11

t · /t ~~I'( #3& !" ! & F4>rG8;8: J'M1 5 :uAB>= A5@ !\U(/l ,", EC60 U/'! U U!" 83u fo\IIIU.10f>t E C 60 , II.Ui B5% 1!# 0@8=8=3 g~C2'U 0@u

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

м. М. МИРЗАЕВ М. К. СОБИРОВ

~~I'( /t

У3&ЕКИСТОВД! &ОFдоrчилик J'эбекuстон сер !\UШ/lО,", хужаАU/'С МUНUСТРАигu

fo\IIIU.10f>t хужа,II.Ui теХНИ1СУМАарининг g~увЧUАарu

YL/YH "iу.tЛЙН,ИЙ ruфатuда rйсдUf\Аоган.

TOIJIKI:IIТ - .УI,IПllI3ЧИ. - 1980

Kitobxon.Com

Ушбу I\уллаlfма !\"Ш"Оl\ хужа"IfК тех­нш"умларннннг У~У8Чllлари. wу"ингдек БОF­БОllлар ва ~IIWЛО~ хужалик мутахассис­

.'1Прll учу" мулжалланган. I\улланмани тзJtерлашда академик Р. Р. Шредер НОМИ­

даГl1 Ленин орденли БОFДОРЧИЛИК. У3УМЧИ.

.'1I1К ва ВIlfIQЧИЛIIК ИЛМIIЙ ишлаб ЧИf\ЗрИШ

бllр.lзшмаСII 83 республнкаНIIНГ туряи туп-

© .5'~IIТУ8ЧII· наШРIf@ТII. 1980.

м 40405-315 353 (04)-80 170-80 38ОЗО30400

РОI\-IЩЛIIМ шаРОIIТlfда жойлашган )'IIIIHf ИJlМНЙ муассасалари, к}'чат етиштнрувчи

СО8хозnар оа БОШt\з НЛМltй таwкилотлзр

томанндан олиб БОРИЛГЗII кузатишлзр якун­

раР"Д:lII, КСЙIIНГlf ЙИЛJlарда шу со,;;ада туп­nанган таЖрllбалар аз ЯНГIIликлардан фай·

даланилди.

Kitobxon.Com

КИРИШ

•-:;," -...:). /---- --- -7 " \ ,-

(, . ,\ ~ .

Совет IIТТllфОl\1I КОММУНIIСТIIК паРТIIЯСIIНIIНГ ХХУ съез;щда ва КПСС НIIНГ бунда н Kei'IIIHГlI П.1енум­.1ар"да, аЙНlщса 1978 ЙIIЛ IIЮЛЬ Пле­НУМllда I\IIШЛОI\ хужаЛIIГlIНlIllГ 6ар­ча таРМОl\лаРlIIlII, шу жумладан 60Г­ДОРЧIIЛIIКНII J\aM янада р"вожлантн­рнш ТУГРНСllда теГIIШЛII программа­

лар беЛГllлаНllб, I\арорлар l\а6ул I\IIЛIlfIДII. !\арорда курсаТIIЛlIШllча VНIIНЧII беш ЙIIЛЛIIКIIIIIIГ аСОСllЙ ва­ЗllфаСII СОЦllаЛIIСТllК IIшла6 ЧlIl\а­РНШНII жадал суръатлар 611лан ри­вожлант"р"ш, УНIIНГ самарадорли­

ГlIHII ОШИРIIШ, фан ва теХНlIкани

тараl\l\lIЙ ЭТТllр1ll1l J\а~1да ~leJ\HaT

УНУМДОРЛIIГIIИII ОШIlРIlШ иеГIIЗllда

аJ\ОЛИНlI1IГ моддий ва мадаИIIЙ тур­МУШIlfIll янада юксаЛТIlРНШНII таъ­

МlIнлашдан IIборат. !\НШЛОI\ хужа­лик маJ\сулотлари етиштиришнннг

уртача ЙИЛЛIIК >\аЖМllИИ УНIIИЧII 6еш ЙIIЛЛlIкда 20-22% купаЙТllрlIШ >\ам кузда тутилади. Униичи беш ЙИЛЛlIкда I\ИШЛОI\ ху­

жалигини жадал суръатлар 6илан РlIвожлантириб, саllоатнииг хом ашёга, аJ\ОЛИИИИГ эса ОЗIЩ-ОВl\ат маJ\сулотларига 6улган тала6нни яиада тулаРОI\ I\ОНДИРИШ масаласи курсатилган. КПСС ХХУ съездида ва партия­

мизиииг бунда н кейииги пленумла­рида I\ИШЛОI\ хужаЛIIГИ олдига экин­лардан мул >\осил ОЛИШ учу н ТУПРОI\ унумдорлигини ОШИРИш, ишла6 чи­I\аришиииг илгор технологи ясин н

жорий этиш, минерал ва органик угитлардан самарали фоЙдаланиш. сизот сувлари юза жойлашган зона-

• 1арда меЛllорация IlшлаРIIНII ту6дан ЯХШII.1аш. ЭРОЗllяга I\арши тад61lР­.1ар уткаЗIIШ, мехаНllзаЦllядан унум­

.111 фойдалаНIlш, мул ва СllфаТЛII '10-СIIЛ 6ераДllган мева дарахтлаРllНlI купаllТllрllшдек MyJ\IIM масала 1,)'­ЙIIЛДII. УзбеКIIСТОН )'ЗIIНIIНГ пахтаСII. 1,0-

раку.1 терllларll, ПllллаСII 611лан 611Р I,аторда олма, узум. а!lЖИР, анор

ка611 ШIlРllн-шакар мевалар еТIIШТII­РllлаДllган г)'зал бllР ДllёРДIlР.

БОГДОРЧIIЛIIК ва ТОКЧИЛIIК 611.1ан ota-боболаРIlМIIЗ l\аДlIмдан шугул­.1аНllб кеЛllшган. Бу борада 60г60н­лар саРДОРll, маШJ\УР СОJ\lIбкор, СССР Дав.1ат мукофОТIIНIIНГ лау­реаТlI, СОЦllаЛIIСТIIК MeJ\HaT !\aJ\pa­МОIIII, УзбеКlIстонда ХlIзмат курсзт­гаll агроном Рнзамат отз Муса­му>\амедов шундай деган ЭДII: «БОFДОРЧIIЛIIК узбеклаРНIIНГ ота-60-60лаРllдан ТОРТllб севган касбll. БIIЗ куз ОЧll6, узум, олма ва БОШl\а ме­валаРНII курганмиз. ОналаРIIМIIЗ беланчаГlIМIIЗНII ишкомларга. мева дарахт лаРllга ОСll6 аллзлаганлар. ЙИFлагаНIIМllзда СУРFИ'I ypllllra узумнинг ДОll3СIIИII СУРДllргаИJlар. ХУJlJlас, меваЧllJllI1( 1,0llИШlзга СIIII­Гll6 кетгаи. Боболзр УДУЮIIIII I\IIЛIl6-I<учат УТl\азаЙJlII.К, меnа еТII)IJ'Гllрай­ЛIIК, хаЛI\ИМ,IIЗIIII UШРUJI',:\LНfкар ме­

,ваЛ<lрдан ба\РамаiilikliлаЙJlIIК». ,/ Узбекистоида 60ГДОРЧIIЛIIК Совет I J\ОКIIМIIЯТИ даВРllда тез суръаТJlар,

з

БИJlан тараl\l\lIЙ эта бошлади. Х;ОЗIlР респуБJllIкада мева ва узум

еТИШТIlРIIШ буйича ИХТИСОСJlаШТII­рилган 60 тадан КУUРОI\ БОFДОРЧIIЛШ{

Kitobxon.Com

03 ТОКЧIIЛIIК совхозлари ташкил

ЭТIIЛГ3Н. Бу хужаЛlшлар замонаоий ~IIШЛО~ хужаЛIIК маШIIналари хам· да ю~ор" малакаЛII мутахассислар

611лан таЪМllllлаиган. БОГJ\ОРЧIIЛIIl( асосан Тошкент.

ФаРFона оа Самар~аllД 06ластлари­да тараl\~IIЙ этган 6УЛll6. ~олган 06-.lастларда хзмда к.ора~аЛПОFНСТОН АВТОIIОМ респу6ЛIIкаснда кеЙIIНГН 6сш IIIIЛЛlll(лар м06аЙИllда р"оожла­на бошлаДII .

ТОШl(l'IП облаСТII уруг мевалилар. а сосан. олма ет"шт"р"шга ихтисос­

.1аШТllр"лган. Данак меваЛllлар ИЧII­да 6ИРIIIIЧИ УРIIнда шафТОЛII. сунгра ОЛХУРII ва уидан кейин олча туради. ТОFЛII районларда эса ёHГO~. бодом, тоголча , ПIIста билан бllР ~aTopдa I\итта майдонларда ёВВОЙII мева да­ра хтлар" . масалан. олма, IIОК, дула-113 . камхастак. тоголча дарахтлари \зм Усзди . Фаргона nодиIfСllда. асосан ~ypy~

щ~ва ет"штир"лади. Бу ердаги да­нак,," меваларнннг 60% IIНИ урик, 10% IIНII шафТОЛII таШКIIЛ ~илади.

к.ора~аЛПОFIIСТОН АССР. Хораэм ва Сllрдарё областларида сунгги iill_MapJIa катта-катта массивларда

мевалн БОFлар барпо ~IIЛИНДН. Ма­са .1ан , 1950 йилгача Мирзачул ОО'lа­С II .,а. к.ора~аЛПОFIIСТОН АССРда Оа Хоразм областида саноат а'lамняти­га зга булган меваЛII БОFлар деярлн iiy~ ЭДII, ЧУRКИ бу ерларнинг ТУПрОFИ шур, снзот СУВII юза жойлашган бу­.1нб IIЛМIIЙ маълумотлар ва таЖРII­(,а .1ЗР еТIIшмас ЗДII .

ПаРТIIЯ ва хукумаТIIМIIЗНlIИГ ра,,­(,аРЛIIГII "амда Я~lIндан курсатган ёрдаМII туфаЙЛII БОFДОРЧНЛНК унча тара~~н й этмаган 06ласть ва рай­он.1арда "ам катта ·катта массив­

"арда меваЛlI 60Fлар 6арпо ~IIЛIIН­дll ва шу 611лан бирга бу БОFларии парвариш ~нладнгаи куплаб 60F-60н -мутахассислар еТllши6 чи~ди. Масалан, Снрдарё ва Жllззах об­

ластларнда 197!f йнлда мевалн БОf, токзор 'lамда и"ота дарахтзорлар

майдони 10 минг гектардан "ам ошнб кеТДII. к.ораr<;ЗЛПОfИСТОН АССРда БОf ва токзорлар майдонн 7000 гектардан ошди. Хораэм об-

4

ластида J\aM йирик массивларда ме­вали БОF па токзорлар барпо ~илин­JIII.

к.ора~алпогистон АССРнинг «Коммунизм» 60ГДОРЧИЛИК ва ток· чнлик совхозида мсоазор J\aMJIa ток­зорлар маЙДОIIИ 1000 гектарга я~ин ­лашди. АВТОIIОМ респуБЛlIканинг 60ш~а хужаликларида хам янги масснвларда купла6 меваЛII 60Г ва токзорлар барпо ~илинмо"да . Агар Улуг Октябрь СОЦllалистик

революциясига ~aдap Уз6екистонда бундай 60Г оа токзорлар 59000 гек­тар (шундан 22000 гектари 60Г ва 37000 гектари токзор) 6улган 6ул­са . 1966 Йllлга кеЛll6 6у курсаткич 260000 гектарга етди. Мана шу даор ичида мева дарахтлари оа ток­

зорлар майдоии давлат хужалнкла­рида 49.0%, шу жумладан, ихтисос­лаштирилган совхозларда 24.3%, колхозларда 33%. TOMop~a УЧ4lСТ­каларида 18% га eTJIII.

Респу6ЛIIка БОFБонлари олднда а"олнга мул -кул мева ва узум ет­каэиб бериш, консерва-виночилик caHoaТlI учун муста'lкам хом ашё

базасини бунёд ЭТIIЩ ШУНlIнгдек, Уэ6еКRстонда еТНШТНРИЛ'ган ширнн­шакар ноз-неъматлаРН!1 Сибирь. Урал, Узщ Шар~, Москва, Ленин· град, БАМ ка611 катта ша'lар J\aMJIa саноат марказларн меJ\наткашлари­

га йнл сайин купро" торТlЩ этишдек шарафли вазифа ТУРIl6ди.

1971 йнлнннг сентябрь ойида «Уз­бекистон ССРда 60ГДОРЧIIЛИК ва ТОКЧИЛIIКIIН янада риоожлантирнш

тадбнрлаРII J\Зl\нда» махсус ~apop ~абул ~НЛIIНДII . к.арорда респу6лн­када келгуснда мева ва узум еТIIШ­

тнришни янада купайтнрншга ~apa­Тllлган ~aTOp тад611рлар беЛГllландн.

Узбекистон партня оа "YKYMaТlI­нин г БОFДОРЧIIЛIIКНII янада ривож­лантнришга ~аратнлган тад6нрла­рини амалга ошнра бор"б. респуб­лнкаМl\Зда 60глар майдонн 19i9 Йllлга кели6 200 мннг гектарга к!.'н ­гаiIтирилди. 1976 I\IIЛII давлатга 589 MllНf 200 TOIIHa мева СОТlfлган 6улса, 1979 йнлда бу курсаТКIIЧ 700 минг тоннага етди.

1985 Йllлга БОРllБ янгн таШКllЛ "н-

Kitobxon.Com

Лllнган IIХТllсослаШТllРltлган хужа­Лllклар ;';llсобllга СУFориладнган зо­наларда, жумладан Тошкент обла­СТllда 5 MllНr гектар, ФаРFона обла­СТllда 4 MlIllr, flаманган областнда 34900, АНДIIЖОН облаСТllда 1900, Сурхондарё облаСТllда 2 мннг, ЖIIЗ­зах об.13СТIl.'1а 4 MllHr, Хоразм обла­Пllда 1500 гектар ЯIIГlI БОFлар барпо 1\".lIIШ м5·лжаллаНМОl\да.

ПсрспеКТIIО планга к5'ра респуб­.1l1када боглар маЙДОlI1I 1980 Йllлда 213 МllIlr, 1990 Йllлда 283 MllHr, 2000 1III.1.'1а 354 MlIllr гектарга етказили­ШII мУлжал.1анган. 1990 Йllлга бо­риб, 1\осилга кирган БОFлардан оли­HaдllraH уртача 1\ОСIIЛ 80 ц, 2000 i"lII.1га БОРllБ эса 100 ц НII таШКIIЛ ЭТlIШII ЛОЗIIМ.

1979 ЙНЛД8 УзБСКlIстонда еТlIШТlI­Рllлаётгаll ТУРЛII ХIIЛ мепа па узум­НIIНГ Я.~ПIl ;';ОСIIЛII 700000 т дан ош­ДII, бу реВОЛЮЦllяга "адар еТIIШТИ­р"лган ма;.;сулотга Нllсбатан 4-4,5

марта куп, БОШl\ача айтганда, а1\О­ли жон бошига урта ;.;исобда 40-70 кг гача мепа па узум етиштирил­MOl\na.

РеспуБЛlIкамнз БОFДОРЧИЛllгида

эр"ш"лган ЮТУl\лар билан бир "а­торда мепали БОFларнинг 1\ОСIIЛДОР­ЛIIГlIНИ ошир"шда 1\али ишга солин­

маган па тула фойдаланилмаётгаи II'IКИ IIМКОНlIятлар жуда куп. Фан ЮТУl\лаРII па ИЛFОР тажрибани иш­лаб Чlщаришга кенг жорий f\ИЛИШ бllлан яf\ин йиллар IIчида мапжуд мепали БОFлар 1\ОСИЛИНИ гектар бо­шига 100-120 ц га етказиш мумкии. КПСС XXV съеЗДII директипала­

рида курсаТIIлишича, Яf\ИИ йиллар ичида мамлакатимизда 1\УЛ мепа еТИШТllрllШ 3-4 марта ош"р"лади. БУНIIНГ БОIlСИ шуидаки, меДlIцина маълумотлар"га кура, 1\ар бllР КlIШII ЙIIЛ даПОМllда 100-120 кг ТУРЛII ХИЛ мепа, узум па резапор мепа IIстеъ­

мол f\IIЛIIШII керак.

;У3БЕКИСТОННИНГ ТУПРОI\ БА ИI\ЛИМ ШАРОИТИ

Иf\ЛИМИ. УзбеКИСТОlIlIlIНГ IЩЛIIМИ м)'ътаДIIЛ. I\lIшда аЙРIIМ райоилар­да СОПУf\ 30-350 га етади.

Езда IIССIl" 400 дан 1\ам ОШllб ке­тади. Турли хнл мепа па узум етиш­ТllрllШ учун I\улай ша роит март ой и­

дан бошланиб, октябрь-ноябрь ой­лар"гача давом этаДlI, шуидан ке­

ЙIIII кунлар совиЙди. I\уёш нурининг бllР йиллик раДllацияси Тошкентда урта 1\исобда 101640 калорияга туг­ри келади. Иил давомида суткалик уртача температура Узбекистоннинг шимолий районларида 8,20, жанубий районларида эса 17,50 га етади. Ша1\ар, область па районлариинг

денгиз саТ1\идан баланд ёки паст жойланишига I\араб йилига туша­Дllган ёгин МИl\дОРИ ва йиллик ур­тача фойдали температура ЙИFIIНДИ­СИ узгариб туради. Масалан, Нукус­да ва Урганчда йил дапомида ту­шадиган ёгин МИI\ДОР" атиги 82 мм га етса, денгиз саТ1\ндан балаНДРОI\­да жсйлашгаll Ша1\рисабз ва Тош­кеllТ областииинг БУСТОНЛИI\ рай-

5

онлар"да 545-1000 мм НII таШКIIЛ I\llлаДII. ЖанубllЙ районларда ШII­МОЛIIЙ районлардаГllга Иllсбатан

ёГIIН МlIl\дОРИ кам БУлаДII. Узбекистоннинг энг IIССIЩ "ри

Шеробод маССИВlI, Деиов, Когон, Fy­зор, )\опос зоналари 1\lIсобланаДII. Тошкент облаСТИНIIНГ БустонЛlЩ раЙОНllда деИГIIЗ саТ1\lIдан 1550-1600 м балаНДЛlIкда жойлашган зо­насида йиллик фойдалн температу­ра ЙИFИНДНСН 19350 га етаДII. ИIIЛ­лнк ёFИН МIЩДОРИ 800-900 мм ни ташкил I\илади. Ба1\ОР кеч БОlll.1П­ниб, куз эрта бошланаДII. Узбекистоннинг теКIIСЛlIкда жоii­

лашган районлари умумий майдон­нинг 70% ини таШКIIЛ l\"лгаНII 1\001-да, ТОFЛИК районлар 30% нни таш­кил I\"лади. )\аВОНIIНГ нисбий нам­лиги ёзда 30-40% га, I\ишда­янпарь ойида 70-80% га етади. Масалан, Тошкеит облаСТIIНIIНГ

текисликда жойлашган райоилаРII­да йил дапомнда урта 1\исобда 359 мм, шу областга l\араШЛII Бус-

70llЛlЩ I3З ПаРК("IIТНIIИГ 60ГДОР'IИЛIII{ па ТОI{ 'IIIЛIII{ 611ЛЗII шугуллзизди­

гаll ДСIIПIЗ саТ'Iидаll 800- \000 м 6а.1ЗIIДДЗ жоiiJlЗШГ311 ЗОIIЗJlзрнда 700-800 мм ~аЛIIНЛlIкда ёГIIН ёгаДII, 1I1I .1ЛIII< температура йнгиндиси 3000-32000 гача етаДII. демак эр­таГII. S'РТЗГII па I\IIШЮI олма lIавла­pllHlIl1r ЯХШII ПllШllб еПIЛllШl1 УЧУI1 температура етаРЛIIДIlР. Лзлмнкор еР.1арда мепаЛII боглар барпо 1\11-.111Ш УЧУII IШЛЛIII{ ёГlШ-СОЧIНI МIЩДО­pll (;50-700 мм дан кам булмаСЛIIГII керак. JOI\орllда кеЛТIlРllлган ра­l\аМ.1ардан КУР"НII6 ТУРIl6ДIIКII, Уз­беКIIСТОННllНГ КУПЧIIЛIIК ТОFЛII рай­Он.1ЗРllда меоаЛII боглар таШКII.l ЭПlб, улардан мj;л 1\ОСIIЛ ОЛIIШ мум­J\IIH.

~з6еКIIСТОННIIНГ деЯРЛII барча раlЮllлаРllда I{j"ПlIнча бз'lОР (мзрт­апрс.ll. ойлаРllда) Оl'lлаРllда I\opa COOYI\ б5'лаДII I3з 6у COBy~дaH ток, S'PIIK, олма, шафТОЛII, ГlIЛОС , олча, о.П)' РII кабll мевалар зарарланадн ,

ТОГЛII районларда ба'iОР кеч бош­.13I1аДII, дарахтлар кеч Уllгонадн, БО.10М дарахтлаРII УзбеКlIСТОННllНГ СУРХOllДарё, к.аш~адарё. Наманган об.1астлаРllда февраль ОЙIIНIIНГ ОХН­pll . март ОЙIIНIIНГ 60шларнда ТУЛII~ ГУ .l.lаса. ТОFЛII РЗЙОllларда '1аоо сал-1\1111 6S".1ганлнгндан у 15-20 кун кеч гу.1.1аЙдн . Ба'lорда ТОГ.111 районлар­да теl\llСЛlIкдаГII раl'юнлардаГllга IНlсбатан I\opa COBY~ кам 65'лаДII,

К)'чат экнш ОIIЛlIГН к.аш~адарё, Сурхондарё, Тошкент. CaMap~aHД 06.1астларнда февраль-март ойла­РН.1а, к.ораl\аЛПОFIIСТОН АССР ва Хо­разм облаСТlIlIlIНГ ШНМОЛIII·( район ­.1арllда март ОЙIIНИНГ ОХИрll. апрел­нннг 611РIIНЧII ярмнда 5'ткаЗllлаДII, ЕFlIнгаРЧIIЛIIК кам 65'лаДllган к.ора­~а,lПОFIIСТОН АССР ва Хоразм об­.1аСТllда айрнм Йllллар" ер I\атламн бllР метргача музлаЙдll, к.ораI\3ЛПО­FHCТOII АССРННIIГ ЧlIм60Й, Кегейлн ка611 ШIIМОЛlIЙ районлаРllда ер му­зн ~lapT 01111Г3 кеЛI(б ЭРIlI1;III.

ТОГЛII районларда ба'(ор I\ИСl\а муддатда утаДlI, ТОГЛII районлар­HllHr жанубlll1 ~IIЯЛllклаРI(га тушган "Ор тез зрнса, ШI(МО.lIIЙ I\llялнклаРII­

га тушган i\op кеЧРОi\ ЭРНЙДII. Мева

6

дарахтлари '(ам 6у ерларда ксчро~ УЙFонади. йиллик фойдалн темпе­ратура ЙИrl-llIДИСl1 '1ам БОШl\а тог I\IIЯЛIII(лаРllга инс6атан аllчаГllиа кам 6УлаДII. олмз. нок па 6e'lll уругларидаll

еТlllUТllрнлган 11 1 1'IоллаРНII КУЧИРНШ ИШЛЗРIl октябрь ОЙIIIIIIIIГ IIККlIНЧII ярмндаll бошланаДII. Мева дарахт­ларн УРУFлаРlIlI1I кучатзорларга ОК­тябрь-ноябрь ойлаРllда сеПllLU ЭIIГ I\улаll муддат '1"собланадl, ТОFЛII ва теlШСЛlIкда жоi1лашгаи район­ларда дарахт кучатлаРIIНИ ер муз­ламасдан , ЯЪНII октябрь-ноябрь ой­лаРllда )'т~аЗ'IШ ЯХШII самара бе­paДll,

Хоразм 06лаСТII па к.ораl\аЛПОГlIС­тон АССРда куз. аЙНII~са I\IIШ COBYI\ булгаНЛlIГII. I\OPHIIHr кам ёГIIШII ту­фаЙЛII ер l\атлаМII аllч а ЧУI\УР муз­лаllдll. куз ойларll к)' чэт ЭКlIШ учун HOl\y.laii 'illсобланаДII , Октябрь-но­ябрь oi'l.1ЭРllда бог барпо I\IIЛIIШ учун ер ЯХШllла6 тайёрлаб I\Yiill.1a­дll. mapt-апре.1Ь ОЙ,lаРllда кунлар IIСIIШII бllлаll уругдан Чlll\l\ан ,(амда пайваllД I\IIЛIIНГЭН к); чатлар ЭКlI­лаДlI,

МаЪЛУМКII )'СIIМЛlIклаРНIIНГ IIЛДШ Сllстема С II ер УСТКII I\llсм л аРllга I\a­раганда cooYl\l\a анча ЧllдаМСllЗ 6у­лаДlI, Мас алан, меоа дарахтлаРII­HllHr ер УСТКII 1\110111 COBY~ 25-300 дан ошгандаll KeiillH зарарланса. тупрОI\да COBYI\ б-80 булганда 11.1-днз l\аПlI1\ Шllкэ стлаllаДII. Яхоб бс­Рllлган. г\' нг СОЛlIнган. к5' к 11)'XaT ва беда сеПI,m'аll бог l\aTop ора ,lаРllда

мева дараХТ,lарllНIIНГ 11.1ДIIЗ.lаРII

кам зарар.1аllа.111 ('КII мутлаl\О за­рарланмаi"lдll, ЧУIIIШ ер caT'(IIHII к)"к утлар бllР ТСКllсда I\ОГо ,lаб турса. ер к)' пда l\a.11111 МУЗ,lамаiIДII . акСllнча КУЗ- i\llшда i'1\1\311 ёГIIН-СОЧIIН ва яхоб беРllшда т)"плаllгаll наМНII жуда ях­

ШII саl\лаll .111 . ШУIШIIГ.1ек сову" 1\а­ВОНII epHllllr I1Э СТКII l\атлаМ ,1аРllга

утказмаЙДll, ШУIIIIIII учун куца олма, нок па 6е:-;II ка6н мева кS' чат­лаРIlНН, КУЗ.lа барпо ЭТllлгаll к5'чат­зорларнн I\llшда суrnРIlШ '(ам У.lар­

HIIHF cOOYi\AaH саl\.13НlllUllда капа ёрдам бераДII.

Се.,.,ар таЪСllрllда TOF ~IIЯЛlIкла­pH.HIГlI тупро" ~атлэмлаРII ЮНIIЛllб кеТ:I.111. БУllllllГ О~lIбаТllда суп 0\1-60р.1эр"да на СУГОРIIШ СllстемэлаРII­/13 1-2 НII.1 lI'III.1a бllР неча MllHr КУ(,\lетрла(, .юiil\а IIIIГllлаДII. х,ар illl.1II 6улаРIIII ТОЗЭ,1аш учун ~анча­даll-~анча ме\lIат сарфланаДII. Бун­да"" \ОДllсаларга I"IУЛ ~уймаСЛIIК )"'1\"11 тог I\"ял"клар"да гузал ман· зара кашф зта.1l1ган ва МУЛ 'IOCIIII бера .. lIIгаll бог ва токзорлар барпо ~IIЛIIШ ма"садга МУВОфIЩдIlР. Ке-1IIIIIrII ЙII_~лаР;l.а тог ~IЯЛlIклар"да СЭ_1кам 10 ~lIllIr гектар ерга олма, II ОК . ёНГОI\. бодом. тоголча, YPIIK, олх5' РII , шафТОЛII, д~'лана. ЧIIЛОН­ЖlIll;l.а кабll мена на ток к5'чатлаРII 3К 11.111 6. улаРНII сун таЪСIlРllда ЮНII­ЛIIIIIIIНIIIIГ ОЛД II ОЛIШДII.

Уз6еКIIСТОНIIIIIIГ III\ЛIIМII шакар~а­МIIШ. хурмо. анор. аllЖllрдан тор­

ТlIб. олма . нок, Гllлое, олча. ОЛХУРII, 5'РШ\, шафТОЛII, 6l''I". ЧIIЛОНЖllйда, ёHГO~, 60ДОМ. Пllста ка611 IICCII~ceHap УСШIЛlIкл аРНII ~'СПIРIIШ на улардан мул \ОСIIЛ ОЛIIШ учун жуда мосднр.

Узбекистон тупро~лари. Мllрза-ч5· .1. ФаРГОllа BOJIIII"tcIl, КаттаI\УРГОН, к,аРШII па Ш5'РЧII раilОllлаРIIНIIНГ ерлар" 0'1 ТУСЛII буз ТУПРОl\лардан IIборат . БУllда '" ТУПРОl\ларнннг тар­l\IIбllда ОЗIII\ моддалар жуда кам (ЧIlРIIНДИ 1- 1,5 %, азот 0,05-0,1%) б\'лади.

. Тошкент ва СамаРl\аид 06ластла­рll, Фаргонэ ВОДIIЙСIIНIIIIГ Нам ан­гаll, ФаРГОllа, 51HrIII\YPrOI'1 на Ан­ДIIЖОН районлар", Сурхондарё 06лаСПIIIIIIIГ деllОН па Сариосиё раЙОllлари. ШУНllllгдек, к,аШl\адарё облаСП"-II"IГ купчилнк районлари ПIПIIК буз ТУПРОI\ЛII ерлардир. Бу ХllлдаГII ТУПРОl\лар таркнбида ОЗIII\ моддал а р КУПРОI\ ('IИРИНДИ 1,5-2%, азот 0,1-0,2%) дllР. Улар 0'1 ТУСЛИ 5уз ТУПРОl\лардан шу бнлан фэр~­лаllади.

деигиз саТJ\ И/lан 1000 м на ундан J\aM 6алаllДРОl\да жойлашган ерлар (асоса" ТОКЧIIЛИК, галлаЧIIЛIIК ва чо~вачилнк СОJ\аларн ривожлаиган раионлар) TY~ туслн буз тупро~лар­ДЭII нборат. Бундай тупро~лар тар­Кllбll ЧИРИllдllга анча бой. Шунннг

учун уларнннг туси бllрмунча 1\0-раМТIlР б5'лади . БУllдаll таШl\ар", утло~ в:\ утло~ бот~о~, шурхок, та­~IIP вз Ta~lIpCIIMOH тупро~лар рес­

пуБЛ:lКЗМIIЗНIIНГ КУПЧIIЛIIК районла­р"да учраllДН. Шурхок тупро~лн СрЛ8р асосан

маркаЗIIЙ ФаРFона, Мнрзачул на Хорэзм областларнда, ШУНlIнгдек, к,ора~аЛПОГIIСТОН АССРда куп тар­~алган . Бу ерларда СIIЗОТ СУВII юза ЖОllлашган, тупро~ таРЮlбнда уснм­ЛIIК учу н зараРЛII булган хлор. СУЛЬ­фат кабll тузлар кУп. Соз ва "YMO~ тупро~ларда уснм­

ЛIIК осон узлаШТllраднган 03111\ мод­далэр куп , ~умлн ва ~YMO~ тупро~­лар таРКllбllДа ОЗIЩ моддалар кам б5'лаДII.

к.ум па шагал тупро~лн ерлар сувнн жуда тез УтказаДII. Бу ЖИJ\ат, дан ~YMO" ТУПРОi\ IIККIIНЧII Урннда. соз тупро~ зса УЧIIIIЧН УРlIнда тура­Дll.

УТЛОi\ ва утло~-бощо~ Tynpol\.lII ерлар СIIЗОТ СУНIIНИНГ юза (0.5-3 м ЧУl\УРЛlIкда) жойлаШIIШII бllлан аж­раЛllб тураДII. Бундай тупро~лар ЧIР":IДlга IIlIсбатан боll.

УзбеКlIстонда меваЛII БОFлар аСО­сан буз, УТЛОI\-бощо~ ТУПРОi\ларда, еllГНЛ ТОШЛО~ 'IaMJIa шурланган ер­ларда жоЙлашган.

РеспуБЛlIкаНIIНГ 50% дан куПрOl\ ерн у ёКII бу даражада шурланган, таРКllбllда УСIIМЛlIклар учун зарар­ЛII булган хлор ва сульфат тузларll бор . РсспуБЛIII(аМНЗIIIIНГ у"умдор буз ТУПрО~ЛII ерлаР"IIIНГ \аммаСII J\aM меваЛII боглар барпо li"ЛIШ учун ЯрО~ЛII J\lIсобланаДII .

к,уёШЛII кунлариинг даВОМЛII 6у­ЛIIШН, ерин бllР иеча марта сугорнш 'Iамда ишлаш иаПlжаСIIДЭ тупро~­

лар йил сайин УЗIIНIIНГ структура­СИНII йу~ота бораДII. ЛеКIIН ТУПрOli­даГII гумус, азот, фосфор на каЛIIII моддаларн ТС3 уснб РllDожланаДII­ган J\амда мул J\ОСIIЛ берадllгаll ме­ваЛII дарахтлаРflllНГ талабllНII ТУЛlЩ ~OHДllpa олмаЙЩI.

Шунннг учун ТУПрОI\ СТРУlпура­синн яхшилаш Ma~caДllдa ерга "IIЛ саЙIIН зарур Мlщдорда орган"к на МlIнерал УГllтлар солнб тур"ш ло-

зим. ФаРFOна ВОДIIЙСИНИНГ куп ер­лари ТОШЛОfli ТУПРОfliлардан иборат. ТОШЛОI, ерлар СУВНII пасТIШ fliатлам­ларга тез утказиб юбориш хусусия­Tllfa эга булгаИllдаи шурланмаган БУлаДII. Бундай ТУПрОI,лар таркн­бllда оргаНIIК ва минерал моддалар жуда "ам. ЧУНЮI улар сув билан ЮБIIЛllб пасТlШ fliатламларга сил­ЖIIIIДII.

Масалаи, ТОШЛОfli ТУПрОfli таРКllби­да ЧIlРИНДИ (гумус)- 0,5-0,8 даи 1,5% гача, азот 0,11-0,14%, фос­фор 0,24-0,30% Ба калий 2,32-2.40% булаДII. Сершаrал ерларда М<'БаЛII боrлар барпо fliИЛИШ учун у ердаГII тошлар ТСРllб ОЛllиади, "учат УТl<;аЗllшда шаrал fliатламлар­IIIШГ ер беТllдаи fliанда й ЧУfliУРЛlIкда жоiiлашгаНЛИГII ,.,исобга ОЛflИади. Тош Ба шаrалли ерларда ТУПрОfli УНУМДОРЛИГIIНИ ОШIlРIIШ, кучатлар­III1ИГ яхши УСIIШII ,.,амда мул ,.,осил беР"ШII учун fliУШlIмча агротехника тадбllрлари I\УллаНllлади. Бундай ер.1арда бир гектар ерни тайёрлаш ва ун га кучат ущаЗIIШ учун ,.,ам аичаГlIна ме,.,нат сарфлашга туrри Ke.~aДII.

Марказий ФаРFOна, Амударё эта"лаРII ,.,амда Мирзачул ерлари­НIIНГ тупроrll шурланган, чунки бу ерларда сизот СУВII ер бетига ЯfliИН жоllлашган. Бу ТУПРОl\ларнинг шур­лаНlIШ даражаси эса ТУПрОfli fliaT-• 1амларидаги ,.,амда сизот СУВII тар­Кllбllдаги тузлариинг Мlщдорига ва УНIIНГ жойлаИIIШ ЧУfliурлигига боr­ЛfЩ.

Кейииги йилларда Узбекистои Коммуиистик партияси Марказий Комитети ва республика ,.,укуматн­ИIIНГ fliарорига бииоаи тоrлн райои­ларнинг ,\ияликларда жойлашган буз ТУПрОfliЛИ лалмикор ерлаРllда комплекс агротехника тадБИРIIЙ '10-раларнни утказнб йирик массиВ­ларда боrлар барпо fliИЛIIИДН, шу билаи бирга ,.,ар йили ТУПрОfliИИНГ устки унумдор fliатламннн ёмрнр сувлари ювиб кетишидан саfliланди, сув омборига сув билаи ЛОЙfliалар Оfliиб боришииииг олди олииди. Ил­гари эса маиа шу сув омборлариии

ва каиалларни ЛОЙfliадаи тозалаш учуи ,.,ар йили жуда куп ме,.,нат сарфланарди. Республикамизнинг мевали боr­

лари ,.,ар хил майдонларда: баланд­пастлнкларда, тоrли, лалмикор ер­ларда, сой Ба адирларда жойлаш­гаи. Бундай ерлариинг сизот суви ,.,ам ,.,ар хил ЧУfliурликда. Маълумки, сизот суви юза жойлашгаи ерларда тупланган ОрТИfliча иам таъсирида ТУПрОfli БОТfliОfliлашади. Бунга йул fliуймаслик учун сизот сувини fliОЧИ­риш чоралари кУрилади. Бог барпо fliилишда сизот суви шур ва 3-4 м даи ЮfliОрИ кутарилиб кетса, бу "'0-диса кел гусида меваЛII да рахт ку­

чатлаРllIlИНГ ЧIIНИfliиб ривожлаии­шига салбllll таъсир кУрсатади. Си­зот СУБИ чучук булиб, жойлаииш чу­fliУРЛIIГИ Юfliорида курсатилгандек булса, УТfliазилгаи дарахт кучатлари яхши усиб, мул ,.,осил беради. Туп­pOfli fliатламларида УСIIМЛIIК учун за­рарли тузлар куп бj'лса, еРИИIIГ мелнораТIIВ ,.,олаТИНII яхшилаш '10-ралари кУрилади. Мсвали боrлар барпо fliилишдан ОЛДIIИ ТУПрОfli IIIУ­ри яхшилаб ЮВllладн. ТУПРОfli IIIУРII­ин ювншда сизот СУБIIIIII fliОЧllрНШ

маfliсаДllда Ш)'рлаIlIlШ даражасига fliараб. маълум масофада 4-5 \1 чу­fliурликда зовурлар fliазилади ва бу­

ларнннг бир меъёрда ишлаб туриши таЪМlIнланаДII .

КеЙНIIГII Йllлларда вертикал дре-иажлардаи ,.,ам муваффаflillЯТЛИ фоЙдалаНIIЛМОfliда.

ЮfliОРllда кеЛТllрllлгаи маълумот­лардаи КУРIIНllб ТУРllБДIIКII, Узбе­кистонда ТУРЛII ХIIЛ мева навлари

ЗОllа шаРОlIтига мослаlllТllриб жой­лаШТИРllлгандаГlIна БОF-роrлардан муттасил мул ва арзон ,.,осил етиш­тириш мумкин.

ЙИЛЛIIК фОl1даЛII температура ЙIIFlIИДlIСIIНIIНГ куп ва ёГlIнгаРЧIIЛИК­иинг кам булиши туфайли текнс­ликда жойлашган куп раlюнлардаги боrларни ёз даВОМllда бllР неча мар­та суrоришга ТУГрlI келади. Анор, анжирлар flillШКlI fli3ТТIЩ СОВУfliлар­

дан саfliлаш маfliсаДllда ТУПрОflifliа ку­

мнб fliУЙилади.

МЕВА ДАРАХТИ ВА РЕ3АВОР-МЕВАЛАРНИНГ БОТАНИК ТАРКИБИ Х;АМДА БИОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ

УзбеКlIстондаГII мева дарахтларll мсвалаР"IIIНГ IIIIРIIКЛIIГII, рангдор­ЛlIГlI, ЯХШII саl\.lаllllШII, ташншга чн­

дамmlДllГII 'Iамда саноат учун

I\lIмматбаJ\О ХОМ аше экаНЛНГII ва T("IIII МЛIIЛ 11 Г" , бllр ерда УЗОI\ яшаб м-у'л 'IОСIIЛ беРIIШII бllлан БОШl\а 5'СIIМЛlIклардан фаРI\ I\lIлаДII. Мева дарахтлар"н"нг УЗllга ХОС яна бнр ХУСУСIIЯТII шундаКlI, деЯРЛII 'IaMMa мадаНllй мева дарахтлар" пайванд­_lаш (асосан курта к пайванд) йули бllлан кvпаЙТIlРllлаДII, БIlР неча iill.1.1ap даВОМllда олма, нок, бе'lll, ёВГОI\, 5'РIIК, бодом, ГlIЛОС, олча, то­ГО.1ча, 0.~X5'plI, шафто.lII кабll мева­лар УСТII.1а селеКЦIIЯ IIшлар" ОЛllб бор 11.1.111 , удаРНIIНГ уруг.1ар"дан ЧIII\­"ан ЯХШII формалаРII таflлаб ОЛIIНllб к~"паIIТIlРIIЛIIШII наТllжаСllда Узбе­КlIстонда ет"шт"р"лаётган мева тур­лар" на навлар" со" ЖlI'lатдан бllР­мунча купаЙДll, Сllфат Жfl'lатидан аllча ЯХlIJllлаНДII. БОШl\а жойлардан J\aM K5'lIrlIHa мева ва резавор-мева lаВ.1ар" олиб кеЛIIНllб шаронтга МОС.1аштlр"лдl.

Урта ОСll1'да, шу жумладан Узбе­КIIСТОН.1а ёВВОЙII меваЛII дарахтлар асосав Тошкент, Самарl\анд, Сур­хощарё, к,аШl\адарё ва БОШl\а об­лаСТ.1аРИIIНГ ТОГЛII раЙОllлаРllда уса­

ди. Бу срларда мснаМI дарахтлар ва буталарнинг 70 тур" учраЙдн.

KellllHrlI йнлларда ёВВОЙII олма, ёllrOl\, бодом, камхастак, дулана, Пllста, тоголча, IIргай кабн мевалн

дарахтлар пайванд I\ИЛIIШ йулн би­лан маданиЙлаШТIlРIIЛМОl\да. Мада­Нllй мевали дарахт навларн уруг­к)'чатлаРНII куртак пайванд I\нлнб кУпallТllРllладн. ЕВВОЙII мевалн да­рахтларнннг Яllа бнр фойдали то­МОНII шукн улар мевали дарахтлар­IIIIНГ баъзи формалаРIIНИ яратншда l\иммаТЛII материал '1 нсобланади. ЕВВОЙII мевали дарахтлар ёзда уз­ларининг баl\увват ва ЧllрОЙЛН шох­шаббалари билаи тог I\иялнкларини кум-кук I\илиб I\оплаб туради, IIН­сонга эстетик py'l баГllшлаЙДII.

9

УзбеКИСТОННIIНГ ТОFлll районлари­да 'IОЗIlРГII даврда 1'НFОI\ЛИ мева БОFлаРII майдони I\арийб 32000 гек­тарни ташкил l\илаДII. Шундан 27000 (84%) гектардагиси пайванд­ланмаган, кеЙИНГII йилларда аТIIГИ 5000 гектар" пайванд ~илинган КУ­чатлаРНII ЭКIIШ 'IlIсобига маданий ёНFОl\зорларга аЙлаНТИР"ЛДII. Мада­ний 1'НГОl\зорлар майдони умумий ёНFОI\ЗОРНIIНГ 16% ннн таШКIIЛ I\и­лаДII.

УзбеКlIстонда 2500 гектар БО.10М­зор БУЛllБ, шундан 1500 гектардаГII­СII 1'ВВОЙII (пайвандланмаган) бо­домзорлаРДIlР. Бllргина Тошкент областининг Бустонmщ раЙОНII.1а 1500 гектардаи ЗIl1'ДРОI\ 1'BBOIIII 0.1-маэорлар бор. Олма дараХТII тог ,\ияликлар"да деНГIIЗ саТ~II.1аи

1200-1300 м балаНДЛlIкда (''Садll. Меваси 10-100 г БУЛllБ, мазас'lI нор­дрн ва ШНРННДIlР, ТаРКllбllдаГII шакар моддаси 4-13% HII, KIlC.lOTa 0,1-19% ни таШКIIЛ этаДII. Ш\'ига ухшаш камхастак, тоголча, ду.iана. ЧИЛОНЖllйда ва нок дарахтлаРIlНl1 УэбеКlIСТОННIIНГ 'IaMMa ТОГЛII pallOH­лар"да куплаб учраТIIШ MYMKIIII.

УэбеКlIстонда уст"р"лаётга" ён­FOI\, бодом, писта ва аЙРIIМ БОШl\а мева навлар"н" селеКЦIIЯ ")'.111 бll­лан еТИШТllр"шда УзбеКIIСТОlIlIlIlIГ ТОFЛИ районларида 1'BBollI1 \О.l.1а учрайдиган мевалар асос 1\IIЛllб олинган.

х.оэир УэбеКIIСТОНflllllГ куп 11.1 М 11 !"I ташкилотлар"Да, мева lIавлаР"ИII

синаш давлат хужаЛlшлаРllда мева навларининг куп турлаР"НII \ар ХIIЛ IЩЛИМ ва Tynpol\ шаРОlIтлар"да,

турли пайвандтагларда УСТIIРllб текшир"ш ишларll ОЛllб БОРII.1МОI\­да.

1950-1975 Йllллар даВОМllда Уз­бекистон селекциоиерлар" ТОМОШI­дан мавжуд ёВВОЙII мевазорлардан танлаб олиш ва чаТIIШТIlР"Ш "5'.111 била н олманинг эрта па уртаПllшар навлари, бодом, eHFOI\, I\УЛУШlаЙ. СМОРОДlIна, шафтоли, ОЛХУРII, тогол-

Bu tanishuv parchasidir. Asarning to‘liqversiyasi https://kitobxon.com/oz/asar/3255

saytida.

Бу танишув парчасидир. Асарнинг тўлиқверсияси https://kitobxon.com/uz/asar/3255

сайтида.

Это был ознакомительный отрывок. Полнуюверсию можно найти на сайте

https://kitobxon.com/ru/asar/3255