ROCHTAIN IOMPAIR DO CHÁCH(Eagrán 2012)

Plean Earnála d’Iompar Inrochtana faoin Acht um Míchumas 2005

An Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt

Clár

Leathanach

Réamhfhocal ón Aire

4

Achoimre Fheidhmeach

6

Réamhrá 11

Cuid 1: Comhthéacs an Bheartais agus Scóip Rochtain Iompair do Chách

13

Cuid 2: An Próiseas Athbhreithnithe agus Dul Chun Cinn 19

Cuid 3: Bearta Inrochtaineachta sna hEarnálacha Iompair 26

3.1 Bus agus Cóiste 263.2 Iarnród 333.3 Tacsaithe agus Fruilcharranna 433.4 Seirbhísí Comhtháite Iompair Áitiúla agus Tuaithe

48

3.5 Bóithre 563.6 Aerthaisteal 633.7 Seirbhísí Iompair Muirí 703.8 Saincheisteanna Leathana Trasearnála 77

Cuid 4: Tograí Beartais 89

Cuid 5: Treisiú ar Chur i bhFeidhm an Phlean Earnála 94

Cuid 6: Cur i bhFeidhm in Eagraíochtaí Eile 99

Cuid 7: Spriocanna agus Bearta Cothrom le Dáta 102

Gluais 125

2

Téarmaí

Cairt1 Próifíl Aoise na bhFreagróirí 212 Contae Cónaithe na bhFreagróirí 223 Cineál Míchumais 234 Úsáid Iompair Phoiblí & na Timpeallachta do

Choisithe24

5 Rochtain ar Eolas faoi Thaisteal 246 Deacracht ag úsáid Busanna/Cóistí 267 Taithí ag úsáid Busanna 288 Úsáid Traenacha 339 Deacracht ag úsáid Traenacha 33

10 Taithí ag úsáid Traenacha 3511 Deacracht ag úsáid an Luas 3512 Taithí ag úsáid an Luas 3613 Deacracht ag úsáid Tacsaithe/Fruilcharranna 4414 Taithí ag úsáid Tacsaithe/Fruilcharranna 4515 Deacracht ag úsáid Cosán 5616 Deacracht ag Taisteal d’Aer 6317 Taithí ag Taisteal d’Aer 6518 Úsáid Árthaí do Phaisinéirí/Bád Farantóireachta 7019 Deacracht ag úsáid Árthaí do Phaisinéirí/Bád

Farantóireachta70

Aguisín 1: Liosta eagraíochtaí a chuir aiseolas ar fáil sa chomhairliúchán

128

Aguisín 2: Ballraíocht an Choiste um Inrochtaineacht Iompair do Phaisinéirí (CIIP)

130

Aguisín 3: Airteagal 9 agus Airteagal 20 de Choinbhinsiún na NA ar Chearta Daoine faoi Mhíchumas

131

3

Réamhfhocal ón Aire Stáit d’Iompar Poiblí & Comaitéara

Fáilte chuig eagrán 2012 de Rochtain Iompair do Chách, Plean Earnála mo Roinne

faoin Acht um Míchumas 2005, atá ina thoradh ar phróiseas fairsing athbhreithnithe.

Féadfaidh soláthar iompair atá inrochtana, inacmhainne agus inghlactha difríocht an-

mhór a dhéanamh ó thaobh chaighdeán saoil an duine. Tá daoine ann ar féidir leo

bheith scoite amach ón bpobal, agus a bhfuil deacrachtaí tromchúiseacha acu

rochtain a fháil ar sheirbhísí bunúsacha, sa mhéid nach bhfuil fáil acu ar chóras

iompair. Tá sé fíor ach go háirithe i gcás daoine scothaosta atá faoi mhíchumas, cé

go bhfuil sé fíor freisin gan amhras i gcás daoine eile. Ag croílár an Phlean Earnála

seo tá sé i gceist feabhas a chur ar an rochtain a bheidh ag an bpobal uile ar iompar

trí fheabhas a chur ar an rochtain a bheidh ag daoine faoi mhíchumas air.

Is cúis áthais dom é, mar sin, a lua go ndearnadh dul chun cinn seasta ó thráth an

athbhreithnithe dheireanaigh sa bhliain 2008, ar bhaint amach an chuspóra go

mbeadh rochtain níos fearr ag daoine ar iompar poiblí.

Tháinig méadú suntasach ar líon na bhfeithiclí atá inrochtana agus tá rochtain níos

fearr ann freisin ar roinnt mhaith den bhonneagar iompair phoiblí. Rinneadh athruithe

ar an mbealach a gcuirtear seirbhísí iompair ar fáil agus rinneadh taighde agus

reáchtáladh comhairliúchán chun bunchloch a leagan do bhearta inrochtana breise

atá beartaithe agus a chuirfear chun cinn sna blianta beaga amach romhainn. Tá a

lán spriocanna a baineadh amach cheana féin agus is mór an dul chun cinn a tharla

maidir le réadú roinnt mhaith spriocanna eile. É sin ráite, tá a lán fós le déanamh.

4

I gcás roinnt mhaith daoine faoi mhíchumas, go háirithe i limistéir iargúlta, is constaic

mhór í an easpa rochtana ar chóras iompair má tá siad chun saol neamhspleách a

chaitheamh. Maidir leis sin, is cúis áthais dom é a lua gur pléadh san eagrán seo de

Rochtain Iompair do Chách an obair leanúnach atá idir lámha chun comhtháthú níos

fearr a dhéanamh ar sheirbhísí iompair tuaithe agus áitiúla maille leis na moltaí in

Athbhreithniú 2011 um Rialáil Tacsaithe.

Táimid ag maireachtáil i dtréimhse atá thar a bheith dian ó thaobh na

heacnamaíochta de agus seans nach mbeifear in ann an dul chun cinn i leith na

sprice inrochtaineacht iompair a bhaint amach chomh gasta ná chomh cuimsitheach

is ba mhaith linn. Cibé scéal é, tá céimeanna ar féidir linn iad a ghlacadh, a

dhéanfaidh difríocht i saol daoine. Agus muid ag forbairt an Phlean seo, breithníodh

go cúramach an t-aiseolas a fuarthas ó dhaoine faoi mhíchumas, a bhí ina chuid

lárnach den phróiseas athbhreithnithe.

Tá mé buíoch de bhaill an Choiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí atá ag obair

go dlúth le mo Roinn ag treorú na ngníomhartha atá idir lámha chun feabhas a chur

ar inrochtaineacht. Tá mé féin agus mo Roinn ag tnúth le bheith ag obair leis an

gCoiste agus go deimhin le gach páirtí leasmhar chun dul chun cinn a bhaint amach

sna blianta amach romhainn.

Alan Kelly T.D.An tAire Stáit d’Iompar Poiblí & Comaitéara Deireadh Fómhair 2012

5

Achoimre Fheidhmeach

Foilsíodh Rochtain Iompair do Chách, an Plean Earnála Iompair faoin Acht um

Míchumas 2005, ar dtús i mí Iúil 2006 inar gealladh go ndéanfaí athbhreithniú air ar

bhonn rialta.

Tá sé beartaithe leis na hathbhreithnithe measúnú a dhéanamh ar an dul chun cinn

atá déanta agus cur síos ar an bhforás teicniúil agus ar fhorbairtí eile a bhféadfadh

tionchar a bheith acu ar sholáthar iompair phoiblí inrochtana in Éirinn. Rinneadh an

chéad athbhreithniú sa bhliain 2008 de réir an ghealltanais sin.

Cuireadh tús leis an dara hathbhreithniú sa bhliain 2011, agus lean sé an próiseas

céanna de chomhairliúchán fairsing le raon leathan páirtithe leasmhara, agus ina

measc bhí an pobal, eagraíochtaí ionadaíochta do dhaoine faoi mhíchumas agus

soláthraithe iompair.

Sa Phlean Earnála chun dáta seo tá tuairisc ar na hathruithe suntasacha a tharla sa

soláthar iompair inrochtana le trí bliana anuas, ó thaobh na bhfeabhsuithe atá le

sonrú sa rochtain atá ag daoine ar iompar poiblí. Luaitear ann freisin na réimsí ina

bhfuil gá le obair bhreise.

Comhthéacs an Bheartais agus Dul Chun Cinn

An sprioc ardleibhéil beartais atá ag an Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt

d’iompar poiblí inrochtana tá sé cuimsithe sa choincheap ‘Rochtain Iompair do

Chách’. Tá an beartas seo bunaithe ar cheanglais an Achta um Míchumas 2005

agus ar an mbeartas agus na straitéisí poiblí bainteacha. Leanfaidh an Roinn ag cur

chun cinn na forbartha agus leanfaidh ag tabhairt isteach seirbhísí inrochtana

iompair phoiblí dá mhéid den phobal agus is féidir ar daoine iad atá faoi mhíchumas

luaineachta, céadfach agus cognaíoch agus déanfaidh an Roinn é in sa tréimhse is

giorra agus is féidir.

Cibé scéal é, beidh tionchar ag na dianchúinsí eacnamaíochta atá i réim faoi láthair

ar an infheistiú is féidir a dhéanamh san inrochtaineacht, mar atá amhlaidh i ngach

earnáil eile den gheilleagar. Cé go bhfuil an gealltanas fós ann an sprioc a bhaint

amach seirbhísí cuimsitheacha inrochtana iompair phoiblí a chur ar fáil, mar thoradh

6

ar shrianta ar infheistiú beidh níos mó ama ag teastáil chun roinnt de na feabhsuithe

inrochtaineachta a chur i gcrích.

Ó thráth an athbhreithnithe dheireanaigh sa bhliain 2008, is mór an dul chun cinn a

tharla ó thaobh rochtain níos fearr a bheith ag daoine ar an gcóras iompair phoiblí in

Éirinn. Mar shampla, sa bhliain 2008 bhí 74% de fhlít Bhus Átha Cliath ina bhfeithiclí

le hurlár íseal, inrochtana. Tá an figiúr seo anois ag 91%. Bhí Bus Éireann cheana

féin tar éis a sprioc de 100% a bhaint amach de bhusanna le hurláir ísle inrochtana

do chathaoireacha rothaí ina fhlíteanna cathrach i gCorcaigh, Luimneach, Gaillimh

agus Port Láirge faoin mbliain 2008. Tá sé tar éis leanúint ag infheistiú i gcóistí

inrochtana agus tá seirbhísí inrochtana cathaoireacha rothaí i bhfeidhm anois ar

cheithre cinn de bhealaí bus. Tá feabhsuithe ar inrochtaineacht ag stadanna bus

agus ag stáisiúin bhus á gcur i bhfeidhm go céimneach i gcomhthráth leis na forbairtí

eile.

Tá flít idirchathrach Iarnród Éireann ó Bhaile Átha Cliath a fhreastalaíonn ar na

stáisiúin Sligeach, Cathair na Mart, Luimneach, Trá Lí, Port Láirge agus Corcaigh

inrochtana ar fad anois. Faoi dheireadh mhí Aibreáin 2012, bhíothas tar éis

uasghrádú suntasach a dhéanamh ar 76 as 143 stáisiún ar an líonra, na stáisiúin is

gnóthaí san áireamh.

Thug an tÚdarás Náisiúnta Iompair (ÚNI), comhlacht reachtúil arna bhunú ag an Aire

i mí na Nollag 2009, isteach roinnt feabhsuithe ar cheadúnú agus inrochtaineacht

tacsaithe agus fruilcharranna. Áirítear ina measc clár ar líne ar féidir le paisinéirí

úsáid a bhaint as chun stádas tacsaí, fruilchairr nó limisín in Éirinn a dhearbhú agus

treoir do thomhaltóirí, i bhformáidí éagsúla, a mhíníonn na cearta atá ag daoine agus

na freagrachtaí atá orthu agus tugtar eolas freisin faoi tháillí. An aidhm atá le Scéim

Chúnaimh Deontais d’Fheithiclí Inrochtana do Chathaoireacha Rothaí an ÚNI ná

daoine a spreagadh le feithiclí a uasghrádú chun go mbeidh siad inrochtana do

chathaoireacha rothaí agus chun go dtabharfaí isteach ceadúnais nua d’fheithiclí

inrochtana.

Tá an tÚdarás Náisiúnta Iompair tar éis clár forbartha scileanna éigeantacha a chur i

bhfeidhm do gan iontrálaí nua sa tionscal Feithiclí Beaga Seirbhíse Poiblí (FBSP).

Áiríonn seo croíghné oiliúna chun feasacht faoi mhíchumais a chothú.

7

Tar éis athbhreithniú a dhéanamh ar an Scéim um Páirceáil Míchumais, tháinig

Rialacháin nua i bhfeidhm ar 1 Meitheamh 2011 a chinnteoidh go n-eiseofar

ceadanna dóibhsean is mó i ngátar agus go mbeidh spásanna ar fáil don líon is mó

daoine agus is féidir.

Tá ticéid bunaithe ar chártaí cliste á dtabhairt isteach go céimneach chomh maith le

córais faisnéise fíor-ama do phaisinéirí, a bhfuil gnéithe den inrochtaineacht ann, a

chuirfidh feabhas mór ar an taithí a bheidh ag daoine faoi mhíchumas luaineachta,

céadfach agus cognaíoch ar iompair poiblí a úsáid.

D’ullmhaigh Grúpa Faireacháin Pháirtithe Leasmhara na Straitéise Náisiúnta

Míchumais tuarascálacha sonracha tréimhsiúla ar an dul chun cinn agus é curtha i

gcomparáid le spriocanna an Phlean. Tá an Roinn anois ag glacadh páirte i nGrúpa

Feidhmithe na Straitéise Náisiúnta Míchumais arna bhunú i dtreo dheireadh na

bliana 2011 agus a bhfuil an tAire Stáit State Kathleen Lynch T.D ina cathaoirleach

air. Tá ionadaíocht ag páirtithe leasmhara ar an ngrúpa seo freisin.

An Próiseas Athbhreithnithe

Cuimsíodh san athbhreithniú a rinneadh sa bhliain 2008 ar an bPlean Earnála

comhairliúchán le soláthraithe iompair agus le príomhpháirtithe leasmhara san

earnáil míchumais agus tríd an gCoiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí (CIIP).

De bhreis air sin, rinneadh suirbhé i measc daoine faoi mhíchumas chun a

ndearcadh a fháil i leith cé chomh hinrochtana is a bhí iompar poiblí agus chun

measúnú a dhéanamh ar thionchar an Phlean Earnála ar a gcaighdeán saoil.

Cuidíonn na torthaí linn a fháil amach cad iad na feabhsuithe atá déanta agus

tagarmharc a chur ar fáil chun measúnú a dhéanamh amach anseo ar conas mar atá

an Plean ag feidhmiú agus ar thionchair an Phlean.

Scóip an Phlean Earnála

Leagtar amach sa Phlean seo sraith de spriocanna intomhaiste atá faoi cheangal

ama agus roinnt cuspóirí beartais chun gach cineál iompair phoiblí a dhéanamh níos

inrochtana do dhaoine le faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch.

Cuireann an Plean seo chun cinn an prionsabal a bhaineann le príomhshruthú a

8

dhéanamh trína éileamh go mbeidh an inrochtaineacht ina bunchuid de sheirbhísí

iompair phoiblí.

Leanfaidh an Roinn ag machnamh ar cheanglais an Achta um Míchumas ina ráitis

straitéise agus ina pleananna gnó. Déanfar cuspóirí a shainiú ar bhealach a

éascóidh an measúnú ina dhiaidh sin ar cibé acu ar baineadh iad amach nó nár

baineadh.  

Treisiú ar Chur i bhFeidhm an Phlean Earnála

Tá monatóireacht agus athbhreithniú ar an dul chun cinn riachtanach do chur i

bhfeidhm sásúil an Phlean agus beidh gá le comhoibriú agus rannpháirtíocht na

bpáirtithe leasmhara go léir. Chuige seo, i gCuid 7 tá roinnt spriocanna agus amlínte

leagtha amach don soláthar agus luaitear cén eagraíocht/cad iad na heagraíochtaí a

chuirfidh an gníomh bainteach i bhfeidhm.

Comhoibriú agus Saincheisteanna Leathana

In eagrán 2012 den Phlean sonraítear na hathruithe suntasacha struchtúracha a

tharla sa Rialtas le tamall anuas agus díríonn sé ar an tábhacht a bhaineann le

comhoibriú idir an Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt agus Ranna agus

Gníomhaireachtaí eile i mbaint amach na comhsprice d’iompar poiblí inrochtana

chomh maith le timpeallacht thógtha inrochtana, lena n-áirítear bonneagar iompair,

bóithre agus an timpeallacht do choisithe.

Roghanna Beartais

Breithníodh go cúramach na tuairimí a fuarthas mar fhreagra ar an gcomhairliúchán

ar an bPlean Earnála ó dhaoine faoi mhíchumas agus ó údaráis áitiúla, soláthraithe

iompair, eagraíochtaí míchumais agus páirtithe leasmhara eile. Cé go bhfuil srianta

eacnamaíochta ina ghné a chaithfear a chur san áireamh, tá réimsí fós ann inar

féidir dul chun cinn a dhéanamh chun na fadhbanna atá fanta a shárú.

Moladh roinnt roghanna beartais a d’fhéadfaí a thabhairt isteach sa ghearrthéarma

agus sa tréimhse ina dhiaidh sin. Áiríonn siad sin athbhreithniú a dhéanamh ar ábhar

9

agus ar cháilíocht na hoiliúna feasachta a chuirtear ar fáil don fhoireann tosaigh

maidir le cúrsaí míchumais agus le réimsí ar leith mar shampla cathaoireacha rothaí

a dhaingniú i bhfeithiclí.

Moladh roinnt beart chun feabhas a chur ar mhonatóireacht agus ar fhorfheidhmiú

na bhforálacha reatha inrochtaineachta freisin chomh maith le tionscnaimh a

d’fhéadfaí a thosú chun feabhas a chur ar infhaighteacht agus inrochtaineacht an

eolais taistil a bhíonn ar fáil do dhaoine faoi mhíchumas.

Oibreoidh an Roinn freisin le húdaráis áitiúla, le gníomhaireachtaí amhail an tÚdarás

Náisiúnta Iompair, an tÚdarás um Bóithre Náisiúnta, an tÚdarás um Shábháilteacht

ar Bhóithre agus CIIP agus An Garda Síochána chun comhsheasmhacht níos fearr a

spreagadh sa chur chuige i measc údarás áitiúil agus iad ag cur feabhais ar an

rochtain ar iompar poiblí.

Táthar ag féachaint ar roinnt roghanna d’iompar doras go doras a bheith ag gabháil

le hiompar inrochtana príomhshrutha agus úsáid na gcumhachtaí reatha chun go

dtabharfadh tuilleadh soláthraithe iompair faoi fheabhsuithe a dhéanamh ar

inrochtaineacht.

10

Réamhrá

Cuspóir na nAthbhreithnithe ar an bPlean Earnála

In Rochtain Iompair do Chách tá gealltanas ann Athbhreithniú a dhéanamh ar an

bPlean ar bhonn rialta. Seo an dara hAthbhreithniú ó céadfhoilsíodh an Plean sa

bhliain 2006. Is é cuspóir na n-athbhreithnithe seo ná féachaint ar an dul chun cinn

go dtí seo, measúnú a dhéanamh ar athruithe agus ar fhorbairtí sa rochtain ar

iompar, sa teicneolaíocht agus sna cúinsí eacnamaíochta agus airgeadais agus

chun an Plean a leasú agus chun a chinntiú go ndéanfar dul chun cinn leanúnach

chun go mbeadh fáil ag gach duine ar iompar.

Athbhreithniú 2011

Is é príomhchuspóir Athbhreithniú 2011 ná:

Athmheas a dhéanamh ar eagrán 2008;

Meastóireacht a dhéanamh ar an dul chun cinn go dtí seo;

Amharc athuair ar spriocanna agus ar bhearta sa Phlean ag féachaint (le

haird ar thascanna atá i gcrích cheana féin) le spriocanna agus amlínte

cothrom le dáta a shocrú; agus

Breithniú a dhéanamh ar cad iad na gnéithe a d’fhéadfaí a chur san áireamh.

Oibríonn an Roinn go dlúth leis an gCoiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí1

(CIIP) chun feabhas a chur ar inrochtaineacht iompair phoiblí do dhaoine faoi

mhíchumas. Phléigh an Roinn torthaí tosaigh an chomhairliúcháin phoiblí den

Tuarascáil seo leis an gCoiste. Bhí saineolaí seachtrach ann chun éascú a

dhéanamh ar an bpróiseas – saineolaí ar inrochtaineacht iompair phoiblí - chun a

chinntiú go mbeadh an t-athbhreithniú oibiachtúil agus cuimsitheach a dhóthain.

1 Tá ról monatóireachta faoi shainchúram CIIP i ndáil leis an dul chun cinn a rinne gníomhaireachtaí éagsúla

iompair agus iad ag cur i bhfeidhm an Phlean agus ag meas thionchar an Phlean ar dhaoine atá faoi mhíchumas

luaineachta, céadfach agus cognaíoch. Tá liosta na n-eagraíochtaí ionadaíochta ar CIIP ar fáil in Aguisín 2.

11

Cuimsítear sa Phlean chun dáta seo na téamaí agus saincheisteanna coiteanna a

tháinig chun cinn sa phróiseas comhairliúcháin le daoine faoi mhíchumas agus le

húdaráis áitiúla, soláthraithe iompair, eagraíochtaí míchumais agus páirtithe

leasmhara lárnacha eile.

Is gá an Plean Earnála cothrom le dáta agus na spriocanna arna leagan amach sa

doiciméad a bhreithniú i gcomhthéacs na timpeallachta eacnamaíochta atá ann faoi

láthair. Beidh srian ar na cistí atá ar fáil chun infheistiú sa bhonneagar agus sna

seirbhísí iompair phoiblí thar an gcéad chúpla bliain eile agus is gá spriocanna a

bhreithniú sa chomhthéacs sin.

Cibé scéal é, tá sé tábhachtach a mheabhrú gur féidir le hinrochtaineacht leasa

eacnamaíochta chomh maith le sóisialta a thabhairt léi. Baineann seo, gan amhras,

le daoine faoi mhíchumas agus a dteaghlaigh atá in ann taisteal agus a bheith níos

neamhspleáiche. Tá poitéinseal an-suntasach tuillimh ioncaim ann freisin ó

thurasóireacht isteach agus níos mó is níos mó ó thíortha as a dtagann líon mór

turasóirí chuig Éirinn (mar shampla ó SAM) a mbíonn gá acu le hiompar inrochtana

agus áiseanna inrochtana turasóireachta eile. Tugann na treochtaí déimeagrafacha

eile ar fud an domhain le fios freisin go bhfuil gá áiseanna turasóireachta a bheith

inrochtana. Tá ról suntasach ag iompar poiblí maidir leis seo freisin.

I staidéar a rinne Aireacht Chónaidhme Geilleagair & Teicneolaíochta na

Gearmáine2 ar iompraíocht taistil thurasóirí Gearmánacha faoi mhíchumas luadh

gurb ionann an láimhdeachas glan reatha arna ghiniúint ag an uair agus 2.5 billiún

Euro agus go raibh isteach is amach le 65,000 post cothaithe aige. Dar leis an

staidéar measadh go raibh tionchar poitéinseal breise eacnamaíochta ar fáil ó

chumhacht ceannacháin earnáil seo an mhargaidh de suas le 4.8 billiún Euro agus

90,000 post breise.

2 Anailís ar Thosca Ratha & Gníomhartha chun Feabhas a Chur ar Cháilíocht i dTurasóireacht Inrochtana don Ghearmáin Uile, Staidéar arna Choimisiúnú ag Aireacht Chónaidhme Eacnamaíochta & Teicneolaíochta na Gearmáine, 2008

12

Cuid 1: Comhthéacs an Bheartais agus ScóipRochtain Iompair do Chách

Straitéis agus Cuspóir Beartais Ardleibhéil

Athdhearbhaíonn an Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt, ina Ráiteas

Straitéise 2011-2014, a chuspóir go bhfuil an Roinn ar a dícheall rochtain iompair

phoiblí a sholáthar do chách.

Is é atá i gceist sa chuspóir seo ná seirbhísí inrochtana iompair phoiblí a fhorbairt

chuig na caighdeáin is airde agus is féidir don líon is mó daoine atá faoi mhíchumas

soghluaisteachta, céadfach agus cognaíoch sa tréimhse is giorra ama agus is féidir,

ag cur san áireamh go bhfuil srianta acmhainní, teicniúla agus eile ann. Baineann na

dualgais a eascraíonn ón gcuspóir seo le gach oibreoir seirbhísí iompair phoiblí, idir

phoiblí is phríobháideach.

Sa mhéid gur ghlac an Roinn freagracht freisin as beartais i ndáil le bóithre, tá an

cuspóir ann lena chinntiú go mbeidh bóithre agus an timpeallacht do choisithe saor ó

chonstaicí agus go mbeidh rochtain ag daoine faoi mhíchumas ar sheirbhísí agus ar

áiseanna chomh maith le stadanna agus stáisiúin iompair.

Tá an cur chuige seo ag teacht le ceanglais an Achta um Míchumas 2005 agus tá sé

stiúrtha ag beartas poiblí i ndáil le riachtanais daoine faoi mhíchumas de réir na

Straitéise Náisiúnta Míchumais.

Dá réir sin, déanfaidh an Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt na nithe seo a

leanas:

Feidhmiú go réamhghníomhach in aithint na gconstaicí atá i mbealach daoine

faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch agus daoine scothaosta

rochtain a fháil ar an gcóras iompair phoiblí agus a chinntiú nach gcruthófar aon

chonstaicí amach anseo;

13

Obair i gcomhpháirtíocht le soláthraithe poiblí, príobháideacha agus

pobalbhunaithe chun feabhas a chur ar inrochtaineacht seirbhísí iompair phoiblí;

Obair i gcomhar le húdaráis áitiúla agus le hoibreoirí chun a chinntiú go mbeidh

bóithre agus cosáin saor ó chonstaicí agus go mbeidh stadanna iompair phoiblí,

stáisiúin agus acomhail inrochtana;

An cleachtas is fearr a chur i bhfeidhm agus chun cinn i gcás go bhfuiltear ag

forbairt beartais agus ag cur i bhfeidhm pleananna;

Leanúint ag dul i gcomhairle le hionadaithe na ndaoine atá faoi mhíchumas

luaineachta, céadfach agus cognaíoch agus le hionadaithe daoine scothaosta;

Luach ar Airgead a lorg, trí na hacmhainní atá ar fáil a spriocdhíriú ar

thionscnaimh inacmhainne, inchothaithe agus an leas is fearr a bhaint as na

sochair do dhaoine faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch agus

daoine eile a bhféadfaí feabhas a chur ar a gcaighdeán saoil trí fheabhas a chur

ar inrochtaineacht iompair phoiblí.

An Coincheap “Iompar do Chách”

Na sochair a bhaineann le rochtain níos fearr a bheith ag daoine ar iompar,

baineann siad le gach úsáideoir, fiú na daoine is inniúla ó thaobh coirp de, agus

síneann na saincheisteanna a bhaineann le hinrochtaineacht iompair i bhfad níos

faide ná riachtanais daoine faoi mhíchumas. Téann siad i bhfeidhm ar riachtanais

iompair an phobail uile sa mhéid go bhfaigheann formhór an daonra, ag pointe éigin

dá saol, lagú fisiceach nó bíonn bac orthu ar bhealach éigin a dhéanfaidh an taisteal

deacair, fiú dodhéanta, i bhfeithiclí coinbhinsiúnacha iompair. Tá seo fíor go háirithe

do dhaoine scothaosta.

Beidh an coincheap ‘Iompar do Chách’ fanta ina bhunchloch sa Phlean Earnála

Iompair. Laistigh den choincheap seo áirítear sa spriocghrúpa a bhainfidh tairbhe as

córas inrochtana iompair phoiblí:

Daoine le deacrachtaí fisiceacha, céadfacha, foghlama nó cognaíocha (bíodh sin

buan nó sealadach) agus daoine eile nach bhfuil ach rochtain theoranta acu ar

fheithiclí a tógadh sa stíl choinbhinsiúnach, a bheag nó a mhór, mar thoradh ar aois,

14

sa mhéid go bhfuil leanaí leo nó toisc go bhfuil bagáiste nó siopadóireacht á n-

iompar acu nó toisc go bhfuil bac éigin eile i mbealach úsáid an chórais iompair.

Forbraíodh an sainmhíniú seo i gcomhairle le baill den Choiste um Inrochtaineacht

Iompair Phoiblí agus tá sé ag teacht leis an gcoincheap ‘Iompar Inrochtana do

Chách’ a úsáidtear anois i gcoitinne san AE agus san Fhóram Idirnáisiúnta Iompair

(Comhdháil Eorpach na nAirí Iompair (CEAI) mar a bhí) mar an cuspóir beartais

phoiblí i gcás go bhfuiltear ag dul i ngleic le saincheisteanna inrochtaineachta

iompair.

Déanann an coincheap ‘Iompar do Chách’ leathnú ar an bhfócas ó sholáthar

“speisialta” do dhaoine faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch chuig

gach úsáideoir iompair, i bhfianaise go bhfuil leas le baint ag an bpobal uile as

feabhsuithe ar an gcóras iompair ionas go mbeadh fáil níos éasca ag daoine faoi

mhíchumas air, go háirithe i gcomhthéacs go bhfuil an chuid den daonra atá níos

aosta ag dul i méid.

Mar sin cuimsíonn an coincheap ‘Iompar do Chách’, na cuspóirí atá i gClár an

Rialtais 2011-2013.

“Cinnteoimid go gcuirfear feabhas ar chaighdeán beatha daoine faoi

mhíchumas agus go sroicheann acmhainní a leithroinntear na daoine a

bhfuil gá acu leo.”.

Príomhshruthú ar Iompair Inrochtana

Ní foláir d’inrochtaineacht a bheith ina bunchuid de gach cinneadh agus gach

beartas maidir le hiompar agus den soláthar seirbhísí iompair ionas go bhfreastalófar

ar cibé riachtanas a bheidh ag daoine faoi mhíchumas laistigh de na seirbhísí

príomhshrutha agus go n-éascófar na riachtanais sin a mhéid is féidir laistigh de na

hacmhainní airgeadais atá ar fáil.

Cibé scéal é, tá sé ríthábhachtach freisin a chinntiú go bhfreastalófar orthusan nach

mbeidh in ann taisteal ar sheirbhísí iompair phoiblí (nó nach bhféadfadh sin a

15

dhéanamh an t-am ar fad) mar thoradh ar dhéine nó ar chineál an mhíchumais acu.

Ar an gcúis seo, agus cé go bhfuil sé lasmuigh de raon an Phlean seo, beidh

tábhacht ar leith ag baint i gcónaí, sa soláthar seirbhísí inrochtana, leis na seirbhísí

doras go doras a chuireann oibreoirí speisialaithe iompair ar fáil.

I dtorthaí an chomhairliúcháin le haghaidh Athbhreithniú 2011 leagadh béim ar an

ngá le go mbeadh rochtain níos fearr ar fheithiclí agus bonneagar inrochtana, go

háirithe i limistéir thuaithe agus le go ndéanfaí monatóireacht níos éifeachtaí ar

sholáthar na bhfeabhsuithe atá i bhfeidhm cheana féin.

Ní bhaineann coincheap phríomhshruthú na hinrochtana le feithiclí agus bonneagar

iompair amháin. Áiríonn sé freisin gnéithe ‘tacaíochta’ eile amhail foireann a oiliúint

chun tuiscint a fháil agus freastal ar riachtanais paisinéirí agus eolas a sholáthar

(roimh aistear nó le linn aistir) i bhfoirmeacha agus i bhformáid ar féidir iad a

thuiscint go soiléir.

I measc ghnéithe an iompair phoiblí inrochtana phríomhshruthaithe tá na nithe seo a

leanas: -

Rochtain iomlán neamhchuidithe d’úsáideoirí cathaoireacha rothaí (agus do

dhaoine le pramanna agus bugaithe) lena n-áirítear, i gcás gur iomchuí é,

leithris agus ardaitheoirí inrochtana.

Gnéithe chun cuidiú le daoine a bhfuil deacrachtaí acu le siúl, greim a fháil ar

rud, síneadh nó cothromú, lena n-áirítear dromchlaí frith-shleamhnaithe, ráillí

láimhe agus greamáin láimhe.

Áiseanna chun cuidiú le daoine lagamhairc, daoine bodhra nó daoine

lagéisteachta, agus le daoine faoi mhíchumais eile. Áiríonn siad seo úsáid

codarsnachta datha, comharthaíocht shoiléir agus soilsiú, dromchlaí

neamhlonracha, fógraí fuaime agus físe, dromchlaí treorach tadhaill agus

inchloiste, córais rabhaidh agus lúba ionduchtúcháin.

Áiseanna chun cuidiú le daoine a bhfuil deacrachtaí foghlama agus

fadhbanna meabhairshláinte acu. Áiríonn siad seo eolas soiléir ó bhéal agus

scríofa agus oiliúint chomhsheasmhach foirne in aithint agus tuiscint

riachtanais daoine atá faoi mhíchumas.

16

Leanfaidh an Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt ag obair go dlúth leis an

Údarás Náisiúnta Míchumais chun a chinntiú go mbeidh prionsabail an dearaidh do

chách ina mbunchuid de bheartas agus pleananna chun córais iompair phoiblí a

bheith chomh hinrochtana agus is féidir do dhaoine faoi mhíchumas.

Scóip an Phlean Earnála Iompair

Cuimsíonn scóip an Phlean Earnála na seirbhísí iompair seo a leanas chomh maith

leis na saincheisteanna a bhaineann leo:

Seirbhísí iarnróid arna soláthar ag Iarnród Éireann,

Dualgas Seirbhíse Poiblí agus seirbhísí bus ceadúnaithe iompair phoiblí arna

soláthar ag Bus Éireann, Bus Átha Cliath agus oibreoirí príobháideacha bus,

Seirbhísí iarnróid éadroim,

Seirbhísí Tacsaí agus Fruilchairr,

Seirbhísí Iompair Tuaithe agus Seirbhísí Comhtháite Áitiúla Iompair arna

soláthar faoin gClár Iompair Tuaithe nó i gcomhar leis an gclár sin,

Seirbhísí aeriompair,

Seirbhísí iompair do phaisinéirí muirí,

Oiliúint do Thiománaithe,

Bóithre lena n-áirítear áiseanna páirceála agus an timpeallacht do choisithe,

Caighdeáin inrochtana d’fheithiclí móra agus beaga seirbhíse poiblí.

Sa Phlean soláthraítear le go ndéanfaí comhordú leanúnach ar chur i bhfeidhm

Phlean Earnála na Roinne Iompair, Turasóireachta agus Spóirt (RITS) agus Phlean

Earnála na Roinne Comhshaoil, Pobail agus Rialtais Áitiúil (RCPRÁ).

Níl sé de cheangal orainn dul i ngleic sa Phlean Earnála Iompair seo le

saincheisteanna inrochtana a bhaineann le sainchúram turasóireachta agus spóirt

na Roinne i gcomhthéacs Phlean Feidhmithe na Straitéise Náisiúnta Míchumais atá

le teacht.

Coinbhinsiún na NA ar Chearta Daoine faoi Mhíchumas

17

Glacadh go foirmiúil le Coinbhinsiún na NA ar Chearta Daoine faoi Mhíchumas ag

Comhthionól Ginearálta na NA ar 13 Nollaig 2006. Bhí Éire sa chéad ghrúpa de

thíortha a shínigh an coinbhinsiún, faoi réir dhaingniú Choinbhinsiún na NA tráth a

mbeadh sé oscailte don síniú ar 31 Márta 2007.

Bunaíodh grúpa oibre ardleibhéil tras-Rannach sa bhliain 2007 faoi scáth na Roinne

Dlí agus Cirt, Comhionannais agus Athchóirithe dlí mar a bhí chun comhairle a

sholáthar ar aon athruithe ar Straitéis Náisiúnta Míchumais an Rialtais a mbeadh gá

leo ionas go bhféadfadh an Stát an Coinbhinsiún a dhaingniú. Ghlac an Roinn

Iompair, Turasóireachta agus Spóirt páirt in obair an ghrúpa sa mhéid go mbaineann

Airteagal 9 agus Airteagal 20 den Choinbhinsiún, i measc rudaí eile, le ceanglais

maidir le hiompar inrochtana poiblí – tá an téacs iomchuí ar fáil in Aguisín 3. Tá na

freagrachtaí ag eascairt uaidh sin don chur i bhfeidhm a thagann faoi shainchúram

na Roinne Iompair, Turasóireachta agus Spóirt á gcur chun cinn i gcomhthéacs

Rochtain Iompair do Chách. Cibé scéal é, éilíonn roinnt freagrachtaí faoi Airteagal 9

agus Airteagal 20 den Choinbhinsiún bearta atá lasmuigh de raon an Phlean Earnála

seo.

Rinneadh dul chun cinn ar fhorálacha iompair Airteagal 9 i gcomhthéacs an Achta

um Rialáil Iompair Phoiblí 2009. Tháinig Acht 2009 i bhfeidhm ó bhí an t-

athbhreithniú deireanach ann ar an bPlean Earnála. Soláthraíonn sé do bhonn nua

reachtúil don cheadúnú ar sheirbhísí ar bhusanna poiblí do phaisinéirí. Cuireann

Acht 2009 ar chumas na nÚdarás Náisiúnta Iompair caighdeáin íosta a cheangal

mar choinníoll le ceadú, leasú nó athnuachan ceadúnas le haghaidh seirbhísí ar

bhusanna poiblí do phaisinéirí. Seo feabhsúchán suntasach ó bhí an reachtaíocht

dheireanach ann a achtaíodh chomh fada siar le 1932.

Déileálann Airteagal 20 de Choinbhinsiún na NA le soghluaisteacht phearsanta,

coincheap a théann go maith thar cheist an iompair phoiblí. Cibé scéal é, táthar ag

breithniú féidearthachtaí comhtháthú a dhéanamh le hiompar scoile, iompar do

chúram sláinte agus iompar ó dhoras go doras mar chuid den obair leanúnach atá ar

bun chun feabhas a chur ar chomhtháthú na seirbhísí áitiúla agus tuaithe.

18

Cuid 2: An Próiseas Athbhreithnithe agus Dul Chun Cinn

Forléargas ar an bPróiseas Athbhreithnithe

Chuir Athbhreithniú 2011 san áireamh sa hathruithe sa chomhthéacs

eacnamaíochta, forbairtí sa teicneolaíocht agus athruithe ar bheartas iompair. Leag

sé béim freisin ar thomhas níos fearr a dhéanamh ar spriocanna comhaontaithe

agus ar bhearta laistigh den Phlean chomh maith le conas a dhéanfadh Rochtain

Iompair do Chách difríocht i saol daoine agus conas a athródh sé a dtaithí ar úsáid

iompair phoiblí.

Comhairliúchán Poiblí

Seo a leanas na príomhcheisteanna don chomhairliúchán a bhí ann maidir leis an

bPlean Earnála:

An bhfuil Rochtain Iompair do Chách ag déanamh difríochta i saol daoine

agus conas atá fhios againn?

Conas is féidir feabhas a chur ar an dul chun cinn faoin bPlean?

An bhfuil bearnaí sa Phlean? Má tá, conas is féidir dul i ngleic leo?

An gclúdaíonn an Plean an raon iomlán de mhíchumais a mhéid is a

bheadh iompar poiblí in ann dul i ngleic le riachtanais a thiocfadh chun

cinn?

An bhfuil na gnáthaimh ghéilliúlachta agus sásaimh sa Phlean láidir a

ndóthain?

Chun dul i bhfeidhm ar a mhéid daoine agus ab fhéidir, fógraíodh go mbeadh

próiseas comhairliúcháin ann trí fhógra a chur sna páipéir nuachta náisiúnta agus ar

shuíomh gréasáin na Roinne Iompair, Turasóireachta agus Spóirt. Ullmhaíodh nóta

treorach maidir leis an gcomhairliúchán poiblí chun fócas an phróisis athbhreithnithe

a mhíniú agus chun cuidiú le daoine aiseolas a chur ar ais.

D’oscail an comhairliúchán ar 15 Lúnasa 2011 agus chríochnaigh sé ar 23 Meán

Fómhair 2011.

19

San iomlán fuarthas 32 freagra ó ghníomhaireachtaí náisiúnta, údaráis áitiúla,

soláthraithe iompair, eagraíochtaí míchumais, etc. (tá liosta na bhfreagróirí le fáil in

Aguisín 1). Chuidigh téamaí coiteanna agus tuairimí ón aiseolas sin spriocdhíriú a

dhéanamh ar athbhreithniú an phlean.

Bhí an t-eolas maidir leis an dul chun cinn ar inrochtaineacht a bhí ar fáil sa

tuarascáil seo ceart amhail ag mí Dheireadh Fómhair 2011.

Suirbhé i measc Daoine faoi Mhíchumas

D’fhonn measúnú a dhéanamh ar thionchar Rochtain Iompair do Chách ar shaol

daoine faoi mhíchumas agus a dtaithí ar úsáid iompair phoiblí, dréachtaíodh

ceistneoir. An aidhm a bhí leis ná a fháil amach cibé acu an raibh na pleananna

chun iompar poiblí a dhéanamh níos inrochtana ag obair nó nach raibh, chun

bearnaí agus fadhbanna a aithint.

Bhí foirm an tsuirbhé ar fáil ar shuíomh gréasáin na Roinne agus bhíothas in ann

aighneachtaí a dhéanamh ar chóip chrua nó i bhformáid leictreonach. Bhí sraith

ceisteanna ann a bhain le leibhéil sástachta, le constaicí agus le conas feabhas a

chur ar mhodhanna éagsúla taistil lena n-áirítear ar bhus, ar thraein, i dtacsaí, san

aer agus ar muir, - i gceisteanna eile iarradh ar fhreagróirí bheith níos sonraí ina

dtuairimí maidir leis an taithí a bhí acu ar iompar poiblí. Bhí ceistneoir an tsuirbhé ar

fáil i gcomhthráth leis an gcomhairliúchán poiblí agus fuarthas 128 freagra.

Tá seo ina ráta freagartha i bhfad níos ísle ná mar a bhí ann i suirbhé a reáchtáladh

mar chuid d’athbhreithniú 2008 tráth ar fhreagair 567 duine é. É sin ráite bhí na

freagraí an-luachmhar ar fad maidir le dearcadh a thabhairt ar staid reatha na

hinrochtaineachta ar fud na tíre agus maidir le gnáth-thaithí daoine atá faoi

mhíchumais éagsúla agus atá ina gcónaí i limistéir uirbeacha agus thuaithe araon.

Sna freagraí a fuarthas sa suirbhé i measc úsáideoirí tugadh le fios go bhfuil roinnt

fadhbanna fós ann i ngach réimse agus go bhfuil fianaise shoiléir ann go bhfuil

daoine fós nach bhfuil in ann taisteal sa mhéid nach bhfuil dóthain áiseanna

20

oiriúnacha ar fáil ina gceantar. Cibé scéal é, ní miste a lua go bhfuil daoine a

úsáideann iompar poiblí sásta, tríd is tríd, agus i gcás gur luadh fadhbanna bhain

siad den chuid is mó le cúrsaí cosúil le heolas agus oiliúint seachas le feithiclí nó le

bonneagar. É sin ráite is léir go bhfuil frustrachas i measc daoine mar gheall ar an

moill le feithiclí inrochtana a chur ar fáil do phobail tuaithe agus tá an chuma air nach

bhfuiltear fós ag díriú isteach ar na constaicí do choisithe chomh maith céanna is

atáthar ag dul i ngleic leis an rochtain ar iompar poiblí.

Próifíl na bhfreagróirí faoi mhíchumas

Sna cairteacha thíos tá sonraí phróifíl aoise agus mhíchumais na bhfreagróirí chomh

maith le heolas faoin áit ina bhfuil siad lonnaithe, de réir limistéir agus contae. Cairt 1

Próilfíl Aoise na bhFreagróirí

Faoi bhun 25

25 - 39

40 - 64

65 agus os a chionn

Tá próifíl aoise na bhfreagróirí arna léiriú thuas ag teacht leis na sonraí ón suirbhé

roimhe seo.

Sna sonraí maidir leis an gcineál limistéir óna dtagann na freagróirí léiríonn siad go

bhfuil cónaí ar fhormhór na bhfreagróirí i limistéir uirbeacha.

21

Cineál limistéir céatadán

Cathair 16.5

Baile 47.2

Sráidbhaile 11.8

Limistéar tuaithe 24.4

Léirítear thíos an miondealú ar fhreagraí de réir contae cónaithe.

Cairt 2

Ceatha

rlach

An Cab

hán

An Clár

Corcaig

h

Dún na

nGall

Baile Á

tha C

liath

Cill Dara

Cill Cha

innigh

Luim

neac

h Lú

Maigh E

o

An Mhí

Uíbh Fha

ilí

Sligea

ch

Tiobrai

d Áran

n

Port Lá

irge

Loch

Garm

an

Cill Mha

ntáin

0

4

8

12

16

Contae Cónaithe na bhFreagróirí

Céat

adán

Sa Suirbhé cuireadh ceist ar fhreagróirí freisin cineál a míchumais a ainmniú. Sa

Chairt thíos tá na torthaí sin le fáil.

Cairt 3

22

020406080

Cineál Míchumais

Céat

adán

Faoin gcatagóir “eile”, seo a luaigh freagróirí:

Gortú intinne

Pian droma

Deacrachtaí le hurlabhra agus le cuimhne

Titimeas

Droch-chothromaíocht

Teascadh

Ocsaigin-spleách.

Ní foláir a mheabhrú go bhfuil roinnt mhaith daoine a bhfuil níos mó ná míchumas

amháin acu a d’fhéadfadh dul i bhfeidhm ar a gcumas úsáid a bhaint as iompar

poiblí nó ar a gcumas bogadh timpeall as a stuaim féin.

Sa Suirbhé cuireadh ceist freisin ar fhreagróirí cé chomh minic is a d’úsáid siad

modhanna eile iompair phoiblí. Tá na torthaí sin le fáil sa Chairt thíos.

23

Cairt 4

Úsáide

oir ria

lta bu

s

Úsáide

oir ria

lta tra

enac

h

Úsaide

oir ria

lta lu

as

Úsáide

oir ria

lta ta

csaí/

fruilc

h...

Taist. u

airea

nta d'

aer

Taist. U

airea

nta ar

bháid

far.

Úsáide

ann c

osáin

uaire

anta

0102030405060708090

100

Úsáid Iompair Phoiblí & na Timpeal-lachta do Choisitithe

Ag an deireadh, sa Suirbhé cuireadh an cheist ar dhaoine cén fhoinse eolais taistil is

mó a thaitin leo a úsáid. Tá na torthaí léirithe thíos.Cairt 5

26%

10%

13%12%6%

25%

4% 3% 1%

Rochtain ar Eolas faoi Thaisteal

IdirlíonRaidióTeilifísNuachtáinTeilithéacsTeileafónTéacsEolaire TaistilEile

24

Tá sonraí faoin modh sonrach taistil ag tús gan rannóige iompair i gCuid 3 den

doiciméad seo.

25

Cuid 3: Bearta Inrochtaineachta sna hEarnálacha Iompair Ón athbhreithniú deireanach ar na bPlean Earnála sa bhliain 2008, rinneadh

monatóireacht ar an dul chun cinn go rialta agus cuireadh tuarascálacha tréimhsiúla

ar fáil don Choiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí (CIIP) agus don iar-Ghrúpa

Monatóireachta Náisiúnta de Pháirtithe Leasmhara ar an Straitéis Náisiúnta

Míchumais.

Lean na gníomhaireachtaí agus cuideachtaí iompair phoiblí leis an dul chun cinn

suntasach i dtabhairt isteach feithiclí agus bonneagar inrochtana iompair phoiblí.

3.1 Seirbhísí Busanna agus Cóistí

Aiseolas ón Úsáideoir

Sa suirbhé i measc daoine faoi mhíchumas cuireadh an cheist ar fhreagróirí an raibh

aon ghné eile de bheith ag taisteal ar bhus nó i gcóiste a bhí deacair dóibh. Tá na

torthaí sin sa Chairt thíos.

Cairt 6

Teach

t ar S

tad an

Bhu

s

Bordáil

Ticéad

a Fhá

il

Eolas T

aistil

a Fhá

il

Meon n

a Foir

ne

Meon P

aisiné

irí Eile

Ní Féid

ir Brat

h Air

0

20

40

60

Deacracht ag úsáid Busanna/Cóistí Céatadán

Sna freagraí ar an gceist seo is léir gur tharla roinnt forbairtí maithe ón suirbhé

roimhe, go háirithe líon íseal na ndaoine a luaigh easpa iontaofachta ar an deacracht

is mó, agus tugann sin le fios go bhfuil níos mó feithiclí inrochtana ar fáil chun muinín

26

níos mó a thabhairt do dhaoine go mbeidh siad in ann don aistear amach agus don

aistear fillte.

Chomh maith leis sin, bhí roinnt mhaith tuairimí dearfacha ann ó dhaoine faoi

mhíchumas faoi inrochtaineacht na seirbhísí agus faoi chuidiúlacht na dtiománaithe.

Cibé scéal é, is léir ó na torthaí go bhfuil tuilleadh fós le déanamh.

An fhadhb amháin is mó a luadh ná dul ar bord feithicle. I roinnt cásanna seo toisc

nach bhfuil feithiclí inrochtana ar fáil i ngach áit go fóill. I gcásanna eile luadh nár

chuir na tiománaithe cúnamh ar fáil.

Luaigh roinnt daoine easpa áiseanna ag stadanna bus ar an gcúis nach bhfuil siad

ábalta taisteal ar an mbus nó i gcóiste.

Tríd is tríd, ámh, mar a léiríonn an Chairt thíos, i gcás fhormhór na bhfreagróirí

luaigh siad go raibh an taithí a bhí acu ar thaisteal ar an mbus ina thaithí an-

dearfach.

27

“Sna cóistí ó mo bhaile tá céim an-ard suas ón talamh agus tá na céimeanna géar istigh sa chóiste”. De ghnáth níl an ráille láimhe ró-éasca a úsáid.”

“Tá sé deacair dom seasamh ar feadh tréimhsí fada agus go minic bíonn orm fanacht suas le 45 nóiméad do mo bhus”.

Cairt 7

Go holc Ceart go Leor Go maith An-mhaith Ar fheabhas05

101520253035404550

Taithí ag úsáid BusannaCéatadán

Seirbhísí Sceidealaithe Uirbeacha

Maidir le seirbhísí sceidealaithe uirbeacha bus in Éirinn, is é Bus Átha Cliath is mó a

chuireann iad ar fáil i mBaile Átha Cliath agus is é Bus Éireann (BÉ) i mó a

chuireann iad ar fáil sna cathracha proibhinse Corcaigh, Gaillimh, Luimneach agus

Port Láirge chomh maith le limistéir uirbeacha eile. Tá roinnt oibreoirí eile le

ceadúnas príobháideach ag cur seirbhísí uirbeacha bus ar fáil freisin.

Tá gach ceann de 199 feithicil Bhus Éireann sa fhlít i nGaillimh, Luimneach agus

Port Láirge ina bhfeithiclí atá inrochtana do chathaoireacha rothaí. Déanfar an chuid

eile dá seirbhísí uirbeacha bus a sholáthar le feithiclí atá inrochtana do

chathaoireacha rothaí.

Faoi láthair tá flít Bhus Átha Cliath déanta suas de 980 bus agus as an méid sin tá

892 inrochtana agus mar sin tá an fhlít 91% inrochtana. Tá seo ardaithe ó 70% den

fhlít a bhí inrochtana sa bhliain 2008.

Ón Athbhreithniú sa bhliain 2008 i leith tá Bus Átha Cliath tar éis a lán iarrachtaí a

dhéanamh a chinntiú go mbeadh a sheirbhísí ar fáil do gach custaiméir.

28

Tá spás ar leith i bhfeithiclí Bhus Átha Cliath don úsáideoir cathaoireach rothaí. Is

féidir an spás seo a úsáid freisin do bhugaí le leanbh ann i gcás nach bhfuil sé de

dhíth ar úsáideoir cathaoireach rothaí. Cibé scéal é, tugtar tús áite d’úsáideoirí

cathaoireacha rothaí an spás a úsáid thar phaisinéirí eile, sa mhéid gurb é sin an t-

aon áit inar féidir leo taisteal go sábháilte. I gcás go dteastaíonn ó phaisinéir dul ar

bord agus go bhfuil bugaí le leanbh ann sa spás don chathaoir rothaí, iarrfaidh an

tiománaí ar an bpaisinéir an bugaí a dhúnadh agus é a chur sa spás do bhagáiste nó

é a choinneáil taobh leo go sábháilte.

Tá oifig na dticéad agus na hoifige earraí caillte anois inrochtana le rampaí, cuntair

ag airde na cathaoireach rothaí agus tá comharthaí níos fearr ann do gach

custaiméir.

Tá scéim Cúnaimh Taistil Bhus Átha Cliath ag dul chun cinn le méadú ar líon na

gcúnamh ó 276 sa bhliain 2008 go dtí 726 sa bhliain 2011. Faoin Scéim cuirtear

cúnamh ar fáil chun an duine faoi mhíchumas a thionlacan an chéad chúpla uair a

dtaistealaíonn siad agus cuirtear comhairle ar fáil dóibh faoi aistear a phleanáil i

gcás go bhfuil siad ag taisteal le Bus Átha Cliath, ar an DART nó ar an Luas.

Tá an Scéim Cúnaimh Taistil anois saor in aisce do dhaoine os cionn 18 mbliana

d’aois. Tá sé ar fáil Luan go hAoine idir 08:00 agus 18:00.

D’fhoilsigh Bus Átha Cliath treoir maidir le hinrochtaineacht sa bhliain 2008. Chun

teacht ar an eolas sin téigh chuig a suíomh gréasáin www.dublinbus.ie , agus ag bun

an leathanaigh baile cliceáil ar an bhfocal “accessibility”.

Chomh maith leis sin, tá leabhar inmheánach foilsithe acu don fhoireann maidir le

hinrochtaineacht agus feasacht faoi mhíchumas.

Stadanna bus

Dar le Bus Átha Cliath uasghrádaíodh 51% de na 4,776 stad bus i Mórcheantar

Bhaile Átha Cliath chun feabhas a chur ar inrochtaineacht agus tá an obair sin ag dul

ar aghaidh ar bhonn leanúnach. Táthar ag uasghrádú stadanna bus ar na bealaí atá

ina gcuid de Chlár na Mórlánaí Bus (CMB).

29

Chomh maith leis sin, tá Bus Átha Cliath tar éis tionscnamh a bhunú ina bhfuil uimhir

aitheantais ar an stad bus chun cuidiú le daoine lagamhairc. D’eascair coincheap

seo na stadanna bus le huimhir aitheantais as cruinniú a reáchtáladh le daoine dalla

agus daoine caocha agus luaigh siad go mbíonn sé deacair orthu idirdhealú idir

cuaille stad an bhus agus comharthaí eile, mar shampla comharthaí ‘stop’.

Beartaíodh ar uimhir aitheantais an stad bus a chur ar an gcuaille i dtéacs mór agus

in Braille ar an stad féin. Bhí sé beartaithe go mbeadh an tionscnamh seo ag tarlú i

gcomhthráth le tabhairt isteach “Eolas Fíor-ama do Phaisinéirí” (EFAP). Tá sé

beartaithe go mbeidh paisinéirí in ann EFAP a fháil ar a bhfóin póca féin, agus trí

uimhir stad an bhus a chur isteach beidh siad in ann a fháil amach cad iad na

busanna a théann thar an stad nó cathain a thiocfaidh an chéad bhus eile. Tá dhá

fheidhm ag an uimhir aitheantais ar chuaille an stad bus. Ar an gcéad dul síos beidh

sé ann ionas go mbeidh daoine dalla in ann cuaille an stad bus a aithint; agus ar an

dara dul síos beifear in ann úsáid a bhaint as chun EFAP a fháil ar fhón póca, agus

mar sin is buntáiste é do gach úsáideoir bus. Chun eolas fíor-ama a fháil faoi

sheirbhísí ag stad ar leith, is féidir le paisinéirí téacs a chur go dtí an uimhir 53035 le

huimhir an stad bus. De bhreis air sin, tá Bus Átha Cliath tar éis nuashonrú a

dhéanamh ar an eolas ag scáthláin bhus agus bíonn uimhir an bhealaigh anois

scríofa i gcló mór.

Bíonn Bus Éireann ag obair ar bhonn leanúnach le húdaráis áitiúla chun uasghrádú

a dhéanamh ar stadanna bus i gcathracha proibhinse agus chomh maith leis sin tá

Mórlánaí Bus/Bealaí Glasa á dtógáil acu. Oibríonn an Chuideachta freisin leis an

Údarás Náisiúnta Iompair (ÚNI) agus le húdaráis áitiúla ar stadanna uasghrádaithe

do chathaoireacha rothaí lasmuigh de Mhórcheantar Bhaile Átha Cliath i gcoitinne.

Déanann an tÚdarás Náisiúnta Iompair anois bainistiú ar an maoiniú le haghaidh na

n-oibreacha seo agus cuireann siad maoiniú ar fáil go díreach do na húdaráis áitiúla

atá ag cur i bhfeidhm na dtionscadal.

30

Seirbhísí Bus agus Cóiste lasmuigh de Limistéir Uirbeacha

Tá roinnt margaí bus agus cóiste ar leith agus ar leithligh le haghaidh seirbhísí

sceidealaithe iompair ag feidhmiú lasmuigh de limistéir uirbeacha. Tríd is tríd, is

féidir iadsan a ghrúpáil mar seo: Seirbhísí Idirchathrach agus Seirbhísí Fad-achair

eile agus Seirbhísí Carráiste agus Tuaithe Eile.

Seirbhísí Idirchathrach agus Seirbhísí Fad-achair eile

I gcoitinne, sna seirbhísí idirchathrach agus fad-achair eile bíonn cóistí i gceist

seachas busanna. Cé go bhfuil roinnt cóistí ann le dhá urlár agus le hurlár íseal, i

gcás fhormhór na gcóistí is feithiclí le hurlár amháin iad agus tá an t-urlár sin ard

chun spás a fhágáil d’fhonn bagáiste a stóráil. Ciallaíonn sin go bhfuil fáil ag

cathaoireacha rothaí ar an gcóiste ar ardaitheoir seachas ar rampa. Tá impleachtaí

aige sin ní hé amháin ó thaobh líon na suíochán sa chóiste, ach ó thaobh dhearadh

agus leagan amach an bhonneagair ag stadanna agus stáisiúin bhus chomh maith.

I gcás 42% de fhlít cóistí Bhus Éireann (193 as 463 feithicil) tá fáil ag cathaoireacha

rothaí ar na feithiclí. Cibé scéal é, níl ach 4 bhealach faoi láthair ar a bhfuil seirbhísí

atá inrochtana do chathaoireacha rothaí (stadanna, stáisiúin bhus etc. san áireamh):

1. 109a An Uaimh go dtí Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath, via an tAerfort le

stadanna atá inrochtana do chathaoireacha rothaí ag OCBÁC (Ascaill Uí

Choileáin), an tAerfort agus an Uaimh (Stáisiún Dóiteáin);

2. Port Láirge go Corcaigh le stadanna atá inrochtana do chathaoireacha rothaí

ag Stáisiún Bus Chorcaí, Baile na Martra, Eochaill, Coill Each, Institiúid

Teicneolaíochta Phort Láirge agus Stáisiún Bus Phort Láirge;

3. Gaillimh go hÁth Luain – feidhmíonn an tseirbhís seo ó thús aistir go ceann

scríbe, stáisiún bus go stáisiún bus;

4. Gaillimh go Béal an Átha - feidhmíonn an tseirbhís seo ó thús aistir go ceann

scríbe, stáisiún bus go stáisiún bus.

I gcás duine i gcathaoir rothaí ar mhian leis nó léi taisteal ar na seirbhísí cóiste seo is

gá dóibh a n-áit a chur in áirithe roimh an aistear tí ghlao gutháin a chur ar ionad

taistil áitiúil Bhus Éireann. Tá gá an áit a chur in áirithe roimh ré ionas go mbeidh an

31

chuideachta in ann dhá shuíochán a bhaint amach as an gcóiste roimh an aistear

chun spás a chruthú ar bord.

Tá sé ina pholasaí ag Bus Éireann feithiclí inrochtana a fháil mar chuid den chlár atá

idir lámha acu an fhlít a athsholáthar agus a uasghrádú. Cloíonn an chuideachta le

caighdeáin an chleachtais is fearr chun feabhas a chur ar inrochtaineacht a seirbhísí

agus feithiclí nua á bhfáil.

Tá sé beartaithe ag Bus Éireann seirbhísí breise inrochtana a thabhairt isteach ar

bhonn céimneach ar gach bealach ar a seal, ag brath ar infhaighteacht agus ar an

líon cóistí inrochtana atá ag teastáil agus ar aon uasghrádú inrochtaineachta a

dhéanfaidh údaráis áitiúla ar na stadanna cóistí/bus i gceist. Tosóidh an tabhairt

isteach céimneach seo ó stáisiún go stáisiún agus tá na stadanna á n-athdhearadh

ionas go mbeidh siad go hiomlán inrochtana. Sa bhliain 2011 rinne Bus Éireann

uasghrádú ar áiseanna ag Busáras agus ag stáisiúin bhus Luimnigh, na hInse agus

Chill Chainnigh ina bhfuil bánna bus atá inrochtana do chathaoireacha rothaí ionas

go mbeifear in ann na cóistí inrochtana a úsáid go sábháilte.

Seirbhísí Carráiste agus Tuaithe Eile

Baintear úsáid as busanna agus cóistí chun seirbhísí carráiste agus tuaithe a chur ar

fáil agus i roinnt cásanna tugadh isteach busanna le hurláir ísle ar roinnt de na

bealaí nach raibh cóistí inrochtana ag freastal orthu roimhe sin.

Caighdeáin Feithiclí

Ó mhí Aibreáin 2009, tugadh isteach scéim de cheadú cineáil feithicle in Éirinn ar

bhonn céimneach. Faoin scéim seo is gá ceadú cineáil feithicle a fháil do gach

mionbhus, bus agus cóiste a chláraítear ón dáta 29 Deireadh Fómhair 2011 sular

féidir é a úsáid sa tseirbhís. Chun ceadú cineáil feithicle a fháil is gá don fheithicil a

bheith ag cloí le ceanglais na Treorach 2001/85/CE maidir le busanna, a áiríonn

ceanglais a bhaineann le paisinéirí faoi mhíchumas luaineachta.

32

3.2 Seirbhísí Iarnróid

Aiseolas ó Úsáideoirí

Sa Suirbhé iarradh ar na freagróirí a lua cén cineál seirbhíse traenach is mó a

d’úsáid siad. Sa Chairt is léir gurb ar thraenacha idirchathrach agus ar thraenacha

comaitéara is mó a thaistealaíonn siad.

Cairt 8

11%

26%

60%

3%Úsáid Traenacha

DART

Seirbhísí traenach comaitéara

Seirbhísí traenach idirchathrach

Seirbhísí trasteorann

Sa cheist a d’fhiafraigh faoi na deacrachtaí a bhain le húsáid traenacha luadh roinnt

fadhbanna, mar atá léirithe sa Chairt thíos.

Cairt 9

01020304050

Deacracht ag úsáid TraenachaCéatadán

33

Ó na freagraí a fuarthas ar an gceist seo is léir go bhfuil an dá fhadhb chéanna fós

ann is a bhí nuair a freagraíodh an suirbhé deireanach: teacht ar an stáisiún agus an

traein a bhordáil.

I measc na bhfadhbanna is mó a luaigh freagróirí ar mhaith leo athrú nó feabhas a

fheiceáil ina leith bhí siad seo:

Tuilleadh spáis do dhaoine i gcathaoireacha rothaí agus leithris níos fearr ar

bord;

Rampaí uathoibríocha ionas go bhféadfadh daoine i gcathaoireacha rothaí dul

ar bord as a stuaim féin;

Pas in áit ticéid do dhaoine faoi mhíchumas mar go mbíonn sé deacair orthu a

bheith ag seasamh i scuainí;

Comharthaí ar bhealaí atá inrochtana do chathaoireacha rothaí.

Cuireadh síos ar roinnt fadhbanna ar leith a thugann léiriú ar roinnt de na dúshláin

atá fós le sárú:

Cuireadh in iúl roinnt tuairimí dearfacha freisin faoi thaisteal ar an traein agus ina

measc bhí dearadh na dtraenacha nua agus cúntacht na foirne.

Sa Chairt thíos tá léiriú ar thaithí iomlán daoine ar úsáid traenacha.

34

“Sna stáisiúin áitiúla níl fáil bhuan ar an traein ag daoine i gcathaoireacha rothaí. Bíonn tú ag brath ar fhoireann na traenach cuimhneach ar an rampa sealadach a thabhairt. I gcás go ndéanann siad dearmad air ní féidir leat dul ar bord ná tuirlingt. Bíonn ort fós fógra 24 uair an chloig a thabhairt dóibh agus má theastaíonn uait am taistil a athrú ní bheidh rochtain agat ar an gcéad traein eile.

“”

“Thaistil mé chuig an obair ar an traein le 12 bhliain. Ach bhí orm an modh taistil a athrú mar gur minic a sádh mé as an tslí agus daoine faoi dheifir dul ar an traein. D’ainneoin go raibh mé ar mhaidí croise bhí daoine ann a dhiúltaigh glan a suíochán a thabhairt dom.”

Cairt 10

Go holc Ceart go leor Go maith An-mhaith Ar fheabhas0

5

10

15

20

25

30

Taithí ag úsáid TraenachaCéatadán

Sa suirbhé cuireadh ceisteanna éagsúla faoi úsáid an Luas agus tá léiriú sa Chairt

thíos ar na réimsí is mó ina bhfuil sé deacair ar dhaoine an córas a úsáid.

Cairt 11

Teach

t ar th

raman

na

An tram

ceart

a aim

siú

Bordáil

Ticéad

a fhá

il

Eolas t

aistil

a fhá

il

Meon n

a foir

ne

Paisiné

irí eil

e05

10152025303540

Deacracht ag úsáid an Luas Céatadán

35

Mar atá léirithe sa Chairt, bíonn fadhbanna fós ag daoine teacht ar an gcóras agus

bíonn deacrachtaí acu san idirchaidreamh le paisinéirí eile.

Tríd is tríd, ámh, bíonn taithí mhaith ag daoine ar úsáid an Luas mar atá léirithe sa

Chairt thíos.

Cairt 12

Go holc Ceart go leor

Go maith An-mhaith Ar fheabhas05

1015202530354045

Taithí ag úsáid an Luas

Céatadán

Seirbhísí Iarnróid Cathrach

Na trí phríomhréimse a mbíonn tionchar acu ar leibhéal na rochtana ar sheirbhísí

iarnróid ná an bonneagar, rochtain ar stáisiúin agus laistigh de stáisiúin san áireamh,

na traenacha iad féin (rothstoc) agus an t-idirbhealach idir an ardán agus an traein

féin.

Bonneagar Iarnróid

I mí na Samhna 2008 d’fhoilsigh Iarnród Éireann ‘Guide for Rail Passengers with

Disabilities’ ina bhfuil eolas maidir le háiseanna gach stáisiúin agus treoirlínte faoi

36

“An fhadhb is mó ná úsáid bugaí agus pramanna agus ina dhiaidh sin an meon ag paisinéirí eile. Nuair a théim ar bord bíonn an spás don chathaoir rothaí i gcónaí plódaithe agus ní bhogann daoine as an tslí as a stuaim féin agus mé ag teacht i dtreo an Luas, bíonn orm iarraidh orthu bogadh as an tslí. Tá sé marcáilte go soiléir gur d’úsáideoirí cathaoireacha rothaí an spás sin.”

phleanáil d’aistir. Tá an leabhrán seo ar fáil in Braille agus i bhformáid fuaime agus

féadtar é a íoslódáil ó http://www.irishrail.ie/your_journey/disabled_access.asp .

Tugadh chun dáta an t-eolas ar shuíomhanna gréasáin gach stáisiúin agus tá an t-

eolas is déanaí ann faoi na háiseanna atá ar fáil anois do dhaoine faoi mhíchumas

luaineachta.

Feabhsúcháin atá Beartaithe ar Inrochtaineacht Stáisiúin Traenach

Le blianta beaga anuas, cuireadh i bhfeidhm go céimneach feabhsuithe le haghaidh

gach líne ar a seal. Go dtí seo táthar tar éis na feabhsuithe i ngach stáisiún ar línte

Baile Átha Cliath – Dún Dealgan, Baile Átha Cliath – Gaillimh, agus línte Dart (ach

amháin na Clocha Liatha áit a bhfuil sé beartaithe ardaitheoir a chur isteach) a chur i

gcrích.

Ar an líne Baile Átha Cliath - Corcaigh, táthar tar éis oibreacha ag gach stáisiún

idirchathrach a chur i gcrích ach amháin ag An Ráth agus Corcaigh. Faoi dheireadh

mhí Aibreáin 2012, as na 143 stáisiún sa líonra, cuireadh feabhas mór ar

inrochtaineacht i 76 díobh, agus áirítear ina measc sin na stáisiúin is gnóthaí, agus

tá oibreacha ag dul ar aghaidh ag 3 stáisiún eile ar na líonra Comaiteára. De bhreis

air sin, cuireadh i gcrích mionoibreacha ag roinnt mhaith stáisiún eile.

Beidh gá an infheistíocht as seo amach a chur ar fáil in ord tosaíochta, ámh, agus

tús áite a thabhairt bunaithe ar riachtanais an chustaiméara ar leith agus ar

riachtanais oibríochtúla, ar bhonn stáisiún de réir stáisiúin, seachas ar bhonn líne de

réir líne. Déanfar gach stáisiún a mheas bunaithe ar an líon paisinéirí a bheidh á

úsáid amach anseo, ar na háiseanna atá ar fáil faoi láthair, ar na hoibreacha a

mbeidh gá leo agus ar na hoibreacha a bheadh inmhianaithe.

Mar chuid de na measúnuithe sin, breithneofar freisin leibhéil soláthair foirne ag

gach stáisiún. Cuimseoidh sin cinneadh a dhéanamh cibé acu an mbeidh foireann sa

stáisiún nó nach mbeidh nó an gcuirfear foireann ar fáil ag amanna gnóthacha

amháin agus bearta eile i bhfeidhm chun déileáil le fadhbanna a thiocfadh chun cinn

ag amanna nach mbeadh foireann sa stáisiún, mar shampla pointí cúnaimh atá

marcáilte go soiléir a chur ar fáil do chustaiméirí. I stáisiúin gan foireann, seans go

mbeadh gá rampaí a chur isteach suas chuig droichead coisithe seachas ardaitheoirí

chun dul ó ardán amháin go hardán eile.

37

Táthar tar éis tús a chur le hathbhreithniú ar na stáisiúin eile chun a mheas cad iad

na hoibreacha is cóir a dhéanamh ag gach stáisiún, cén costas a bheadh ag baint

leo agus cén t-ord tosaíochta ina gcuirfí iad de réir a n-inacmhainneachta. Cé nár

athraigh raon iomlán na n-oibreacha inrochtaineachta le haghaidh gach stáisiúin,

seans go mbeidh gá na hoibreacha a dhéanamh ar bhonn céimneach chun an leas

is fearr don úsáideoir a bhaint as an maoiniú atá ar fáil.

De réir mar a bheidh na hoibreacha sin á bpleanáil agus á ndearadh, cuirfear san

áireamh na hathruithe i gcaighdeáin iomchuí lena n-áirítear Cuid M de na Rialacháin

Foirgníochta (a bhaineann le Rochtain agus Úsáid Foirgneamh) agus an cód

cleachtais Accessible Train Station Design for Disabled people: A Code of Practice

arna fhoilsiú i gcomhar lena chéile ag UK Department for Transport agus Transport

for Scotland.

Beidh ar na hoibreacha uile cloí le Cinneadh 2008/164/CE ó Choimisiún an AE i

ndáil le ‘Sonraíocht Theicniúil Idir-inoibritheachta maidir le ‘Daoine faoi Mhíchumas

Luaineachta’ ‘sa Mhearchóras Iarnróid Coinbhinsiúnach Tras-Eorpach’ ar a dtugtar

PRM-TSI a tháinig i bhfeidhm ó foilsíodh an t-athbhreithniú deireanach ar an bPlean

Earnála. Cuimsíonn sé idir rothstoc agus bhonneagar. I ndáil le hoibreacha

Bonneagair, breithníonn PRM-TSI na critéir seo a leanas:

Áiseanna páirceála

Bealach/bealaí atá saor ó chonstaicí

Cosáin ina bhfuil treoraithe tadhlacha

Leithris, lena n-áirítear leithris atá inrochtana do chathaoireacha rothaí

Ticéadú, deasca eolais agus pointí cúnaimh do chustaiméirí

Físchórais eolais

Rampaí, staighrí creasa, ardaitheoirí nó taistealaí

Airde, seach-chur, leithead agus fad gach ardáin

Áiseanna bordála agus cur síos orthu

Crosairí comhréidhe ar rianta a bhfuil fáil ag paisinéirí faoi mhíchumas orthu.

Mar gheall ar shrianta ar mhaoiniú is dócha nach gcuirfear oibreacha i gcrích ag

gach stáisiún faoin dáta a socraíodh – 2013. Cibé scéal é, ar an gcoinníoll go

mbeidh acmhainní ar fáil, leanfar leis an dul chun cinn cé gur dócha go mbeidh an

dul chun cinn sin níos moille ná mar a measadh ag an tús.

38

Flít Iompair

Tá an fhlít Idirchathrach ó Bhaile Átha Cliath ag freastal ar na stáisiúin ar línte go

Sligeach, Cathair na Mart, Gaillimh, Luimneach, Trá Lí, Loch Garman agus Corcaigh

anois inrochtana, tríd is tríd, cé gur gá dul i ngleic go hiomlán le roinnt fadhbanna,

mar shampla fógraí comhsheasmhacha, soiléire chun cuidiú le lucht lagamhairc. Tá

an obair sin idir lámha.

Tógadh gach carráiste i gceist de réir na rialachán UK Rail Vehicle Accessibility

(RVAR) Regulations a áiríonn spásanna curtha ar leataobh do chathaoireacha

rothaí, suíocháin tosaíochta do dhaoine faoi mhíchumas, úsáid dathanna

codarsnacha do lucht lagamharic, córais eolais físe do phaisinéirí, ráillí láimhe agus

greamáin láimhe iad agus leithris inrochtana le go n-úsáidfeadh daoine faoi

mhíchumas luaineachta agus céadfach iad.

Seirbhísí Comaitéara Iarnróid

Tá gach carráiste DART agus gach ráilcharr díosail ar líonraí iarnróid comaitéara ó

Bhaile Átha Cliath go Corcaigh anois inrochtana den chuid is mó. Táthar ag

uasghrádú na gcóras Eolais/Fógartha Poiblí do Phaisinéirí ar na bhflít bhunaigh

DART mar go bhfuil an trealamh leictreonach as dáta agus nach féidir brath air agus

táthar tar éis an obair a chur i gcrích i gcás 75% den fhlít. I gcás na gcóras fógartha

poiblí a suiteáladh i dtraenacha DART agus i roinnt den fhlít Chomaitéara

(ráilcharranna díosail) níor fheidhmigh siad go sásúil agus tá obair idir lámha ar

bhonn céimneach i gcomhar leis an Údarás Náisiúnta Iompair3 chun feabhas a chur

orthu. Tá sé beartaithe an obair ar an gcuid eile den fhlít DART a bheith curtha i

gcrích sa bhliain 2013.

An tIdirbhealach idir an Ardán agus an Traein

Cuireadh i gcrích an clár chun síneadh a chur le hardáin agus beidh gach ardán fada

go leor do na traenacha is faide a fhreastalaíonn ar an stáisiún sin. Maidir leis an

rochtain fhisiceach idir an ardán agus an traein, tá rampa iniompartha i ngach

stáisiún le foireann (Portaramp) do dhaoine faoi mhíchumas luaineachta agus 3 http://www.nationaltransport.ie/

39

cuideoidh foireann an stáisiúin le paisinéirí agus iad ag úsáid na rampaí sin. Tá na

rampaí iniompartha faofa de réir Chaighean Eorpach 2008/164/CE Sonraíocht

Theicniúil i ndáil le daoine faoi mhíchumas luaineachta (PRM-TSI).

Tá Iarnród Éireann tar éis gnáthaimh a chur i bhfeidhm (soláthar rogha eile iompair

nó soláthair cúnaimh foirne, i gcás go bhfuil sé indéanta) chun freastal ar riachtanais

daoine faoi mhíchumas luaineachta nó céadfach ag stáisiúin gan foireann ar an

gcoinníoll go dtugtar fógra a dhóthain. Foilsíodh sonraí ‘Planning your Journey’ ar

shuíomh gréasáin Iarnród Éireann

http://www.irishrail.ie/your_journey/disabled_access.asp .

Iarnród Éadrom

Ó thosaigh sé ag feidhmiú sa bhliain 2004, chuir an Luas seirbhísí inrochtana ar fáil

ar an dá líne atá fós i bhfeidhm: an líne Ghlas ó Áth an Ghainimh go Faiche

Stiabhna agus an Líne Dhearg ó Thamhlacht go Stáisiún Uí Chongaile. Cé go bhfuil

an tseirbhís inrochtana cheana féin, tá monatóireacht á dhéanamh ar fhorbairtí sa

teicneolaíocht agus sa chleachtas idirnáisiúnta is fearr ag féachaint le feabhas a

chur ar chóras an Luas.

Tá an Ghníomhaireacht um Fháil Iarnróid (GFI) agus Veolia Transport tar éis roinnt

tionscnamh inrochtaineachta a chur i bhfeidhm a bhaineann le seirbhísí Luas lena n-

áirítear oiliúint don fhoireann go léir ionas go mbeidís feasach ar chúrsaí míchumais,

treoirleabhar faoi chórais i bhformáidí inrochtana agus cairt chustaiméirí. Chomh

maith leis sin, tá polasaí ag an GFI feabhas leanúnach a chur ar sheirbhísí bunaithe

ar eolas ó Ghrúpa Úsáideoirí an Luas, i measc rudaí eile.

Tá Aip an Luas ar fáil cheana féin, ar a bhfuil EFAP agus gnéithe soghluaisteachta

eile, agus oibríonn sé ar ghléasanna Apple agus tá sé á chur i bhfeidhm go

céimneach sa bhliain 2012 le go n-áireofaí gutháin Android.

Cuireadh lúba ionduchtúcháin isteach i dtramanna sa bhliain 2011.

40

Faoi láthair tá GFI ag cur i bhfeidhm roinnt Miontionscadal le Maoiniú GNI a théann i

ngleic le roinnt fadhbanna inrochtaineachta mórthimpeall na Stadanna Luas. Mar

shampla, sa bhliain 2011, rinneadh uasghrádú ar an gcrosaire idir Busáras agus

Stáisiún Uí Chongaile ionas go mbeadh nasc níos sábháilte, níos éasca idir an dá

stad. Sa bhliain 2012, cuireadh dromchla nua ar an gcosán lárstráice ar Fhaiche

Stiabhna ionas nach mbeadh sé chomh héasca titim air agus chun rochtain dhíreach

ar rampa a sholáthar ón ardán chuig an lárstráice. De bhreis air sin, cuirfear tús le

tógáil na gcosán ó Bhaile an Chócaigh go dtí Coill an Chairn agus ó Amberley go

Coill an Chairn sna míonna amach romhainn. Táthar ag súil go dtarlóidh oibreacha

comhchosúla chun dul i ngleic leis an rochtain ar Stadanna Luas sa bhliain 2012, ar

Línte Theach Sagard agus Choill na Silíní. De bhreis air sin, tá ionaid fágála ó

fheithiclí á dtógáil cóngarach do Rialto agus Fatima, agus tá ionaid fágála breise

beartaithe amach anseo. Tá an t-acomhal ag an mBó Dhearg á uasghrádú ionas go

mbeidh nasc níos fearr idir modhanna iompair, go mbeadh comharthaíocht agus

eolas níos fearr ann agus go mbeidh scáthláin agus áiseanna feithimh níos fearr

ann.

É sin ráite, bíonn sé deacair ar lucht lagamharic a dhéanamh amach cén tram ceart

Luas a fháil i gcás go bhfuil cúpla seirbhís ag feidhmiú sa cheantar cóngarach dá

chéile (mar shampla an t-acomhal ag Stáisiún Uí Chonghaile). Táthar ag dul i ngleic

leis an gceist seo.

Cé go bhfuil an teicneolaíocht ann cheana féin chun fógraí a dhéanamh tríd an

gcóras fógartha poiblí, cuirtear cosc de réir an Ordaithe um Iarnród Éadrom ar

fhógraí leanúnacha ón gcallaire (de bharr mhinicíocht na seirbhíse) ar an mbonn gur

núis torainn é.

Sa ghearrthéarma, mar sin, tá na roghanna seo a leanas ann do lucht lagamhairc a

bhíonn ag úsáid na seirbhíse agus nach aon mhaitheas é an Fógra Digiteach Eolais

do Phaisinéirí dóibhsean:

o Féadtar úsáid a bhaint as an bpointe cúnaimh éigeandála chun dul i dteagmháil

leis an lársheomra rialaithe, ar féidir leis eolas fíor-ama a sholáthar do phaisinéirí

maidir leis na tramanna atá ag teacht, agus ceann scríbe na dtramanna sin.

41

o D’úsáideoirí a bhfuil teicneolaíocht léitheoireachta os ard acu ar ghuthán android

nó ar i-phone, cuireadh Aip an Luas eolas fíor-ama ar fáil do phaisinéirí, ceann

scríbe san áireamh.

o Féadfaidh paisinéirí lagamhairc labhairt le tiománaithe na dtramanna, ar

cuireadh oiliúint orthu faoi chúrsaí míchumais agus ar tugadh fógra ar leith dóibh

faoi na deacrachtaí speisialta a bhíonn ann ag líne spoir.

Tá GFI faoi láthair ag breithniú cibé acu an dtabharfaidh siad nó nach dtabharfaidh

siad isteach fógraí breise faoi cheann scríbe ag suíomhanna tábhachtacha, mar

shampla Heuston, Margadh na Feirme, An Capall Dubh nó cibé áit a bhfuil trasnú.

Cé nach réiteoidh sin an scéal, cuideoidh sé le paisinéirí tuirlingt níos luaithe i gcás

go bhfuil siad ar an tram mícheart.

I gcomhthráth leis sin, tá GFI agus Fiontraíocht Éireann (le cúnamh ó Institiúid

Teicneolaíochta Phort Láirge) ag obair i gcomhar lena chéile chun cuideachta

mheánmhéide oiriúnach a aimsiú chun taighde sonrach agus forbairt a dhéanamh sa

réimse seo.

Réiteach amháin ná dangal/fob nó gléas gan sreang a bheith ann a chuirfeadh in iúl

go bhfuil paisinéir lagamhairc ar ardán Luas. Chomh luath agus a aithneofaí iad,

sheolfaí teachtaireacht phoiblí nó phríobháideach fuaime trí chóras fógartha poiblí nó

ar an ngléas gan sreang. An buntáiste a bhaineann leis an réiteach seo ná go bhfuil

an núis is lú ó thaobh torainn de i gceist leis do phaisinéirí agus do thithe nó oifigí sa

cheantar máguaird. Sna teachtaireachtaí sin chuirfí ar fáil an t-eolas a bheadh ar

taispeáint ar na Cláir Fógraí Eolais do Phaisinéirí agus chuirfí ar fáil am sroichte

agus ceann scríbe an chéad tram eile. Réiteach eile ná cur le forbairt Aip nua

shainchuspórtha.

An t-amscála a luadh do chur i gcrích an taighde tosaigh agus do dhearadh an

tionscadail ná mí na Nollag 2012.

Déanfar iniúchadh ar gach moladh i gcomhairle le húsáideoirí lagamhairc trí CIIP,

agus an Grúpaí Úsáideoirí Luas agus fóraim eile.

42

Iarnróid Stairiúla agus Oidhreachta

Bíonn Cumann Buan-choimeádta Iarnród na hÉireann ag stocaireacht le go mbeadh

feithiclí stairiúla agus oidhreachta díolmhaithe ó cheanglais rochtana sa mhéid go

bhfuil sé deacair cloí le caighdeáin nua-aimsire rochtana má táthar chun luach

stairiúil na feithicle a chur san áireamh.

Maíonn siad, ámh, go ndéanann siad gach iarracht na feithiclí a dhéanamh

inrochtana agus iad á n-atógáil nó á n-athchóiriú.

Cearta Paisinéirí

Tháinig Rialachán 1371/20074 ón Eoraip maidir le cearta agus dualgais phaisinéirí i

bhfeidhm i mí na Nollag 2009. Faoin Rialachán seo tugtar cearta do dhaoine faoi

mhíchumas agus do dhaoine faoi mhíchumas luaineachta atá an-chosúil leis na

cearta atá ann cheana féin do phaisinéirí a thaistealaíonn d’aer. I measc na gceart

sin tá cúnamh ag stáisiúin agus ar bord traenacha, ceanglas eolas a sholáthar i

bhformáidí inrochtana agus cúiteamh a sholáthar i gcás go ndéantar damáiste do

threalamh soghluaisteachta (mar shampla cathaoireacha rothaí) nó go gcailltear an

trealamh sin.

D’ainmnigh an Roinn Iompair an tÚdarás Náisiúnta Iompair (ÚNI) ar an gcomhlacht

forfheidhmiúcháin náisiúnta le haghaidh Rialachán 1371/2007 ón AE maidir le

Cearta Paisinéirí.

Tacaíonn sonraí ó shuirbhé i measc úsáideoirí leis an ngá feidhmiú sa réimse seo,

suirbhé inar chuir breis is 90% de fhreagróirí in iúl nach raibh siad ar an eolas faoina

gcearta faoin Rialachán. Beidh an ÚNI i mbun oibre chun feasacht a spreagadh ina

leith seo.

4 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2007:315:0014:0041:EN:PDF

43

3.3 Tacsaithe agus Fruilcharranna

Aiseolas ón Úsáideoir

An phríomhdheacracht a chuir daoine in iúl ná easpa inrochtana ar fheithiclí i roinnt

mhaith réimsí. Cúiseanna imní eile a luadh ná costas, meon an tiománaí agus

sábháilteacht mar atá léirithe sa Chairt thíos.

Cairt 13

0102030405060

Deacracht ag úsáid Tacsaithe/Fruilcharranna

Céatadán

Chuir daoine eile a gcúiseanna imní in iúl, ar daoine iad a úsáideann cathaoireacha

móra nó troma agus nach féidir freastal orthu dá bharr. Cúis choiteann imní, mar atá

léirithe sna tuairimí thíos, ná dearcadh agus inniúlacht an tiománaí.

44

“De ghnáth ní bhíonn tiománaithe sásta cabhrú liom, ach bíonn eisceachtaí ann”;

“Is annamh a bhíonn crios srianta orm agus mé ag taisteal i dtacsaithe mar go gceapann an tiománaí go bhfuil an iomarca trioblóide ag baint leis sin”;

“Is gá do na daoine seo oiliúint a fháil mar chuid den phróiseas chun ceadúnas a fháil”.

Cibé scéal é, tríd is tríd bhí an t-aiseolas faoin taithí ag úsáid tacsaithe agus

fruilcharranna ina aiseolas dearfach, mar atá léirithe sa Chairt thíos.

Cairt 14

Go holc Ceart go leor Go maith An-mhaith Ar fheabhas0

5

10

15

20

25

30

35

Taithí ag úsid Tacsaithe/FruilcharrannaCéatadán

Beartas maidir le Tacsaithe agus Fruilcharranna Inrochtana

Ar 1 Eanáir 2011, tugadh an Coimisiún um Rialáil Tacsaithe faoi scáth an Údaráis

Náisiúnta Iompair (ÚNI) agus anois cuimsítear i measc fhreagrachtaí an Údaráis

iadsan dá bhforáiltear san Acht um Rialáil Tacsaithe 2003.

Tá clár tosaithe ag an Údarás Náisiúnta Iompair de gach Tacsaí atá Inrochtana do

Chathaoireacha Rothaí Air. Seo chun feabhas a chur ar rochtain sa tseirbhís

speisialaithe seo do dhaoine faoi mhíchumas. Féadtar teacht ar an eolas teagmhála

d’Fheithicil atá Inrochtana do Chathaoireacha Rothaí trí ghlao a chur ar an Údarás

Náisiúnta Iompair (guthán 1890 606090). Tá an Clár ar fáil freisin do Chumann

Cathaoireacha Rothaí na hÉireann agus do ghrúpaí eile míchumais.

45

I mí Mheán Fómhair 2011, sheol an ÚNI Scéim Deontais Inrochtana do

Chathaoireacha Rothaí. Scéim theoranta í seo chun cuidiú le daoine páirteanna

d’fheithiclí a chur in oiriúint nó a athchóiriú ar bhonn deonach agus chun daoine a

spreagadh le feithiclí nua a thabhairt isteach sa mhargadh agus ar an gcaoi sin cur

leis an líon feithiclí inrochtana sa tír. Cuireadh scéim chosúil ar fáil sa bhliain 2012.

Thug an tÚdarás Náisiúnta Iompair le fios gurb ionann an líon iomlán de thacsaithe

atá inrochtana do chathaoireacha rothaí orthu amhail ag Nollaig 2011 agus 1227

agus gurb ionann an líon iomlán d’fruilcharranna inrochtana agus 3. B’ionann an

figiúr iomlán seo agus 5.16% den fhlít iomlán.

Tá an tÚdarás Náisiúnta Iompair tiomanta de cur le líon na dtacsaithe agus na

bhfruilcharranna inrochtana chomh maith le feabhas a chur ar chaighdeán na

bhfeithiclí sin.

Athbhreithniú 2011 ar Rialáil Tacsaithe

Rinneadh an tAthbhreihtniú ar Rialáil Tacsaithe sa bhliain 2011. Ba é Alan Kelly TD,

An tAire Stáit d’Iompar Poiblí agus Comaitéara, a rinne cathaoirleacht ar an

athbhreithniú. Ar an nGrúpa Athbhreithniúcháin bhí oibreoirí seachadta, tiománaithe,

tomhaltóirí agus Ranna Rialtais agus gníomhaireachtaí rialála agus

forfheidhmiúcháin. Aidhm an athbhreithnithe ná an deis a thabhairt do thomhaltóirí

muinín a bheith acu as an gcóras tacsaithe agus a chinntiú go bhféadfaí aitheantas

cóir a thabhairt d’oibreoirí dlisteanacha, inniúla trí fheidhmiú faoi chreat rialála a

ndéanfaí forfheidhmiú imleor air.

I measc rudaí eile, molann an Tuarascáil Athbhreithnithe roinnt beart

gearrthéarmach chun dul i ngleic le riachtanais iompair daoine faoi mhíchumas agus

faoi mhíchumas luaineachta mar seo a leanas:

‘ionad teagmhála’ áirithinte a bhunú ar bhonn píolótach agus measúnú a

dhéanamh air, agus cuidiú le bailiú eolais ar úsáid Tacsaithe atá Inrochtana

do Chathaoireacha Rothaí (TICR) orthu, pátrúin taistil agus riachtanais taistil;

46

anailís bhreise a dhéanamh ar an úsáid optamach a d’fhéadfadh oibreoirí

seachadta a bhaint as TICRanna; agus,

suíomh gréasáin agus feidhmchlár fóin chliste a fhorbairt chun éascú a

dhéanamh ar fhéinordú TICRanna.

Moltar sa Tuarascáil Athbhreithnithe freisin go bhforbrófaí ceadúnas nua

fruilcharranna tuaithe a thabharfadh cead d’fhruilcharranna íseal-chostais dul isteach

sa mhargadh i limistéir thuaithe a bhfuil riachtanais taistil phoiblí aitheanta iontu.

Caighdeáin le haghaidh Feithiclí Beaga Seirbhíse Poiblí

I gcomhthráth le hAthbhreithniú 2011 ar Rialáil Tacsaithe, reáchtáil an tÚdarás

Náisiúnta Iompair comhairliúchán poiblí maidir le caighdeáin feithiclí ag féachaint le

rialacháin nua a chur chun cinn le go dtiocfaidís i bhfeidhm sa bhliain 2012. Rinne an

Grúpa Athbhreithnithe scrúdú ar an iniúchadh a rinne an ÚNI ar chaighdeáin iomchuí

d’fheithiclí don tionscal le linn a chuid oibre.

San Athbhreithniú ar Rialáil Tacsaithe moltar bearta éagsúla gearrthéarmacha i ndáil

le caighdeáin feithiclí agus forfheidhmiúcháin mar seo a leanas:

Rialacha leasaithe faoi aoisteorainneacha i dtacsaithe chun go spreagfaí

ghluaiseacht na bhfeithiclí atá 9 mbliana d’aois nó níos óige

Cosc ar fheithiclí mí-oiriúnacha, sainoiriúnaithe agus ar threalamh feithicle

agus tabhairt isteach na cigireachta ar chritéir shábháilteachta i ndáil leis seo

Diosca ceadúnaithe dosháraithe, cód QR (barrachód QR) ina mbeadh croí-

eolas ceadúnaithe agus é greamaithe d’fhuinneog tosaigh agus cúil na

feithicle

Dearadh comhartha nua dín don tacsaí agus é seo déanta i gcomhairle leis

an tionscal

Moltar mar bheart gearrthéarmach go ndéanfaí comhtháthú ar shocruithe

feabhsaithe cigireachta/tástála le haghaidh méadair thacsaithe leis an bpróiseas

ceadúnaithe FBSP.

47

An fhís atá ann le haghaidh seirbhísí inrochtana ná go bhfreastalóidís ar dhaoine go

himleor is cuma cibé cumas nó míchumas soghluaisteachta ag an duine.

Sa mheántéarma, déanfar athbhreithniú ar na sonraíochtaí reatha do thacsaithe

agus fruilcharranna atá inrochtana do chathaoireacha rothaí ionas go bhféadfaí

b’fhéidir breithniú a dhéanamh ar na féidearthachtaí a bhainfeadh le feithiclí

inrochtana ar chostas níos ísle a thabhairt isteach.

3.4 Seirbhísí Comhtháite Iompair Áitiúil agus Thuaithe

Aiseolas ón úsáideoir

Cé gur i limistéir uirbeacha atá formhór mór na ndaoine faoi mhíchumas a

d’fhreagair ceistneoir an tsuirbhé, fuarthas roinnt tuairimí ó dhaoine atá ina gcónaí i

limistéir thuaithe. Na príomhfhadhbanna a luadh ná easnamh ó thaobh líon na

mbusanna inrochtana agus líon na stadanna bus inrochtana de atá cóngarach a

ndóthain don bhaile nó don cheann scríbe.

An Clár Iompair Tuaithe (CIT)

Bunaíodh an Clár Iompair Tuaithe i mí Feabhra 2007 agus tá tríocha cúig cinn de

ghrúpaí iompair phobail ar fud na tíre a fhaigheann maoiniú faoin gClár chun dul i

ngleic le heisiamh sóisialta ina limistéir thuaithe ag eascairt ó riachtanais iompair

phoiblí nach bhfuiltear ag freastal orthu.

Ó 1 Aibreán 2012, sannadh freagracht as an CIT ar an Údarás Náisiúnta Iompair

(ÚNI) agus déanann Pobal an Clár a riar thar a cheann.

Cé go bhfuil na seirbhísí ar fáil don phobal i gcoitinne, daoine scothaosta agus

daoine faoi mhíchumas is mó a bhaineann leas as an CIT, roinnt mhaith ag cónaí i

limistéir iargúlta. I limistéir thuaithe, is dócha gur daoine scothaosta agus daoine faoi

48

mhíchumas is mó atá i mbaol ón mbochtaineacht agus ón eisiamh sóisialta ag

eascairt ón easpa iompair. Cuireann an CIT line tharrthála ar fáil do dhaoine

scothaosta agus do dhaoine faoi mhíchumas agus is féidir leo ansin leanúint leo ag

maireachtáil go neamhspleách sa bhaile.

Bunaíodh an CIT chun feidhmiú i gcásanna ina raibh ag teip ar an margadh agus

sna cásanna sin amháin. Ba chóir go mbeadh na seirbhísí a chuirtear ar fáil faoin

gClár ag comhlánú na seirbhísí reatha iompair phoiblí agus ní a bheith san

iomaíocht leo.

I gcur chuige cuimsitheach an CIT i leith an tsoláthair iompair áitiúil tá roinnt

croíphrionsabal;

Cuidíonn sé le daoine gach gné den saol a chomhshnaidhmeadh, idir chúram

sláinte is thurais siopadóireachta is chaitheamh aimsire trí iompar iomchuí

inrochtana a sholáthar;

Meastar an cothú cuir chuige comhpháirtíochta i leith na freagrachta ag an

leibhéal áitiúil a bheith riachtanach;

Tá ilchineálacht ar fud gach Grúpa CIT ina ghné thábhachtach den Chlár sa

mhéid go bhfuil sé dírithe ar leibhéal an riachtanais iompair i ngach pobal.

Tacaíonn an t-eolas áitiúil leis an tuiscint atá ag daoine ar riachtanais shonracha

an phobail lena n-áirítear seirbhísí éagsúla iompair a bhfuil gá leo chun freastal

ar na riachtanais sin e.g. cúnamh do phaisinéirí, inrochtaineacht.

Tá tábhacht ag baint le seirbhísí sofhreagracha Doras go Doras do sholáthar

roinnt mhaith de na haistir faoin tuath in Éirinn.

Tá comhordú agus soláthar seirbhísí comhtháite áitiúla indéanta ag an leibhéal

áitiúil, ach chuige seo bíonn gá le ham, le díograis an phobail agus le

hinfheistíocht.

Tá fáil níos fearr ar sheirbhísí cúraim sláinte ina thoradh ar sheirbhísí CIT. Tá

ceangal idir formhór na dtionscadal agus soláthraithe cúraim sláinte agus ar an

gcaoi sin cuidítear le daoine freastal ar a gcoinní leis an dochtúir, san ospidéal

agus in ionaid seirbhísí cúraim lae. Tá torthaí intuigthe eile sláinte agus folláine

follasach freisin mar shampla saoirse, cumhachtú agus neamhspleáchas a

fhaigheann paisinéirí ó úsáid na seirbhísí.

49

Croíghnéithe an Chláir Iompair Tuaithe 2008 - 2010

Agus an Clár á fheidhmiú tugadh na nithe seo a leanas faoi deara.5

Comhairliúchán

Tá gach Cuideachta CIT ag feidhmiú ar bhonn neamhbhrabúis. Ar Bhord gach

Cuideachta tá ionadaithe ón bpobal áitiúil, ón earnáil dheonach, ó earnáil na

forbartha áitiúla agus ó eagraíochtaí na seirbhíse poiblí agus bíonn siad go léir ag

feidhmiú ar an mBord ar bhonn deonach. Ag obair i gcomhpháirtíocht le

gníomhaireachtaí agus eagraíochtaí áitiúla spreagtar cur chuige comhtháite chun

riachtanais áitiúla iompair a thabhairt faoi deara agus chun seirbhísí a phleanáil agus

a chur i bhfeidhm. Déantar an comhairliúchán a reáchtáil trí struchtúir bhainistíochta

agus chomhairleacha na nGrúpaí agus tarlaíonn seo trí phlé

foirmiúil/neamhfhoirmiúil le hionadaithe i limistéir áitiúla/réigiúnacha. Pléitear na

riachtanais rochtana i seirbhísí éagsúla e.g. leas sóisialach, sláinte, áineas agus

oideachas le haghaidh áitritheoirí tuaithe agus tugtar tús áite don chomhoibriú le

gníomhaireachtaí agus eagraíochtaí tacaíochta áitiúla. Tá roinnt cuideachtaí agus

ionadaíocht acu ar an mBord trí mheán na n-eagraíochtaí ionadaíochta míchumais.

Anailís ar Riachtanais

Déanann Cuideachtaí CIT measúnú ar riachtanais ina gcomharsanacht chun a

chinntiú go bhfuil acmhainní agus buiséid spriocdhírithe orthusan is mó a bhfuil gá

acu le hiompar tuaithe. Sa phróiseas seo déantar anailís ar shonraí agus bíonn

comhairliúchán ann. Tarlaíonn sin ar bhealaí éagsúla – cruinnithe poiblí, cruinnithe

grúpaí fócais le hionadaithe ó ghníomhaireachtaí/eagraíochtaí áitiúla, ceistneoirí a

dháiltear ar fud an limistéir, suirbhéanna i measc paisinéirí na seirbhísí, anailís

shóch-dhéimeagrafach agus agallaimh le páirtithe leasmhara.

Oiliúint

Ón tús ar fad cuireadh oiliúint chuig an gcaighdeán aitheanta i bhfeidhm le

Cuideachtaí CIT agus anois tá sé ina cheanglas faoin gcóras bainistíochta sláinte

5 Tuarascáil Fheidhmíocht agus Thionchar an Chláir um Iompar Tuaithe, Pobal, 2010

50

agus sábháilteachta. San oiliúint sin oibrítear le paisinéirí a raibh deacrachtaí

éagsúla gluaisteachta acu.

Cúnamh do Phaisinéirí

Cuidíonn na tiománaithe a fuair oiliúint faoi CIT le paisinéirí trí shiopadóireacht a

thabhairt chuig an teach acu, cuidiú leo tuirlingt d’fheithiclí, criosanna sábháilteachta

a dhúnadh agus bheith in iúl i gcoitinne ar na nithe a d’fhéadfadh teacht chun cinn.

Tá roinnt mhaith seirbhísí a bhfuil cúntóirí oilte ag obair leo chun cuidiú le daoine faoi

mhíchumas luaineacht feithiclí a bhordáil. Is seirbhísí ar leith iad seirbhísí CIT ar an

gcaoi seo. Sa mhéid gur ó dhoras go doras a fheidhmíonn formhór na n-aistear is

léir gurb í sin an ghé amháin is tábhachtaí do dhaoine faoi mhíchumas luaineachta.

Úsáid Feithiclí Inrochtana

Sa bhliain 2011 bhí 960 feithicil á n-úsáid chun seirbhísí CIT a sholáthar, agus as an

méid sin bhí 886 ag feidhmiú ar bhonn conartha le hoibreoirí iompair phríobháidigh.

Cuireadh 85% de sheirbhísí gcrích i bhfeithiclí Móra Seirbhíse Poiblí (le níos mó ná

8 suíochán), cuireadh 10% i gcrích i bhfeithiclí Beaga Seirbhíse Poiblí (níos lú ná 8

suíochán) agus 5% i gcrích i gcarranna pobail.

Toisc cúrsaí cosúil le hinfhaighteacht, suíomh agus costas agus cibé acu an bhfuil

na feithiclí faoi úinéireacht phobail nó nach bhfuil nó an bhfaightear iad trí phróiseas

soláthair nó nach ndéantar, níl gach seirbhís go hiomlán inrochtana. Dar leis na

figiúir faoi mhonatóireacht ar fheidhmíocht a foilsíodh sa bhliain 2011, bhí tuairim is

69% de sheirbhísí ar tugadh seirbhísí a bhí go hiomlán inrochtana (35%) nó páirt-

inrochtana (34%) orthu. An sainmhíniú ar sheirbhísí atá go hiomlán inrochtana ná

seirbhísí a bhfuil rochtain orthu is cuma cibé cumas nó míchumas, agus i gcás

seirbhísí atá páirt-inrochtana tá roinnt gnéithe rochtana acu ach níl siad go hiomlán

inrochtana e.g. tá céimeanna agus ráillí láimhe iontu ach níl ardaitheoir. I gcás 19%

de na turais a rinne paisinéirí, bhí paisinéirí i gceist a raibh cúnamh éigin de dhíth

orthu chun an turas sin a dhéanamh.

Córas Sláinte agus Sábháilteachta CIT

51

Tá obair atá idir lámha chun athrú agus cur i bhfeidhm a dhéanamh ar an gCóras

Sláinte agus Sábháilteachta don Chlár chun a chinntiú go mbeidh paisinéirí

sábháilte. Tugadh an Córas chun dáta sa bhliain 2010 agus reáchtáladh naoi gcinn

d’iniúchtaí sláinte agus sábháilteachta.

Mapáil na Seirbhísí CIT

Sa bhliain 2010 forbraíodh Córas Faisnéise Geografaí (CFG) le haghaidh CIT, a

chuir ar chumas Cuideachtaí a seirbhísí a mhapáil i gcoinne raon seirbhísí áitiúla

agus i gcoinne sonraí sóch-dhéimeagrafacha. Trí úsáid a bhaint as CFG chun

mapáil a dhéanamh ar sheirbhísí CIT is féidir ansin bainistiú níos fearr a dhéanamh

ar sheirbhísí CIT, léiríonn sé na samhlacha iompair agus déanann monatóireacht

orthu, leagann sé béim ar bhearnaí sa soláthar seirbhíse, déanann iniúchadh ar

naisc le seirbhísí tábhachtacha poiblí agus cuidíonn lena chinntiú go bhfuil seirbhísí

in ann freastal ar riachtanais na ndaoine is mó i ngátar. Tá seo agus córais eile TF a

fhorbraítear trí CIT ina gcodanna tábhachtacha de ghnáthbhainistíocht oibríochtaí

iompair agus is féidir úsáid bhreise a bhaint astu agus iad a chur in oiriúint chun

freastal ar riachtanais eile amach anseo do sholáthar comhtháite seirbhíse.

Monatóireacht ar Fheidhmíocht

Tá Straitéis Monatóireachta Feidhmíochta CIT ina bunchuid den bhainistíocht agus

d’fhorbairt an Chláir. An aidhm atá leis ná tomhas a dhéanamh ar cé chomh maith is

atá na cuspóirí á mbaint amach agus measúnú a dhéanamh ar an tionchar iomlán

atá ag an gClár. Cuirtear tuarascálacha ar fáil gach bliain agus tá sé le tuiscint ó

thuarascáil 2010 gur ardaigh an líon turas cuidithe faoi 4%, atá beagán níos ísle ná

an sprioc de 5% agus sáraíodh an sprioc de líon na seirbhísí inrochtana a mhéadú

faoi 5% (thuas ó 91,055 go 124,523).

Cé gur éirigh le roinnt Grúpaí Iompair Pobail CIT seirbhísí atá go hiomlán inrochtana

a fhorbairt, tháinig roinnt fadhbanna chun cinn:

Na grúpaí a bhfuil seirbhísí á gcur ar fáil acu ar seirbhísí iad atá go hiomlán

inrochtana de ghnáth is grúpaí iad a cheannaigh na feithiclí inrochtana. Cibé

scéal é, soláthraítear faoi CIT gur féidir maoiniú a chur ar fáil d’fheithiclí

52

athsholáthair agus d’fhéadfadh seo dul i bhfeidhm ar an soláthar amach

anseo;

I gcás fhormhór na nGrúpaí CIT fostaíonn siad oibreoirí príobháideacha ar

conradh. Tá struchtúir mhaoiniúcháin sa Chlár dírithe, ámh, ar chonarthaí

níos giorra agus ní thacaíonn said le conarthaí trí go cúig bliana a mbeadh gá

ag oibreoirí leo chun go bhféadfaidís infheistiú i bhfeithiclí inrochtana;

Déanfaidh an Coiste Náisiúnta um Iompar Comhtháite Tuaithe scrúdú ar na

fadhbanna seo i gcomhthéacs seirbhísí comhtháite iompair a chur chun cinn ar

bhonn níos leithne áitiúil.

An Coiste Náisiúnta um Iompar Comhtháite Tuaithe (CNICT)

I gClár an Rialtais 2011 luaitear an tábhacht a bhaineann leis an líonra iompair

tuaithe sa mhéid go bhfuil sé “ríthábhachtach do phobail tuaithe mar sheirbhís

iontaofa, inbhuanaithe.” Anuas air sin, tugadh gealltanas i gClár an Rialtais, “an Clár

Iompair Tuaithe a chothú agus cur leis ionas go mbeadh ceangal idir é agus

seirbhísí iompair áitiúil a mhéid agus is féidir é.”

I mí Eanáir 2012 le Cinneadh ón Rialtas ceadaíodh cur chuige beartais nua chun

seirbhísí iompair áitiúla agus tuaithe a chomhtháthú agus is ar an Údarás Náisiúnta

Iompair (ÚNI) a sannadh an fhreagracht as an gClár Iompair Tuaithe (CIT) agus as

an gclár oibre don chomhtháthú a chur i bhfeidhm. Mar thoradh air seo tá gach

seirbhís áitiúil agus tuaithe arna maoiniú ag an Stát anois ag feidhmiú i gcomhthéacs

iompair níos leithne. Leis an ról nua seo ag an ÚNI agus lena shainchúram reatha

náisiúnta maidir le seirbhísí iompair phoiblí do phaisinéirí a sholáthar, beifear in ann

naisc níos fearr a chothú idir seirbhísí áitiúla agus tuaithe agus seirbhísí

sceidealaithe bus agus iarnróid. Tá seo ina bhunchuid de líonra lán-chomhtháite, a

bheadh ina bhuntáiste do gach duine a úsáideann iompar poiblí, agus tá suntas ar

leith ag baint leis do dhaoine faoi mhíchumas.

Sa chur chuige nua seo beidh leibhéil níos fearr de chomhtháthú iompair agus de

sholáthar comhordaithe seirbhíse ar fud seirbhísí éagsúla iompair áitiúla agus

tuaithe arna maoiniú ag an státchiste. Cuimsítear ina measc CIT, iompar do

53

sheirbhísí neamh-ghéarchúraim FSS agus iompar scoile agus tionscnaimh

dheonacha iompair.

Bunaíodh Coiste nua Náisiúnta um Iompar Comhtháite Tuaithe (CNICT) i mí

Aibreáin 2012 chun maoirseacht a dhéanamh ar chur chuige a bheadh níos

spriocdhírithe agus níos comhleanúnaí i leith chomhtháthú an iompair áitiúil agus

tuaithe. Ar an gCoiste nua faoi chathaoirleacht ÚNI tá ionadaithe na

bpríomhpháirtithe leasmhara sa phróiseas comhtháthaithe iompair áitiúil agus

tuaithe agus áirítear ina measc grúpaí iompair tuaithe, FSS, Pobal, Údaráis Áitiúla,

Bus Éireann agus cinnteoirí ó Ranna iomchuí Rialtais. Is é ról Choiste CNICT ná

maoirseacht agus bainistiú a dhéanamh ar chur chuige comhpháirtíochta i leith chur i

bhfeidhm an iompair chomhtháite áitiúil agus tuaithe chun go mbeadh seirbhísí níos

nasctha, go bhfreastalófaí níos fearr ar riachtanais aitheanta iompair agus go

mbainfí amach luach níos fearr ar airgead don Státchiste.

Tá castacht áirithe ag baint le comhtháthú éifeachtach an tsoláthair seirbhísí áitiúla

agus tuaithe iompair. Mar thoradh air sin, bunaíodh foghrúpaí Choiste CNICT chun

scrúdú a dhéanamh ar cheithre réimse, (i) seirbhísí iompair atá bainteach le cúrsaí

sláinte, (ii) seirbhísí iompair scoile, (iii) loighistic agus (iv) struchtúir iomchuí chun

tacú le comhtháthú, lena n-áirítear rannpháirtíocht an údaráis áitiúil i soláthar

seirbhísí comhtháite iompair. Tugadh cuireadh do pháirtithe leasmhara eile feidhmiú

ar na foghrúpaí agus fuarthas ionchur ó na foinsí iomchuí de réir mar ba ghá.

Is é príomhréimse na hoibre a bhí ar bun ag na foghrúpaí ná srianta agus constaicí

ardleibhéil a thabhairt faoi deara atá i mbealach an iompair chomhtháite áitiúil agus

tuaithe, agus moltaí a dhéanamh maidir le conas iadsan a bhainistiú. I measc na

gconstaicí i mbealach an chomhtháthaithe a rabhthas á scrúdú bhí an bonneagar

fisiceach, fadhbanna inrochtaineachta san áireamh.

Beidh torthaí scrúduithe na bhfoghrúpaí ina mbonn eolais do dhearadh na samhail-

réimsí mar a ndéanfar tástáil ar conas is féidir le seirbhísí iompair áitiúil agus tuaithe

feidhmiú agus conas is féidir airgead a choigilt ar fud na seirbhísí éagsúla iompair.

Beidh torthaí na dtástálacha sin ansin ina mbonn eolais do chur i bhfeidhm

céimneach na seirbhísí comhtháite tuaithe ar fud na tíre ar bhonn incriminteach.

54

Tá tuairiscí tugtha ag na foghrúpaí ar na torthaí tosaigh agus chuir siad a moltaí faoi

bhráid Choiste CNICT agus baineadh úsáid as na torthaí sin i gcéad tuarascáil an

Choiste maidir le dul chun cinn, a cuireadh faoi bhráid an Aire Stáit d’Iompar Poiblí

agus Comaitéara.

Mórsprioc an tsoláthair seirbhísí ardchaighdeáin iompair áitiúil agus tuaithe ná luach

níos fearr ar airgead a bhaint amach don státchiste trí phleanáil agus soláthar

comhtháite a dhéanamh ar iompar coinbhinsiúnach agus neamh-choinbhinsiúnach,

ag cur an iompair thraidisiúnta phoiblí san áireamh, chomh maith leis an gClár

Iompair Tuaithe, iompar FSS, iompar scoile agus tionscnaimh dheonacha iompair.

Tá ról tábhachtach freisin ag tacsaithe agus fruilcharranna.

Ag croílár na hoibre uile beidh soláthar seirbhísí iompair dóibhsean is mó i mbaol an

eisiaimh shóisialta, a áiríonn daoine scothaosta agus daoine faoi mhíchumas. Tá sé

beartaithe go mbeidh na seirbhísí nua a thabharfar isteach ina seirbhísí atá chomh

hinrochtana agus is féidir.

Pleanálaí Idirmhodúil Aistir

___________________________________________________________________

Tá obair idir lámha ag an ÚNI faoi láthair chun seirbhísí fíor-ama do phaisinéirí a

chomhshnaidhmeadh le pleanálaí idirmhodúil aistir (féach leathanach 72) mar chuid

d’obair Choiste CNICT. Trí sheirbhísí fíor-ama do phaisinéirí a áireamh sa

Phleanálaí Turais beifear in ann fógraíocht a dhéanamh ar an réimse iomlán de

sheirbhísí iompair atá ar fáil i limistéir thuaithe agus beidh sé ina uirlis úsáideach

chun bearnaí a thabhairt faoi deara sa soláthar seirbhíse i limistéir ar leith.

55

3.5 Bóithre

Tá freagracht ar an Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt as cinntí a dhéanamh

maidir le beartas bóithre. Maidir le hinrochtaineacht, an cuspóir foriomlán atá ann ná

a chinntiú go mbeidh bóithre, sráideanna, trasrianta do choisithe agus cosáin, a

mhéid is féidir é, inrochtana agus in-úsáidte do dhaoine faoi mhíchumas. Cuirtear

san áireamh riachtanais daoine faoi mhíchumas nuair atáthar ag dearadh agus ag

tógáil bóithre nua nó feabhsaithe agus áiseanna do choisithe. Tá feabhas á chur ar

áiseanna poiblí agus áiseanna do choisithe ar bhonn leanúnach agus de réir na

dtosaíochtaí ar beartaíodh orthu, agus ag brath ar an maoiniú atá ar fáil, chun cloí

leis an gcleachtas is fearr ó thaobh caighdeáin inrochtaineachta de.

Aiseolas ó Úsáideoirí

Cosáin

Sna freagraí a tháinig ó dhaoine faoi mhíchumas luaigh siad go raibh deacrachtaí ar

leith acu le húsáid cosán. Sa Chairt thíos tá cur síos ar na príomhfhadhbanna a

luadh.Cairt 15

Droch-c

hotha

bháil

Cosáin

mhíc

hothr

oma

Droch-s

hoils

iú

Gan dó

thain

soils

e trác

hta

Easpa

ama a

n bóth

ar a t

hrasn

ú

Páirce

áil ái

t nár

chóir

0

20

40

60

80

Deacracht ag úsáid Cosán Céatadán

56

Constaicí móra a bhíonn ann ó thaobh soghluaisteachta de ná droch-chothabháil

cosán, cosáin nach bhfuil comhréidh agus daoine ag páirceáil gan smaoineamh ar

úsáideoirí eile. Ní hé amháin go gciallaíonn na fadhbanna seo nach féidir le daoine

faoi mhíchumas dul amach ag siúl ina gcomharsanacht féin, ach is féidir leis bheith

sa bhealach ar rochtain ar iompar poiblí, fiú amháin i gcás go bhfuil an fheithicil féin

inrochtana.

Páirceáil Inrochtana

Luaigh breis is leath de fhreagróirí an tsuirbhé go bhfuil cead páirceála míchumais

acu agus i gcás na ndaoine a luaigh nach raibh ceann acu bhí siad in iúl ar cá

bhféadfaidís ceann a fháil i gcás go raibh siad ina theideal.

An phríomhchúis imní a luadh (95% de fhreagróirí) ná go raibh mí-úsáid á bhaint as

an Scéim.

I gcás tuairim is dhá thrian de na freagróirí luaigh siad nach raibh siad in iúl ar na

hathruithe ar an Scéim – athruithe a tugadh isteach i mí an Mheithimh 2011. I gcás

na ndaoine a bhí in iúl orthu, bhí 70% den tuairim go raibh siad ina bhfeabhsúchán

ar an gcóras roimhe sin.

Is léir ó na freagraí seo go bhfuil sé ina thosaíocht anois dul i ngleic le mí-úsáid na

scéime agus cur leis an méid eolais a chuirtear ar fáil agus an méid fógraíochta a

dhéantar chun go mbeidh daoine ar an eolas faoi na hathruithe.

Tá an Roinn tar éis a hathbhreithniú ar an Scéim Pháirceála Míchumais a chur i

gcrích. San athbhreithniú scrúdaíodh ceist na hincháilitheachta do Cheadanna

Páirceála Míchumais, méid agus cineál na mbánna páirceála iad féin agus

forfheidhmiú na scéime. Tháinig Rialacháin Nua6 i bhfeidhm ar 1 Meitheamh 2011

chun na hathruithe a chur i bhfeidhm. Áirítear sna hathruithe critéir leasaithe

incháilitheachta don suaitheantas do dhaoine faoi mhíchumas ionas go mbeidh an

fócas ar leibhéal an mhíchumais luaineachta seachas ar dhiagnóis a thabhairt ar

6 Rialacháin um Thrácht ar Bhóithre (Trácht agus Páirceáil) (Leasú) 2011

57

riocht áirithe leighis. Cuideoidh seo a chinntiú gurb iad na daoine ar bunaíodh an

Scéim dóibh is mó a bheidh ag baint leasa as an Scéim.

Sna Rialacháin rinneadh athruithe freisin i ndáil le limistéir ina bhfuil teorainn ama

leis an bpáirceáil (e.g. gan cead páirceála níos mó ná uair an chloig, dhá uair an

chloig etc.). An riail ghinearálta sna limistéir sin ná nach bhfuil cead ag duine a

bhain úsáid as spás den chineál seo teacht ar ais agus páirceáil ann arís ar feadh ar

a laghad uair an chloig. Roimh 1 Meitheamh 2011, ní raibh feidhm ag an riail seo do

dhaoine a raibh cead páirceála míchumais acu. Faoi na rialacháin nua, ámh, níl

feidhm ag an riail seo i leith daoine le cead páirceála míchumais. An chúis leis seo

ná go bhfuil a lán daoine a bhfuil cead páirceála acu tar éis deacracht a bheith acu

ag fáil spásanna páirceála agus luadh mar thátal ar an Athbhreithniú go gcuideodh

an t-athrú seo a chinntiú go mbeadh spásanna ar fáil do bhreis daoine.

San athbhreithniú ar an Scéim Pháirceála Míchumais moladh freisin athruithe ar

thoisí na mbánna páirceála míchumais. Cuimsíodh iad sa Lámhleabhar nua

Comharthaí Tráchta (LCT), arna fhoilsiú ag an Roinn druidim le deireadh na bliana

2010. Tá Rialacháin a bhí ina mbonn eolais ag LCT beagnach críochnaithe anois.

Údaráis Bhóithre

Tá 88 údarás áitiúil in Éirinn – idir Chomhairlí Contae, Chomhairlí Cathrach agus

Chomhairlí Baile (Ceantar Bardais agus Uirbeach mar a bhí) atá ina nÚdaráis

Bhóithre agus atá freagrach as cothabháil an líonra bóithre.

Cé go mbíonn údaráis áitiúla ag feidhmiú faoi mhaoirseacht na Roinne

Comhshaoil, Pobail agus Rialtais Áitiúil tá freagracht ar an Roinn Iompair,

Turasóireachta agus Spóirt as maoirseacht a dhéanamh ar Bhóithre agus ar

Iompar.

Bóithre Náisiúnta

Leagtar amach ról agus feidhmeanna an Údaráis um Bóithre Náisiúnta (ÚBN) faoi

Acht na mBóithre 1993 arna leasú, agus is é sin líonra sábháilte, éifeachtach de

58

bhóithre náisiúnta a chinntiú do gach úsáideoir bóithre. Chuige seo, tá an

fhreagracht fhoriomlán air as pleanáil agus maoirseacht a dhéanamh ar oibreacha

tógála agus cothabhála ar na bóithre sin. De ghnáth déanann údaráis áitiúla

(Údaráis Bhóithre) oibreacha dearaidh, tógála agus cothabhála bóthair thar ceann an

ÚBN.

Is sa líonra de phríomhbhóithre is mó a rinneadh infheistiú an Stáit le blianta beaga

anuas, agus mar thoradh air sin tá 1,187km de mhótarbhealaí ann. An méadú seo ar

mhótarbhealaí mar chéatadán den líonra de bhóithre náisiúnta, agus sa mhéid go

bhfuil formhór líonra na mbóithre náisiúnta lasmuigh de limistéir uirbeacha, ciallaíonn

sin nach bhfuil an líonra de bhóithre náisiúnta ábhartha i ndáiríre nuair atáthar ag

iarraidh riachtanais daoine faoi mhíchumas luaineachta/céadfach a chur san

áireamh i ndáil le rochtain ar bhóithre, ar shráideanna agus ar chosáin.

Bóithre Réigiúnacha agus Áitiúla

Déanann an Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt deontais Stáit a

leithdháileadh ar údaráis áitiúla chun cur leis an méid atá ar fáil do chaiteachas óna

n-acmhainní féin ar bhóithre réigiúnacha agus áitiúla. Le linn 2009 ghlac an ÚBN air

féin feidhmeanna riaracháin thar ceann na Roinne, ar feidhmeanna iad a bhaineann

le bóithre réigiúnacha agus áitiúla.

Ar cheann d’fheidhmeanna na n-údarás áitiúil ina ról mar údaráis bhóithre tá

feabhsú agus cothabháil na mbóithre réigiúnacha agus áitiúla, chomh maith le

roghnú tionscadal agus iad a chur in ord tosaíochta ó thaobh soláthar maoiniúcháin

de.

Mar chuid dá clár infheistíochta i mbóithre áitiúla, cuireann an Roinn Iompair,

Turasóireachta & Spóirt deontais lánroghnacha agus blocdheontais ar fáil

d’údaráis áitiúla. Ar na hoibreacha atá incháilithe faoi na blocdheontais tá

áiseanna a sholáthar do choisithe agus rochtain ar áiseanna iompair phoiblí.

Féadfaidh údaráis áitiúla a ndeontais lánroghnacha a úsáid chun oibreacha

feabhsúcháin a chistiú ar bhóithre réigiúnacha agus áitiúla lena n-áirítear cosáin,

59

comharthaí tráchta agus comharthaí do choisithe agus soilse tráchta agus

scéimeanna bainistíochta tráchta sna limistéir fheidhmiúla.

Sa ‘Mheabhrán maidir le Deontais do Bhóithre Réigiúnacha agus Áitiúla’ de

chuid na Roinne leagtar amach na coinníollacha a rialaíonn íocaíocht deontas le

húdaráis áitiúla i ndáil le hoibreacha feabhsúcháin agus cothabhála ar líonra na

mbóithre réigiúnacha agus áitiúla agus ceanglaíonn sé go sonrach ar na

húdaráis riachtanais daoine faoi mhíchumas a chur san áireamh i gcás go bhfuil

scéimeanna deontais á mbunú agus ceanglaíonn sé freisin orthu go ndéanfaí

soláthar iomchuí do na riachtanais sin.

Ceanglaíonn an Roinn ar na húdaráis áitiúla Iniúchtaí Úsáideoirí Bóthair a

dhéanamh ar scéimeanna uasghrádaithe Bóithre Réigiúnacha agus Áitiúla arna

maoiniú nó arna gcómhaoiniú ag an Roinn. An aidhm atá leis seo ná a chinntiú go

soláthrófar do gach úsáideoir bóthair - rothaithe, coisithe, daoine faoi mhíchumas

luaineachta/céadfach, gluaisrothaithe agus iompar poiblí san áireamh.

Treoir agus Caighdeáin

Tá caighdeáin agus sonraíochtaí maidir leis na Bóithre Náisiúnta leagtha amach i

leabhrán an ÚNB Design Manual for Roads and Bridges (DMRB) agus sa

tSonraíocht maidir le hOibreacha Bóthair.

Le haghaidh Bóithre Réigiúnacha agus Áitiúla, baineadh an-leas as caighdeáin an

ÚNB chomh maith le doiciméid eile mar shampla “Traffic Management Guidelines”

(TMG) na Roinne. Leagtar amach ceanglais i gciorcláin agus sa ‘Mheabhrán maidir

le Deontais do Bhóithre Réigiúnacha agus Áitiúla’ ina bhfuil comhairle agus treoir

faoi chuidiú le daoine faoi mhíchumas, i measc rudaí eile. Tá na húdaráis in iúl ar an

mbaol a bhaineann le hoibreacha bóthair do dhaoine faoi mhíchumas luaineachta

agus moltar dóibh cúram ar leith a dhéanamh i ndáil le sábháilteacht agus dul i

gcomhairle le hionadaithe áitiúla daoine faoi mhíchumas, i gcás go bhfuil sin

iomchuí.

60

Déantar leasú ar ‘Mheabhrán maidir le Deontais do Bhóithre Réigiúnacha agus

Áitiúla’ ó am go chéile chun athruithe agus forbairtí ginearálta a chur san áireamh.

Déanfaidh an Roinn athbhreithniú ar an Meabhrán le haird ar leith ar fhadhbanna

inrochtaineachta agus leasóidh an Roinn é de réir mar is gá.

D’fhoilsigh an Bord Seirbhísí Bainistíochta Rialtais Áitiúil (BSBRA) ‘Road and Street

Design for All’. Is é cuspóir na dtreoirlínte seo ná tacú le foireann an údaráis áitiúil

agus iad ag iniúchadh agus ag athbhreithniú na hinrochtaineachta sna sráid-dreacha

atá faoina sainchúram. An aidhm atá leis na treoirlínte ná a chinntiú go ndéanfaidh

gach údarás áitiúil na measúnuithe sin ó chaighdeán comhaontaithe chun a chinntiú

go mbeidh an cur chuige comhsheasmhach ar fud na réimsí riaracháin ag gach

údarás áitiúil. Leagtar amach iontu na bearta inrochtaineachta de réir na

reachtaíochta agus na gcaighdeán atá i bhfeidhm agus tá faomhadh an Údaráis

Náisiúnta Míchumais acu.

Tá Iniúchtaí Sábháilteachta Bóthair éigeantach in Éirinn i ngach dearadh

scéimeanna bóithre náisiúnta. D’fhoilsigh an tÚdarás um Bóithre Náisiúnta treoirlínte

a chuireann síos ar an bpróiseas ar ghá cloí leis maille le saincheisteanna a

gcaithfear dul i ngleic leo mar shampla An dócha go gcruthóidh an leagan amach atá

beartaithe guaiseacha nó constaicí d’úsáideoirí na mbóithre, ar guaiseacha nó

constaicí iad a bheadh baolach nó a ghortódh duine? Baintear úsáid as treoirlínte an

ÚBN freisin i ndáil le dearadh scéimeanna iomchuí bóithre nach bóithre náisiúnta

iad.

Déanfar treoirlínte an BSBRA a mheas i gcomhar le treoirlínte um shábháilteacht ar

bhóithre de chuid ÚBN chun a chinntiú go mbeidh siad cothrom le dáta agus go

bhfreastalóidh siad a ndóthain ar gach úsáideoir bóthair - rothaithe, coisithe, daoine

faoi mhíchumas luaineachta/céadfach, gluaisrothaithe agus iompar poiblí san

áireamh.

I measc na ndoiciméad eile tá “Traffic Management Guidelines” (TMG). Luaitear in

TMG gur chóir aird ar leith a thabhairt ar riachtanais úsáideoirí leochaileacha bóithre,

lena n-áirítear daoine faoi mhíchumas luaineachta/céadfach, i scéimeanna

bainistíochta tráchta agus i soláthar áiseanna sonracha ar an mbóthar. Tá caibidil in

61

TMG faoi na háiseanna le haghaidh daoine faoi mhíchumas luaineachta/céadfach

agus áirítear ann cúrsaí a bhaineann le dearadh, tógáil agus cothabháil, mar

shampla dearadh an chosáin, pábháil thadhlach agus dearadh trasrianta agus

gléasanna fuaime ag trasrianta rialaithe. Tá riachtanais daoine faoi mhíchumas

luaite freisin i gcaibidlí eile de TMG ag déileáil go háirithe le ceisteanna faoi

bhainistiú tráchta, amhail acomhail, dearadh an stad bus, troscán sráide agus

páirceáil. Féadtar teacht ar TMG ar shuíomh gréasáin na Roinne Traffic

Management Guidelines agus ar shuíomh gréasáin an Údaráis Náisiúnta Iompair ag

TMG Document.

Tá an Roinn, i gcomhar leis an Roinn Comhshaoil, Pobail agus Rialtais Áitiúil

(RCPRÁ) ag maoiniú ullmhúchán an fhoilseacháin Design Manual for Urban Roads

and Streets (DMURS). An aidhm le DMURS ná treoir a leagan síos maidir le

dearadh agus caighdeáin do bhóithre agus sráideanna uirbeacha atá ann faoi láthair,

treoir a bheidh bunaithe ar phleanáil mhaith agus ar chleachtas dearaidh maith, agus

ina gcuirfear riachtanais daoine faoi mhíchumas san áireamh. Tá sé beartaithe an

doiciméad seo a eisiúint i gceathrú ráithe na bliana 2012.

Tá TrinityHaus, lonnaithe i gColáiste na Tríonóide, i mbun taighde faoi láthair thar

ceann an Údaráis Náisiúnta Míchumais. Téama an taighde ná ‘Shared Spaces,

Shared Surfaces and Home Zones from a Universal Design approach for the Urban

Environment in Ireland’. San obair seo táthar ag cur riachtanais coisithe

leochaileacha san áireamh, mar shampla daoine lagamhairc, daoine le deacrachtaí

luaineachta nó cognaíocha, daoine scothaosta agus leanaí. Tacaíonn an Roinn leis

an tionscnamh seo, agus ag eascairt as, meastar go mbeifear in ann treoirlínte a

fhoilsiú in am trátha do dhearadh agus úsáid spásanna comhroinnte. Cuirfear an

obair seo san áireamh freisin agus an lámhleabhar Design Manual for Urban Roads

and Streets á ullmhú.

62

3.6 Aerthaisteal

Aiseolas ó Úsáideoirí

Is léir ó na freagraí a fuarthas sa suirbhé ar an topaic seo go mbíonn strus fós ag

baint le haerthaisteal do roinnt mhaith daoine faoi mhíchumas agus daoine faoi

mhíchumas luaineachta. Cé go dtuigtear go bhfuil cúrsaí imithe i bhfeabhas, tá

cúiseanna imní agus fadhbanna fós ann. I roinnt cásanna tá na cúiseanna imní sin

bunaithe ar easpa eolais faoin gcúnamh atá ar fáil do phaisinéirí a bhfuil riachtanais

bhreise acu agus iad ag taisteal ar eitleán. I gcásanna eile baineann na deacrachtaí

sin le míthuiscintí maidir leis an leibhéal cúnaimh a gheofar i ndáiríre.

Sa Chairt thíos tá na príomhdheacrachtaí a bhaineann le taisteal d’aer mar a luaigh

daoine faoi mhíchumas i suirbhé ina measc le déanaí. Tá samplaí tugtha freisin de

roinnt de na tuairimí a chuir siad in iúl.

Cairt 16

An eilit

a ch

ur in

áirith

e

Fáil am

ach f

aoin

gcún

amh a

tá ar

fáil

Teach

t ar a

n aerf

ort

Cúnam

h a fh

áil ag

an ae

rfort

An t-ei

tleán

a bh

ordáil

Cúnam

h a fh

áil ar

an ei

tleán

Meon n

a foir

ne ag

an ae

rfort

Tuirlin

gt de

n eitle

án

Fadhb

anna

eile

0

10

20

30

40

50

Deacracht ag Taisteal d'Aer Céatadán

63

I gcás roinnt de na nithe dá dtagraítear i gCairt 16 cuimsítear iad i Rialachán

1107/2006 ón Eoraip (tuilleadh eolais thíos) e.g. ag fáil cúnaimh ag an aerfort, tráth

dhul ar bord/tuirlingthe, ar bord an eitleáin etc. ‘Tugann siad le fios go mb’fhéidir go

bhfuil daoine faoi mhíchumas nó faoi mhíchumas luaineachta fós aineolach ar an

gcúnamh a bhfuil siad ina theideal faoin reachtaíocht.

I

measc na ndeacrachtaí eile – mar shampla meon na foirne – d’fhéadfaí feabhas mór

a chur ar sin dá gcuirfí oiliúint ar fáil don fhoireann. Faoin Rialachán ceanglaítear ar

gach ball foirne a bhíonn ag soláthar cúnaimh go díreach do dhaoine faoi

mhíchumas soghluaisteachta eolas a bheith acu ar conas freastal ar na riachtanais

sin. De bhreis air sin, ceanglaíonn an reachtaíocht ar gach ball foirne atá i

dteagmháil dhíreach leis an bpobal atá ag taisteal go gcuirfí oiliúint orthu ionas go

mbeidís feasach ar chúrsaí míchumais agus comhionannais.

Cé gur luadh sa suirbhé na fadhbanna is mó do dhaoine faoi míchumas, thug sé le

fios freisin gur eispéireas dearfach é t-aerthaisteal tríd is tríd, do phaisinéirí faoi

mhíchumas. I gCairt 17 thíos léirítear conas mar a rinne paisinéirí faoi mhíchumas

an t-aerthaisteal a rátáil.

64

“Ba mhaith liom taisteal ar eitleán, ach tá imní orm faoi na coinníollacha agus faoi dhul ar bord an eitleáin.”

“Tá an cúnamh nua do dhaoine agus iad ag dul ar bord eitleáin ar fheabhas ar fad ach ní bhíonn sé ar fáil i gcónaí”

Cairt 17

Go holc Ceart go leor Go maith An-mhaith Ar fheabhas0

5

10

15

20

25

30

Taithí ag Taisteal d'Aer

Céatadán

Rialachán ón Eoraip maidir le Cearta Aerphaisinéirí

Cuimsítear inrochtaineacht aerthaistil i Rialachán 1107/2006 ón Eoraip a bhaineann

le “Cearta Daoine faoi Mhíchumas agus Daoine faoi Mhíchumas Luaineachta le linn

dóibh bheith ag taisteal d’Aer”7. Tá sé beartaithe leis an Rialachán seo a chinntiú go

mbeidh na deiseanna do dhaoine faoi mhíchumas taisteal d’aer inchomparáide leis

na deiseanna ag daoine eile a thaistealaíonn d’aer. An aidhm atá leis ná caighdeánú

a dhéanamh ar an gcúnamh a chuirtear ar fáil do dhaoine faoi mhíchumas in aerfoirt

agus ar bord eitleáin.

Baineann an Rialachán le gach aerfort san AE agus ar bord gach eitilte ag fágáil na

n-aerfort sin. Baineann an Rialachán freisin le bheith ar bord eitiltí ó thríú tír8 chuig

aerfoirt laistigh den AE i gcás go bhfuil na heitiltí sin á bhfeidhmiú ag aeriompróirí a

bhfuil ceadúnas acu ón AE.

I gcás daoine faoi mhíchumas soghluaisteachta a bhfuil cúnamh de dhíth orthu faoin

Rialachán seo moltar dóibh dul i dteagmháil leis an aerlíne chun a riachtanais a chur

in iúl don aerlíne agus iad ag cur na heitilte in áirithe, nó go luath ina dhiaidh sin. Níl

cúnamh dearbhaithe ach amháin i gcás go bhfaigheann t-aeriompróir fógra ar a

7 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:204:0023:003:en:PDF 8 Is é atá i gceist le tríú tíortha ná tíortha nach bhfuil ina bpáirtí sa Chonradh lenar bunaíodh an tAontas Eorpach.

65

laghad 48 uair an chloig roimh fhágáil na heitilte. Tabharfaidh t-aeriompróir fógra do

chomhlachtaí bainistíochta na n-aerfort maidir le fágáil agus sroicheadh cinn scríbe

(agus idirthuras más gá). Fiú i gcás go bhfuarthas fógra in am, ceanglaítear ar an

gcomhlacht bainistíochta “gach iarracht réasúnta a dhéanamh” cúnamh a sholáthar

d’fhonn cuidiú le daoine faoi mhíchumas eitilt a bhordáil. Is gá an cúnamh arna

shonrú sa Rialachán seo a chur ar fáil saor in aisce do dhaoine faoi mhíchumas nó

do dhaoine faoi mhíchumas luaineachta.

Go hachomair ba chóir go gcuirfeadh an cúnamh a chuireann comhlacht

bainistíochta aerfoirt ar fáil do phaisinéirí faoi mhíchumas luaineachta ar a gcumas

gluaiseacht ó phointe ainmnithe amháin d’eitiltí isteach laistigh den aerfort, dul tríd

an bpróiseas seiceála isteach agus an t-eitleáin a bhordáil. I gcás paisinéirí atá faoi

mhíchumas luaineachta atá ag eitilt isteach ba chóir dóibh cúnamh a fháil a

chuireann ar a gcumas tuirlingt den eitleán, bagáiste a bhailiú, dul tríd aon phróiseas

slándála nó inimirce agus teacht ar phointe ainmnithe d’eitiltí amach san aerfort. Ba

chóir go bhfaigheadh paisinéirí a chaithfidh idirthuras a dhéanamh cúnamh iomchuí

freisin.

I measc na ndualgas ar aeriompróirí tá soláthar cúnaimh ar bord an eitleáin a

thabhairt do dhaoine faoi mhíchumas i gcás go bhfuil siad ag baint úsáide as an

leithreas9. Ceanglaíonn an Rialachán freisin ar aeriompróirí trealamh leighis a bheith

ar bord chomh maith le dhá phíosa trealaimh soghluaisteachta (mar shampla

cathaoireacha rothaí) agus é sin a chur ar fáil saor in aisce. Clúdaítear faoin

Rialachán caillteanas nó damáiste do chathaoireacha rothaí agus do ghléasanna

cúntacha eile. Is gá do chomhlachtaí bainistíochta aerfoirt athsholáthar a dhéanamh

ar an trealamh sin le lena mhacasamhail de threalamh. Cuirtear cúiteamh ar fáil i

gcás go ndéantar damáiste don trealamh soghluaisteachta nó do ghléasanna

cúntacha ach tá feidhm ag na teorainneacha dliteanais atá sonraithe i gCoinbhinsiún

Montreal10 .

Ba chóir gearáin faoin Rialachán seo a dhéanamh ar an gcéad ásc leis an

9 Beidh comhlíonadh an cheanglais seo ag brath ar infhaighteacht an trealaimh iomchuí ar bord (níl gach eitleán tógtha sa chaoi is go bhféadfaí freastal ar threalamh mar sin amhail cathaoireacha i bpasáistí).10 http://europa.eu/legislation_summaries/transport/air_transport/l24255_en.htm

66

aeriompróir nó leis an gcomhlacht bainistíochta i gceist. I gcás nach bhfaightear

réiteach ar an scéal atá sásúil don ghearánach ag an bpointe sin, is féidir an gearán

sin a chur faoi bhráid an chomhlachta iomchuí forfheidhmithe. Gearáin maidir leis an

gcúnamh a fuarthas ag aerfort ba chóir iad a chur ar aghaidh chuig an gcomhlacht

forfheidhmiúcháin sa tír ina bhfuil an t-aerfort sin lonnaithe. Gearáin maidir leis an

gcúnamh a fuarthas ar bord eitleáin ba chóir iadsan a chur ar aghaidh chuig an

gcomhlacht forfheidhmithe sa tír ónár fhág an eitilt11.

Is é an Coimisiún um Rialáil Eitlíochta (CRE) comhlacht forfheidhmithe na hÉireann

i.e. déileálann sé le gearáin faoin gcúnamh a cuireadh ar fáil do dhaoine faoi

mhíchumas ag aerfoirt in Éirinn chomh maith le gearáin i ndáil leis an gcúram agus

leis an gcúnamh a fuarthas fad is a bhíothas ar bord eiteáin a d’fhág ó aerfort in

Éirinn12. Chun tuilleadh eolais a fháil faoin Rialachán agus faoi na cearta atá ag

paisinéirí faoin Rialachán sin, téigh chuig www.flightrights.ie .

Ó tugadh isteach an reachtaíocht fhorásach seo sa bhliain 2008, fuair an CRE13 25

gearán bailí14. I measc na ngearán sin bhí topaicí éagsúla idir iompar madraí

treorach, dhamáiste do threalamh soghluaisteachta is dhiúltú trealamh

soghluaisteachta a iompar. Cuireadh gach gearán i gcrích. I bhformhór mór na

gcásanna níor tharla aon sárú ar an Rialachán. Sna cásanna inar sáraíodh an

Rialachán, fuarthas réiteach ar an scéal a bhí sásúil don ghearánach.

D’fhéadfaí cúpla tátal éagsúil a bhaint as an líon chomh beag sin de ghearáin:

- Tá géilliúlacht an-mhaith ann don reachtaíocht agus tá daoine faoi

mhíchumas luaineachta agus daoine faoi mhíchumas ag fáil na seirbhísí a

d’iarr siad;

- Tá ag éirí le haeriompróirí agus le comhlachtaí bainistíochta aerfoirt réiteach a

fháil ar na gearáin atá á gcur faoina mbráid;

11 Ach amháin eitiltí a fhágann ó thríú tíortha i.e. tíortha nach bhfuil san AE: sna cásanna sin, ba chóir an gearán a chur ar aghaidh chuig an gcomhlacht forfheidhmithe sa tír den AE áit a dtáinig an eitilt isteach.12 Tá naoi gcinn d’aerfoirt in Éirinn: Baile Átha Cliath, Corcaigh, an tSionainn, Iarthar na hÉireann (Cnoc Mhuire), Gaillimh, Sligeach, Dún na nGall, Port Láirge & Ciarraí. 13 Is é CRE comhlacht forfheidhmithe na hÉireann le haghaidh Rialachán 1107/ 2006 ón CE.14 Chomh maith leis sin, fuair CRE tuairim is 30 fiosrú breise, a tháinig chun cinn, cé go raibh siad casta, roimh na bpróiseas áirithinte agus mar sin ní sáruithe líomhanta den Rialachán a bhí i gceist leo.

67

- Níl daoine feasach a ndóthain ar na cearta atá ag daoine faoi mhíchumas

luaineachta/faoi mhíchumas agus dá bhrí sin níl fhios ag paisinéirí go bhfuil

siad i dteideal gearán a dhéanamh mura bhfaigheann siad an cúnamh atá á

lorg acu.

Ó na freagraí a fuarthas ar an suirbhé ar líne tá an chuma air go bhfuil an easpa

feasachta faoi chearta ina mhór-fhachtóir.

Feasacht maidir le Cearta Paisinéirí

Ar na bealaí atá ann chun a chinntiú go mbeidh eispéireas dearfach ag daoine faoi

mhíchumas agus iad ag taisteal d’aer tá feasacht a spreagadh faoi na cearta atá acu

faoin Rialachán. Dá mbeadh tuiscint acu ar na teidlíochtaí seo – agus aon

cheanglais bhainteacha atá ar an aeriompróir nó ar an gcomhlacht bainistíochta15 –

níl aon amhras ach go gcabhródh sin le daoine faoi mhíchumas agus na

hullmhúcháin taistil ar siúl acu agus ar an gcaoi sin bheadh an t-aistear níos éasca

orthu.

Chuige seo, tá cártaí eolais foilsithe ag an CRE agus dáileann sé na cártaí sin ar

ghníomhairí taistil, ar oibreoirí turais agus ar ghrúpaí míchumais ar fud na tíre.

Chomh maith leis sin, bíonn seastán eolais ag CRE ag an aonach Holiday World

Fair san RDS agus iad ag féachaint le feasacht a spreagadh i measc an phobail. I

dtreo dheireadh na bliana 2011 sheol CRT suíomh gréasáin atá dírithe ar an

gcustaiméir16 www.flightrights.ie . Dearadh an suíomh gréasáin seo chun go mbeadh

fáil éasca ar an eolas faoin gcúnamh a bhfuil daoine faoi mhíchumas agus faoi

mhíchumas luaineachta i dteideal é a fháil. Chomh maith leis sin, cuireann an

suíomh gréasáin rochtain ar fáil ar an gcóras gearáin ar líne atá ag CRE.

15 Beidh socruithe éagsúla ag aeriompróirí maidir le hiompar trealaimh soghluaisteachta agus gléasanna cúntacha. Tá a lán cúiseanna leis seo e.g. leagan amach éagsúil chábáin na n-eitleán, toisí éagsúla na mbolg lasta, cead earraí dainséaracha a iompar (nó gan iad a iompar) etc. Is gá d’aeriompróirí eolas a chur ar fáil go poiblí faoi aon srianta nó rialacha sábháilteachta a fhorchuireann sé ar iompar daoine faoi mhíchumas luaineachta. Mar sin féadfaidh paisinéirí taighde a dhéanamh chun a fháil amach cén t-aeriompróir is fearr a fhreastalódh ar a riachtanais ar leith sula gcuirfidh siad a n-eitilt in áirithe.16 Ar shuíomh gréasáin ginearálta CRE www.aviationreg.ie tá eolas sonrach freisin faoi chearta agus faoi theidlíochtaí ag paisinéirí faoi Rialachán Uimh. 1107/ 2006 ón CE.

68

Tá an Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt ag breithniú roinnt tionscnamh eile

a d’fhéadfadh feasacht a spreagadh faoin Rialachán seo.

Ceanglais na Stát Aontaithe

I gcomhthráth leis sin, tháinig reachtaíocht Mheiriceá ‘Air Carriers Access Act

Regulation (14 CFR Part 382)17’ i bhfeidhm sa bhliain 2009 agus baineann sé le

haeriompróirí atá ag eitilt isteach agus amach as SAM ar eitiltí roinnte cóid le

haeriompróirí SA aon áit ar domhan. Neamhchosúil leis an Rialachán ón Eoraip a

chuireann an fhreagracht go príomha ar an gcomhlacht bainistíochta, ceanglaítear

faoi chóras na Stát Aontaithe go nglacfadh an t-iompróir freagracht as riachtanais na

bpaisinéirí faoi mhíchumas. I gcás iompróirí a bhfuil seirbhísí acu idir an AE agus na

Stáit Aontaithe is gá dóibh a bheith in iúl ar an dá shraith de cheanglais, agus iad a

chomhlíonadh.

17 http://airconsumer.dot.gov/rules/382short.pdf

69

3.7 Iompar Muirí

Aiseolas ó Úsáideoirí

An taithí a bhí ag paisinéirí de bheith ag taisteal in árthach paisinéirí nó i mbáid

farantóireachta bhain sin den chuid is mó le turais chuig an Fhrainc agus chuig an

Ríocht Aontaithe ach bhain roinnt bheag freisin le haistir thurasóireachta nó le turais

rialta ar bháid farantóireachta isteach is amach ó oileáin amuigh ón gcósta. Tá úsáid

na modhanna taistil sin le feiceáil sa Chairt thíos.

Cairt 18

6%10%

84%

Úsáid Árthaí Paisinéirí/Bád Farantóireachta

Oileáin amuigh ón gcósta

Aistir thurasóireachta

B. Farantóireachta chuig an RA & An Fhrainc

Na deacrachtaí a luadh bhí siad an-chosúil leis na deacrachtaí a bhain le taisteal

d’aer, mar atá léirithe sa Chairt thíos.

Cairt 19

05

10152025303540

Deacreacht ag úsáid Árthaí do Phaisinéirí/Bád Farantóireachta

Céatadán

70

Tháinig ceann de na gearáin faoin modh taistil seo ó dhuine amháin faoi mhíchumas

a bhíonn ag brath ar bháid farantóireachta chun taisteal isteach is amach ó oileáin

amuigh ón gcósta.

Beartas

An ghné Iompair Muirí do Phaisinéirí sa Phlean seo déileálann sé le báid phaisinéirí

ar thurais laistigh den Stát nó ón Stát, agus na calafoirt idirnáisiúnta bád

farantóireachta a fhreastalaíonn ar na báid phaisinéirí sin, agus i gcás gur

infheidhmithe é, calafoirt agus cuanta réigiúnacha. Cuireann Rochtain Iompair do

Chách cur chuige comhtháite chun cinn i leith chur i bhfeidhm na mbeart

inrochtaineachta faoin dá réimse seo d’iompar paisinéirí muirí ionas go mbeidh

úsáideoirí iompair in ann caighdeán inchomparáide inrochtaineachta a fháil ag

calafoirt, ar árthaí agus sa chuid choiteann eatarthu.

Tá cineálacha éagsúla long paisinéirí ann, idir bháid farantóireachta mhóra

idirnáisiúnta a fhreastalaíonn ar chalafoirt sa Bhreatain agus sa Fhrainc, is longa

meánmhéide ag freastal ar ár n-oileáin amuigh ón gcósta chomh maith leis na

hárthaí beaga a chuireann turais bheaga ar fáil ar uiscí agus lochanna intíre. Tá na

hárthaí nach mór go léir faoi úinéireacht phríobháideach agus níl aon cheann de na

báid farantóireachta ag feidhmiú faoi Bhratach na hÉireann. Tá éagsúlacht mhór ann

idir na háiseanna do phaisinéirí idir na longa is mó agus is lú agus is léiriú iad ar fhad

agus ar chineál na dturas ar a dtéann na hárthaí éagsúla. Tá an éagsúlacht sin le

sonrú freisin sna catagóirí éagsúla cuanta idir chalafoirt mhóra tráchtála a

fhreastalaíonn ar bháid idirnáisiúnta farantóireachta is chalafoirt réigiúnacha níos lú

óna bhfeidhmíonn seirbhísí do phaisinéirí.

71

“An t-aon bhealach ar féidir liom an bád farantóireachta a úsáid ná trí bheith sa charr. Ní hé amháin go bhfuil sin costasach ach cuireann sé le m-eisiamh sóisialta mar nach féidir liom suí sa chábán do phaisinéirí leis an hOileánaigh eile. Níl na céanna agus na báid farantóireachta oiriúnach do chathaoireacha rothaí. Tá rampaí orthu do charranna ach níl na cábáin do phaisinéirí inrochtana. Tá na piaraí an-ghéar freisin le linn lag trá ”.

Reachtaíocht

Le Rialacháin na gComhphobal Eorpach (Longa Paisinéirí) 2011 (I.R. Uimh. 322 de

2011) cuirtear i bhfeidhm Treoir 2009/45/EC maidir le Rialacha agus Caighdeáin

Sábháilteachta do Longa Paisinéirí. Áirítear ina measc ceanglais a bhaineann le long

a bhordáil agus bogadh timpeall ar bord chomh maith le ceanglais faoi

chomharthaíocht inrochtana agus gnéithe eile. Baineann na rialacháin le gach long

paisinéirí in Aicmí A, B, C or D (mar atá sonraithe in Airteagal 4.1 den Treoir) agus i

ngach árthach ardluais a úsáidtear don iompar poiblí, ar leagadh a chíle ar 1

Deireadh Fómhair 2004 nó dá éis.

Achtaíodh an tAcht Loingis Cheannaíochta 2010 (Uimh. 14 de 2010) i mí Iúil 2010

agus thug sin cumhachtaí breise don Aire chun rialáil agus forbairt a dhéanamh ar

chóid chleachtais chun feabhas a chur ar inrochtaineacht na n-árthach paisinéirí.

Longa Paisinéirí ar thurais idirnáisiúnta

Bíonn idir árthaí le bratach na hÉireann agus árthaí le bratach ó thír eile i mbun

turais idirnáisiúnta arna rialú ag comhaontuithe idirnáisiúnta. Ag eascairt ó na

comhaontuithe sin, foilsíodh Ciorclán MSC/735 na hEagraíochta Muirí Idirnáisiúnta

(EMI) ar 24 Meitheamh 1996 “Moltaí maidir le dearadh agus feidhmiú long paisinéirí

chun freastal ar riachtanais daoine scothaosta agus daoine faoi mhíchumas.” I

gCiorclán an IMO áiríodh treoirlínte a chlúdaigh raon topaicí lena n-áirítear bordáil,

rochtain, páirceáil, ardaitheoirí, lóistín, pasáistí, ráillí láimhe, áiseanna leithris, eolas

agus oiliúint.

Longa Intíre do Phaisinéirí

Tá rialacha agus caighdeáin le haghaidh na long intíre paisinéirí rialaithe ag Treoir

2009/45/CE ón AE mar atá luaite thuas agus a trasuíodh go dlí na hÉireann le

hIonstraim Reachtúil Uimh. 322 de 2011. Leis an treoir, atá dírithe ar catagóirí áirithe

de longa intíre paisinéirí nach dtéann ar thurais idirnáisiúnta, bunaítear caighdeáin

ghinearálta chun cuidiú le paisinéirí atá faoi mhíchumas luaineachta.

Seirbhísí d’Oileáin amuigh ón gCósta

72

Déantar roinnt seirbhísí bád farantóireachta chuig oileáin amuigh ón gcósta a

fheidhmiú ar conradh le fóirdheontais ón Roinn Ealaíon, Oidhreachta agus

Gaeltachta. Tá ceanglas áirithe ag an Roinn i ngach conradh nua go mbeadh ar

oibreoirí oiliúint feasachta míchumais a chur ar fáil don fhoireann atá fostaithe ar na

hárthaigh.

Calafoirt do Phaisinéirí

Tá ceithre cinn de chalafoirt idirnáisiúnta bád farantóireachta sa Stát: Corcaigh, Baile

Átha Cliath, Dún Laoghaire agus Ros Láir. Na háiseanna do phaisinéirí sna calafoirt

seo déanann cuideachtaí faoi úinéireacht an stáit iad a rith. Tá na cuideachtaí

calafoirt seo ar an eolas go bhfuil sé thar a bheith tábhachtach seirbhís

ardchaighdeáin a chur ar fáil do gach paisinéir lena n-áirítear daoine faoi mhíchumas

luaineachta, céadfach agus cognaíoch.

Ag teacht le Rochtain Iompair do Chách, rinne gach ceann de na calafoirt

idirnáisiúnta iniúchadh neamhspleách inrochtaineachta ar a n-áiseanna do

phaisinéirí agus chuir plean gnímh i bhfeidhm d’oibreacha leasúcháin chun fheabhas

a chur ar inrochtaineacht a n-áiseanna do phaisinéirí. Chomh maith leis sin, cheap

gach calafort Oifigeach Inrochtaineachta. Cuireadh tús le cur i bhfeidhm na

bpleananna gnímh sa bhliain 2008, agus chuir an Roinn maoiniú ar fáil do roinnt

tionscadal.

Fóram Iompair Muirí do Phaisinéirí

Bunaíodh an Fóram Iompair Muirí do Phaisinéirí i mí na Nollag 2006 de réir an

cheanglais maidir leis i bPlean Earnála na Roinne.

Ar an bhfóram tá ionadaithe ó eagraíochtaí míchumais, soláthraithe long paisinéirí

agus seirbhísí calafoirt, ranna iomchuí Rialtais agus ón Údarás Náisiúnta

Míchumais. Foilsíodh Tuarascáil an Fhóraim Idirnáisiúnta Muirí do Phaisinéirí ar 24

Samhain 2008.

Bíonn an Fóram ag feidhmiú sa lá atá inniu ann laistigh de théarmaí tagartha nua,

agus díríonn ar chur i bhfeidhm mholtaí a thuarascála.

73

Iniúchtaí Inrochtaineachta le haghaidh Longa Paisinéirí

Tar éis thuarascáil an Fhóraim Iompair Muirí do Phaisinéirí agus a mholtaí iomadúla,

rinne sainchomhairleoir arna fhostú ag an Roinn iniúchtaí inrochtaineachta sa bhliain

2008 ar rogha ionadaíoch de longa intíre paisinéirí agus ar chuanta/ calaí óna

mbíonn siad ag feidhmiú.

Tá iniúchadh inrochtaineachta ar an gcéad chéim sa scrúdú ar cad iad na constaicí

fisiceacha agus eile atá i mbealach daoine faoi mhíchumas agus iad ag úsáid a

seirbhíse agus cuireann bonn ar fáil don phlean feabhsúcháin rochtana. Á aithint sin,

rinneadh iniúchtaí a thairiscint d’oibreoirí/úinéirí eile longa paisinéirí agus cuireadh

na hiniúchtaí sin i gcrích sa bhliain 2009.

San iomlán tá iniúchadh déanta ar isteach is amach le 50 long paisinéirí agus

dáileadh torthaí na n-iniúchtaí sin ar úinéirí/oibreoirí na long sin agus ar na húdaráis

áitiúla le freagracht as na cuanta/calaí óna bhfeidhmíonn na longa sin.

Treoirlínte le haghaidh Iompar Inrochtana Muirí do Phaisinéirí

Ag eascairt ó mholadh eile ón bhFóram d’fhoilsigh an Roinn “Guidelines for

Accessible Maritime Passenger Transport” i gcomhar leis an Údarás Náisiúnta

Míchumais i mí Márta 2010. Ceapadh na Treoirlínte mar thacaíocht thábhachtach

dóibhsean atá i mbun seirbhísí iompair muirí a sholáthar do phaisinéirí, lena n-

áirítear úinéirí agus oibreoirí árthaí paisinéirí, oibreoirí calafoirt agus údaráis áitiúla.

Tá comhairle phraiticiúil agus eolas ar fáil sna Treoirlínte.

Cuimsítear sa treoir gach gné d’aistear, lena n-áirítear feabhas ar rochtain, áiseanna

ar an gcladach a bheith inrochtana, oiliúint feasachta míchumais don fhoireann agus

feabhas ar chumarsáid le paisinéirí.

Chomh maith leis sin, foilsíodh bileog eolais “10 Tips for Better Access” agus

dáileadh na Treoirlínte agus an bhileog eolais go forleathan i measc soláthraithe

seirbhísí iompair muirí. Cuirtear an bhileog eolais ar fáil d’úinéirí/oibreoirí bád

74

paisinéirí tráth a bhfaigheann siad a gceadúnas báid phaisinéirí ón Roinn. Tá an dá

dhoiciméad ar fáil le hamharc orthu nó le híoslódáil ó shuíomh gréasáin na Roinne

www.dttas.ie nó ar shuíomh gréasáin an ÚNM www.nda.ie

Forbairtí a Tharla le Déanaí

Reáchtáil an tÚdarás Náisiúnta Míchumais seimineár dar teideal “Get on Board with

Maritime Passenger Transport Accessibility” ina oifigí ar an 1 Samhain 2010. Chuir

seo an deis ar fáil dóibhsean a bhíonn ag plé le tionscal an iompair mhuirí do

phaisinéirí cloisteáil faoi fhorbairtí a tharla le déanaí i réimse na hinrochtaineachta

muirí ag leibhéal náisiúnta agus leibhéal an AE, chun taithí a roinnt ar chéile, chun

iniúchadh a dhéanamh ar an gcleachtas is fearr chun leasa an ghnó. D’fhreastail

ionadaithe ó údaráis áitiúla, údaráis chalafoirt/cuain, úinéirí agus oibreoirí long

paisinéirí, baill ó Fhóram Iompair Mhuirí do Phaisinéirí agus páirtithe leasmhara eile

ar an seimineár.

Cearta Paisinéirí

Tiocfaidh Rialachán 1177/2010 ón Eoraip maidir le “Cearta Paisinéirí ag Taisteal ar

Muir agus ar Uiscebhealaí Intíre”18 i bhfeidhm ar 18 Nollaig 2012. Tá an Rialachán

cosúil leosan atá i bhfeidhm cheana féin i ndáil le cearta paisinéirí atá ag taisteal

d’aer agus ar iarnród.

Airítear ann forálacha faoi gan idirdhealú éagórach a dhéanamh agus faoi chúnamh

a thabhairt do dhaoine faoi mhíchumas agus faoi mhíchumas luaineachta.

Cuimsíonn sin dualgas: cúnamh a sholáthar ag cuanta agus ar bord loinge; cead a

thabhairt go scaoilfí madraí treorach ar bord (faoi réir na rialachán náisiúnta);

trealamh soghluaisteachta a iompar (mar shampla cathaoireacha rothaí) saor in

aisce agus eolas a sholáthar i bhformáidí inrochtana.

Baineann an Rialachán leis na seirbhísí uile do phaisinéirí i gcás:

- Go bhfuil an calafort ag a dtuirlingítear i mBallstát; nó

18 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:334:0001:0016:EN:PDF

75

- Go bhfuil an calafort ag a mbordáiltear lasmuigh de Bhallstát ach go bhfuil an

calafort ag a dtuirlingítear i mBallstát agus go bhfuil an t-iompróir ina iompróir

ón Aontas Eorpach; agus de bhreis air sin

- Aistir mhara a bhfuil a chalafort bordála i mBallstát (faoi réir roinnt díolúintí).

Ní bhaineann an Rialachán seo le hárthaí a bhfuil ceadúnas acu 12 phaisinéir nó

níos lú a iompar, nó longa a bhfuil criú atá de cheathrar nó níos lú, nó i gcás go

bhfuil an t-aistear iomlán don phaisinéir níos lú ná 500 méadar ar aistir

thurasóireachta seachas aistir mhara.

Sa bhliain 2011 d’eisigh an Roinn treoir-dhoiciméad éasca le léamh agus chuir é

chuig gach úinéir/oibreoir long paisinéirí. Sa treoir-doiciméad tá eolas ginearálta

faoin Rialachán chomh maith le liosta de Cheisteanna agus de Fhreagraí chun

cuidiú leis na hoibreoirí tuiscint a bheith acu ar cad atá de cheangal orthu a

dhéanamh i gcás go bhfuil seirbhísí long nó paisinéirí i bhfeidhm acu a bhfuil

dualgais orthu ina dtaobh faoin Rialachán seo. Tá coip den treoir-dhoiciméad ar fáil

le híoslódáil ó shuíomh gréasáin na Roinne www.dttas.ie.

76

3.8 Saincheisteanna Leathana Trasearnála

Tá an fhreagracht as saincheisteanna inrochtaineachta áirithe faoi Rochtain Iompair

do Chách, faoi shainchúram roinnt Ranna Rialtais, roinnt soláthraithe seirbhísí agus

roinnt údarás áitiúil.

Sa chuid seo den Phlean tá cur síos ar na réimsí leathana ina gcuideodh roinnt

comhoibrithe le héifeachtacht chur i bhfeidhm an Phlean.

Rialachán maidir le Seirbhísí Iompair Phoiblí

Bunaíodh an tÚdarás Náisiúnta Iompair i mí na Nollag 2009. Is é sainchúraim an

Údaráis ná rialáil a dhéanamh ar sheirbhísí iompair phoiblí do phaisinéirí ar fud na

hÉireann agus stiúradh agus comhtháthú a dhéanamh ar sholáthar seirbhísí agus

bonneagar iompair phoiblí.

I measc nithe eile tá an ÚNI freagrach astu seo -

Rialáil a dhéanamh ar fheithiclí beaga seirbhíse poiblí (i.e. tacsaithe,

fruilcharranna agus limisíní) agus a dtiománaithe,

Dul i gconarthaí do sholáthar seirbhísí poiblí bus agus iarnróid a gcuirtear

fóirdheontais ar fáil dóibh,

Ceadúnais a chur ar fáil do sheirbhísí poiblí bus nach bhfuil fóirdheontais ar

fáil dóibh.

Ceann de phríomhchuspóirí a Ráitis Straitéise 2012-2014 ná “Córais inrochtana

iompair phoiblí a fhorbairt, a chinnteoidh go mbeidh fáil éasca ag formhór an phobail

ar sheirbhís iontaofa iompair phoiblí agus a chuideoidh le daoine faoi mhíchumas nó

faoi mhíchumas luaineachta rochtain a fháil ar na seirbhísí sin”. Beidh seo fanta ina

chuspóir ag an ÚNI ina straitéisí eile amach anseo. I ndáil leis sin, beidh aon bhus a

cheannófar ar mhaithe le seirbhísí iompair phoiblí a chur ar fáil agus a gcuirtear

fóirdheontas ar fáil chun iad a cheannach, ina bhus inrochtana.

Tá conarthaí seirbhíse poiblí ag an ÚNI le Bus Átha Cliath, Iarnród Éireann agus Bus

Éireann chun seirbhísí iompair phoiblí a bhfuil gá leo go sóisialta a sholáthar.

77

Ceanglaítear ar na hoibreoirí caighdeáin inrochtaineachta a chomhlíonadh maidir le

daoine a bhfuil riachtanais speisialta acu mar atá leagtha amach sa Phlean Earnála

Iompair. Tá sé de dhualgas ar na páirtithe ar conradh tuarascáil bhliantúil a chur ar

fáil maidir leis an dul chun cinn i mbaint amach na spriocanna atá sonraithe sa

phlean i ndáil le hinrochtaineacht feabhsaithe. Déantar tuarascálacha ráithiúla

feidhmíochta i ndáil le conarthaí seirbhíse poiblí a fhoilsiú ar shuíomh gréasáin an

ÚNI www.nationaltransport.ie

I ndáil le seirbhísí ceadúnaithe, beidh plé idir an ÚNI agus ionadaithe an tionscail

maidir le dul chun cinn i leith sholáthar na seirbhísí inrochtana i measc na n-oibreoirí

sin.

Chomh maith leis sin, déanann an ÚNI riar ar Chlár Deontais Inrochtaineachta thar

ceann na Roinne a chuireann an ÚNI ar an eolas faoi leithdháileadh maoiniúcháin

don chlár seo ag tús gach bliana. Bunaithe ar mholtaí a fuarthas ón ÚNI, aontaítear

ar na tionscadail inrochtaineachta a dhéanfar a mhaoiniú an bhliain sin. Faigheann

an Roinn tuarascálacha faoi dhul chun cinn ón ÚNI maidir leis an gClár

Inrochtaineachta agus cuirtear tuarascálacha chun dáta ar fáil don Choiste um

Inrochtaineacht Iompair Phoiblí. Cibé scéal é, cuirfidh an ÚNI, faoi dheireadh ráithe a

haon gach bliain, Plean Inrochtaineachta faoi bhráid CIIP maille le tuarascáil faoi

dhul chun cinn ar Phlean Inrochtaineachta na bliana roimhe sin.

Ticéadú Comhtháite

Sheol an tÚdarás Náisiúnta Iompair Ticéadú Comhtháite i mí na Nollag 2011. Sna

chéad chéimeanna den ticéadú comhtháite táthar ag cur ‘cárta cliste’ amháin ar fáil a

chuideoidh le húsáideoirí táillí a íoc go leictreonach le haghaidh seirbhísí na

soláthraithe poiblí go léir i Mórcheantar Bhaile Átha Cliath.

Ar dtús báire, beidh ‘ríomh-Sparán’ sa ticéad nua, ar féidir airgead a chur air agus

úsáid a bhaint as chun táillí a íoc le Bus Átha Cliath, ar an Luas agus ar sheirbhísí

Iarnród Éireann. Ag leanúint uaidh sin, cuirfear Bus Éireann agus oibreoirí

príobháideacha san áireamh. Sa bhliain 2012, leathnófar é agus áireofar táirgí

78

réamhíoctha le lascaine, mar shampla ticéid mhíosúla agus bhliantúla taistil a

chuireann oibreoirí iompair phoiblí ar fáil faoi láthair.

Chuir an ÚNI eolas ar fáil don Roinn Coimirce Sóisialaí a chuideoidh leo an ticéad

comhtháite a áireamh ar an gcárta cliste atá beartaithe acu agus cuideoidh seo le

custaiméirí faoi mhíchumas a úsáideann iompar poiblí.

Eolas do Phaisinéirí

Cuspóir lárnach atá ag an Údarás Náisiúnta Iompair ó bunaíodh é ná feabhas a chur

ar an eolas a sholáthraítear faoi sheirbhísí iompair phoiblí. Na tionscadail atá idir

lámha faoi láthair ná:

Eolas Fíor-ama do Phaisinéirí

Rinne an ÚNI bainistiú ar sholáthar an Chórais Eolais Fíor-ama do Phaisinéirí.

Cuireann an córas eolas fíor-ama sroichte bus ar fáil ar sheirbhísí iompair phoiblí ar

chomharthaí sráide agus ar an ngréasán, ar aip agus ar sheirbhís téacs SMS. Faoi

dheireadh 2011 bhí 370 comhartha i bhfeidhm i Mórcheantar Bhaile Átha Cliath

(MBÁC) agus beidh 150 comhartha eile i bhfeidhm i MCBÁC faoi dheireadh 2012.

Tá an t-eolas ar fáil do sheirbhísí Bhus Átha Cliath ar dtús ach leathnófar iad ionas

go n-áireofar gach oibreoir bus agus an LUAS. Cuirfear comharthaí sráide in airde i

gCorcaigh in earrach na bliana 2012 agus ansin i Luimneach, Port Láirge agus

Gaillimh níos déanaí i rith 2012. Ar an tseirbhís ghréasáin do Sheirbhísí Bhus Átha

Cliath faoi láthair tugtar le fios cibé acu an bhfuil an bus inrochtana nó nach bhfuil.

Bíonn an t-eolas ar fáil trí théacs SMS do chustaiméirí lagamhairc.

An Pleanálaí Náisiúnta Idirmhodúil Aistir

Tá an Pleanálaí Náisiúnta Idirmodúil Aistir (PNIA) á fhorbairt faoi láthair, Beidh sé ina

chóras gréasán-bhunaithe agus déanfar é a óstáil ar an suíomh gréasáin Transport

for Ireland (féach thíos) a chuirfidh ar chumas úsáideoirí aistir a phleanáil roimh ré ar

fud na hÉireann ar gach modh iompair. Chomh maith leis sin, d’fhéadfaí eolas

sonrach a sholáthar ar PNIA faoi aistir chuig Éire agus ar fud na hÉireann chomh

maith le haistir chuig aon áit in Éirinn nó i dTuaisceart Éireann a ndéanann an

79

tIarnród Náisiúnta nó líonraí Cóistí freastal orthu agus chuig aon áit in Éirinn nó i

dTuaisceart Éireann a ndéanann seirbhísí bád farantóireachta freastal orthu, ar báid

iad a thosaigh amach a n-aistear in Éirinn.

Cuirfidh an PNIA sonraí ar fáil faoi gach aistear in Éirinn agus éascóidh sé aistir ar

fud modhanna agus oibreoirí éagsúla. Áireofar ar an PNIA gach seirbhís arna

soláthar ag na príomhchuideachtaí iompair phoiblí lena n-áirítear roinnt oibreoirí

neamhspleácha ceadúnaithe ar fud na hÉireann a chuireann seirbhísí bus le

minicíochtaí éagsúla ar fáil.

Cuirfidh an Pleanálaí Aistir pleananna aistir ar fáil do chustaiméirí a bhfuil riachtanais

inrochtaineachta acu. Níos luaithe i mbliana, bhunaigh an tÚdarás clár bailithe sonraí

mar a ndearnadh suirbhéanna ag na moil mhóra iompair sa tír chun liosta áiseanna

a chur ar bun. Is é aidhm an chláir seo ná feabhas a chur ar an eolas a fhoilseofar

tríd an bpleanálaí aistir.

Mar ullmhúchán le haghaidh na nOilimpeacha i Londain d’oibrigh an Roinn Iompair

sa Ríocht Aontaithe agus Transport for London i gcomhar lena chéile chun

caighdeán nua inrochtaineachta eolais a bhunú i bPleanálaí Aistir Londain lena

gconraitheoir. Sa mhéid go bhfuil córas na hÉireann bunaithe ar chóras Londain tá

sé beartaithe go gcuirfear an caighdeán nua i bhfeidhm in Éirinn chomh luath agus is

féidir.

Suíomhanna Gréasáin

Tá suíomh gréasáin an Údaráis Náisiúnta Iompair géilliúil do na caighdeáin reatha

inrochtaineachta. Chomh maith leis sin, tá suíomh gréasáin Transport for Ireland á

fhorbairt ag an ÚNI le caighdeáin inrochtaineachta ag féachaint le ‘láithreán

ilfhreastail’ a sholáthar ar a mbeidh eolas faoi iompar poiblí.

Tá Iarnród Éireann, Bus Éireann agus Bus Átha Cliath, tar éis uasghrádú a

dhéanamh ar a suíomhanna gréasáin le blianta beaga anuas. Ar gach suíomh

gréasáin anois tá:

80

Eolas Amchláir (le hEolas Fíor-ama do Phaisinéirí ón DART chomh maith le

seirbhísí áirithe bruachbhailteacha i mBaile Átha Cliath ar shuíomh gréasáin

Iarnród Éireann);

Eolas faoi tháillí & faoi phromóisin chomh maith le ceannach & seachadadh

roinnt ticéad;

Seirbhís áirithinte suíocháin i gcás Iarnród Éireann;

Eolas i ndáil le seirbhísí inrochtana cuideachtaí; agus

Gnéithe speisialta chun cuidiú le daoine lagamhairc.

Anuas air sin, tá seirbhísí pleanála aistir ar fáil ar shuíomhanna gréasáin Bhus

Éireann agus Iarnród Éireann. Tá gach ceann de na trí shuíomh gréasáin inrochtana

trí shuíomh gréasáin CIE ag www.cie.ie nó ag www.buseireann.ie, www.irishrail.ie

nó www.dublinbus.ie.

Féadtar rochtain a fháil ar shuíomh gréasáin an Luas ag www.luas.ie agus tá sin

géilliúil do na caighdeáin reatha inrochtaineachta, cé nach bhfuil sé géilliúil fós do

threoirlínte TIG agus TIIG. Seoladh le déanaí leagan soghluaiste den suíomh

gréasáin agus dearadh é chun eolas tábhachtach a sholáthar do chustaiméirí ar

bhealach gasta, éifeachtach. Tá sé ina leagan níos éadroime, níos soghluaiste de

www.luas.ie. Tá na príomhghnéithe go léir de shuíomh gréasáin an Luas optamaithe

ionas go mbeidh sé gasta, inrochtana agus éasca nascleanúint a dhéanamh air.

Tá suíomhanna gréasáin tiomnaithe ag roinnt oibreoirí príobháideacha bus a

chuireann eolas ar fáil do phaisinéirí chomh maith le heolas faoi tháillí ar sheirbhísí

sceidealaithe agus, i roinnt cásanna, is féidir ticéid a cheannach orthu.

Cé gur dul chun cinn suntasach an obair go dtí seo ar na suíomhanna sin go léir, tá

gá feabhas breise a chur orthu ionas go mbeifear in ann aistir a phleanáil go háirithe

do dhaoine faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch. Mar a mhol an

tÚdarás Náisiúnta Míchumais, beidh an Roinn ag tathant ar gach soláthraí iompair

paisinéirí cloí le Tionscnaimh Inrochtaineachta Gréasáin (TIG), le Treoirlínte faoi

Inrochtaineacht Inneachar Gréasáin (TIIG ) dá sheirbhísí agus eolas HTML-

bhunaithe, lena n-áirítear ríomhphoist agus nuachtlitreacha HTML-bhunaithe.

Féadtar teacht ar TIIG ar www.w3.org/WAI.

81

Déanfaidh an Roinn cinnte de go mbeidh caighdeáin ghéilliúlachta i bhfeidhm in aon

fhorbairtí nó aon fheabhsúcháin amach anseo ar shuíomh gréasáin na Roinne.

Leanfaidh an Roinn ag dul i gcomhairle le cuideachtaí iomchuí lena n-áirítear

oibreoirí iompair agus an Coiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí ag féachaint le

feabhsuithe ar dhearadh agus úsáid gréasáin a chur chun cinn.

Leathanach Gréasáin d’Éirinn

Bíonn an Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt páirteach i nGrúpa Oibre na

Breataine-na hÉireann (BÉ) um Iompar Inrochtana, a ndéanann an Roinn Forbartha

Réigiúnaí i dTuaisceart Éireann cathaoirleacht air. Díríonn an grúpa ar réimsí amhail

comhoibriú idir na dlínsí éagsúla (Éire, Tuaisceart Éireann, Albain, Sasana, an

Bhreatain Bheag, Oileán Mhanann, Geirsí agus Geansaí) agus an aidhm leis ná

taisteal gan uaim a chur ar fáil do dhaoine faoi mhíchumas ar fud na Breataine agus

na hÉireann. I measc rudaí eile, bhreithnigh an Grúpa feabhas a chur ar eolas taistil

trí fhormáid choiteann leathanaigh gréasáin a fhorbairt chun raon eolais a chur ar fáil

do dhaoine faoi mhíchumas ag taisteal laistigh den limistéar riaracháin agus ó

limistéar riaracháin amháin go ceann eile. Seoladh suíomh gréasáin d’Éirinn i mí an

Mheithimh 2012 agus faoi láthair tá sin á óstáil ar shuíomh gréasáin na Roinne. In

am trátha, ámh, aistreofar é chuig an suíomh gréasáin Transport for Ireland a

d’fhorbair an tÚdarás Náisiúnta Iompair.

Ionad Barr Feabhais don Dearadh Uilíoch

Bunaíodh an tIonad Barr Feabhais don Dearadh Uilíoch (IBFDU) i mí Eanáir 2007

faoin Acht um Míchumas 2005 agus tá sé ina bhunchuid den Straitéis Náisiúnta

Míchumais. Tá an tIonad ina chuid den Údarás Náisiúnta Míchumais (ÚNM) atá ina

ghníomhaireacht cheannasach sa stát maidir le saincheisteanna míchumais, agus a

chuireann saineolas agus comhairle ar fáil don Rialtas i leith beartais agus

cleachtais. Tá Éire ar na gcéad tír ar domhan atá tar éis Dearadh Uilíoch a chur ar

bhonn reachtúil, agus béim á leagan ar ghealltanas an Rialtais feabhas a chur ar

shaol daoine faoi mhíchumas.

82

Díreoidh obair an Ionaid orthu seo:

An timpeallacht thógtha agus sheachtrach (sráideanna, spásanna, etc.);

Táirgí agus seirbhísí arna soláthar sna háiteanna sin;

Córais lena n-áirítear teicneolaíocht faisnéise agus cumarsáide (TFC).

D’fhoilsigh IBFDU Treoirlínte Inrochtaineachta TF – treoirlíne dearaidh a chuimsíonn

príomhghnéithe den bhonneagar eolais iompair phoiblí lena n-áirítear:

Cláir Eolais

Bothanna (don ticéadú agus don eolas)

• An teirminéal a aimsiú agus rochtain a fháil air (timpeallacht an teirminéil)

• Ag Úsáid an Teirminéil (Bogearraí agus crua-earraí an teirminéil)

Treoracha agus fógraí i scríbhinn (póstaeir agus bileoga eolais)

Eolas foilsithe ar an ngréasán

Córais Cártaí Cliste – breithniúcháin dearaidh do ghnéithe éagsúla a bhaineann leis an tseirbhís a úsáideann Cártaí Cliste, e.g.:

• Conas cur isteach ar chárta a fháil, • An teicneolaíocht in úsáid ar an gcárta, • Sainoiriúnú a chumasú ar chomhéadan na dteirminéal chun go

bhféadfaidís idirghníomhú leis an gcárta, • Tadhall-chartaí cliste agus cártaí gan tadhall• Féidearthachtaí na Cumarsáide Neasréimse (CNR) chun feabhas a

chur ar úsáidteacht na seirbhíse – idirbhearta gan tadhall.

Leanfaidh an Roinn ag tathant ar chuideachtaí iompair agus ar údaráis áitiúla dul i

gcomhairle le IBFDU maidir lena gceanglais inrochtaineachta a chomhlíonadh faoin

Acht um Míchumas 2005.

Iniúchtaí Inrochtaineachta

Féadfaidh iniúchadh inrochtaineachta a bheith in uirlis thar a bheith luachmhar

d’oibreoir iompair agus iad ag meas cé chomh hinrochtana is atá a seirbhísí iompair.

Ba chóir Iniúchtaí Inrochtaineachta a dhéanamh roimh ré ar gach tionscadal

athbheochana bonneagair iompair phoiblí chun a fháil amach cad iad na bearta

leasúcháin a d’fhéadfaí a chur i bhfeidhm mar chuid den athbheochan.

83

De bhreis air sin, ba chóir suirbhéanna a dhéanamh i measc paisinéirí tar éis an

chláir oibreacha i gcás nár cloíodh go himleor leis na riachtanais inrochtaineachta.

Beidh ról tábhachtach ag daoine faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus

cognaíoch sna hiniúchtaí sin. Tá Iniúchtaí Inrochtaineachta anois ina ngné lárnach

den phróiseas measúnachta do phleanáil agus oibreacha atá á ndéanamh ag

soláthraithe iompair a bhíonn i mbun bearta a chur i bhfeidhm faoi Rochtain Iompair

do Chách.

Cuideoidh iniúchtaí a dhéanfaidh údaráis áitiúla i measc úsáideoirí leis an bpróiseas

seo (féach leathanach 54) agus cuideoidh an t-athbhreithniú a dhéanfar ar

threoirlínte bainteacha i gcomhar leis na treoirlínte um shábháilteacht ar bhóithre

freisin.

Idirmhalartú Iompair Phoiblí

Tá roinnt mhaith aistear atá déanta suas de níos mó ná céim amháin agus bíonn gá

athrú ó fheithiclí go feithicil nó ó chóras go córas (mar shampla ó bhus go traein).

Féadfaidh an próiseas seo a bheidh deacair go háirithe do dhaoine faoi mhíchumas

agus mura mbíonn áiseanna agus seirbhísí idirmhalartaithe ar fáil atá inrochtana, ní

bheidh an t-aistear indéanta ar chor ar bith. Ar na fadhbanna a bhíonn i gcoiteann i

measc daoine faoi mhíchumas luaineachta, céadfach nó cognaíoch tá athruithe ar

an leibhéal idir córas amháin agus córas eile agus droch-chomharthaíocht agus

droch-eolas chun cuidiú le daoine a mbealach a dhéanamh idir na seirbhísí.

Tuigeann an Roinn nach saincheisteanna bonneagair amháin atá i gceist agus go

bhfuil cúrsaí oibríochtúla san áireamh freisin mar shampla a chinntiú go ndéanfaí

amchláir a cheapadh do bhusanna a fhreastalaíonn ar stáisiúin traenach/ar chalafoirt

sa chaoi is go gcuirfí san áireamh amanna teachta agus imeachta traenach/loinge.

Oiliúint Feasachta Míchumais

Tá an oiliúint feasachta míchumais ríthábhachtach do sholáthar seirbhísí iompair. Is

gá don fhoireann uile túsline oiliúint a fháil, foireann amhail tiománaithe agus

84

foireann a chuireann ticéid ar fáil agus tá sé ina chuid thábhachtach freisin den

ionduchtú a dhéantar agus d’oiliúint bhreise do mhaoirseoirí agus do bhainisteoirí.

Chuir an tÚdarás Náisiúnta Míchumais (ÚNM) treoir ar fáil maidir le hoiliúint

feasachta míchumais do sholáthraithe iompair (Recommended Accessibility

Guidelines for Public Transport Operators in Ireland) chomh maith leis na treoirlínte

Guidelines for Purchasers of Disability Equality Training. Tá an dá dhoiciméad ar fáil

ar shuíomh gréasáin an ÚNM ag www.nda.ie. Chomh maith leis sin, chruthaigh an

ÚNM cúrsaí ríomhfhoghlama. Tá an cúrsa, dar teideal ‘Disability Equality Training for

Public Service Staff’, ar fáil d’aon duine atá ag obair sa tseirbhís phoiblí in Éirinn. Tá

sé ar fáil freisin ag elearning.nda.ie .

Déanann na dreamanna seo oiliúint feasachta míchumais a chur ar fáil ar bhonn

leanúnach: Bus Éireann, Bus Átha Cliath, Iarnród Éireann, an Ghníomhaireacht um

Fháil Iarnród agus Veolia Transport.

Cuirtear oiliúint feasachta míchumais agus inrochtaineachta ar fáil do gach tiománaí

le Bus Átha Cliath. Reáchtáiltear cúrsaí lae ina dhiaidh sin maidir leis an

inrochtaineacht agus bíonn feachtais póstaeir ann freisin chun daingniú a dhéanamh

ar na pointí a clúdaíodh le linn na hoiliúna.

Tá clár éigeantach forbartha scileanna á chur i bhfeidhm ag an Údarás Náisiúnta

Iompair do gach duine nua a thosaíonn i dtionscal na bhfeithiclí Beaga Seirbhíse

Poiblí (FBSP).Croíghné den chlár ná feasacht faoi mhíchumas a spreagadh agus

oiliúint a chur ar fáil atá ábhartha do sholáthar seirbhíse do dhaoine faoi mhíchumas

luaineachta, cognaíoch agus céadfach. Chomh maith leis sin, bheartaigh an tÚdarás

Náisiúnta Iompair go mbeadh sé ina choinníoll ag gabháil le Ceadúnas d’Feithicil

Inrochtana do Chathaoireacha Rothaí a bhronnadh go mbeadh faighteoir an

cheadúnais tar éis Oiliúint Feasachta Míchumais a dhéanamh.

Chuir an Roinn maoiniú ar fáil don oiliúint feasachta míchumais d’úinéirí/oibreoirí

long paisinéirí thar thréimhse trí bliana 2007 go 2009. Reáchtáladh an oiliúint i

nGaillimh, i gCill Airne, i Leitir Ceanainn, i bPort Láirge agus in Átha Luain. San

iomlán, cuireadh oiliúint feasachta míchumais ar 79 úinéir/oibreoir long.

85

Tá oiliúint feasachta míchumais ar fáil freisin d’fhoireann na Roinne.

I gcomhar le CIIP, tá an Roinn chun breithniú a dhéanamh ar an moladh go

bhforbródh an tÚdarás Náisiúnta Iompair agus an tÚdarás Náisiúnta Míchumais

treoirlínte coiteanna oiliúna do sholáthar agus do chur i bhfeidhm na hoiliúna

feasachta míchumais.

Grúpaí Úsáideoirí faoi Mhíchumas

Tá grúpaí úsáideoirí faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch agus a

bhaineann úsáid go rialta as iompar poiblí thar a bheith tábhachtach mar ghrúpaí a

chuideoidh eolas a chur ar fáil le gur féidir seirbhísí sásúla iompair phoiblí a

sholáthar. D’ullmhaigh an ÚNM treoirlínte do Ghrúpaí Úsáideoirí i gcomhar leis an

gCoiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí chun treoir a sholáthar inter alia faoi

théarmaí tagartha, próiseas cruinnithe agus modhanna athbhreithniucháin. Féach

www.nda.ie.

Tá grúpaí úsáideoirí faoi mhíchumas ar bhun cheana féin ag Bus Éireann, Bus Átha

Cliath, Iarnród Éireann, an Ghníomhaireacht um Fháil Iarnród / Veolia Transport

(Luas) agus Údarás Aerfort Bhaile Átha Cliath.

Mar shampla i nGrúpaí Úsáideoirí Bhus Átha Cliath tá baill ó NCBI, IWA, St.

Michaels House, Parlaimint na Seanóirí in Éirinn agus Madraí Treorach do na Daill in

Éirinn. Cuireann baill an Ghrúpa Úsáideoirí cúnamh agus eolas luachmhar ar fáil

agus ar raon leathan réimsí eile freisin.

Ar ghrúpa úsáideoirí muirí faoi mhíchumas a bhunaigh an Roinn, grúpa ar a dtugtar

Fóram Iompair Mhuirí do Phaisinéirí, tá ionadaithe ó eagraíochtaí míchumais.

Oiliúint do Thiománaithe

Tagann forbairt na hoiliúna do thiománaithe faoi shainchúram an Údaráis um

Shábháilteacht ar Bhóithre agus tá siad freagrach freisin as saincheisteanna

86

bainteacha mar shampla caighdeáin mheasúnachta d’oiriúnú feithiclí agus do

dhaingniú cathaoireacha rothaí agus an úsáid a bhaineann daoine as ardaitheoirí

agus rampaí i bhfeithiclí.

Bhí an tÚdarás um Shábháilteacht ar Bhóithre (ÚSB) ag obair chun feabhas a chur

ar oiliúint do thiománaithe maidir le daoine faoi mhíchumas. Áiríonn sin roinnt

tionscadal reatha agus leanúnach:

D’imigh an ÚSB i gcomhairle le Cumann Bodhar na hÉireann agus i gcomhar

lena chéile d’ullmhaigh siad leabhrán eolais do Theagascóirí Faofa Tiomána

(TFTanna) chun cuidiú leo múineadh do dhaoine bodhra nó daoine

lagéisteachta conas tiomáint.

D’imigh Oifigeach Rochtana ÚSB i gcomhairle le grúpaí stocaireachta éagsúla

ag féachaint le liosta oiriúnach de chreidiúnuithe a fhorbairt a bhféadfaí fógairt

a dhéanamh air ar shuíomh gréasáin an ÚSB ionas go bhféadfadh

foghlaimeoirí faoi mhíchumas na TFTanna sin a roghnú a bhfuil na scileanna

cuí acu chun cuidiú leo.

Cuireann Cumann Cathaoireacha Rothaí na hÉireann agus Cumann na

dTiománaithe faoi Mhíchumas oiliúint tiomána ar fáil do thiománaithe faoi

mhíchumas– agus tá an dá eagraíocht ina TFTanna le teiripithe saothair lán

taithí.

D’oibrigh an ÚSB le Coláiste Ríoga na Máinleá in Éirinn (RCPI) chun Oifig na

Míochaine Tráchta a bhunú Beidh roinnt feidhmeanna ag an Oifig seo mar

atá leagtha amach sa treoir le haghaidh caighdeán ó thaobh corpacmhainne

le bheith sa charr agus i bhfeithiclí eile ar ár mbóithre. Tá dul chun cinn á

dhéanamh ar fhoilsiú na gcaighdeán foirmiúil treorach agus beidh oiliúint á

sholáthar ag gairmithe leighis agus gheofar eolas praiticiúil ón bpobal.

Leis an mbeart seo cuirfear feabhas ar cháilíocht an eolais atá ar fáil do

thiománaithe agus spreagfar feasacht maidir le saincheisteanna a bhaineann

le corpacmhainn tiománaithe. Cuirfear treoir ar fáil freisin do dhaoine faoi

míchumas nó do dhaoine scothaosta a mbeadh deacrachtaí acu le

ceisteanna áirithe a théann i bhfeidhm ar a gcuid tiomána.

An cuspóir uileghabhálach ná cuidiú le tiománaithe bheith soghluaiste a mhéid is

féidir é agus go mbeidís sábháilte ar ár mbóithre.

87

Struchtúir Ghearáin agus Chúitimh

Chun a bheith ag cloí le halt 31(4)(b) den Acht um Míchumas 2005, ceanglaítear ar

sholáthraithe iompair agus ar chomhlachtaí iomchuí gnáthaimh agus struchtúir a

bheith i bhfeidhm acu chun déileáil le gearáin a bhaineann le neamhchomhlíonadh

na bhforálacha sa Phlean Earnála. I gcás na gcuideachtaí príobháideacha iompair

agus dreamanna eile a chuireann seirbhísí iompair do phaisinéirí ar fáil, táthar le

gnáthaimh agus struchtúir chomhchosúla a bhunú, bíodh sin faoi scáth eagraíochtaí

a dhéanann ionadaíocht ar oibreoirí príobháideacha iompair, nó faoi scáth

comhlachtaí rialála a bhfuil freagracht orthu as earnálacha indibhidiúla iompair do

phaisinéirí nó comhlachtaí nó eagraíochtaí eile arna bhfaomhadh ag an Aire.

Sna gnáthaimh agus sna córais seo ní foláir aird chuí a thabhairt ar an treoir arna

soláthar ag Oifig an Ombudsman. Aon duine atá míshásta le toradh gearáin a rinne

siad i ndáil le hinrochtaineacht seirbhísí iompair phoiblí a chuireann na comhlachtaí

seo ar fáil, ar ghá an gearán a dhéanamh leo ar an gcéad ásc, tá an té sin i dteideal

an toradh a achomharc le hOifig an Ombudsman. Baineann Alt 40 den Acht um

Míchumas 2005 le cur i bhfeidhm an Achta Ombudsman 1980. Ní mór a mheabhrú

go gclúdaíonn ról an Ombudsman gearáin faoi chomhlachtaí, eagraíochtaí agus

daoine eile a mbaineann an Plean seo leo, lena n-áirítear soláthraithe seirbhísí

príobháideacha iompair phoiblí.

(http://www.ombudsman.gov.ie/en/OtherPublications/InformationLeaflets/

TheOmbudsmanandtheDisabilityAct2005/ )

De bhreis air sin, ceanglaítear ar gach eagraíocht a bhfuil gnáthaimh gearáin agus

cúitimh i bhfeidhm acu a chinntiú, a mhéid is féidir é, go mbeidh an t-eolas maidir leis

na gnáthaimh sin ar fáil i bhformáidí malartacha ionas go mbeidh rochtain ag daoine

faoi mhíchumas orthu. Tá an fhreagracht ar Oifigeach Sinsearach inrochtaineachta i

ngach comhlacht iompair, ar an gcéad ásc, a chinntiú go gcomhlíontar na ceanglais.

88

Cuid 4: Tograí Beartais

Comhthéacs

Tá an tAire agus a Roinn lántiomanta don sprioc iompar poiblí atá lán-inrochtana a

bhaint amach. Tá an Roinn ar a dícheall freisin a chinntiú, a mhéid is féidir é, go

mbeidh bóithre agus cosáin saor ó chonstaicí ionas go mbeidh daoine faoi

mhíchumas in ann gluaiseacht timpeall idir stadanna agus stáisiúin.

Breithníodh go cúramach an t-aiseolas a fuarthas le linn an chomhairliúcháin a bhí

ann faoin bPlean Earnála, ó dhaoine faoi mhíchumas, údaráis áitiúla, soláthraithe

iompair, eagraíochtaí míchumais agus páirtithe leasmhara eile.

Tríd is tríd, léirigh na freagraí sin go bhfuil feabhas leanúnach ag teacht ar na

seirbhísí agus ar na háiseanna sin agus go bhfuil deis níos mó ag daoine faoi

mhíchumas bheith ag taisteal go muiníneach. Ach is léir freisin go bhfuil réimsí ann

inar ghá níos mó a dhéanamh. Cé gur mórcheist na srianta eacnamaíochta faoi

láthair, fós féin féadtar dul chun cinn a dhéanamh chun dul i ngleic le roinnt de na

fadhbanna a luadh.

Tionscnaimh Ghearrthéarmacha

Oiliúint

Ba léir sna freagraí a fuarthas sa suirbhé ó dhaoine faoi mhíchumas agus ó

eagraíochtaí míchumais nach bhfuil an oiliúint a chuirtear ar thiománaithe agus ar

fhoireann túslíne eile ina hoiliúint atá de réir a chéile. Áiríonn seo idir oiliúint

feasachta míchumais agus oiliúint theicniúil i réimsí amhail oibriú ceart ardaitheora

nó cathaoireacha rothaí a dhaingniú i bhfeithiclí.

Tá cúpla céim a ghlacfaidh an Roinn i gcomhpháirt le CIIP chun:

89

Athbhreithniú a dhéanamh ar ábhar agus ar cháilíocht na hoiliúna feasachta

míchumais a chuirtear ar an bhfoireann túslíne iompair go léir;

Athbhreithniú a dhéanamh ar ábhar agus ar cháilíocht na hoiliúna sonraí

teicniúla a chuirtear ar thiománaithe a oibríonn trealamh amhail ardaitheoirí,

rampaí agus trealamh cathaoireach rothaí.

Moltaí a dhéanamh maidir le feabhsuithe riachtanacha ag teacht leis an

gcleachtas is fearr chun caighdeáin a fheabhsú agus chun comhsheasmhacht

níos fearr a bhaint amach ar fud na modhanna taistil go léir.

Monatóireacht agus Forfheidhmiú

Fuarthas aiseolas tábhachtach freisin maidir leis an easpa monatóireachta agus

forfheidhmiúcháin ar fheabhsuithe rochtana atá ann cheana féin. I measc na samplaí

bhí siad seo:

Úsáid na gcóras fuaime agus físe eolais ar thraenacha agus ar bhusanna.

Deirtear go múchtar na córais seo go minic agus ar an gcaoi sin ní bhíonn

eolas ríthábhachtach ar fáil do phaisinéirí bodhra agus dalla.

Busanna a stadann cois leis an gcolbha. Fiú i gcás go bhfuil infheistíocht

déanta i mbonneagar cosúil le colbhaí inrochtana ionas go mbeidh an bus in

ann stad an-chóngarach don cholbha, deir paisinéirí go stadann tiománaithe

an bus ar bhealach a fhágann spás idir an bus agus an colbha agus mar sin

bíonn ar phaisinéirí faoi mhíchumas luaineachta céim anuas a thógáil ar na

mbóthar agus ní díreach ar an gcolbha féin. Deir na hoibreoirí bus go

dtarlaíonn seo go minic toisc feithiclí a bheith páirceáilte go neamhdhleathach

ag stadanna bus.

Paisinéirí le bugaithe do leanaí ag úsáid an spáis ar bhusanna agus ar an

Luas atá ann d’úsáideoirí cathaoireacha rothaí agus diúltaíonn siad bogadh

as an tslí chun gur féidir le daoine faoi mhíchumas dul ar bord;

Cleachtais i ndáil le taisteal d’aer (táille a ghearradh as trealamh

soghluaisteachta a iompar) atá ag sárú Rialachán (1107/2006) ón Eoraip

maidir le Cearta Aerphaisinéirí.

Bainfear feidhm as na modhanna seo a leanas chun dul i ngleic leis na fadhbanna

sin:

90

Rúnsiopaeirí: Daoine faoi mhíchumas ina “rúnsiopaeirí” agus iad ag taisteal

timpeall mar a bheadh de ghnáth agus aiseolas á chur ar fáil faoi aon

fhadhbanna nó easnaimh a thugann said faoi deara, i gcás

bus/traenach/tacsaí/hacnaí chuig an Údarás Náisiúnta Iompair agus chuig an

oibreoir i gceist agus i gcás taisteal d’aer chuig an gCoimisiún um Rialáil

Eitlíochta. Bheadh an ríomhphost ar an mbealach is éasca an t-aiseolas a

chur ar ais;

I gcomhairle le hoibreoirí iompair agus le húdaráis forfheidhmiúcháin,

ceamaraí a úsáid atá feistithe ag tosach an bhus chun sonraí clárúcháin

feithicle a thaifeadadh i gcás go bhfuil feithiclí páirceáilte go

neamhdhleathach;

Saorthaisteal a chur ar fáil d’oifigigh forfheidhmiúcháin páirceála ionas gur

féidir leo taisteal go minic ar bhusanna agus go mbeidh siad in ann feidhmiú

láithreach ar aon bhealach bus i gcás go bhfuil feithiclí páirceáilte go

neamhdhleathach.

Scaipeadh Eolais agus Spreagadh Feasachta

Déanfar iniúchadh ar thionscnaimh a d’fhéadfadh feabhas a chur ar infhaighteacht

agus ar inrochtaineacht an eolais taistil do dhaoine faoi mhíchumas lena n-áirítear

eolas faoi Rialacháin 1107/2006 (Cearta Aerphaisinéirí), 1371/2007 (Cearta

paisinéirí iarnróid) agus 1177/2010 (Cearta paisinéirí mara agus uiscebhealaí intíre)

ón AE. D’fhéadfadh an leathanach gréasáin de chuid Chomhairle na Breataine – na

hÉireann a bheith ina chúnamh maidir leis seo.

Beifear ag tathant ar chuideachtaí iompair a fhaigheann maoiniú ón Roinn a chinntiú

go mbeidh a suíomhanna gréasáin géilliúil do na caighdeáin inrochtaineachta agus

go n-áireoidh siad eolas cuimsitheach faoi na seirbhísí agus na háiseanna atá ar fáil.

Cur Chuige Níos Comhsheasmhaí i leith Fheabhsuithe Inrochtaineachta an

Údaráis Áitiúil

91

Sna tuairimí a cuireadh in iúl sa phróiseas comhairliúcháin tugadh le fios go raibh

easpa comhsheasmhachta ann sa chur chuige ag leibhéal an údaráis áitiúil sa chaoi

a ndéantar feabhsuithe bonneagair, mar shampla colbhaí ísle a chur isteach ionas

go mbeidh stadanna bus/cóiste inrochtana. Is léir nach aon chabhair é do dhaoine

faoi míchumas agus gur drochúsáid acmhainní é i gcás nach ndéantar obair den

chineál seo ar bhealach comhsheasmhach agus de réir an chleachtais is fearr.

Cé go bhfuil an Roinn tar éis céimeanna suntasacha a ghlacadh roimhe seo chun

eolas a scaipeadh ar údaráis áitiúla faoin gcleachtas is fearr i réimsí mar seo, tá

féidearthachtaí ann daingniú a dhéanamh ar an gcur chuige chun a cinntiú go

mbeidh sé níos comhsheasmhaí. Déanfaidh an Roinn an cheist a chíoradh i

gcomhar leis an gCoiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí.

Tá an tÚdarás Náisiúnta Iompair ar a dhícheall seirbhísí a chomhtháthú ag stadanna

aonair bus, i gcás go bhfuil sin indéanta, is cuma cén soláthraí seirbhíse atá i gceist,

sa mhéid go gcuideoidh seo le daoine faoi mhíchumas an turas idir stadanna a

laghdú.

Roghanna Eile

Luadh roinnt saincheisteanna le linn an Athbhreithnithe a mbeidh gá tuilleadh

machnaimh a dhéanamh orthu.

Inrochtaineacht a bheith ina choinníoll uilíoch ag gabháil le maoiniú/ceadúnú

Tá cumhachtaí fadréimseacha ag an Roinn, bíodh sin go díreach nó tríd an Údarás

Náisiúnta Iompair, chun inrochtaineacht a bheith ag gabháil mar choinníoll le

maoiniú ón stát agus le faomhadh ceadúnas.

Tá an cur chuige seo in úsáid cheana féin agus d’fhéadfaí cur leis, chun modhanna

éifeachtacha agus costéifeachtacha a sholáthar i réimsí ina bhfuil an dul chun cinn

mall agus inar tugadh fadhbanna faoi deara agus déanfaidh an Roinn iad a scrúdú i

gcomhar leis an ÚNI.

Soláthar Seirbhísí Iompair arna Maoiniú ag an Státchiste

92

Déanfaidh an Roinn, i gcomhar leis an gCoiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí,

tathant ar Ghrúpa Forfheidhmithe na Straitéise Náisiúnta Míchumais agus ar an

tSeirbhís Náisiúnta Soláthair scrúdú a dhéanamh ar inrochtaineacht a

chomhshnaidhmeadh le gnéithe de thairiscintí/conarthaí do sheirbhísí iompair arna

maoiniú ag an Státchiste.

An Coiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí

Déanfaidh an Roinn, i gcomhar leis an gCoiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí,

athbhreithniú ar ról agus ar oibriú an Choiste ag féachaint leis an gcoiste a

dhéanamh níos éifeachtaí.

93

Cuid 5: Treisiú ar chur i bhfeidhm an Phlean Earnála

Monatóireacht agus Meastóireacht

I gClár an Rialtais tá gealltanas ann, i measc rudaí eile, rannpháirtíocht agus

monatóireacht rialtais uile a bheith ann ar an Straitéis Náisiúnta Míchumais i

gcomhar leis an earnáil míchumais. Bunaíodh Grúpa Forfheidhmiúcháin na

Straitéise Náisiúnta Míchumais (GFSNM) le hionadaíocht chuimsitheach a áiríonn

Ranna Rialtais, an tÚdarás Náisiúnta Míchumais, Cumann na mBainisteoirí Contae

agus Cathrach, eagraíochtaí a dhéanann ionadaíocht ar dhaoine faoi mhíchumas

maille le daoine eile (saineolaithe de bharr taithí ag maireachtáil le míchumas) a

ceapadh i gcáil phearsanta. Faoi láthair tá an Coiste ag forbairt plean forfheidhmithe

don straitéis a chuimseoidh na Pleananna Earnála faoin Acht um Míchumas 2005

ach a bheidh níos leithne ná sin freisin. Tar éis fhoilsiú plean forfheidhmithe an SNM,

tiocfaidh GFSNM le chéile 4 huaire in aghaidh na bliana chun athbhreithniú a

dhéanamh ar an dul chun cinn agus chun dul i ngleic le haon saincheisteanna

suntasacha a thiocfaidh chun cinn. Coinneofar an Coiste Comh-aireachta um

Beartas Sóisialta, atá faoi chathaoirleacht an Taoisigh, ar an eolas faoin dul chun

cinn.

Bíonn an Roinn páirteach sa mhonatóireacht ar struchtúir tuairiscithe don Straitéis

Náisiúnta Míchumais. Déanann Coiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí na Roinne

athbhreithniú ar thuarascálacha i ndáil leis sin (Aguisín 2). Faoi shainchúram an

Choiste cuirtear comhairle ar an Aire faoi ghnéithe inrochtaineachta de thionscadail

infheistíochta iompair phoiblí agus faoi shaincheisteanna eile inrochtaineachta

iompair phoiblí agus tá ról monatóireachta aige freisin i ndáil leis an bPlean Earnála

a chur i bhfeidhm agus meastóireacht a dhéanamh ar an tionchar ar shaol daoine

faoi mhíchumas.

Maoirseacht agus Forfheidhmiú

Foráiltear don dualgas dlíthiúil bearta inrochtaineachta a chur chun cinn faoin bPlean

Earnála Iompair in Alt 34 den Acht um Míchumas 2005. Baintear amach maoirseacht

94

agus forfheidhmiú chur i bhfeidhm na mbeart faoin bPlean Earnála trí struchtúir

iomchuí rialachais, trí cheanglais tuairiscithe agus trí rialuithe airgeadais. I

bhfianaise a fheidhme lárnaí do sholáthar níos fearr agus do chomhtháthú seirbhísí

iompair phoiblí i gcoitinne, lena n-áirítear inrochtaineacht fheabhsaithe do dhaoine

faoi mhíchumas, tá ról lárnach ag an Údarás Náisiúnta Iompair maidir leis seo.

Cheap an Roinn oifigeach sinsearach chun maoirseacht a dhéanamh ar chur i

bhfeidhm Rochtain Iompair do Chách. Tacaítear leis an ról maoirseachta seo sa

mhéid go gceapann gach gníomhaireacht/comhlacht faoi scáth na Roinne oifigeach

sinsearach le freagracht shonrach as a ghealltanais a chomhlíonadh mar atá

sonraithe sa Phlean Earnála seo i ndáil leis an gcomhlacht i gceist agus tuairisciú

don Roinn, agus idirchaidreamh a bheith aige leis an Roinn, i ndáil le cúrsaí

inrochtaineachta iompair. I gcomhlíonadh a ndualgas reachtúil faoi ailt 26, 27 agus

28 den Acht um Míchumas, bíonn aird ag comhlachtaí poiblí ar Chód Cleachtais an

ÚNM maidir le hinrochtaineacht seirbhíse poiblí agus eolais arna soláthar ag

comhlachtaí poiblí (I.R. Uimh. 163 de 2006 tag.

http://www.irishstatutebook.ie/2006/en/si/0163.html ).

Gach gníomhaireacht stáit, comhlacht rialála nó eagraíocht nó comhlacht ionadaíoch

eile atá cuimsithe sa Phlean seo agus a gceanglaítear orthu trí reacht tuarascáil

bhliantúil a ullmhú, is gá dóibh tuarascáil bhliantúil faoi dhul chun cinn a áireamh ann

a léiríonn conas atá sé ag comhlíonadh a dhualgas faoin bPlean Earnála. De bhreis

air sin, ceanglaítear ar gach cuideachta, gach eagraíocht ionadaíoch, gach

comhlacht nó eagraíocht rialála a bhfuil feidhm iniúchta gearáin aige faoin bPlean

seo tuairisciú don Aire gach bliain i ndáil le gearáin a bhaineann le

neamhchomhlíonadh na bhforálacha sa Phlean seo, agus na hathruithe a thabhairt

chun tosaigh, nó a mholadh, chun a chinntiú go mbeidh rochtain níos fearr ann ar

sheirbhísí arna gcuimsiú faoin bPlean. Cuirfear tuairiscí chun dáta ar fáil do CIIP de

réir mar is gá.

Tá modhanna maoirseachta agus rialaithe airgeadais i bhfeidhm don chaiteachas

reatha agus caipiteal a dhéantar faoin bPlean. Tá géilliúlacht chuideachtaí CIÉ le

caighdeáin inrochtaineachta áirithe i gconarthaí seirbhíse poiblí atá i bhfeidhm idir an

95

tÚdarás Náisiúnta Iompair agus gach cuideachta CIÉ. Nascann na conarthaí seo

caighdeáin feidhmíochta agus cáilíocht seirbhíse le híoc fóirdheontais.

Tá téarmaí leithdháileadh agus tharraingt anuas an mhaoinithe chaipitil do

thionscadail inrochtaineachta ag teacht leis an gcleachtas is fearr agus le Cairt

ECMT um Rochtain ar Sheirbhísí agus Bonneagar Iompair. Ní foláir d’údaráis inniúla

agus saineolaithe ar chúrsaí míchumais grinnscrúdú a dhéanamh ar na tionscadail

sin ó thaobh na hinrochtaineachta de, ó chéim an dearaidh go dtí na céimeanna

pleanála, monatóireachta agus meastóireachta. Cuirtear maoiniú ar fáil do

thionscadail de réir threoirlínte na Roinne Airgeadais maidir le caiteachas poiblí agus

de réir dhualgais an AE faoi chúrsaí cosúil le soláthar poiblí agus Rialacha faoi

Chúnamh Stáit etc.

I gcoitinne, níl bearta sainráite forfheidhmiúcháin luaite do phleananna earnála, Tá

an chuma air, ámh, go bhfuil na struchtúir mhaoirseachta agus mhonatóireachta

arna sonrú san athbhreithniú seo ag cuidiú le cur i bhfeidhm an phlean de réir na n-

amscálaí a aontaíodh.

Promhadh Inrochtaineachta na mBeartas agus na gCóras Iompair

Tá sé de fhreagracht ar an Oifigeach Sinsearach le haghaidh cúrsaí

inrochtaineachta sa Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt a chinntiú go n-

áirítear soláthar don inrochtaineacht sa Bheartas agus sna Córais Iompair.

Déantar gach togra nua dlí agus rialála a fhorbairt ag cur riachtanais na ndaoine faoi

mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch san áireamh. De bhreis air sin,

déantar promhadh ar an anailís tionchair rialála do gach píosa reachtaíochta

príomhúla, gach ionstraim reachtúil agus gach treoir agus rialachán ón AE.

Cuimseoidh an Roinn promhadh míchumais in aon anailís tionchair rialála agus tráth

a bhfuiltear ag forbairt beartas, cleachtas agus seirbhísí nua agus ina athbhreithnithe

ar bheartais, cleachtais agus seirbhísí reatha.

I ngach forbairt nua uileghabhálach straitéiseach agus beartais a dhéanfaidh an

Roinn cuirfear cúrsaí inrochtaineachta san áireamh ann. Beidh seo amhlaidh i ndáil

96

le Forbairt Beartais a dhéanfaidh gníomhaireachtaí agus comhlachtaí faoi scáth na

Roinne.

De réir an Achta um Bainistíocht na Seirbhíse Poiblí, 1997, a fhorálann le go

ndéanfaí Ráitis Straitéise Roinne a dhréachtú, tugtar aird chuí ar ghealltanais tras-

Rannacha Rialtais i leith an Achta um Míchumas 2005 i ndáil le gealltanais na

Roinne seo faoi Alt 34 agus i ndáil le freagrachtaí inrochtaineachta na gcomhlachtaí

poiblí i gcoitinne. Tugtar aitheantas sainráite i Ráiteas Straitéise na Roinne don

chuspóir iompar a dhéanamh níos inrochtana. Sainítear an cuspóir Inrochtaineachta

sa chaoi is go mbeifear in ann measúnú a dhéanamh ina dhiaidh sin ar cibé acu ar

baineadh amach é nó nár baineadh, agus tacaítear leis sin trí spriocanna sonracha,

inchainníochtúla nó táscairí feidhmíochta a shocrú. I Ráiteas Straitéise na Roinne is

gá gach páirtí leasmhar seachtrach agus inmheánach a áireamh tráth a bhfuil an

Straitéis agus Beartas Iompair á fhorbairt. Chuige sin is gá go mbeadh baill foirne

faoi mhíchumas páirteach tríd síos sa phróiseas forbartha beartais. Áirítear na

gealltanais, atá ábhartha don Roinn agus atá i Rochtain Iompair do Chách, i Ráiteas

Straitéise na Roinne, i bPleananna Gnó bainteacha agus i dTuarascálacha Bliantúla

na Roinne.

Na dualgais atá ar chomhlachtaí poiblí a gceanglais reachtúla a chomhlíonadh faoi

ailt 26, 27 agus 28 den Acht um Míchumas tá siadsan i gceist i gcás gach

comhlachta faoi scáth na Roinne Iompair, Turasóireachta agus Spóirt, lena n-áirítear

an tÚdarás Náisiúnta Iompair, an tÚdarás um Bóithre Náisiúnta, agus an Coimisiún

Sábháilteachta Iarnróid. Agus aon chomhlachtaí nua á mbunú le freagracht as cúrsaí

iompair, leanfaidh an Roinn ag cinntiú go mbeidh sainchúram sonrach ar gach

comhlacht i ndáil le hinrochtaineacht iompair.

Déanfaidh údaráis áitiúla forbairt agus cur i bhfeidhm céimneach ar iniúchtaí le

húsáideoirí bóithre. Cinnteoidh siad seo go ndéanfar soláthar do gach úsáideoir

bóthair, lena n-áirítear daoine faoi mhíchumas luaineachta/céadfach, sa bhonneagar

iompair ar bhóithre.

Bíonn daoine faoi mhíchumas in ann a n-ionchur a thabhairt sa bheartas faoi iompar

inrochtana agus i ndáil le monatóireacht ar chur i bhfeidhm an phlean earnála do

97

gach iompar poiblí trína rannpháirtíocht ar an gCoiste um Inrochtaineacht Iompair

Phoiblí. Déantar athbhreithniú ar bhallraíocht CIIP ar bhonn leanúnach i bhfianaise

na n-athruithe ar fhreagrachtaí na Roinne.

Straitéis Sonraí agus Taighde

Aithníonn an Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt an tábhacht a bhaineann le

sonraí agus taighde ar fud na hEarnála Iompair agus go háirithe maidir le hiompar

inrochtana. Bhí ionchur ag an Roinn cheana féin i roinnt tionscnamh i ndáil leis sin.

An ceistneoir a rinneadh i measc úsáideoirí iompair, a bhí ag gabháil leis an

gcomhairliúchán poiblí d’athbhreithniú 2008 ar Rochtain Iompair do Chách bhí sin ar

an gcéad chéim i mbailiú eolais bonnlíne i ndáil leis an tionchar a bheadh ag bearta

inrochtaineachta iompair ar chur i bhfeidhm an Phlean. D’fháiltigh an Coiste um

Inrochtaineacht Iompair Phoiblí agus an tÚdarás Náisiúnta Míchumais roimh an gcur

chuige seo agus luaigh gur sampla den chleachtas is fearr é. In Athbhreithniú 2011

cuimsíodh cleachtadh cosúil leis sin d’fhonn cur leis an taighde bonnlíne agus tá sé

beartaithe go mbeidh cur chuige comhchosúil ann in athbhreithnithe ina dhiaidh sin

ar an bPlean Earnála Iompair. Tabharfaidh sin le fios ar bhonn leanúnach cén dul

chun cinn atá á dhéanamh ar na feabhsuithe ar thaithí daoine faoi mhíchumas úsáid

a bhaint as iompar poiblí.

Sa bhliain 2013, déanfaidh an tÚdarás Náisiúnta Míchumas obair thaighde thar

ceann na Roinne ag baint le forálacha dlí do mhótariompar pearsantaithe lena n-

áirítear scútair agus cathaoireacha rothaí leictreacha ag féachaint leis seo a bhaint

amach

a) An seasamh seo a bhunú in Éirinn;

b) An seasamh seo a bhunú i dtíortha eile;

c) Príomhshaincheisteanna agus príomhthreochtaí a aithint;

d) Bearta a mholadh de réir mar is gá.

98

Cuid 6: Cur i bhfeidhm in Eagraíochtaí Eile

Ag croílár an chuspóra comhtháthú a bhaint amach is gá bheith ag obair ar fud na n-

earnálacha iomchuí, le Ranna Rialtais agus le heagraíochtaí eile chun creat beartais

comhsheasmhach a fhorbairt a rachaidh i ngleic le gach modh agus a bheidh ina

bhonn eolais d’fhorbairt an chórais chomhtháite inrochtana iompair. Forálann an

Plean Earnála do chur chuige comhordaithe mar sin trí bhunchloch de bheartas

daingean a leagan síos don fhadtéarma chun déileáil le saincheisteanna

trasghearrthacha. Is gá gníomhú go comhordaithe ar raon saincheisteanna, go

háirithe i ndáil le spás a nascadh idir an timpeallacht thógtha agus nóid iompair,

clúdach árachais do sholáthraithe iompair, caighdeáin tiomána agus measúnú

foirmiúil le haghaidh tiománaithe faoi míchumas, páirceáil inrochtana agus feasacht

faoi inrochtaineacht sa soláthar seirbhísí do chustaiméirí.

I bhfianaise a mhéid is atá na tionscnaimh i Rochtain Iompair do Chách ag brath ar

chur i bhfeidhm beart i bPlean Earnála na Roinne Comhshaoil, Pobail agus Rialtais

Áitiúil (RCPRA) bíonn an Roinn sin agus an Roinn Iompair, Turasóireachta agus

Spóirt (RITS) páirteach in obair choistí monatóireachta a chéile (CIIP i gcás RITS).

De bhreis air sin, tá ionadaíocht ag Cumann na mBainisteoirí Cathrach agus Contae

ar CIIP agus cuidíonn seo leis an gcumarsáid, leis an obair chomhpháirtíochta agus

le réiteach fadhbanna idir an Roinn agus earnáil an údaráis áitiúil.

Ó am go chéile bíonn gá obair i gcomhar le hEarnálacha eile ar chúrsaí

inrochtaineachta. San áireamh anseo bheadh comhtháthú an bheartais iompair le

beartais i réimse an chuimsithe shóisialta, e.g. an scéim saorthaistil, iompar scoile,

an beartas sóisialta tuaithe agus scéimeanna cúnaimh deontais arna bhfeidhmiú faoi

Ranna Rialtais. Leanfaidh an Roinn lena phlé leis na hEarnálacha eile ar

cheisteanna inrochtaineachta de réir mar a thiocfaidh siad chun cinn.

Tá gá le gníomhú comhordaithe freisin idir an Rialtas, an Pobal agus Páirtithe

Leasmhara agus grúpaí sainleasa. Leis na hathbhreithnithe a dhéanfar ar Rochtain

Iompair do Chách leanfar ag soláthar ionchuir phoiblí do threo agus d’fhócas an

Phlean. Tá struchtúir i bhfeidhm cheana féin trí na Grúpaí Úsáideoirí Míchumais faoi

99

gach earnáil iompair agus tríd an gCoiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí a

chuidíonn cheana féin leis an gcomhoibriú le daoine faoi mhíchumas agus lena n-

eagraíochtaí ionadaíochta. Is é ról an Ghrúpa Forfheidhmithe Náisiúnta Míchumais

ná a chinntiú go mbeidh ról monatóireachta ann do pháirtithe leasmhara míchumas

agus do ghrúpaí sainleasa ag an leibhéal is airde cinnteoireachta agus forbartha

beartais.

Leanfaidh an Roinn ag obair leis na húdaráis iomchuí inrochtaineachta i dTuaisceart

Éireann maidir le cúrsaí comhlesa i ndáil le hinrochtaineacht iompair. Leanfaidh sé

ag obair freisin le Stáit eile san AE chomh maith le comhlachtaí náisiúnta agus

idirnáisiúnta a chuireann chun cinn clár oibre inrochtaineacht an iompair phoiblí.

Líonra Comhtháite Inrochtana Iompair

Ceann de na deacrachtaí is mó a luaitear a bhíonn ag úsáideoirí iompair, dar leis na

freagraí ón gceistneoir, ná dul ó nód iompair amháin go nód eile agus áiríonn seo

stáisiúin bus agus traenach, stadann bus, aerfoirt agus calafoirt. I roinnt mhaith de

na freagraí ón gcomhairliúchán poiblí moladh go n-áireofaí sa Phlean Earnála bearta

le haghaidh iompair speisialaithe inrochtana ó dhoras go doras i limistéir uirbeacha,

comhtháthú níos fearr ar iompar tuaithe le seirbhísí sceidealaithe iompair phoiblí trí

chuideachtaí stáit agus trí oibreoirí príobháideacha ceadúnaithe chomh maith le

seirbhís speisialaithe cúraim sláinte agus iompair scoile. Luadh ról freisin do chóras

chomhtháite iompair agus do theicneolaíochta eolais do phaisinéirí roimh aistear

agus le linn an aistrí. Cúis imní atá bainteach leis seo freisin ná an nasc idir an carr

príobháideach agus an líonra iompair phoiblí agus éilíonn seo páirceáil inrochtana a

sholáthar.

Tá comhtháthú na seirbhísí iompair phoiblí na phríomhchuspóir don Roinn Iompair,

Turasóireachta agus Spóirt. De réir an chuir chuige chuimsithigh atá molta sa Phlean

seo, táthar ag féachaint le comhtháthú a bhaint amach ar bhealach ina gcinnteofar

nach ndéanfar idirdhealú idir daoine faoi mhíchumas agus paisinéirí eile. Tá soláthar

nasc níos fearr idir bonneagar, seirbhísí, eolas agus córais íocaíochta ina bhealach

éifeachtach an comhtháthú a bhaint amach. Áirítear i measc na straitéisí chun

comhtháthú níos fearr a bhaint amach tabhairt isteach céimneach an ticéadu agus

100

córais eolais fíor-ama do phaisinéirí atá ar siúl ag an Údarás Náisiúnta Iompair.

naisc idirmhodúil níos fearr chuig calafoirt agus aerfoirt agus úsáid a bhaint as córais

chliste taistil.

Táthar ag déileáil le roinnt de na saincheisteanna comhtháthaithe seo cheana féin i

gcomhthéacs Rochtain Iompair do Chách mar shampla córais fheabhsaithe eolais

do phaisinéirí agus tabhairt isteach teicneolaíochtaí nua.

Tá roinnt beart comhtháthaithe eile á mbreithniú i gcomhthéacs na hoibre a

bhaineann le seirbhísí comhtháite taistil áitiúla agus tuaithe (féach cuid 3.). Chuige

seo beidh gá le leibhéil níos fearr d’iompar comhordaithe ar fud na seirbhísí arna

maoiniú ag an státchiste agus ar fud seirbhísí iompair tuaithe lena n-áirítear CIT,

iompar neamh-ghéarchúraim FSS agus iompar scoile agus tionscnaimh dheonacha

iompair. Tá soláthar seirbhísí iompair do dhaoine scothaosta agus do dhaoine faoi

mhíchumas ina bhreithniúchán lárnach.

101

Cuid 7: Spriocanna agus Beartaithe Leasaithe

Nóta eolais: Bhí na dátaí sa tábla seo ceart amhail ag Aibreán 2012. Ag brath ar infhaighteacht acmhainní, an sprioc ghinearálta do chur i gcrích na mbeart sa Phlean Earnála Iompair seo ná deireadh 2013 mura luaitear a mhalairt.

Cad a chaithfear a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

IOMPAR POIBLÍ

GinearáltaSoláthar agus Seachadadh seirbhísí inrochtana iompair phoiblí

Éilíonn Alt 58 d’Acht Údarás Iompair Bhaile Átha Cliath (Uimh. 15 de 2008) go ndéanfadh conradh seirbhísí poiblí foráil, i measc rudaí eile, do chaighdeáin inrochtana.

Údarás Náisiúnta Iompair

Cuimsíonn conarthaí an Údaráis Náisiúnta Iompair le Bus Éireann, Bus Átha Cliath agus Iarnród Éireann ceanglas go ndéanfadh oibreoirí caighdeáin inrochtana a chomhlíonadh do dhaoine atá faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch faoi mar atá leagtha amach i ‘Rochtain Iompair do Chách’.

Déanfaidh an ÚNI monatóireacht agus tuairisciú maidir le dul chun cinn sa mhéid sin.

Monatóireacht ar chur i bhfeidhm an Phlean ag oibreoirí faoi chonarthaí Dámhachtana Dírí leis an Údarás Náisiúnta Iompair

Údarás Náisiúnta Iompair

Cuirfidh an tÚdarás Náisiúnta Iompair tuarascáil bhliantúil maidir le hinrochtaineacht ar fáil don RITS, le nuashonraí chuig CIIP faoi mar a éilítear

Bus agus CóisteSeirbhísí Bus Uirbigh

103

Cad a chaithfear a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

Gach bus iompair uirbeach a dhéanamh inrochtana do dhaoine atá faoi mhíchumas luaineachta, céadfach nó cognaíoch.

Leanúint de bheith ag athsholáthar feithiclí reatha agus feithiclí breise a chur ar fáil don flít busanna ag baint úsáide as busanna le hurláir ísle, atá inrochtana do chathaoireacha rothaí, agus ar a bhfuil gnéithe ar bord acu chun tacú le daoine atá faoi mhíchumas luaineachta, céadfach nó cognaíoch.

Leanúint de bheith ag soláthar seirbhísí inrochtana breise ar bhonn bealach go bealach.

Bus Átha Cliath, Bus Éireann agus Oibreoirí Príobháideacha

Tá sé i gceist ag Bus Átha Cliath go mbeadh urláir ísle ag 100% dá bhflít roimh dheireadh 2012.

Leanfar leis an Scéim Chúnaimh Iompair, a chuireann daoine atá faoi mhíchumas ar an eolas maidir le hiompar poiblí.

Tá comhartha nua á fhorbairt don spás ar bhus do chathaoireacha rothaí, agus táthar ag súil go gcabhróidh sé an t-aighneas idir úsáideoirí cathaoireacha rothaí agus bugaithe a laghdú.

Tá oiliúint maidir leis an míchumas ag dul ar aghaidh go fóill agus reáchtáiltear feachtais feasachta faoin míchumas ar fud na cuideachta.

Tá Eolas Fior-Ama do Phaisinéirí (EFAP) á chur i bhfeidhm go céimneach i mBaile Átha Cliath agus tosóidh obair ar a leithéid a chur i bhfeidhm i gCorcaigh sa bhliain 2012.

Tá machnamh á dhéanamh ar na féidearthachtaí a bhaineann le fógraí fuaime ar bord busanna.

Tá Bus Éireann ag leanúint de bheith ag ceannach busanna le hurláir ísle, inrochtana do chathaoireacha rothaí, dá bhflíteanna cathracha proibhinse.

I réimsí eile ina bhfuil Bus Éireann ag soláthar seirbhísí bus uirbigh, leanfaidh an Chuideachta de bheith ag athsholáthar busanna le feithiclí ina bhfuil urláir ísle, agus atá inrochtana do chathaoireacha rothaí.

104

Cad a chaithfear a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

Seirbhísí Cóiste IdirchathrachSeirbhísí sceidealaithe, bunaithe ar chóistí, a sholáthar atá inrochtana do dhaoine atá faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch.

Leanúint de bheith ag athsholáthar cóistí reatha agus cóistí breise a fháil sa bhflít ar chóistí inrochtana amháin iad.

Leanúint de bheith ag soláthar seirbhísí inrochtana breise ar bhonn bealach go bealach.

ÚNI, Bus Éireann agus Oibreoirí Príobháideacha

1. Tá 193 (42%) den flít iomlán ag Bus Éireann, 463 feithicil, inrochtana do chathaoireacha rothaí

2. Tá Bus Éireann ag súil go mbeidh 100% dá fhlít cóistí, ar na bealaí faoina bhfuil siad faoi oibleagáid seirbhíse poiblí, inrochtana do chathaoireacha rothaí faoi dheireadh 2015. Thairis sin, tá gá le huasghrádaithe bonneagair gaolmhara (soláthar stadanna inrochtana cóiste etc.) chomh maith chun éascú do thabhairt seirbhísí inrochtana cóiste isteach.

Coinníollacha a chur isteach, lena n-áireofar coinníollacha inrochtaineachta, le bronnadh gach ceadúnais bhus.

Údarás Náisiúnta Iompair

Sa bhliain 2013, rachaidh an ÚNI i mbun comhairliúcháin leis an earnáil maidir le coinníollacha ceadúnaithe. Reáchtálfar Anailís Tionchair Rialála, a chuirfidh san áireamh na tionchair inrochtaineachta is dóchúla, i gcás aon athraithe bheartaithe.

Stadanna BusGach stad bus a dhéanamh comhoiriúnach do

Ardáin Chrua inrochtana do chathaoireacha

Údaráis Áitiúla, An Garda Síochána,

1. BÁC: As iomlán de 4,776 bus i Mórcheantar Bhaile Átha Cliath, uasghrádaíodh 2,445 (51%) acu agus tá obair dá leithéid ar siúl go leantach. Tá uasghrádú á dhéanamh ar

105

Cad a chaithfear a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

bhusanna inrochtana. rothaí agus Colbhaí Kassel, chomh maith le scáthláin agus soilsiú maith. A chinntiú go bhfuil codarsnacht datha iomchuí ar an scáthlán bus agus ar stadanna bus agus go mbíonn siad oiriúnaithe le héascú do shuiteáil rampaí agus do ghluaiseacht cathaoireacha rothaí.

Oibreoirí Bus, an RCPRA, ÚBN, ÚNI, agus an RITS

stadanna bus chomh maith ar bhealaí atá mar pháirt den Chlár Mórlánaí Bus (QBC).

2. Tá BÁC ag cur 2,600 comhartha aitheantais ar stadanna bus chun tacú le daoine lagamhairc.

3. BÉ: Tá Bus Éireann ag leanúint de bheith ag obair le húdaráis áitiúla maidir le huasghrádú stadanna bus sna cathracha proibhinse in éineacht le bheith ag tógáil Mórlánaí Bus/Bealaí Glasa.

Cuireann an tÚdarás Náisiúnta Iompair maoiniú ar fáil go díreach do na húdaráis áitiúla aonair chun críche stadanna nua nó uasghrádaithe do Chathaoireacha Rothaí a thógáil lasmuigh de Mhórcheantar Bhaile Átha Cliath.

Déanfaidh an ÚNI athbhreithniú ar na stadanna cóiste atá ann f aoi láthair ar fud na tíre d’fhonn plean uasghrádaithe inrochtana a ullmhú.

Leis an bhfreagracht as bearta polasaí agus maoinithe do bhóithre áitiúla agus réigiúnacha ar an RITS, rachaidh an Roinn i mbun oibre níos

Tá an RITS tar éis próiseas a thosú de bheith i gcomhar go díreach leis an mBord Seirbhísí Bainistíochta

Rachaidh an tÚdarás Náisiúnta Iompair i gcomhar le húdaráis áitiúla chun go gcuirfear luas le críochnú an chláir de stadanna & stáisiúin bus inrochtana a sholáthar, faoi réir mhaoinithe.

Tá bunachar sonraí don iompar poiblí forbartha ag an ÚNI de stopanna/bealaí bus etc. chun tacú le cinntí maidir le hiarratais ar cheadúnais bhus agus maidir le conarthaí seirbhíse poiblí. Déanfar forbairt bhreise ar an mbunachar sonraí seo in 2013/2014 le go gcuimseoidh sé gach seirbhís iompair, d’fhonn comhtháthú níos

106

Cad a chaithfear a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

dírí a dhéanamh le húdaráis áitiúla chun inrochtaineacht timpeall ar ghnéithe iompair, amhail stadanna bus, stáisiúin bus etc., a fheabhsú.

Rialtais Áitiúil agus le Cumann na mBainsiteoirí Contae agus Cathrach, maidir le cur chun cinn an Phlean Earnála Iompair agus leanfaidh sé air ag forbairt an chaidrimh seo d’fhonn soláthar na ngnéithe sin den Phlean a bhrostú a bhaineann le hionchur ó údaráis áitiúla. .

fearr a bhaint amach do sheirbhísí iompair áitiúla agus tuaithe.

Stáisiúin BhusGach stáisiún bus a dhéanamh inrochtana do dhaoine atá faoi

Stáisiúin bhus a iarfheistiú nó a atógáil go hiomlán.

Bus Éireann Tá Bus Éireann ag déanamh uasghrádaithe ar stáisiúin bhus ar bhonn céimneach le freastal ar chóistí ar a bhfuil áis iompartha do chathaoireacha rothaí. Reáchtálfaidh an ÚNI athbhreithniú ar

107

Cad a chaithfear a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch.

A chinntiú go mbíonn inrochtaineacht do dhaoine atá faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch lárnach i ndearadh agus tógáil stáisiún bus nua.

stáisiúin bhus go náisiúnta d’fhonn plean uasghrádaithe inrochtaineachta a ullmhú.

Tacsaithe agus FruilcharrannaInrochtaineacht tacsaithe agus fruilcharranna a fheabhsú do dhaoine atá faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch.

A chinntiú go ndéantar foráil imleor do sholáthar seirbhísí tacsaí agus fruilchairr atá: Inrochtana, Infhaighte agus Inacmhainne.

Le bheith sonrach faoi

Údarás Náisiúnta Iompair, RITS, Údaráis Áitiúla, RCPRÁ, An Roinn Airgeadais agus An Roinn Gnóthaí Sóisialacha & Teaghlaigh.

Líon iomlán na dtacsaithe inrochtana do chathaoireacha rothaí amhail ar Nollaig 2011 ná 1227 agus líon iomlán na bhfruilcharranna inrochtana ná 3. Is ionann seo agus 5.16% den fhlít iomlán.

Tá an ÚNI tiomanta don líon feithiclí inrochtana a mhéadú agus caighdeáin na bhfeithiclí sin a chur chun cinn.

1. Úsáid Tacsaithe Údarás Déanfar píolótú agus measúnú ar ‘ionad teagmhála’, agus

108

Cad a chaithfear a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

atá inrochtana do Chathaoireacha Rothaí.

Náisiúnta Iompair

cabhróidh sé in eolas níos fearr a bhailiú maidir le húsáid Tacsaithe Inrochtana do Chathaoireacha Rothaí (TIC), patrúin taistil agus maidir le riachtanais iompair;

Déanfar tuilleadh anailíse maidir leis an úsáid is fearr á bhaint ag oibreoir seolta as TIC chomh maith;

Déanfar forbairt ar shuíomh gréasáin agus feidhmchlár chun féin-ordú TIC a éascú.

2. Rochtain níos fearr ar mhargadh na bhfruilcharranna i gceantair thuaithe.

Údarás Náisiúnta Iompair

Ceadúnas fruilcharranna nua a fhorbairt do cheantair thuaithe ionas go bhféadfaidís dul isteach sa mhargadh fruilcharranna ar chostas íseal, le riachtanais aitheanta iompair phoiblí.

3. Caighdeáin agus forfheidhmiú feabhsaithe d’fheithiclí FBSP.

Údarás Náisiúnta Iompair

Bearta Gearrthéarmacha Rialacha aoisteorann leasaithe ar thacsaithe chun daoine a

spreagadh aistriú go feithiclí 9 mbliana d’aois nó níos nua Cosc ar fheithiclí agus fearas feithiclí atá neamhoiriúnach,

athraithe agus critéir imscrúdaithe sábháilteachta don mhéid sin a thabhairt isteach

Diosca ceadúnais crioscaíldíonach a thabhairt isteach, cód MF (barrachód Mear-Fhreagartha) ina bhfuil buneolas ceadúnaithe ceangailte den ghaothscáth agus den fhuinneog chúil

Comhartha nua do dhíonta tacsaithe a dhearadh i gcomhpháirtíocht leis an earnáil

109

Cad a chaithfear a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

Bearta Meántéarmacha Comhtháthú socruithe leasaithe iniúchta/tástála do mhéadair

tacsaithe leis an bpróiseas ceadúnaithe FBSP. Athbhreithniú ar shonraíochtaí reatha do thacsaithe inrochtana

do chathaoireacha rothaí chun a éascú do thabhairt isteach raon níos leithne d’fheithiclí inrochtana níos saoire. Ceaptar go gcuirfear an tasc seo i gcrích faoi dheireadh 2012.

4. Iniúchadh ar stadanna tacsaithe agus ar Threoirlínte Stadanna Tacsaithe

Údarás Náisiúnta Iompair agus Údaráis Áitiúla

Cuirfear treoirlínte d’údaráis áitiúla maidir le suíomh agus dearadh stadanna tacsaithe i gcrích, agus foilseofar iad, in 2013.

5. Scéim Fóirdheontais do Láithreacha Inrochtana do Chathaoireacha Rothaí

Údarás Náisiúnta Iompair

Nuair is gá agus nuair atá indéanta, tabharfaidh an ÚNI scéimeanna breise deontais isteach chun méadú a spreagadh sa líon tacsaithe inrochtana do chathaoireacha rothaí atá ar fáil ar cíos.

Seirbhísí Iompair Comhtháite Áitiúla agus TuaitheInfhaighteacht fheabhsaithe ar sheirbhísí iompair áitiúla agus tuaithe do chách

A chinntiú go bhfuil an infhaighteacht ina phríomh-chritéar d’fhorbairt seirbhísí iompair comhtháite áitiúla

RITS, ÚNI, Grúpaí Iompair Tuaithe, FSS, Údaráis Áitiúla, An Roinn Oideachais &

Bunaíodh Coiste Náisiúnta um Iompar Tuaithe Comhtháite chun iniúchadh a dhéanamh ar chomhtháthú seirbhíse agus réitigh a aithint. Tá leibhéal ard infhaighteachta ag na seirbhísí iompair poiblí atá curtha ar fáil ag an gClár Iompair Tuaithe agus ag grúpaí deonacha agus pobail. Déanfaidh an Coiste, ar a bhfuil an ÚNI mar chathaoirleach, obair chun comhtháthú na seirbhísí iompair a chur

110

Cad a chaithfear a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

agus tuaithe. Scileanna, An Roinn Comhshaoil, Pobail & Rialtais Áitiúil.

chun cinn chomh maith le bheith ag cothabháil, nuair is féidir, agus ag leasú leibhéil inrochtaineachta.

Mearchóras Iarnród CathrachTraein Phaisinéirí BhruachbhailteachGach traein bhruachbhailteach a dhéanamh inrochtana do dhaoine atá faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch.

Traein inrochtana do chathaoireacha rothaí amháin a cheannach ar a bhfuil gnéithe ar bord acu a thacaíonn le daoine atá faoi mhíchumas luaineachta, céadfach nó cognaíoch.

ÚNI agus Iarnród Éireann.

Leasuithe sa Chóras Fógartha Poiblí – tá uasghrádú déanta ar 75% den fhlít Dart go dtí seo agus táthar ag súil go gcuirfear na córais nua isteach sa 25% eile sa bhliain 2013.

Cuirfear athsholáthar/uasghrádú an chórais fógartha poiblí ar na feithiclí eile sa flít Comaitéara chun cinn chomh maith.

Traenacha Paisinéirí IdirchathrachaGach traein phaisinéirí Idirchathrach a dhéanamh inrochtana do dhaoine atá faoi mhíchumas luaineachta, céadfach nó cognaíoch.

Traein inrochtana do chathaoireacha rothaí amháin a cheannach ar a bhfuil gnéithe ar bord acu a

Iarnród Éireann

Tá an flít idirchathrach atá ag oibriú ó Bhaile Átha Cliath ag dul chuig stáisiúin ar línte go Sligeach, Cathair na Mart, Gaillimh, Luimneach, Trá Lí, Loch Garman agus Corcaigh inrochtana anois. Tógadh gach carráiste de réir na rialacháin UK Rail vehicle Accessibility (RVAR) Regulations.

111

Cad a chaithfear a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

thacaíonn le daoine atá faoi mhíchumas luaineachta, céadfach nó cognaíoch.

Stáisiúin TraenachGach stáisiún traenach a dhéanamh inrochtana do dhaoine atá faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch.

A chinntiú go bhfuil gach stáisiún traenach nua deartha agus tógtha de réir caighdeán inrochtana/dea-chleachtas idirnáisiúnta.

Stáisiúin Traenach reatha a iarfheistiú de réir caighdeán inrochtana/dea-chleachtas idirnáisiúnta.

ÚNI agus Iarnród Éireann

Líne Bhéal Feirste curtha i gcrích, líne DART curtha i gcrích seachas sna Clocha Liatha – ardaitheoir le bheith ar fáil. Líne na Gaillimhe curtha i gcrích. Oibreacha ar líne Chorcaí curtha i gcrích ach amháin ag an Ráth – oibreacha molta ag an gcéim tairisceana ag feitheamh ar mhaoiniú agus Corcaigh – oibreacha ar feitheamh cuíchóirithe clóis.

Tosaíodh staidéar indéantachta chun measúnú a dhéanamh ar na stáisiúin eile ar an líonra chun oibreacha inrochtana a chostáil agus a chur in ord tosaíochta nuair atá maoiniú ann agus nuair atá indéanta.

Iarnród ÉadromIs seirbhís inrochtana é seirbhís iarnród éadrom

An Ghníomhairea

I gcomhpháirtíocht le daoine lagamhairc, réitigh inoibrithe a aithint agus a chur i bhfeidhm a thabharfaidh tacaíocht dóibh an tram

112

Cad a chaithfear a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

Bhaile Átha Cliath, LUAS, agus bhí sé deartha ón tús bheith amhlaidh.

cht um Fháil Iarnród agus Veolia Transport.

Luas ceart a aithint nuair atá raon seirbhísí ag oibriú i ngiorracht a chéile (mar shampla ag acomhal Stáisiún Uí Chonghaíle).

Iompar Pearsanta InnealtaSuíomh dlíthiúil a bhunú don iompar pearsanta innealta a chuimseoidh scútair agus cathaoireacha rothaí

Taighde ÚNI/RITS An ÚNI chun obair taighde a dhéanamh sa bhliain 2013 ar:a) An suíomh in Éirinn a dearbhú;b) An suíomh i dtíortha eile a dhearbhú;c) Mór-cheisteanna a aithint;d) Gníomhaíochtaí a mholadh mar is cuí

BÓITHRE AGUS TRÁCHT

Inrochtaineacht i nGiorracht Bhonneagair Iompair PoiblíTá inrochtaineacht i ngiorracht seirbhísí iompair phoiblí riachtanach d’inrochtaineacht iomlán an chórais iompair poiblí.

Cuirfidh an DTTAS lena socruithe oibre trasearnála chun cur i bhfeidhm phleananna earnála DTTAS agus DECLG a

Údaráis Áitiúla, An Garda Síochána, Oibreoirí Bus, an DECLG, ÚBN, ÚNI agus DTTAS

Tá RITS agus RCPRA páirteach in obair ar choistí monatóireachta a chéile (CIIP i gcás RITS). De bhreis air sin, glacfaidh RITS páirt ar bhonn leanúnach in obair an Choiste Stiúrtha um Míchumas den Bhord Seirbhísí Bainistíochta Rialtais Áitiúil agus, nuair is gá, rachaidh siad i gcomhar leis Cumann na mBainisteoirí Contae agus Cathrach maidir le gnóthaí inrochtaineachta ar iompar poiblí.

Céard is gá a dhéanamh?

Conas is féidir é a

Cé a dhéanfaidh

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

113

dhéanamh? é?

chinntiú, chomh maith le pleananna inrochtana na n-údarás áitiúil aonair, ar bhealach comhordaithe.

Leanfaidh DTTAS de bheith ag déanamh teagmhála leis an Údarás Náisiúnta Iompair, An tÚdarás um Bóithre Náisiúnta, Soláthraithe Iompair Phoiblí agus An Garda Síochána chun feabhas a chur ar inrochtaineacht áiteanna atá i ngiorracht sheirbhísí iompair poiblí.

BóithreÁiseanna coisithe ar bhóithre a dhéanamh níos inrochtana do dhaoine atá faoi mhíchumas.

Beidh bóithre agus áiseanna coisithe reatha clúdaithe ag iniúchóireachtaí inrochtaineachta agus pleananna feidhmithe údarás áitiúil, agus dearfar agus tógfar áiseanna nua nó feabhsaithe chun caighdeáin inrochtaineachta a bhaint amach.

Údaráis Áitiúla le maoirseacht ón ÚBN ar Bhóithre Náisiúnta agus maoirseacht ón RITS ar Bhóithre eile

Cuireadh pleananna feidhmithe i bhfeidhm in ord tosaíochta faoi lár 2007. Leanfar leis an dul chun cinn sa chlár tosaíochta leantach a bhfuil mar aidhm aige feabhas inrochtaineachta a chur ar bhóithre agus bonneagar coisithe reatha, de réir an mhaoinithe atá ar fáil.

Ní mór go leanfadh dearadh agus tógáil bóithre agus áiseanna coisithe nua na ‘Treoirlínte um Bhainistiú Tráchta’ a chuimsíonn forálacha sonracha bainteach le daoine atá faoi mhíchumas.

Céard is gá a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

114

Déanfaidh údaráis áitiúla forbairt ar thograí tiomsaithe le hoibreoirí iompair áitiúil chun feabhas a chur ar inrochtaineacht bhóithre poiblí, cosáin, sráideanna, trasbhealaí a théann i dtreo talún, áiseanna iompair aeir agus

ÚNI, Údaráis Áitiúla agus oibreoirí iompair

Rinneadh forbairt ar shocruithe comhordaithe idir 2006 agus 2007 agus rinneadh tosaíocht d’uasghrádú stadanna bus ar bhóithre poiblí áit a raibh busanna atá inrochtana do chathaoireacha rothaí i seirbhís nó ag teacht isteach go céimneach.

Tá an Roinn fós ag cur de cheangal ar údaráis áitiúla Iniúchtaí Úsáideoirí Bóithre a dhéanamh ar scéimeanna uasghrádaithe Bóithre Áitiúla atá á maoiniú nó á gcómhaoiniú ag an Roinn. Is é is aidhm do seo ná a chinntiú go mbíonn gach úsáideoir bóthair, iad siúd atá faoi mhíchumas ina measc, curtha san áireamh.

mara agus bealaí inrochtana chuig agus ó iompar poiblí.Údaráis áitiúla leanúint de bheith ag úsáid maoinithe ón RITS, RCPRÁ agus a gcuid acmhainní féin chun áiseanna ar bhóithre poiblí áiseanna coisithe i gceantair uirbeacha chun

Údaráis Áitiúla, RITS agus RCPRÁ

Pleananna feidhmithe céimneacha curtha i bhfeidhm, le riachtanais acmhainne aitheanta agus aimsithe ó chistí infhaighte, thar thréimhse thimthriallach trí bliana d’oibreacha caipitiúla.

115

Céard is gá a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

ardchaighdeán inrochtaineachta a sholáthar do dhaoine atá faoi mhíchumas.Cur chuige soiléir a chinntiú maidir le Bóithre Náisiúnta agus áiseanna do choisithe ach athbhreithniú, treisiú agus forbairt a dhéanamh

Athbhreithniú le déanamh ar chaighdeáin deartha an ÚBN, “Design Manual for Roads and Bridges”, chun teacht ar a gcur chuige i leith na hinrochtaineachta agus leasú a dhéanamh air, más gá, chun na coinníollacha agus treoracha cearta a léiriú maidir leo siúd atá faoi mhíchumas. Ceaptar go gcuirfear an t-athbhreithniú i gcrích faoi 2014.

Spreagfar údaráis áitiúla chun aird a thabhairt ar na treoirlínte nua.

a dhéanamh ar threoirlínte agus caighdeáin agus dea-chleachtas a chur i bhfeidhm i measc na n-údarás áitiúil.

Cur chuige soiléir mar gheall ar bhóithre inrochtana agus

RITS, RCPRÁ agus BSBRÁ

Sa bhliain 2009, chruthaigh BRBRÁ an foilseachán ‘Road and Street Design for All’ chun tacú le foirne údaráis áitiúil in iniúchadh agus athbhreithniú a dhéanamh ar inrochtaineacht ceantar sráide faoina sainchúram. Déanfar measúnú ar na treoirlínte seo d’fhonn a chinntiú

116

áiseanna do choisithe i measc na réimsí riaracháin uile na n-údarás áitiúil trí

go bhfuil siad cothrom le dáta agus spreagfar údaráis áitiúla le bheith aireach ar na treoirlínte nua.

Tá suíomh gréasáin tiomnaithe forbartha ag an BRBRA chun a chur ar chumas údarás áitiúil líonrú agus dea-chleachtas a roinnt

Céard is gá a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

athbhreithniú, treisiú agus forbairt a dhéanamh ar threoirlínte agus caighdeáin agus roinnt an dea-chleachtais a spreagadh i measc na n-údarás áitiúil.

maidir le mórcheisteanna inrochtaineachta.

Déanfar athbhreithniú ar an ‘Meamram Deontas do Bhóithre Réigiúnacha agus Áitiúla’ agus é a leasú, más gá, chun na coinníollacha agus an treoir maidir le daoine atá faoi mhíchumas a léiriú.

Táthar ag súil an Lámhleabhar Deartha do Bhóithre agus Sráideanna Uirbeacha (DMURS) a bheith i gcrích agus eisithe le húsáid i gceathrú a ceathair de 2012 .

Feabhas ar dhearadh agus an úsáid a bhaintear as spásanna coiteann chun freastal ar riachtanais dhaoine atá faoi mhíchumas luaineachta,

RITS, RCPRÁ BSBRÁ, ÚNM agus TrinityHaus

Ag cur le tionscnamh taighde NDA/TrinityHaus, táthar ag súil go ndéanfar forbairt ar threoirlínte maidir le dearadh agus úsáid Spásanna Coiteanna, Dromchlaí Coiteanna agus Sráideanna Cónaithe i gCeantair Uirbeacha.

117

céadfach agus cognaíoch chomh maith le daoine scothaosta agus leanaí.

Páirceáil do Dhaoine atá faoi MhíchumasAthbhreithniú ar an Scéim Pháirceála.

RITS. Tháinig rialacháin nua i bhfeidhm ar 1 Meitheamh 2011 a leagann an bhéim cháilitheachta maidir le ceadúnas páirceála do dhaoine atá faoi mhíchumas ar mhíchumas luaineachta in áit bheith dírithe ar dhiagnóis sláinte áirithe. Baineann na rialacháin nua an díolúine do shealbhóirí ceadúnais ón riail in aghaidh pháirceáil arís i spás poiblí laistigh d’uair an chloig. Ba chóir go gcabhródh an t-athrú

Céard is gá a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

ina chinntiú go mbíonn spásanna ar fáil do líon níos mó daoine.Forfheidhmiú feabhsaithe.

An Garda Síochána agus Maoir Tráchta na n-Údarás Áitiúil.

Leanfaidh RITS ar aghaidh de bheith ag déanamh teagmhála rialta leis an nGarda Síochána, leis an Roinn Comhshaoil, Pobail & Rialtais Áitiúil agus leis an Údarás Náisiúnta Iompair maidir le forfheidhmiú feabhsaithe.

IOMPAR MUIRÍ PAISINÉIRÍ

Measúnú a dhéanamh maidir lena bhfuil éirí le cur chuige deonach mar gheall ar fheabhsaithe inrochtaineachta ar longa/báid phaisinéirí nó

Fógra muirí a dháileadh ar úinéirí/oibreoirí árthaí paisinéirí maidir leis an gcur chuige deonach

RITS. Faoi dheireadh Aibreán 2012.

118

nach bhfuil. agus na slite, atá ar chostas íseal ach atá éifeachtach, ar féidir leo athruithe a dhéanamh chun inrochtaineacht a fheabhsú.Monatóireacht a dhéanamh ar fheabhsuithe i rith iniúchtaí loinge áirithe trí cheistneoirí agus breathnóireacht.

Oifig na Suirbhéireachta Muirí.

Deireadh 2013.

Céard is gá a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

Athbhreithniú a dhéanamh ar an gcur chuige deonach maidir le feabhsaithe inrochtaineachta ar árthaí paisinéirí agus machnamh a dhéanamh ar an bhfuil gá bearta éigeantacha a thabhair isteach nó nach bhfuil.

Athbhreithniú a dhéanamh ar thorthaí an chur chuige.

RITS. Deireadh 2014.

Rialachán na Comhairle Eorpaí a chur i bhfeidhm agus Parlaimint na

A chinntiú go ndéantar an Rialachán i

RITS Beidh Rialachán 1177/2010 i bhfeidhm i ngach Ballstát ón 18 Nollaig 2012.

119

hEorpa ag leagan amach cearta daoine atá faoi mhíchumas agus daoine le cumas gluaiseachta laghdaithe nuair atáthar ag taisteal ar muir agus uiscebhealaí intíre.

bhfeidhm in Éirinn.

Soláthar faisnéise feabhsaithe.

Córas a bhunú chun suíomh gréasáin na Roinne a nascadh le suíomhanna gréasáin eile le heolas úr maidir le feabhsuithe seirbhíse san earnáil a chur ar fáil.

RITS Mar pháirt de Thionscnamh Chomhairle na Breataine-na hÉireann, rinneadh forbairt ar shuíomh gréasáin d’Éirinn ar a bhfuil naisc chuig suíomhanna ábhartha faoi iompar muirí paisinéirí.

Céard is gá a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

MÓRCHEISTEANNA TRASGHEARRTHACHA AGUS TRAS-EARNÁLA

Soláthar Seirbhísí Iompair Cistithe ag an StátchisteInrochtaineacht a chur chun cinn mar phríomh-ghné den soláthar iompair atá cistithe ag an Státchiste.

RITS agus CIIP Spreagfaidh an Roinn, i gcomhar leis an gCoiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí, Grúpa Feidhmithe na Straitéise Náisiúnta um Míchumas agus an tSeirbhís Náisiúnta Soláthair le hiniúchadh a dhéanamh ar inrochtaineacht a chur mar phríomh-ghné dá dtairiscintí/conarthaí do sheirbhísí iompair cistithe ag an

120

Státchiste.Oiliúint maidir le Feasacht ar MíchumasFeasacht ar an míchumas a chaomhnú i ngach gníomhaireacht atá bainteach le soláthar iompair phoiblí

A chinntiú go gcuireann gach soláthraí seirbhísí iompair phoiblí oiliúint chuí maidir le feasacht ar mhíchumas do lucht na foirne agus na bainistíochta araon.

RITS, ÚNI agus soláthraithe seirbhísí iompair phoiblí.

Tá oiliúint maidir le feasacht ar mhíchumas á chur ar fáil cheana féin ar bhonn leanúnach ag Bus Éireann, Bus Átha Cliath, Iarnród Éireann, an Ghníomhaireacht um Fháil Iarnród agus Veolia Transport.

Tá oiliúint maidir le feasacht ar mhíchumas fós ar fáil do lucht foirne RITS.

Tá Oiliúint Chomhionannais Ar Líne maidir leis an Míchumas do Lucht Foirne na Seirbhíse Poiblí ar fáil d’aon duine atá ag obair sa tseirbhís phoiblí in Éirinn. Tá sé ar fáil ag elearning.nda.ie agus moltar don fhoireann an áis seo a úsáid.

An tÚdarás Náisiúnta Iompair le Clár Forbartha Scileanna éigeantach a chur i bhfeidhm ina mbeidh

Údarás Náisiúnta Iompair

Beidh gá ag gach iontrálaí nua sa tionscal FBSP triail Scileanna Forbartha a dhéanamh chomh maith le triail Eolais faoin Tionscal ionas go mbeidh siad ina “dTiománaí Creidiúnaithe” FBSP sa tionscal.

I gcás faighteoirí na gceadúnas do thacsaithe atá inrochtana do chathaoireacha rothaí is gá dóibh oiliúina feasachta míchumais a dhéanamh

Céard is gá a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

feasacht ar mhíchumas mar phríomhghné agus oiliúint ábhartha

121

maidir le soláthar seirbhíse do dhaoine atá faoi mhíchumas luaineachta, céadfach agus cognaíoch.Comhsheasmhacht feabhsaithe i soláthar oiliúna maidir le feasacht ar mhíchumas.

CIIP, RITS, ÚNI agus ÚNM

Machnamh le déanamh ar fhéidearthachtaí i ndáil le forbairt treoirlínte oiliúna coiteanna do sholáthar agus do chur i bhfeidhm oiliúna don fheasacht ar mhíchumas.

An Coiste um Inrochtaineacht ar Iompar PoiblíFeidhmiú CIIP a threisiú Athbhreithniú ar ról

agus comhdhéanamh CIIP d’fhonn an Coiste a dhéanamh níos éifeachtaí

RITS agus CIIP Deireadh 2012.

Céard is gá a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

Grúpaí Úsáideoirí Faoi MhíchumasNí mór do Ghrúpaí Úsáideoirí Faoi Mhíchumas comhairle

A chinntiú go gcoimeádann gach soláthraí iompair

RITS, soláthraithe suntasacha

Tá grúpaí úsáideoirí faoi mhíchumas bunaithe ag BÁC, BÉ, IÉ agus RPA/Veolia Transport (Luas).

122

a chur ar sholáthraithe seirbhísí iompair phoiblí maidir le dearadh agus soláthar a gcuid seirbhísí.

phoiblí suntasach a ngrúpaí úsáideoirí mar fhóraim réamhghníomhacha

iompair phoiblí, CIIP, An tÚdarás Náisiúnta Iompair agus

Déanfar éifeachtacht na ngrúpaí úsáideoirí a mheas d’fhonn a ról a threisiú, faoi mar is gá.

agus go ndéanann siad freagra cabhrach a thabhairt ar na hábhair is cúram d’úsáideoirí.

An tÚdarás Náisiúnta Míchumais.

Leanúint le hobair an Fhóraim um Iompar Paisinéara Muirí.

Cruinnithe bliantúla. RITS ag obair leis an bhFóram um Iompar Paisinéara Muirí.

Bliantúil.

Suíomhanna GréasáinSuíomh Gréasáin RITSUasghrádú maidir leis an inrochtaineacht le cur ar shuíomh gréasáin RITS

RITS De bharr nuashonrú leanúnach bheith ar siúl ar shuíomh gréasáin na Roinne, tá fáil níos éasca ar dhoiciméid nuafhoilsithe. Cuirfidh straitéis phleanáilte nua mar gheall ar an suíomh gréasáin ar chumas na Roinne ábhar a chruthú don suíomh gréasáin go héasca agus go comhsheasmhach, fad agus a bhíonn comhlíonadh níos fearr le riachtanais inrochtaineachta á chinntiú.

Céard is gá a dhéanamh?

Conas is féidir é a dhéanamh?

Cé a dhéanfaidh é?

Nótaí Tráchta Ginearálta agus Spriocdhátaí

Suíomh Gréasáin Transport for Ireland‘Láithreán Ilfhreastail’ a Údarás Tá an ÚNI ag déanamh forbartha ar shuíomh gréasáin Transport

123

sholáthar d’eolas maidir le hiompar poiblí

Náisiúnta Iompair

for Ireland chun go mbeidh siad ag comhlíonadh na gcaighdeán inrochtaineachta. Cuimsithe faoi láthair ann tá faisnéis faoi Thacsaithe, Ticéadú Comhtháite agus Eolas Fíor-Ama do Phaisinéirí chomh maith le dréacht-phleanálaí turais comhtháite. Beidh suíomh gréasáin Chomhairle na Breataine-na hÉireann (d’Éirinn) á óstáil ar an suíomh gréasáin seo in am trátha.

Monatóireacht agus ForfheidhmiúMonatóireacht agus forfheidhmiú feabhsaithe de ghníomhaíochtaí an Phlean Earnála Iompair.

Iniúchadh a dhéanamh ar fheabhas a chur ar roghanna monatóireachta agus forfheidhmithe an Phlean.

RITS, CIIP, Grúpaí Úsáideoirí.

Roghanna ar nós seo a leanas a iniúchadh:1. Rúnsiopaeirí2. Ceamaraí ar bord an bhus a úsáid, etc.

124

Gluais Téarmaí

AE An tAontas Eorpach

BÁC Bus Átha Cliath

BÉ Bus Éireann

BIC Comhairle na Breataine – na hÉireann

BSBRÁ Bord Seirbhísí Bainistíochta Rialtais Áitiúil

BSRRÁ Bord Seirbhísí Ríomhaire Rialtais Áitiúil

CBCC Cumann na mBainisteoirí Contae agus Cathrach

CCBÁC Comhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath

CCRÉ Cumann Cathaoireacha Rothaí na hÉireann

CE An Coimisiún Eorpach

CEAI Comhdháil Eorpach na nAirí Iompair

CFG Córas Faisnéise Geografaí

CFP Córas Fógartha Poiblí

CFR Code of Federal Regulations

CIÉ Córas Iompair Éireann

CIIP An Coiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí

CIT An Clár Iompair Tuaithe

CNR Cumarsáid Neasréimse

CTI Caighdeáin Theicniúla d’Idir-inoibritheacht

DART Dublin Area Rapid Transit

DFM Duine faoi Mhíchumas

DML Daoine faoi Mhíchumas Luaineachta

EFAP Eolas Fíor-ama do Phaisinéirí

FBSP Feithiclí Beaga Seirbhíse Poiblí

FSP Feithiclí Seirbhíse Poiblí

FSS Feidhmeannacha na Seirbhíse Sláinte

GDA Mórcheantar Bhaile Átha Cliath

GFI An Ghníomhaireacht um Fháil Iarnród

GMPLSNM Grúpa Monatóireachta Páirtithe Leasmhara na Straitéise Náisiúnta Míchumais

IBFDU Ionad Barr Feabhais don Dearadh Uilíoch

IÉ Iarnród Éireann

NA Náisiúin Aontaithe

NCBI National Council for the Blind of Ireland

OCBÁC Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath

PNIA Pleanálaí Náisiúnta Idirmhodúil Aistir

QBC Mórlána Bus

RA Ríocht Aontaithe

RCPRÁ An Roinn Comhshaoil, Pobail agus Rialtais Áitiúil

REOG An Roinn Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta

RIFI Na Rialacháin um Inrochtaineacht Feithiclí Iarnróid

RITS An Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt

SA Stáit Aontaithe

SMS Seirbhís Gearrtheachtaireachtaí

SURD Dearadh Sráide agus Bóthair Uirbigh

TBT Treoirlínte um Bainistiú Tráchta

TF Teicneolaíocht Faisnéise

TFC Teicneolaíocht Faisnéise agus Cumarsáide

TIG Tionscnaimh Inrochtaineachta Gréasáin

TIIG Treoirlínte maidir le hInrochtaineacht Inneachair Gréasáin

126

UA Uimhir Aitheantais

ÚBN An tÚdarás um Bóithre Náisiúnta

ÚNI An tÚdarás Náisiúnta Iompair

ÚNM An tÚdarás Náisiúnta Míchumais

127

Aguisín 1

Eagraíochtaí a chuir aiseolas ar fáil sa bhliain 2011 maidir leis an bPlean Earnála

Comhlachtaí Náisiúnta

An tÚdarás Náisiúnta MíchumaisAn tÚdarás Náisiúnta IompairPobalLíonra Iompair Tuaithe

Údaráis Áitiúla

Comhairle Baile Chloch na gCoillte Comhairle Contae Dhún na nGallComhairle Cathrach Bhaile Átha CliathComhairle Contae Dhún Laoghaire/Ráth an DúinComhairle Baile Chill Rois Comhairle Contae Mhaigh Eo Comhairle Baile Mhuineacháin Comhairle Contae Shligigh Comhairle Contae Bhaile Átha Cliath Theas Comhairle Contae Loch Garman (2 aighneacht)

Soláthraithe Iompair

Bus ÉireannBus Átha CliathIarnród ÉireannKARETionscadail Iompair Inrochtana na Mí Cumann Bhuan-choimeádta Iarnrod na hÉireannVantastic

Eagraíochtaí Míchumais

128

Brainwave (Cumann Titimis na hÉireann)An Board um Fhaisnéis do ShaoránaighDeafHear.ieCónaidhm na hÉireann um MíchumasEnable IrelandFéachInclusive EnterpriseCumann Cathaoireacha Rothaí na hÉireannGrúpa Gnímh Míchumais Leamhcáin People with Disabilities in Ireland

Ranna Rialtais

An Roinn Oideachais agus Scileanna

129

Aguisín 2Ballraíocht ar an gCoiste um Inrochtaineacht Iompair Phoiblí

Bus Éireann

An Bord um Fhaisnéis do Shaoránaigh

Coach Tourism and Transport Council

Cumann na mBainisteoirí Contae agus Cathrach

DeafHear

An Roinn Comhshaoil, Pobail agus Rialtais Áitiúil

Cónaidhm na hÉireann um Míchumas

Údarás Aerfort Bhaile Átha Cliath

Bus Átha Cliath

Inclusion Ireland

Comhdháil na gCeardchumann

Iarnród Éireann

Parlaimint na Seanóir in Éirinn

Cumann Cathaoireacha Rothaí na hÉireann

Rannóg Beartais Sábháilteacht Muirí (RITS)

National Council for the Blind in Ireland

An tÚdarás Náisiúnta Míchumais

Cónaidhm Náisiúnta na gComhlachtaí Deonacha

An tÚdarás Náisiúnta Iompair

An Cumann um Gnó Neamhbhrabúis

National Service Users Executive

Ardrúnaíocht CIIP, RITS

An Gníomhaireacht um Fháil Iarnród

An Rannóg um Infheistiú in Iompar Poiblí (RITS)

Vantastic

Veolia Transport

130

Aguisín 3

Airteagal 9 agus Airteagal 20 de Choinbhinsiún na Náisiúnta Aontaithe ar Chearta Daoine faoi Mhíchumas

Airteagal 9.

Alt 1.

--- ní mór do Pháirtithe Stáit bearta cuí a ghlacadh lena chinntiú go bhfuil rochtain

ag daoine faoi mhíchumas, ar bhonn comhionann le gach duine eile, ar

thimpeallacht fhisiceach

iompar

fhaisnéis agus cumarsáid, TFC san áireamh –

ar áiseanna agus ar sheirbhísí eile atá oscailte nó curtha ar fáil don phobal,

i gceantair uirbeacha agus tuaithe araon. [Chuimseodh sé seo siopaí,

bainc, tithe tábhairne, óstáin, bialanna, oifigí ghnóthaí poiblí atá oscailte don

phobal (m.sh. cuntasóirí, bróicéirí, aturnaetha), leabharlanna, marglanna,

foirgnimh uile na hearnála poiblí agus saoráidí atá oscailte don phobal, séipéil,

srl. ACH FÉACH AIRTEAGAL 9, ALT 2 THÍOS CHOMH MAITH.]

Beidh feidhm leis na bearta seo, lena n-áireofar constaicí agus bacainní ar inrochtaineacht a

aithint agus a dhíchur,19 i dtaca le inter alia

(a) foirgnimh, bóithre, bealaí iompair agus áiseanna eile laistigh agus lasmuigh,

scoileanna, tithíocht, áiseanna leighis agus láithreacha oibre san áireamh,

(b) seirbhísí faisnéise, cumarsáide agus seirbhísí eile,

seirbhísí leictreonacha agus seirbhísí éigeandála san áireamh.

Alt 2

Glacfaidh Páirtithe Stáit bearta cuí chomh maith chun

(a) íoschaighdeáin a fhorbairt agus a chur i bhfeidhm ---- le haghaidh

inrochtaineacht ar áiseanna agus ar sheirbhísí atá oscailte don --- phobal.

19 Féach an “sainmhíniú” ar mhíchumas in alt (e) den Bhrollach agus alt 2 de Airteagal 1.

131

(b) a chinntiú go dtógann aonáin phríobháideacha a chuireann áiseanna agus

seirbhísí ar fáil atá oscailte don phobal gach gné d’inrochtaineacht do dhaoine

faoi mhíchumas san áireamh.

(c) oiliúint a chur ar fáil do pháirtithe leasmhara ar shaincheisteanna

inrochtaineachta atá os comhair dhaoine faoi mhíchumas.

(d) fógraí i mBraille srl. a chur ar fáil i bhfoirgnimh agus in áiseanna eile atá

oscailte don phobal

(e) foirmeacha cabhrach beo a chur ar fáil – lena n-áirítear treoraithe,

--- ateangairí gairmiúla na teanga comharthaíochta, chun rochtain a

éascú---

(f) foirmeacha eile cabhrach a chur chun cinn – do dhaoine faoi mhíchumas

lena chinntiú go bhfuil siad in ann teacht ar fhaisnéis.

(g) rochtain a chur chun cinn do dhaoine faoi mhíchumas ar theicneolaíochtaí

faisnéise agus cumarsáide nua srl.

(h) dearadh agus forbairt --- TFC inrochtana a chur chun cinn

--- ag céim luath ---- agus ar íoschostas.

Airteagal 20.

Glacfaidh Páirtithe Stáit - bearta chun gluaiseacht phearsanta leis an méid is mó

neamhspleáchais agus is féidir a chinntiú do dhaoine faoi mhíchumas, lena n-áirítear

trí

Alt (a) gluaiseacht phearsanta dhaoine faoi mhíchumas a éascú ar an mbealach

agus ag an am a roghnaíonn siad, agus ar chostas réasúnta.

Alt (b) rochtain dhaoine faoi mhíchumas ar áiseanna gluaiseachta a éascú --- lena

n-áirítear iad a chur ar fáil ar chostas réasúnta.

Alt (c) oiliúint a chur ar fáil ar scileanna gluaiseachta

Alt (d) spreagadh a thabhairt d’aonáin a tháirgeann áiseanna gluaiseachta gach gné

de chúrsaí gluaiseachta do dhaoine faoi mhíchumas a thógáil san áireamh.

132