TAIEX SEMINAR Ankara , 2 - 3 Haziran 200 8 KADINLARIN ÇALIŞMA KOŞULLARI VE SEKTÖREL DAĞILIMI

TAIEX SEMINAR

Ankara, 2 - 3 Haziran 2008

KADINLARIN ÇALIŞMA KOŞULLARI VE

SEKTÖREL DAĞILIMI

Z. Ulaş YILDIZ

Müşavir Avukat

Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu

Kapsam

• I. Bölüm: Türkiye’deki Kadın İşgücünün Özellikleri

• II. Bölüm: Sektörel Dağılımı

• III.Bölüm: Çalışma Koşullarını Etkileyen Hukuki Düzenlemeler

Türkiye’deki Kadın İşgücünün Özellikleri

•Kadınlar, işgücü piyasasına girmek suretiyle ücretli ya da işveren olarak çalışabildiği gibi, çeşitli nedenlerle işgücü piyasasının dışında kalarak ekonomik faaliyete doğrudan ve/veya dolaylı bir şekilde katılabilmektedirler.

•Kadın İşgücünün özellikleri konusunda öncelikle TÜİK’in Hanehalkı İşgücü Anketi dikkate alınarak değerlendirmelerde bulunulacaktır.

X1000 KADIN NÜFUSU

NÜFUS ORAN

2000 33058 66187 %49,9

2001 33609 67296 %49,9

2002 34154 68393 %49,9

2003 34692 69479 %49,9

2004 35226 70556 %49,9

2005 35747 71611 %49,9

2006 36214 72606 %49,8

2007 36757 73792 %49,8

TÜİK Hanehalkı İşgücü Anketi, 2007

Kırsal ve Kentsel Nüfus

5.00010.00015.00020.00025.00030.00035.00040.00045.00050.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

kentsel

kırsal


Cinsiyete Göre Kırsal Kentsel Nüfus

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

kent erkek

kent kadın

kır erkek

kır kadın


X1000 KADIN İŞGÜCÜ

İŞGÜCÜ ORAN

2000 5578 23078 %24

2001 6451 23491 %27

2002 6760 23818 %28

2003 6555 23640 %27

2004 6388 24289 %26

2005 6352 24565 %25

2006 6480 24776 %26

2007 6947 25208 %27


İşgücüne Katılım Oranı Yıllık Değişimi

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

toplam

erkek

kadın


X1000 İstihdam Edilen Kadınlar

İstihdam Edilenler

ORAN

2000 5801 21581 %26

2001 5969 21524 %27

2002 6122 21354 %28

2003 5891 21147 %27

2004 5768 21791 %26

2005 5700 22046 %25

2006 5810 22330 %26

2007 5780 22750 %25


X1000 İşsiz Kadınlar İşsizler ORAN

2000 176 1497 %11

2001 149 1967 %7

2002 139 2464 %5

2003 149 2493 %5

2004 114 2498 %4

2005 113 2520 %4

2006 119 2446 %4

2007 116 2458 %4


X1000 Kayıtdışı Kadınlar

Kayıtdışı İstihdam

ORAN

2000 4031 10925 %36

2001 4376 11382 %38

2002 4439 11133 %39

2003 4200 10943 %38

2004 4118 11549 %35

2005 3895 11050 %35

2006 3834 10827 %35

2007 3675 10662 %34


İstihdam Edilenler

Sayı

Ücretli 2499

Yevmiyeli 333

İşveren 92

Kendi Ad. Çal 630

Ücretsiz Aile İşçisi

2226

İşgücüne Dahil Olmayanlar

Sayı

Ümitsizler 227

Diğer (Çalışabilir)

704

Mevsimlik 232

Ev hanımı 12877

Öğrenci 1623

Emekli 624

Çalışamaz 1978

Diğer 1918TÜİK Hanehalkı İşgücü Anketi, 2007

Kadın İşgücünün Eğitim Durumu (2006)

13%

53%

18%

16% Okuma YazmaBilmeyenler

Lise Altı Eğitimliler

Lise ve DengiMeslek Okulu

Yükseköğretim

Toplam İşgücünün Eğitim Durumu (2006)

5%

59%

23%

13%Okuma YazmaBilmeyenler

Lise Altı Eğitimliler

Lise ve DengiMeslek Okulu

Yükseköğretim


• Türkiye’de kurumsal olmayan sivil nüfusun 2000 - 2007 ortalamasına göre yüzde 49,9’unu teşkil eden kadınlar, işgücünün aynı dönem için yalnızca %27’sini oluşturmaktadır.

• Çalışma çağına gelmiş kadınların yüzde 21’i işgücü piyasasında istihdam edilmek suretiyle bir rol üstlenirken (5,78 milyon kişi), yüzde 79’u çeşitli nedenlerle işgücü piyasasına girememektedir (20.1 milyon kişi).

• Türkiye’de kırsal nüfusun 2000 – 2006 yılları arasında genel olarak sabit kaldığı, kentsel nüfusun ise aynı dönemde 7 milyon kişi arttığı göze çarpmaktadır.

• Kırsal ve kentsel nüfus karşılaştırıldığında, kırsal alanda kadınların 700.000 kişi daha fazla olduğu anlaşılırken, kentsel alanda erkeklerin 500.000 kişi daha fazla olduğu görülmektedir.

• İşgücü piyasasında istihdam edilen 5,78 milyon kadının yüzde 50’si bir işyerinde ücretli ya da yevmiyeli olarak çalışırken, yüzde 12’si kendi işinde veya işveren olarak çalışmakta, kalan yüzde 38’ü ise ailesinin yanında ücretsiz çalışmaktadır.

• İşgücü piyasasına dahil olamayanların yüzde 78’ini kadınlar teşkil ederken, sadece ev kadınları toplam oranın %46’sını oluşturmaktadır.

• Kayıtlı istihdam edilen kadınların payı yüzde 37 civarında olup, istihdam edilen kadınların yüzde 63’u kayıtdışında faaliyet göstermektedir. Bir diğer deyişle, çalışan kadınların yaklaşık üçte ikisi sosyal güvenlik açısından güvenceye sahip olmadan çalışmaktadır.

• Kadınların eğitim durumu, toplam nüfusa oranla oldukça düşüktür. Özellikle toplam işgücü içindeki okuma yazma bilmeyenlerin oranı % 5 düzeyinde iken, kadınlarda bu oran %13’e çıkmaktadır. Öte yandan yükseköğretim mezunlarının payı toplama göre, kadın işgücünde daha fazladır.

Sektörel Dağılım

• Sektörel Dağılım konusunda üç farklı veri üzerinde hareket etmek olasıdır. TÜİK, ÇSGB ve SSK kendi faaliyet alanlarında istatistikler yayımlamaktadır. TÜİK istatistikleri en geniş grubu kapsarken, ÇSGB ve SSK’nın istatistikleri belirli amaçlarla tutulan daha dar verilere dayanmaktadır. Her üç verinin de çalışmada yer almasında fayda vardır.

TÜİK İstatistikleri

• TÜİK, faaliyet sınıflandırmasında Nomenclature Generale de Activites Economiques dans les Communautes Europeennes - Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (NACE) sistemini esas almaktadır.

• Faaliyet kolları tarım, sanayi, inşaat ve hizmetler şeklinde tasnif edilmektedir. Faaliyet kolları da kendi aralarında ayrımlara tabi tutulmaktadır.

Faaliyet Kolu Alt Dal Sayı

Tarım Tarım,Orman,Av, Balık 2728

Sanayi Maden, Taş Ocağı 3

Sanayi İmalat Sanayi 815

İnşaat İnşaat, bayındırlık 37

Hizmetler Top,per, tic.lokanta ve otel 728

Hizmetler Ulaştırma,Haberleşme 69

Hizmetler Mali Kurumlar vs. 285

Hizmetler Sosyal Hizmetler 1109

Faaliyet Kolları

47%

0%14%

1%

13%

1%

5%

19%

Tarım,Orman,Av,Balık

Maden, Taş Ocağı

İmalat Sanayi

İnşaat, bayındırlık

Top,per, tic.lokantave otel

Ulaştırma,Haberleşme

Mali Kurumlar vs.

Sosyal Hizmetler

• Faaliyet kolları dikkate alındığında kadınların ağırlıklı olarak tarım sektöründe istihdam edildiği (%47) görülmektedir.

• Tarım sektöründe azalan istihdam ve kırdan kente göç, kadın istihdam oranının düşmesine yol açmaktadır.

• Tarımın ekonomi içindeki payının sürekli olarak azalması ile açığa çıkan kadın işgücü, işgücü piyasasının ihtiyaçlarını karşılayacak yeterliliğe sahip olmaması ve sınırlı istihdam imkanları nedeniyle iş bulma umudunu kaybetmekte ve böylece iş aramayarak işgücü tanımı dışına çıkmaktadır.

SSK İstatistikleri

• SSK istatistikleri, kadınların sektörel dağılımı konusunda önemli veriler içermektedir. 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamında sekiz bölümden oluşan 42 faaliyet alanı düzenlenmektedir.

• Faaliyet alanlarına göre sigortalıların primlerinde değişiklik söz konusu olmaktadır.

İşkolu Kadın Sigortalı SayısıTarım,Hayvancılık, Ormancılık, 11078Madencilik 2104İmalatçılık 591875İnşaat 46900Elektrik, Havagazı,Su, Sıh. Tes. 14903Banka, Sigorta, Gayrimenkul 323860Nakliyat, Ardiye, Ulaştırma 71715Hizmetler 615102

SGK,İstatistik Yıllığı, 2006

0100000200000300000400000500000600000700000

Ta

rım

,Ha

yva

ncı

lık,

Orm

an

cılık

,

Ma

de

nci

lik

İma

latç

ılık

İnşa

at

Ele

ktri

k,H

ava

ga

zı,S

u, S

ıh.

Te

s.

Ba

nka

, Sig

ort

a,

Ga

yrim

en

kul

Na

kliy

at,

Ard

iye

,U

laşt

ırm

a

Hiz

me

tler

ÇSGB İstatistikleri

• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından özellikle Sendikalar Kanunu ile Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu hükümleri gereğince her yıl iki defa sendikalı işçi sayıları yayımlanmaktadır. Bakanlık sendikalı işçiler dışında her yıl “Çalışma Hayatı İstatistikleri” yayımlamaktadır.

• Bakanlık istatistiklerinde yer alan işkolları Sendikalar Kanunu’nun 60. maddesinde düzenlenmekte olup, toplam 28 tanedir. Sektörel dağılım konusunda bilgiler veren bu veriler, kadın işgücünün sendika üyeliğine yönelik bilgileri de ortaya koymaktadır.

0100000200000300000400000

500000600000700000800000

Tarım

ve

Mad

enci

likP

etro

l,G

ıda

Şek

erD

okum

aD

eri

Ağa

çK

ağıt

Bas

ın v

eB

anka

ve

Çim

ento

,M

etal

Gem

iİn

şaat

Ene

rjiTi

care

t,K

ara

Dem

iryol

uD

eniz

Hav

aA

rdiy

e ve

Hab

erle

şme

Sağ

lıkK

onak

lam

aM

illi

Gaz

etec

ilik

Gen

el iş

ler

Kadın

Toplam

d

ÇSGB, Çalışma Hayatı İstatistikleri, 2006

0,00%5,00%

10,00%15,00%20,00%25,00%30,00%35,00%40,00%45,00%50,00%

Tar

ım v

eM

aden

cilik

Pet

rol,

Gıd

aŞ

eker

Dok

uma

Der

iA

ğaç

Kağ

ıtB

asın

ve

Ban

ka v

eÇ

imen

to,

Met

alG

emi

İnşa

atE

nerji

Tic

aret

,K

ara

Dem

iryol

uD

eniz

Hav

aA

rdiy

e ve

Hab

erle

şme

Sağ

lıkK

onak

lam

aM

illi

Gaz

etec

ilik

Gen

el iş

ler

Yüzde

Sendikalaşma Oranları

0

20

40

60

80

100

2007 2006 2005 2004

Yüz

delik

Ora

n erkek

kadın

toplam

Çalışma Koşullarını Etkileyen Hukuki Düzenlemeler

• Kadınların çalışma koşullarını etkileyen düzenlemeler genel olarak iş ve sosyal güvenlik mevzuatında yer almaktadır.

• Kadınların işgücüne katılımını etkileyen en temel düzenlemeler, kadınlara çalışma yasağı getiren düzenlemelerdir.

• İş Kanunu 72. madde uyarınca maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde kadınların çalışması yasaklanmıştır. Ancak özellikle madenlerle ilgili olarak 161 ve 176 sayılı ILO Sözleşmeleri kadın-erkek ayrımı olmadan tüm çalışanların madenlerde çalışabileceğini düzenlemektedir.

• İş Kanunu 73 ve 85. maddeler uyarınca gece çalışması ile ağır ve tehlikeli işlerde kadınların çıkarılan yönetmeliklerde gösterilen işlerde çalışması yasaklanmaktadır.

• Özellikle 16 Haziran 2004 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği madencilik, metalürji, taş, toprak, çimento sanayi, inşaat, kimya, enerji ve nakliyat gibi işkollarını neredeyse tamamen kadın işçilerin istihdamına kapatmaktadır.

• Getirilen yasaklar kadın istihdamını özellikle de söz konusu işlerde çalışan kadın mühendislere engel olmaktadır. Bu bağlamda istihdam yasaklarının teknolojik ve bilimsel gelişmeler gözetilerek tekrar düzenlenmesinde fayda vardır. Kadınları biyolojik ve fizyolojik olarak etkilediği bilimsel verilerle sabit olan işler dışında yasaklar kaldırılmalıdır.

• İş mevzuatında iş ve aile yükümlülüklerinin bağdaştırılmasına yönelik esneklik mekanizmalarının olmaması, kadınları işgücü piyasasının dışına iten sebeplerden birini teşkil etmektedir. Avrupa Birliği düzeyinde geniş olarak tartışılan güvenceli esneklik konseptinin mevzuatımıza dahil edilmesi gerekmektedir.

• İşgücüne katılım oranının %24,9 ve kayıtdışı kadın istihdamının %63 oranında olduğu bir ülkede kadınların işgücü piyasasının dışına çıkması sonucunu doğuran düzenlemelerin kaldırılması zaruridir.

• Kadınların işgücü piyasası dışına çıkmalarını teşvik eden en önemli düzenlemelerden biri, 1475 sayılı Eski İş Kanunu’nun halen yürürlükte olan 14. maddesinin 1. fıkrasıdır. Madde uyarınca kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile iş sözleşmesini sona erdirmesi kıdem tazminatı alması sonucunu doğurmaktadır. Kadınlar özellikle geleneksel ilişkilerin yaygın olduğu kesimlerde eşleri tarafından kıdem tazminatı alabilmek için zorlanmaktadır.

• Kadınlara ilişkin mevzuatımızdaki en önemli düzenlemelerden biri de eşitlik ilkesini düzenleyen İş Kanunu’nun 5. maddesidir. Madde ile eski İş Kanunu döneminde de varlığı genel olarak kabul edilen eşit işlem borcu, açıkça Kanuni güvenceye kavuşturulmuştur.

• Eşitlik ilkesinin ihlali konusunda ispat yükü işçidedir. Ancak Ancak, işçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur.

• Genel olarak mevzuatımızdaki kadınlara yönelik koruyucu hükümlerin birçoğunun kadınları işgücü piyasasının dışında tutma sonucunu doğurduğu göze çarpmaktadır.

• Getirilen düzenlemelerin ihlali halinde genel olarak idari para cezaları öngörülmektedir. İlgili durumların yol açtığı zararların tazmini özel hukuk çerçevesinde mümkün bulunmaktadır. Öte yandan 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 122. maddesinde ayrımcılıkla ilgili cezai müeyyide düzenlenmektedir.

HEPİNİZE SAĞLIKLI VE GÜVENLİ YARINLAR DİLERİ[email protected]

Documents

TAIEX SEMINAR Ankara , 2 - 3 Haziran 200 8 KADINLARIN ÇALIŞMA KOŞULLARI VE SEKTÖREL DAĞILIMI