T ÜRK CUMHURİYETLERİ ARASINDA TİCARİ İŞBİRLİĞİ: MEVCUT DURUM VE PERSPEKTİFLER

TÜRK CUMHURİYETLERİ ARASINDA TİCARİ İŞBİRLİĞİ: MEVCUT DURUM VE PERSPEKTİFLER

Elşen BAĞIRZADE

Azerbaycan Devlet İktisat ÜniversitesiTürk Dünyası İşletme Fakültesi

Uluslararası İlişkiler BölümüÖğretim Üyesi

IX. Türk Dünyası Ekonomi, Kültür ve Bilişim Forumuİstanbul, 11-13 Aralık 2009

İÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLER Türk Dünyasının Temel Sosyo-Ekonomik Göstergeleri ............................. 3Türk Dünyasının Temel Sosyo-Ekonomik Göstergeleri ............................. 3 Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Ticari İlişkilerin Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Ticari İlişkilerin

Temel Göstergeleri ...................................................................................... Temel Göstergeleri ...................................................................................... 66

Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Ticari İlişkiler ..........................Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Ticari İlişkiler .......................... 1414

Türk Cumhuriyetleri Arasında Ticari İlişkilerin Türk Cumhuriyetleri Arasında Ticari İlişkilerin

Kurumsal Çerçevesi .................................................................................... Kurumsal Çerçevesi .................................................................................... 2727

Türk Cumhuriyetleri Arasında Ticari İlişkilerin Önündeki Türk Cumhuriyetleri Arasında Ticari İlişkilerin Önündeki

Temel Engeller ........................................................................................... Temel Engeller ........................................................................................... 2929

Global Mali Kriz ve Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Global Mali Kriz ve Türk Cumhuriyetleri Arasındaki

Ticari İlişkilerin Ticari İlişkilerin Geleceği ............................................................................33Geleceği ............................................................................33

Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Ticari İlişkilerin Geliştirilmesi Yönünde Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Ticari İlişkilerin Geliştirilmesi Yönünde Yapılması Gereken Faaliyetler ................................................................... Yapılması Gereken Faaliyetler ................................................................... 3535

Sonuç .......................................................................................................... Sonuç .......................................................................................................... 4545

Ve yine Atatürk ........................................................................................... Ve yine Atatürk ........................................................................................... 4477

Türk Dünyasının Temel Türk Dünyasının Temel Sosyo-Ekonomik Sosyo-Ekonomik

GöstergeleriGöstergeleri

TÜRK DÜNYASITÜRK DÜNYASI’’NIN TEMEL SOSYO-EKONOMİK NIN TEMEL SOSYO-EKONOMİK GÖSTERGELERİGÖSTERGELERİ

Tablo 1. Türk DünyasıTablo 1. Türk Dünyası’’nın Temel Sosyo-Ekonomik Göstergeleri ve Dünya nın Temel Sosyo-Ekonomik Göstergeleri ve Dünya Karşılaştırması (2007)Karşılaştırması (2007)

GöstergelGöstergelerer

YüzölçümüYüzölçümü

(bin km2)(bin km2)

8686..66 27242724..99 199199..99

448448..99 491491..22 769769..99 47214721..44 149000.149000.00

% % 3.13.1

NüfusNüfus

((milyonmilyon kişi)kişi)

88..5858 1515..4848 55..2121 2727..3131 66..7777 7171..5151 134134..8686 6707.06707.0 %2.%2.00

GSYİHGSYİH

(Milyon (Milyon dolar)dolar)

3131..242400

104104..858500

33..747488

2222..307307 2626..201201 648648..757544

837837..101000

60.917.460.917.477,077,0

%1.%1.33

Kişibaşına Kişibaşına GSYİH GSYİH (dolar)(dolar)

33..730730 6.6...743743 730730 858858 11..930930 99..234234 66..207207 9.082,09.082,0 %68%68.3.3

İhracat İhracat (mily(milyarar dolar)dolar)

66..058058 4747..755755 11..131344

88..992992 88..933933 107.27107.2722

180180..141444

16.280,016.280,0 %1.%1.11

İthalat İthalat (mily(milyarar dolar)dolar)

55..712712 3232..756756 22..454533

55..236236 33..717717 170170..060633

219219..939377

16.210,016.210,0 %1.%1.44

Toplam Dış Toplam Dış Ticaret Ticaret Hacmi Hacmi (mily(milyarar dolar)dolar)

1111..777711

8080..512512 33..585877

1414..227227 1212..650650 277277..333355

400400..080811

32.490,032.490,0 %1.%1.22

Aze

rbayc

Aze

rbayc

anan Kaza

kis

t

Kaza

kis

tanan Kır

gız

ist

Kır

gız

ist

anan

Özb

ekis

tt

Özb

ekis

ttanan Türk

mensi

t

Türk

mensi

tanan T

ürk

iye

Türk

iye

TÜ

RK

T

ÜR

K

DÜ

NY

AS

ID

ÜN

YA

SI

TO

PLA

TO

PLA

M

M

DÜ

NY

AD

ÜN

YA

TO

PLA

M

TO

PLA

M

DÜ

NY

AD

DÜ

NY

AD

A P

AY

IA

PA

YI

TÜRK DÜNYASITÜRK DÜNYASI’’NIN TEMEL SOSYO-NIN TEMEL SOSYO-EKONOMİK GÖSTERGELERİEKONOMİK GÖSTERGELERİ

Grafik 1. Türk Dünyasının Toplam Dış Ticaretinin Gelişimi (1992-Grafik 1. Türk Dünyasının Toplam Dış Ticaretinin Gelişimi (1992-2007), Mily2007), Milyarar Dolar Dolar

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

300.000

350.000

400.000

450.000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İhracat İthalat Toplam Dış Ticaret Hacmi

Türk Cumhuriyetleri Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Ticari İlişkilerin Arasındaki Ticari İlişkilerin

Temel GöstergeleriTemel Göstergeleri

TÜRK CUMHURİYETLERİ ARASINDAKİ TÜRK CUMHURİYETLERİ ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLERİTİCARİ İLİŞKİLERİN N TEMEL TEMEL

GÖSTERGELERİGÖSTERGELERİ

Türk Cumhuriyetlerinin

Kendi Aralarındaki Ticaret, 2.6%

Diğer Ülkelerle Ticaretleri, 97.4%

2008 yılında 2008 yılında Türk Türk

CumhuriyetleCumhuriyetleriri’’nin Toplam nin Toplam

Dış Dış Ticaretinde Ticaretinde

Kendi Kendi Aralarındaki Aralarındaki

Ticaretin Ticaretin Oranı Oranı

2008 yılında Türk Cumhuriyetlerinin Toplam Dış Ticaret Hacmi 2008 yılında Türk Cumhuriyetlerinin Toplam Dış Ticaret Hacmi yaklaşık 540 milyar dolar olmuştur ki, bunun da 14.2 milyar yaklaşık 540 milyar dolar olmuştur ki, bunun da 14.2 milyar

doları kendi aralarında yapılmıştır. doları kendi aralarında yapılmıştır.



Türk Cumhuriyetleri

, 4.3%

Diğer Ülkeler, 95.7%

2008 yılında Azerbaycan2008 yılında Azerbaycan’’ın Toplam Dış Ticaretinde ın Toplam Dış Ticaretinde Türk CumhuriyetleriTürk Cumhuriyetleri

İHRACATINDA İHRACATINDA İLK 10İLK 10’’a GİREN a GİREN

TÜRK TÜRK CUMHURİYETLECUMHURİYETLE

RİRİ

- Yok- Yok

İTHALATINDA İTHALATINDA İLK 10İLK 10’’a GİREN a GİREN


RİRİ

-TürkiyeTürkiye

-KazakistanKazakistan




Türk Cumhuriyetleri, 5.9%

2008 yılında Kazakistan2008 yılında Kazakistan’’ın Toplam Dış Ticaretinde ın Toplam Dış Ticaretinde Türk CumhuriyetleriTürk Cumhuriyetleri



RİRİ

- Türkiye- Türkiye



RİRİ

- Türkiye- Türkiye




, 22.1%


2008 yılında Kırgızistan2008 yılında Kırgızistan’’ın Toplam Dış Ticaretinde ın Toplam Dış Ticaretinde Türk CumhuriyetleriTürk Cumhuriyetleri



RİRİ

-ÖzbekistanÖzbekistan


-TürkiyeTürkiyeİTHALATINDA İTHALATINDA

İLK 10İLK 10’’a GİREN a GİREN TÜRK TÜRK

CUMHURİYETLECUMHURİYETLERİRİ


-ÖzbekistanÖzbekistan

-TürkiyeTürkiye




Türk Cumhuriyetleri,

16.9%

2008 yılında Özbekistan2008 yılında Özbekistan’’ın Toplam Dış Ticaretinde ın Toplam Dış Ticaretinde Türk CumhuriyetleriTürk Cumhuriyetleri



RİRİ

-TürkiyeTürkiye




RİRİ


-TürkiyeTürkiye



Türk Cumhuriyetleri,

10.9%


2008 yılında Türkmenistan2008 yılında Türkmenistan’’ın Toplam Dış Ticaretinde ın Toplam Dış Ticaretinde Türk CumhuriyetleriTürk Cumhuriyetleri



RİRİ

-AzerbaycanAzerbaycan

-TürkiyeTürkiye



RİRİ

-TürkiyeTürkiye

-AzerbaycanAzerbaycan





, 2.4%

2008 yılında Türkiye2008 yılında Türkiye’’nin Toplam Dış Ticaretinde Türk nin Toplam Dış Ticaretinde Türk CumhuriyetleriCumhuriyetleri



RİRİ

- Yok- Yok



RİRİ

- Yok- Yok

Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Türkiye-Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Ticari İlişkilerArasındaki Ticari İlişkiler

TÜRKİYE-TÜRK CUMHURİYETLERİ TÜRKİYE-TÜRK CUMHURİYETLERİ ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLERARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER

TÜRKİYE ATATÜRKÜN VASİYETİNİ UNUTMADI!TÜRKİYE ATATÜRKÜN VASİYETİNİ UNUTMADI! ““Soğuk savaş”ın bitmesile Türkiye Batının bölgedeki “ön çephesi” Soğuk savaş”ın bitmesile Türkiye Batının bölgedeki “ön çephesi”

olmaktan çıktı.olmaktan çıktı. Atatürkün vasiyeti unutulmadı. Atatürkün vasiyeti unutulmadı. Türk cumhuriyetlerinin bağımsızlığını ilk tanıyan devlet Türkiye Türk cumhuriyetlerinin bağımsızlığını ilk tanıyan devlet Türkiye

oldu.oldu. ABD ve Avrupanın da telkinleri ile yeni bağımsız Türk ABD ve Avrupanın da telkinleri ile yeni bağımsız Türk

cumhuriyetleri gelişme modeli gibi Türkiyeni seçtiler.cumhuriyetleri gelişme modeli gibi Türkiyeni seçtiler. Türkiye bölge ülkelerinin milli bağımsızlıklarının pekiştirilmesi, Türkiye bölge ülkelerinin milli bağımsızlıklarının pekiştirilmesi,

hukuk devletinin kurulması, demokrasinin oluşturulması, bir an hukuk devletinin kurulması, demokrasinin oluşturulması, bir an önce piyasa ekonomisine geçiş için stratejik yol izlemeye başladı.önce piyasa ekonomisine geçiş için stratejik yol izlemeye başladı.

1991 yılının son baharında tüm Türk Cumhuriyetleri 1991 yılının son baharında tüm Türk Cumhuriyetleri cumhurbaşkanları Ankaranı ziyaret etmiştir.cumhurbaşkanları Ankaranı ziyaret etmiştir.

1992 yılının başlarında tüm yeni cumhuriyetlerde Türkiye 1992 yılının başlarında tüm yeni cumhuriyetlerde Türkiye Büyükelçilikleri açılmıştır.Büyükelçilikleri açılmıştır.

1992 yılı aralık ayında TİKA kurulmuştur.1992 yılı aralık ayında TİKA kurulmuştur. Sonra Türk Devlet ve Toplulukları ile İş üzre Devlet Bakanlığı Sonra Türk Devlet ve Toplulukları ile İş üzre Devlet Bakanlığı

kurulmuştur. kurulmuştur.

TÜRKİYE-TÜRK TÜRKİYE-TÜRK CUMHURİYETLERİ ARASINDAKİ CUMHURİYETLERİ ARASINDAKİ

TİCARİ İLİŞKİLERTİCARİ İLİŞKİLER İlk dönemlerde Türkiye İlk dönemlerde Türkiye Türk devletlerine büyük bir siyasi-ekonomik çıkartma Türk devletlerine büyük bir siyasi-ekonomik çıkartma

başlatılmışbaşlatılmıştır:tır:• TTüm bölge ülkeleri ile ticari-ekonomik işbirliği anlaşmaları imzalanmış, üm bölge ülkeleri ile ticari-ekonomik işbirliği anlaşmaları imzalanmış, • TTeknik yardım programları hazırlanmış, eknik yardım programları hazırlanmış, • Türkiye İhracat Kredi Bankası kredileri açılmıştır.Türkiye İhracat Kredi Bankası kredileri açılmıştır.

Bu dönemde, Batılı işadamları güvenlik sorunları ve yüksek ekonomik riskler nedeniyle Bu dönemde, Batılı işadamları güvenlik sorunları ve yüksek ekonomik riskler nedeniyle bölgeye ihtiyatlı yaklaşırken, Türk işadamları tüm bölgede aktif bir şekilde yerlerini bölgeye ihtiyatlı yaklaşırken, Türk işadamları tüm bölgede aktif bir şekilde yerlerini almışlardır.almışlardır.

FakatFakat, yürütülen çalışmalarda duygusal ağırlığın hakim olması ve ikili ve bölgesel , yürütülen çalışmalarda duygusal ağırlığın hakim olması ve ikili ve bölgesel

ilişkilerin sürdürülebilir bir strateji çerçevesinde koordine edilememiş olması, ilişkilerin sürdürülebilir bir strateji çerçevesinde koordine edilememiş olması, başlangıçtaki beklentilerin gerisinde bir ilerleme sağlanması sonucunu doğurmuştur.başlangıçtaki beklentilerin gerisinde bir ilerleme sağlanması sonucunu doğurmuştur.

Yine bu dönemde Rusya’nın bölgedeki etkinliğinin yeterli doğrulukta hesaplanamaması Yine bu dönemde Rusya’nın bölgedeki etkinliğinin yeterli doğrulukta hesaplanamaması ya da değerlendirmelerin Rusya’nın 1991 yılındaki ekonomik durumuna göre yapılması, ya da değerlendirmelerin Rusya’nın 1991 yılındaki ekonomik durumuna göre yapılması, buna karşılık, özellikle hızla artan petrol ve doğal gaz fiyatlarına bağlı olarak Rusya’nın buna karşılık, özellikle hızla artan petrol ve doğal gaz fiyatlarına bağlı olarak Rusya’nın ekonomik gücünün ve bölgedeki etkinliğinin hızla artması, yürütülen çabaların umulan ekonomik gücünün ve bölgedeki etkinliğinin hızla artması, yürütülen çabaların umulan sonuçları vermemesi sonucunu doğurmuştur. sonuçları vermemesi sonucunu doğurmuştur.

İLK DÖNEMDE İLİŞKİLERDE DUYĞUSALLIK İLK DÖNEMDE İLİŞKİLERDE DUYĞUSALLIK ÖNDEYDİÖNDEYDİ

TÜRK CUMHURİYETLERİNE AÇILAN TÜRK EXIMBANK KREDİLERİ

KREDİLERKREDİLER Milyon $Milyon $ PAYPAY

AzerbaycanAzerbaycan 132132 14%14%

KazakistanKazakistan 213213 23%23%

KırgızistanKırgızistan 4848 5%5%

ÖzbekistanÖzbekistan 367367 40%40%

TacikistanTacikistan 2828 3%3%

TürkmenistanTürkmenistan 133133 14%14%

TOPLAMTOPLAM 921921 100 %100 %

TÜRKİYE VE TÜRK CUMHURİYETLERİ TÜRKİYE VE TÜRK CUMHURİYETLERİ ARASINDAARASINDA T TİCARİ İLİŞKİLERİN İCARİ İLİŞKİLERİN YASAL YASAL

ÇERÇEVEÇERÇEVESİSİ

ÜLKEÜLKETTİCARET VE İCARET VE EEKONOMİK KONOMİK İLİŞKİLERİLİŞKİLER

ANLAŞMASIANLAŞMASI

YATIRIMLARIN YATIRIMLARIN KARŞILIKLI KARŞILIKLI TEŞVİKİ VE TEŞVİKİ VE

KORUNMASIKORUNMASI ANLAŞMASIANLAŞMASI

ÇÇİFTE İFTE VERGİLEN-VERGİLEN-DİRMENİN DİRMENİN

ÖNLENMESİ ÖNLENMESİ ANLAŞMASIANLAŞMASI

SON KSON KARMA ARMA EKONOMİ EKONOMİ

KOMİSYONU KOMİSYONU PROTOKOLÜPROTOKOLÜ

AZERBAYCANAZERBAYCAN 01.11.199201.11.1992 09.02.199409.02.1994 09.02.199409.02.1994 1111.0.044.200.20088

KAZAKİSTANKAZAKİSTAN 10.09.199710.09.1997 01.05.199301.05.1993 15.08.199515.08.1995 0606.0.055.200.20088

KIRGIZİSTANKIRGIZİSTAN 24.10.199724.10.1997 28.04.199228.04.1992 02.07.199902.07.1999 05.005.099.200.20088

OZBEKISTANOZBEKISTAN 13.04.199813.04.1998 28.04.199228.04.1992 08.05.199608.05.1996 0202..0707.200.20088

TACIKISTANTACIKISTAN 08.04.199308.04.1993 06.05.199606.05.1996 06.05.199606.05.1996 2222..0404.200.20099

TURKMENİSTANTURKMENİSTAN 03.12.199103.12.1991 02.05.199202.05.1992 17.05.199517.05.1995 22.05.200922.05.2009

ÜLKEÜLKE İHRACATİHRACAT İTHALATİTHALAT HACİM HACİM

KazakistanKazakistan 890890 2.3312.331 3.2223.222

AzerbaycanAzerbaycan 1.6661.666 928928 2.5942.594

TürkmenistanTürkmenistan 662662 389389 10511051

ÖzbekistanÖzbekistan 580580 337337 917917

TacikistanTacikistan 176176 147147 324324

KırgızistanKırgızistan 191191 4848 239239

ToplamToplam 3.9243.924 4.4264.426 8.3508.350

TÜRKİYE – TÜRK CUMHURİYETLERİ DIŞ TİCARETİ

(2008 - Milyon $)

Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri ile ticari ilişkilerine Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri ile ticari ilişkilerine bakıldığında, ticaret hacimlerinin bu ülkelerin bağımsızlıklarını bakıldığında, ticaret hacimlerinin bu ülkelerin bağımsızlıklarını

takiben giderek artan yüksek değerlere ulaştığı, Türkiye’nin Türk takiben giderek artan yüksek değerlere ulaştığı, Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri’nden daha ziyade hammadde ithalatı yaptığı ve bu Cumhuriyetleri’nden daha ziyade hammadde ithalatı yaptığı ve bu

ülkelere mamul maddeler ihraç ettiği görülmektedir.ülkelere mamul maddeler ihraç ettiği görülmektedir.

İHRACATİHRACAT İTHALATİTHALAT

TÜRK C.TÜRK C. PAYPAY DÜNYA DÜNYA TÜRK C.TÜRK C. PAYPAY DÜNYA DÜNYA

20002000 576,9 576,9 22,,008%8% 27.775 27.775 644,5 644,5 11,,118%8% 54.503 54.503

20012001 572,9 572,9 11,,8383%% 31.334 31.334 296,2 296,2 00,,7171%% 41.399 41.399

20022002 630,3 630,3 11,,7474%% 36.059 36.059 508,5 508,5 00,,9898%% 51.554 51.554

20032003 928,6 928,6 11,9,966%% 47.253 47.253 680,3 680,3 00,9,988%% 69.340 69.340

20042004 1.235,9 1.235,9 1,1,9595%% 63.167 63.167 1.008,4 1.008,4 1,1,0303%% 97.540 97.540

20052005 1.456,0 1.456,0 1,1,9898%% 73.476 73.476 1.314,6 1.314,6 1,1,1212%% 116.773 116.773

20062006 22..045045,0 ,0 22,,4040%% 8585..309309 22..027,0027,0 1,1,448%8% 113737..449449

20072007 2.992,62.992,6 2,79%2,79% 107.214107.214 2.812,52.812,5 1,65%1,65%

170.057170.057

20082008 3.9243.924 2,97%2,97% 131.966131.966 4.4264.426 2,19%2,19% 201.960201.960

TÜRKİYE – TÜRK CUMHURİYETLERİ TÜRKİYE – TÜRK CUMHURİYETLERİ DIŞ TİCARETİDIŞ TİCARETİNN GELİŞİMİ GELİŞİMİ(milyon $)(milyon $)

Türkiye’nin toplam dış ticaretinde Türk Cumhuriyetlerile ticaretin payı yükselmektedir.

TÜRKİYE’NİN TÜRK CUMHURİYETLERİNDE İHRACATININ ÜLKE BAZINDA DAĞILIMI

(2008)

ÖZBEKİSTAN8%

KAZAKİSTAN34%

TACİKİSTAN4% AZERBAYCAN

34%

TÜRKMENİSTAN14%

KIRGIZİSTAN6%

TÜRKİYE’NİN TÜRK CUMHURİYETLERİNDEN İTHALATININ ÜLKE BAZINDA DAĞILIMI (2008)

KIRGIZİSTAN

1%

TACİKİSTAN

6% AZERBAYCAN

16%

KAZAKİSTAN

48%

TÜRKMENİSTAN

9%

ÖZBEKİSTAN

20%

TÜRK CUMHURİYETLERİNDE TÜRKİYE SERMAYESİTÜRK CUMHURİYETLERİNDE TÜRKİYE SERMAYESİ

YATIRIM YAPILDIĞI ÜLKEYATIRIM YAPILDIĞI ÜLKE YATIRIM TUTARI (Milyon $)YATIRIM TUTARI (Milyon $)

AzerbaycanAzerbaycan 3.4563.456

KazakistanKazakistan 1.0281.028

KırgızistanKırgızistan 188188

ÖzbekistanÖzbekistan 599599

TacikistanTacikistan 1212

TürkmenistanTürkmenistan 117117

Türk Cumhuriyetleri Türk Cumhuriyetleri ToplamıToplamı

5.3995.399

Tüm ÜlkelerTüm Ülkeler 16.00316.003

TÜRK CUMHURİYETLERİNDE MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ1.000 $

ÜlkeÜlke 20022002 20032003 20042004

20052005 20062006 20072007 20082008 ToplamToplam

AzerbaycanAzerbaycan 135.760135.760 56.79556.795 36.16836.168 15.41515.41565.00065.000 1.279.0001.279.000 1.088.2821.088.282 3.398.0003.398.000

KazakistanKazakistan 201.572201.572 246.251246.251 232.408232.408 460.000460.000 1.164.0001.164.000 1.714.0001.714.000 688.564688.564 8.173.0008.173.000

KırgızistanKırgızistan 10.64010.640 00 16.84416.84410.43210.432

43.00043.000 26.00026.000 18.01318.013 437.000437.000

ÖzbekistanÖzbekistan 56.67156.671 12.47012.470 33.15433.15400

00 -- 20.21720.217 1.584.0001.584.000

TacikistanTacikistan 37.66337.663 9.4009.400 2.7002.70000

81.00081.000 111.000111.000 16.20816.208 419.000419.000

TürkmenistanTürkmenistan 66.41866.418 250.882250.882 202.953202.953 273.604273.604 1.069.0001.069.000 3.149.0003.149.000 5.3745.374 12.809.00012.809.000

ToplamToplam 508.724508.724 575.798575.798 524.227524.227 759.451759.451 2.422.0002.422.000 6.279.0006.279.000 1.836.0001.836.000 26.820.00026.820.000

Genel ToplamGenel Toplam 1.577.3281.577.328 3.491.8773.491.877 5.719.3335.719.333 9.348.6829.348.682 12.700.00012.700.000 19.500.00019.500.000 23.685.23123.685.231 138.000.000138.000.000

Türk C./GenelTürk C./Genel 32%32% 16%16% 9%9% 8%8% 20%20% 32%32% 22%22%

Bugün Türkiyenin Türk Cumhuriyetlerine yönelik ticareti Bugün Türkiyenin Türk Cumhuriyetlerine yönelik ticareti geliştirme stratejisi 2000 yılında Dış Ticaret Müsteşarlığı geliştirme stratejisi 2000 yılında Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından uygulamaya konulan ve 52 ülkeni kapsayantarafından uygulamaya konulan ve 52 ülkeni kapsayan “Komşu “Komşu ve Çevre Ülkeler ile Ticari ve Ekonomikve Çevre Ülkeler ile Ticari ve Ekonomik İlişkilerin Geliştirilmesi İlişkilerin Geliştirilmesi Stratejisi“Stratejisi“ çerçevesinde oluşturulmuşdur. çerçevesinde oluşturulmuşdur.

Göründüyü gibi Türkiyenin Türk Cumhuriyetlerile ticareti Göründüyü gibi Türkiyenin Türk Cumhuriyetlerile ticareti geliştirmeye yönelik ayrıca resmi bir stratejisi yoktur.geliştirmeye yönelik ayrıca resmi bir stratejisi yoktur.

Strateji çerçevesinde Arap ülkelerinin büyük çoğunluğu, İsrail, Strateji çerçevesinde Arap ülkelerinin büyük çoğunluğu, İsrail, Balkan ülkeleri, hatta Gürcistanla bile Serbest Ticaret Balkan ülkeleri, hatta Gürcistanla bile Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) imzalanmasına rağmen bu sırada bir tek Türk Anlaşmaları (STA) imzalanmasına rağmen bu sırada bir tek Türk Cumhuriyeti bile yoktur.Cumhuriyeti bile yoktur.

Aynı zamanda Strateji Çerçevesinde Gürcistanla Tercihli Ticaret Aynı zamanda Strateji Çerçevesinde Gürcistanla Tercihli Ticaret Anlaşması imzalandığı halde, bir tek Türk Cumhuriyetile bile Anlaşması imzalandığı halde, bir tek Türk Cumhuriyetile bile böyle bir anlaşma bulunmamaktadır. Azerbaycan ve Kırgızistanla böyle bir anlaşma bulunmamaktadır. Azerbaycan ve Kırgızistanla bu konuda yapılan müzakereler ise hala bir sonuca bu konuda yapılan müzakereler ise hala bir sonuca bağlanamamıştır.bağlanamamıştır.

TÜRKİYE-TÜRK CUMHURİYETLERİ TÜRKİYE-TÜRK CUMHURİYETLERİ ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLERARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER

Türkiyenin Oluşturduğu Ticaret Türkiyenin Oluşturduğu Ticaret StratejisiStratejisi

TÜRKİYE-TÜRK CUMHURİYETLERİ ARASINDAKİ TÜRKİYE-TÜRK CUMHURİYETLERİ ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLERTİCARİ İLİŞKİLER STRATEJİNİN TEMEL ARAÇLARI

KOMŞU VE ÇEVRE ÜLKELER STRATEJİSİNİ TEMEL ARAÇLARIKOMŞU VE ÇEVRE ÜLKELER STRATEJİSİNİ TEMEL ARAÇLARI

• Ticaret ve Ekonomik İşbirliği, YKTKTicaret ve Ekonomik İşbirliği, YKTK, , ÇVÖÇVÖ ve AB ile uyumlu ST ve AB ile uyumlu ST Anlaşmaları ile Tercihli Ticaret ve Sınır Ticareti DüzenlemeleriAnlaşmaları ile Tercihli Ticaret ve Sınır Ticareti Düzenlemeleri

• İSEDAK, EİT, KEİB gibi Bölgesel Organizasyonlarda Ticaretin İSEDAK, EİT, KEİB gibi Bölgesel Organizasyonlarda Ticaretin Liberasyonu ÇalışmalarıLiberasyonu Çalışmaları

• KarKarmma Ekonomik Komisyon Toplantıa Ekonomik Komisyon Toplantılarıları (KEK) (KEK)• Ulaştırma, Turizm, Bankacılık, Gümrük, Standardizasyon vb. Teknik Ulaştırma, Turizm, Bankacılık, Gümrük, Standardizasyon vb. Teknik

Alanlarda İşbirliği Anlaşmaları Alanlarda İşbirliği Anlaşmaları • Fuarlar, Fuarlar, Ticaret Heyeti, Alım Heyeti, Müteahhitlik HeyetiTicaret Heyeti, Alım Heyeti, Müteahhitlik Heyeti ve İş ve İş

Konseyi ToplantKonseyi Toplantılarııları• Ticari İstiTicari İstişşare Mekanizmalarare Mekanizmalarıı• Ticaret Merkezleri (TTM) ve Ticaret Takımları (TİC-TAK)Türk Ticaret Merkezleri (TTM) ve Ticaret Takımları (TİC-TAK)Türk

Eximbank Kredileri Eximbank Kredileri • Bölge ülkeleri arasındaki Tercihli Ticaret Düzenlemeleri (BDT Bölge ülkeleri arasındaki Tercihli Ticaret Düzenlemeleri (BDT

Ülkeleri Gümrük Birliği ve Arap Ülkeleri Ortak Pazarı); Türk Ülkeleri Gümrük Birliği ve Arap Ülkeleri Ortak Pazarı); Türk yatırımlarının teşviki yatırımlarının teşviki

Türk Cumhuriyetleri Arasında Türk Cumhuriyetleri Arasında Ticari İlişkilerin Kurumsal Ticari İlişkilerin Kurumsal

ÇerçevesiÇerçevesi

TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞTİRİLMESİ YÖNÜNDE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞTİRİLMESİ YÖNÜNDE ORTAK BİR ÇOKTARAFLI ANLAŞMA YOK!ORTAK BİR ÇOKTARAFLI ANLAŞMA YOK!

Hazırda Türk cumhuriyeteri arasında ticari Hazırda Türk cumhuriyeteri arasında ticari ilişkilerin düzenlenmesi ve bu alandaki entegrasyon ilişkilerin düzenlenmesi ve bu alandaki entegrasyon çalışmaları aşağıdaki çerçevelerde yürütülmektedir:çalışmaları aşağıdaki çerçevelerde yürütülmektedir:• İkili anlaşmalar çerçevesinde;İkili anlaşmalar çerçevesinde;• Bağımsız Devletler Topluluğu çerçevesinde;Bağımsız Devletler Topluluğu çerçevesinde;• Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Çerçevesinde;Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Çerçevesinde;• Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı çerçevesinde;Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı çerçevesinde;• ABAB’’nin Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi çerçevesindenin Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi çerçevesinde• Dünya Ticaret Örgütü çerçevesinde.Dünya Ticaret Örgütü çerçevesinde.

Göründüyü gibi Türk cumhuriyetleri arasında ticari Göründüyü gibi Türk cumhuriyetleri arasında ticari ilişkiler bazen bir birileri ile çelişkili durumda bile ilişkiler bazen bir birileri ile çelişkili durumda bile olan farklı platformlarda düzenlenmektedir. olan farklı platformlarda düzenlenmektedir. Şimdiye kadar bu alanda ortak bir platform Şimdiye kadar bu alanda ortak bir platform oluşturulamamıştır.oluşturulamamıştır.

Türk Cumhuriyetleri Arasında Türk Cumhuriyetleri Arasında Ticari İlişkilerin Önündeki Temel Ticari İlişkilerin Önündeki Temel

EngellerEngeller

Türk cumhuriyetleri arasında dış ticaret Türk cumhuriyetleri arasında dış ticaret her yıl daha da artmış olsa da, bu her yıl daha da artmış olsa da, bu potansiyelin çok çok altındadır.potansiyelin çok çok altındadır.

Bu ülkeler arasında ticari ilişkileri Bu ülkeler arasında ticari ilişkileri geliştirecek ve bu alanda entegrasyonu geliştirecek ve bu alanda entegrasyonu sağlayacak temel bir çoktaraflı anlaşma sağlayacak temel bir çoktaraflı anlaşma henüz ortada yoktur. Bu bakımdan henüz ortada yoktur. Bu bakımdan ülkeler arasında ticaretin karşısındakı ülkeler arasında ticaretin karşısındakı tüm engellerin ortadan kaldırıldığı bir tüm engellerin ortadan kaldırıldığı bir düzene henüz erişilememiştir.düzene henüz erişilememiştir.

DÜNYANIN AKADEMİK ÇEVRELERİ DÜNYANIN AKADEMİK ÇEVRELERİ NE DİYOR?NE DİYOR?

P. DRUCKERP. DRUCKER 1993 1993’de’de, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra , Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra ortaya çıkan Türk Cumhuriyetlerinin oluşturabilecekleri bölgesel bir ortaya çıkan Türk Cumhuriyetlerinin oluşturabilecekleri bölgesel bir entegrasyonun olabilirliğine işaret etmiştirentegrasyonun olabilirliğine işaret etmiştir..

KUBICEK, KUBICEK, 1996’da1996’da Türkiye ile Yeni Türk Cumhuriyetleri arasındaki Türkiye ile Yeni Türk Cumhuriyetleri arasındaki muhtemel entegrasyon hareketinin tamamıyla doğal ve gerekli bir eğilim muhtemel entegrasyon hareketinin tamamıyla doğal ve gerekli bir eğilim olarak kabul edilmesi gerektiğini dile getirmiştirolarak kabul edilmesi gerektiğini dile getirmiştir. .

L.L. C. THUROWC. THUROW 19971997’de’de Avrupa, Orta Doğu ve Orta Asya kavşağında Avrupa, Orta Doğu ve Orta Asya kavşağında yaşayan, çoğunluğu Türkçe konuşan bölge ülkeleri arasında kurulmayı yaşayan, çoğunluğu Türkçe konuşan bölge ülkeleri arasında kurulmayı bekleyen bir “Türk Ortak Pazarı”bekleyen bir “Türk Ortak Pazarı” oldu olduğunu ifade etmiştir.ğunu ifade etmiştir.

S.S. E. WIMBUSHE. WIMBUSH 1994’de 1994’de bölgenin entegrasyonundaki en önemli bölgenin entegrasyonundaki en önemli engelengelinin, bölgeye sınır olan Rusya, Çin ve İran’ın entegrasyon alanını , bölgeye sınır olan Rusya, Çin ve İran’ın entegrasyon alanını ekonomik, siyasi ve güvenlik açısından yaşam sahaları olarak ekonomik, siyasi ve güvenlik açısından yaşam sahaları olarak görmelerinden kaynaklanacagörmelerinden kaynaklanacağını belirtmişdir.ğını belirtmişdir.

Global Mali Kriz ve Türk Global Mali Kriz ve Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Ticari Cumhuriyetleri Arasındaki Ticari

İlişkilerin Geleceğiİlişkilerin Geleceği

2008 yılından başlayarak dünya ölçeğinde süregelen önce 2008 yılından başlayarak dünya ölçeğinde süregelen önce mali, sonra ise ekonomik kriz dünya ekonomisinde önemli mali, sonra ise ekonomik kriz dünya ekonomisinde önemli yeniden yapılanmaların zorunluluğunu ortaya koymuştur.yeniden yapılanmaların zorunluluğunu ortaya koymuştur.

Bu süreçte ülkelerin korumacı politiklara baş vurması ve Bu süreçte ülkelerin korumacı politiklara baş vurması ve dış piyasalarını daha da genişletmekle birlikte, bu dış piyasalarını daha da genişletmekle birlikte, bu piyasalarda daha kalıcı olarak ekonomik gelişmelerini piyasalarda daha kalıcı olarak ekonomik gelişmelerini garanti altına alma çabaları da açık bir şekilde garanti altına alma çabaları da açık bir şekilde gözlemlenmektedir.gözlemlenmektedir.

Tabii ki, böyle bir süreçte, bir-birile sıkı tarihi, kültürel ve Tabii ki, böyle bir süreçte, bir-birile sıkı tarihi, kültürel ve komşuluk bağları olan ülkelerin kalıcı ekonomik ve ticari komşuluk bağları olan ülkelerin kalıcı ekonomik ve ticari birlikler oluşturmak ve sahip oldukları geleneksel dış birlikler oluşturmak ve sahip oldukları geleneksel dış piyasalarda faaliyetlerini daha da genişletmek yönündeki piyasalarda faaliyetlerini daha da genişletmek yönündeki çalışmaları da doğal karşılanmalıdır.çalışmaları da doğal karşılanmalıdır.

Bu açıdan baktığımızda Türk Cumhuriyetleri arasında Bu açıdan baktığımızda Türk Cumhuriyetleri arasında yapılan ticari işbirliği ve bunun genişletilmesinin, mevcut yapılan ticari işbirliği ve bunun genişletilmesinin, mevcut dünya ekonomik krizi ortamında hem bu ülkelerin krizi dünya ekonomik krizi ortamında hem bu ülkelerin krizi daha kolay atlatmaları, hem de kriz sonrası dönemde daha kolay atlatmaları, hem de kriz sonrası dönemde daha sağlam ve kalıcı dış piyasalara sahip olmaları daha sağlam ve kalıcı dış piyasalara sahip olmaları bakımından çok önemlidir.bakımından çok önemlidir.

Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Türk Cumhuriyetleri Arasındaki Ticari İlişkilerin Geliştirilmesi Ticari İlişkilerin Geliştirilmesi Yönünde Yapılması Gereken Yönünde Yapılması Gereken

FaaliyetlerFaaliyetler

Ülkeler arasında ticari ilişkilerin Ülkeler arasında ticari ilişkilerin geliştirilmesi, onlar arasında geliştirilmesi, onlar arasında sermaye ve işgücü dolaşımının da sermaye ve işgücü dolaşımının da geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır.

Ülkelerarası ekonomik ilişkilerde bu Ülkelerarası ekonomik ilişkilerde bu üç boyutu, yani sermaye, işgücü ve üç boyutu, yani sermaye, işgücü ve ticari boyutları biri birinden ayrı bir ticari boyutları biri birinden ayrı bir şekilde ele almak doğru değildir.şekilde ele almak doğru değildir.

Türk Dünyasını oluşturan 6 ülkenin sadece biri – Türk Dünyasını oluşturan 6 ülkenin sadece biri – Türkiye dış yatırım yapa bilen bir ülke Türkiye dış yatırım yapa bilen bir ülke statüsündedir.statüsündedir.

Türk Dünyası ülkeleri arasında sermaye Türk Dünyası ülkeleri arasında sermaye hareketlerinin analizi de onu göstermektedir ki, hareketlerinin analizi de onu göstermektedir ki, Türkiye dışında diğer Türk cumhuriyetlerinin Türkiye dışında diğer Türk cumhuriyetlerinin kendi aralarında önemli bir sermaye harektliliği kendi aralarında önemli bir sermaye harektliliği yoktur. yoktur.

Sonuçta sermaye akını genellikle Türkiyeden Sonuçta sermaye akını genellikle Türkiyeden diğer Türk cumhuriyetlerine yöneliktir.diğer Türk cumhuriyetlerine yöneliktir.

SERMAYE HAREKETLİLİĞİNİN SERMAYE HAREKETLİLİĞİNİN KARŞISINDAKİ ENGELLER KARŞISINDAKİ ENGELLER

KALDIRILMALIDIRKALDIRILMALIDIR

Türk Dünyası ülkeleri arasında şuana kadar sermaye Türk Dünyası ülkeleri arasında şuana kadar sermaye hareketini ve ya yatırım faaliyetlerini düzenleyecek hareketini ve ya yatırım faaliyetlerini düzenleyecek ortak çoktaraflı bir anlaşma yoktur.ortak çoktaraflı bir anlaşma yoktur.

Mevcut yatırım faaliyetleri bu ülkeler arasında yapılan Mevcut yatırım faaliyetleri bu ülkeler arasında yapılan ikitaraflı anlaşmalara dayanıyor.ikitaraflı anlaşmalara dayanıyor.

Aynı zamanda Türk cumhuriyetlerinden gelen Aynı zamanda Türk cumhuriyetlerinden gelen yatırımlara diğer ülkelerden gelen yatırımlarla yatırımlara diğer ülkelerden gelen yatırımlarla kıyaslandığında hiç de farklı bir uygulama yoktur. Yani kıyaslandığında hiç de farklı bir uygulama yoktur. Yani sadece genel bir yatırım rejimi mevcuttur ki, her ülkeden sadece genel bir yatırım rejimi mevcuttur ki, her ülkeden gelen yatırımcılar buna uymak zorundadır. gelen yatırımcılar buna uymak zorundadır.

SERMAYE HAREKETLİLİĞİNİN SERMAYE HAREKETLİLİĞİNİN KARŞISINDAKİ ENGELLERİN KARŞISINDAKİ ENGELLERİN

KALDIRILMALIDIRKALDIRILMALIDIR

Genel entegrasyon teorileri çerçevesinde Genel entegrasyon teorileri çerçevesinde değerlendirdiğimiz zaman Türk Dünyası ülkeleri değerlendirdiğimiz zaman Türk Dünyası ülkeleri arasında yatırım alanındaki mevcut işbirliği düzeyini hiç arasında yatırım alanındaki mevcut işbirliği düzeyini hiç yeterli bulamıyoruz.yeterli bulamıyoruz.

Sonuçta diğer ülke yatrımcılarının karşılaştıkları gibi, Sonuçta diğer ülke yatrımcılarının karşılaştıkları gibi, Türk cumhuriyetlerinden olan yatırımcı da bir diğer Türk cumhuriyetlerinden olan yatırımcı da bir diğer Türk cumhuriyetine yatırım yapdığı zaman aynı Türk cumhuriyetine yatırım yapdığı zaman aynı engellerle karşılaşmaktadırlar. Bu zaman onun tek engellerle karşılaşmaktadırlar. Bu zaman onun tek avantajı kültürel yakınlığın sağladığı kolaylıklar olur. avantajı kültürel yakınlığın sağladığı kolaylıklar olur.

Bu ise aslında gelecekte ciddi bir entegrasyon düzeyine Bu ise aslında gelecekte ciddi bir entegrasyon düzeyine ulaşmak isteyen ülkelerin barışmamaları gereken bir ulaşmak isteyen ülkelerin barışmamaları gereken bir durumdur. durumdur.

SERMAYE DOLAŞIMININ KARŞISINDAKİ SERMAYE DOLAŞIMININ KARŞISINDAKİ ENGELLERİN KALDIRILMALIDIRENGELLERİN KALDIRILMALIDIR

Türk Dünyası ülkeleri Türkiye dışında o kadar da yüksek gelişmişlik düzeyine Türk Dünyası ülkeleri Türkiye dışında o kadar da yüksek gelişmişlik düzeyine erişmemiş geçiş ekonomileri olduğundan işgücünün bu ülkelere doğru erişmemiş geçiş ekonomileri olduğundan işgücünün bu ülkelere doğru hareketinden daha çok bu ülkelerden diğer ülkelere hareketi sözkonusudur. hareketinden daha çok bu ülkelerden diğer ülkelere hareketi sözkonusudur. Özellikle Rusya burada Türk cumhuriyetlerinden işgücü kabul eden dominant Özellikle Rusya burada Türk cumhuriyetlerinden işgücü kabul eden dominant devletlerdendir.devletlerdendir.

Fakat bununla birlikte, özellikle Türkiye-Azerbaycan, Kazakistan-Kırgızistan Fakat bununla birlikte, özellikle Türkiye-Azerbaycan, Kazakistan-Kırgızistan arasında daha yüksek düzeyde olmakla, kendi aralarında da işgücü dolaşımı arasında daha yüksek düzeyde olmakla, kendi aralarında da işgücü dolaşımı mevcuttur.mevcuttur.

Diğer Türk cumhuriyetlerinden Türkiyede çalışan işçilerin şuan büyük Diğer Türk cumhuriyetlerinden Türkiyede çalışan işçilerin şuan büyük çoğunluğunu önceleri burada öğrenim gören ve ya görmekte olanlar teşkil çoğunluğunu önceleri burada öğrenim gören ve ya görmekte olanlar teşkil etmektedir. Aynı zamanda Azerbaycanın Nahçivan bölgesinden Türkiyede etmektedir. Aynı zamanda Azerbaycanın Nahçivan bölgesinden Türkiyede çalışmağa gidenlerin oranı daha fazladır.çalışmağa gidenlerin oranı daha fazladır.

Kırgızistandan Kazakistan giderek çalışanların sayı da önemli rakamlarla ifade Kırgızistandan Kazakistan giderek çalışanların sayı da önemli rakamlarla ifade edilebilir.edilebilir.

Türkiyeden Türk cumhuriyetlerinde çalışanlar ise daha çok Türk şirketlerinde Türkiyeden Türk cumhuriyetlerinde çalışanlar ise daha çok Türk şirketlerinde çalışanlar ve bu ülkelerde kendi işlerini kuran Türkiyelilerden oluşmaktadır. çalışanlar ve bu ülkelerde kendi işlerini kuran Türkiyelilerden oluşmaktadır.

Türkiyeden çalışmak için yurtdışına gidenlerin esas hareket istikameti Türkiyeden çalışmak için yurtdışına gidenlerin esas hareket istikameti genellikle Avrupa ülkeleridir.genellikle Avrupa ülkeleridir.

İŞGÜCÜ DOLAŞIMININ ÖNÜNDEKİ İŞGÜCÜ DOLAŞIMININ ÖNÜNDEKİ ENGELLERİN KALDIRILMALIDIRENGELLERİN KALDIRILMALIDIR

Türk cumhuriyetleri arasında aşağı düzeylerde Türk cumhuriyetleri arasında aşağı düzeylerde kalsa da, mevcut işgücü dolaşımının önünde kalsa da, mevcut işgücü dolaşımının önünde önemli engeller bulunmaktadır.önemli engeller bulunmaktadır.

Şuan Türkiye ile Azerbaycan arasında vize Şuan Türkiye ile Azerbaycan arasında vize uygulaması mevcuttur. Şöyle ki, Türkiye uygulaması mevcuttur. Şöyle ki, Türkiye tektaraflı olarak vizeni kaldırsa da, Azerbaycan tektaraflı olarak vizeni kaldırsa da, Azerbaycan vatandaşlarına vizesiz 30 günlük kalabilme sınırı vatandaşlarına vizesiz 30 günlük kalabilme sınırı getirmiştir. Azerbaycan ise türkiye getirmiştir. Azerbaycan ise türkiye vatandaşlarına hala vize uygulamaktadır.vatandaşlarına hala vize uygulamaktadır.

Diğer Türk cumhuriyetleri ile de durum Diğer Türk cumhuriyetleri ile de durum neredeyse aynıdır. Sadece Kazakistan ve neredeyse aynıdır. Sadece Kazakistan ve Kırgızistan kendi aralarında karşılıklı olarak vize Kırgızistan kendi aralarında karşılıklı olarak vize sistemini kaldırmıştır.sistemini kaldırmıştır.

Bununla birlikde, şuan bu ülkelerin kendi Bununla birlikde, şuan bu ülkelerin kendi aralarında biri diğerinin vatandaşına serbest aralarında biri diğerinin vatandaşına serbest çalışmak olanağı da tanımamaktadır.çalışmak olanağı da tanımamaktadır.


İşücünün serbest hareketi önendeki İşücünün serbest hareketi önendeki engellerin kaldırılması ülkelerin kendi engellerin kaldırılması ülkelerin kendi aralarında entegrasyon çalışmalarının aralarında entegrasyon çalışmalarının önemli bir unsurudur. Fakat Türk önemli bir unsurudur. Fakat Türk cumhuriyetleri arasında şuana kadar cumhuriyetleri arasında şuana kadar böyle bir sınırlamaların mevcutluğu böyle bir sınırlamaların mevcutluğu bir daha önu göstermektedir ki, bu bir daha önu göstermektedir ki, bu ülkeler arasında önemli bir ülkeler arasında önemli bir entegrasyon düzeyine henüz entegrasyon düzeyine henüz erişilememiştir ve önümüzdeki erişilememiştir ve önümüzdeki dönemlerde bu konuda ciddi dönemlerde bu konuda ciddi çalışmaların yapılması gerekmektedir. çalışmaların yapılması gerekmektedir.


ULUSARARASI ARENADA ULUSARARASI ARENADA BİRLİKTELİK GÜÇLENDİRİLMELİDİRBİRLİKTELİK GÜÇLENDİRİLMELİDİR

Türk cumhuriyetleri BM ve İslam Türk cumhuriyetleri BM ve İslam Konferansı Teşkilatından başka diğer hiç Konferansı Teşkilatından başka diğer hiç bir önemli kuruluşda tam şekilde iştirak bir önemli kuruluşda tam şekilde iştirak etmemekte ve kendi siyasi-askeri etmemekte ve kendi siyasi-askeri teşkilatları bulunmamaktadır.teşkilatları bulunmamaktadır.

Bu ise yeni dünya düzeninde Türk Bu ise yeni dünya düzeninde Türk Dünyasının ortak ekonomik ve politik Dünyasının ortak ekonomik ve politik tavrlar sergilemesini engellemektedir.tavrlar sergilemesini engellemektedir.

Hatta Türk Devletleri bir-birine rakip olan Hatta Türk Devletleri bir-birine rakip olan uluslararası kurumlarda bile uluslararası kurumlarda bile yeralmaktadırlar.yeralmaktadırlar.

EKONOMİK ENTEGRASYONDA EKONOMİK ENTEGRASYONDA ÇOKTARAFLI SİSTEME GEÇİLMELİDİRÇOKTARAFLI SİSTEME GEÇİLMELİDİR

Ekonomik alanda ciddi bir çoktaraflı Ekonomik alanda ciddi bir çoktaraflı girişimlerden söz edilemez.girişimlerden söz edilemez.

İşbirliği var. Fakat daha çok ikitaraflı İşbirliği var. Fakat daha çok ikitaraflı düzeylerdedir. Aynı zamanda daha çok düzeylerdedir. Aynı zamanda daha çok Türkiye diğer Türk Cumhuriyetleri Türkiye diğer Türk Cumhuriyetleri arasındadır.arasındadır.

Ekonomik entegrasyon teorileri Ekonomik entegrasyon teorileri çerçevesinde bakarsak, Türk çerçevesinde bakarsak, Türk Cumhuriyetleri arasında sermaye, mal ve Cumhuriyetleri arasında sermaye, mal ve işgücünün serbest dolaşımı önünde ciddi işgücünün serbest dolaşımı önünde ciddi engeller mevcuttur. Özellikle işgücü ve engeller mevcuttur. Özellikle işgücü ve sermayenin dolaşımı alanında. sermayenin dolaşımı alanında.

SONUÇSONUÇ Şuan Türk cumhuriyetleri arasındakı Şuan Türk cumhuriyetleri arasındakı

işbirliği ve entegrasyon düzeyi potansiyelin işbirliği ve entegrasyon düzeyi potansiyelin ve olması gerekenin çok çok altındadır.ve olması gerekenin çok çok altındadır.

Yapılan girişimleri işbirliği ve entegrasyon Yapılan girişimleri işbirliği ve entegrasyon teorileri çerçevesinde değerlendirdiğimzde teorileri çerçevesinde değerlendirdiğimzde olası bir Türk Birliğinin oluşması yönünde olası bir Türk Birliğinin oluşması yönünde yapılan girişimler eksik olmakla birlikte, yapılan girişimler eksik olmakla birlikte, hatta bazen bu amaca ters düşecek hatta bazen bu amaca ters düşecek politikaların da bu devletler tarafından politikaların da bu devletler tarafından yürütüldüğüne tanık olmaktayız. yürütüldüğüne tanık olmaktayız.

Fakat eFakat ekonomik çıkarlar ve dünya ekonomisinde baş veren konomik çıkarlar ve dünya ekonomisinde baş veren yeniden yapılanmalar, günümüzde yeniden yapılanmalar, günümüzde Türk Türk Cumhuriyetlerinin birlikte hareket etmeleri gereğini Cumhuriyetlerinin birlikte hareket etmeleri gereğini ortaya çıkarmaktadır. ortaya çıkarmaktadır.

Özellikle Türk Devletlerinin enerji alanında sahip olduğu Özellikle Türk Devletlerinin enerji alanında sahip olduğu kaynaklarını etkin kullana bilmesi, bu kaynakların kaynaklarını etkin kullana bilmesi, bu kaynakların uluslararası piyasalara güvenli bir şekilde aktarıla bilmesi uluslararası piyasalara güvenli bir şekilde aktarıla bilmesi amacıyla gün geçtikce bir birilerine daha sıkı amacıyla gün geçtikce bir birilerine daha sıkı bağlanmalarının zeminini oluşturmaktadır. bağlanmalarının zeminini oluşturmaktadır.

Artık Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Artık Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan’nın boru hatlarıyla birbirine bağlanmaları Türkmenistan’nın boru hatlarıyla birbirine bağlanmaları gerçekleşmekte ve boru hatlarıyla gelecek ekonomik gerçekleşmekte ve boru hatlarıyla gelecek ekonomik birliktelik (ya da iktisadi bağlılık) bir gün siyasi arenada birliktelik (ya da iktisadi bağlılık) bir gün siyasi arenada da da ortak hareket etmeye ve çoktaraflı anlaşmaların ortak hareket etmeye ve çoktaraflı anlaşmaların imzalanmasına neden olacaktır. imzalanmasına neden olacaktır.

Bu ise ülkeler arasında DİLDE ve FİKİRDE neredeyse Bu ise ülkeler arasında DİLDE ve FİKİRDE neredeyse tamamlanmış birliğin İŞTE de tamamlanması yolunda tamamlanmış birliğin İŞTE de tamamlanması yolunda ciddi adımların atılmasına ortam hazırlayacaktır. ciddi adımların atılmasına ortam hazırlayacaktır.

İşte birliğin de temelinde Türk Ekonomik Birliği ve ya İşte birliğin de temelinde Türk Ekonomik Birliği ve ya Ortak Pazarının oluşturulması durmaktadır. Bunun barış Ortak Pazarının oluşturulması durmaktadır. Bunun barış ve ekonomik rifah açısından hem ülkelerimiz, hem ve ekonomik rifah açısından hem ülkelerimiz, hem bölgemiz, hem de dünyamız için önemli bir sürec olacağı bölgemiz, hem de dünyamız için önemli bir sürec olacağı kanısındayız. kanısındayız.

Ve yine Atatürk ...Ve yine Atatürk ... ““Türk Birligi'nin bir gün Türk Birligi'nin bir gün

hakikat olacagına inancım hakikat olacagına inancım vardır. Ben görmesem bile vardır. Ben görmesem bile gözlerimi dünyaya onun gözlerimi dünyaya onun rüyaları içinde kapayacağım. rüyaları içinde kapayacağım. Türk Birliği'ne inanıyorum. Türk Birliği'ne inanıyorum. Onu görüyorum. Yarının tarihi Onu görüyorum. Yarının tarihi yeni fasıllarını Türk Birliği ile yeni fasıllarını Türk Birliği ile açacak. Dünya sükununu bu açacak. Dünya sükununu bu fasıllar içinde bulacaktır. fasıllar içinde bulacaktır. Türk'lügün varlığı bu köhne Türk'lügün varlığı bu köhne áleme yeni ufuklar açacak. áleme yeni ufuklar açacak. Güneş ne demek, ufuk ne Güneş ne demek, ufuk ne demek o zaman görülecekdemek o zaman görülecek”.”.

Gazi Mustafa Kemal ATATÜRKGazi Mustafa Kemal ATATÜRK

TEŞEKKÜRLTEŞEKKÜRLER!ER!

Azerbaycan Devlet İktisat ÜniversitesiAzerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi

İstiglaliyyat Cad. 6, Baküİstiglaliyyat Cad. 6, Bakü

Posta: Az 1001Posta: Az 1001

Web: Web: www.ekoelsen.tr.cxwww.ekoelsen.tr.cx

E-posta: E-posta: [email protected]@gmail.com

[email protected][email protected]

GSM: (+99450) 374 41 33GSM: (+99450) 374 41 33

İş: (+99412) 492 59 14İş: (+99412) 492 59 14

Fax: (+99412) 492 59 40Fax: (+99412) 492 59 40

Documents

T ÜRK CUMHURİYETLERİ ARASINDA TİCARİ İŞBİRLİĞİ: MEVCUT DURUM VE PERSPEKTİFLER