yağmurcun (Charadrius dubius)

Şekil 68. Maskeli Kuyruksallayan (Motacilla flava feldegg) ve Suçulluğu (Gallinago gallinago)

Şekil 69. Yeşil Kertenkele (Lacerta viridis) ve Kafkas Keleri

99


Şekil 70. Çizgili Kaplumbağa (Mauremys caspica caspica) ve Tosbağa (Testudo graeca)

Şekil 71. Küpeli Su Yılanı (Natrix natrix persa) ve Su Yılanı (Natrix tesellata tesellata)

Şekil 72. Kızıl tilki (Canis vulpes) ve Kirpi (Erinaceus europaeus)

100


2.2.1.3. Sucul ve Karasal Bitkiler

Gerek sucul alanda gerekse de karasal alanda toplanan bitki örnekleri lokaliteleriyle

birlikte gerekli diğer arazi kayıtları yazılarak numaralandıktan sonra herbaryum tekniğine

uygun olarak preslenip kurutuldu. Bu örneklerin teşhisinde temel kaynak olarak “Flora of

Turkey and the East Aegean Islands” (Davis, 1965-1985) eserinden yararlanılmıştır. Ayrıca

YYÜ. Fen Fak. Biyoloji Bölümü (VANF) Herbaryumundaki örneklerden de yararlanılmıştır.

Çalışma alanının vejetasyonu Braun-Blanquet (1932) metoduna göre araştırılmıştır.

Vejetasyonun en iyi geliştiği dönemlerde bitki birliklerini temsil edecek örnek parseller

homojen alanlardan seçilerek alınmıştır. Örneklik alanların genişliği en küçük alan (minimal

area) metoduna göre belirlenmiştir. Bitki toplulukları veya birlikleri ve bunlara ait vejetasyon

tabloları karakteristik ve ayırt edici takson esasına dayanan Braun-Blaunquet (Braun-

Blanquet, 1932) metoduna göre düzenlenmiştir. Birlikleri meydana getiren taksonların

sintaksonomik kategorilere dağılışı ve sosyolojik açıdan yorumlanmaları; Van gölü

çevresindeki çalışmalar (Tatlı, 1982; Behçet ve Tatlı, 1989; Behçet, 1990; 1994a; 1994b;

1994c; Behçet ve Altan, 1992; Behçet ve Özgökçe, 1998; Behçet ve Ünal, 1999) yanında,

Doğu Anadolu’nun diğer sahalarında yapılan bazı çalışmalar (Tatlı, 1984; Behçet, 1999),

Orta ve Güney Anadolu’da yapılan step ve sucul sahalarla ilgili bazı çalışmalar (Akman ve

Ketenoğlu, 1992; Vural ve ark., 1995) ile Seçmen ve Leblebici’ nin (1997) ve Golub’un (1991)

sucul sahalarla ilgili çalışmalarının yardımı ile yapıldı.

Sucul habitatlar için yağış miktarı karasal habitatlara göre pek önemli olmasa bile

sıcaklık faktörünün bu tip habitatların bitki örtüsü gelişiminde büyük etkisi vardır.

Çalışma alanımız Akdeniz ikliminin etkisi altındadır. Bu iklimin etkisi Dünya’nın değişik

yerlerinde görülmektedir Akdeniz iklimi değişik ülkelerde az çok farklılıklar gösterdiği gibi

yurdumuzda da farklı Akdeniz İklim tipleri vardır. Araştırma alanımızda etkili olan iklim tipi

EMBERGER’e göre şöyle yorumlanabilir;

EMBERGER bir istasyonun Akdeniz’li olup olmadığını kurak devreye (S) bağlamıştır.

Kurak devreyi belirlemek için S= PE/M formülünü kullanmıştır (Formülde PE: Yaz yağışı

ortalaması, M: en sıcak ayın maksimum sıcaklık ortalamasıdır). S değerinin 5’ten küçük

olması o istasyonun Akdenizli olduğunu gösterir. Araştırma alanı çevresindeki istasyonların S

değerleri Muradiye’de 1.65, Van’da 0.96, Çaldıran’da 2.43, Özalp’ ta 2.47’dir. Her dört

istasyonun S değerleri 5’ten küçük (S < 5) olduğu için çalışma alanı Akdeniz ikliminin

etkisi altındadır (Akman, 1990).

101


Emberger Akdeniz Biyoiklim katlarını belirlemek için Q = 2000 . P / M2 – m2 formülünü

geliştirmiştir (Formülde P= Yıllık yağış miktarı (mm), M= En sıcak ayın maksimum sıcaklık

ortalaması m = En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalamasıdır. Q değeri hesaplanırken M ve

m değerlerine ( +273° ) Kelvin sıcaklığı eklenmiştir). Bu formüle göre Q değerleri Özalp’ ta

33.4, Van’da 36.5, Muradiye’de 45.5, Çaldıran’ da 33.2 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlara

göre Özalp Yarı Kurak Alt Buzlu, Van Yarı Kurak Alt Buzlu, Muradiye Yarı Kurak Üst

Buzlu, Çaldıran Yarı Kurak Alt Buzlu Akdeniz Biyoiklim Katına girmektedir.

Biyolojik zenginlikleri önemsememek ve kısa vadeli bazı yararlar için yok olmalarına

göz yummak, gelecek kuşaklara miras olarak bırakabileceğimiz büyük bir ekonomik

potansiyeli tahrip etmekle aynı anlama gelir. Türkiye’de 20 yy. yarısından sonra kırsal

kesimden kentlere doğru göç başlamış kentsel yerleşim hızla artmıştır. Biyolojik kaynakların

sürdürülebilir yönetimi ve kullanımını sağlamak amacıyla türleri ve ekosistemleri korumak ve

devamını sağlamak için önlemler alınmalıdır. Ayrıca bu konuyla ilgili özellikle Rio

Deklerasyonu, Biyolojik Çeşitlilik, Barselona ve CITES Sözleşmeleri gibi uluslararası

antlaşmalarda ülkelere sorumluluklar yüklemektedir. Doğal kaynak değerlerimizi ve ülkemizin

ekolojik ve biyolojik zenginliğini korumak ve gelecek nesillere onları ulaştırmak için gerekli

çalışmaları yapmak günümüzde başta bilim insanları olmak üzere tüm kamu ve özel

kuruluşların önemli görevi haline gelmiştir.

Özellikle bu biyolojik zenginliği Koruma kullanım dengesini dikkate alarak doğal

kaynakların sürdürülebilirliğini sağlamak, Biyolojik çeşitlilik stratejisi kapsamında kaynakları

planlı bir şekilde yönetmek ve bölgemizde yaşayan insanların adeta fizyolojik kuraklık

yaşamamaları başka bir deyişle zengin kaynakların fakir bekçileri konumundan kurtarmak

asıl amaç haline getirilmelidir.

Sulak alanlar yeryüzünün en az anlaşılan ve bir o kadar da ihmal edilmiş kısımlarıdır.

Bu alanlar; özel, yüksek verimliliğe sahip, kendine özgü otsu makrofitler ile kaplı, yeryüzünün

önemli ekosistemlerindendir. Halk arasında göller, su birikintileri ve bataklıklar olarak

isimlendirilen bu alanlar geçici yada sürekli su ile kaplıdırlar. Bulundukları bölgenin iklimine,

tarımına, topoğrafyasına, hidrolojisine, su kalitesine, vejetasyonuna, biyolojik verimliliğine,

sosyo-ekonomik yapısına etki eden çok önemli ekosistemlerdir. Özellikle Erçek Gölünde en

belirgin gözlenen yönüyle Sulak alanlar; yer altı sularını besleyerek veya boşaltılarak, taban

suyunu dengeleyerek, sel sularını depolayarak, taşkınları kontrol ederek, kıyılarda deniz

suyunun girişini önleyerek bölgenin su rejimini düzenler. Bulundukları yörede nem oranını

yükselterek yerel iklim elemanları üzerinde olumlu etkiler yaparlar.

102


Ayrıca sulak alanlarda canlı yoğunluğu çok yüksek olup, organik madde üretimi,

biyolojik çeşitlilik ve doğal hayat son derece zengindir. Pek çok canlı türünün yaşadığı sulak

alanlar, zengin besinlere ve korunaklı alanlara sahip olması nedeniyle de balıkların yumurta

döktüğü, gelişip büyüdüğü son derece önemli olan yaşam ortamlarıdır.

1992 yılında, sulak alanlara duyduğumuz ilgi ile Doğu Anadolu Bölgesinde 1987’de

Sayın Prof.Dr. Lütfi BEHÇET (Bingöl Üniv.) ve Sayın Prof. Dr. Yasin ALTAN (Celal Bayar

Üniv.)’ın başlattıkları çalışmalar yine Sayın BEHÇET ile birlikte bizim yapmış olduğumuz

araştırmalar ile Bölgenin Sulak alan Flora ve Vejetasyon araştırmaları tamamlanmıştır. 1992-

2012 yılları arasında 20 yıllık zaman diliminde müteaddit kez Erçek Gölü ve çevresinde

özellikle sulak alan durumu ile ilgili araştırmalarımız devam etmiştir. Aslında tüm bitkilerin

suya gereksinimi vardır, fakat bazıları sürekli ve belirgin bir şekilde suda yaşar ve bu yaşama

uyum sağlamışlardır. Suyun sürekli veya periyodik olarak yüzeye yakın veya yüzeyin biraz

altında bulunduğu alanlar sulak alanlar diye tanımlanır. Türkiye yeryüzünün bitkilerce en

zengin olan bölgelerinden biridir. Bu zenginliğin çok sayıdaki nedenlerinden biri de, çok farklı

habitatların, yaşam yerlerinin bulunmasıdır. Bu ekolojik ortamlardan biri de sulak alanlardır.

Sulak alanlar; daha önceleri düşünüldüğünün aksine, son yıllarda gereksiz, yok edilmesi,

daha verimli topraklara dönüştürülmesi gereken alanlar olmadıkları anlaşılmış ve giderek bu

alanların önemleri artmıştır. Bunların önemli özelliklerini şöyle sıralayabiliriz;

- Bölgelerindeki hidrolojik döngüyü düzenleyen alanlardır.

- Gen havuzcuklarından oluşan laboratuarlardır.

- Çok sayıda maalesef az çeşitte bitkiyi barındıran alanlardır.

- Yıllık temel üretim gücü en üst düzeyde olan sistemlerdir ve birçok organizma için

zengin besin kaynaklarını oluştururlar.

- Sulak ortamlarda yaşayan hayvanların yaşamlarını sürdürdükleri ve nesillerini

devam ettirdikleri çok önemli alanlardır.

Bu alanların ekolojik ve ekosistem özelliklerinin bilinmesi, ancak ekosistemi oluşturan

kısımların iyi bilinmesi ile mümkündür. Ekosistemin en önemli kısmını da bitkiler

oluşturduğuna göre, bunların, yani bitki ve bitki topluluklarının bilinmesi gerekir.

Genelde Erçek Gölü çevresi ve özellikle Memedik deresi ağızlarında (Şekil 76), Erçek

Beldesi batı ve kuzeybatısı (Şekil 77), mezarlık alanından Karagündüz köyüne doğru (Şekil

78), Eski Karagündüz köyü batısı ve kuzeybatısında (Şekil 79), Gendelova Köyü

çayırlıklarına doğru (Şekil 80), Yalınağaç Köyü aşağı kesimlerinde (Şekil 81), Phragmites

australis toplulukları görülür. Eski Karagündüz köyü batısı ve kuzeybatısında lokal olarak

103


Typha latifolia topluluğu (Şekil 82) görülür. Gölün tuzlu su etkisinde kalan kesimlerindeki

halofit bitki örtüsü Puccinellietum giganteae birliği ile temsil edilmektedir (Şekil 83). Göl

doğusundaki taban su seviyesi yüksek, kurak mevsimde de nemliliğini çoğunlukla muhafaza

eden step geçiş zonundaki geniş aluviyal alanlarda Iris spuria subsp. musulmanica‘nın

dominant olduğu (Şekil 84) bir bitki örtüsü vardır (Behçet 1994; Behçet& Altan, 1994).

Biyolojik zenginlikleri önemsememek ve kısa vadeli bazı yararlar için yok olmalarına

göz yummak, gelecek kuşaklara miras olarak bırakabileceğimiz büyük bir ekonomik

potansiyeli tahrip etmekle aynı anlama gelir.

Ülkemiz dünyada zengin ve ilginç bir floraya sahiptir. Türkiye’nin floristik zenginliğini

ve bitki örtüsünü ortaya koyan birçok çalışma yapılmış ve çeşitli bölgelerde benzer

araştırmalar devam etmektedir. Türkiye Florası ile ilgili olarak ilk çalışmalar 1700’lü yıllarda

Fransız botanikçi Tournefort ile başlamıştır. İlk önemli çalışma ise İsviçre’li botanikçi Boissieri

tarafından yapılmış ve Flora Orientalis adlı eserinde yayınlanmıştır. Yabancı ve yerli birçok

araştırıcının çalışmaları sonucunda editörlüğünü Davis’ in yaptığı “Flora of Turkey and the

East Aegean Islands” adlı 9 ciltlik eser (1965-1985) ile sublement I (Davis ve ark. 1988) ve

suplement II (Güner ve ark, 2000) eserleri hazırlanmıştır. Bu 11 cilt itibariyle Türkiye

Florasındaki toplam bitki türü sayısı 9.222 ve toplam takson sayısı 12.006 olarak ortaya

çıkmıştır. Bu bitkilerden, 2.981 tür endemik olup, toplam endemik takson sayısı 3.778’dir

(%28) (Erik ve Tarıkahya, 2004).

Yurdumuz Akdeniz, İran-Turan ve Avrupa-Sibirya fitocoğrafik bölgeleri ile güneybatı

Asya ve Avrupa arasındaki yol üzerinde bulunmaktadır. Çok sayıda cins ve türün gen

merkezi veya genetik farklılaşma alanıdır. Ayrıca birçok kültür bitkisinin orjini veya

anavatanıdır.

Türkiye’nin sahip olduğu vasküler bitki potansiyeli halen tam olarak belirlenmiş

değildir. Zira her yıl ortalama olarak 40 kadar yeni vasküler bitki, Türkiye Florası’na ilave

olunmaktadır (Özhatay ve Kültür, 2002). Özellikle Doğu Anadolu Bölgesi ve bilhassa

endemizm bakımından zengin Van, Bitlis ve Hakkari çevreleri floristik açıdan esrarını

koruyan ve keşfedilmeyi bekleyen önemli bitki alanlarıdır (Ekim ve ark., 2000).

Bölgemizdeki sucul vejetasyonun geliştiği habitatlar önemli ekolojik farklılıklara

sahiptir. Erçek Gölü çok iyi beslenemeyip, durgun ve yerleşim alanları içerisinde kalmıştır.

Yağışlarla meydana gelen ve karların erimesiyle kuruyan kısa süreli derelerde eğimin fazla

olmadığı çalışma sahamızda dere yataklarında düşük debiyle akmaktadır. Çayır alanlar ise

104


taban su seviyesi ve halkın ot biçmek için yaptıkları drenajlardan dolayı çok değişken

alanlardan ibarettir.

Bataklık, sazlık ve Çayırlık alanlar, meralar ve kayalık alanlar çalışma bölgemizin

önemli kısmını kapsarken, ormanlık alan bulunmamakta ve tarım alanı olarak kullanılan

sahalar daha çok yerleşim alanları çevresinde yer almaktadır.

Göl çevresinde yer alan kıyılardaki çayırlık alanlarda Cyperaceae familyası hakim

durumda olup bu familyaya ait taksonlar; Phragmites australis, Polygonum amphibium,

Eleocharis palustris, Schoenoplectus lacustris subsp. tabernaemontani,

Bolboschoenus maritimus var. maritimus, Carex melanostachya, Cyperus longus L.,

olup bunlara eşlik eden Butomus umbellatus, gibi türlerin dominant olduğu bir bitki örtüsü

gelişmiştir.

Erçek Beldesi çevresinde, Karagündüz Köyü çevresinde, Hopik pınarı, Kızılbulak,

Yalnızağaç, Ilıkaynak, Aşağı Gölalan, Kozluca, Gendelova, Aktaş yerleşim alanları

çevrelerine kadar alanlarda dağ stebi formasyonu hakim ve bu bitki örtüsü tamamen

Astragalus, Verbascum, Euphorbia, Centaurea gibi step (bozkır) alanlarda yayılış gösteren

cinslere ait taksonlar mevcuttur.

Erçek Gölü ve çevresinde 1995 yılında beri YYÜ Fen Fakültesi araştırıcıları başta

olmak üzere alana yakın yerlerde yapılan araştırmalar sonucunda ve özellikle 2012 yılı

vejetasyon döneminde gerçekleştirilen tüm araştırmalar sonucunda yaklaşık 640 bitki örneği

toplanmıştır. Bu bitkilerin teşhisleri sonucunda, 66 familya ve 402 takson belirlendi.

Belirlenen taksonlardan 4’ü Pteridophyta (Tohumsuz Bitki) ve 398’i Spermatophyta (Tohumlu

Bitki) üyesidir. Spermatophyta üyelerinden; 1’i Gymnospermea (Açık Tohumlu) ve 397’si

Angiospermae (Kapalı Tohumlu) üyesidir. Angiosperma’ların 72 takson (% 17.91)

Monocotyledones (Tek Çenekli) ve 325 takson (% 80.85) Dicotyledones’e (Çift Çenekli)

dahildir. Sahadan toplanan örneklerden 2 (% 0.50) Endemik taksona rastlanmıştır.

105


Şekil 73. Pteridophyta (Tohumsuz Bitki) ve Spermatophyta (Tohumlu Bitki) Grafiği

Şekil 74. Endemik Bitki Takson Grafiği

Bu bitkilerden 96 (%23.88) takson sulak alan bitkisiyken 306 (% 76.12) takson karasal

alan bitkisidir.

En fazla taksona sahip ilk 10 familya sırasıyla; Asteraceae 51 (% 12,69),

Brassicaceae 35 (% 8,71), Fabaceae 32 (% 7,96), Poaceae 31 (% 7,71), Caryophyllaceae

18 (% 4,48), Boraginaceae 17 (% 4,23), Rosaceae 16 (% 3,98), Lamiaceae 15 (% 3,73),

Apiaceae 12 (% 2,99) ve Ranunculaceae 12 (% 2,99)’dir. İlk beş familyanın toplam

taksonların yaklaşık olarak yarısını ve ilk on familyanın da toplam taksonların üçte ikisini

oluşturması bu familyaların hem dünyada hem de Türkiye’de en fazla takson içermelerinden

kaynaklanmaktadır.

106


Şekil 75. Bitki Taksonlarının Familyalara Göre Dağılımı Grafiği

Türkiye Florası’nda, tür sayısı bakımından en zengin ilk 10 familya araştırma

alanımızdaki ilk 10 familya’nın 9 tanesi ile aynıdır. Ancak familya sıralamasında farklılık

olmaktadır. Türkiye Florasında ilk 10 familya içerisinde Scrophulariaceae familyası yer

alırken araştırma alanımızda Rosaceae familyası yer almaktadır.

En çok tür ve türaltı takson içeren ilk 5 cins sırasıyla Astragalus 8 (% 1.99),

Ranunculus 7 (% 1.74), Centaurea 6 (% 1.49), Silene 6 (% 1.49), Alyssum 6 (% 1.49).

Türkiye florasında Astragalus, Verbascum, Centaurea, Allium, ve Silene cinsleri en fazla tür

içeren ilk 5 cinstir. Çalışmamızda da Türkiye Florası’ndaki ilk 5 cins arasında 3 cins yer

almaktadır.

Van ili, Erçek Gölü çevresinde endemik iki taksona (% 0.50) rastlanmıştır. Endemik

ve nadir olan türlerin tehlike kategorileri, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı ve 2001 IUCN

Kategorilerine göre düzenlenmiştir. Türlerin tehlike kategorilerine dağılımları (Ekim ve ark.,

2000):, 1 tür tehlikede Isatis undulata Aucher ex Boiss. “EN”, 1 tür tehdit altına girebilir

Gypsophila bitlisensis Barkoudah “NT” şeklindedir.

Araştırma alanından tespit edilen taksonların fitocoğrafik bölgelere dağılımı ve

oranları ise Iran-Turan elementleri 87 (% 21.64), Avrupa-Sibirya elementleri 26 (% 6.47),

Akdeniz elementleri 14 (% 3.48) türle temsil edilmektedir. Çok bölgeli veya fitocoğrafik

bölgesi bilinmeyenler ise 275 (% 68.41)’dir. Bölgemizde ve araştırma alanımıza yakın tüm

çalışmalarda da İran-Turan fitocoğrafik bölge elementleri Çok bölgeli veya fitocoğrafik bölgesi

bilinmeyenlerden sonra gelmektedir.

107


2.2.1.3.1 Sucul Bitkiler

Sulak alanlar; suları tatlı, acı veya tuzlu “doğal ya da yapay, devamlı veya geçici,

suları durgun veya akıntılı, denizlerin gelgit hareketlerinin çekilme devresinde altı metreyi

geçmeyen derinlikleri kapsayan bütün sular, bataklık, sazlık ve turbalıklar” olarak tanımlanır

(Ramsar, 1971). Erçek Gölü’nün kullanım dışı değerleri olarak; varoluş ve miras değeri ve

Kullanım değerleri, doğrudan ve dolaylı kullanım için mutlaka aşağıda tespit edilen birliklerin

bulunduğu alanlar korunmalıdır.

Erçek gölü’ne karışan tatlı su ağızlarında su içi vejetasyonunda; Ranunculus

trichophyllus, Myriophyllum verticillatum, Polygonum amphibium, Potamogeton pectinatus, P.

gramineus, Lemna minor, L. trisulca, gibi taksonlar yaygındır.

Bataklık-sazlık kesiminlerinde; Phragmites australis, Typha latifolia, Butomus

umbellatus, Sparganium erectum subsp. erectum, Schoenoplectus lacustris subsp.

tabernaemontani, Bolboschoenus maritimus var. maritimus taksonları bazen saf bazen çeşitli

türlerin iştirak ettiği topluluklar oluşturur.

Sulak alanlarda rastlanan diğer önemli hidrofit ve higrofitler taksonlar şunlardır;Typha

lotifolia, Eleocharis palustris, Alisma plantago-aquatica, Triglochin palustris, Agrostis

stolonifera, Alopecurus arundinaceus, Hordeum violaceum, Phalaris arundinaceae, Lytrum

salicaria, Carex diluta, Alisma plantago-aquatica, Bidens tripartita, Veronica anagallis-

aquatica, Mentha longifolia subsp. longifolia, Plantago major subsp. major, Nasturtium

officinale, Juncus articulatus, Catobrosa aquatica’dır.

Çayırlık alanlarda en sık rastlanan taksonlar; Caltha polypetala, Pedicularis

commosa, P. caucasica, Ranunculus repens, Trifolium campestre, T. repens var. repens,

Triglochin maritima, T. palustris, Epilobium hirsutum, Euphrasia pectinata, Barbarea

plantaginea, Deschampsia caespitosa, Rumex ponticus, Dactylorhiza umbrosa, Orchis

tridentata, Muscari commosum gibi türleri sıralayabiliriz.

Erçek Gölü çevresinde ve özellikle Memedik deresi ağızlarında Phragmites australis

toplulukları görülmektedir. Gölün tuzlu su etkisinde kalan kesimlerindeki halofit bitki örtüsü

Puccinellietum giganteae birliği ile göün doğusunda taban su seviyesi yüksek, kuarak

mevsimde nemlilğini çoğunlukla muhafaza eden step geçiş zonundaki geniş aluviyal

alanlarda alanlarda Iris spuria subsp. musulmanica’nın dominant olduğu bir bitki örtüsü

vardır. Gölün tuzlu sularının etkisi ile halofıtik bir bitki örtüsü oluşmuştur. Puccinellietum

108


giganteae birliği olarak tanımlanan bu örtüyü tuzcul yahut tuza geniş toleranslı bitkiler

meydana getirir. Gölün doğu kıyılarında kuraklık etkisinin fazla görüldüğü step saha arasında

bir geçiş kuşağı arz eden sucul-nemcil alüviyal alanda Taraxaco-Iridetum musulmanicae

birliği hakimdir. Burada birliklerin geliştiği topraklarda en fazla tuzluluk Puccinelia giganteae’

de ikinci derecede de Iris musulmanicae habitatlarında belirlenmiştir. Fosfor ve potasyum ile

organik madde yönünden P. giganteae birliğinin geliştiği topraklar oldukça değişiklikler

göstermiştir. Dolayısı ile P. Giganteae’nın oluşumunda bu faktörlerin etkisi ayırt edici

gözükmemektedir. CaC03 diğer birliklere göre en fazla P. giganteae birliğinin geliştiği

topraklarda belirlenmekle beraber; aynı birliğin de farklı kesimlerinde değişiklik

göstermektedir. I. musulmanicae birliğinde çok değişik sınıf karakteristiği yer almaktadır. Bu

duruma bir yandan tuzlu göl sularının etkisi diğer taraftan sucul alanla kurak step arası geçiş

kuşağının sahip olduğu yapı neden gösterilebilir. Memedik deresinin göle giriş yaptığı yerde

ve Gölün Gendelova köyü çayırlığının devamında sazlık ve çayırlık alanlar mevcuttur.

Phragmitetum australis (Gams, 1927) Schmale, 1939

Habitat özellikleri

Birliğin tespit edildiği örnek parseller Erçek Gölünün; Gendelova köyü aşağısı,

Gendelova düzlüğü mevkii, Van-Kozluca yolu doğu kısmı, göl kıyısı; Gendelova köyü

aşağısı, Gendelova düzlüğü mevkii, Van-Kozluca yolu doğu kısmı, göl içi; Erçek Gölü,

Yalınağaç köyü aşağı kesimleri, Erçek gölü kıyısı; Erçek Gölü, Karagündüz Köyü aşağı

kesimleri, Hopik düzü; Erçek Gölü, Karagündüz Köyü aşağı kesimleri, Mezruk düzü; Erçek

Gölü, Karagündüz Köyü aşağı kesimleri, Mezruk düzü, Kuş Gözlem istasyonu mevkii; Erçek

Gölü, Erçek Beldesi kuzeybatısı, Mezarlık mevkii; Erçek Gölü, Eski istasyon Mevkii,

Baklatepe köyü aşağı kesimleri, Van-Erçek yolu doğu kısmı ile Gölün bu alanlar dışındaki

bataklık alanlardan alınmıştır. Deniz seviyesinde 1812-1822 m yükseklikler arasında yer alan

istasyonlarda örnek parsellerdeki su derinliği 5-100 cm arasında değişmektedir. Erçek gölü

kıyılarından alınan topraklar; killi, tuzlu ve bazik karakterdedir.

Floristik ve fitososyolojik özellikler

Örtünün % 70-100 arasında değiştiği birliğin dominant ve konstant karakteristiği

Phragmites australis’tir. Birlikte Phramitetea 5, Potamogetonetea 3, Molinio-Juncetea 2

ve Molinio - Arrhenatheretea 1 karakteristik ile temsil edilmektedir.

Fizyonomik dominantlığı Phragmitetea üyelerinin oluşturduğu birlikte toplam 13

takson belirlenmiştir (Şekil 76-81).

109


Şekil 76. Memedik Deresi Phragmites australis Topluluğu

Şekil 77. Erçek Beldesi Batı ve Kuzeybatısı Phragmites australis Topluluğu

110


Şekil 78. Mezarlık Alanından Karagündüz Köyüne Doğru Phragmites australis Topluluğu

Şekil 79. Eski Karagündüz Köyü Batısı ve Kuzeybatısı Phragmites australis Topluluğu

111


Şekil 80. Gendelova Köyü Çayırlıklarına Doğru Phragmites australis Topluluğu

Şekil 81. Yalınağaç Köyü Aşağı Kesimlerinde Phragmites australis Topluluğu

112


Phragmitetum australis (Gams, 1917) Schmale, 1939; Sulak alanlarda en fazla

karşılaşılan Phragmitetum australis bitki birliği değişik su derinliğine sahip ortamlarda

gelişebildiği gibi suyun yüzeyde olmadığı nemli hatta nispeten kurak bazı yerlerde de

gelişebilmektedir. Birliğin dominant karakteristiği Phragmites australis’ in yoğun örtü

oluşturduğu bölgemizde (Behçet 1994c; Behçet ve Özgökçe, 1998) ve Türkiye’nin diğer

sahalarında tanımlanan (Seçmen ve Leblebici, 1996; Küçüködük ve Ketenoğlu, 1996) bazı

birlikler ile bizim tanımladığımız birliğin benzerlik oranları şu şekildedir:

Phragmitetum australis

Van Gölü Makrofitik Vejetasyonu (Behçet, 1994) % 40

Phragmitetum communis

Marmara bölgesi gölleri Vejetasyonu (Seçmen ve Leblebici, 1996) % 20

Typha angustifolia-Phragmitetum australis

Marmara bölgesi gölleri Vejetasyonu(Seçmen ve Leblebici, 1996) % 16

Phragmitetum communis

Beyşehir Gölü Vejetasyonu (Küçüködük ve Ketenoğlu, 1996) % 20

Phragmitetum australis

Doğu Anadolu sulak alanların vejetasyonu (Behçet ve Özgökçe, 1998) % 80

Tanımladığımız birliğin Behçet (1994) tarafından Van Gölü kıyılarında tespit edilen

Phragmitetum australis’e benzerlik oranının diğer sahalarda tanımlanan birliklere göre

yüksek olmasına rağmen yakın bölgelerde tanımlanmaları dikkate alındığında bu oranda

düşüktür. Ayrıca yurdumuzun değişik yerlerinde tanımlanan aynı birliğin bizim tanımladığımız

birlik ile benzerlik oranları (% 25’in altında) düşüktür. Sucul sahalar daha homojen habitatlar

olduklarından benzerliklerinin yüksek olması beklenir.

Behçet ve Özgökçe (1998) tarafından Kaz (Malazgirt-Muş), Kazlı (Saray-Van) ve

Nazik (Ahlat-Bitlis) göllerinde tanımlanan birlik ile bizim tanımladığımız birliğin toprak analiz

sonuçları benzerlik göstermektedir. Floristik benzerliğin düşük olması su derinliğine

bağlanabilir. Çünkü bizim birliğin tanımladığı alanda su derinliği 5-50 cm iken, diğer göllerde

su derinliği 0-150 cm arasındadır.

Van Gölü kıyılarında (Behçet, 1994) tanımlanan aynı adlı birliklerde toprak analizleri

sonuçları çok yakın değerde iken, floristik benzerliği düşüren en önemli sebep yine su

derinliği (2 m kadar) ve Van gölü suyunun özel durumuna bağlanabilir.

113


Bu birliğimizin, Marmara bölgesi (Seçmen ve Leblebici, 1996) ve göller bölgesinde

tanımlanan (Küçüködük ve Ketenoğlu, 1996) aynı birliğe benzerliğinin düşük olmasında farklı

bölgelerde ve yükseklikte olmaları, buna bağlı olarak farklı iklimlerde gelişmeleri gösterilebilir.

Birliğin sınıflandırılması şu şekildedir;

Sınıf: Phragmitetea australis R. Tx. et Preising, 1942

Takım: Phragmitetalia australis Koch., 1926

Alyans: Phragmition australis Koch., 1926

Birlik: Phragmitetum australis (Gams, 1927) Schmale, 1939

Phragmitetea hafif tuzlu veya tatlı suya sahip alanların, özellikle kıyı kenar

kesimlerinde gelişen toplulukları ihtiva eder. Phragmitetalia, kıyıların sazlık-kamışlık

alanlarını temsil eder.

Typhaetum latifoliae (Sóo, 1927) Lang, 1973

Habitat özellikleri

Birliği oluşturan örnek parseller; Erçek Gölü, Eski istasyon Mevkii, Baklatepe köyü

aşağı kesimleri, Van-Erçek yolu doğu kısmı nemli-çamurlu alanlardan alınmıştır. Deniz

seviyesinde 1822 m yüksekliklerde yer alan birliğin geliştiği alanda su derinliği 0-20 cm

arasında değişmektedir.

Floristik ve fitososyolojik özellikler

Örtünün % 70-100 ve örtü yüksekliğinin 1.5-2 m arasında değiştiği birliğin dominant

ve konstant karakteristiği Typha latifolia’dır. Birlikte Phragmitetea 5, Molinio-Juncetea 3,

Molinio-Arrhenatheretea 2 ve Salicornietea 1 karakteristik ile temsil edilmektedir.

Fizyonomik dominantlığı Phragmitetea üyelerinin oluşturduğu birlikte toplam 11

takson belirlenmiştir (Şekil 82).

Typhaetum latifoliae (Soó, 1927) Lang, 1973

Bu birlik İznik gölü, Taşkısığı gölü ve Efteni göllerinde de tanımlanmıştır. Buralarda

tanımlanan topluluk ve birliklere bizim tanımladığımız Typhaetum latifoliae birliğinin

benzerlikleri şöyledir:

114


Typhaetum latifoliae

Marmara Bölgesi gölleri (Seçmen ve Leblebici, 1996) % 12.00

Typha latifolia bitki grubu

Süphan Dağı Vejetasyonu (Behçet, 1990) % 30.00

Sulak alan olmakla beraber Seçmen ve Leblebici (1996)’nin Marmara bölgesinde

tanımladığı Typhaetum latifoliae birliği ile bizim tanımladığımız birliğin benzerlik oranı çok

düşüktür. Bu durum farklı coğrafya ve ekolojik yapıya dayandırılabilir. Zira Marmara

bölgesindeki birliğin tanımlandığı saha göl kıyısındaki sığ kesimler iken bizim birliğin

tanımlandığı alan hareketli dere kenarı şeklindedir.

Süphan dağında (Behçet, 1990) tanımlanan Typhaetum latifoliae bitki grubunun

tanımlandığı habitatlarda; tuz ve pH’ın farklı olmasından dolayı iki birlik arasındaki benzerlik

oranı düşmüş olabilir.

Birliğin sınıflandırılması şu şekildedir;

Sınıf: Phragmitetea australis R. Tx. et Preising, 1942

Takım: Phragmitetalia australis Koch., 1926

Alyans: Phragmition australis Koch., 1926

Birlik: Typhaetum latifoliae (Soó, 1927) Lang, 1973

115


Şekil 82. Typha latifolia Topluluğu

Puccinellietum giganteae

Habitat Özellikleri:

Erçek Gölü’nün güneybatı ve güneydoğu kıyılarında gelişme göstermiştir. Göl

sularındaki mevsimsel yükselmelerle sular altında kalan ve daha sonradan suların

çekilmesiyle nemli-çorak bir alana dönüşen yerler birliğin gelişme habitatlarıdır. Birlik

toprakları killi tın, ağır kil bünyeye sahiptir. Topraklar, çok tuzlu ve CaCO3 bakımından da

zengindir. Bu durumun sonucu olarak pH 8.4 ile 9.5 arasında değişir. Birliğin geliştiği alkali

alanlar fosfor ve Potasyum ile organik madde çok az; hafif alkali (pH=8.4) kesimlerde ise

fosfor ve Potasyum oranı çok yüksek ve organik madde durumu da iyidir.

Floristik ve fitososyolojik özellikler:

Birliğin dominant karakteristiği Puccinellia gigantea’dır. Tuzcul habitatların temsilcisi

Salicornietea ve bu sınıf üyesi Juncion (-etalia) maritimi 4 karakteristikle temsil edildiği

birlikte; yüksek tekerrür ve örtüde Phragmitetea karakteristiği Phragmites australis

bulunmaktadır.

Birlik bünyesinde Bolboschoenetea maritimi ve Isoeto-Nanojuncetea birer

karakteristikle temsil edilirler. Birliği oluşturan örnek parsellerdeki tür sayısı 38 arasında

116


değişir. Suyun tam çekilmediği veya henüz çekildiği çamur kesimlerdeki örnek parsellerde tür

sayısı oldukça azdır (Şekil 83).

Şekil 83. Puccinellietum giganteae Birliğinin Baskın Taksonu Puccinellia gigentea

Puccinellietum giganteae birliği Van Gölü çevresinde (Behçet, 1994a) birliğiyle

habitat özellikleri açısında oldukça benzerlik göstermektedir. Yüksek pH ve tuzluluk CaCO3

oranındaki fazlalık habitatlar için tipik özelliklerdir. Birliğin sınıflandırılması aşağıdaki gibidir;

Sınıf: Salicornietea Br.-Bl. & Tx., 1943

Takım: Juncetalia maritim Br.-Bl. 1931

Alyans: Juncion maritimi Br.-Bl. 1931

Birlik: Puccinellietum giganteae Behçet, 1992

Taraxaco-Iridetum musulmanicae birliği

Habitat Özellikleri

Bu birlik Erçek nahiyesinin doğusundaki göl kıyıları ile step saha arasında kalan

alüvyaller üzerinde iyi bir gelişme göstermiştir. Gelişme yerinin sucul-nemcil özelliğinin

oluşumunda göl sularının etkisi yanında; Erçek nahiyesi istikametinde gelen su sızıntıları ve

Memedik deresinin de etkisi vardır. Yer yer aynalar halinde su tablası yüzeyde görünse de;

kurak mevsimlerde genelde yüzeyde değildir. Hatta bazı alanlarda step bitkileri de

gelişebilecek kadar kuraklık etkisi söz konusudur. Habitatın kil tekstür özelliğinde olan

117


toprakları hafif tuzludur. pH ise. 8.4 olarak belirlendi. Toprakların kireç oranı orta düzeydedir.

Fosforca çok fakir olan topraklarda Potasyum yüksek seviyede ve organik madde oranı da iyi

düzeydedir.

Floristik ve Fitososyolojik özellikler:

Birlik karakteristikleri; Iris spuria subsp. musulmanica, Taraxacum scaturiginosum

ve Hordeum violaceum ‘dur. Dominant karakteristik I. spuria subsp. musulmanica; Iran ve

Kafkasyada yayılışı olan ve Türkiye’nin de Doğu Anadolu Bölgesinde yayılış olan bir Iran-

Turan fitocoğrafik bölge elementidir. Birlikte nemli-çamur alanların temsilcisi Molinio-

Juncetea karakteristiği olarak Juncus gerardi subsp. libanoticus, Carex diluta, Juncus

inflexus bulunur (Şekil 84).

Şekil 84. Taraxaco-Iridetum musulmanicae Birliğinin Baskın Taksonu Iris spuria subsp. musulmanica

Taraxaco scaturiginosi - Iridetum musulmanica Behçet, 1994

Araştırma alanımızda Erçek nahiyensin doğusundaki göl kıyısı ile step alan arasında

kalan alüvyaller üzerinde iyi bir gelişme göstermiştir. Iris spuria subsp. musulmanica iyi bir

örtü oluşturduğu sucul-nemli özelliğinin oluşumunda göl sularının etkisi altında Erçek

nahiyesi istikametinde gelen su sızıntıları ve Memedik deresinin de etkisi vardır. Daha önce

Erçek gölü (Behçet, 1994a)’de ve Akgöl (Behçet ve Özgökçe, 1998) çevresinde tanımlanan

bu birliğin geliştiği habitat, sucul-nemcil saha ile step saha arasında bir geçiş kuşağı

118


niteliğindedir. Aynı birlik Kars çevresinde step sahalarda da tanımlanmıştır (Ocakverdi,

1994). Bu birliğin tanımlandığı dört farklı alanın habitat özellikleri çeşitli yönleri ile benzerlik

göstermektedir. Her dört ortamın derin olan toprakları; hafif tuzlu, potasyum (K2O) ve organik

maddece zengin, fosforca (P2O5) fakir, killi yahut killi-tınlı bünye özelliğindedir. Kireç oranının

bu birliğin oluşumunda etkisi gözükmemektedir. Çünkü Erçek gölü çevresinde tanımlanan

birlikte kireç oranı % 14.9 iken Akgöl çevresinde % 0.1, Kars çevresinde % 0.1 ve Dorutay’da

% 7.5 olarak belirlenmiştir. Her dört alanda da yoğun örtü oluşturan dominant karakteristikler

yanında, bazı halofit türler ile çeşitli kserofit türler bulunmaktadır. Bu floristik yapı ile birlik,

sucul habitatlarla kurak saha arasında bir geçiş kuşağı niteliği göstermektedir. Bir taraftan

kıyı topluluklarının dahil edildiği Phragmitetea’nın temsil edildiği birlikte; diğer taraftan

kuraklığın şiddetli etkilediği alanların temsilcisi Astragalo microcephali-Brometea

tomentelli temsil edilmektedir. Bu durumda birliğin sucul yahut tamamen kurak bir üst

kategoriye sokulması yerine çamur-nemli alanları (Helofit) temsil eden ve birlikte 2

karakteristikle temsil edilen Molinio-Juncetea’ya dahil edilmesi daha uygun olur. Sınıf

dışında birliğin dahil edileceği diğer sintaksonlar belirlenememiştir.

Belirlediğimiz bu birliğin Kars çevresinde belirlenen birliğe (Ocakverdi, 1994) benzerlik

oranı ise % 15, Erçek gölü çevresindeki birliğe (Behçet, 1994) benzerlik oranı % 70 ve Akgöl

çevresindeki birliğe (Behçet ve Özgökçe, 1998) benzerlik oranı ise % 50’dir.

Toprak ile ilgili yapılmış analizlerde farklı yerlerde tanımlanan dört birlikte de yakın

değerler tespit edilmesine karşın, floristik benzerliğin Kars çevresinde tanımlanan birlik ile

düşük değerde olması; Kars çevresinde tanımlanan birliğin deniz seviyesinde 1680 m’lerde

ve step alanlarında tanımlanmasına karşın bizim tanımladığımız birlik deniz seviyesinde

2150 m yükseklikte ve sucul habitatlar ile kurak saha arasında geçiş kuşağında

tanımlanmasına bağlanabilir. Kars çevresinde her ne kadar birlik karakteristiği dominant

örtüyü oluşturmuş ise de sahada kuraklık etkisinin daha şiddetli oluşu kserofit türlerin

artmasına sebep olmuştur. Erçek gölü çevresindeki birliğe (Behçet, 1994) ve Akgöl

çevresindeki birliğe (Behçet ve Özgökçe, 1998) benzerlik oranı daha yüksektir. Benzerlik

oranının bu göllerin çevresinde tanımlanan birlikler ile yüksek olmasında; bu sahaların daha

yakın bir coğrafyada bulunmaları sonucu artan ekolojik benzerliğin etkisi düşünülebilir.

119


2.2.1.3.2 Karasal Bitkiler

Sulak alanlar yeryüzünün en az anlaşılan ve bir o kadar da ihmal edilmiş kısımlarıdır.

Ancak bunun hiçte öyle olmadığı son yıllarda giderek önem kazanmalarından

anlaşılmaktadır. Bu alanlar özel, yüksek verimliliğe sahip, kendine özgü otsu makrofitlerle

kaplı, yeryüzünün önemli ekosistemlerindendir. Halk arasında göller, su birikintileri ve

bataklıklar olarak isimlendirilen bu alanlar geçici ya da sürekli su ile kaplıdırlar. Yurdumuzun

doğal zenginliklerinin önemli bir kısmını bu alanlar oluşturmaktadır. Ancak çalışma

koşullarının zorluğu ve bitki örtüsünün tekdüzeliği; botanikçilerin yeterince dikkatini çekecek

özellikte olmadığından, bu alanların çalışılması oldukça ihmal edilmiştir.

120


Tablo 17. Çalışma Alanında Tespit Edilen Karasal ve Sucul Flora Tür Listesi

FLORA TABLOSU F

AM

İLY

A

S:S

UC

UL

/

K:K

AR

AS

AL

TA

KS

ON

TÜ

RK

ÇE

/

YÖ

RE

SE

L İS

İM

FİT

OC

O-

ĞR

AF

İK

BÖ

LG

E

LO

KA

LİT

E

BE

RN

’E

GÖ

RE

BİT

KİN

İN

TE

SP

İT

ŞE

KL

İ

HA

BİT

AT

ÖR

TÜ

Ş

BO

LL

UK

(Bra

un

-

Bla

nq

uet

Meto

du

)

EN

D

TE

HL

İKE

SIN

IFI

Şube:

PTERIDOPHYTA

Familya:

ADIANTACECE

S

Adianthum capillus-

veneris (L.) Medik.

Venüs

Saçı 1.1-3.6

A

1 2 3 4 5 6 7 + 1 2 3 4 5

X

X

ASPLENIACEAE S Ceterach officinarum DC. Altın otu 1.1-3.6 A X X

EQUISETACEAE S Equisetum fluvitale L. At

Kuyruğu 4.7 X X

S Equisetum ramosissimum

Desf.

At

Kuyruğu

Geniş

Yay. 1.1-3.6 A X X

Şube:

SPERMATOPHYTA

Alt Şube:

GYMNOSPERMAE

Familya:

EPHEDRACEAE

K

Ephedra major Host

4.8 A

X

X

Alt Şube:

ANGIOSPERMAE

Sınıf:

DICOTYLEDONES

Familya:

121


RANUNCULACEAE K Consolida orientalis (Gay)

Schröd.

Hezeran Ir.-Tur. 1.1-1.2 AL

X X

K C. olopetala (Boiss.)

Hayek Hezeran Ir.-Tur. 2.4 L X X

K Adonis aestivalis L. var.

aestivalis

Kandamla

sı

Geniş

Yay. 3.5 A X X

S Ranunculus sceleratus L. Düğün

Çiçeği 3.6 A X X

S R. trichophyllus Chaix Düğün

Çiçeği

Geniş

Yay. 2.4 A X X

K Ranunculus repens L. Düğün

Çiçeği

Geniş

Yay. 2.3 AL X X

K R. kotschyi Boiss. 2.3 A X X

K Ranunculus argyreus

Boiss.

Düğün

Çiçeği 1.1-3.6 A X X

K R. arvensis L. Düğün

Çiçeği

Geniş

Yay. 1.1-3.6 A X X

K R. kochii Ledeb. Ir.-Tur. 1.1 A X X

K Ceratocephalus falcatus

(L.) Pers.

Geniş

Yay. 1.2 A X X

K Thalictrum flavum L. 1.1 A X X

BERBERIDACEAE K Bongardia chrysogonum

(L.) Spach Ir.-Tur. 3.5 L X X

PAPAVERACEAE K Glacium flavum Crantz 2.3 A X X

K Glaucium corniculatum

(L.) Rud. subsp. 4.8 A X X

122


corniculatum

K Papaver fugax Poir. var.

fugax Haşhaş Ir.-Tur. 4.8 A X X

K P. cylindricum Cullen Haşhaş Ir.-Tur. 4.8 A X X

K Papaver rhoeas L. Gelincik Geniş

Yay. 1.1-3.6 A X X

K P. dubium L. Haşhaş Geniş

Yay. - L X X

K Roemeria hybrida (L.)

DC. subsp. hybrida 1.1-3.6 A X X

K

Roemeria refracta DC.

subsp. occidentalis

Kadereit

2.4 A X X

K Hypecoum procumbens

L. 3.5 L X X

K

Fumaria microcarpa

Boiss. ex Hausskn.

Şahtere

otu

Euro-Sib.

elm 2.3 A X X

K F. asepala Boiss. Şahtere

otu Ir.-Tur. 1.1-3.6 L X X

BRASSICACEAE /

CRUCIFERAE K Sinapis arvensis L.

Geniş

Yay. 1.1-3.6 AL X X

K Crambe orientalis L. var.

orientalis Ir.-Tur. 4.8 A X X

K Conringia orientalis (L.)

Andrz. 4.8 A X X

K C. planisiliqua Fisch. &

C.A.Mey. Ir.-Tur. 4.7 A X X

123


K C. perfoliata (C.A.Mey.)

Busch Ir.-Tur. 3.5 AL X X

K Raphanus raphaniastrum

L.

Yabani

Turp 1.1-3.6 A X X

S Lepidium latifolium L. Ir.-Tur. 1.1-4.7 A X X

K Lepidium perfoliatum L. Kerdeme 1.1-3.6 AL X X

K Lepidium ruderale L. Tere Geniş

Yay. 1.1-3.6 A X X

K Cardaria draba (L.)Desv

subsp. draba Kedi otu

Geniş

Yay. 1.1-3.6 A X X

K Isatis undulata Aucher ex

Boiss. Çivit Otu Ir.-Tur. 2.3 L X X END EN

K Thlaspi arvense L. 3.5 AL X X

K Thlaspi perfoliatum L. 1.1-2.4 A X X

K Capsella bursa-pastoris

(L.) Medik

Çobançan

tası 3.6 A X X

K Euclidium syriacum (L.)

R.Br. 3.6 A X X

K Neslia paniculata (L.)

Desv.

Euro-Sib.

elm 4.8 AL X X

K Alyssum linifolium Steph.

ex Willd. var. linifolium 4.8 AL X X

K A. meniocoides Boiss. Ir.-Tur. 3.6 A X X

K A. szowitsianum Fisch. &


K A. minus (L.) Rothm. var.

minus 4.8 AL X X

K Alyssum desertorum 3.6 L X X

124


Stapf.

K A. hirsutum M.Bieb.

K Clypeola jontlaspi L. 3.5 L X X

K Sisymbrium officinale (L.)

Scop. 3.5 L X X

S Sisymbrium altissimum L. 2.3 A X X

K Arabis caucasica Willd

subsp. caucasica 4.8 AL X X

SK Nasturtium officinale R.

Br. Su Teresi 1.1-3.6 A X X

K Barbarea vulgaris R.Br. 1.1-3.6 A X X

K Erysimum cuspidatum (M.

Bieb.) DC. 4.8 A X X

SK Sisymbrium elatum

K.Koch 3.5 A X X

K S. altissimum L. Ir.-Tur. 2.3 A X X

K S. loeselii L. 2.3 A X X

K Descurainia sophia (L.)

Webb ex Prantl 4.8 A X X

K Malcolmia africana (L.)

R. Br. 4.8 AL X X

K Goldbachia laevigata

(M.Bieb.) DC. Ir.-Tur. 3.5 AL X X

RESEDACEAE K Reseda lutea L. var. lutea Muhabbet

çiçeği

Geniş

Yay. 1.2 AL X X

VIOLACEAE K Viola odorata Lehm. Menekşe 2.4 A X X

CARYOPHYLLACEA

E K

Minuartia multinervis

(Boiss.) Bornm. Ir.-Tur. 1.1-3.6 A X X

125


K M. hamata (Hausskn.)

Mattf. 3.5 L X X

K Cerastium glomeratum

Thuill.

Kozmopoli

t 2.3 L X X

K C. dichotomum L. subsp.

dichotomum Ir.-Tur. 4.8 A X X

K Holosteum umbellatum L.

var. umbellatum 1.1 AL X X

K Dianthus orientalis

Adams 4.7 A X X

K Gypsophila bicolor

(Freyn. & Sint.) Grossh. Çöven Ir.-Tur. 4.8 A X X

K G. ruscifolia Boiss. Çöven Ir.-Tur. 4.8 A X X

K G. bitlisensis Barkoudah Çöven Ir.-Tur. 3.5 AL X X END NT

K G. elegans M.Bieb. Ir.-Tur. 4.8 A X X

K Vaccaria pyramidata

Medik 1.2 A X X

K Silene marschallii

C.A.Mey.

Yapışkan

otu Ir.-Tur. 2.3 AL X X

K S. chlorifolia Sm. Yapışkan

otu Ir.-Tur. 2.4 A X X

K S. cappadocica Boiss. &

Heldr.

Yapışkan


K Silene vulgaris (Moench)

Garcke var. vulgaris

Yapışkan

otu 2.4 A X X

K Silene rigidula Sibth.&

Sm

Yapışkan

otu 2.3 L X X

K S. alba (Miller) Krause Yapışkan 4.8 A X X

126


subsp. divaricata (Rech.)

Walters

otu

K Agrostemma githago L. Med. Elm. 1.1-3.6 A X X

ILLECEBRACEAE K Herniaria incana Lam. 3.5 A X X

K Herniaria glabra L. 3.6 A X

K

Paronychia kurdica Boiss.

subsp. kurdica var.

kurdica

4.8 A X X

K Scleranthus uncinatus

Schur 4.7 A X X

POLYGONACEAE K

Atraphaxis billardieri

Jaub. & Spach. var.

billardieri

Ir.-Tur. 1.2 AL X X

K Polygonum aviculare L. Kuşyemi Kozmopoli

t 2.4-3.6 A X X

S Polygonum amphibium L. Kuşyemi 1.1-3.6 X

K Polygonum salicifolium

Brouss. ex Willd. Kuşyemi 1.2 L X X

S Rumex crispus L. Evelik otu 1.1-3.6 AL X X

K R. scutatus L. Evelik Otu 1.1-3.6 AL X X

K

R. tuberosus L. subsp.

horizontalis ( Koch )

Rech.

Evelik Otu Çok

Bölgeli 1.2 AL X X

K Rumex acetosella L. Evelik otu Çok

Bölgeli 1.1-3.6 A X X

CHENOPODIACEAE S Atriplex nitens Schkur Ir.-Tur. 2.3 X X

S Chenopodium album L. Pazik 3.5 A X X

K Chenopodium botrys L. 4.8 AL X X

127


K C. foliosum (Moench)

Asch. 4.7 A X X

K Salsola ruthenica Iljin 2.4 A X X

K

Noaea mucronata

(Forssk.) Aschers. &

Schweinf. subsp.

mucronata

2.3 AL X X

AMARANTHACEAE K Amaranthus retroflexus L. Horoz ibiği 3.5 A X X

K Amaranthus

chlorostachys Willd. Horoz ibiği 1.1 L X X

HYPERICACEAE /

GUTTIFERAE K Hypericum perfoliatum L. Kantaron 1.2 L X X

K Hypericum scabrum L. Kantaron Ir.-Tur. 1.1-3.6 A X X

K Hypericum perforatum L. Kantaron 1.1 A X X

MALVACEAE K Malva neglecta Walls. Ebegümec

i 3.5 A X X

K Malva sylvestris L. 2.3 A X X

K Lavatera punctata All. 2.3 A X X

ZYGOPHYLLACEAE K Zygophyllum fabago L. 4.8 A X X

K Tribulus terretsris L. 4.7 A X X

K Peganum harmala L. Üzerlik 4.8 A X X

LINACEAE K Linum strictum L. Keten 2.4 A X X

K Linum austriacum L.

subsp. austriacum Keten 2.3 AL X X

GERANIACEAE K Geranium lucidum L. Turnagag

ası 2.4 A X X

K G. tuberosum L. subsp.

tuberosum

Turnagag

ası 2.4 AL X X

128


K G. stepporum P.H.Davis

Turnagag

ası Ir.-Tur. 3.5 AL X X

K Geranium dissectum L. Turnagag

ası

Çok

Bölgeli 2.4 A X X

K Erodium cicutarium (L.)

L’Herit 2.3 A X X

FABACEAE /

LEGUMINOSAE K

Astragalus humilis

M.Bieb. Geven 2.4 A X X

K Astragalus angustifolius

Lam. Geven - L X X

K Astragalus mollis M.Bieb. Geven Ir.-Tur. 4.8 A X X

K A. gummifer Lab. Geven Ir.-Tur. 4.8 A X X

K A. microcephalus Willd. Sarı

Geven Ir.-Tur. 4.7 A X X

K A. aureus Willd. Geven Ir.-Tur. 4.8 A X X

K A. onobrychis L. Geven 4.8 A X X

K A. lagurus Willd. Geven 4.8 A X X

K Cicer anatolicum Alef. Nohut Ir.-Tur. 3.6 AL X X

K Phaseolus vulgaris L. Fasülye 3.5 A X X

K Vicia sativa L. Fiğ 2.3 L X X

K Vicia cracca L. subsp.

cracca Fiğ Euro-Sib. 1.1-3.6 AL X X

K V. alpestris Stev. subsp.

alpestris 1.1-3.6 A X X

K Lathyrus sativus L. Mürdümük 1.1-3.6 A X X

K Lathyrus aphaca L. 3.5 A X X

K Ononis arvensis L. Euro.-Sib.

129


S Ononis spinosa L. subsp.

leiosperma (Boiss.) Sirj. Kayışkıran Ir.-Tur. 1.2 L X X

K Ononis spinosa L. subsp.

spinosa Kayışkıran 1.1-3.6 A X X

S Trifolium repens L. var.

repens Üçgül 1.1-3.6 A X X

K Trifolium tomentosum L. Üçgül 1.1 A X X

K Trifolium arvense L. Üçgül 1.1-3.6 L X X

K T. pratense L. var.

pratense Üçgül 1.1-4.7 A X X

K Melilotus officinalis (L.)

Desr.

Taşyonca

sı Ir.-Tur. 2.3 A X X

K

Trigonella monantha

C.A.Mey. subsp.

monantha

Ir.-Tur. 1.1-4.7 A X X

K Medicago radiata L. Yonca Ir.-Tur. 2.4 A X X

K Medicago sativa L.

subsp. sativa Yonca 2.4 A X X

S Lotus corniculatus L. var.

corniculatus

Gazalboyn

uzu

S Lotus corniculatus L. var.

tenuifolius L.

Gazalboyn

uzu 1.2 A X X

K Coronilla orientalis Miller

var. orientalis 1.1-4.7 A X X

K Onobrychis cornuta (L.)

Desv. Korunga Ir.-Tur. 1.1-4.7 A X X

K O. transcaucasica

Grossh. Korunga 4.8 A X X

http://vanherbaryum.yyu.edu.tr/flora/famgenustur/fab/medicago/sat/sat/index.htm

http://vanherbaryum.yyu.edu.tr/flora/famgenustur/fab/medicago/sat/sat/index.htm

130


K O. radiata (Desf.) Bieb. Korunga 2.6 AL X X

ROSACEAE K Prunus divaricata Ledep.

subsp. divaricata

Yabani

erik 1.1-3.6 AL X X

K Amygdalus communis L. Badem Geniş

Yay. 2.5 AL X X

K Armeniaca vulgaris Lam. Kaysı 3.5 A X X

K Fragaria vesca L. Geniş

Yay. 1.1-3.6 AL X X

K

Cerasus microcarpa (C.A.

Mey.) Boiss. subsp.

microcarpa

Kiraz - L X X

K Rubus idaeus L. 1.1-3.6 A X X

K Agrimonia eupatoria L. Koyun otu 1.1-3.6 A X X

S Agrimonia repens L. 1.1-4.7 A X X

K Potentilla bifurca L. 4.8 A X X

S Potentilla palustris (L.)

Scop. 1.1-4.7 AL X X

S Potentilla reptans L. Geniş

Yay. 3.5 A X X

K Sanguisorba minor Scop.

subsp. minor 1.1-4.7 A X X

K Crataegus monogyna

J.Jacq. subsp. monogyna Alıç 2.4 A X X

K Rosa canina L. Kuşburnu Geniş

Yay. 3.6 A X X

K Cotoneaster nummularia

Fisch. & Mey. 2.4 AL X X

K Malus sylvestris Miller. Elma 2.4 AL X X

131


subsp. orientalis (A.

Uglitzkich) Browicz var.

orientalis

LYTHRACEAE S Lythrum salicaria L. Aklar ot Euro-Sib. 3.7 A X X

ONAGRACEAE S

E. roseum Schreber

subsp. subsessile (Boiss.)

P.H. Raven

Yakı otu 2.4 A X X

S Epilobium hirsutum L. Yakı otu 3.5 A X X

HALORAGIDACEAE S Myriophyllum verticillatum

L. 1.1-4.7 A X X

CUCURBITACEAE K Ecballium elaterium (L.)

A.Rich.

Ebucehil

kavunu 1.1-3.6 A X X

CRASSULACEAE K Sedum litoreum Guss. Dam

koroğu 3.6 A X X X

APIACEAE /

UMBELLIFERAE K

Eryngium billardieri

Delarbre Tüsü Ir.-Tur. 1.1-4.7 A X X

K Echinophora orientalis

Hedge & Lamond Ir.-Tur. 2.3 A X X

K Grammosciadium

daucoides DC. Ir.-Tur. 3.6 AL X X

K Chaerophyllum

macropodum Boiss. Mendi Ir.-Tur. 3.5 A X X

K Pimpinella peregrina L. 1.1 L X X

K Scandix pecten-veneris L. 1.2 L X X

K Scandix stellata Banks &

Sol. 2.4 A X X

K Anthriscus nemorosa

(M.Bieb.) Sprengel

Geniş

Yay. 1.1-4.7 A X X

132


K Falcaria vulgaris Bernh. Kaz ayağı 1.1-3.6 A X X

K Malabaila dasyantha (C.

Koch) Grossh. Ir.-Tur. 2.4 AL X X

K Turgenia latifolia (L.)

Hoffm.

Geniş

Yay. 1.1-3.6 A X X

K Daucus carota L. Havuç 2.4 A X X

VALERIANACEAE K Valeriana dioscoridis Sm. Kediotu E.Med. 1.2 A X X

Valeriana alliariifolia

Adams. Kedi Otu 4.8 AL X X

DIPSACACEAE K Cephalaria setosa Boiss.

& Hohen. Ir.-Tur. 4.8 X X

K C. syriaca (L.) Schrader Çok

Bölgeli 4.8 AL X X

K Scabiosa argentea L. Çok

Bölgeli 4.8 A X X

ASTERACEAE /

COMPOSITAE S Bidens tripartita L.

Koyun

Gözü

Çok

Bölgeli 1.2 L X X

S Bidens cernua L. Koyun

Gözü 1.1-4.7 A X X

K Xanthium spinosum L. Pırtak Çok

Bölgeli 2.4 L X X

K Xanthium strumarium L.

subsp. strumarium Pıtrak 2.4-3.6 A X X

K Bellis perennis L. Euro.-Sib. 1.1-4.7 A X X

S

Inula acaulis Schott et

Kotschy ex Boiss. var.

acaulis

Andızotu 2.3 A X X

S I. brittanica L. Euro.-Sib. 3.5 A X X

133


K Pulicaria vulgaris ( L. )

Gaertner Euro.-Sib. 1.1-3.6 L X X

K Helichrysum plicatum DC.

subsp. plicatum

Herdemta

ze

Geniş

Yay. 2.3 AL X X

K

H. plicatum DC. subsp.

polyphyllum ( Ledeb )

Davis & Kupicha

Herdemta

ze

Geniş

Yay. 3.5 A X X

SK Logfia arvensis (L.)

Holub.

Geniş

Yay. 2.4 AL X X

K Senecio vernalis Waldst.

& Kit Tan

Kanaryaot

u

Geniş

Yay. 2.5 A X X

K Senecio vulgaris L. Ekinotu 1.1-2.4 A X X

K Anthemis tomentosa L. Papatya 2.4 A X X

K Anthemis chia L. Beyaz

Papatya

E. Med.

Elm. 2.3 L X X

K Achillea biebersteinii

Afan.

Civanperç

emi

Geniş

Yay. 2.4-3.5 A X X

K Achillea vermicularis Trin.

Civanperç

emi Ir.-Tur. 2.4 A X X

K A. millefolium L. subsp.

millefolium

Civanperç

emi Euro.-Sib. 1.1-4.7 A X X

K Artemisia vulgaris L. Pelinotu 2.4-3.6 A X X

K A. austriaca Jacq. Pelinotu 3.5 AL X X

K Gundelia tournefortii L.

var. tournefortii Kenger 4.8 A X X

K Picnomon acarna (L.)

Cass. Med.Elm. 1.1 L X X

K Arctium tomentosum Dulavrat 1.1-3.6 A X X

134


Miller var. glabrum

(Körnicke) Arenes

out

SK Cirsium vulgare (Savi)

Ten.

Köy

göçüren 2.4-3.5 A X X

S

Cirsium rhizocephalum C.

A. Mey. subsp.

rhizocephalum

Piçuk 1.1-4.7 A X X

S

C. rhizocephalum C. A.

Meyer subsp. sinuatum (

Boiss. ) Davis & Pariss

Piçuk 2.3 A X X

S Scorzonera parviflora

Jacq. 2.3 A X X

S Taraxacum

scaturiginosum G. Hagl. 3.6 AL X X

S

Tripleurospermum

sevanense (Manden.)

Podeb.

2.3 A X X

S

Tripleurospermum

transcaucasicum

(Manden.) Podeb.

1.1-4.7 A X X

K Acroptilon repens (L.) DC. Kekre Ir.-Tur. 2.4-3.6 A X X

K Centaurea virgata Lam. Peygambe

r Çiçeği Ir.-Tur. 1.1-4.7 AL X X

K C. triumfettii All. Peygambe

r Çiçeği

Geniş

Yay. 1.1-4.7 A X X

K C. depressa M.Bieb. Peygambe

r Çiçeği Ir.-Tur. 1.1-4.7 A X X

K C. pulchella Ledeb. Peygambe Ir.-Tur. 3.5 AL X X

135


r Çiçeği

K Centaurea solstitialis L.

subsp. solstitialis

Peygambe

r Çiçeği

Geniş

Yay. 2.4 A X X

K C. iberica Trev. ex

Sprengel

Peygambe

r Çiçeği Geniş Yay

K Crupina crupinastrum

(Moris) Vis. - L X X

K Carlina corymbosa L. - L X X

K Xeranthemum annuum L. Dağ

karanfili

Geniş

Yay. 3.5 A X X

K Echinops orientalis

Trautv. Topuz Ir.-Tur. 4.8 A X X

S Cichorium inthybus L. Ir.-Tur. 1.2 A X X

K

Scorzonera cana

(C.A.Mey.) Hoffm. var.

jacquiniana (W.Koch)

Chamberlain

Yemlik 1.1-4.7 AL X X

K S. mollis M.Bieb. subsp.

mollis 1.1-4.7 A X X

SK

Tanacetum balsamita L.

subsp. balsamitoides

(Schultz Bip.) Grierson

2.4 AL X X

K

Taraxacum

scaturiginosum G.

E.Haglund

1.1-4.7 A X X

K Crepis sancta (L.) Babc. Geniş

Yay. 1.1-4.7 A X X

SK Tragopogon longirostris 2.4 L X X

136


Bisch. ex Schultz

K Chondrilla juncea L. Geniş

Yay. 2.4-3.6 L X X

S Lactuca serriola L. Euro-Sib. 3.5 AL X X

K Crepis foetida L. Euro-Sib. 1.2 L X X

CAMPANULACEAE K

Asyneuma amplexicaule

(Willd.) Hand.-Mazz.

subsp. amplexicaule var.

amplexicaule

2.4 AL X X

PRIMULACEAE K Anagallis arvensis L. Fare

kulağı

Çok

Bölgeli 1.1-3.6 A X X X

S Glaux maritima L. Ir.-Tur. 2.3 A X X

K Androsace maxima L. 1.2 A X X

GENTIANACEAE S

Centaurium erythraea

Rafn. subsp. turcicum

(Velen.) Melderis

Çok

Bölgeli 3.6 A X X

CONVOLVULACEAE K Convolvulus arvensis L. Tarla

sarmaşığı

Geniş

Yay. 2.3 L X X

K Convolvulus calvertii

Boiss. Sarmaşık Ir.-Tur. 4.8 AL X X

CUSCUTACEAE K Cuscuta campestris

Yuncker, epifit Vicia sp. Küsküt otu 2.5 A X X

K C. planiflora Ten. Küskütotu 2.4 AL X X

BORAGINACEAE K Heliotropium eurupeuum

L. Siğil out 2.4 A X X

K Lappula microcarpa

(Ledeb.) Gürke Ir.-Tur. 2.3 AL X X

K Rochelia disperma (L.f.) 1.1-4.7 AL X X

137


K.Koch. var. disperma

K Asperugo procumbens L. Euro.-Sib. 1.1-4.7 A X X

K Myosotis arvensis (L.) Hill

subsp. arvensis

Unutma

beni 2.3 A X X

K M. stricta Link. ex

Roemer & Schultes

Unutma

beni Euro.-Sib. 3.6 A X X

K M. refracta Boiss. subsp.

refracta

Unutma

beni Med. Elm 4.8 A X X

K

Paracaryum cristatum (

Schreber ) Boiss. subsp.

carduchorum R. Mill

Ir.-Tur. 2.4 AL X X

K Buglossoides arvensis

(L.) Johnston Geniş Yay 4.7 A X X

K Neatostema apulum (L.)

Johnston Med. Elm. 4.7 A X X

S Rindera lanata (Lam.)

Bunge var. lanata 2.4 AL X X

S Solenanthus circinnatus

Ledeb Ir.-Tur. 1.2 AL X X

K Cerinthe glabra Miller Euro.-Sib. 3.6 A X X

K Alkanna tinctoria (L.)

Tausch.

Havacıvao

tu 2.3 A X X

K Anchusa aucheri DC. Sığır dili 2.4-3.5 A X X

K Anchusa azurea Miller

var. azurea Sığır dili 2.4-3.6 A X X

K Alkanna orientalis (L.)

Boiss. var. orientalis

Havacıva


SOLANACEAE K Hyoscyamus niger L. Banotu 4.8 AL X X

138


Datura stramonium L. Datula 2.3 AL X X

SCROPHULARIACE

AE K

Scrophularia chrysantha

Jaub.&Spach Euro.-Sib. 4.8 A X X

K Verbascum orientale (L.)

All.

Sığırkuyru

ğu 1.2 AL X X

K Veronica arvensis L. Muhabbet

çiçeği Euro.-Sib. 4.7 A X X

SK V. orientalis Miller subsp.

orientalis

Muhabbet

çiçeği 2.4 AL X X

S

Pedicularis comosa L.

var. sibthorpii (Boiss.)

Boiss.

Geniş

Yay. 1.1-4.7 A X X

S

Rhinanthus angustifolius

C.C.Gmelin subsp.

grandiflorus (Wallr) D.A.

Web.

Çok

Bölgeli

1.1-4.7 A X X

S

Veronisa anagallis-

aquatica L. Subsp.

aquatica

Muhabbet

Çiçeği Ir.-Tur. 1.1-1.2 A X X

K Bungea trifida (Vahl)

C.A.Mey. Ir.-Tur. 1.1-4.7 AL X X

OROBANCHACEAE K Orobanche aegyptiaca

Pers.

Canavarot

u

Geniş

Yay. 3.6 A X X

K O. anatolica Boiss. &

Reut. 2.3 A X X

GLOBULARIACEAE K Globularia trichosantha

Fisch. & C.A.Mey. 3.5 A X X

LAMIACEAE / K Teucrium chamaedrys L. Kaselmah E.Medt. 2.4-3.5 L X X

139


LABIATAE subsp. syspirense

(C.Koch) Rech.f.

mut Elm

K Teucrium polium L. Kaselmah

mut

Geniş

Yay. 2.4-3.5 L X X

K

Ajuga chamaepitys (L.)

Schreber subsp. chia

(Schreber) Arcang. var.

chia

Geniş

Yay. 1.1-4.7 A X X

K Scutellaria orientalis L.

subsp. orientalis Ir.-Tur. 4.8 AL X X

K Lallemantia peltata (L.)

Fisch & C.A.Mey. 4.8 A X X

K Ziziphora capitata L. Ir.-Tur. 1.1-4.7 A X X

S Ziziphora clinopodioides

Lam.

Çok

Bölgeli 2.4 AL X X

K Salvia multicaulis Vahl. Adaçayı Ir.-Tur. 3.6 A X X

K S. nemorosa L. 2.3 A X X

K Lamium amplexicaule L. Euro-Sib. 2.4-3.5 L X X

K Lamium macrodon Boiss.

&Huet. Ir.-Tur. 2.4-3.5 L X X

K Marrubium vulgare L. 2.3 A X X

K Mentha pulegium L. 1.1-3.6 A X X

S

Mentha longifolia

(L.)Hudson subsp.

typhoides (Brig.)Harley

var. typhoides

Punk

(Nane)

Geniş

Yay. 1.1-4.7 A X X X X

K Salvia tomentosa Miller Medt. Elm. 2.3 AL X X

PLUMBAGINACEAE K Acantholimon acerosum Kirpi otu Ir.-Tur. 2.4-3.5 AL X X

140


(Willd.) Boiss. var.

acerosum

PLANTAGINACEAE K Plantago major L. subsp.

major Sinir out 1.1-1.2 A X X

S Plantago major L. subsp.

intermedium (Gilib) Lange

Geniş

Yay. 1.1-4.7 AL X

S P. maritima L. Ir.-Tur. 1.1-4.7 A X X

K Plantago lanceolata L. Yılan dili 2.4 A X X

ELAEAGNACEAE K

Elaeagnus angustifolia L.

var. orientalis ( L. )

Kuntze

İğde Geniş

Yay. 2.4 AL X X

ARISTOLOCHIACEA

E K

Aristolochia billardieri

Jaub. & Spach. Lahusaotu 1.1 A X X

K Aristolochia bottae Jaub.

& Spach Ir.-Tur. 4.8 A X X

EUPHORBIACEAE K Euphorbia macroclada

Boiss. Sütleğen Ir.-Tur. 2.4-3.5 A X X

K E. cheiradenia Boiss. &

Hohen Sütleğen Ir.-Tur. 2.4 AL X X

K E. falcata L. subsp.

falcata var. falcata Sütleğen

Geniş

Yay. 3.5 L X X

URTICACEAE K Urtica dioica L. Isırgan otu Euro.-Sib. 2.4 A X X

JUGLANDACEAE K Juglans regia L. Ceviz 2.4 A X X X

SALICACEAE K Salix alba L. Söğüt Geniş

Yay. 2.4-3.5 A X X X

K Populus alba L. Akkavak - L X X

K Populus nigra L. Karakavak 3.5 L X X

RUBIACEAE K Galium verum L. subsp. Euro.-Sib. 2.4-3.6 A X X

141


glabrescens Ehrend.

K G. tricornutum Dandy Med. Elm. 2.3 A X X

K Galium aparine L. Ir.-Tur. 1.1-3.6 L X X

S Cruciata taurica (Pallas &

Willd.) Ehrend Euro.-Sib. 2.4 AL X X

Sınıf:

MONOCOTYLEDONE

S

Familya:

BUTOMACEAE

S

Butomus umbellatus L. Euro.-Sib. 2.4-3.5 L

X

X

ALISMATACEAE S Alisma plantago- aquatica

L. 1.1-4.7 AL X X

K Alisma gramineum Lej. 1.1-4.7 A X X

LILIACEAE K Allium atroviolaceum

Boiss. Soğan 3.6 A X X

K A. vineale L. Sirmo 2.3 A X X

K A. akaka S. G. Gmelin Dağ

Soğanı Ir.-Tur. 1.2 AL X X

K Ornithogalum

narbonense L. Medit elm 1.1-3.6 A X X X X

K Muscari armeniacum

Leichtlin Ex Baker

Dağ

sümbülü Ir.-Tur. 3.5 A X X

K Muscari neglectum Guss. Dağ

sümbülü 1.1-3.6 A X X

K Muscari comosum (L.)

Miller Med. Elm. 2.4 AL X X

K Eremorus spectabilis Çiriş Ir.-Tur. 4.7 A X X

142


M.Bieb.

K Gagea fistulosa Ker

Gawl. 4.8 A X X

K Colchicum szovitsii Fisch.

& C.A.Mey. Ir.-Tur. 2.3 A X X

K Merendera sobolifera


ARACEAE K Arum dioscoridis Sm. Yılan

yastığı 2.4-3.5 L X X

K Dracunculus vulgaris

Schott. Med. Elm. 1.2 L X X X

AMARYLLIDACEAE K

Ixiolorion tataricum

(Pallas) Herb. subsp.

montanum (Labill.) Takht.

Ir.-Tur. 1.1-4.7 A X X

IRIDACEAE K Gladiolus atroviolaceus

Boiss. Gladiyolör Ir.-Tur. 2.4 L X X

SK

Iris spuria L. subsp.

musulmanica (Fomin)

Takht.

Süsen Ir.-Tur. 2.4 AL X X

ORCHIDACEAE K Orchis tridentata Scop. Salep Med. Elm. 2.4-3.6 AL X X

K Orchis anatolica Boiss Salep Med. Elm. - L X X

S Dactylorhiza umbrosa

(Kar. & Kir.) Nevski

Yalancı

Salep Ir.-Tur. 2.4 AL X X

SPARGANIACEAE

S

Sparganium erectum L.

subsp. erectum Euro.-Sib. 1.1-4.7 AL X X

TYPHACEAE S Typha lotifolia L. Hasır otu 2.6 A X X X

JUNCAGINACEAE S Triglochin maritima L. 1.1-4.7 A X X

S T. palustris L. 1.1-4.7 A X X

143


POTAMOGETONACE

AE S

Potamogeton lucens L.

1.1-4.7 A X X

S P. natans L. 2.3 A X X

S P. pectinatus L. 1.1-4.7 A X X

LEMNACEAE S Lemna gibba L. Ir.-Tur. 1.1-4.7 A X X

JUNCACEAE S Juncus littoralis C.A. Mey. Saz otu 2.4 A X X X

S Juncus articulatus L. Saz otu Euro-Sib. 1.1-4.7 AL X

S Juncus inflexus L. Saz otu 1.1-4.7 AL X X

S J. gerardi Loisel subsp.

gerardi Saz otu 1.1-4.7 AL X

CYPERACEAE S Eleocharis palustris (L.)

Roemer & Schultes Küçük Cil

Geniş

Yay. 2.4-3.6 A X X X X X

S Bulboschoenus maritimus

(L.) Pallar. Var. maritimus Ir.-Tur. 2.3 L X X X X

S Carex melanostachya

M.Bieb. ex Willd. 1.1-4.7 A X X

S Cyperus longus L. Ir.-Tur. 1.1-4.7 A X X

S Scirpoides holoschoenus

(L.) Sojak Ir.-Tur. 1.1-4.7 AL X X

S Carex diluta M.Bieb. Ir.-Tur. 1.1-4.7 AL X X

S

Schoenoplectus lacustris

(L.) Palla subsp.

tabernaemontani

(C.C.Gmelin) A.&D.Löve

Büyük Cil 1.1-4.7 AL X X X X

POACEAE /

GRAMINEAE K Triticum aestivum L. Buğday

Geniş

Yay. 2.4-3.5 AL X X

K Secale cereale L. var.

vavilovii (Grossh.) Mayss. Çavdar

Geniş

Yay. 3.5 AL X X X

144


S Glyceria plicata (Fries)

Fries 1.1-4.7 A X X

SK Hordeum violaceum

Boiss. et Huet Ir.-Tur. 1.1-4.7 A X X

K Hordeum bulbosum L. Pisipisi otu Ir.-Tur. 1.1-1.2 A X X X

K Hordeum murinum L. 2.3 L X X

S Phalaris arundinaceae L. 1.1-4.7 A X

K Bromus japonicus Thunb.

subsp. japonicus

Geniş

Yay. 1.1-4.7 A X X

K B. lanceolatus Roth 2.3 A X X

K B. tectorum L. subsp.

tectorum

Geniş

Yay. 1.1-4.7 A X X

S Deschampsia caespitosa

(L.) P. Beauv.

Geniş

Yay. 2.4 A X X

SK Elymus repens (L.) Gould

subsp. repens 1.1-4.7 A X X

K Eremopyrum distans

(K.Koch) Nevski 1.1-4.7 AL X X X

S Festuca pratensis

Hudson 4.8 AL X X X

SK Aegilops cylindrica Host. 1.1-4.7 AL X X X

S Zingeria pisidica (Boiss.)

Tutin Ir.-Tur. 1.1-4.7 AL X X

S Agrostis stolonifera L. 1.1-4.7 AL X X

SK Alopecurus arundinaceus

Poiret.

Tilki

kuyruğu Euro.-Sib. 1.1-3.6 A X X X

S Beckmannia eruciformis

(L.) Host 4.8 AL X X

145


S Catabrosa aquatica (L.)

P. Beauv. 1.1-4.7 AL X X

S Crypsis schoenoides (L.)

Lam. 3.5 AL X X

S Poa trivialis L. 1.1-3.6 L X X

K Poa bulbosa L. 2.4-3.5 A X X

K Dactylis glomerata L.

subsp. glomerata Ayrık otu Euro.-Sib. 1.1-3.6 A X X

S Phleum pratense L. 1.1-4.7 A X X

SK Phragmites australis

(Cav.) Trin ex Steudel Kamış Euro.-Sib. 2.4-3.6 A X X X X

S Puccinellia gigantea

(Grossh) Grossh 1.1-4.7 A X X X

K Briza maxima L. 1.1-3.6 L X X X X

K Briza minor L. 2.3 L X X X

SK Cynodon dactylon (L.)

Pers var. villosus Regel Ayrık otu 2.4-3.6 A X X X X

SK Zea mays L. subsp. mays Mısır 2.3 AL X X

FLORA TABLO LEJANDI

HABİTAT SINIFLARI

1. Su içi vejetasyonu

2. Step

3.Kültür Alanları (Tarla, Bağ, Bahçe)

4. Çayırlık alanlar, sıkıştırılmış alan ve yol kenarı

5. Ormanlık Alan

6. Bataklık-sazlık

7. Hareketli taşlar, moloz, kayalık alanlar

146


NİSBİ BOLLUK

+: Türler bol değil ve yayılım düşük

1: Türler bol, ancak yayılım düşük

2: Türler boldur ve alanın % 5- 24’nü kapsar

3: Türler yeterince bol ve alanın % 25- 49’nu kapsar

4: Türler yeterince bol ve alanın % 50- 74’nü kapsar

5: Türler yeterince bol ve alanın % 75- 100’nü kapsar

END. (ENDEMİZM)

L: Lokal Endemik

B: Bölgesel Endemik

Y: Yaygın Endemik

BİTKİNİN TESPİTİNİN NASIL YAPILDIĞI

A: Arazi çalışması sonucu

L: Literatür taraması sonucu

AL: Her iki yolla

TÜRKÇE İSİM: Türkçe Bitki adları sözlüğü

Yöre halkının kullandığı isimler

HABİTAT

S: Sucul Bitkiler

K: Karasal Bitkiler

TEHLİKE KATEGORİLERİ

EX: Extinct (nesli tükenmiş)

EW: Extring in the wild (Doğal ortamında nesli tükenmiş)

CR: Critically endangered (Kritik düzeyde tehlikede )

147


EN: Endangered (Tehlikede)

VU: Vulnerable (Zarar görebilir)

CD: concervation dependent (korumaya bağlı)

NT: Near threatened (tehlikeye yakın)

LC: Least concern (düşük risk)

DD: Data deficient (Veri eksik)

NE: Not evaluated (değerlendirilmemiş)

LOKALİTE

Bitkinin tam adresi ve yüksekliği

1.1. B9 Van: Erçek Gölü, Gendelova köyü aşağısı, Gendelova düzlüğü mevkii, Van-Kozluca yolu doğu kısmı, göl kıyısı, 380 03’ 702” E, 42

0 73’ 002” N, 1814 m

1.2 . B9 Van: Erçek Gölü, Gendelova köyü aşağısı, Gendelova düzlüğü mevkii, Van-Kozluca yolu doğu kısmı, göl içi, 380 S 037

0 17’ 05” E, 42

0 73’ 284” N, 1811 m.

2.3. B9 Van: Erçek Gölü, Kozluca köyü aşağı kesimleri, Erçek gölü kıyısı, 380 S 037

0 23’ 02” E, 42

0 80’ 425” N, 1820 m

2.4. B9 Van: Erçek Gölü, Yalınağaç köyü aşağı kesimleri, Erçek gölü kıyısı, 380 S 037

0 19’ 29” E, 42

0 83’ 759” N, 1818 m

3.5. B9 Van: Erçek Gölü, Karagündüz Köyü aşağı kesimleri, Hopik düzü, 380 S 038

0 19’ 11” E, 42

0 85’ 670” N, 1824 m.

3.6. B9 Van: Erçek Gölü, Karagündüz Köyü aşağı kesimleri, Mezruk düzü, Kuş Gözlem istasyonu mevkii, 380 S 038

0 24’ 63” E, 42

0 84’ 262” N, 1816 m.

4.7. B9 Van: Erçek Gölü, Karagündüz Köyü aşağı kesimleri, Mezruk düzü, Kuş Gözlem istasyonu mevkii, 380 S 038

0 24’ 18” E, 42

0 84’ 294” N, 1813 m.

4.8. B9 Van: Erçek Gölü, Erçek Beldesi kuzeybatısı, Mezarlık mevkii, 380 S 038

0 17’ 24” E, 42

0 78’ 491” N, 1813 m.

KAYNAKLAR:

AYTOP, T., 1994.Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,

BEHÇET, L., ALTAN, Y., 1994. “Van, Erçek, Turna ve Bostaniçi Göllerinin Sucul Florası” Doğa Türk Botanik Derg., 18, 91-98.

BEHÇET, L., 1994. “Erçek, Turna ve Bostaniçi (Van) Göllerinin Vejetasyonu”, Doğa Türk Botanik Derg., 18, (4), 305-312.

BEHÇET, L., ÖZGÖKÇE., F., 1996. “Doğu Anadolu Bölgesinin Bazı Göllerindeki Sulak Alanların Florası” Ot Sistematik Botanik Dergisi, 3, 2, 3-14.

BEHÇET, L., ÖZGÖKÇE., F. 1998. “The Vegetation of Some Lakes in East Anatolia (Turkey) “ Bulletin of Pure and Applied Sciences, vol:17 B, 1, 1-15.

DAVİS, P.H., (edt). 1965-1985. Flora of Turkey and The East Aegean Islands, vol: 1-9, Edinburgh Univ. Pres, Edinburgh.

DAVİS, P. H., Mill, R. R., Tan, K, 1988. Flora of Turkey and The East Aegean lslands, V: 10, Edinburgh Universty Press. Edinburgh

GÜNER, A., Özhatay, N., Ekim, T., Başer, K.H.C. (eds.), 2000. Flora of Turkey and East Eagen Islands(Ek 2), vol. 11, Edinburgh University Pres, Edinburgh

VURAL, M., 2011. http://portal.milliparklar.gov.tr , Turkey’s Red List of Plants Draft, home. (15/04/2012)

http://portal.milliparklar.gov.tr/

148


2.2.1.4. Şapkalı Mantarlar

Bu çalışma, Erçek yöresinde yetişen makrofungusları belirlemek amacı ile yapılmıştır.

Yapılan arazi çalışmaları sırasında toplanan örneklerin doğal habitatlarında gerekli morfolojik

ve ekolojik özellikleri ile yöre halkının makromantar hakkındaki bilgileri kaydedilmiştir.

Araziden laboratuara taşınan mantar örneklerine gerekli mikolojik teknikler uygulanarak spor

baskıları ve mikroskobik özellikleri elde edilmiştir.

Arazi ve laboratuar çalışmaları sonucunda teşhisleri yapılan örneklerin Ascomycota

bölümüne 1 familyaya ait 1 takson ve Basidiomycota bölümüne ait 3 familya ve 6 cins içinde

dağılım gösteren toplam 9 makromantar taksonu belirlenmiştir. Bunların 5’i yenen, 3’ü

yenmeyen, 2’si zehirlilik durumu bilinmemektedir (Şekil 85-90).

Fungi

1. Ascomycota

1. Helvellaceae Fr.

1.1. Helvella acetabulum (L.) Quél.

2. Basidiomycota

2. Agaricaceae Chevall.

2.2. Agaricus arvensis Schaeff.

2. 3. Agaricus campestris L. var. campestris (Kari)

Yörede isim verilmeksizin tanınmakta ve yenmektedir. Türkiye’de halk arasında

mantar denildiğinde en çok tanınan ve besin olarak tüketilen taksonlardan biridir. Düzenli

olarak alınmasıyla beriberi, zayıflık, iştahsızlık ve hazımsızlığı önlediği ve sütü yetersiz

emzikli kadınlarda ise süt artırıcı özelliğe sahiptir.

149


Şekil 85. Agaricus campestris L. var. campestris (Kari)

2.4. Bovista plumbea Pers. (Balon mantarı)

2.5. Coprinus comatus (O.F. Müll.) Pers. (Eşek Mantarı)

Yörede Eşek mantarı adı ile zehirli olarak bilinmektedir.

Şekil 86. Coprinus comatus (O.F. Müll.) Pers. (Eşek Mantarı)

150


3. Pleurotaceae Kühner

3.6. Pleurotus dryinus (Pers.) P. Kumm.

3.7. Pleurotus eryngii (DC.) Quél var. eryngii (Mendik Mantarı)

Yörede Mendik mantarı adı ile tanınmakta, besin olarak tüketilmekte ve halk

pazarlarında satılmaktadır.

Şekil 87. Pleurotus eryngii (DC.) Quél var. eryngii (Mendik Mantarı)

3. 8. Pleurotus eryngii var. ferulae (Lanzi) Sacc. (Heliz Mantar)

Yörede mantar denildiğinde Çaşır veya Heliz mantarı adı ile en çok tanınan ve besin

olarak tüketilen ve satılan bu türün birçok patojen bakteriye karşı etkili olduğu tespit

edilmiştir.

3. 9. Pleurotus ostreatus (Jacq.) P. Kumm. (Kavak Mantarı)

Kavak mantarı adı ile lokal olarak tanınır ve yenir. Bu türün içermiş olduğu Lovastatin

adlı etken madde kolesterol düşürücü ve kalp hastalıklarını önleyici etkiye sahiptir. Tüm

dünyada yaygın olarak kültürü yapılmakta olup ağaçlarda beyaz çürüklük oluşturur.

151


Şekil 88. Pleurotus eryngii var. ferulae (Lanzi) Sacc. (Heliz Mantar)

Şekil 89. Pleurotus ostreatus (Jacq.) P. Kumm. (Kavak Mantarı)

152


4. Strophariaceae Singer & A.H. Sm.

4.10. Stropharia coronilla (Bull.) Quél.

Şekil 90. Stropharia coronilla (Bull.) Quél.

Ülkemizde doğal olarak yetişen makrofunguslar genelde taze olarak tüketilmektedir.

Bunun yanı sıra az bir kısmı da Morchella türlerin de olduğu gibi Ege, Akdeniz ve Kuzeydoğu

Anadolu bölgesinde yöre halkı tarafından iyi tanınan, yenen ve mantar mevsiminde

toplanarak taze veya kuru olarak satılan bu mantarlar Van yöresinde ise zehirli mantar olarak

tanınmaktadır.

Bölgede yetişen tıbbi ve ekonomik önemi olan mantarlardan maksimum derecede

yararlanabilmesi ve zehirli olanlardan ise korunma sağlanabilmesi için mantar mevsimlerinde

uzmanlar eşliğinde arazi çalışmaları yapılarak yenen, zehirli ve odun tahripçisi mantarlar

konusunda halk bilgilendirilmesi büyük önem arz etmektedir.

Yörede resmi kayıtlara ve halk ile yapılan görüşmelere göre ölümle sonuçlanan

mantar zehirlenmesi vakası bulunmamaktadır. Buda yöre halkının kesin olarak tanımadığı

mantarların zehirli olabilir endişesi ile yememesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.

153


Ülkemizde şimdiye kadar konu ile ilgili 400’ün üzerinde çalışma yapılmış ve toplam

1944 makromantar taksonu belirlenmiştir. Van yöresinde çok fazla araştırma yapılmamakla

birlikte 100 takson kadar makromantar çeşitliliğini olduğu ve makromantarlar açısından

zengin olduğunun göstergesidir. Fakat yeni yerleşim alanlarının açılması için aşırı ve bilinçsiz

bir şekilde ağaçsı formasyonların kesilmesi gelecekte bu taksonların birçoğunun yok

olmasına neden olabilir.

2.2.2. Ekosistem Çeşitliliği ile İlgili Veriler

Erçek Gölü sulak alan alt havzası ekosistemi, sulak alan ekosisteminin tüm

özelliklerini barındırmaktadır. Burada altı çizilmesi gereken konu, Erçek Gölü sulak alanının

bir “acısu ekosistemi” özelliğinde olmasıdır. Zira göl çevresi volkanik etkiler altında

olduğundan toprak yapısı alkali karakterdedir. Bu yüzden Erçek Gölü sulak alanı, ilk

oluştuğunda tatlı su olmasına rağmen zamanla acısu ekosistemine dönüşmüş olup, daha

önceki bölümlerde belirtildiği gibi su kalitesi özellikleri alkalidir. Bu alkali karakter gölün

hemen yakın çevresindeki arazi kullanımını da etkilemiş durumdadır. Zira alkali karakterli

olan Erçek Gölü suyunun zaman zaman temas ettiği arazilerde bile bazı bitkiler dışında

tarımsal üretim yapılması hemen hemen imkansızdır.

Van Gölü'nün 30 km doğusunda yer alan bu göl, bir çöküntü havzası içindedir. Göl

yüzeyinin yükseltisi 1.803 m'dir. Yüzölçümü 99 km'dir. Lavların yığılmasıyla oluşmuştur.

Erçek Gölü, doğudan Erçek ovası, kuzeyden Şeyh Zengi ovası, güneyden Irgat dağlarıyla

çevrilidir. En derin yeri 15 m'dir. Kapalı bir göl görünümünde olan Erçek gölünün suyu tuzlu

ve sodalıdır.

Yerleşim alanlarımızda özellikle de şehirlerimizde su ve sel baskınlarının temelinde;

yağmur sularını emen ve yüzey akışını engelleyen ormanların hızla yok edilmesi gelir. Bazı

kurumlar ekolojik yaklaşımlardan yoksun bir şekilde dere yataklarını duvarlarla daraltarak

suyun hızının artmasına sebep oldu. Akarsuların toplanma havzalarındaki göller kurutularak

tarım arazilerine dönüştürüldü. Yollar yapılırken erozyona ve sele davetiye çıkarıldı. En

önemlisi toprağın asıl koruyucuları olan gevenler bilinçsizce ve çok fazla miktarlarda Erçek

Gölü ve çevresinde söküldü ve halende sökülmeye devam edilmektedir. Ayrıca hayvan

otlatma amaçlı stepleri meraya çevirmek için gevenler yakılmaktadır.

Alanda bulunan ekosistem tiplerine bakıldığında orman ekosistemi alanda

bulunmamaktadır. Erçek Gölü Sucul ekosistemine, en yakın ve alanın en büyük ekosistemi

Dağ Stebi ekosistemi görülmektedir. Sulak alanın yerleşim alanları dışında tampon bölgeden

154


hemen sonra yer almaktadır. Erçek Gölü genelinde, araştırmamız kapsamında, kıyı

kesimlerinde ekosistemi bozacak boyutta bir kirlenme şimdilik söz konusu değildir. Ancak

yerleşim alanlarının sahilleri kirletici faktörlerin artması ve gerekli tedbir alınmaması

durumunda kısa vadede bu alanlar gölün kirlenmesine ciddi şekilde tehdit edici boyuta

ulaşacaktır.

Erçek Gölü çevresinde henüz kesinleşmiş hiçbir tanımlı koruma alanı

bulunmamaktadır. Erçek Gölü sahip olduğu biyoçeşitlilik özellikleri nedeni ile uluslararası

öneme sahip bir sulak alandır.

Erçek Gölü ve çevresindeki akarsu ve dağlara bakıldığında; Doğu-batı yönünden

birbirine paralel akan Özalp çayı, Erçek gölüne dökülmekte ve Karasu çayı ise Sarımehmet

barajını besleyip sonrasında Van gölüne dökülmektedir. Bunlara katılan irili ufaklı dereler ve

küçük göl ve göletler Erçek gölüne yakın sulak alanları oluşturmaktadır. En önemli sucul

alanları; Akgöl, Göğen, Hasantimur gölleri ve Sarımehmet baraj gölüdür. Araştırma sahasının

önemli yükseltileri olarak; Ahtadağı (2750 m), İsabey dağı (2700 m), Beyazıt dağı (2690 m)

Beyazkaya dağları (2580 m), Kurrahayal dağı (2530 m), Mollasadi dağı (2400 m), Mollatopuz

dağı (2375 m), Nacarabad dağları ( 2300 m) ve Rındömer dağı (2290 m) sayılabilir.

Önemli Habitatlar ve Vejetasyon Özellikleri

İran-Turan fitocoğrafik bölgesine giren Erçek (Van) Gölü çevresinde step formasyonu

hakimdir, alanda orman formasyonu araştırma alanına yakın kesimlerde bulunmamaktadır.

Yerleşim sahalarında fazla yaygın olmayan, boş sahalarda Salix ve Populus gibi ağaçların

kültürü yapılmaktadır. Çalı formundaki Salix topluluklarına yerleşim alanlarına nemli

alanlarda rastlanmaktadır. Step sahalarda seyrek olarak Cotoneaster nummularia ve Rosa

canina gibi çalılara da rastlanmaktadır. Özellikle Ahta Dağı etekleri ve yakın alanlardaki

birçok dağın yamaçlarında yok edilen bitki örtüsü ve erozyondan dolayı bazı alanlar aktif

erozyon alanı görünümündedir. Step vejetasyonunun en iyi geliştiği ve sınırlı sayıdaki tabii

meralar halkın erken ve ağır bir şekilde otlatma gerçekleştirdiği alanlardır. Tarıma uygun

alanlarda daha çok Tahıl ekimi yapılmakta ve az da olsa sebze ve meyve bitkilerinin üretimi

de yapılmaktadır. Haziran ve Temmuz aylarında Yurdun değişik bölgelerinde gelen arıcılar

tarafından, özellikle düzlüklere hakim olan Eryngium billardieri (Tusi)’nin bulunduğu alanlar

ziyaret edilmektedir. En yaygın formasyon tipi olan steplerin bazı yerleri otlatılırken, bazı

alanlar korunarak, otları hayvan yemi temini için biçenek suretiyle değerlendirilmektedir. Step

sahaların hepsi aynı ekolojik özellikte değildir. Yüksek dağlar ve çevrelerinin 2.500 m’leri ile

3000 m’leri arasındaki kesimlerde uzun süre karlarla kaplı, daha geç başlayan ve erken biten

155


bir vejetasyon süresine sahiptirler. Düşük rakımlı alanların Temmuz-Eylül aylarında otlatılma

için elverişli olmayışları ve alpinik sahaların hayvan gelişimi için ideal bir iklim ve biomasa

sahip oluşları (yaz mevsiminde) gibi sebeplerle bu alanlar mera olarak kullanılmaktadır.

Sucul vejetasyon Erçek Gölü içi ve kenarlarındaki alanlarda gelişmiştir. Sulak

alanların su içi vejetasyonunda; Phragmites australis, Typha latifolia, Ranunculus

trichophyllus, Myriophyllum verticillatum, Polygonum amphibium, Potamogeton pectinatus, P.

lucens, Lemna gibba gibi taksonlar yaygındır. Bataklık-sazlık kesimlerinde; Phragmites

australis, Typha latifolia, Bolboschoenus maritimus var. maritimus, Butomus umbellatus,

Schoenoplectus lacustris subsp. tabernaemontani, Eleocharis palustris, Juncus articulatus, J.

gerardi, Alisma plantago-aquatica, Carex melanostachya, Alopecurus arundinaceus,

Catabrosa aquatica taksonları bazen saf bazen çeşitli türlerin iştirak ettiği topluluklar

oluşturur.

Sulak alanlarda rastlanan diğer önemli hidrofit ve higrofitler taksonlar şunlardır;

Phragmites australis, Typha latifolia, Polygonum amphibium, Carex melanostachya,

Eleocharis palustris, Alisma plantago-aquatica, Bidens tripartita, Veronica anagallis-aquatica,

Mentha longifolia subsp. longifolia, Plantago major subsp. major, Equisetum ramosissimum,

Nasturtium officinale, Juncus articulatus, J. gerardi, Catobrosa aquatica’dır.

Çayırlık alanlarda en sık rastlanan taksonlar; Pedicularis commosa, P. caucasica,

Ranunculus repens, Trifolium repens var. repens, T. pratense, Primula auriculata,

Tripleurospermum disciforme, Triglochin palustris, Epilobium hirsutum, E. roseum subsp.

subsesile, Euphrasia pectinata, Lepidium ruderale, Barbarea vulgaris, Melilotus alba, M.

officinalis, Poa trivialis, Deschampsia caespitosa, Alopecurus arundinaceus, Pulicaria

vulgaris, Festuca anatolica, Agrostis planifolia, Lotus corniculatus var. corniculatus, Orchis

tridentata, Muscari commosum gibi türleri sıralayabiliriz.

Bölgede temel geçim kaynağının hayvancılık oluşu ve sınırlı alandan, artan nüfusa

paralel daha çok hayvanın beslenmesi, sahanın kapasitesinin üzerinde bir biotik baskıya

maruz kalmasını netice vermiştir. Sonuçta aşırı otlatılan yerlerde hayvanların yemediği

(Astragalus, Acantholimon türleri ve Eryngium billardieri) dikenli türler veya çeşitli

sebeplerden dolayı hoşlanmadıkları Euphorbia, Verbascum gibi cinslere ait çeşitli türlerin

dominant olduğu bitki örtüsü gelişmiştir.

Step vejetasyonunun Thymo kotschyani-Astragaletum gummiferi, Aegilo cylindrici-

Stipetum ehrenbergianae, Thymo kotschyani-Astragaletum microcephalii ve Petrohagio

156


alpinae-Erodietum absinthoidae, Eremuretum spectabili, Cirsio lappacai-Euphorbietum

heteradenae, Centeureo nimrodis-Acantholimonetum caryophyllaceae, Rumici caucasici-

Prangoetum ferulaceae ve Euphorbio cheiredaneiae-Eryngietum billardieri birliklerine

rastlanmaktadır. Çalışma alanındaki zirve kesimlerinde (2400-3000 m) şu bitkiler görülür;

Puschkinia scilloides, Ranunculus kochii, Merandera trygina, Fritillaria pinardi, Gagea

glacialis, Iris caucasica, Poa araratica, Alopecurus textilis subsp. tiflisiensis, Draba bruniifolia

subsp. bruniifolia, Potentilla argaea, P. bifurca, Galium humifusum ve Erigeron caucasica

subsp. venustum’dur.

Kayalık alan vejetasyonunu ise şu bitkiler oluşturur: Parietaria judaica, Arabis

caucasica, subsp. caucasica, Kochia prostrata, Cotoneaster nummularia, Epilobium

angustifolium, Melica persica, Stachys lavandulifolia var. glabrescens, Acanthalimon

bracteatum var. capitatum, Sedum album, Ephedra major.

Erçek Gölü ve çevresinde geniş yer tutan düz alanlarda kuru tarıma dayalı hububat

ekimi yaygındır. Bölgemizde en çok buğday ve arpa ekimi yapılmaktadır. Hububat

tarlalarında en çok rastlanan tarla yabancı otları sırasıyla Conringia orientalis, Thlaspi

arvense, T. perfoliatum, Centaurea depressa, Boreava orientalis, Consolida orientalis,

Acroptilon repens, Turgenia latifolia, Ranunculus arvense, Papaver glaucum, Roemeria

hybrida subsp. hybrida, R. refrecta, Vicia cracca subsp. stenophylla, Scandix iberica,

Fumaria asepala, Neslia paniculata, Galium tricornutum, Senecio vernalis, Cirsium arvense,

Hyoscyamus reticulatus, Aristolachia bottae, Buglossoides arvense Cardaria draba subsp.

draba’dır.

Erçek Gölü çevresinde çiğnenip sıkıştırılan alanlarında ve yol kenarlarında; Picnomon

acarna, Cichorium intybus, Cerinthe minor, Isatis takhtajanii, Peganum harmala, Tribulus

terrestris, Onopordum turcicum, Euphorbia heteradana, E. cheridanae, Sisymbrium loeselii,

Logfia arvensis, Eryngium billardieri, Centaurea solstitialis subsp. solstitialis, Centaurea

agregata, Reseda lutea var. lutea, Polygonum cognatum gibi taksonlar yaygındır.

Ekosistem direncini sağlayan temel ekosistem işlevleri ve döngülerinde su, Karbon,

Azot ve fosfor döngülerinin en belirgin olduğu görülmektedir.

2.2.3. Ekosistem Hizmetleri ile İlgili Veriler

Erçek Gölü, Ahta Dağı ve çevresinde yapılan arazi gözlemlerinde; aşırı ve erken

otlatma, ağaç kesimi, etnobotanik amaçlı bitki toplanması, yakacak amaçlı Geven

157


(Astragalus L.), Sığır kuyruğu (Verbascum L.) sökümü gibi nedenlerle alanın bitki örtüsünde

yoğun bir tahribat olduğu belirlenmiştir. Yöre halkının başlıca geçim kaynağını hayvancılık ve

kısmen de tarım oluşturmaktadır. Gerek yakacak temini gerekse hayvan yemi temini için aşırı

şekilde yapılan kesim sonucu alandaki ağaçlar oldukça seyrelmiştir. Kesim yapılan alanlarda

da sürdürülen otlatmalarla yeni gelişmeye başlayan genç sürgünlere büyüme olanağı

tanınmamaktadır. Bu durum doğal olarak ağaçların bodurlaşmasına yol açmıştır. Aşırı

otlatma, çalışma alanımızın hemen her yerinde görülmektedir. Bitki örtüsü bakımından

zengin olan bazı alanlar ise erken ve potansiyelin çok üstünde otlatılmamakta, kışlık yem

ihtiyacını karşılamak amacı ile Haziran-Ağustos aylarında biçilmektedir. Aralıksız devam

eden otlatma ve otların biçilmesi gibi nedenlerle pek çok bitki gelişme fırsatı bulamamaktadır.

Dolayısı ile meyveye geçmeden tahrip edilen otsu bitkilerden özellikle tek yıllık olanlar, bu

durumun sürekliliği sonucu kısmen de olsa yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmaktadırlar.

Bu durum bölgedeki otlatma baskısını giderek arttırmaktadır. Tüm bu sebeplerden dolayı

bitki örtüsü giderek zayıflamakta, bütün bunlara arazinin eğimi de eklenince alanda ciddi bir

erozyon sorunu ortaya çıkmaktadır. Çalışma alanında söz konusu faktörlerin, bilinçsiz ve

kontrolsüz bir şekilde giderek artması, acil koruma önlemlerinin alınmasını gerektirmektedir.

Dünyanın hemen hiçbir yerinde olmayan bir uygulamayla Erçek Gölü etrafındaki çok

geniş çayırlık alan ve biçenekler göl çevresindeki köylüler tarafında biçilmemekte, tüm göl

çevresi yaşayan halk tarafından biçilmektedir. Özellikle Geldelova köyü aşağı kesiminde çok

geniş çayırlık alan tapulu bir şekilde sahiplerince biçilmektedir. Gerek biçme gerekse de

otlatma dönemleri konusunda yöre halkı mutlaka eğitilmeli ve bilinçlendirme faaliyetleri ile

yöre halkının Erçek Gölü doğasının korunmasında katılımcı bir yaklaşım ile alana sahip

çıkması sağlanabilir, belirli günlerde turlar düzenlenerek bilinçlendirme ve eğitim

çalışmalarında kullanılabilecek önemli bir istasyon olacaktır. Alınacak önlemlerin sonucunda

ortaya çıkacak her türlü faaliyetin sürdürülebilir olması tüm bu çabaların en önemli kısmıdır.

Dernekler ve diğer ilgili gruplarını bir araya getirilerek, özellikle yöre halkı alandan tamamen

soyutlanmamalı koruma kullanma dengesi gözetilmelidir. Aksi durumda arazide büyük

tahribatlar olacaktır. Köyden-Kent’e doğru sanki bir şekilde göç aktive edilmekte ve zamanla

sosyoekonomik sorunların kaçınılmaz olarak ortaya çıkması gibi problemlerle

karşılaşılacaktır. Yöre halkı sulak alanları koruyacak ve alanın koruması köylü halk tarafında

düzenli bir şeklide yapılacak özellikle saz kesimleri de kontrol altına alınabildiği gibi otlatma

da belirlenecek bir takvimle potansiyelin de çok üstüne çıkmadan otlatma programı da

çıkarılarak erken ve potansiyelin üstünde alan otlatılmadığında korumanın önemli bir ayağı

olan göl kıyısında yaşayan halkın göreceği faydadan dolayı alana sahip çıkılacak ve bu

şekilde saz yakma ve bilinçsiz saz kesiminin önüne geçilecektir.

158


Dağcılık, doğa yürüyüşü, eko turizm, gibi doğa üzerinde etkisi az, ancak hem yöre

halkına ekonomik katkı sağlayacak hem de doğayı korumalarını teşvik edecek faaliyetler

bölgede geliştirilmelidir. Bu yol ile de yöre halkı kullanma-koruma kapsamında alan

korunacak, dolaysıyla bu gen havuzcuklarında yaşayan canlılar üzerinde önemli bir tehdit

unsuru kaldırılmış olunacaktır.

Yöre halkı ve yerel topluluklar, alanın ortak yönetiminde ve planlamasında aktif rol

alması için teşvik edilmelidir. Planlama sürecinin her aşamasında kadınları ve onların ilgilerini

de kapsayacak şekilde cinsiyetle ilgili konularda iyileştirmeler yaratacak olumlu adımların

atılması ve tümüyle dikkate alınması arzulanır. Eğer gerekliyse, tüm ilgi guruplarının

katılımını sağlamak için gerekli önlemler tanımlanmalı ve uygulanmalıdır.

Ekolojik karakter unsurları için sınırlar uygun kullanım ve taşıma kapasitesi sınırları ile

yakın ilişki içinde olmalıdır. Bu yüzden, insan faaliyetleri/müdahalelerinin sınırları da açıkça

belirlenmeli ve izlenmelidir.

Erçek ve çevresinde Etnobotanik amaçlı (Tıbbi, farmakolojik ve biyoteknolojik

ticari değeri olan bitki türleri ) kullanımına en çok rastlanan bitkiler

Adonis aestivalis L. (Ranunculaceae )

Değişik kalp rahatsızlıklarına, barsak rahatsızlıklarına, düşük tansiyona tavsiye edilir.

Mide ağrısı ve şişkinliğine, sara vs. hastalıklarda kullanılır.

Allium vinale L. (Liliaceae) Sirmo, sirik, sirim

Toprak üstü kısmı küçük küçük kıyılarak peynire katılır, ayrıca sebze ve baharat

olarak kullanılır. Otlu peynirin olmazsa olmaz otudur. Salamura yapılarak saklanır ve sezon

sonuna kadar salamura kaplarında alınarak peynire ve cacığa katılır.

Olgun soğanlar, tereyağı ve süt ile birlikte ezilir, içine buğday unu ilave edilip,

pişirildikten sonra, haricen çıban tedavisinde kullanılır. Ayrıca yapraklar, süt içinde

pişirildikten sonra, haricen yara tedavisinde kullanılır. Bitkinin tümünde hazırlanan

dekoksiyon idrar arttırıcı, kan şekerini düşürücü, hazmettirici, tansiyon düşürücü, kalp

kuvvetlendirici ve barsak hareketlerini arttırıcı olarak günde iki öğün çay bardağının yarısı

kadar içilir.

Anchusa azurea Miller. var. azurea (Guşul.) Chamb. ( Boraginaceae ) Gorız,

Sığırdili, Mıjmıjok

159


Genç toprak üstü kısımları, özellikle yaylaya çıkanlar tarafından toplanarak yağda

yumurta ile birlikte kızartılarak yemeği yapılır. Kökü yılan ısırmalarına karşı dövülerek haricen

ısırılan bölgeye 5 gün süreyle uygulanır. Kökün kabuğu buğday ile birlikte öğütülür, iltihaplı

yaralara sürülür ve yeni sünnet olmuş çocukların yaralarına sürülür. Yılan ısırması, yabani bir

hayvanın veya yenilen yabani bir bitkiden dolayı bir zehirlenme olursa, yapraklar yaş iken

yenir. Yeşil yaprakları yumurta ile birlikte veya sarımsaklı yoğurt ile birlikte pişirilerek yemeği

yapılır. Ciltteki çatlaklarda, egzamada kökleri tuz ile ezilir, sarılır.

Arum dentruncatum (C.A.Mey. ex Schott.) var. virescens (Stapf.) K.Alpinar & RR.

Mill (Araceae) Kari, dana ayağı

Kaya aralarında çıkan bitki, çiçeklenmeden toplanır. Haşlandıktan sonra pirinç

pilavına ve çorbalara katılır. Toprak üstü kısımlar iyice temizlenip yıkandıktan sonra doğranır,

yağda kızartılır ve yumurta katılarak yenir. Yemeklerin yanında çiğ olarak ta tüketilmektedir.

Toprak altı kısmı dövülüp sütle karıştırılınca haricen, böcek sokmalarına, egzama

tedavisinde, romatizma ağrısının giderilmesinde kullanılır. Bitkinin kökü, küçük parçalar

halinde kesilerek hap haline getirilip, günde 3 kez birer adet yutularak, sedef hastalığının

tedavisinde kullanılır. Yumruları, suda kaynatıldıktan sonra balla hap haline getirildikten

sonra, günde 1 tane yutularak, hemoroide karşı kullanılır.

Ceratocephalus falcatus (L.) Pers (Ranunculaceae )

Bitki romatizma hastalığının tedavisinde kullanılmaktadır. C. testiculatus ile aynı

amaçla kullanılmaktadır.

Chaerophyllum macropodum Boiss. (Apiaceae) Mendi

Toprak üstü kısmı soyularak yenir. Toprak üstü kısmı küçük küçük kıyılarak peynire

katılır, ayrıca sebze ve baharat olarak kullanılır. Otlu peynirin olmazsa olmaz Sirmo’dan

sonra ikinci bitkisidir. Salamura yapılarak saklanır ve sezon sonuna kadar salamura

kaplarında alınarak peynire ve cacığa katılır.

Cichorium intybus L. (Asteraceae) Talişk, Talik, Çekçeko, Çatlak otu

Bitki gençken toprak üstü kısımları yenir. Ayrıca kökleri kurutulup kahveye

karıştırılarak içilir. Şeker hastalığına karşı genç toprak üstü kısımları pişirilerek yenilir. Bitkinin

kapitulumlarından hazırlanan infüzyon dahilen iltihaplı idrar yolları hastalıkları ve 1 hafta

boyunca, sabahları aç karnına 1 su bardağı dolusu içilerek, kabızlığa karşı kullanılır. Çiçekli

dallarından hazırlanan dekoksiyon, sabahları aç karnına 1 çay bardağı dolusu içilerek, tüm

kanser çeşitleri ve mide rahatsızlıkların giderilmesinde kullanılır.

160


Crataegus monogyna J. Jacq. subsp. monogyna (Rosaceae) Givij, Alıç

Olgun meyveleri yenir. Kurutulan meyveler yıl içinde kullanılır. Yüksek tansiyonu

düşürmek amacıyla günde her öğünden iki saat sonra 10-20 adet meyveleri yenilir.

Çiçeklerinden hazırlanan içecekler yatıştırıcı ve kalp atışlarının hızını düşürücü, idrar

söktürücü olarak kullanılır.

Echinopsorientalis Trautv. (Asteraceae) Topuz

Bitki tohuma geçmeden önce, çiçek tablası üzerinde dikenli çiçekler temizlendikten

sonra çiçek tablası (reseptakulum) çiğ olarak yenir.

Eremurus spectabilis M. Bieb. ( Liliaceae) Çiriş

İlkbaharda toprak üstü taze yaprakları temizlenip yenilir. Ayrıca yaprakları demet

halinde yumurta ile veya haşlanarak ta bölgede çokça tüketilmektedir. Yaprakları kurutularak

yemeklere özellikle Keladoş’a katılır. Bitkinin taze yaprakları ve sürgünleri sebze olarak

kullanılır. Bitki ilkbaharda semt pazarlarında satılır. Otlu peynire katılır ve kışlık yiyecek

olarak saklanır. Ayrıca toprak altı kısımları kurutulup toz haine getirildikten sonra Çiriş zamkı

adı altında yapıştırıcı madde olarak ciltçilik ve ayakkabıcılıkta kullanılan önemli bir madde

elde edilir. Toprak üstü kısmı yıkandıktan sonra kaynatılır ve romatizma tedavisi için günde

bir çay bardağı kadar içilir. İlkbaharda erken vakitte çıkan toprak üstü kısımları toplanır,

haşlanır, suyu süzüldükten sonra yumurta ile birlikte kavrulur ya da çorbası yapılır. Bitkiden

hazırlanan dekoksiyon, haricen, egzama tedavisinde kullanılır.

Eryngium billardieri Delar (Apiaceae) Tüsü, Şekrok

Toprak üstü kısımları tahta yayıkların içine 5-10 orta boydan bitki üstüne 2 lt ılık su

döküldükten sonra yarım saat süre ile yayık yayılır, içi biz bez ile tam temizlenir.

İlkbaharda genç gövdeleri soyularak yenir. Bitkinin toprak üstü kısmı kurutularak

öğütülür ve toz halde yara iyileştirici olarak kullanılır. Kökleri taze olarak sinüzit ve nezle

tedavisinde, ayrıca kökleri etrafındaki ipliksi yapılar tütün ile birlikte sigara yapımında

kullanılır.

Equisetum ramosissimum Desv. (Equisetaceae) Atkuyruğu

Bitki yara iyileştirici ve idrar yolu rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.

161


Equisetum fluvitale L. ( Equisetaceae ) Atkuyruğu

Halk tababetinde bitki, haşlama olarak alta kaçıranlara, kanlı işemede gut siyatik

romatizma ve mide ağrıları yüksek tansiyon, basurlar, kan tükürme, böbrek ve safra

kesesindeki taşa karşı kullanılır.

Falcaria vulgaris L. (Apiaceae) Pikask, Kaz Ayağı

Yöre halkınca ilkbaharda en çok toplanan hem çiğ olarak hem de yumurta kırılarak

pişirilerek yenir.

Fumaria microcarpa Boiss. ex Hausskn. (Papaveraceae) Şahtere otu

Gövdeleri yaprakları sancı dindirici olarak kullanılır. Kurutulmuş yapraklarından elde

edilen koz mikrop öldürücü olarak kullanılmaktadır. Birkaç köyde özellikle saç kıran

tedavisinde de bu bitki yaygın olarak kullanımı bilinmesine rağmen, uzun uğraşlarımıza

rağmen bitkinin yağla hazırlanan şekli açıklamak istemediklerinden dolayı kayıt altına

alınamamıştır.

Fumaria asepala Boiss. (Papaveraceae) Şahtere otu

Halk tababetinde basurlar, yaz ve vücut sivilceleri, ödem, kabızlık, barsak tembelliği,

fena ağız kokusu, sarılık ve zayıflama için kullanılır Aynı zamanda kan temizleyici diyetik

araç olarak kullanılır.

Gundelia tournefortii L. var. tournefortii ( Asteraceae) Kenger

Tomurcuklanma döneminde ve genç yaprakları ilkbaharda soyularak bölgede en

yaygın ve en çok kullanılan bitkilerdendir. Genç gövdeleri temizlenip soyulduktan sonra

yağda yumurta ile birlikte kızartılarak üç öğün yenir. Kökü kesildikten sonra akan süt (lateks)

güneşe bırakılarak kenger sakızı elde edilir. Bu sakız dişetlerini kuvvetlendirici ve iştah açıcı

olarak yemekten bir saat önce çiğnenir ve yemekten sonrada ağız kokusunu giderici olarak

10 dakika kadar çiğnenir. Köylerde kışlık yiyecek olarak kurutularak toprak üstü kısımları ve

yıl içinde kahve yapmak için tohumları saklanmaktadır. Tohumları kurutulup öğütülür, Van ve

çevresinde “Kenger kahvesi” adıyla anılır. Kenger sürgünlerini çıkartmakta kullanılan demire

“kengerhan” denir. Bu kahvenin sıtmaya, saraya, safra taşlarına iyi geldiğine ve şehveti

arttırdığına inanılır. Ayrıca bitkiden hazırlanan dekoksiyon haricen egzama tedavisinde

kullanılır.

Gypsophilla bicolor (Freyn & Sint.) Grossh. (Caryophyllaceae) Çöven, Çoğan

Yaprakları ve gövdesi otlu peynir yapımında kullanılmaktadır. Toprak altı kısmı

gençler tarafından ilkbaharın erken dönemlerinde toplanarak, yaş olarak komisyonculara

162


satılır ve komisyoncular da güneşte kuruttuktan sonra sabun ve helva yapımı için toptancıları

tarafından kamyon kamyon alınırdı. Son dönemlerde aşırı toplamadan dolayı tehlike altına

giren bitki artık toplanması yasaklanmıştır.

Hypericum perforatum L. (Hypericaceae) Kantaron, Binbirdelikotu, Kantarod

Çiçekli kısımları zeytinyağı içinde 1 ay bekletilir, daha sonar tam kıvamını alınca bu

yağ haricen yara ve yanık tedavilerinde kullanılır. Toprak üstü kısmından hazırlanan infüzyon

dahilen mide, barsak, prostat, rahim, göğüs, ilik, kemik, beyin kanseri için iki ay boyunca

günde 3 öğün bir su bardağı içilir ve 10 ara verildikten sonra tekrar iki ay devam edilir. Çiçekli

kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, mide rahatsızlıklarının giderilmesinde, sarılık

tedavisinde, verem hastalığına ve soğuk algınlıklarına karşı dahilen, bir su bardağı günde iki

kez aç karna içilir.

Juglans regia L. (Juglandaceae) Ceviz, Guz,

Tohumları, iştah açıcı, kabız, kan şekerini düşürücü ve kuvvet verici olarak günde bir

avuç kadar yenir. Yapraklarından hazırlanan infüzyon (1 bardak suya 1 tatlı kaşığı yaprak

tozu), aç karnına, günde 2 bardak dolusu içilerek, iltihaplı bademcik hastalıklarının

tedavisinde kullanılır. Yapraklar, taze olarak ezilir ve bacaklara sarılıp, romatizma ağrılarının

giderilmesinde kullanılır. Yaprağın lapası ayak parmakları aralarında oluşan mantara 10 gün

sarılarak tedavi edilir. Meyveler henüz olgunlaşmadan, yaklaşık olarak bilye büyüklüğüne

eriştiğinde tam olarak ezilir ve günde 1 adet bir ay süresince yenilerek, guatr tedavisinde

kullanılır.

Lepidium latifolium L. (Brassicaceae) Nujdar-Tere

Taze ve kurutulmuş yapraklarından toz haricen yara iyileştirici olarak kullanılmaktadır.

Malva neglecta Wallr. (Malvaceae) Ebemgümeci, Tolik

Boğaz rahatsızlıklarında ve deri yaralarının tedavisi amacı ile kullanılmaktadır. Tohum

ve yaprakları çıbanları olgunlaştırmak için kullanılır. Ayrıca böbrek ve mide rahatsızlıklarında

kullanılır. Kökleri toz edildikten sonra ağız yaralarını iyileştirici olarak kullanılmaktadır. Süt ile

karıştırılarak vücuttaki şişkinlikleri gidermekte kullanılır.

Malva sylvestsis L. (Malvaceae) Ebegümeci, Tolik

Van ve çevresinde çok sevilen ve çok bilinen bir bitkidir. Özellikle Mayıs-Haziran

aylarında genç toprak üstü kısımları bayanlar ve çocuklar tarafından toplanarak, yağda

yumurta ile birlikte pişirilip günün üç öğününde yenilmektedir. Meyvelerine çocuklar “tekerlek”

der ve herkes tarafından soyularak yenir. Kökleri toz edildikten sonra ağız yaralarını

163


iyileştirici olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda sütle kaynatılır ve daha sonra vücuttaki

şişliklerin tedavisinde kullanılır. Toprak üstü kısımlarının lapası romatizmada ağrıyan yerlere

sarılır. Bitki kaynatılarak göğüs yumuşatıcı, nefes darlığında tedavi edici olarak kullanılır.

Toprak üstü kısımları kaynatılır. Kaynatılmış bitki veya suyu mide rahatsızlıklarını tedavi

etmek, karın şişkinliğini gidermek için kullanılır. Ayrıca yaprak dekoksiyonu, adet sancılarına,

vereme, kansere, hemoroide, soğuk algınlıklarına, idrar yolu enfeksiyonlarına, romatizmaya,

kalp rahatsızlıklarına, kısırlığa, karın ağrılarına, böbrek rahatsızlıklarına, egzamaya, yaralara,

tansiyona, boğaz ağrılarına, öksürüğe karşı kullanılır.

Mentha longifolia (L.) Hudsen subsp. longifolia (Lamiaceae) Punk, Nane

Genç dallar ve diğer toprak üstü kesimler iyice temizlendikten sonra yenir. Genç

sürgünleri ayranaşı ve keledoş ve bir çok yöresel yemeklere katılır. Yapraklar taze veya

kurutulmuş halde yemeklere koku ve lezzet vermek için kullanılır. Dar bir kesimde de olsa

otlu peynirin hazırlanmasında kullanılır. Soğuk algınlığına karşı yaprakları kurtulduktan sonra

suda kaynatılarak içilir. Şimdi uygulanmayan ancak çok yaşlıların anlattığı; Bizim

zamanımızda Hiro, belghevez ve Tır o ile birlikte her birinden bir yemek tabağı dolusu alınır

ve kaynatılır ve doğum sancısı olan ve yeni doğum yapmış kadınlara sancının geçmesi için

bu karışım içirilir. Karın, ayak veya baş bölgelerinin şişkinliklerinin tedavisinde kullanılır. Karın

şişkinliğinde yapraklar taze veya kurutulduktan sonra kaynatılır ve içilir. Ayrıca genç

yapraklar bir yemek kabı kadar alınır, 3 lt suda kaynatılır, suyu bir leğene boşaltılır, vücuttaki

alerjiyi gidermek amacıyla leğendeki suyun içine girilerek banyo yapılır, ayrıca cildi

güzelleştirir. Kökü öğütülüp kına ile karıştırıldıktan sonra baş ağrısını gidermek amacıyla

saça sürülür.

Nasturtium officinale R. Br. (Brassicaceae) Tuzuk, Tere

İlkbaharda genç toprak üstü kısımları toplanır ve yemeklerin yanında iştah açıcı

olarak yenir. Toprak üstü kısımları yağda yumurta ile kavrularak yenir. Çiçek kısmı sinir

hastalıklarına, göğüs ağrısına, öksürüğe ve diş eti kanama hastalığına iyi gelir. Vücudu

kuvvetlendirir, idrar söktürür, burun kanamasını durdurur. Sarılık ve balgam rahatsızlıkları ile

baş ağrısını giderir. Taze bitkinin toprak üstü kısımları 1 ay süreyle çiğ olarak yenilerek,

kadın ve erkeklerde kısırlığın tedavisinde kullanılır. Gövdenin çiçekli kısımları zeytinyağında

kavrulduktan sonra, haricen bademcik hastalıklarının tedavisinde kullanılır.

Peganum harmala L. (Zygophyllaceae) Üzerlik, Uzelık

Meyvelerinden nazarlık yapılır, nazarlıklar evlerde, iş yerlerinde aynı zamanda süs

olarak da kullanılır. Tohumları yakılarak elde edilen külü çıbanlara 5 gün süreyle sürülür.

Tohumlar günde beş kez iki adet hap gibi yutularak tüm kanser tedavilerinde kullanılır.

164


Tohumlarından ve köklerinden ayrı ayrı hazırlanan dekoksiyonlar kurt düşürücü, mide

rahatsızlıklarında, sinir uyarıcı, hemoroid hastalığının tedavisinde günde iki çay bardağı içilir.

Tohumları uzun süre çocuğu olamayan kadınlar tarafından aynı şekilde kullanılır. Küçük

çocuklarının gazını almak için 1 tohum çok az kaynatıldıktan sonra yarım çay bardağı kadar

içirilir. Ayrıca tohumları Afrodizyak olarak, felçlere karşı ve göz hastalıklarına karşı bir tutam

tohum veya öğütülmüş kök bala katılarak yenir. Tohumunun tütsüsü nefes açıcı olarak

kullanılır. Meyveleri taze iken balın içinde iyice ezilir ve sara hastası olanlara yedirilir.

Polygonum aviculare L. (Polygonaceae) Kuş Yemi, Kuş Memesi

Bölgede çok toplanan ve çok yenen bir başka bitkidir. Bitki çiçeklene kadar toprak

üstü kısmı kesilip yenir. Taze yaprakları ve meyvesi sebze olarak tüketilir.

Raphanus raphanistrum L. (Brassicaceae) Yabani turp, Dıvr

Özellikle Gevaş çevresinde halk bu bitkinin yapraklarını iştah açıcı ve idrar arttırıcı

olarak kullanmakta ve tohumlarından elde ettikleri yağından da sabun yapmaktadırlar.

Rosa canina L. (Rosaceae) Şilan, Gül

Çiçekleri koparılarak yenir, ayrıca genç meyveleri daha yumuşak iken tohumları

çıkarılarak yenir. Meyvelerinde hazırlanan çay soğuk algınlığına ve kalbi kuvvetlendirici

olarak günde üç öğün tok karna içilir.

Rumex crispus L. (Polygonaceae) Tırşo, Evelik

İlkbaharda yaprak ve yaprak sapları tuzlanarak yenir, iştah açıcıdır. Yeşil gövdesi

soyularak yenir.

Rumex scutatus L. (Polygonaceae) Tırşoya Ga

İlkbaharda Yaprakları temizlenip yenilir, yaprak sapı ve gövdesi soyularak yenir.

Kurutularak ayran aşına ve bulgur yemeğine katılır.

R. acetocella L. (Polygonaceae) Tırşoya Beğa


Bitkinin toprak üstü kısmı içine yumurta kırılarak haşlanır ve günlük olarak yenir.

Salvia nemorosa L. (Lamiaceae) Dılaga, Adaçayı, Kaşgatenik

Genç gövde ve dalları soyularak bölgede en çok yenilen bir diğer bitkidir. Yaprakları

haricen yaraları deşmede kullanılır. Yaprakları kaynatılarak çay olarak içilir. Yeşil yaprakları

taze olarak iltihaplı ve tırpan, orak ve bıçak kesiği yaralarının üzerine bırakılarak bir bez ile

165


bağlanır, 3 gün tazelenir ve yaradan iz kalmaz. Tohumları olgunlaştıktan sonra

kabuklarından ayırıp bölge insanı çiğ olarak yemektedir. Öğütülüp kaynatılan bitki, lapa

halinde, haricen vücuttaki şişliklerin tedavisinde kullanılır.

Scorzonera parviflora J.Jacq. (Asteraceae) Bivok

İlkbaharda bitkinin toprak altı kısmı soyularak yenir. İlkbaharda toprak üstü kısmı

şeker hastalığına karşı yenir ve köklerinde sakız yapılır. Bu sakız diş etlerini kuvvetlendirici

ve ağız kokusunu giderici olarak çiğnenir. Bu sakızdan hazırlanan yakı ağrılı yerlere bir

günlüğüne sarılır ve gün aşırı olarak bir hafta kullanılır.

Sinapsis arvensis L. (Brassicaceae) Hardal

Genç toprak üstü kısımları yağda yumurta ile birlikte pişirilerek yenir. Şeker

hastalığına karşı günde üç öğün yenir. Tohumlarından hazırlanan dekoksiyon, günde iki kez

tok kana bir çay bardağı, idrar yolu iltihaplarına, şeker hastalığına karşı kullanılır. Ayrıca bu

dekoksiyon, gaz önleyici ve solucan düşürücü olarak da kullanılır.

Teucrium chamaedrys L. subsp. syspirense (C. Koch.) Rech.f. (Lamiaceae ) Giha

Mervend, Yavşan otu

Van ve çevresinde mide hastalıklarına ve şeker hastalığına karşı çok kullanılan bir

bitkidir. Baş ağrıları ve kulak ağrıları tedavisi için toprak üstü kısımlarından hazırlanan

infüzyon 10 gün süreyle, günde 3 çay bardağı içilerek tedavi edilir. Toprak üstü kısımlarından

hazırlanan dekoksiyon dahilen sıtma tedavisinde kullanılır. Yapraklarının dekoksiyonu

dahilen hemoroide karşı günde iki kez, bir su bardağı içilir. Bitkiden hazırlanan dekoksiyon

(içine iki kesme şeker katılarak), dahilen hemoroidlere karşı, karın ağrısı ve diş ağrısının

giderilmesinde kullanılır. Ayrıca bitkiden hazırlanan dekoksiyon, dahilen uyuşturucu

alışkanlığı olanlarda bağımlılığı giderici olarak günde iki su bardağı kullanılır. Yaprakları

Teucrium polium yaprakları ile birlikte hazırlanan infüzyonu, dahilen, ağrı kesici olarak

kullanılır. Yapraklarının, Teucrium polium toprak üstü kısımları ile birlikte hazırlanan

dekoksiyonu, soğutulduktan sonra, her sabah aç karnına, 1 kaşık kadar içilerek, guatr

tedavisinde kullanılır.

Thalictrum flavum L. (Ranunculaceae )

Zehirli olarak bilinen bitkiden elde edilen suyla göz ağrılarının tedavisi için sürüldüğü

ve idrar arttırıcı olarakta bir bardak çay bardağına bir çay kaşığı kadar bu suyun üzerine ılık

suyla tamamlandıktan sonra içilerek hasta kişi veya hayvanın idrarı artırılır.

166


Urtica dioica L. (Urticaceae) Isırgan, Gezgezk, Geznik

Sebze olarak kullanılmaktadır. Bulgurlu sulu yemeği yapılır. Toprak üstü kısımlarının

genç sürgünleri bayanlar tarafından toplanarak yağda yumurta ile birlikte yemeği yapılır.

Yaprakları romatizma ve cilt hastalıklarının tedavisinde direkt kullanılmaktadır. Yaprak ve

köklerinden hazırlanan dekoksiyon kan temizleyici, idrar arttırıcı, iştah açıcı, tüm kanser

çeşitleri, romatizma, siyatik, idrar yolları hastalıkları, hemoroide ve akciğer rahatsızlıklarına

karşı günde üç kez birer su bardağı içilir. Ezilen yapraklar kan dindirici olarak kullanılır.

Tohumlarından hazırlanan infüzyon, ülser, romatizma ve eklem ağrılarında, kan şekeri

düşürücü, anemi ve kanser tedavisinde kullanılır.

Alanda, tıbbi, farmakolojik ve biyoteknolojik ticari değeri olan hayvan türü

bulunmamaktadır.

Erçek Gölü havzasında tarımsal ve zirai ticari değeri olan bitki ve hayvan türü

bulunmamaktadır.

Erçek Gölü havzasında doğadan toplama yoluyla gıda olarak tüketilen bitkiler

bulunmaktadır. Bölgede küçükbaş hayvancılık yapılmakta, en önemli hayvansal ürün olarak

ise otlu peynir sayılmaktadır. Otlu peynir, asırlardır insanların tüketim alışkanlıklarına girmiş

bir yerel hayvansal üründür. Klasik peynirden farklı olarak peynir içine doğadan toplanan

yaklaşık 30 farklı türde bitki katılmaktadır. Bu bitkilerin en önemlileri dağ kekiği, dağ nanesi,

sirmo, helis otu olarak sayılabilir. Göl çevresindeki yamaçlar tamamen bu bitkilerle kaplı

olduğundan, ilkbahar aylarında yörede yaşayan insanlar yoğun olarak bu bitkileri

toplamaktadır. Henüz bu bitkilerin azaldığına ilişkin bir bulgu yer almasa da bölgede görülen

aşırı otlatmaya bağlı olarak, anılan bitkilerin zaman içinde azalacağı muhakkaktır. Bu yüzden

doğadan yoğun olarak toplanan bu bitkiler üzerindeki baskıyı azaltmak üzere, yöre insanına

ek gelir kaynağı da olabilecek şekilde otlu peynir üretiminde kullanılan bitkilerin tarımsal

olarak üretimine başlanmalıdır.

Erçek Gölü çevresinde çiğ olarak yenen bitkiler (doğadan toplama yoluyla gıda

olarak tüketilen)

Tırşo: Rumex alpinus L. (Polygonaceae)

İlkbaharda yaprak ve yaprak sapları tuzlanarak yenir, iştah açıcıdır. Yeşil gövdesi

soyularak yenir.

167


Tırşoya Nelik: Rumex scutatus L. (Polygonaceae)


Tırşoya ga: Rumex tuberosus L. subsp. horizontalis (Polygonaceae)


Tırşoya beğa: Rumex obtusifolius L. (Polygonaceae)


Çiriş: Eremorus spectabilis (Liliaceae)

İlkbaharda toprak üstü taze yaprakları temizlenip yenilir. Ayrıca yaprakları demet

halinde yumurta ile veya haşlanarak ta bölgede çokça tüketilmektedir.

Penirok: Gladiolus atroviolaceus Boiss.(Iridaceae)

İlkbaharda toprak altındaki kısmı çıkarılarak soyulur ve yenir.

Mıjmıjok: Ixiolorium tataricum (Palas) Herbert subsp. montanum (Labill.) Takht. (

Amaryllidaceae)

Çiçek kısmı emilir.

Çante şıvana: Capsella bursa-pastoris (L.) Medik (Brasicaceae)

Bölgede çok toplanan ve en çok yenen bitkidir. Çiçek durumun kısmı kesilip atılır,

diğer kısımları yenir.

Şilan: Rosa spp. (Rosaceae)

Çiçekleri koparılarak yenir, ayrıca genç meyveleri daha yumuşak iken tohumları

çıkarılarak yenir.

Bivok: Scorzonera sosnowskyii Libs. (Asteraceae)

İlkbaharda bitkinin toprak altı kısmı soyularak yenir.

Yemlik: Scorzonera pharopappa (Boiss.) Boiss. (Asteraceae)

İlkbaharda bitkinin toprak altı kısmı soyularak yenir.

Haşhaşk: Papaver orientale L. var orientale (Papaveraceae)

P. bracteatum ve P. pseudorientale bu üç bitki ayırt edilmeden kafa kısmı daha ham

iken kesilerek yenir.

168


Nane çiviki: Polygonum aviculare L. (Polygonaceae)

P. cognatum Maussn. (Polygonaceae)

Bölgede çok toplanan ve çok yenen bir başka bitkidir. Bitki çiçeklene kadar toprak

üstü kısmı kesilip yenir.

Givij: Crataegus orientalis Pallas ex Bieb ( Rosaceae)

Olgun meyveleri yenir.

Handuk: Bunium paucifolium DC var paucifolium (Apiaceae)

Bitki çiçek açmadan önce kökleri soyularak yenir.

Talişk: Cichorium intybus L. (Asteraceae)

Bitki gençken toprak üstü kısımları yenir.

Kenger: Gundelia tournefortii L. var tournefortii (Asteraceae)

Tomurcuklanma döneminde ve genç yaprakları ilk baharda soyularak bölgede en

yaygın ve en çok kullanılan bitkilerdendir.

Catır: Origanum vulgare L. (Lamiaceae)

Toprak üstü kısmı temizlendikten sonra yenir.

Nujdar: Lepidium latifolium L. (Brassicaceae)

Çiçeklenmeden önce çiçek durumu hariç toprak üstü kısmı yenir.

Noki beyani: Cicer anatolicum Alef (Fabaceae)

Tam olgunlaşmayan tohumları ve bazı yerlerde meyvalarıyla birlikte yenir.

Niski beyani: Lens orientalis L. (Fabaceae)

Tam olgunlaşmayan tohumları ve bazı yerlerde meyveleriyle birlikte yenir.

Şolki beyoni: Lathyrus spp. (Fabaceae)

Tam olgunlaşmayan tohumları ve bazı yerlerde meyveleriyle birlikte yenir.

Ğitik: Chaerophylum angelicifelium Bieb(Apiaceae)

Toprak altındaki yumrusu yenir.

169


Gulik: Inula oculus-christii L. (Asteraceae)

İlkbaharda toprak üstü kısmı yenir.

Kanok: Scorzonera tomentosa L. (Asteraceae)

İlkbaharda toprak üstü kısmı yenir.

Dıvrıtuj: Raphanus spp. (Brassicaceae)

Acımsı ve iştah açıcı olarak soyulur yenir üstündeki zar soyularak ağızda çiğnenerek

yenir.

Gundık: Hordeum bulbosum L. (Poaceae)

Toprak altı kısmı ilkbaharda çıkarılarılır ve iyice çiğnenerek yenir.

Dılaga: Salvia nemorosa L. (Lamiaceae)

Genç gövde ve dalları soyularak bölgede en çok yenilen bir diğer bitkidir.

Givar: Cirsium arvense L. subsp vestitum ( Wimmer & Grab ) Petrak (Asteraceae)

Gövde kabukları soyularak yenir.

Kermeşur: Rapaver cylindricum Cullen (Papaveraceae)

Kökleri soyularak yenir.

Mıjmıjoka sıpi: Lamium album L. (Lamiaceae)

Çiçekleri yöre halkı tarafından emilir.

Penirok: Crocus spp. (Liliaceae)

Toprak altındaki soğanları ilkbaharın yenilen ilk bitkilerdendir.

Pikask: Falcaria vulgaris L. (Apiaceae)

Yöre halkınca ilkbaharda en çok toplanan hem çiğ olarak hem de pişirilerek yenir.

Benice: Tragopogon aurus L. (Asteraceae)

Toprak üstü kısmı yenir.

Sıpynk: Tragopogon buphthalmoides (DC) Boiss (Asteraceae)

Toprak üstü kısmı yenir.

170


Uçkun (ışkın) ribes: Rheum ribes L. (Polygonaceae)

Taze gövde ve dalı soyularak yenir.

Haşhaşa beyani: Papaver spp. (Papaveraceae)

Bölgede en çok yenilenlerden biridir. Çiçek açmadan önce veya çiçek açtıktan sonra

gövdesi ve kafa kısmı yenir.

Heliz: Prangos ferulaceae (L.) Lindl. (Apiaceae)

Toprak üstü kısmı soyularak yenir.

Mendi: Chareophyllum macropodum Boiss. (Apiaceae)

Toprak üstü kısmı soyularak yenir.

Gula fale: Merandera spp. (Liliaceae)

Toprak altındaki kısmı temizlenerek yenir.

Punk: Nane: Mentha longifolia (L.) Hudsen subsp. longifolia (Lamiaceae)

Genç dallar ve diğer toprak üstü kesimler iyice temizlendikten sonra yenir.

Tuzuk: Nasturtium officinale R.Br. (Brassicaceae)

Genç dallar ve diğer toprak üstü kesimler iyice temizlendikten sonra yenir.

Tüsü, şekrok: Eryngium billadieri Delar

Bölgede soyularak genç kısmı en çok yenilen bir bitkidir.

Picuk: Cirsium rhizocephalum (Asteraceae)

Toprak altı kısmı çıkarılarak üst kesimi bıçakla temizlendikten sonra yenir.

Erçek Gölü çevresinde ticari değeri olan ve boyamada kullanılan önemli bitkiler

Boyacı papatyası (Anthemis tinctoria L. var. tinctoria) Asteraceae

Kurutulmuş papatyaların taç yapraklarından 2 kg alınır bir gün suda bekletildikten

sonra şapla mordanlanan yünlerle 2 saat kaynatılırsa ve hemen çıkartılırsa açık sarı renkli

yünler elde edilir.

Saçıkıbrızla mordanlanan yünler, 500 gr iri papatyaların sadece sarı göbekleriyle

kaynatılıp, 3 gün suda bekletildikten sonra 2 saat daha kaynatılırsa, bir gün sonra yünler

171


zeytinyağı yeşili olur. Eğer yukarıdaki aynı işlemler krom mordanlı yün ile yapılırsa tarçın

rengine yakın sarılar elde edilir, Kalay klorür ile mordanlanmış yün parlak turuncu renk verir.

Havacıva otu, Havaco (Alkanna orientalis (L.) Boiss. var. orientalis)

Boraginaceae

Şap mordanlı yün ile kızılkahve rengi elde etmek için, 1 kg yüne 500 gr havaco kökü

kullanılır. Bu amaçla bitki kökleri 8-10 litre kadar suyla uygun bir kabın içinde yarım gün

bekletilir. Daha önceden ıslatılmış ve su emdirilmiş yünler bu boyalı su kabına konur ve 1

saat hafif ateşte kaynatılır. Soğumaya bırakılan yünler durulanır ve kurutulur.

20 gr havaco kökleri bir gece 1 lt suya konur hafif ısıtılır. Ertesi gün yarım saat

kaynatılır. Bu suya 1 kg yün (şapla mordanlanan) konur, yarım saat hafif ateşte kaynatılır.

Boya banyosundan çıkartılan yünler sabunla iyice yıkanır. Çeşitli mordan maddeleriyle şu

renkler elde edilir; Kalsiyum Karbonatla açık füme, Demir Sülfatla açık yeşil, Potasyum

bikromatla yeşil, Bakır sülfatla yeşil ve Mordansız boyamada ise mora yakın bir kahverengi

elde edilir.

Elde edilen renkler mordan maddesinin niteliğine göre değişir. Havacoyla mordanlı ve

mordansız boyama yapmak mümkündür.

Ceviz, Guz (Juglans regia L.) Juglandaceae

Cevizin genç meyve kabukları, günümüzde taze veya kurutulmuş olarak

boyamacılıkta kullanılmaktadır. Kabuklar üzerinde siyah lekeler belirmeye ve çatlamaya

başladığı zaman toplanır. Bunlar hemen kullanılmayacaksa kurutularak ya da kapalı bir kapta

saklanabilir.

Ceviz yünü doğrudan boyayabilme özelliğine sahiptir. Yani hiçbir katkı maddesi ilave

etmeden sadece yün ipliği ve ceviz kabuğu doğrudan boyamada kullanılır. Bu şekilde

yapılacak bir boyamadan koyu kahverengi elde edilir. Ceviz kabuğundan değişik renk

nüansları elde etmek için farklı mordan maddeleri ile muamele edilmiş olan yünlerle boyama

yapmak lazımdır.

Ceviz meyvesinin kurutulmuş kabukları havanda dövülür. Toz halindeki ceviz

kabukları bir kaba konularak üzerine bir litre su dökülür. Kısık ateşte 1 saat kaynatılır, 1 gece

bekletilir. Daha sonra yarım saat tekrar kaynatılır. Posa bir tülbent yardımıyla süzülür ve

tülbent tekrar boyalı suyun içine konur. 1 kg yün bu suda mordanlama yöntemiyle 1 saat

kaynatılır. Banyodan çıkarılan yünlerin rengi çok koyu olmasına rağmen, sabunlu suyla

172


yıkanınca rengin açıldığı görülür. Boyamayla birlikte mordanlama yapılırsa elde edilen

kahverengi açık, sonradan mordanlamayla koyu renkler elde edilir.

Birlikte mordanlama metoduyla saçıkıbrıs kullanarak, 1 kg kuru ceviz kabukları 1-3

saat 1 kg yünle kaynatılırsa, açık kahve renkli yünler elde edilir.

Kuru ceviz yaprakları 1 hafta suda bekletilir. Elde edilen sıvıda 1 kg ip, 100-150 gr

şap ilavesiyle 1 saat kaynatılır. Kontrol edildiğinde istenilen renk tonu bulunmamışsa bir süre

daha kaynatılmaya devam edilirse, yanık kahve tonu elde edilmiş olur. Daha sonra ikinci ve

üçüncü sularından yararlanmak gerektiğinde, tekrar bir miktar daha şap ilave edilmelidir.

Bunlardan açık nüanslar oluşur.

Kuru ceviz kabukları 1 kg alınıp içine 100-200 gr kuru (Allium cepa L.) soğan

kabukları katılarak 3-4 gün suda bekletildikten sonra, şapla mordanlanmış yünlerle 1 saat

kaynatıldıkların da, sarıya bakan bej renkli yünler elde edilir.

500 gr kuru soğan kabukları (Allium cepa L.), 100 gr ceviz kabuğu tazesi bir hafta

suda bekletilip, 100 gr runas (Rubia tinctorium L.) tozlarıyla birlikte şap mordanlı yün

kullanılarak yarım saat önce ağır, sonra hızlı ateşte 1 saat kaynatılır. Aynı yerde 1 gece

bekletilmesiyle ertesi günü durulanarak çıkartıldığında bej renk elde edilir.

Nane, Punk, (Menta longifolia (L.) Hudson subsp. longifolia) Lamiaceae

1 kg kurutulmuş punk bitkisinin tüm aksamları suda ıslatılır, şap mordanlı yünlerle 1

saat kaynatılırsa, Gri renk, saçıkıbrısla mordanlı yünlerle 2 saat kaynatılırsa açık kahve renk

elde edilir.

Bir hafta suda bekletilen bitkinin dal ve yaprakları kaynatılır. 2 lt suya, 1 kg yün

bırakılarak şapla mordanlama yöntemiyle yarım saat hafif ateşte kaynatılırsa bej renk elde

edilir.

Bir hafta suda bekletilen bitkinin tüm aksamları kaynatılır. 2 lt suya, 1 kg yün

bırakılarak göztaşı mordanlama yöntemiyle yarım saat hafif ateşte kaynatılırsa yeşil renk

elde edilir.

Kurutulmuş nane yaprakları kurutulmuş ayva (Cydonia oblonga Miller.) yaprakları ile

eşit miktarda bırakılır, üç gün suda bekletilir ve şapla mordanlanmış yünlerle kaynatılırsa

turuncu renk meydana gelir.

173


Adaçayı, Kaşgatenik (Salvia multicaulis Vahl.) Lamiaceae

1 kg kurutulmuş adaçayı bitkisinin tüm aksamları suda ıslatılır, şap mordanlı yünlerle

1 saat kaynatılırsa gri renk elde edilir.

500 gr adaçayı bitkisinin tüm aksamları ve 1 kg kuru soğan kabuğu (Allium cepa L.),

üç gün soğuk suda bekletilir. Şapla mordanlanmış yünler bunlarla birlikte aynı suda 1 saat

kaynatılırsa, limon sarısı renk oluşur.

Şap mordanlı yünler, bir hafta önceden suda ıslatılmış ve kurutulmuş 500 gr adaçayı,

aynı miktar kuru papatya (Anthemis tinctoria L. var. tinctoria) ile bir saat kaynatıldığında

altın sarısı renk elde edilir.

Saçı kıbrısla mordanlanmış yünler, bir hafta suda bekletilmiş adaçayı, saman çöpü

(Triticum sp.) ve kuru soğan kabuğu (Allium cepa L.) suyunda bir saat kaynatılır ve bir

gece aynı kazanda bekletilir ise yeşil renk, 2 gece bekletilirse sarı renk elde edilir.

Kekik, Catıri (Thymus transcaucasicus Ronniger) Lamiaceae

1 kg kekik otu suda ıslatılır ve saçı kıbrız mordanıyla 2 saat kaynatılırsa, haki renk

elde edilir.

Saçı kıbrızla mordanlanan yünler, 100 gr kekik ile 500 gr papatyanın (Anthemis

tinctoria L. var. tinctoria) sadece sarı göbekleriyle kaynatılıp, 3 gün suda bekletildikten

sonra 3 saat kaynatılırsa yünler ertesi gün yeşil renge dönüşür.

1 kg bitkinin bütün kısımları suda ıslatılır, şap mordanlı yünler bir saat kaynatılırsa gri

renk elde edilir.

Soğan, Pivaz (Allium cepa L) Liliaceae

500 gr soğanın kuru kırmızımsı kabukları bir hafta suda bekletilir. Daha önce şapla

mordanlanmış 1 kg yün bir saat kaynatılması sonucu parlak kırmızı renk elde edilir.

Bir hafta suda bekletilen kırmızı soğan kabukları ile runas (Rubia tinctorium L.)

tozlarıyla birlikte yünlerle 2 saat kaynama sonucunda daha koyu turuncu bir renk elde edilir.

Soğanın kabuklarında pirokatesin ve benzokatesin asitlerinin yanı sıra Quercetin

boyarmaddeleri bulunur.

174


Sütleğen, Şirker (Euphorbia cheiradenia Boiss. &Hohen) Euphorbiaceae

Saçıkıbrısla mordanlanmış 1 kg yün 1.5 kg kuru sütleğenin toprak üstü aksamıyla 1

saat kaynatılırsa kirli sarı elde edilir.

Sütleğenle elde edilen sarı yünler kurutulduktan sonra, Çivit otunun (Isatis sp.) ikinci

suyuna bırakılıp çıkartılmasıyla yeşil-mavi arası renk elde edilir.

Şap mordanlı yünleri 1 kg taze sütleğen yapraklarıyla kaynatıp bir gece bekletirse,

açık yeşil elde edilir.

Kök tozlarıyla önceden şapla mordanlanmış yünlerle beraber bir kazan içinde 2 saat

kaynatılır, soğuyuncaya kadar içinde tutulup sonra çıkarılıp kurutulursa, devetüyü rengi elde

edilir. Mordanlanmamış yün renk almaz.

Runas, Kök boya (Rubia tinctorium L. ) Rubiaceae

Köklerde boya oluşumu çimlenmenin ilk günlerinden itibaren başlar. Sonbaharda

bitkinin gövdesi kururken toprağın 5-6 cm derinliğine kadar olan kısmı kurur. İkinci yılın

ilkbaharında, bitki uyanınca, kökten yeni sürgünler gelişir. Bu sürgünlerin yaprak altında

kalan kısmında, boya teşekkül etmeye başlar. Bir süre sonra bu sürgünlerde ana kökten ayırt

edilmeyecek hale gelir. İşte bu sürgünler boyacılıkta kullanılan ve şimdiye kadar kök olarak

bilinen yan köklerdir. Boyacılıkta kullanmak için en uygun sürgünler 3-4 yıllık olan bitkilerin

kökleridir.

Taze meyvelerin suları sıkılmak suretiyle yapılan boyarmaddelerden, Sodyum

dithionitle sarımsı gri, kalsiyum karbonat koyu gri, şapla gri-yeşil, saçı kıbrısla haki,

göztaşıyla yeşil, sodyum karbonatla lacivert, kalay klorürle yanık sarı renkler elde edilir.

20 gr kurutulmuş runas kökü öğütülerek 1 lt su içinde bir gece bekletilir. Ertesi gün

kaynatılır. Daha sonra posa süzülerek bir tül çorap içine alınır. Boyarmadde iyice sıkılarak

kaba ilave edilir. Yün iplikleri ile birlikte mordanlama yoluyla hafif ateşte kaynatılır.

Kökboyanın verdiği ana renk kırmızı ve tonlarıdır. Seçilen mordan maddeleriyle şu renkler

elde edilir.

Kalsiyum karbonatla kiremit kırmızısı, Sodyum karbonatla açık kiremit kırmızısı, Krem

tartarla açık kiremit kırmızısı, Potasyum bikromatla koyu portakal rengi, Şapla açık portakal

rengi, Bakır sülfatla yeşile dönük açık kahverengi, Demir Sülfatla koyu kahverengi elde edilir.

175


Bir kazana 20 lt su, 200 gr şap ve 80 gr krem tartar konularak hafif ateşte erimesi

sağlanır. Daha sonra 100 gr runas yaprağı ilave edilerek iki saat kaynatılır. Suyun kendi

halinde soğuması beklenir. İstenirse yaprak bir gece bu su içinde bırakılır. Diğer tarafta runas

kök tozu bir leğende yoğrularak bırakılır. Ertesi gün aynı ölçüde su konulan kazana kök tozu

ve yün ip yerleştirilerek ateş yakılır. Kaynatmamak koşulu ile ve iplikler sık sık alt üst edilerek

2 saat hafif ateşte tutulur. Daha sonra dinlemeye bırakılır. Soğuduktan sonra iplikler çıkarılıp

bol suda durulanır ve kurutulur. Aynı suya ikinci ve üçüncü kez ipler atılarak hafif ateşte

kaynatıldığında kırmızının nüansları elde edilir.

Mordanlanma yapmadan yünler direk Runas (Rubia tinctorium L.) ile kaynamaya

sokulur; birinci suyu alınır ve ikinci suyuyla tekrar kaynatıldıktan sonra sıcak sıcak külle

ovulursa açık sarı bir renk elde edilir.

Bir saat mordansız Runas (Rubia tinctorium L.) boya ile kaynatılan yünler, içine

katılan 250 gr limon tuzuyla kaynama noktasına getirilir. İçinde dövülmüş fındık kabukları

(Corylus avellana L., var. avellana) 1 kg kadar olmalıdır. Bir saat kaynatılıp alınarak iyice

durulandıktan sonra kurutulduğunda, açık sarı renk elde edilir.

Runas kök boyanın birinci suyuna batırılıp kaynama noktasına gelen yünler, 1 kg

soğan (Allium cepa L.) kabuğunun 3 gün ısıtılarak elde edilen suyunda 1 saat kaynatılarak

açık kahve renk elde edilir.

Evelik, Trişow (Rumex caucasicus Rech.) Polygonaceae

Boyacılıkta trişow’un kırmızımsı tohumlarında ve köklerinden yararlanılır. Trişow’un

derine inen kazık kökleri vardır. 300 gr kök tozları, 1 kilogram trişow tohumu kurusu ile

karıştırarak su dolu bir kazan içinde 1 hafta ıslatıldıktan sonra, şapla mordanlanmış yünler bu

kazana atılarak 3 saat kaynatılırsa bej renk elde edilir.

Taze trişow yaprakları ve kökleriyle birlikte 1 gün suda ıslatılır. Şapla beraber

kaynatılır ve 3 saat sonra istenilen koyulukta bir bej renk elde edilir.

Muhabbet çiçeği (Reseda lutea L.) Resedaceae

Şapla mordanlanmış yünler 1 kg taze muhabbet bitkisinin çiçekli dalları ile

kaynatılırsa açık sarı renk elde edilmektedir.

Şapla mordanlanmış yünler 1 kg taze muhabbet çiçeği ile kaynatılırsa, açık limon

sarısı ve krom mordanlı yünlerle koyu sarı renk elde edilir.

176


Bir kg muhabbet çiçeğinin şap mordanlı birinci suyunun soğutulup, tekrar aynı

miktarda şap ilavesiyle elde edilen ikinci suyundan açık limon sarısı renk elde edilir.

Cehri (Rhamnus kurdicus Boiss. & Hohen) Rhamnaceae

1 kg yün için 1 kg bitkinin sararmış meyveleri kullanılır. Kurutulmuş toprak üstü kısım

bir gece önceden suda bekletilir. Sarı renk için şap, hardal rengi için potasyum bikromat,

zeytin yeşili renk elde etmek için de saçıkıbrıs mordan olarak kullanılmalıdır. Cehri

meyveleriyle yapılan boyamalardan elde edilen renkler, daha sonra güneş ışığının etkisiyle

solar. Yalnız bu solma olayı, negatif değil pozitiftir. Yani renkler lif üzerinden silinmez, bilakis

renk koyulaşır.

Renklerdeki bu koyulaşma, şap mordanlı yünün sarı rengi hardal rengine, kromlu

yünün rengi de kahverengine dönüşür. Bu renk değişimi dokuyucu çevreleri tarafından

makbul sayılan bir durum olarak kabul edilir.

Cehri tohumları ve şapla mordanlanıp sarıya boyanan yünler, Çivitin (Isatis tinctoria

L. subsp. tomentalla (Boiss.) Davis) ikinci suyuna batırılır. Bu suda 10 dakika bırakılırsa,

çıkarıldıklarında turkuvaz mavisi dediğimiz yeşile çok bakan mavi bulunur.

Sığır kuyruğu, Masi jerk, (Verbascum oreodoxum Hub.- Mor.,) Scrophulariaceae

1 kg yün için 1 kg bitkinin çiçekli dalları kullanılır. Kurutulmuş çiçekli dalları üç gün

suda bekletilir. Sonra şapla mordanlanmış ve iyice su emdirilmiş yünlerle birlikte hafif ateşte

bir saat kaynatılır. Şap mordanlı yünler sarı renk alır. Şap ile sarıya boyanan yüne göztaşı

ilavesiyle yeşil renk elde edilir. Aynı işlem krom mordanlı yünle yeşilimsi hardal rengi elde

edilir.

Üzerlik (Peganum harmala L.) Zygophyllaceae

1 kg yün için 500 gr üzerlik meyveleri kullanılır. Kurutulmuş meyveler bir gece suda

bekletilir. Bir gün sonra şapla mordanlanmış ve iyice su emdirilmiş yünlerle birlikte hafif

ateşte bir saat kaynatılır. Şap mordanlı yün ile kırmızı renk elde edilir.

Erçek Gölü çevresinde yakacak elde edilen bitkiler

Yeni ve yenilenebilir enerji kaynakları içerisinde çevre açısından sağlıklı bir enerji

kaynağı da biyokütle (biyomas) enerjisidir. Biyokütlenin temel kaynağı bitkilerdir. Türkiye

yüzölçümünün % 2.5’ine sahip olan Van Gölü havzasının yakıt amacı ile

değerlendirilebilecek önemli bir otsu bitki potansiyeli vardır. Çalışmamızda 1500 civarında

177


bitki taksonuna sahip Van Gölü havzasında özellikle Erçek Gölü (Van) ve çevresinde yerel

halk tarafından kullanılan ve kullanılabilecek hızlı çoğalma, yayılma ve büyüme yeteneğine

sahip olan bitkileri ve bunların genel özellikleri ile yetiştirilmelerine yer verilmektedir.

Gelecekte dünyamızın karşı karşıya kalacağı en büyük sorunlarından biriside enerji

sorunudur. Bu sorun ile ilgili çözümlerin başında çekirdek (nükleer) enerjisi gelmektedir.

Ancak çekirdek enerjisi santrallerinin atıkları ve ortaya çıkabilen kazaların büyük tehlikelere

sebep olması, radyoaktif elementlerin dünyadaki rezervlerinin sonsuz olmaması, termik

santrallerinin kükürt ve azot oksitli bileşikler kronik hastalıklara yol açması, tarım, kültür ve

diğer bitkileri olumsuz etkilemesi, tarihi eserlere zarar vermesi, ayrıca gaz patlamaları, petrol

kuyuları ve maden yataklarında meydana gelen kazalar çevreye kontrolsüz yayılıma yol

açması, Dünyada tükenir enerji grubunda incelenen petrol, kömür ve doğalgaz (fosil enerji)

kaynaklarının sınırlı rezervleri ve bunların fiyatlarındaki sürekli artışlar, kömür ve petrol nakli

sırasında sebep oldukları kirlenme ve kullanıldıkları yerde çevreyi kirletici özelliktedirler.

Kısaca enerji üretimi ve üretilen enerjinin taşınması sırasında meydana gelen kazalar çevre

ve özellikle canlılar üzerinde çok büyük tehlikelere sebep olması, dikkate alındığında temiz,

yeni ve yenilenebilir enerji kaynakları arayışının doğurmaktadır.

Diğer temiz enerji kaynaklarına göre (güneş, rüzgar, su gücü, gelgit, deniz dalgası ...)

biyomasın çevresel kirlilik riskleri biraz daha fazladır. Özellikle kül ve zararlı atıklar arıtma

tesislerinde çevre üzerindeki olumsuz etkilerini önemli ölçüde azaltmaktadır.

Türkiye bitkileri açısında dünyanın en zengin bölgeleri başında yer almaktadır.

Yaklaşık olarak 10.000’ne yakın bitki taksonu bulunmaktadır. Avrupa kıtasında 12.000

civarında bitki taksonu bulunduğu göz önüne alınırsa Türkiye Florası’nın ne denli zengin

olduğu anlaşılır. Bu zengin floradan çok değişik şekillerde yararlanmaktayız. Fakat bu

taksonlar içerisinde bilhassa yıllık yakacak olarak kullanılabilecek iyi gelişenlerinden ciddi bir

şekilde yararlanılamamaktadır. Bunların yanında Türkiye pamuk ve ayçiçeği gibi birçok zirai

alanda da dünyanın sayılı ülkeleri arasında yer almaktadır. Fakat enerji muhtevası yönünden

zengin ve halihazırda kullanılmayan pamuk, ayçiçeği, mısır vb. sapların değerlendirilmesine

gidecek yine pek ciddi çalışmalar yoktur.

İşte tarla odunculuğu gibi çalışmalarla yukarıda bahsettiğimiz gerek yabani bitkilerin

gerek ise tarım alanlarındaki artık materyallerinin ekonomik olarak değerlendirilmesi

amaçlanmaktadır. Tarla odunculuğu şu an birçok ülkede denemeye alınmış bir çalışmadır.

Halen Avustralya’da böyle bir çalışma çiftçi-devlet işbirliği ile sürdürülmektedir. Başta

Almanya, İsviçre ve Danimarka olmak üzere birçok Avrupa ülkesi biyomasa büyük önem

178


vermektedirler. Van gölü havzasını dikkate alarak özellikle Erçek Gölü çevresindeki yöre

halkı tarafından kullanılan ve kullanılabilecek hızlı çoğalan, yayılan ve büyüme yeteneğine

sahip olan pek çok takson tespit edilmiştir.

Yeni ve yenilenebilir enerji kaynakları içerisinde tarımsal artıkların özellikle bitkisel

üretimde elde edilen yan ürünlerin biyokütle enerji kaynağı olarak kullanılabileceği, birçok

araştırmada belirtilmektedir.

Esas önemli olan gelişmiş ülkelerde halen denenmekte olan ve gelecekte de büyük

bir ilgi toplayacak olan Tarla Odunculuğu hakkında Türkiye’de yayınlanmış araştırmaya

rastlanmamıştır.

Çok zengin bir floraya sahip olan ve tarımsal alanda da söz sahibi olan Türkiye’de

özellikle kalın gövdeli, iyi gelişen otsu bitkilerin halofitik alanlarda, nemli habitatlarda ve

tarlalarda yetiştirilebilecek bitki takson sayısı azımsanmayacak kadar çoktur.

Bu bitkiler söz konusu potansiyelin kullanıma sunulmasında evvela yetiştirilmelerinde

pek fazla bir giderin olmaması ve enerji eldesi haline gelinceye kadar geçen ara

kademelerdeki mekanizasyon varlığından dolayı çalışmanın başarılı olacağına dair ümit

vermektedir.

PAPAVERACEAE

Papaver orinetale L. var. orientale

BRASICACEAE

Conringia orientalis (L.) Andrz

Boreave orientalis Jaub. & Spach

Crambe orientalis L. var. orientalis

CARYOPHYLLACEAE

Silene vulgaris (Moench) Garcke var. vulgaris

POLYGONACEAE

Rumex caucasicus Rech

R. crispus L.

179


CHENOPODIACEAE

Salsola ruthenica Iljin,

S. kalii L.

Ceratocarpus arenarius L.

HYPERICACEAE

Hypericum perforatum L.

H. scabrum L.

MALVACEAE

Aceae setosa (Boiss.) Alef

A. calvertii (Boiss.) Boiss.

FABACEAE

Vicia cracca L. subsp. stenophylla Vel.

V. canescens Lab. subsp. variegata (Willd.) Davis

ROSACEAE

Sanguisorba minor Scop. subsp. minor

APIACEAE

Erygium billardieri Delar

Grammosciadium macrodon Boiss.

Echinophora orientalis Hedge & Comond.

Fuernrohria setifolia C. Koch.

Prangos ferulacea (L.) Lindl.

Malabaila dasyantha (C. Koch.) Grossh.

DIPSACACEAE

Cephalaria procera Fisch. & Lall.

C. setosa Boiss. & Hohen

Scabiosa argentea L.

S. bicolor Kotschy

S. micrantha Desf.

ASTERACEAE

Achillea millefolium L. subsp. millefolium

A. vermicularis Trin.

180


Artemisia vulgaris L.

Ar. taurica Willd.

Gundellia tournefortii L. var. tournefortii

Onopordum acanthium L.

O. candidum Náb.

Cousinia boissieri Buhse

Arctium tomentosum Miller var. glabrum (Körnichk.) Arènes

Cirsium arvense (L.) Scop. subsp. arvense

C. arvense (L.) Scop., subsp. vestitum (Wimmer & Grab.) Petrak

Echinops pungens Trautv. subsp. adenoclados Hedge

E. microcephalus Sm.

BORAGINACEAE

Anchusa azurea Miller. var. azurea

A. azurea Miller. var. macrocarpa (Boiss. & Hohen) Chamb.

Caccinia macranthera (Banks. & Sol.) Brand. var. crassifolia (Vent) Brand.

SOLANACEAE

Datura stramonium L.

SCROPHULARIACEAE

Verbascum oreophilum C. Koch, c. Koch. var. oreophilum

V. oreophilum C. Koch. var. joannis (Bordz.) Hub.-Mor.

V. szovitsianum Boiss. var. adenothyrsum Murb.

LAMIACEAE

Phlomis tuberosa L.

TYPHACEAE

Typha latifolia L.

T. laxmannii Lepechin

POACEAE

Phragmites australis (Cav.) Trin ex Steudel

Zea mays L.

181


Erçek Gölü ve Çevresinde Saz Kesimi

Erçek Gölü çevresinde saz kesimi çok önemli bir problem olarak görülmektedir.

Özellikle 20 yıldan beri alanda ciddi saz kesiminden dolayı alanda oldukça azalan Kamış ve

Saz bitkileri özellikle sonbahar dönemlerinde Erçek Gölü’ne gidildiğinde sadece Erçek

Beldesi yakınlarında belirli yerlerde çok dar alanlarda kamışlık alanın kaldığı diğer tüm

alanlarda Phragmites australis’in aşırı şekilde kesildiği ve saz özelliği taşıyan alanların

daraldığı gözlemlenmiştir.

Avcılık yoluyla gıda olarak tüketilen karasal hayvanlar, sulak alanın geleceğini en çok

tehdit eden faktörlerden birisi olarak görülmektedir. Karasal omurgalılardan yabani tavşan,

kınalı keklik, çil keklik, bıldırcın, kazlar, ördek türleri ve çulluklar bölgede kara avcılığına

maruz kalmaktadır. Yaban tavşanı ve kınalı keklik daha çok göl havzasının kuzey

yamaçlarında, su kuşları gölün doğusu ve kuzey-doğusuda yer alan sazlıklarda

avlanmaktadır. Her ne kadar ava yasak olsa dahi kaçak yapılan avcılık kuş türlerini ciddi

manada strese sokmakta ve tehdit etmektedir. Alanda avlanan türler genelde su kuşları olup,

en çok avlanan türler; Suna (Tadorna tadorna), Angıt (Tadorna ferruginea), Yeşilbaş ördek

(Anas platyrhynchos), Kaşıkgaga (Anas cylpeata) ve Elmabaş patka (Aythya ferina)’dır. Bu

türlerin bir kısmının mutlak koruma altında olan türler bir kısmının da koruma altında olan

türler olduğu tespit edilmiştir.

Gölde daha önceki bölümlerde de belirtildiği gibi yaşayan tek yüksek yapılı su ürünü

Erçek Gölü’ne 1985 yılında yurtlandırılan inci kefalidir. İnci kefali, üreme dönemi dışındaki

yaşamını Erçek Gölü’nün her tarafında dağılarak sürdürürken ilkbahar aylarında üreme

amacıyla göl çevresindeki küçüklü büyüklü az sayıdaki akarsuya göç etmektedir. Bu

dönemde üreme stresine bağlı olarak kaçma davranışı göstermediği için çok kolay bir şekilde

akarsularda avlanabilmekte, bu yüzden de göl çevresindeki insanlar yasak olmasına rağmen

bu dönemde kaçak olarak balık avlamaktadır. Balığın başarılı bir şekilde üremesine destek

olmak amacıyla inci kefali avcılığı 15 Nisan-15 Temmuz tarihleri arasında yasaklanmış

olmakla birlikte toplam avcılığın içinde %20 civarında kaçak avcılık mevcuttur. Üreme dönemi

dışında balığın avcılığı gölde bulunan tek balıkçı teknesi tarafından 44-56 mm göz

açıklığındaki fanyalı uzatma ağlarla yapılmakta ve çevre köylerde pazarlanmaktadır. Avlanan

miktar az olduğu için çoğu zaman Van kent merkezine bile getirmeye gerek kalmadan, göl

çevresindeki yerleşim yerlerinde tüketilmektedir.

Erçek Gölü’nün su kalitesinin tuzlu-sodalı olması, bir anlamda sulak alan sürekliliği

açısından şans olarak görülmektedir. Zira göl sularının alkali ve tuzlu olması yüzünden ne

182


içme, ne sulama ne de kullanma suyu olarak kullanımı mümkün değildir. Bu yüzden göldeki

su bütçesini etkileyen temel nedenler, su bütçesi bahsinde de açıklandığı gibi doğal

nedenlerdir. Göl su seviyesi yağış ve akışlarla artarken, sadece buharlaşma ve taban

çatlaklarından kaçışlarla gerçekleşmektedir. Bu yüzden de ülkemizin batı bölgelerinde aşırı

sulama ve içme suyu çekilmesi sonucu geleceği tehlikeye giren göllerle kıyaslandığında

Erçek Gölü sulak alanı ciddi oranda şanslıdır. Ancak gölü besleyen iki ana kaynak olan

Memedik Çayı ve Karagündüz kaynak suyu, tarımsal sulama amacıyla kullanılmakta,

sulamanın yoğun olduğu ilkbahar sonlarında bu akarsu yatakları neredeyse tamamen

kurutulmaktadır. Bu durum sulak alanının su varlığı açısından negatif bir etkiye sahiptir.

Göl çevresinde sazlık alan varlığı, göle tatlı su girişi olan noktalarla sınırlıdır. Zira

gölün tuzlu-sodalı suları saz da dahil olmak üzere bitki yetişmesine engel teşkil etmektedir.

Harita incelendiğinde, sazlık alanlar doğuda Erçek Beldesi kıyısı, kuzey-doğuda Karagündüz

Köyü civarı, batıda sadece Kozluca Köyü’nün güneyi ve güneyde Gendelova Köyü’ne yakın

uç kısımlarla sınırlıdır. Bu sazlık alanlarda düzenli bir saz kesimi bulunmamakta, zaman

zaman göl çevresindeki yerleşim yerlerinde geleneksel ev ve hayvan barınağının dam altında

kullanılmak üzere sınırlı miktarda kesim yapılmaktadır. Saz kesimi sonbaharın sonuna doğru

yapılmakta herhangi bir miktar gözetilmemektedir. Kesim sonucu boşalan alanlarda türlerin

barınma ve korunma şansı ortadan kalkmaktadır Göl havzasında ve gölün yakın çevresinde

torf çıkarılan alan bulunmamaktadır.

Göl çevresinde tuz çıkarılan alan bulunmamaktadır. Ancak ilkbahar aylarından sonra

göl suyunun buharlaşma sonucu geri çekilmesiyle göl kenarlarında toprak üzerinde biriken

soda, yöre insanları tarafından çok az miktarda geleneksel yara merhemi olarak kullanılmak

üzere toplanmaktadır. Toplanan miktar çok az olduğu için kayda değer bir etkisinin olmadığı

düşünülmektedir.

Göl çevresinde orman alanı bulunmadığı için ormancılık faaliyeti de yoktur.

Son yıllarda özellikle kuş göçüne dikkat çekmek amacıyla göl çevresinde turizme

yönelik rekreatif alanlar ve faaliyetler oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu kapsamda göl

çevresinde kuşların yaşam habitatlarına yakın 4 noktada, üç yıl önce Van Valiliği tarafından

kuş gözlem kulesi inşa edilmiştir. Bu gözlem kulelerinin ikisi Erçek Beldesi’nin göle sınır

kısmında, iki adedi ise Karagündüz Köyü civarındadır. Göl çevresindeki kuşların

tanınmasına, gözlemlenmesine, korunmasına ve turizm değeri olarak öne çıkmasına

yardımcı olması amacıyla Van Valiliği, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Doğa Gözcüleri Derneği,

Erçek Belediyesi, Karagündüz Köyü ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü

183


birlikte Erçek Gölü Flamingo Festivali düzenlemektedir. Bu yıl üçüncüsü gerçekleştirilen

festivale, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü Sayın Ahmet ÖZYANIK’da katılmıştır.

Festivale ilişkin davetiye EK-9’da verilmiştir.

Göl çevresinde CORINE arazi kullanım sınıflandırmasına göre geniş mera alanları yer

almamaktadır. Ancak göl havzasındaki en önemli tarımsal faaliyetin küçükbaş hayvan

yetiştiriciliği, diğer bir ifade ile koyunculuk olması yönüyle çayırlık alanlar da dahil olmak

üzere tüm alanlar mera gibi kullanılmaktadır. Alanda bulunan koyun varlığı, tüm yıl boyunca

aşırı otlatmaya neden olmakta bu da ekosistem sürdürülebilirliğini tehdit eden önemli bir

faktör olarak değerlendirilmektedir. Kuşların üreme ve beslenme alanı olarak görülen

Karagündüz Köyü civarındaki sazlık alanlar ise büyükbaş hayvan otlatma alanı olarak

kullanılmakta, bu uygulamanın da sulak alana zarar verdiği düşünülmektedir. Bu yüzden

koruma bölgeleri belirlenirken, anılan zarar dikkate alınmıştır.

2.2.4. Biyolojik Çeşitlilikle İlgili Diğer Veriler

Çalışma alanında egzotik türe rastlanmamıştır. Ancak inci kefalinin 1985 yılında

Erçek Gölü’ne dönemin Su Ürünleri Bölge Müdürlüğü tarafından sonradan getirildiği kayda

geçmelidir.

Kuşlar biyolojik olarak biyo-indikatör (biyolojik gösterge) canlılar olarak değerlendirilir.

Ekosistem açısından eksiklik ya da bozulma başladığı anda ilk tepkiyi veren canlı gurubudur.

Bir ortamda kuşların eksikliği o alanın ekolojik olarak bazı sıkıntılar çektiğini ifade etmektedir.

Erçek Gölü ekosistemi başta kuşlar olmak üzere diğer canlılar için önemli olup bir

bütün halinde değerlendirilmelidir. Gölün herhangi bir kısmının bozulması, tahrip edilmesi

burada yaşayan ekosistem bileşenlerini etkileyecek ve burada devam eden besin zincirini

koparacaktır.

Erçek Gölüne yöre halkı tarafında KAMIŞ ismini verdikleri (Phragmites australis

(Cav.) Trin ex Steudel) ve Süsen ismi verilen (Iris spuria L. subsp. musulmanica (Fomin)

Takht.), özellikle alanın kullanımı açısında yanlış uygulamalardan dolayı alanda biyolojik

çeşitliliğini ve ekosistemin izlenmesinde kullanılabilecek gösterge takson olarak kullanılmadır.

Habitat ve türlerin koruma yönetimi esas olarak kontrol eden etkenler ve özellikle

geçmiş, güncel, gelecek insan müdahalelerinin sonuçları ve farklı ilgi gurupları arasındaki ilgi

çatışmaları ile ilgilidir. Doğal habitatlarda mutlak koruma uygulamak istediğinde yöneticiler

184


zararlı insani faaliyetler ile etkileri olabildiğince kontrol altına almalı ve bunları uzun vadede

koruma sürecine dahil etmelidirler. Örneğin, avcılık, ağaç sökümü ve yakımı büyük oranda

kontrol altına alınmıştır. İnsan etkisiyle oluşmuş ya da değişikliğe uğramış ve korunan alan

olarak kıymetlendirilmiş habitatlar için, yöneticiler sıklıkla bu insani etkilerin sürmesini

sağlarlar (çayırların kontrollü yakılması ya da otlatmaya açılması bu alanların bataklığa

dönüşmesini engeller).

2.3. Su Kalitesi

Erçek Gölü sulak alanını besleyen ana akarsu Medeki Çayı’dır. Bu yüzden su kalitesi

ile ilgili örneklemede Teknik Şartname’ye uygun olarak ana giriş noktası olarak Memedik

Çayı’ndan ve Erçek Gölü içindeki üç noktadan su numunesi alınarak su analizleri yapılmıştır.

Su numunesi alınan noktaları gösteren harita EK-10’da verilmiştir. Erçek Gölü Sulak Alanı

kapalı bir havza olduğu ve su çıkışı bulunmadığı için çıkışı temsilen örnek alınmamıştır.

Alınan örnekler Segal Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı (Ankara)’da analiz edilmiş olup,

değerler Tablo 18’da verilmiştir.

Tablo 18. Su Numunesinden Yapılan Ölçümler

Parametre-Birim İstasyon 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon 4 Ölçüm

Belirsizliği Analiz Metodu

pH 9,6 9,22 9,28 8,89 %+-1,10 TS 3263 ISO 10523

Sıcaklık C 14,3 11,8 10,9 7,65 -0,3 SM 2550 B

İletkenlik (S/cm) 21000 24000 23480 667 2,70% TS 9748 EN 27888

Tuzluluk (%o) 12,6 12,56 1,14 0,32 2,00% TS 9748 EN 27888

Renk (Pt-Co) 101 37 95 55 8,30% SM 2120 C

Sechhi Disk (m) 1,5 1,4 0,5 0,1 - EPA Volunteer Stream

Çözünmüş Oksijen

(mg/L) 4,52 4,68 8,47 8,34 0,56% TS 5677 EN 25814

Klorür (mg/L) 5148,4 4998,4 18 <5 4,10% SM 4500 Cl- B:2005

Nitrat (mg/L) 0,57 0,45 4,62 2,82 6,62% EPA METHOD 352-1

Toplam Azot (mg/L) 6,33 5,4 5,35 4,05 18,50%

SM 4500 NO2 B

SM 4500 Norg B

EPA METHOD 352-1

Toplam Fosfor (mg/L) 0,23 0,12 0,017 0,017 6,62% SM 4500 P B E

Sülfat (mg/L) 2168,1 2276 111,9 38,4 4,60% SM 4500 SO4 -2 E

Kimyasal Oksijen

İhtiyacı (KOİ) (mg/L) 162 140 34 <10 3,10% SM 5220 B

Biyokimyasal Oksijen

İhtiyacı (BOİ) (mg/L) 50,1 44 10,6 <4 3,34% SM 5330 B

185


Askıda Katı Madde

(mg/L) 360 13 325 493 4,16% TS EN 872

Klorofil-a (mg/L) <0,001 0,0032 0,0016 0,0016 3,46% SM 10200 H

Kalsiyum (mg/L) 307 305 18,2 21,6 4,78% SM 3111 D

Magnezyum (mg/L) 1270 1330 54 11,1 7,98% SM 3111 B

Potasyum (mg/L) 167 167 26,5 3,93 7,24% SM 3111 B

Sodyum (mg/L) 66690 63400 532 128 7,60% SM 3111 B

Bulanıklık (NTU) 4,1 2,3 61,5 84 - TS 5091 EN ISO 7027

Alkalinite (mg/L

CaCO3) 715 815 55 15 - SM 2320 B

Koordinat

37 59 30 E,

42 76 000

N

37 59 98 E,

42 83 000

N

38 40 00 E,

42 82 190

N

37 10 60 E,

42 73 860

N

Tablo 18 ve Şekil 92’den de görüldüğü gibi, 1 ve 2 numaralı istasyonlar göl içinde, 3

numaralı istasyon kıyı bölgede, 4 numaralı istasyon ise Memedik Çayı üzerinde yer

almaktadır.

pH değeri bu yüzden ilk istasyondan son istasyona doğru düşmektedir. Zira Erçek

Gölü’nde pH değeri 9’un üzerinde iken, akarsularda düşüktür.

Sıcaklık değeri de pH ile paralellik arz etmekte olup, durgun su olan gölde su sıcaklığı

yüksek, akarsu da ise daha düşüktür.

İletkenlik gölde 21 bin-24 bin aralığında iken tatlı su özelliğindeki Memedik Çayı’nda

600-700 S/cm civarındadır.

Tuzluluk, göl içinde %0 11-14 aralığında ölçülmüş olup, akarsu da ise %07,65 olarak

ölçülmüştür. Bu zaten beklenen bir durumdur.

Renk, örnekleme istasyonlarına göre değişkendir. Göl içindeki istasyonların birisinde

düşük, ikisinde benzer ölçülürken, beklendiği gibi akarsuda 55 (Pt-Co) olarak ölçülmüştür.

Sechhi diski derinliği, göl içinden açıktan kıyıya doğru düşmüş olup, bu beklenen bir

durumdur.

Çözünmüş oksijen miktarı, gölün açıklarında düşük iken, kıyıda ve akarsuda yüksek

olarak ölçülmüştür. Bu durum bize gölün kıyı kesimlerinde rüzgarla karışmaya bağlı olarak

186


çözünmüş oksijen miktarının yükseldiğini göstermektedir. Akarsuda ölçülen değer beklenen

değerle uyumludur.

Klorür miktarı, tuzlulukla paralellik arz etmekte olup, açıklarda yüksek, kıyıda

düşüktür. Aynı şekilde tuzluluğun düşük olduğu akarsuda minimum düzeyde ölçülmüştür.

Nitrat, açıklarda az, kıyıda ve akarsuda yüksek olarak ölçülmüştür. Nitratın daha çok

karasal kökenli olarak göle taşınımı dikkate alındığında bu beklenen bir durumdur.

Toplam azot, kıyıda biyolojik faaliyetlerde tüketildiği için az, açıklara doğru gidildikçe

artmaktadır.

Toplam fosfor, azotla paralellik arz etmekte olup, zaten azat ve fosforun sularda

sınırlayıcı element olarak değerlendirildiği bilinmektedir.

Sülfat, pH ile paralel seyretmekte olup, birinci istasyondan dördüncü istasyona doğru

gidildikçe azalmıştır. Bu beklenen bir durumdur.

Kimyasal ve biyokimyasal oksijen ihtiyacının paralel seyrettiği gözlenmiştir. Bu

beklenen bir durumdur.

Askıda katı madde miktarının, aslında akarsu ve gölün kıyı kesimlerde yüksek olması,

açığa gidildikçe azalması beklenir. Ancak yapılan ölçümlerde birinci istasyonda yüksek, ikinci

istasyonda düşük, üçüncü istasyonda yüksek, akarsu da ise maksimum düzeyde

gözlenmiştir. Bu durum bize birinci istasyonun göl içinde yoğunluğa bağlı akıntı sistemi

üzerinde yer aldığını düşündürmektedir.

Klorofil-a miktarı, en yüksek olarak ikinci istasyonda, en düşük olarak ise birinci

istasyonda ölçülmüştür. Erçek Gölü gibi alkali karakterdeki göllerde klorofil-a değerinin düşük

olması beklenen bir durumdur.

Kalsiyum ve magnezyumun birinci istasyondan son istasyona doğru paralel bir

şekilde yüksekten düşüğe doğru seyrettiği gözlenmiştir. Bu seyir aslında pH ve tuzluluk ile

uyum içindedir.

Potasyum, ilk iki istasyonda eşit, kıyıda biraz düşük akarsu da ise minimum düzeyde

ölçülmüştür. Bu beklenen bir durumdur.

187


Sodyum, klorür ile paralel bir değişim izlemiş olup, açıklarda yüksek, kıyıda düşük ve

akarsuda minimum düzeyde ölçülmüştür. Bu değişim tuzlulukla da uyum içinde olup,

beklenen bir durumdur.

Bulanıklık, askıda katı madde miktarı ile paralel seyretmiş olup, bu beklenen bir

durumdur.

Alkalinite, pH ile uyumlu olarak açıkta yüksek, kıyıda düşük ve akarsuda minimum

düzeyde ölçülmüş olup bu beklenen bir durumdur.

Şekil 91. Çalışma Alanında Su Numunesi Alınan Noktalar

188


8,4

8,6

8,8

9

9,2

9,4

9,6

9,8

1 2 3 4

pH

0

2

4

6

8

10

12

14

16

1 2 3 4

Sıcaklık C

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

1 2 3 4

İletkenlik (S/cm)

0

2

4

6

8

10

12

14

1 2 3 4 5

Tuzluluk (%o)

0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4

Renk (Pt-Co)

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

1 2 3 4

Sechhi Disk (m)

189


0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1 2 3 4 5

Çözünmüş Oksijen (mg/L)

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1 2 3 4

Klorür (mg/L)

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

1 2 3 4

Nitrat (mg/L)

0

1

2

3

4

5

6

7

1 2 3 4 5

Toplam Azot (mg/L)

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

1 2 3 4 5

Toplam Fosfor (mg/L)

0

500

1000

1500

2000

2500

1 2 3 4

Sülfat (mg/L)

190


0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

1 2 3 4

Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/L)

0

10

20

30

40

50

60

1 2 3 4

Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ) (mg/L)

0

100

200

300

400

500

600

1 2 3 4

Askıda Katı Madde (mg/L)

0

0,0005

0,001

0,0015

0,002

0,0025

0,003

0,0035

1 2 3 4

Klorofil-a (mg/L)

0

50

100

150

200

250

300

350

1 2 3 4

Kalsiyum (mg/L)

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1 2 3 4

Magnezyum (mg/L)

191


Şekil 92. İstasyonlara Göre Su Kalitesi Kriterlerinin Değişimi

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

1 2 3 4

Potasyum (mg/L)

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

1 2 3 4

Sodyum (mg/L)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1 2 3 4

Bulanıklık (NTU)

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1 2 3 4

Alkalinite (mg/L CaCO3)

192


3. SOSYO EKONOMİK VE DEMOGRAFİK YAPI

3.1.Sosyoekonomik Yapı

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) 2003 yılında yapılan çalışmada Türkiye gelişmişlik

açısından 5 bölgeye ayrılmış olup, Van ili, en az gelişmişlik düzeyi olan 5. kademe de yer

almaktadır. Gelişmişlik düzeyini gösteren harita Şekil 93’de verilmiştir.

Beşinci derece gelişmiş iller grubunda yer alan illerin tümü Doğu ve Güneydoğu

Anadolu bölgelerinde olmak üzere 16 ili kapsamaktadır. Bu iller; Bayburt, Kars, Şanlıurfa,

Iğdır, Batman, Gümüşhane, Mardin, Siirt, Ardahan, Van, Bingöl, Hakkari, Şırnak, Bitlis, Ağrı

ve Muş’tur.

Şekil 93. Türkiye Gelişmişlik Bölgeleri Haritası

Devlet planlama teşkilatı (DPT), 1996 yılında yayımlanan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-

Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE)” 2003 yılında ve 2011 yılında

güncellemiş ve sıralama yapmıştır. 1996 yılında yapılan gelişmişlik sıralamasında Van ili 76 il

arasında 67 sırada olup, gelişmişlik endeksi -0,955459’dur. 2003 yılında yapılan gelişmişlik

sıralamasında 75. Sırada yer almakta olup, gelişmişlik endeksi -1,09297’dir. 1996 yılı ve

193


2003 yılları arasında kıyaslama yapıldığında hem sıralamada hem de gelişmişlik endeksinde

bir düşüş gözlenmiştir. 2011 yılında güncellenmiş olan verilerde il bazında sıralamada

herhangi bir değişiklik yaşanmamış olup, gelişmişlik endeksinde bir değerlendirme

yapılmamıştır. Gelişmişlik endeksinde 5. Derece gelişmiş iller arasında Van ili diğer bölge

illerine göre daha iyi durumda yer almaktadır.

Tablo 19’da Bitlis, Hakkari, Muş ve Van İllerinin endeks değerleri ve iller içerisinde

sıralamaları verilmektedir. 1996 ve 2003 yılları arasındaki gelişmişlik endeksi değişim grafiği

ise Şekil 94’de verilmiştir.

Tablo 19. Bitlis, Hakkari, Muş ve Van İlleri Gelişmişlik Sıralaması (1996-2003)

İl Endeks Değeri -1996 Sıralaması (1996) (76

il arasında) Endeks Değeri -2003

Sıralaması (2003) (81

il arasında)

Bitlis -1,056951 71 -1,15736 79

Hakkari -1,053626 70 -1,13956 77

Muş -1,224524 76 -1,43956 81

Van -0,955459 67 -1,09297 75

Kaynak: T.C. Ba bakanlık, DPT Yayınları “TRB2 Bölgesi 2011-2013 Bölge Planı”

Şekil 94. Van İli Gelişmişlik Endeksi

Tablo 19’dan da görüleceği üzere, Van ili bölgedeki diğer iller ile kıyaslandığında

gelişmişlik sıralamasında önde gelmektedir. Ancak Türkiye geneline göre değerlendirme

yapıldığı zaman, 1996 yılında 76 il arasında 67. sırada yer alırken, 2003 yılında 81 il

arasında 75. sıraya gerilemiştir.

194


İş Gücü ve Sektörlere Göre Dağılımı

Van ilinde 2000 yılında yapılan genel nüfus sayımından önceki bir hafta içinde

çalışmayan ve bir işle bağlantısı olmayanlardan, iş arayan ve son üç ayda iş bulmak için bir

girişimde bulunanların, toplam iş gücü nüfusu içindeki oranı %10,8’dir. Bu oran erkek nüfusta

% 14,9 iken kadın nüfusta % 4,6’dır.

İşsizlik oranı il merkezinde ilçe merkezlerinden daha yüksektir. İl merkezinde % 32,2

olan işsizlik oranı, ilçe merkezlerinde % 29,9, köylerde ise %0,4’ tür. İl merkezleri ve ilçe

merkezlerinde kadınların işsizlik oranı, erkeklerin işsizlik oranından daha yüksek iken,

köylerde erkeklerin işsizlik oranı kadınlardan daha yüksektir. İl merkezinde işsizlik oranı

kadınlarda %47, erkeklerde %30 iken, köylerde işsizlik oranı kadınlarda %0,1, erkeklerde

%0,7’dir. İşsiz nüfusun büyük çoğunluğunu genç nüfus oluşturmaktadır. İşsiz nüfusun %68’ i

30 yaşından küçüktür.

Van ili iş gücü istatistikleri Tablo 20’de verilmektedir.

Tablo 20. Van İli İş Gücü İstatistikleri

Yıllar 2011 2010 2009 2008 2007

Kurumsal

olmayan çalışma

çağındaki nüfus

418 391 368 369 347

İşgücü 150 121 103 97 97

İstihdam edilenler 126 88 76 74 77

Eksik istihdam - - - 5 6

Zamana bağlı

eksik istihdam 5 6 5 - -

Yetersiz istihdam 0 2 1 - -

İssiz 24 33 27 23 20

İşgücüne katılma

oranı % 35,8 31 27,9 26,2 28

İşsizlik oranı % 16,2 27,1 26,4 23,8 20,9

Tarım dışı işsizlik

oranı % 26,2 39,5 37,5 32 33,1

İstihdam oranı % 30 22,6 20,6 20 22,2

195


Yıllar 2011 2010 2009 2008 2007

Eksik istihdamda

olanların

işgücüne oranı %

- - - 5,2 6,3

İşgücüne dahil

olmayan nüfus 269 269 265 272 250

Kaynak: TUİK 2007-2011 İ Gücü İstatistikleri

Van ili Merkez ilçede istihdam edilen kişi sayısının sektörlere göre dağılımına ilk

sırada madencilik ve taşocakçılığı gelmektedir. Bu sektörde 19.825 kişi istihdam edilmiştir.

İkinci sırada ise otel, lokanta ve kahvehane işletmeleri gelmektedir. Bu sektörde ise 7.828

kişi istihdam edilmiştir. İstihdam edilen kişi sayısının sektörlere göre dağlımı Tablo 21-22,

Merkez ilçede istihdam edilen kişi sayısının sektörlere göre dağılımını gösteren grafik ise

Şekil 95’de verilmiştir.

196


Tablo 21. Van İli Ekonomik Faaliyet Kısımlarına ve Yerel Birimlerin Bulunduğu Yere Göre Yerel Birim Sayısı ve İstihdam

Toplam Serbest Bölge Organize Sanayi

Bölgesi Küçük Sanayi Sitesi İş Merkezi İş Hanı/Pasaj Diğer

Yerel

Birim

Sayısı

(YBS)

İstihdam

(İSTDM)

Yerel

Birim

Sayısı

(YBS)

İstihdam

(İSTDM)

Yerel

Birim

Sayısı

(YBS)

İstihdam

(İSTDM)

Yerel

Birim

Sayısı

(YBS)

İstihdam

(İSTDM)

Yerel

Birim

Sayısı

(YBS)

İstihdam

(İSTDM)

Yerel

Birim

Sayısı

(YBS)

İstihdam

(İSTDM)

Yerel

Birim

Sayısı

(YBS)

İstihdam

(İSTDM)

Madencilik

ve

taşocakçılığı

22 22 - - - - - - - - - - 22 -

İmalat 918 918 - - 7 (**) 224 (**) 29 (**) 74 164 584 74

Elektrik,

Gaz, Su 38 38 - - - - - - - - - - 38 -

İnşaat 61 61 - - - - - - 13 82 11 88 37 11

Toptan ve

perakende

ticaret

6051 6051 - - 1 (*) 446 (**) 314 723 580 939 4710 580

Otel, lokanta

ve

kahvehane

870 870 - - 1 (*) 13 (**) 49 162 68 188 739 68

Ulaştırma,

depolama ve

haberleşme

3319 3319 - - - - 3 23 10 30 11 26 3295 11

Mali aracı

kuruluşların

faaliyetleri

59 59 - - - - - - - - - - 59 -

Gayrimenkul

kiralama ve 235 235 - - - - - - 59 151 72 135 104 72

197


iş faaliyetleri

Eğitim 27 27 - - - - - - 6 20 4 28 17 4

Sağlık işleri

ve sosyal

hizmetler

148 148 - - - - - - 42 87 18 39 88 18

Diğer

sosyal,

Toplumsal

ve Kişisel

hizmet

faaliyetleri

355 355 - - - - 1 (*) 30 (**) 65 150 259 65

Tablo 22. Van İli, İlçe ve Ekonomik faaliyet Kısımlarına Göre Yerel Birim Sayısı ve İstihdam

Madencilik ve

taşocakçılığı İmalat

Elektrik,

Gaz, Su İnşaat

Toptan

ve

perakend

e ticaret

Otel,

lokanta ve

kahvehane

Ulaştırma,

depolama

ve

haberleşm

e

Mali aracı

kuruluşların

faaliyetleri

Gayrimenk

ul kiralama

ve iş

faaliyetleri

Eğitim

Sağlık

işleri ve

sosyal

hizmetler

Diğer

sosyal,

Toplumsal

ve Kişisel

hizmet

faaliyetleri

YBS İSTDM YB

S

İST

DM

YB

S

İSTD

M

YB

S

İSTD

M

YB

S

İST

DM YBS

İSTD

M

YB

S

İSTD

M

YB

S

İSTD

M

YB

S

İST

DM

YB

S

İST

DM

YB

S

İST

DM

YB

S

İST

DM

MERKEZ 7811 19825 22 33 657 2917 7 489 49 264 410

2 7828

51

3 2334

183

5 4106 40 397 195 451 19 166 117 261

BAHÇES

ARAY 77 166 - - 2 (*) 2 (*) - - 43 78 13 34 13 35 1 (*) 1 (*) - - - -

BAŞKAL

E 232 370 - - 20 44 2 (*) - - 152 186 24 56 27 43 1 (*) 2 (*) - - - -

ÇALDIR 474 930 - - 2 (*) 2 (*) - - 164 349 28 78 269 463 1 (*) 2 (*) 1 (*) 5 12

198


AN

ÇATAK 236 474 - - 14 42 2 (*) 1 (*) 105 185 12 31 94 177 1 (*) 4 8 - - - -

EDREMI

T 171 600 - - 12 107 4 49 4 40 30 58 26 106 92 205 1 (*) 1 (*) - - - -

ERCIŞ 1665 3819 - - 136 460 6 84 4 143 882 1697 13

3 381 396 735 4 43 18 37 4 38 20 49

GEVAŞ 548 795 - - 30 66 2 (*) 3 (**) 176 227 43 103 262 297 3 22 7 8 3 (**) 2 (*)

GÜRPIN

AR 132 264 - - 9 24 3 33 - - 55 75 16 33 44 79 2 (*) 1 (*) - - - -

MURADI

YE 348 659 - - 13 48 3 20 - - 152 289 26 61 147 225 3 (**) - - - - 1 (*)

ÖZALP 356 613 - - 20 40 3 17 - - 166 224 28 56 125 253 1 (*) 4 (**) - - 3 6

SARAY 53 234 - - 3 9 2 (*) - - 24 52 8 20 15 139 1 (*) - - - - - -

199


Şekil 95. Van İli Merkez İlçe Sektörlere Göre İstihdam

Ekonomik Durum

Van ilinin ekonomik yapısı genellikle tarıma dayanmaktadır. Ayrıca ticaret, turizm ve

sanayi faaliyetleri de ekonomide önemli bir yer tutmaktadır. Hayvancılıkta son yıllarda

yaygınlaşan terör olayları nedeniyle, mera kullanımı azalmasından dolayı hayvancılıkta

düşüş gözlenmektedir.

Van ilinde toplam tarım alanı 3.211.076 da olup, ekilen tarla alanı 2.012.944 da,

nadas alanı 1.142.990 da, sebze bahçeleri alanı 13.746 da, meyce alanı ise 41.396 da’dır.

Van ili ve ilçeleri bazında tarım alanları miktarı Tablo 23’de verilmiştir.

200


Tablo 23. Van ve İlçelerinde Bazı Tarım Alanı Miktarları

İlçe Adı Yıl Toplam

Alan(dekar)

Ekilen tarla

alanı(dekar)

Nadas

alanı(dekar)

Sebze

bahçeleri

alanı(dekar)

Meyve

alanı(dekar)

Merkez 2011 616.372 335.991 265.19 4.169 11.022

Bahçesaray 2011 31.383 24.656 1.913 128 4.686

Başkale 2011 373.674 323.643 49.939 20 72

Çaldıran 2011 246.166 130.636 115.506 0 24

Çatak 2011 168.63 119.72 42 136 6.774

Edremit 2011 94.133 65.153 19.195 1.525 8.26

Erciş 2011 423.262 229.283 179.5 6.229 8.25

Gevaş 2011 81.625 78.101 2.36 392 772

Gürpınar 2011 477.874 317.091 160.652 93 38

Muradiye 2011 320.429 151.129 166.781 1.051 1.468

Özalp 2011 299.104 161.744 137.342 3 15

Saray 2011 78.424 75.797 2.612 0 15

(TÜİK, 2011)

Bölgede topoğrafik, iklimsel ve diğer faktörlerden kaynaklı bitkisel üretim deseninde

fazla çeşitlilik görülmemektedir. Bitkisel üretim yapılan alanların büyük bir kısmını tarlalar

oluşturmaktadır. Van ili, Merkez ilçede bulunan tarım alanlarında yetişen bitkisel üretim

Tablo 24’de verilmiştir.

Tablo 24. Van İli Merkez İlçesi Bitkisel Üretim Miktarları

Ürün Adı Ekilen Alan (Dekar) Hasat Edilen Alan

(Dekar) Üretim (Ton)

Nohut 300 300 33

Fasulye (Kuru) 400 400 44

Şekerpancarı 507 382 1209

Buğday 231314 231314 24029

Arpa 17 17 2405

Yonca 65 65 52

Korunga 20 20 14

Mısır (silaj) 70 70 262

Patates 1.4 1.4 1.68

Tablo 24’de görüleceği üzere bölgede buğday ekimi ve üretimi ilk sırada yer

almaktadır.

201


Şekil 96. Van İli Merkez İlçe Ürünlere Göre Ekilen Alan Miktarı

Şekil 97. Van İli Merkez İlçe Ürünlere Göre Üretim Miktarı

Erçek Gölü çevresindeki yerleşim birimlerinde ana geçim kaynağı tarım ve

hayvancılıktır. Tarımsal üretim olarak daha çok tahıl ve yonca başta olmak üzere yem bitkileri

yer alırken az miktarda sebze ve meyve üretimi bulunmaktadır. Ancak ne ekimi yapılan

tahıllar, ne de sebze ve meyve ticari bir üretim miktarına ulaşmamakta hepsi geçimlik

düzeyde üretilmektedir. Sadece yonca üretimi bölgede ticari bir değer ifade etmektedir. Göl

çevresinde verimli ve geniş otlakların varlığı, koyun yetiştiriciliğini en önemli geçim kaynağı

haline getirmiştir. Köylerde bulunan büyükbaş hayvan varlığı ise küçükbaş hayvan

varlığından daha azdır.

202


3.2. Demografik Yapı

Nüfus:

Van ili yerleşim birimleri 2011 yılı nüfus bilgileri, TUİK Adrese Dayalı Nüfus Sistemine

göre Tablo 26’da verilmektedir. Buna göre 2011 yılı il nüfusu 1.022.532 kişi olup, bunun

525.144’ü erkek ve 497.388’i kadın nüfusunu oluşturmaktadır. 2011 yılı nüfus sayımlarına

göre Van il sınırları içerisinde ikamet eden toplam nüfusun 526.725’i il ve ilçe merkezlerinde

yaşamaktadır.

Van İlinde 2008 yılından 2011 yılına kadar olan nüfus verileri incelendiğinde nüfusun

2010 yılına kadar düzenli olarak arttığı, ancak 2011 yılında ise azalmaya geçtiği

görülmektedir. Aynı durum il ve ilçe merkezlerinde de görülürken, belde ve köylerde yaşayan

nüfusta bu şekilde bir azalış bulunmamaktadır. Şekil 98’de Van ili ve yerleşim merkezleri

nüfusunun yıllara göre dağılımı grafiği verilmektedir.

Tablo 25. 2011 Yılı Van İli Yerleşim Yerlerindeki Nüfus Bilgileri

Yıl Türkiye - Toplam Nüfus Van - İl Nüfusu Van - il/ilçe

merkezleri nüfusu

Van - belde ve

köyler nüfusu

2007 70.586.256 979.671 511.678 467.993

2008 71.517.100 1.004.369 514.481 489.888

2009 72.561.312 1.022.310 527.525 494.785

2010 73.722.988 1.035.418 539.619 495.799

2011 74.724.269 1.022.532 526.725 495.807

Kaynak: TUİK 2011 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Bilgileri

Şekil 98. Van İli Yerleşim Birimleri Yıllara Göre Nüfus Dağılımı Grafiği

203


Şekil 99’da verilen nüfus artış grafiklerine göre, 2008-2011 yılları arasında, Türkiye

genelinde nüfus sayısında bir artış gözlenmekteyken, Van ilinde ise 2011 yılı itibariyle nüfus

sayısında azalışa geçtiği gözlenmiştir.

Şekil 99. Türkiye Geneli ve Van İli Nüfus Artış Grafikleri

Sosyal ve ekonomik gelişmeye yönelik yapılan incelemelerde en önemli

değerlendirme unsuru, genç nüfusun toplam nüfusa oranıdır. Şekil 100’de Van ili yaş

dağılımına göre nüfus verileri incelediğinde, ilde genç nüfusun oldukça fazla olduğu dikkat

çekmektedir. 2009 TÜİK verilerine göre, medyan yaş Türkiye’de 29 olarak hesaplanmıştır.

Aşağıda yer alan yaş grupları dağılım grafiğinde Van ili nüfus dağılımının Türkiye geneline

göre daha düşük yaş gruplarında yoğunlaştığını göstermektedir.

Şekil 100. Van İli Yaş Gruplarına Göre Nüfus Dağılımı

204


Doğum Oranı

Van ilinde doğum oranı hesaplamaları 2009 yılından itibaren yapılmış olup, 2011

yılına kadar doğum oranlarında azalma olduğu gözlenmiştir. Tablo 26’da TUİK Doğum Oranı

Değerleri yıllara göre verilmektedir.

Tablo 26. Van İli Doğum Oranı Verileri

Yıl Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Hzrn Tmz Ağu Eylül Ekim Ksm Ark Top.

2011 2630 2003 2306 2241 2583 2514 2553 2916 2394 2133 2371 2080 28724

2010 2805 2182 2280 2338 2475 2496 2647 2792 2555 2537 2629 2151 29887

2009 2434 1950 2088 2446 2551 2764 2767 2925 2970 2571 2421 2176 30063

Kaynak: TUİK, Doğum Oranları, 2009-2011

Şekil 101. Yıllara Göre Doğum Oranı Grafiği

Göç Durumu

Bir yerleşim yerinde nüfus yapısını ve nüfus artış hızını etkileyen en önemli

faktörlerden biri nüfus hareketleridir. Göçler, ekonomik gelişmenin ve toplumsal gelişmenin

ve toplumsal canlılığın hem sonucu hem de sebebidir. Yerleşim yerlerinin ekonomik

gelişmesi ve toplumsal canlılığı, bu yerleşim yerlerinin diğer yerleşim birimlerinden göç

almasına sebep olur.

Van ili 2008-2011 yılları arasında göç durumu ile ilgili TUİK verileri Tablo 27’de

verilmektedir. Yılların kıyaslandığı grafik Şekil 102’de verilmektedir.

2009 2010 2011

205


Tablo 27. 2008-2011 Yılları Arası Göç Durumu

Yılı ADNKS 2011

Nüfusu Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç Net Göç Hızı

2011 1.022.532 23.415 72.273 -48.858 -46,67

2010 1.035.418 23.231 31.312 -8.081 -7,77

2009 1.022.310 22.866 27.175 -4.309 -4,21

2008 1.004.369 21.187 30.275 -9.088 -9,01

Kaynak: TUİK, Adrese Dayalı Nüfus Verileri

Şekil 102. Yıllara Göre Van İlinin Aldığı ve Verdiği Göç Sayısı

Şekil 102’den de görüleceği üzere Van İlinde 2011 yılında il dışına verilen göç

sayısında yüksek bir artış yaşanmıştır. Bunun nedeninin, 2011 Yılında yaşanan depremler

olduğu düşünülmektedir. İki büyük deprem, depremin yarattığı can ve mal kayıpları ve

7000’in üzerinde oluşan artçı sarsıntılar Van ilinde sürekli ve hızlı bir göçe yol açmıştır.

Dolayısıyla mevcut mahalle ve köy nüfusları ilk depremden başlayarak rakamsal değerlerini

yansıtmaktan uzak bir demografik yapıya dönüşmüşlerdir. Göç edenlerin bir kısmını kendi

imkânlarıyla gidenler, bir kısmını da kamu kuruluşları tarafından gönderilenler

oluşturmaktadır. Kamu kuruluşları tarafından gönderilenler hakkında sınırlı bir bilgi mevcut

iken kendi imkanlarıyla kenti terk edenlere ilişkin bilgiler ise belirsiz bir alan oluşturmaktadır.

Şekil 103’de Van ili net göç hızı grafiği verilmektedir.

206


Şekil 103. Yıllara Göre Net Göç Hızı

Van ili net göç oranlarına rağmen orta düzeyde göç alan iller sınıfına girmektedir. İdari

yapılanmada Van İlinin merkezi idarenin taşra teşkilatlarının merkezi, yani bölge

müdürlüklerinin merkezi olması ve bünyesinde bir üniversiteye sahip olması ayrıca ordunun

İlimizde yakın zamana kadar tugay düzeyinde günümüzde de Kolordu düzeyinde

teşkilatlanmış olması İlimizin kamu hizmetleri olarak (subay, öğretmen, öğretim üyesi vs.)

önemli oranda nüfus çekmesine yol açmıştır. Fakat buna rağmen Van orta düzeyde net göç

veren gelişmişlik sıralamasında en altlarda yer alan bir il olmaktan kurtulamamıştır.

3.3. Anket Araştırması

Bu araştırmada, Erçek Gölü çevresinde yaşayan halkın temel demografik yapısını,

temel ekonomik yapılarını, çevre bilincini ölçmek amacıyla gerçekleştirilmiştir.

Erçek Gölü çevresi yaklaşık yedi bin yıllık geçmişe uzanan bir yerleşim yeridir. Gölün

hemen kuzey doğusunda yer alan eski Karagündüz Köyü, aslında tam eski yerleşim

yerlerinin, yani arkeolojik sit alanı üzerine kurulmuştur. Göl havzasında nüfusları birbirinden

oldukça farklı, birisi belediye olmak üzere toplam 25 yerleşim birimi bulunmaktadır. Yerleşim

yerlerinde toplam nüfus 48 820 kişidir. Bu nüfusun 24 944 kişisi erkek, 23 876 kişisi kadındır.

Göl havzasında bulunan köyler ve 2011 yılı adrese dayalı nüfus sayımına göre mevcut

nüfusları ile kadın-erkek dağılımı Tablo 28’de gösterilmiştir.

Bu yerleşim birimlerinde ana geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarımsal üretim

olarak daha çok tahıl ve yonca başta olmak üzere yem bitkileri yer alırken az miktarda sebze

ve meyve üretimi bulunmaktadır. Ancak ne ekimi yapılan tahıllar, ne de sebze ve meyve

ticari bir üretim miktarına ulaşmamakta hepsi geçimlik düzeyde üretilmektedir. Sadece yonca

207


üretimi bölgede ticari bir değer ifade etmektedir. Göl çevresinde verimli ve geniş otlakların

varlığı, koyun yetiştiriciliğini en önemli geçim kaynağı haline getirmiştir. Köylerde bulunan

büyükbaş hayvan varlığı ise küçükbaş hayvan varlığından daha azdır.

Göl çevresindeki bitkisel üretimde hem gübre hem de ilaç kullanımının düşük olması,

göl havzası için şimdilik bir şans olarak görülmektedir.

Tablo 28. 2011 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre Erçek Gölü Havzasında Bulunan

Yerleşim Yerlerinin Nüfusu

(TÜİK, 2012)

Göl çevresinde temel alan kullanıcılar, Erçek Beldesi ve Karagündüz Köyü

sakinleridir. Göle yakın oturan başka köyler bulunsa da, onlar daha çok gölün belirlenen

koruma alanlarına uzak oldukları için birinci derecede alan kullanıcısı olarak kendilerini

tanımlamamaktadırlar. Erçek Beldesi, Erçek Gölü çevresindeki en büyük yerleşim yeridir.

Yerleşim Yeri Toplam Erkek Kadın

Havza Toplamı 48.820 24.944 23.876

Ağzıkara 1.234 633 601

Aktaş 779 397 382

Arıtoprak 1.119 563 556

Aşağıçitli 341 176 165

Aşağıgölalan 302 140 162

Baklatepe 418 216 202

Çalımlı 1.240 640 600

Çomaklı 222 105 117

Değirmenarkı 430 210 220

Dibekli 482 241 241

Erçek Beldesi 3.769 1.937 1.832

Gendelova 371 188 183

Ilıkaynak 1.193 622 571

Irgatlı 497 255 242

Karagündüz 1.009 511 498

Karakoç 1.218 590 628

Kaymaklı 717 359 358

Kozluca 170 87 83

Ortanca 2.112 1.101 1.011

Yalınağaç 414 202 212

Yalnızağaç 307 154 153

Yatıksırt 1.204 628 576

Yukarıgölalan 808 423 385

Yukarıgüneyce 199 97 102

208


Belediye ile yönetilen bu yerleşim birimi, bölgeye götürülecek hizmetler için yerel bir odak

noktası olabilecek durumdadır. Erçek Belediye Başkanı, çevreye duyarlı ve alanın korunarak

kullanılması yönünde belli bir bilince sahiptir. Beldede alan korumaya karşı çıkan sakin

hemen hemen yok gibidir. Belediye üç yıldır yapılan Erçek Gölü Flamingo Festivali’nin yerel

ortağı durumundadır. Temel beklentileri, Erçek Gölü’nün uzun vadede önemli bir turizm alanı

olması ve bundan belde sakinlerinin bir şekilde yararlanmasıdır. Beldede bir jandarma

karakolu bulunmakta olup, alanın korunmasında yasa uygulayıcı olarak bu karakol önemli bir

paydaş olarak görülmektedir. Belde sakinleri göl üzerinde gördükleri her türlü faaliyet için

karakoldan izin alınması gerektiğini düşündükleri için, proje kapsamında yürütülen alan

çalışmaları esnasında proje ekibine bile karakoldan izin alınıp alınmadığını sormuşlardır. Bu

durum aslında yerelde sahiplenmenin güçlü olduğunu göstermektedir. Yapılan görüşmelerde

alanın koruma statüsü kazanmasına, hayvan otlatmalarına izin verildiği sürece karşı

olmadıkları izlenimi edinilmiştir.

Göl çevresindeki en önemli paydaşlardan birisi de Karagündüz Köyü’dür. Karagündüz

Köyü, göl çevresinde kuşların üreme, beslenme ve konaklama noktaları ile iç içedir. Özellikle

eski köy alanı, koruma alanı olarak belirlenen noktalardan birisinin hemen yanındadır. Köy

muhtarı, oldukça bilinçli, alanın korunması için gayret içinde olan birisidir. Köylüler, son üç

yıldır yapılan festival kapsamında Erçek Gölü’nün değerini daha iyi anlamış durumdalar.

Köyde bulunan iki adet kuş gözlem kulesine son yılda 200 kişisi yabancı olmak üzere, toplam

2000 civarında ziyaretçi gelmiştir. Muhtar, gözlem kulesi yakınında bulunan metruk caminin

ziyaretçi merkezi yapılmasını, böylece orada köyden birilerinin rehberlik edebileceğini ve

alanın daha iyi tanıtılıp korunacağını düşünmektedir. Eski köye bitişik sazlık alan, aynı

zamanda köyün büyükbaş hayvanlarının otlağı olarak kullanılmaktadır. Buranın otlak olarak

kullanılıyor olması, koruma alanı belirlendikten sonra bir çatışma potansiyeli içermektedir. Bu

yüzden şimdiden Karagündüz Köyü’nde bilinçlendirme çalışmaları yapılmalı, koruma alanına

karşı oluşabilecek direnç önlenmelidir.

Sulak alan çevresinde korumaya karşı çıkanlar daha çok Van kent merkezinden giden

avcılardır. Son üç yıldır göl çevresi komple ava kapatılmıştır. Bu durum Van Avcılar ve

Atıcılar Kulübü tarafından tepkiyle karşılanmakta, her yıl Valilik koordinasyonunda yapılan

toplantıda alanın ava açılması gerektiğini savunmaktadırlar. Bu yüzden avcılarla özel bir

çalışma yaparak, dirençleri azaltılmalı ve alanın korunmasında destekleri sağlanmalıdır. Zira

uzun vadeli düşünüldüğünde en önemli koruma faaliyetinin eski avcılar tarafından

yürütüldüğü unutulmamalıdır.

209


Yöre insanının kuşlar özelinde göl çevresine ilişkin bilinci yüksektir. Bu bilinçte son üç

yıldır yapılan Flamingo Festivali’nin önemli bir katkısı olmuştur. Yöre insanı, kuşlar olmasa

Erçek Gölü’nde bulunan ve ivez olarak adlandırılan göl sineklerinin sayısının çok artarak hem

kendilerine hem de hayvanlarına zarar vereceğine inanmaktadır. Diğer taraftan bölgeye

gelen avcıları sürekli olarak karakola haber vererek kuşların vurulmasını istememektedir.

Ancak halen yerleşim yerlerindeki çocuklar, ilkbahar aylarında sulak alandan kuş yumurtası

toplamakta, bunu eğlendirici bir etkinlik olarak görmektedir. Bu yüzden göl çevresindeki

okullarla işbirliği yapılarak yumurta toplamanın zararları ve genel olarak alanın korunmasına

ilişkin eğitim çalışmaları yapılmalıdır. Doğa Gözcüleri Derneği tarafından zaman zaman

bölgede yapılan eğitimler, daha yaygın hale getirilirse bu zarar en aza inebilecektir.

Van Valiliği, Karagündüz Köyü’nde bir kuş müzesi kurma yönünde çalışmalar

yürütmektedir. Köylülere bu yönde görüşmeler devam etmekte olup, kuş müzesi kurulduğu

takdirde bunun bakım ve işletilmesi köylülere devredilecektir.

Alandaki önemli paydaşlar sıralanırsa bunlar; Erçek Belediyesi, Karagündüz Köyü

Muhtarlığı, Van Avcılar ve Atıcılar Kulübü, Doğa Gözcüleri Derneği, göl çevresindeki okullar,

göl çevresindeki diğer köy muhtarlıkları, jandarma karakolu olarak sıralanabilir.

210


4. KÜLTÜREL VERİLER

Erçek Gölü çevresi oldukça eski bir yerleşim birimidir. Eski Karagündüz Köyü,

Urartulardan kaldığı düşünülen bir höyük üzerinde yer almaktadır. Bu yüzden bu bölge

arkeolojik sit alanı olarak belirlenmiştir (Şekil 104-105). Şekil 104-105’den de görüldüğü gibi,

eski Karagündüz Köyü ve köyün hemen doğusunda Karagündüz Kaynak suyunun kenarı sit

alanıdır. Ancak şimdiye kadar yapılmış bir kazı çalışması mevcut değildir.

Şekil 104. Erçek Gölü Çevresi Kültür Varlıkları

211


5. EKOLOJİK OLMAYAN DOĞAL KAYNAK KULLANIMI (ALT ÖLÇEK PLANLAMA

ÇALIŞMALARI)

Göl havzasına ait 2006 yılı verileri ile hazırlanmış olan CORINE arazi kullanımı

haritası Şekil 105’de verilmiştir. Harita incelendiğinde görüldüğü gibi göl çevresi genelde

çayırlık alanlardan oluşmakta, batı ve kuzey kısımlarında rakımı 2.500 metrelere kadar

ulaşan dağlık alanlar bulunmaktadır. Gölün doğu ve güney kısımlarında, göl kıyı çizgisi

yakınında bulunan alanlar daha çok çayırlık alan niteliğinde iken bu çayırlık alanlara bitişik

tarım alanları yer almaktadır.

Şekil 105. Erçek Gölü Çevresi 2006 Yılı Verilerine Göre CORINE Arazi Kullanımı

Gölün kuzeydoğusundan göle karışan Memedik Çayı ve Karagündüz kaynak suyunun

göle karıştığı alan, sucul ekosistem açısından çok önemlidir. Bu alan tatlı su etkisinde

olduğundan sazlarla kaplıdır ve bu yüzden su kuşlarının üreme ve beslenme mekanı işlevi

görmektedir.

Gölün kuzeybatısında bir adet küçük ada yer almaktadır. Bu küçük ada, tamamen

kayalık olup, özellikle martılar açısından üreme alanı niteliğindedir.

212


Erçek Gölü sulak alanında göldeki besin elementlerinin taşıyıcısı Memedik Çayı ile

Karagündüz kaynak suyudur. Özellikle Memedik Çayı, ilkbahar aylarında taşkın

oluşturmakta, gölün doğusunda yer alan çayırlıklar tamamen su altında kalmaktadır. Zaten

Şekil 105 incelendiğinde gölün doğu kıyılarında göl şeklini belirleyen ana unsurun Memedik

Çayı olduğu anlaşılmaktadır. Çay tarafından taşınan alüvyonlar Erçek Beldesi ile

Karagündüz Köyü arasında göle doğru bir girinti oluşturmaktadır. Diğer taraftan taşınan

materyaller gölün sürekli olarak doğudan dolmasına neden olmakta, buna bağlı olarak da göl

batımetrisi etkilenmektedir.

Erçek Gölü ekosistemi için ekosistem direncini sağlayan temel unsur bu iki akarsuyu

debisinin düşmemesi ve taşkın durumunun önlenmemesidir. Taşkın önleme yönünde

Memedik Çayı’na yapılacak müdahaleler hem ekosistemin işlevinin değişmesine, hem de

gölün doğu kıyılarında gölün alüvyonla dolması sonucu kıyı çizgisinin değişmesine neden

olacaktır.

2011 yılında yaşanan depremden sonra yörede başlayan yeni yapılaşma trendi,

beton arme evler yapılması yönündedir. Bu durum özellikle Memedik Çayı civarından kum

alımını ve bu çevrede beton santrali kurma eğilimini güçlendirmiştir. Şimdiden Karagündüz

Köyü civarında iki adet beton santraline ilgili birimler tarafından ruhsat verilmiştir. Bu

santraller Memedik Çayı etrafından kum almakta, diğer taraftan çıkardıkları gürültü ile

etraftaki kuşları rahatsız etmektedir.

213


Şekil 106. Maden Sahaları Haritası

214


6. VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Aşağıda alt balıklar alt başlıklar halinde incelenmiş olan veriler, için burada sadece bir

tehditler, fırsatlar tablosu verilecektir. Yapılan alan çalışmaları ile birlikte bölgede yürütülen

derinlemesine görüşmelerden edinilen bilgiler de bu tablonun oluşturulmasında kullanılmıştır

(Tablo 29) .

Tablo 29. Fırsatlar ve Tehditler Tablosu

Tehditler Tehdidin Kaynağı Fırsatlar

Aşırı otlatma

Kara avcılığı

Saz kesimi

Küresel iklim değişimi

Çevre kirliliği

Ulaşım

Kuraklık

Ekstansif hayvancılık

Kent kaynaklı avcılar

Geleneksel yapı tekniği

Fosil yakıt kullanımı

Yerleşim yerleri

Kara ve demir yolu

İklim ve yanlış su

kullanımı

Flamingo Festivali

Doğa Gözcüleri Derneği’nin

çalışmaları

Bölge müdürlüğünün Van’da

bulunması

Yeni yapı teknikleri

yaygınlaşıyor olması

Göl suyun tuzlu-sodalı

olması

6.1. Biyolojik Çeşitlilik

Göl çevresinde biyolojik çeşitlilik unsurlarını tehdit eden en önemli faktör, daha önce

de belirtildiği gibi aşırı otlatmadır. Son elli yılda meralar üzerinde erken ve kapasitesinin

üzerinde aşırı otlatma gibi yanlış uygulamalar sonucunda mera vejetasyonu tahrip olmuş ve

bu doğal ot üretim alanlarının verim ve kaliteleri önemli ölçüde düşmüştür. Bu otlatma

alanlarının ıslah edilerek yeniden verimli hale getirilmesi zorunluluğu vardır.

Ülkemizde entansif hayvancılık fazla yaygın olmayıp, yetiştiricilik çoğunlukla mera

hayvancılığına dayalı olarak yürütülmektedir. Gününüze kadar çayır mera alanlarına sahip

çıkılmaması, sömürücü bir şekilde otlatma uygulanması ve amenajman kurallarına

uyulmaması, çayır-meralarımızı verimsiz hale getirmiş bunun sonucu olarak iyi cins yem

bitkileri ortadan kalkarak, yerlerini yıllık, düşük kaliteli bitkilere bırakmışlardır. Zayıflamış olan

meraların ıslahı, genellikle; otlatmanın kontrol altına alınması, gübreleme, yabancı otları

temizleme ve benzeri kültürel tedbirler ve bulunması arzu edilen yem bitkileri tohumlarının

meraya ekilmesi suretiyle yapılmaktadır. Bu işlemlerden hangisinin uygulanacağını tayin

eden en önemli faktör vejetasyonun botanik kompozisyonudur.

215


Klimaks türlerinin büyük bir çoğunluğu kaybolan bu gibi vejetasyonlara istenilen yem

bitkilerinin ilavesi ise, üsten tohumlama veya sürerek suni mera tesisi şeklinde

gerçekleştirilebilir. Bölgenin ekolojik koşullarına uygun yem bitkilerinin tespit edilip botanik ve

agronomik özellikleri araştırıldıktan sonra hayvancılık sektörüne sunulması ülke ekonomisine

katkı dolayısıyla son derece önem arz etmektedir.

Farklı türlerden oluşan çayır ve mera vejetasyonları, ihtiva ettikleri her bir türün farklı

besin maddesi kompozisyonuna sahip olmaları özellikle baklagil yem bitkileri hayvan

beslenmesinde son derece önem arz etmektedir. Meraların yaygın bitkileri olan baklagillerle

Rhizobium bakterileri arasındaki ortak yaşam sonucu havanın elementer azotu (N2) fikse

edebilmektedir. Bu biyolojik azot fiksasyonu fotosentezden sonra dünyadaki en önemli bitki

biyokimyasal prosesidir. Yüksek üretimli meralarda baklagil-rhizobium ortaklığı ile önemli

miktarda biyolojik azot fiksasyonu gerçekleşir. Meralarda azot eksikliğinin görülmesindeki

esas faktörler büyümenin azlığı ve simbiyotik azot fiksasyonunun düşüklüğüdür. Bu durum

uygun baklagil türlerinin yokluğuna, Rhizobiumların zayıf veya etkisiz nodül oluşturmalarına,

baklagil-rhizobium ortaklığı için gerekli olan fosfor, kükürt veya diğer elementlerin eksikliğine,

toprak asitliğine ve diğer toprak faktörlerine bağlıdır.

Ülke hayvancılığının geliştirilip hayvansal ürünlerin artırılması, çayır ve meralarda

aşırı otlatmanın önüne geçilmesi, rüzgar ve su ile oluşan toprak erozyonunun azaltılması,

toprak verimliliğinin artırılması önemlidir. Sonuçta sürdürülebilir bir tarım sisteminin

kurulması, organik tarıma olan ilginin arttığı günümüzde daha az kimyasal gübre kullanımının

sağlanması ve Tarım Bakanlığının kaba yem açığının kapatılması amacıyla yem bitkileri

yetiştirmeyi teşvik etmesi gibi nedenlerden dolayı ülkemizde yem bitkileri yetiştiriciliğinin

önemi giderek artmaktadır.

Bölgemiz meraları yıllardır aşırı kullanımı ve sahipsizliği nedeniyle önemli ölçüde

tahrip olmuş ve çoğu primer vejetasyonunu kaybetmiş ve yer yer erozyon sahası halini

almıştır. Bu olumsuz süreçten hayvansal üretimler de nasibini almış ve ekonomik üretim

yapamayan çiftçiler çareyi göç etmekte bulmuşlardır. Ülkemizde 1998 yılında Mera Kanunun

çıkması ile bu alanda önemli bir adım atılmış ve en büyük doğal kaynaklarımızdan biri olan

meralarımızdaki tahribatın durdurulması ve bu alanların rasyonel ve sürdürülebilir bir

yaklaşımla idare edilmesi umudu doğmuştur.

Beslenme ve sanayi sektörünün hammadde ihtiyacının karşılanması yanında

istihdama ve ihracata doğrudan ve dolaylı katkı sağlamak gibi nedenlerle tarım sektörü

216


vazgeçilmezliğini sürekli korumaktadır. Yöre halkının % 70’ine yakını tarım ve hayvancılıkla

uğraşmaktadır.

Yıllardan beri sürdürülen aşırı otlatma ve bilinçsiz kullanım, mera vejetasyonundaki

arzulanan türlerin yok olmasına ve biyoçeşitliliğin süratle daralmasına neden olmaktadır.

Verimliliğin önemli ölçüde yitirmiş, potansiyel erozyon kaynağı haline gelmekte olan

meralarla ilgili ıslah tedbirlerinin alınması kaçınılmazdır. Bu tip aşırı oranda yıpranmış

meraların ve terk edilmiş marjinal alanların ıslahında kullanılabilecek en etkili yöntemlerden

biriside üstten tohumlamadır. Doğu Anadolu Bölgesi birçok önemli yem bitkisinin gen merkezi

konumundadır. Özellikle mera ıslahında kullanılabilecek otlatmaya ve çevresel streslere

dayanıklı taksonlar mevcut değildir. Yurdumuzda konu ile ilgili olarak yapılan çalışmalar yok

denecek düzeydedir. Kültürü yapılan yem bitkileri ile yapılan üsten tohumlama çalışmaları bu

bitkilerin çoğu kez yerleşik mera vejetasyonu ile rekabet edememeleri nedeniyle başarısız

olmaktadır. Bu nedenle bu araştırmanın asıl amacı bölge mera vejetasyonunda bulunan

rekabet gücü yüksek baklagil yem bitkilerini ortaya çıkartılmasıdır. Bu tür çalışmalarda ot

üretimine yönelik olarak geliştirilmiş yem bitkileri kullanıldığından, başarılı ve sürdürülebilir bir

mera vejetasyonu oluşturulamamıştır.

Aşırı otlatma dışında bölgede biyolojik çeşitliliği tehdit eden diğer unsurlar, saz kesimi,

avcılık, iklim değişimi ve çevre kirliliği olarak sayılabilir. Saz kesimi, bölgede geleneksel yapı

tekniğinin kaçınılmaz bir sonucudur. Zira yöre insanı, evini, ahırını, diğer barınaklarını çatı ile

kapatmak yerine, üzerini önce keresteler üzerine sazlar dizerek daha sonra 20-30 cm

kalınlığında çamurla kaplamakta böylece dam haline getirmektedir. Aslında bu teknik son

yıllarda modern çatılı evlerin ve ahırların yapımının yaygınlaşmaya başlaması ile gittikçe

azalmaktadır. Ancak saza, çamura para ödenmediği için yöre insanına daha ucuz ve kolay

gelmekte bu da halen bir yapı tekniği olarak önemini korumaktadır. Son yaşanan depremden

sonra yörede devlet desteği ile yapılan evlerin çatılı olarak yapılması, bu tekniğin azalmasına

katkı sağlayacaktır. Bu yüzden saz kesiminin ileride daha da azalacağı öngörülmekle birlikte

halen önemini koruduğunun altı çizilmelidir.

Kara avcılığı, uzun vadede çalışma alanındaki en önemli tehditler arasındadır. Erçek

Gölü’nün Van kent merkezine sadece 30 km uzaklıkta olması, yanından Van-İran

karayolunun geçmesi, göl çevresini kara avcılığı açısından çok ulaşılabilir kılmaktadır. Erçek

Beldesi’nde jandarma karakolunun bulunması bir avantaj olsa da göl çevresinde bulunan su

kuşları için her zaman kara avcılığının bir tehdit olarak varlığının sürdüreceği dikkatlerden

kaçmamalıdır. Bölgede 10 yıldır faaliyet yürüten ve tüm aktörlerle iyi ilişkilere sahip Doğa

217


Gözcüleri Derneği’nin varlığı uzun vadeli planlama ve bilinç oluşturma çalışmaları için bir

avantaj olarak görülmektedir.

6.2. Sahanın Doğal Kaynak Değerlerinin Sürdürülebilir Kullanımı

Çalışma alanında doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı için potansiyel ve fırsatlar

bulunmakla birlikte, mevcut tehditlerin dikkate alınarak etkin bir kullanım planlaması

yapılmalıdır. Hali hazırda yukarıda sıralanan doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı için

bilimsel bir çalışma mevcut değildir. 2011 yılında yaşanan depremden sonra yörede

başlayan yeni yapılaşma trendi, beton arme evler yapılması yönündedir. Bu durum özellikle

Memedik Çayı civarından kum alımını ve bu çevrede beton santrali kurma eğilimini

güçlendirmiştir. Şimdiden Karagündüz Köyü civarında iki adet beton santraline ilgili birimler

tarafından ruhsat verilmiştir. Bu santraller Memedik Çayı etrafından kum almakta, diğer

taraftan çıkardıkları gürültü ile etraftaki kuşları rahatsız etmektedir.

Balıkçılık alanında sürdürülebilirliğin sağlanması ancak inci kefalının üreme dönemi

olan ilkbahar aylarındaki kaçak avcılığın önlenmesi ile mümkün olacaktır. Sürdürülebilir

balıkçılık için Yüzüncü Yıl Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi ve Doğa Gözcüleri Derneği

tarafından yürütülen çalışmalar desteklenmeli ve daha yaygın hale getirilmelidir.

6.3. Ekoturizm Olanakları

Ekoturizm kavramı, turizm çevre ilişkilerinin önem kazanması ve sürdürülebilirlik

tartışmaları ile birlikte gündeme gelip popüler olmuş, son yıllarda sıkça kullanılmaya

başlanmıştır. Ekoturizm doğaseverler ve çevre duyarlılığı olan turistlerin hareketlerinden

daha geniş kapsamlı bir konudur. Gerçekte bu olgu, çevresel, ekonomik ve sosyal ilişkiler

bütünüdür. Özellikle Flamingo festivalinin burada yapılması bölge halkı başta olmak üzere

Van ve çevresinde Flamingolar ile ilgili çok önemli bir farkındalık meydana getirilmiştir.

• Doğa temelli olması (ziyaretçiler doğal alanlardaki doğal ve geleneksel kültür

unsurlarını gözlemliyor ve anlamaya çalışıyorlar)

• Biyoçeşitliliğin korunmasına katkıda bulunması

• Yerel toplumların refahını desteklemesi

• Olumsuz çevresel ve sosyo kültürel etkilerin minimuma indirgenmesi için

aktivitelerini hem turistler hem de yerel halkın sorumluluğunda düzenlemesi

• Yenilenemez kaynakların minimum kullanımını gerektirmesi

218


• Yerel mülkiyetin ve yerel topluma dönük istihdam imkanlarının üretilmesini

öngörmesi

Kendisi de bir tüketim endüstrisi olduğu halde çevre ile en barışık endüstrilerden biri

olan ve doğal çevre ile kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi açısından iyi bir araç

olabilecek turizm endüstrisi 2002 yılında Ekoturizmi etraflıca araştırıp ve daha sonrada çok

farklı disiplinlerde etraflıca tartıştı.

Ekoturizm çeşitliliği açısında Erçek Gölü çevresinde aşağıdaki çeşitleri uygulanabilir;

- Dağ, doğa yürüyüşü (trekking),

- Atlı doğa yürüyüşü,

- Bisiklet turları,

- Sportif olta balıkçılığı,

- Kuş gözlemciliği (ornitoloji),

- Botanik (bitki inceleme),

- Yayla turizmi,

- İnanç turizmi,

6.4. Çevre Kirliliği ve Diğer Tehditler

Çayır-mera ve yaylaların aşırı otlatılması: Ülkemizin özellikle çalışma bölgemizin

yaylaları zengin bir bitki ve hayvan çeşitliliğine sahiptir. Yaylaların aşırı otlatılması bitki

örtüsünün yok edilmesine bağlı olarak biyolojik çeşitliliğin azalmasına neden olmaktadır. Aşırı

otlatmanın, Ahta Dağında ve Erçek gölü çevresindeki yerleşim alanları çevrelerinde bitki

örtüsünün ciddi şekilde azalmasına ve belli alanlarda yok olmasına ve buna paralel olarak

böcek türlerinin yok olmasına yol açtığı gözlemlenmiştir. Özellikle bölgede kelebek türlerinin

son elli yıla göre yaklaşık %30’unun alanda yok olmasına veya ender bulunan türler

durumuna düşmesine sebep olduğu bilinmektedir. Aşırı otlatma özellikle kurak ve yarı kurak

bölgelerde tabii bitki örtüsünü azaltan en önemli faktördür. Yine Ahta Dağında meraların ve

Erçek Gölü çevresinde aşırı otlatılmasının biyolojik çeşitliliği azaltan önemli ekolojik risk

faktörü olduğu söylenebilir.

Erozyon: Tüm dünyada olduğu gibi biyolojik çeşitliliği azaltan önemli faktörlerin

başında toprak erozyonu gelmektedir. Özellikle ülkemizde başta aşırı otlatma ve ormanların

yok edilmesi sonucu toprak erozyonu artmakta, bitki çeşitliliği azalmakta ve buna bağlı olarak

da hayvan çeşitliliği yok olmaktadır.

219


Sazlık ve Anız yakma: Ülkemizde görülen anız yakma olayına Erçek Gölü ve

çevresinde halkın Kamış olarak isimlendirdiği ve alanda dominant örtüyü oluşturan

(Phragmites australis (Cav.) Trin ex Steudel), bitkisi yanlış kullanma sebebiyle göl

etrafındaki halkın bu alanda ot biçmek için bazen bu sazlıkları yakma sonucu tüm biyolojik

çeşitlilik zarar görmekte ve biyolojik denge bozulmaktadır.

Sulak alanların kurutulması ve suların amaç dışı kullanımları: Sulak alanlar başta

kuşlar olmak üzere bitki, balık, böcek ve diğer birçok canlı türünün yaşama alanlarını

oluşturmaktadır. Ayrıca bu tip alanlar yöredeki su akışını da düzenlemektedir. Sulak alanların

kurutulması ve yaşama alanlarının değiştirilmesi bu alanlara uyum sağlamış türlerin yok

olmasına neden olmaktadır. Bu tip alanlara örnek olarak Samsun’da Kızılırmak Deltası ve

Ladik Gölü çevresi verilebilir. Bu yörelerimiz kuş türleri bakımından son derece zengin bir

çeşitliliğe sahiptir. Ingiltere’de Lycaena dispar (Lycaenidae) kelebeğinin bu tip sulak alanların

kurutulması sonucu yok olduğu bilinmektedir. Erçek Gölü çevresinde halk fazla çayırlık alan

elde edebilmek için belli aralıklarla drenaj kanallarını açmış ve Erçek Gölü’nde de başta

Erçek Beldesi ve çevre köylere içme suyu ve sulama suyu temini için kuyuların izinsiz

sondajlamaları ve gölü besleyen derelerde bilinçsiz zirai alanda suyun kullanılması bu alanın

ileride kurumaya yüz tutması kaçınılmaz hale getirecektir.

Küresel ısınma: Önümüzdeki yıllarda dünya ikliminde sıcaklığın 1.5-4.5°C daha

artacağı tahmin edilmektedir. Küresel ısınma daha önceki iklim tipine uyum sağlamış bitki

topluluklarında değişime yol açmaktadır. Bitki ve hayvan türleri küresel ısınma sonucu daha

yüksek kesimlere doğru bir yayılış göstermektedir. Küresel ısınmadan hayvanlar daha çok

etkilenmekte gerek tür popülasyonu gerekse de tür çeşitliliği önemli derecede

etkilenmektedir. Küresel ısınmanın canlı türleri üzerine etkisi ayrıntılı şekilde incelenmiştir.

Araştırmalar küresel ısınmanın bitki ve hayvan yaşama alanlarında değişime yol açtığını,

türlerin doğal yayılma alanlarının küresel ısınma ile birlikte değiştiğini, bazı türlerin de

neslinin yok olduğunu ifade etmektedirler.

Aşırı avlanma ve toplama yapmak: Avlanma ilk çağlardan beri insanların gıda

temininde önemli bir yöntem olmuştur. Artan dünya nüfusu sonucu avlanan canlı türlerinin

sayısı azalmış, bilinçsiz avlanma sonucu bugün birçok hayvanın nesli tükenmiştir. Aynı

durum denizdeki canlı türleri için de geçerlidir. Balina, timsah ve balık gibi türlerin aşırı ve

bilinçsiz avlanmaları sonucu popülasyonları azalmış, nesillerini devam ettirmeleri tehlike

altına girmiştir. Yine tabi floradan bazı tıbbi bitkiler, lale, salep gibi soğanlı bitkilerin aşırı

şekilde toplanması ve satılması nesillerinin yok olmasına neden olmuştur. Bu şekildeki

bilinçsiz toplamalar ülkemizde büyük tehdit oluşturmaktadır. Yine ülkemizde ve bölgemizde

220


bulunan kelebek ve diğer bazı böcek türlerinin faunamızdan toplanıp ticaretinin yapılması da

bu türlerin neslinin tükenmesine yol açmaktadır.

221


7. SENTEZ

7.1. Ekolojik ve Biyolojik Çeşitlilik Yönünden Değerlendirme

Erçek Gölü, sulak alan olarak ülkemizdeki en önemli sulak alanlardan birisidir. Gölün

tuzlu-sodalı suları tek başına özel bir ekosistem olarak ele alınmasını gerekli kılacak kadar

değerlidir. Zira Erçek Gölü, bu özelliği ile tatlı su ve deniz ekosistemlerinin her ikisinden de

önemli derecede farklıdır. Gölün yüzey alanının yaklaşık %30’nun 10 metreden daha sığ

olması, su kuşları açısından çok önemlidir. Diğer taraftan Erçek Gölü kuş göç yolu üzerinde

bulunması yönüyle özellikle su kuşları açısından büyük önem arz etmektedir. Gölün su

kalitesinin tuzlu-sodalı olması, göl suyunun sulama, içme veya kullanma suyu olarak

kullanımını imkansız hale getirdiği için, uzun vadede göl suyunun kurutulması gibi riskleri

içermemesi sulak alan ekosistemi için en önemli avantaj olarak görülmektedir.

Göl etrafında sulak alanla bütünleşik halde bulunan ve bahar aylarında Memedik Çayı

tarafından taşkınla zenginleştirilen sulak çayırlar, sulak alan için çok büyük bir avantaj olarak

görülmektedir. Diğer taraftan göl çevresinde herhangi bir endüstriyel faaliyetin bulunmaması,

mevcut tarımsal üretimin endüstriyel değil daha çok geçimlik tarım olması, önemli ekolojik

avantajlar oluşturmaktadır. Yoğun tarım yapılmaması, ilaç ve gübre kullanımını azaltmakta

bu da ekosistemin uzun vadede tarımsal üretime bağlı zarar görme riskini azaltmaktadır.

Sulak alan, hem ülkemiz hem dünya açısından çok önemli bir tür olan dik kuyruk

ördeğin üreme alanıdır. Dik kuyruk ördek, hem eski Söylemez İstasyonu hem de Karagündüz

Köyü civarındaki sazlıklarda üremeyebilmektedir. Yapılan alan çalışmalarının hepsinde sulak

alanda dik kuyruk ördekler gözlenmiştir. Diğer taraftan suna, yaban kazı ve IUCN kırmızı liste

dahil diğer ördek türlerinin hemen hepsi alan çalışmalarında gözlenmiş olup, bu da Erçek

Gölü çevresinde oluşturulacak koruma alanlarının ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.

Göl çevresindeki akarsular, su kuşları ve su bitkilere açısından önemli olduğu kadar, gölde

yaşayan inci kefalının üreme habitatı olması yönüyle de önemlidir.

Göl çevresinde etnobotanik ve ticari anlamda bitki çeşitliliğinin zengin olduğu daha

önceki bölümlerde vurgulanmıştı. Ancak bu bitki türleri içinde mutlak koruma altına alınması

gereken tehlike altında türler bulunmamaktadır.

Çalışma esnasında gözlenen en ilginç yapılardan birisi Erçek Gölü doğu kıyılarında

rastlanılan mikrobialitlerdir. Mikrobialit, göl tabanından kaynayan mineralli suların, gölde

bulunan cyanobakterilerle kalsifiye olması sonucu oluşan, göl tabanından yukarıya doğru

222


sürekli büyüyen bir yapıdır. Erçek Gölü doğu kıyılarında gözlenen bu yapıların yoğun

bulunduğu alan belirlenerek harita üzerinde gösterilmiştir (Şekil 107). Bu alan uzun vadede

dalma turizmi açısından yöreye önemli katkılar sunabilecek niteliktedir. Bu yüzden Şekil

93’de gösterilen alan şamandıralarla belirlenerek her türlü balıkçılık ve tekne seyrü seferine

kapatılmalı, dalış turizmi için rezerv haline getirilmelidir.

Şekil 107. Erçek Gölü Mikrobialit Haritası

223


Şekil 108. Erçek Gölünde Tespit Edilen Mikrobialit

7.2. Niteliksel Yönden Değerlendirme

Hassaslık: Erçek gölü ve çevresinde bitkiler açısında değerlendirildiğinde hassas

herhangi bir özellik söz konusu değildir. Gerek sulak alan gerekse de kurak alan türler habitat

değişimi sonucu hassas konumda değildirler.

Nadirlik: Erçek gölü ve çevresinde bitkiler açısında değerlendirildiğinde Türlerin

ve/veya habitatlarının yani yaşam ortamlarının nadirliği de söz konusu olmayıp, bu

kapsamda ulusal ve uluslararası önemini artıran en önemli husus olan Nadir türlerin veya

habitatlarına rastlanmamıştır. Özellikle Bitkiler açısında Ulusal ve Küresel ölçekte nesli

tehlikede olan herhangi bir takson barındırmamaktadır.

Doğallık: Doğallık ekolojik karakter özelliklerine uygulanan kriterlerden en

önemlisidir. Erçek Gölü İnsan tarafından en az değiştirilmiş, en doğal ekosistemler doğa

koruma açısından genellikle daha değerlidir. Sulak alan ekosistemi insanlar tarafından saz

kesme ve yakma şeklinde değiştirilmekteyken Karasal alanda erken ve potansiyelin çok

üstünde hayvan otlatılmasıdır.

224


Tipiklik: Alanın bitkiler açısında değerlendirilmesiyle tipik habitat ya da biyotoplar

bulunmamaktadır. Doğa koruma alanlarının belirlenmesinde genellikle belirli bir özelliğin en

iyi veya iyi örneklerini içeren alanlar seçilir. Mesela, Ramsar Alanlarının seçiminde

yararlanılan 1. Kriter, istisnai özelliği gösterir ki, bunlar genellikle sıra dışı ve nadirdir. Başka

bir deyişle; Erçek Gölü ve çevresi insanların uzun yıllar süren saz kesimi ve Memedik suyun

göle karıştığı alanda ot biçme ve daha yukarı kesimlerde kum ocakları şeklinde bazı

faaliyetleri, alandaki bitki topluluklarıyla tipik bir karşılık gösterirler.

Özel ilgi: Erçek gölü ve çevresinde bitkiler açısında değerlendirildiğinde insanların

daha fazla ilgisini çeken herhangi bir takson söz konusu değildir.

Büyüklük: Doğa korumada geniş alanların küçüklerine oranla daha değerli olduğu

kabul edilir. Ancak biyolojik çeşitlilik yönünden bazen küçük olanlar büyük alanlardan daha

değerli olabilir. Mevcut habitatların bölünmesi ve popülasyonların ayrıldığı yerde çok

önemlidir ve bölünmüş parçalar (yaşayan popülasyonları barındıracak) yeterli büyüklükte

olmalıdır. Erçek gölü ve çevresinde bitkiler açısında değerlendirildiğinde Bitki birlikleri

belirlendiğinde 4 birlik ve diğer bitki toplulukların büyüklükleri uygun değerdedir.

Çeşitlilik: Alanın Habitatların çeşitliliği açısında Sulak, Karasal olmak üzere iki önemli

habitat bulunmaktadır. 4 bitki topluluğu alanda bulunmaktadır. Tür çeşitliliği açısında alanda

402 bitki taksonu yayılış göstermekte olup; bunlardan 96 (%23.88) takson sulak alanda

yetişirken, 306 (% 76.12) takson ise karasal alanda yayılış göstermektedir.

Denge ve dengesizlik: Mevcut habitatlar sabit olmayıp birinden diğerine geçiş

olabilmektedir. Özellikle Iris spurea subsp. musulmanica bitkisinin hakim olduğu alanda gölü

besleyen derelerden gelen suların yöre halkı tarafında zirai alanda kullanmaları bu sahada

dengesizlik meydana getirmektedir. Alan doğal kaynaklı değişimlere olumlu tepkiler verirken,

insan kaynaklı değişimlere olumsuz ve düzelmesi uzun yıllar alabilecek tepkiler vermektedir.

Alanda belirlenen birliklerin bulunduğu alanlarda taksonlar uyum içindedir. Mevcut

yapıyı korumak için mevcut habitatı muhafaza etmek daha önemlidir.

Alanın bölgenin ve ülkenin ekolojik yapısındaki yeri: Erçek gölü ve çevresinde

bitkiler açısında değerlendirildiğinde bölgedeki diğer alanları (koruma altında olsun veya

olmasın) ve coğrafi birimleri (dağlık alan, kıyı, yayla, ova vb.) sırala ve bu alanların bütün

sistemin işleyişindeki rollerine bakıldığında pek çok Göç eden kuş için konaklama alanı ve

üreme alanı konumundadır.

225


Gelişme/restorasyon potansiyeli: Sulak alan çevresinde özellikle Erçek gölü ve

çevresinde bitkiler açısında değerlendirildiğinde ciddi ölçüde bozulmuş herhangi bir alan

bulunmamakla birlikte; tatlı su ağızlarında süzgeç görevi gören ve birçok canlı için koruma,

üreme ve beslenme alanı olan sazlıkların kesilmemesi ve yakılmaması gerekmektedir. Step

alanlarda da gerek yakacak gerekse de hayvan yemi tedarik için bu alanlar kontrolsüz olarak

kullanılmamalı, otlatma potansiyelin üstünde ve çok erken yapılarak bu alanlarda zamanla

bitki örtüsünün ciddi bir tahribi söz konusu olacaktır.

7.3. Sosyoekonomik Değerlendirme

7.3.1. Ekonomik Kriterler

Sulak alan ekosisteminde ekonomik değeri yüksek ürü ve hizmetler şöyle

sıralanabilir; otlatma açısından sulak çayırlar, inci kefali balığı, sazlık alanlar. Yörenin temel

geçim kaynağının hayvancılık olduğu dikkate alındığında, otlak alanlarının en önemli ekolojik

ürün olduğu ortaya çıkmaktadır. Ancak yukarıda da vurgulandığı gibi aşırı otlatma

önlenmediği takdirde hem biyolojik çeşitlilik zarar görecek hem de uzun vadede erozyon

artacaktır. İnci kefali, gölden elde edilen tek su ürünüdür. Balığın yeterli üreme alanı

bulamaması, popülasyonu sınırlandırsa da göl için halen önemli bir ekonomik değerdir.

Göl çevresinde sulak alan üstüde doğrudan baskı oluşturan nüfus esas olarak Erçek

Beldesi ve Karagündüz Köyü’nde yaşayan yaklaşık 5000 kişilik nüfustur. Bunların sektörlere

göre dağılımı konusunda net veriler elde edilemese de genel olarak doğrudan ekosistem

hizmetlerine ve ürünlerine bağlı olarak yaşayanların sayısı oldukça düşüktür. Örneğin

balıkçılıkla uğraşan 4 ailedir. Bir tekneyi ortak olarak kullanan bu aileler ortak balıkçılık

yapmaktadır. Ancak tek geçim kaynakları balıkçılık olmayıp, küçük ve büyükbaş hayvan

yetiştiriciliği, tarla ve bahçe tarımı gibi diğer tarımsal faaliyetlerde de bulunmaktadır. Sadece

saz keserek geçimini sağlayan aile bulunmamaktadır. Saz kesimi, yeni bir ev ya da ahır

yapacak olan aileler tarafından ihtiyaç duyulduğu durumlarda yapılmaktadır. Ancak otlatma,

göl çevresinde yaşayan hemen tüm aileler tarafından yapılan bir faaliyettir.

Bu yüzden otlatma dışındaki faaliyetlerin ekosisteme olan etkilerini azaltmak, kontrol

altına almak daha kolay gözükmektedir.

226


7.3.2. Sosyal Kriterler

Erçek Gölü, tematik amaçlar doğrultusunda seyahat eden kuş gözlemcileri ve benzer

amaçlar güden turistler için çok cazip bir noktadır. Bir yıl içinde yaklaşık 2000 kişi sadece bu

amaçla göl çevresini ziyaret etmiştir. Gölün Kapıköy sınır kapısına ulaşan Van-İran yolu

üzerinde bulunması, ulaşımı kolaylaştırmakta, kuş gözlemi amacıyla gelenler için kolaylık

oluşturmaktadır. Göl çevresinde altyapısı tamamlanmış piknik yerleri bulunmadığı için

günübirlik piknik yapma açısından Erçek Gölü bir cazibe noktası değildir. Ancak bu amaçla

göl çevresinde uygun mekanlar yapıldığı takdirde bu potansiyele sahip olduğunun altı

çizilmelidir.

Erçek Gölü sulak alanı, Van kent merkezine 30 km uzaklıkta ve transit bir yol

üzerinde bulunması yönüyle kentli avcılar açısından çok kola ulaşılan bir avlak gibi

görülmektedir. Bu yönüyle avcılar, sürekli olarak bu alanın avca açılmasını talep etmekte,

kendileri engellenirken yörede yaşayan köylülerin hiçbir kontrole tabi olmadan sürekli avcılık

yaptıklarını iddia etmektedirler. Oysa Erçek Beldesi’nde bulunan jandarma karakolu sulak

alanın avcılardan korunmasında önemli bir katkı sağlamakta, köylülerin de alana girmesine

izin vermemektedir.

7.4. Kültürel Değerlendirme

Karagündüz Köyü’nün eski yeri civarında bulunan arkeolojik sit alanı, önemli bir

kültürel değer olarak değerlendirilmektedir. Koruma alanı olarak ayrılması düşünülen sazlık

alan ve kuş gözle kulesi ile bütünleşik olan bu alan, uzun vadede koruma alanının

sürdürülebilirliğini güçlendirecek bir potansiyele sahiptir. Zira koruma alanlarını sürdürülebilir

kılan tarih, turizm ve ekoloji üçlüsü bu alanda tam da bir araya gelebilecek durumdadır. Kuş

gözlemi için gelen turistlerin aynı mekanda tarihi alanı da ziyaret etmesi, alanda kalma

süresini artıracak, böylece ortaya çıkan ihtiyaçlarını yöre insanından karşılayacak ve sonuçta

alanın korunmasından gelir elde eden yerel insanlar, alanın korunmasına daha çok destek

olacaklardır.

7.5. Yapısal Gelişme Eğiliminin Değerlendirilmesi

Gölün kapalı bir havzaya sahip olması, göl sularının tuzlu-sodalı özelliği nedeniyle

kullanılamaması, su seviyesini iklime bağlı bir hale getirmektedir. 1994 yılında 1810,52 m

kotuna kadar yükselen su seviyesi, göle akın yerlerdeki evleri, otlakları ve tarlaları

kullanılamaz hale getirmiştir. Erçek Gölü havzasında tarih boyunca görülen bu su seviyesi

227


salınımları, yerleşimi belirleyen esas unsur haline gelmiştir. Yaklaşık 100 yıldır mevcut

seviyesini koruyan göl, çevresinde yaşayanlara bir kez daha doğal döngüyü hatırlatmış oldu.

Bu yüzden son yıllarda tüm yerleşimler, göle yaklaşma yönünde değil, göl kıyı çizgisinden

uzaklaşma yönündedir.

Göl çevresinde, sulak alan üzerinde en önemli basının Erçek Beldesi ve Karagündüz

Köy olduğu belirtilmişti. Erçek Beldesi’nin sadece bir mahallesi göl kıyısına yakındır. Bu

mahallede yapılaşma yukarıda açıklanan nedenle göle doğru ilerlememektedir. Ancak ileriki

yıllarda bu göl su seviyesinin bir gün tekrar yükseleceğini unutan insanların tekrar göle

yaklaşmak isteyeceği gözden kaçırılmamalıdır.

Karagündüz Köyü’nün yeri 1994 yılında yükselen göl su seviyesinden sonra

değiştirilmiş, göl kıyı çizgisine sıfır olan eski köy, gölden yaklaşık olarak 1 km uzağa ve daha

üst bir kota taşınmıştır. Alınacak bazı aileler taşınmayarak eski köy alanında kalmışlar, göl

kıyı çizgisinin sıfır noktasında yaşamaya devam etmişlerdir. 2011 yılında yaşanan

depremden sonra Valilik, bu alanda yeni ev yapılmasına izin vermemiş, hatta devlet

tarafından sağlanan kredinin ödenmesini bu alanı terk etmeye bağlamıştır. Bu sulak alan

üzerindeki baskıyı azaltacak doğru ve yerinde bir uygulama olmakla beraber henüz eski köy

alanından tüm yerleşimcilerin çıkarıldığı söylenemez.

Gölün doğusunda hemen kıyı çizgisi yanında devam eden kara ve demir yolu, uzun

vadede sulak alan için önemli bir tehdit olarak görülmektedir. Ancak bu yapıların göl

kenarından kaldırılması en azından şimdilik mümkün gözükmemektedir. Bu ulaşım ağı, hem

çevre kirliliği hem de gürültü kirliliğine neden olmaktadır. Gölün kuzey-doğusunda yer alan ve

kuzey yamaçları ile daha yukarı kesimlerde bulunan köylere hizmet sağlayan köy yolu, sulak

alan için daha büyük bir tehdit olarak görülmektedir. Çünkü bu köy yolu, tam olarak dik

kuyruk ördeklerin üreme alanının içinden geçmekte, diğer taraftan kuş gözlem kulelerinin de

bulunduğu sazlık alanı ikiye ayırmakta, ciddi gürültüye neden olmaktadır. Uzun vadede Erçek

Gölü’nün kuzeyinde yer alan köylere ulaşımı sağlayan bu yolun göl kıyı çizgisinden en az 10

km uzağa taşınması fadalı olacaktır.

7.6. Yasal ve Yönetimsel Değerlendirme

Proje alanında yürütülen faaliyetlerden, ulusal ve uluslar arası yasalara aykırılık tespit

edilmemiştir. Van’da Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü’nün bulunması,

alanın yasal anlamda korunmasına ve koordinasyonun sağlanmasına önemli katkılar

sunmaktadır. Diğer taraftan 3 yıldır sürdürülen Erçek Gölü Flamingo Festivali özelinde

228


başlayan kurumlar arası işbirliği ve koordinasyon gittikçe güçlenme eğilimindedir. Bu

bağlamda Van Valiliği, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel

Müdürlüğü, Doğa Gözcüleri Derneği, Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü,

Erçek Belediyesi, Karagündüz Köyü Muhtarlığı, Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, Van Ticaret

ve Sanayi Odası, Van Ticaret Borsası arasında başka yerlere de örnek teşkil edecek bir

işbirliği ve koordinasyon mevcuttur. Bu ilişki ağı alanın sürdürülebilir koruma politikaları

açısından son derece olumlu çıktılar üretme potansiyeline sahiptir.

229


8. SORUN AĞACI

Sorun ağacı, aşağıdan yukarıya doğru çalışan ve sorunlar arasında sebep-sonuç

ilişkisini gösteren bir diyagramdır. Aşağıya nedenler, yukarıya sonuçlar yazılarak çalışa

alanında gözlenen tüm sorunlar birbiri ile ilişkilendirilir. Çalışma alanında gözlenen ve bu

raporda muhtelif yerlerde bahsedilen sorunlar Şekil 109’da sorun ağacı olarak özetlenmiştir.

Şekil 109. Erçek Gölü Sulak Alanı Alt Havzası Sorun Ağacı

230


9. ÜST ÖLÇEK KORUMA BÖLGELERİ VE BÖLGELEME KRİTERLERİ

Erçek Gölü çevresinde dört temel koruma bölgesi belirlenmiştir. Bunlar mutlak

koruma bölgesi, sulak alan bölgesi, ekolojik etkilenme bölgesi ve tampon bölgedir. Bu

kavramlar 25818 sayılı Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği dördüncü maddesinde

tanımlanmıştır.

Yapılan alan çalışmaları, yerinde yapılan gözlemler ve yukarıda verilen tanımlardan

yararlanılarak belirlenen bu koruma bölgeleri Şekil 110’da verilmiştir.

Koruma bölgeleri belirlenirken elde edilen verilerin yanı sıra paydaşların görüşleri de

dikkate alınmıştır. Bu kapsamda koruma alanlarının nihai sınırlarına Orman ve Su İşleri

Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nden ilgili yöneticiler, Bakanlık 14.

Bölge Müdürlüğü yetkilileri ve proje ekibi alanda yaptıkları çalışma ile birlikte karar

vermişlerdir.

231


Şekil 110. Erçek Gölü Çevresinde Belirlenen Öneri Koruma Bölgeleri

232


10. KAYNAKLAR

Acarlar, M., Bilgin, Z.A., Erkal,.T., Güner, E., Şen, A.M., Umut, M., Elibol, E., Gedik, İ.,

Hakyemez, Y., Uğuz, M.F., 1991. Van Gölü Doğu ve Kuzeyinin Jeolojisi. MTA Genel

Müdürlüğü Raporu, No: 9469.

Acarlar, M., Türkecan, A., 1986. Başkale (Van) Batı ve Kuzeybatısının Jeolojisi. MTA

Genel Müdürlüğü Raporu, No: 7913.

Akkuş, İ., Akıllı, H., Ceyhan, S., Dilemre, A., Tekin, Z., 2005. Türkiye Jeotermal

Kaynaklar Envanteri, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Envanter Serisi: 2001,

Ankara, 849 s.

Balkaş, Ö., Serdar, S. H., Erakman, B., Güngör, A., Pasin, C., Aksu, R. ve İşbilir, M.,

1980. Başkale-Gürpınar-Çatak-Van alanının jeolojisi ve petrol olanakları. TPAO Arama

Grubu, Rapor No: 1455. 24.

Behçet, L., Altan, Y., 1994. “Van, Erçek, Turna ve Bostaniçi Göllerinin Sucul Florası”

Doğa Türk Botanik Derg., 18, 91-98.

Behçet, L., 1994. “Erçek, Turna ve Bostaniçi (Van) Göllerinin Vejetasyonu”, Doğa

Türk Botanik Derg., 18, (4), 305-312.

Behçet, L., Özgökçe., F., 1996. “Doğu Anadolu Bölgesinin Bazı Göllerindeki Sulak

Alanların Florası” Ot Sistematik Botanik Dergisi, 3, 2, 3-14.

Behçet, L., Özgökçe., F. 1998. “The Vegetation of Some Lakes in East Anatolia

(Turkey) “ Bulletin of Pure and Applied Sciences, vol:17 B, 1, 1-15.

Demirtaşlı, E., Pisoni, C., 1965. Bitlis ve Adilcevaz Bölgesinin Jeolojisi (Van Gölü’nün

kuzeyi). MTA Dergisi, 64: 22-36.

Düzen, H., 2011. Van Gölü Su Seviye Değişimlerine Hidrojeolojik Yaklaşım. Yüzüncü

Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans

Tezi, 142 s., Van.

233


Ercan,T., Fujitani, T., Matsuda, J.I., Notsu, K., ve Tokel, S., 1990. Doğu ve

Güneydoğu Anadolu Neojen - Kuvaterner volkanitlerine ilişkin yeni jeokimyasal, radyometrik

ve izotopik verilerin yorumu. MTA Dergisi, 110: 143-164.

Erkanol, D., Avşar, M., Aslan, Ö., Burçak, M., Kurtman, T., Şener, S., Çakır, Y.,

Kocaman, H., 1991. Çaldıran-Muradiye (Van)-Doğubayazıt (Ağrı) İran sınırı arasında kalan

alanın genel jeolojisi. MTA Rap. No: 9733 (yayımlanmamış), Ankara.

Innocenti, F., Mazzuoli, R., Pasquare, G, Seri, G., Vılları, L., 1980. Geology of the

volcanic area north of Lake Van (Turkey). Geal Rundschau, 69 (1): 292-323.

İpek, Ş. İ., Sarı, M., 1998. Erçek Gölü’nün Batimetrik Özelliklerinin Belirlenmesi.

TÜBİTAK Proje No: YDABÇAG-609-A, 52 s.

Karamanderesi, İ.H., Can, A.R., Coşkun, B., Güner, A., Çağlar, F., Polat, Z.,

Tarakçıoğlu, H., Yıldırım, T., 1984. Zilan deresi (Van-Erciş) jeolojisi ve Jeotermal enerji

olanakları. MTA Rap. No: 7793 (yayımlanmamış), Ankara.

Karaoğlu, Ö., 2003. Nemrut Kalderası Kuzeyinin Jeolojisi, Mineralojisi ve Petrografisi

(yüksek lisans tezi, basılmamış). YYÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van.

Marsily, G., 1986, Quantative Hydrogeology, Groundwater Hydrology for Engineers,

Acedemic Press Inc.Ltd, 440 p., London.

Mengi, H., Erkanol, D., 1985. Van L50 b3-b4 Paftasının Jeolojisi. MTA Genel

Müdürlüğü Raporu, No: 8193, Ankara.

Öngür, T., Karamanderesi İ.H., Yoğurtçu, A., Suludere, Y., 1974. Ağrı – Doğubeyazıt

Jeoloji Haritaları. MTA Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi, Arşiv No: 606, Ankara. (Not:

Bu çalışmanın daire ve genel arşive girmemiş o kişilerin çalıştıkları alanlara ait notları).

Özdemir, Y., 2003. Nemrut Kalderası Güneyinin Jeolojisi, Mineralojisi ve Petrografisi,

(yüksek lisans tezi, basılmamış). YYÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van.

Ricou, İ. E., Argyrıadıs, İ. ve Marcoux, J., 1975. L’axe calcaire du taurus, un

alignement de fenetres araboafricaines sous des nappes radiolaritiques, ophiolitiques et

metamorphiques. Bull. Soc. Geol. France, 17: 1024-10044.

234


Sarı, M., 1997. Van Gölü İnci Kefalının(Chalcalburnus Tarichi, Pallas, 1811) Stok

Miktarının Tayini Ve Balıkçılık Yönetim Esaslarının Belirlenmesi (doktora tezi). E Ü. Fen

Bilimleri Enstitüsü, İzmir.

Sarı, M., İpek, İ., Ş., 1998. Erçek Gölünün Batımetrik Özelliklerinin Belirlenmesi.

Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, Yer Deniz Atmosfer Bilimleri ve Çevre

Araştırma Grubu.

Sarı,M., İpek, Ş.İ., Tümay, A., Saydam, A.C., 2000. Determining of bathymetric map

and fish distribution area using GPS and GIS in Lake Ercek, Eastern Turkey, Proceeding CD,

2nd ICGESA 2000, International Conference on GIS for Earth Science Applications, 11-14

September 2000, Izmir, Turkey,

Saydamer, M., 1976. İran Sınırı Boyunca Yapılan Jeolojik Çalışmaların Nihai Raporu.

MTA Genel Müdürlüğü Raporu, No: 5622, Ankara.

Sungurlu, O., 1974. VI Bölge kuzey sahalarının jeolojisi. Türkiye İkinci Petrol

Kongresi. 85-107.

Şaroğlu, F., 1985. Doğu Anadolu’nun Neotektonik Dönemde Jeolojik ve Yapısal

Evrimi (doktora tezi, basılmamış). İÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Şaroğlu, F., Güner, Y., 1981. Doğu Anadolu’nun jeomorfolojik gelişimine etki eden

öğeler: jeomorfoloji, tektonik, volkanizma ilişkileri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 24: 39-50.

Şaroğlu, F., Yılmaz, Y., 1986. Doğu Anadolu’da Neotektonik dönemdeki jeolojik evrim

ve havza modelleri. MTA Dergisi, 107: 73-94.

Şenel, M., Acarlar, M., Çakmakoğlu, A., Dağer, Z., Erkanol, D., Örçen, S., Taşkıran,

M.A., Ulu, Ü., Ünal, M.F., Yıldırım, H., 1984. Özalp (Van)-İran Sınırı Arasındaki Alanın

Jeolojisi. MTA Genel Müdürlüğü Raporu, No:7623, Ankara.

Şengör, A.M.C., 1980. Türkiye’nin Neotektoniğinin Esasları. TJK yayınları.

Şengör, A.M.C., Görür, N., Şaroğlu, F., 1985. Strike-Slip faulting and related basin

formation in zones of tectonic escape: Turkey as case study, in Bıttle, K.T. and Christe-Blick,

235


N. (eds.), strike slip formation and sedimation. Soc. Economic Paleontologist and

Mineralogists, 37: 227-265.

Şensoy, S., Demircan, M., Ulupunar, U., Balta, I., 2008. Climate of Turkey, State

Meteorological Organization of Turkey (DMI). http://www.dmi.gov.tr/files/en-

US/climateofturkey.pdf (son erişim: 15/01/2011).

Ternek, Z., 1947. Van Gölü Güney Bölgesinin Jeolojisi. MTA Genel Müdürlüğü

Raporu, No: 2030, Ankara.

Turc, L., 1954, Le bilan d’eau des sols: relations entre les precipitations, l’ecoulement.

Ann.agronomiques, 1954, p.491-595 et 1955, p.5-131, Paris

Türkecan, A., Dönmez, M., Özgür, İ.B., Mutlu, G., Sevin, D., Bulut, V., 1992. Patnos-

Tutak-Hamur (Ağrı) Yöresinin Jeolojisi ve Volkanik Kayaçların Petrolojisi. MTA Rap. No:

9434 (yayımlanmamış), Ankara.

Türkünal, S., 1980. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Jeolojisi. TMMOB Jeoloji

Mühendisleri Odası Yayını, 8, Ankara. 64.

Yıldız, B., 1997. Erçek Gölü zooplankton türlerinin aylık ve mevsimsel dağılımları,

YYÜ Fen Bilimleri Enst., Biyoloji ABD, Doktora Tezi, 31 s, Van.

Yılmaz, Y., 1978. Gevaş (Van) dolayında Bitlis Masifi/Ofiyolit İlişkisi. Türkiye

Dördüncü Petrol Kongresi Tebliğleri. 83-94.

Yılmaz, Y., Güner, Y., Şaroğlu, F., 1998. Geology of the Quarternary volcanic centres

of the East Anatolia. Journal of Volcanology and Geotermal Research, 85: 173-210.

Van İl Çevre Durum Raporu

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)

Documents

T. C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI DOĞA KORUMA VE … · PROJE SAHİBİNİN ADI T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 14. Bölge Müdürlüğü Van Şube Müdürlüğü ADRESİ