Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş,Gelir dağilimi ve yoksulluk

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2935

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1891

GEL‹R DA⁄ILIMI VE YOKSULLUK

YazarlarProf.Dr. Mustafa AYKAÇ (Ünite 1, 2)

Prof.Dr. Özcan DA⁄DEM‹R (Ünite 3-5, 7)Prof.Dr. Naci GÜNDO⁄AN (Ünite 6)

EditörlerProf.Dr. Naci GÜNDO⁄AN (Ünite 3-5)

Doç.Dr. Verda CANBEY ÖZGÜLER (Ünite 1, 2, 6, 7)

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›tveya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2013 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Genel Koordinatör Yard›mc›s›Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n

Ö¤retim Tasar›mc›s›Ö¤r.Gör.Dr. Zekiye Rende

Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

Dil Yaz›m Dan›flmanlar›Emine Koyuncu

Gözde Metin

GrafikerlerAyflegül Dibek

Hilal Küçükda¤aflanAysun fiavl›

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin Özgür

Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

DizgiAç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Gelir Da¤›l›m› ve Yoksulluk

ISBN 978-975-06-1596-2

1. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 20.000 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013

‹çindekilerÖnsöz ............................................................................................................ vii

Gelir Da¤›l›m› ile ‹lgili Temel Kavramlar.............................. 2GEL‹R DA⁄ILIMI ........................................................................................... 3GEL‹R DA⁄ILIMININ ÖNEM‹....................................................................... 3Gelir Da¤›l›m› ve Siyasi ‹stikrar.................................................................... 4Gelir Da¤›l›m› ve Ekonomik Büyüme.......................................................... 4Gelir Da¤›l›m› ve Yoksulluk ......................................................................... 4Gelir Da¤›l›m› ve Sa¤l›k................................................................................ 5GEL‹R DA⁄ILIMI TÜRLER‹ ........................................................................... 5Kiflisel Gelir Da¤›l›m› .................................................................................... 5Fonksiyonel Gelir Da¤›l›m›........................................................................... 6Bölgesel Gelir Da¤›l›m›................................................................................. 7Sektörel Gelir Da¤›l›m›.................................................................................. 8Birincil Gelir Da¤›l›m› ve ‹kincil Gelir Da¤›l›m›.......................................... 8Özet................................................................................................................ 10Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 12Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 13Okuma Parças› .............................................................................................. 13Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 14S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 14Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 15

Gelir Da¤›l›m›n›n Teorik Analizi............ ................................ 16G‹R‹fi .............................................................................................................. 17KLAS‹K GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹ .............................................................. 18MARX’IN GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹ ........................................................... 22Art›k De¤er Teorisi........................................................................................ 24NEOKLAS‹K GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹ ...................................................... 25KEYNEZYEN GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹..................................................... 26Özet ............................................................................................................... 29Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 31Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 32Okuma Parças› ........................................................................................... .. 32Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 33S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 33Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 33

Gelir Eflitsizliklerinin Ölçülmesi ............................................. 34GEL‹R DA⁄ILIMI ANAL‹ZLER‹NDE KARfiILAfiILAN ZORLUKLAR............. 35GEL‹R Efi‹TS‹ZL‹⁄‹N‹N ÖLÇÜM VE ANAL‹ZLER‹NDEKULLANILAN YÖNTEMLER.......................................................................... 36Grafikler ......................................................................................................... 37

Jan Pen’in Geçit Töreni .......................................................................... 37Frekans Da¤›l›mlar› ................................................................................. 38

‹ ç indek i ler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

3. ÜN‹TE

Frekans Da¤›l›mlar›n›n Logaritmik Dönüflümü ..................................... 40Lorenz E¤risi ............................................................................................ 40

Eflitsizlik Ölçütleri.......................................................................................... 43Da¤›l›m Aral›¤› ....................................................................................... 44Göreli Ortalama Sapma ......................................................................... 44Gini Katsay›s›........................................................................................... 45Varyans ................................................................................................... 47Theil ‹ndeksi............................................................................................ 49Atkinson ‹ndeksi ..................................................................................... 51

Yüzde Paylar Analizi .................................................................................... 52Özet................................................................................................................ 55Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 59Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 60Okuma Parças› ............................................................................................. 60Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 61S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 61Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 63

Ekonomik Kalk›nma ve Gelir Da¤›l›m›.................................. 64EKONOM‹K KALKINMA VE GEL‹R DA⁄ILIMI ARASINDAK‹KARfiILIKLI ‹L‹fiK‹ ......................................................................................... 65BÜYÜMEN‹N GEL‹R DA⁄ILIMI ÜZER‹NDEK‹ ETK‹S‹ ............................... 65Kuznets Hipotezi ve Ters-U E¤risi ............................................................... 69Kuznets Hipotezini Aç›klamaya Yönelik Teorik Modeller ......................... 71

‹ki Sektörlü Teorik Model ...................................................................... 71Neoklasik Büyüme Modeli ..................................................................... 72

Kuznets Hipotezini Sorgulayan Ampirik Çal›flmalar ................................... 74GEL‹R DA⁄ILIMININ BÜYÜME ÜZER‹NDEK‹ ETK‹S‹ ............................... 77Kredi Piyasas› Aksakl›klar› Modeli ............................................................... 78Politik Ekonomi Modeli ................................................................................ 80Sosyal Kargafla Modeli .................................................................................. 81Tasarruf Oranlar› Modeli............................................................................... 82Özet................................................................................................................ 83Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 85Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 86Okuma Parças› .............................................................................................. 86Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ........................................................... 87S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 87Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 88

Dünyada ve Türkiyede Gelir Da¤›l›m›................................... 90DÜNYADA GEL‹R DA⁄ILIMI ....................................................................... 91Dünyada Gelir Da¤›l›m›n›n Tan›mlanmas› ................................................. 91Dünya Gelir Da¤›l›m›nda Genel E¤ilimler ................................................. 93Dünyada Gelir Da¤›l›m›n›n Geliflimi............................................................ 94

Dünyada Ülkeler Aras› Gelir Da¤›l›m›n›n Geliflimi............................... 94Dünyada Ülke ‹çi Gelir Eflitsizliklerinin Geliflimi........................................ 98Dünyada Gelir Eflitsizli¤inin Art›fl Nedenleri ............................................... 101

‹ ç indek i leriv

4. ÜN‹TE

5. ÜN‹TE

TÜRK‹YE’DE GEL‹R DA⁄ILIMI .................................................................... 102Türkiye’nin Dünya Gelir Da¤›l›m›ndaki Yeri .............................................. 103Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›n›n Geliflimi ......................................................... 103

Gelir Da¤›l›m› Eflitsizlik Ölçütlerine Göre Gelir Da¤›l›m›n›n Geliflimi. 105Yüzde Paylar Analizine Göre Gelir Da¤›l›m›n›n Geliflimi .................... 107

Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›ndaki ‹yileflmenin Nedenleri .............................. 110Özet ............................................................................................................... 113Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 116Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 117Okuma Parças› ........................................................................................... .. 118Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 119S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 119Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 121

Yoksulluk ve Yoksullukla Mücadele Politikalar› ................... 122YOKSULLUK KAVRAMI ................................................................................ 123YOKSULLU⁄UN NEDENLER‹....................................................................... 124YOKSULLUK TÜRLER‹ .................................................................................. 125Mutlak Yoksulluk .......................................................................................... 126Göreli (Nispi) Yoksulluk............................................................................... 126‹nsani Yoksulluk (Human Poverty) ............................................................. 127YOKSULLU⁄UN ÖLÇÜLMES‹....................................................................... 127Yoksulluk S›n›r› ve Hesaplanmas›................................................................ 128Yoksulluk Ölçütleri ....................................................................................... 129

Kafa Say›s› ‹ndeksi (Headcount Index) ................................................. 129Yoksulluk Aç›¤› ‹ndeksi (Poverty Gap Index) ...................................... 130Sen ‹ndeksi .............................................................................................. 130Foster, Greer ve Thorbecke (FGT) Yoksulluk ‹ndeksi......................... 131

YOKSULLUKLA MÜCADELE POL‹T‹KALARI............................................... 131Yoksullukla Mücadelede Dolayl› Yaklafl›m ................................................. 133Yoksullukla Mücadelede Do¤rudan (Dolays›z) Yaklafl›m .......................... 135TÜRK‹YE’DE YOKSULLUK VE YOKSULLUKLA MÜCADELE..................... 136Türkiye’de Yoksulluk.................................................................................... 136Türkiye’de Yoksullukla Mücadele................................................................ 138Özet................................................................................................................ 142Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 144Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 145Okuma Parças› .............................................................................................. 146Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 148S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 148Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 148

Küreselleflme ve Yoksulluk ..................................................... 150KÜRESELLEfiME VE YOKSULLUK ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹ ............................. 151Dünyada Yoksullu¤un Geliflimi ................................................................... 151Küreselleflme ve Yoksulluk ‹liflkisi Üzerine Tart›flmalar............................. 154KÜRESELLEfiMEN‹N YOKSULLU⁄U ETK‹LEME KANALLARI..................... 156Küreselleflme ve ‹flsizlik................................................................................ 156

‹ ç indek i ler v

6. ÜN‹TE

7. ÜN‹TE

Küreselleflme ve Ülke ‹çi Gelir Eflitsizli¤i .................................................... 159Ticaretin Serbestlefltirilmesi ve Gelir Eflitsizli¤i ..................................... 159Do¤rudan Yabanc› Sermaye Yat›r›mlar› ve Gelir Eflitsizli¤i ................. 161

Küreselleflme ve ‹fl Piyasas› Standartlar› ...................................................... 162Küreselleflme ve Çocuk ‹flçili¤i..................................................................... 165Özet................................................................................................................ 167Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 171Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 172Okuma Parças› .............................................................................................. 173Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ........................................................... 174S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 174Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 176

‹ ç indek i lervi

Önsöz

Ünlü düflünür David Ricardo taraf›ndan Thomas Malthus'a gönderilmifl olan

mektubun bir yerinde Ricardo özetle: “Size göre iktisat bilimi ulusal refah›n art›fl

nedenlerini araflt›rmaktad›r. Bana göre ise, bu refah art›fl›n›n üretime kat›lanlar

aras›nda nas›l paylafl›ld›¤›n› araflt›rmal›d›r. Gün geçtikçe birinci tan›m›n bofl ve

aldat›c› oldu¤una, ikincinin ise bilimin gerçek amac›n› yans›tt›¤›na daha çok

inanmaktay›m” derken refah art›fl›n›n sa¤lanmas›nda gelir da¤›l›m›n›n ne denli

önemli oldu¤una iflaret etmektedir.

Gelir da¤›l›m› ve yoksulluk sorununa verilen önem, toplumsal ve siyasal koflul-

lara ba¤l› olarak de¤iflim göstermesine ra¤men, gelir da¤›l›m›ndaki adaletsizliklerin

ve yoksullu¤un nas›l giderilece¤i konusu tarihin her döneminde gerek iktisat poli-

tikalar›n›n ve gerekse de sosyal politikalar›n temel konular›ndan birisi olmufltur.

Gelir da¤›l›m› ile ilgili temel kavramlar, gelir da¤›l›m›n›n teorik analizi, gelir

eflitsizliklerinin ölçülmesi, ekonomik kalk›nma ve gelir da¤›l›m› aras›ndaki iliflki,

dünyada ve Türkiye’de gelir da¤›l›m› ve yoksulluk, yoksullukla mücadele politi-

kalar› gibi gelir da¤›l›m› ve yoksulluk literatürünün temel konular›n› uzaktan ö¤-

retim metotlar›na uygun olarak aktarmay› amaçlayan bu kitapta, konular›n teorik

k›s›mlar› mümkün oldu¤unca sade bir anlat›mla verilmeye çal›fl›lm›flt›r. Ö¤rencile-

rin ‹ktisat derslerinde ald›klar› temel bilgilere dayanan bu teorik aç›klamalar; gün-

cel haber, yorum ve makalelerden derlenen Yaflam›n ‹çinden ve Örnek Olay k›-

s›mlar› ile desteklenmifl, teorik bilgilerin pratik ile uyumu gösterilmeye çal›fl›lm›fl-

t›r. Ünitelerin içinde yer alan S›ra Sizde sorular› ö¤rencilerin verilen bilgiler do¤-

rultusunda yorum yapma yeteneklerini gelifltirmeyi ve konular› ne ölçüde özüm-

seyebildiklerini ölçmeyi amaçlamaktad›r. Kitapta kullan›lan kavramlar›n tan›mlar›-

na ilk kullan›ld›klar› yerlerde sayfa kenarlar›nda ulafl›labilece¤i gibi, kitab›n so-

nunda yer alan Sözlük k›sm›nda da bu kavramlar›n toplu bir flekilde aç›klamala-

r›na ulaflmak mümkündür. Kitapta ayr›ca ö¤rencilerin hem kendilerini s›namalar›-

n› sa¤layacak, hem de s›nava haz›rl›klar›n› artt›racak test sorular›n› içeren Kendi-

mizi S›nayal›m bölümleri de bulunmaktad›r.

Kitaba ünite yazar› olarak katk› sa¤layan de¤erli hocalar›m›z Prof.Dr. Mustafa

AYKAÇ ve Prof.Dr. Özcan DA⁄DEM‹R’e titiz çal›flmalar› nedeniyle flükranlar›m›z›

sunuyoruz. Bu kitab›n yay›n aflamas›na gelmesinde eme¤i geçen ve bizlere des-

tek veren baflta Say›n Rektörümüz Prof.Dr. Davut AYDIN olmak üzere Anadolu

Üniversitesi’nin tüm de¤erli çal›flanlar›na teflekkür ediyor, kitab›n ö¤rencilerimize

ve bu alanda bir fleyler ö¤renmek isteyen herkese faydal› olmas›n› diliyoruz.

Editörler

Prof.Dr. Naci GÜNDO⁄AN

Doç.Dr. Verda CANBEY ÖZGÜLER

Önsöz vii

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Gelir da¤›l›m›n›n önemini aç›klayabilecek,Gelir da¤›l›m›yla; siyasi istikrar, ekonomik büyüme, yoksulluk ve sa¤l›k ara-s›ndaki iliflkiyi analiz edebilecek,Gelir da¤›l›m› türlerini ay›rt edilebilecekbilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Gelir Da¤›l›m›• Kiflisel Gelir Da¤›l›m›• Fonksiyonel Gelir Da¤›l›m›• Birincil Gelir Da¤›l›m›

• ‹kincil Gelir Da¤›l›m›• Bölgesel Gelir Da¤›l›m›• Sektörel Gelir Da¤›l›m›• Gelirin Yeniden Da¤›l›m›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NN

N

Gelir Da¤›l›m› veYoksulluk

• GEL‹R DA⁄ILIMI• GEL‹R DA⁄ILIMININ ÖNEM‹• GEL‹R DA⁄ILIMI TÜRLER‹

Gelir Da¤›l›m› ile‹lgili TemelKavramlar

1GEL‹R DA⁄ILIMI VE YOKSULLUK

GEL‹R DA⁄ILIMIGelir, mal veya hizmet üretimi sonucunda ortaya ç›kan ayni ya da nakdi getiri ola-rak tan›mlanabilir. Gelir da¤›l›m› da mal veya hizmet üretimi sonucunda ortayaç›kan gelirin bireyler aras›ndaki da¤›l›m›n› ifade etmektedir. Bireylerin üretimdenelde edilen gelirden ald›klar› pay, yani gelir da¤›l›m› sonucunda kendilerine düflengelirin düzeyi ise bu bireylerin söz konusu üretim sürecinde sahip olduklar› role,öneme ve a¤›rl›¤a göre de¤iflmektedir.

Genel olarak gelir da¤›l›m›, bir ekonomide belirli dönem içerisinde elde edilengelirin bireyler veya üretim faktörleri aras›ndaki da¤›l›m› olarak ifade edilebilir. Buçerçevede, gelirin üretim faktörleri aras›ndaki da¤›l›m› fonksiyonel gelir da¤›l›-m› olarak adland›r›l›rken bireyler aras›ndaki da¤›l›m› ise kiflisel gelir da¤›l›m›olarak adland›r›lmaktad›r.

Gelir da¤›l›m›, iktisat biliminin temel konulardan biridir. Bu çerçevede, iktisatbiliminin kurucusu olarak görülen Adam Smith, üretimin nas›l artt›r›laca¤›n› vebu flekilde ekonomik büyümenin nas›l sa¤lanaca¤›n› araflt›r›rken, yine Klasik ikti-satç›lardan David Ricardo da sa¤lanan üretimin nas›l paylafl›laca¤›n›, yani gelirda¤›l›m›n›n nas›l gerçekleflece¤ini araflt›rm›flt›r. Ricardo, kendisi gibi ünlü bir Kla-sik iktisatç› olan Malthus’a politik iktisad›n, üretimin nas›l paylaflt›r›laca¤›na yöne-lik bir araflt›rma oldu¤unu söylemifltir (Ricardo, 1951: 278).

Bununla birlikte, gelir da¤›l›m› konusu iktisat biliminde uzun zaman boyuncaihmal edilmifl, ancak 1990’lardan sonra bu alana yönelik ilgide bir canlanma göz-lenmeye bafllam›flt›r (Atkinson, 1997: 297; Perotti, 1995: 1).

GEL‹R DA⁄ILIMININ ÖNEM‹Bir toplumda elde edilen toplam gelirin toplum bireylerince ne flekilde paylafl›ld›-¤› büyük öneme sahiptir. Gelirin paylafl›lma flekli de¤ifltikçe; ekonominin yap›s›,ülkenin ekonomik büyüme performans›, toplumun yap›s›, sa¤l›k düzeyi, toplum-daki ortalama yaflam süresi, yoksulluk düzeyi de bu durumdan do¤rudan etkilen-mektedir. Bundan dolay›, bir toplumda gelir da¤›l›m› düzeldikçe toplum birçokaç›dan düzelme e¤iliminde olmaktad›r.

Öte yandan, üretim araçlar›n›n mülkiyet yap›s›, kamu hizmetlerinin hangi dü-zeyde oldu¤u, toplumsal ve geleneksel iliflkiler, iflgücünün örgütlenme düzeyi vedikey-yatay hareketlili¤i, devletin uygulad›¤› maliye politikas› ve sosyal politikalar,toplumun demokratikleflme düzeyi ve tüm bunlar›n zaman içindeki evrimi gelirda¤›l›m›n› belirleyen temel etmenler aras›ndad›r (fiahin, 2002: 529).

Gelir Da¤›l›m› ile ‹lgiliTemel Kavramlar

Gelir Da¤›l›m› ve Siyasi ‹stikrarGelir da¤›l›m›n›n adaletsiz oldu¤u ülkelerde hem ekonomik ve hem de toplum-sal s›k›nt›lar bafl gösterme e¤iliminde olmaktad›r. Özellikle gelir da¤›l›m›n›nönemli ölçüde adaletsiz oldu¤u ve zenginlerle yoksullar aras›nda uçurumun bu-lundu¤u ülkelerde toplumsal s›k›nt›lar›n yaflanmamas› çok zordur. Bu tarz ülke-lerde toplumun huzursuz olmas›, bireylerde adaletsizlik hissinin oluflmas›, suçe¤iliminin artmas› ve toplumsal kargaflalar›n yaflanmas› kuvvetle muhtemeldir.Gelir da¤›l›m›n›n adaletsiz oldu¤u ülkelerde siyasi istikrars›zl›klar ve yolsuzluk-lar oldukça yo¤un bir flekilde yaflanabilmekte ve rüflvet günlük hayat›n bir par-ças› hâline gelebilmektedir. Böylesine bir ortam›n da ekonomi için hiç de uygunolmad›¤› aflikârd›r.

Gelir da¤›l›m› göreceli olarak adaletli olan ülkelerde ise zenginler ile yoksullararas›nda uçurum olmamas› ve toplumdaki bireylerin yaflam standartlar› aras›ndaçok fazla farkl›l›k bulunmamas›; toplumsal huzurun, birlik ve beraberli¤in sa¤lan-mas›na önemli ölçüde katk›da bulunmaktad›r.

Gelir Da¤›l›m› ve Ekonomik BüyümeÖncelikle bir ekonomide sa¤lanan üretimin düzeyi kadar, söz konusu üretim do-lay›s›yla elde edilen gelirin toplumun bireyleri aras›nda ne flekilde paylaflt›r›ld›¤›da önemlidir. Zira daha en baflta, üretim düzeyi ile gelir da¤›l›m›n›n yap›s› aras›n-da karfl›l›kl› bir iliflki bulundu¤una yönelik kuvvetli bulgular vard›r.

Gelir da¤›l›m›n›n yap›s› ile ekonomik geliflme aras›ndaki iliflkinin yap›s› konu-sunda iktisatç›lar aras›nda tam bir görüfl birli¤i olmamakla birlikte, daha düzgünbir gelir da¤›l›m›n›n ekonomik geliflmeyi en az›ndan uzun vadede pozitif yöndeetkiledi¤i hususunda ikna edici deliller mevcuttur.

Örne¤in, Clarke (1992: 27) çok say›da ülke için ekonomik büyüme ile gelir da-¤›l›m› aras›ndaki iliflkiyi incelemifl ve gelir da¤›l›m›nda eflitlik ile ekonomik büyü-me aras›nda kuvvetli bir pozitif iliflki oldu¤u sonucuna varm›flt›r. Buna göre, gelirda¤›l›m› daha eflitlikçi olan ülkeler, daha yüksek oranda ekonomik büyüme eldeetmifllerdir. Yine Perotti’ye (1995: 38) göre daha eflitlikçi toplumlarda ekonomikbüyüme oranlar› daha yüksek olmaktad›r. Böylece görülmektedir ki, bir toplumunuzun vadede daha müreffeh olabilmesi için bu toplumda gelir da¤›l›m›n›n denge-li bir yap›ya sahip olmas› gerekmektedir.

Gelir Da¤›l›m› ve YoksullukBelirli bir millî gelir düzeyinde, bir ülkenin gelir da¤›l›m› yap›s›, o ülkedeki yok-sulluk düzeyini do¤rudan belirlemektedir. Örne¤in, Brezilya’da oldu¤u gibi, göre-celi olarak yüksek bir kifli bafl› millî gelire sahip olan ülkelerdeki adaletsiz gelir da-¤›l›m›, bu toplumlarda yoksullu¤un önemli boyutlarda olmas›na neden olmaktad›r.Öte yandan, Kosta Rika, Brezilya ile ayn› düzeyde kifli bafl› millî gelire sahip olma-s›na ra¤men gelir da¤›l›m›n›n daha düzgün olmas› sebebiyle bu ülkede yoksullukBrezilya’ya oranla daha azd›r (Stewart, 2000: 3).

Yine, bir ülkede sa¤lanan ekonomik büyümenin yoksullu¤u azaltma derece-si de ülkedeki gelir da¤›l›m› yap›s›na ba¤l›d›r. Buna göre, ekonomik büyümede-ki 1 puanl›k art›fl, gelir da¤›l›m›nda adaletsizlik olan Zambiya’da yoksulluk düze-yini sadece %0.21 oran›nda azalt›rken, gelir da¤›l›m› göreceli olarak daha adalet-li olan Malezya’daki yoksulluk düzeyini tam %3.4 oran›nda azaltmaktad›r (Ste-wart, 2000: 3).

4 Gel i r Da¤› l ›m› ve Yoksul luk

Gelir Da¤›l›m› ve Sa¤l›kGelir da¤›l›m› di¤er taraftan toplumun sa¤l›k düzeyi üzerinde de önemli etkileresahiptir. Buna göre, bir toplumdaki gelir da¤›l›m›, o toplumdaki bireylerin sa¤l›kdüzeyleri ve ortalama yaflam süreleri gibi önemli toplumsal göstergeler konusun-da da önemli bir role sahiptir. Gelir da¤›l›m›n›n daha düzgün oldu¤u toplumlardahem ortalama yaflam süresi daha uzun olma e¤ilimindedir, hem de bu toplumlar-daki kifliler gelir da¤›l›m› daha bozuk olan toplumlardaki kiflilere oranla daha sa¤-l›kl› bir yap›ya sahiptir.

Örne¤in, Wilkinson’›n (1992: 165) araflt›rmas›na göre gelir da¤›l›m› daha düzgünolan toplumlardaki ölüm oran›, gelir da¤›l›m› bozuk olan ülkelere oranla daha dü-flük olma e¤ilimindedir. Paralel flekilde, gelir da¤›l›m› daha düzgün olan ülkelerdeortalama yaflam süresi, gelir da¤›l›m› bozuk olan ülkelere oranla daha yüksektir.

Yine Kennedy ve di¤erlerinin (1996: 1006) ampirik çal›flmas›na göre de ABD’deeyaletler aras›ndaki gelir da¤›l›m› farkl›l›klar›, bireylerin ölüm nedenleri üzerindedo¤rudan etkilidir. Öte yandan, zenginler ile yoksullar aras›ndaki mesafenin dere-cesi de ölüm oranlar› ile direkt olarak irtibatl›d›r. Bu çerçevede, gelir da¤›l›m› bo-zuldukça, ölüm oranlar›n›n artt›¤› görülmektedir. Daha da önemlisi, gelir da¤›l›-m›ndaki adaletsizli¤i azaltmaya yönelik uygulanan politikalar, toplumun sa¤l›¤›üzerinde çok olumlu bir etkiye sahiptir.

Lynch ve Kaplan’›n (1997: 311) çal›flmas›na göre de toplumun genel sa¤l›k dü-zeyi ile gelir da¤›l›m› aras›nda direkt bir iliflki bulunmaktad›r. Buna göre, gelir da-¤›l›m› daha eflitlikçi hâle geldikçe toplumun sa¤l›k düzeyi de yükselmektedir.

GEL‹R DA⁄ILIMI TÜRLER‹Bir ekonomide elde edilen toplam gelirin, toplum taraf›ndan paylafl›m›na farkl› bo-yutlardan bak›ld›kça farkl› gelir da¤›l›m› türlerinden bahsedilebilmektedir. Bu çer-çevede, bafll›ca gelir da¤›l›m› türleri; kiflisel gelir da¤›l›m›, fonksiyonel gelirda¤›l›m›, bölgesel gelir da¤›l›m› ve sektörel gelir da¤›l›m›d›r.

Öte yandan, gelirin ilk defa ortaya ç›kmas›na veya yeniden da¤›t›lmas›na görede farkl› bir gelir da¤›l›m› tasnifinden bahsetmek mümkündür. Bu çerçevede de li-teratürde birincil gelir da¤›l›m› ve ikincil gelir da¤›l›m› fleklinde bir s›n›flan-d›rmaya gidildi¤i görülmektedir.

Kiflisel Gelir Da¤›l›m›Bir ekonomide elde edilen toplam gelirin toplumdaki bireyler ya da hanehalklar›aras›ndaki da¤›l›m›n› ifade etmektedir. En temel gelir da¤›l›m› türüdür. Gelir da¤›-l›m› denilince akla en baflta kiflisel gelir da¤›l›m› gelir.

Kiflisel gelir da¤›l›m›nda, gelirin ne flekilde elde edildi¤i de¤il, gelirin ne kadaroldu¤u önemlidir. Bu çerçevede, bir birey ya da hanehalk› ücret ve kira fleklindebirden fazla gelire de sahip olabilir. Kiflisel gelir da¤›l›m›nda önemli olan gelirlerintürü veya say›s› de¤il, bireyin ya da hanehalk›n›n toplam geliridir. Kiflisel gelir da-¤›l›m› kavram›, bir ekonomideki gelir da¤›l›m› eflitsizliklerinin izlenebilmesi aç›s›n-dan oldukça yararl›d›r.

Kiflisel gelir da¤›l›m›n›n ölçülmesinde yayg›n olarak kullan›lan yöntemlerden biri-si, nüfusun eflit dilimlere ayr›lmas› ve her dilimin toplam gelirden ne kadar pay ald›-¤›n›n gösterilmesi fleklindedir. Bu noktada da nüfus genellikle %20’lik dilimlere ayr›-l›r ve her %20’lik dilimin toplam gelirden ald›¤› pay ortaya konulur. Nüfus %20’lik bö-lümlere ayr›labildi¤i gibi %10’luk ya da %5’lik dilimlere de ayr›labilmektedir.

51. Ünite - Gel i r Da¤› l ›m› i le ‹ lg i l i Temel Kavramlar

Kiflisel gelir da¤›l›m›: Millîgelirin ülkedeki nüfusuoluflturan kifliler taraf›ndannas›l paylafl›ld›¤›n› gösterenda¤›l›md›r.

Türkiye ‹statistik Kurumu (TÜ‹K) da hem %20’lik hem de %10’luk nüfus dilim-lerine göre kiflisel gelir da¤›l›m› istatistiklerini yay›nlamaktad›r. Tablo 1.1’de %20’likgruplar itibar›yla TÜ‹K’in kiflisel gelir da¤›l›m› istatistikleri görülmektedir. Buna gö-re, 2010 y›l› itibar›yla nüfusun en yoksul %20’lik diliminin toplam gelirden ald›¤›pay sadece %6.5’tir. En zengin %20’lik dilim ise toplam gelirin yar›ya yak›n›n› al-maktad›r. Yine, nüfusun en yoksul %20’lik diliminin hanehalk› baz›nda ortalamageliri T7.174 iken, en zengin %20’lik diliminin hanehalk› baz›nda ortalama geliriT49.514’dir. Buna göre, nüfusun en zengin %20’lik diliminin hanehalk› baz›nda or-talama geliri, en yoksul %20’lik dilimin gelirinin yaklafl›k 7 kat›d›r.

Kiflisel gelir da¤›l›m›n›n ölçülmesinde yayg›n olarak kullan›lan bir di¤er yöntemde Gini Katsay›s› yöntemidir. Buna göre, herhangi bir ekonomi için Gini katsay›-s› teorik olarak 0 ile 1 aras›nda de¤erler almaktad›r. Bir ekonominin 0 Gini katsa-y›s›na sahip olmas›, o ekonomideki tüm bireylerin ya da hanehalklar›n›n gelirleri-nin birbirine eflit oldu¤unu ifade eder. Gini katsay›s›n›n 1 olmas› ise o ekonomideelde edilen tüm gelirin tek bir birey ya da hanehalk›na ait oldu¤unu gösterir. TÜ-‹K de y›ll›k bazda Türkiye’nin Gini katsay›s›n› hesaplamaktad›r. TÜ‹K’e göre, 2010y›l› itibar›yla Türkiye’nin efl de¤er hanehalk› kullan›labilir gelire göre Gini katsay›-s› 0.40’t›r.

Gini katsay›s› nedir? Gini katsay›s›n›n 0 ya da 1 olmas› ne anlama gelmektedir?

Fonksiyonel Gelir Da¤›l›m›Bir ekonomide elde edilen toplam gelirin, geliri ortaya ç›karan üretim faktörleriaras›ndaki da¤›l›m›n› göstermektedir.

Mal veya hizmet üretiminin gerçekleflmesini sa¤layan üretim faktörleri; emek,sermaye, do¤al kaynaklar ve giriflimciliktir. Bir ekonomide, söz konusu üretimfaktörlerinin mal veya hizmet üretiminde kullan›lmas› neticesinde; iflgücüne ücret,sermayedara faiz, do¤al kaynak sahibine rant ve giriflimciye de kâr fleklinde gelirda¤›t›m› gerçekleflmektedir. ‹flte, fonksiyonel gelir da¤›l›m› da ortaya ç›kar›lan top-lam gelirin, üretim faktörleri taraf›ndan ne flekilde paylafl›ld›¤›n› göstermektedir.

Fonksiyonel gelir da¤›l›m›, gelirin üretim faktörleri aras›nda ne flekilde paylafl-t›r›ld›¤›n› göstermesi bak›m›ndan oldukça faydal› bir araçt›r. Ancak, hem üretimfaktörlerinin kendi içinde homojen olmamas› ve hem de bir bireyin ya da hanehal-k›n›n birden fazla üretim faktöründen gelir elde edebilmesi gibi nedenlerden ötü-rü, fonksiyonel gelir da¤›l›m›n›n incelenmesinde ve akabinde var›lan sonuçlardadikkatli olmak gerekmektedir.

Örne¤in, mal veya hizmet üretiminde kullan›lan faktörlerden eme¤e sahipolan kiflilerin vas›f düzeyleri birbirinden oldukça farkl› bir görünüm arz etmekte-dir ki daha en baflta bu üretim faktörüne sahip olan kifliler mavi yakal›lar vebeyaz yakal›lar olmak üzere ikiye ayr›lmaktad›r. Beyaz yakal› çal›flanlar da ken-di içerisinde vas›f düzeyi bak›m›ndan oldukça heterojen bir görünüm arz etmek-tedir. Aç›kt›r ki, bu tür çal›flanlar›n ücret düzeyleri aras›nda da önemli farkl›l›klarbulunmaktad›r.


Toplam 1. %20 2. %20 3. %20 4. %20 5. %20

Yüzde 100,0 6,5 11,1 15,6 21,9 44,9

Ortalama (T) 22 063 7 174 12 234 17 231 24 165 49 514

Medyan (T) 17 190 7 486 12 188 17 190 23 812 40 010

Tablo 1.12010 y›l› itibar›ylaTürkiye'deHanehalk› S›ral›%20’lik Gruplar‹tibar›yla Hanehalk›Kullan›labilir GelirDa¤›l›m›

Kaynak: TÜ‹K.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

1

Fonksiyonel gelir da¤›l›m›:Üretim faktörlerinin millîgelirden ald›klar› pay›, bufaktörlerin üretime katk›dabulunurken yapt›klar›fonksiyona göre ay›ran birda¤›l›md›r.

Küreselleflmenin h›z kazanmaya bafllad›¤›, bilginin ve beflerî sermayenin öne-minin daha da artt›¤› 1980’lerden bu yana da vas›fl› iflgücünün öneminin artmas›-na paralel olarak çal›flanlar aras›ndaki ücret farkl›l›klar› daha da artm›flt›r. Hattayüksek vas›f düzeyine sahip olan beyaz yakal›lar için ayr› bir tan›mlamaya gidile-rek onlara alt›n yakal›lar da denilmeye bafllanm›flt›r. Bu çal›flanlar›n ald›klar› üc-retler ise ortalama çal›flanlara göre oldukça yüksektir.

Örne¤in, ABD’de 1970’te CEO’lar ortalama bir iflçinin 30 kat› kadar maafl al›r-ken, 2000’li y›llara gelindi¤inde CEO’lar›n maafl› ortalama bir iflçinin maafl›n›n tam300 kat›na ç›km›flt›r (Krugman, 2009: 132). Bu aç›dan eme¤in, mal veya hizmetüretiminden ald›¤› pay kendi içerisinde oldukça heterojen bir görünüm arz etmek-tedir ve söz konusu heterojenlik de bilginin artan önemi ve küreselleflme ile bir-likte gitgide artma e¤ilimindedir.

Öte yandan, herhangi bir bireyin ya da hanehalk›n›n birden fazla üretim faktö-rüne sahip olabilmesi de fonksiyonel gelir da¤›l›m›nda dikkat edilmesi gerekenhususlardand›r. Buna göre, bir çal›flan hem ücret gelirine ve hem de rant veya fa-iz gelirine sahip olabilir. Bu durumun, vas›f düzeyi yüksek olan çal›flanlar için ge-çerli olma ihtimali daha yüksektir.

TÜ‹K de y›ll›k bazda fonksiyonel gelir da¤›l›m›n›n ne flekilde gerçekleflti¤ineyönelik olarak istatistik yay›nlamaktad›r. Buna göre, 2010 y›l› itibar›yla ülkemizdeeme¤in toplam gelirden ald›¤› pay %47.4 iken müteflebbisin ald›¤› pay ise %20.2olmufltur. Gayrimenkulden ve menkul k›ymetlerden elde edilen gelir ise toplamgelirin %8.7’si düzeyinde gerçekleflmifltir. Fonksiyonel gelir da¤›l›m›nda göze çar-pan önemli kalemlerden birisi de sosyal transferlerdir ki bu kalemin büyük bölü-münü emekli ve dul-yetim ayl›klar› oluflturmaktad›r. Sosyal transferler kaleminintoplam gelirden ald›¤› pay da %20.4 olmufltur.

Bölgesel Gelir Da¤›l›m›Bir ülkenin farkl› bölgelerinin, o ülkede elde edilen toplam gelirden ald›¤› pay›göstermektedir. Bölgesel gelir da¤›l›m›, bir bölgenin kiflisel gelir da¤›l›m›n› göste-rebildi¤i gibi fonksiyonel gelir da¤›l›m›n› da gösterebilir. Bu aç›dan bölgesel gelirda¤›l›m›, kiflisel gelir da¤›l›m› veya fonksiyonel gelir da¤›l›m›n›n yerel bir türevidirdenilebilir.

Bir ülkenin tüm bölgelerinin ayn› geliflmifllik düzeyine ve gelir da¤›l›m›na sahipolmas› beklenemez. Bu çerçevede, her ülkenin farkl› bölgeleri aras›nda, az veyaçok ekonomik geliflmifllik fark›n›n bulunmas› normaldir. Benzer flekilde, bir bölge-nin kendi içindeki gelir da¤›l›m› da di¤er bölgelerden az veya çok farkl› olacakt›r.Zira bölgelerin kültürü, co¤rafi yap›s›, iklim koflullar›, altyap› düzeyi, nüfus yap›s›,istihdam olanaklar› vb. özellikleri birbirinden az veya çok farkl› olacakt›r.


Gelir Türü Pay› (%)

Ücret 47,4

Kâr 20,2

Rant 4,2

Menkul K›ymet Geliri 4,5

Sosyal Transferler 20,4

Haneleraras› Transferler 3,1

Di¤er Gelirler 0,2

Tablo 1.22010 Y›l› ‹tibar›ylaTürkiye'de GelirTürlerine GöreY›ll›k Gelir Da¤›l›m›

Kaynak: TÜ‹K.

Bölgesel gelir da¤›l›m›: Birülkenin farkl› bölgelerinin, oülkede elde edilen toplamgelirden ald›¤› pay›göstermektedir.

Örne¤in, ‹ngiltere’deki Kuzey-Güney Hatt› ifadesi, ‹ngiltere’nin kuzeyi ile gü-neyi aras›ndaki ekonomik geliflmifllik farkl›l›klar›na at›fta bulunmak için ortaya at›l-m›flt›r. Bu hayali hat, ‹ngiltere’nin ortas›ndan geçmektedir ve ekonomik anlamdadaha geliflmifl olan güney ile daha zay›f kalm›fl olan kuzeyi birbirinden ay›rmakta-d›r. Benzer bir durum ‹talya’da da bulunmaktad›r. ‹talya da zengin olan kuzeyi ileyoksul olan güneyi aras›ndaki geliflmifllik farkl›l›klar› hususunda ünlü bir ülkedir.

Ülkemizde ise bilindi¤i gibi, do¤u ile bat› aras›nda ekonomik anlamda önemliölçüde geliflmifllik farkl›l›klar› bulunmaktad›r. Öte yandan, ‹stanbul ile di¤er bölge-ler aras›nda da önemli ölçüde geliflmifllik fark› bulunmaktad›r. Bu aç›dan, bölgeselgelir da¤›l›m› önemli bir kavram olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

TÜ‹K de y›ll›k bazda co¤rafi bölgeler itibar›yla, nüfusu %10’luk s›ral› dilimlereay›rarak bölgesel gelir da¤›l›m› istatistikleri yay›nlamaktad›r. Bu istatistiklerde hembölgelerin ayr› ayr› bireysel gelir da¤›l›m› görülebilmekte hem de bölgelerin orta-lama ve medyan gelirlerini karfl›laflt›rmak suretiyle bölgeler aras›ndaki geliflmifllikfark› izlenebilmektedir. Buna göre, 2010 itibar›yla, Güneydo¤u Anadolu Bölgesi-nin y›ll›k efl de¤er kullan›labilir hanehalk› medyan geliri, sadece T3.634 iken, burakam Ege bölgesinde T8.392 ve ‹stanbul’da da tam T10.321’dir. Buna göre, ‹stan-bul’daki medyan hanehalk› Güneydo¤u Anadolu’dakinin 2.8 kat› kadar zengindir.Ortalama hanehalk› geliri aç›s›ndan bak›ld›¤›nda da ‹stanbul’daki hanehalk›, Gü-neydo¤u’daki hanehalk›ndan tam 3.7 kat zengindir.

Her ülkenin farkl› bölgelerinde ekonomik geliflmifllik düzeyi ile gelir da¤›l›m›nda farkl›-l›klar olmas›n›n nedenleri nelerdir?

Sektörel Gelir Da¤›l›m›Bir ekonominin farkl› sektörlerinin, o ekonomide elde edilen toplam gelirden al-d›¤› pay› göstermektedir. Sektörel gelir da¤›l›m›, en genel hâliyle tar›m, sanayi vehizmet sektörleri aras›ndaki gelir da¤›l›m›n› gösterebildi¤i gibi, her sektörün ken-di içindeki alt sektörleri itibar›yla de gelir da¤›l›m›n› gösterebilmektedir.

Sektörel gelir da¤›l›m›, bir ekonominin geliflmifllik düzeyi hususunda önemlisonuçlar›n elde edilmesine imkân sa¤lar. Örne¤in, geliflmifl ülkelerde tar›m kesimi-nin milli gelirden ald›¤› pay %2 civar› gibi çok düflük düzeylerde iken, bu oranekonomik anlamda geliflmemifl olan ülkelerde %50 gibi oldukça yüksek düzeyler-de olabilmektedir. Benzer flekilde, bir ülkenin ekonomik anlamda katetti¤i mesa-feyi en iyi gösteren temel verilerden bir tanesi de sektörel gelir da¤›l›m›n›n zamaniçinde yaflad›¤› dönüflümdür. Buna göre, Türkiye’de 1950’li y›llardan itibaren tar›-m›n millî gelir içindeki pay› zamanla azal›rken, sanayinin pay› yükselmifltir. Örne-¤in, TÜ‹K’e göre, 1968 y›l›nda tar›m kesiminin millî gelirden ald›¤› pay, %33.3iken, bu oran 2011 itibar›yla %9’a gerilemifltir.

Benzer flekilde, sanayi sektörünün toplam gelirden ald›¤› pay da ve zaman için-de yaflad›¤› dönüflüm de ülke ekonomisinin geliflmifllik düzeyi ve yaflad›¤› dönü-flüm hakk›nda önemli ipuçlar› verecektir. Bu çerçevede, yine TÜ‹K’e göre sanayisektörünün toplam gelirden ald›¤› pay 1968’de %17.2 iken, bu oran 2011 itibariy-le %27 düzeyine gelmifltir. Öte yandan, Türkiye tarihinde sanayi sektörünün pay›,tar›m sektörünün pay›n› ilk defa 1983 y›l›nda geçmifltir.

Birincil Gelir Da¤›l›m› ve ‹kincil Gelir Da¤›l›m›Bir ekonomide gelir, ilk defa ortaya ç›kabilece¤i gibi, bir yerden baflka bir yere debir flekilde transfer edilebilir. Gelirin ilk defa ortaya ç›kmas› ekonomik bir aktivite-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Sektörel gelir da¤›l›m›: Engenel hâliyle tar›m, sanayive hizmet sektörleriaras›ndaki gelir da¤›l›m›n›gösterebildi¤i gibi, hersektörün kendi içindeki altsektörleri itibar›yla de gelirda¤›l›m›n›gösterebilmektedir.

ye denk gelirken, gelirin bir yerden baflka bir yere transfer edilmesi de gelirin ye-niden da¤›t›ld›¤› anlam›na gelmektedir.

Gelir ilk defa ortaya ç›ksa da yeniden da¤›t›lsa da toplumun gelir da¤›l›m› azveya çok de¤iflmifl olmaktad›r. ‹flte, gelirin ilk defa ortaya ç›kmas› akabinde oluflangelir da¤›l›m›na birincil gelir da¤›l›m›, gelirin yeniden da¤›t›lmas› akabinde orta-ya ç›kan gelir da¤›l›m›na da ikincil gelir da¤›l›m› ya da gelirin yeniden da¤›l›-m› denilmektedir.

Gelirin yeniden da¤›l›m› denildi¤inde de genellikle devletin üretimden eldeedilen ilk gelirle kiflinin nihai geliri aras›nda fark meydana getirmesi anlafl›l›r. Buçerçevede, gelirin oluflumundan sonra yap›lan çeflitli müdahalelerle gelirin yeni-den da¤›l›m› sa¤lanmaktad›r. Yine gelirin yeniden da¤›l›m›, faktör gelirleriyle har-canabilir gelirler aras›ndaki farkl›l›k oluflmas›na neden olmaktad›r. Buna göre dev-let, faktör gelirlerine sosyal ve ahlaki nedenlerle çeflitli flekillerde müdahale etmek-te ve böylece gelirin yeniden da¤›l›m›n› sa¤lamaktad›r (Çiftlikli, 1995: 17).

Devlet, gelirin yeniden da¤›l›m›n› vergiler, kamu harcamalar›, fiyat politikalar›,iflgücü piyasas› ve ücret politikalar› ve sosyal güvenlik yoluyla sa¤layabilir (Araba-c›, 2011: 128-130). Devlet geliri yeniden da¤›tma yoluyla serbest piyasada oluflangelir da¤›l›m›n› de¤ifltirmeyi amaçlar. Çünkü piyasada oluflan gelir da¤›l›m›, gelireflitsizliklerine ve yoksullu¤a neden olabilmektedir.

Bunun yan›nda Yazgan (1992: 396), din, örf ve adetlerin baz› uygulamalar›ndada gelirin yeniden da¤›l›m› ile karfl›lafl›labilece¤ini ifade etmektedir. Buna göre, ze-kât ve fitre gibi uygulamalar, geliri yukar›dan afla¤›ya do¤ru vas›tas›z bir flekildeda¤›l›m›n› sa¤lamaktad›r.

Devlet müdahalesi ile ortaya ç›kan gelirin yeniden da¤›l›m› iki flekilde gerçek-leflmektedir. Bunlar, dikey yeniden da¤›l›m ve yatay yeniden da¤›l›md›r. Gelirtransferlerinin yüksek gelir gruplar›ndan düflük gelir gruplar›na do¤ru gerçekleflti-¤i yeniden da¤›l›ma dikey yeniden da¤›l›m denir. Yatay yeniden da¤›l›m ise ayn›gelir grubu içindeki bireyler ve hanehalklar› aras›nda meydana gelen gelir transfe-ri yaratan gelirin yeniden da¤›l›m›d›r (Çiftlikli, 1995: 21).

Devletin yapt›¤› bu müdahaleler sonucu ortaya ç›kan ikincil gelir da¤›l›m›n›n,birincil da¤›l›ma göre daha adil olmas› beklenmektedir.

Devletin faktör gelirlerine müdahale araçlar› nelerdir?


Birincil gelir da¤›l›m›:Gelirin ilk defa ortayaç›kmas› akabinde oluflangelir da¤›l›m›d›r.

‹kincil gelir da¤›l›m›: Gelirinyeniden da¤›t›lmas›akabinde ortaya ç›kan gelirda¤›l›m›d›r.

Dikey yeniden da¤›l›m: Gelirtransferlerinin yüksek gelirgruplar›ndan düflük gelirgruplar›na do¤rugerçekleflti¤i yenidenda¤›l›m›d›r.

Yatay yeniden da¤›l›m: Gelirgrubu içindeki bireyler vehanehalklar› aras›ndameydana gelen gelirtransferi yaratan gelirinyeniden da¤›l›m›d›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3


Gelir da¤›l›m›n›n önemini aç›klamak

Bir ülkede hayat kalitesi ölçütleri aras›nda kiflibafl›na düflen millî gelir kadar adil gelir da¤›l›m›da ön plana ç›kmaktad›r. Bu yüzden gelir da¤›l›-

m›nda adaletin sa¤lanmas› iktisat politikas› araç-lar›ndan biri olarak say›lmaktad›r. fiüphesiz gelirelde edilmesi, ekonomik kalk›nman›n sa¤lanma-s› ve herhangi bir mal ya da hizmet üretilmesi birekonomi için oldukça önemlidir. Ancak, buradasa¤lanan bu üretimin nas›l paylafl›laca¤› hususuda önemli bir sorun olarak karfl›m›za ç›kmakta-d›r. Zira bir ülkenin refah düzeyi sadece üretilenmal ve hizmet miktar›na ba¤l› olmay›p, onundo¤ru ve adil da¤›l›m›na ve paylafl›m›na ba¤l› ol-du¤u ifade edilebilir. Çünkü bir toplumda gelirda¤›l›m› düzeldikçe toplum birçok aç›dan düzel-me e¤iliminde olacakt›r.

Gelir da¤›l›m›yla siyasi istikrar, ekonomik büyü-

me, yoksulluk ve sa¤l›k aras›ndaki iliflkiyi analiz

etmek

Bir toplumda, üretilen toplam gelirin bireyler ara-s›nda ne flekilde paylafl›ld›¤› büyük bir önem arzetmektedir. Çünkü gelirin paylafl›lma flekli de¤ifl-tikçe; ekonominin yap›s› ve büyüme performan-s›, toplumun yap›s›, sa¤l›k düzeyi, ortalama ya-flam süresi, yoksulluk düzeyi de bu durumdanetkilenir. Örne¤in, gelir da¤›l›m›n›n adaletsiz ol-du¤u, zenginlerle yoksullar aras›nda uçurumunbulundu¤u ülkelerde toplumsal hoflnutsuzlukla-r›n ve kaosun ortaya ç›kmas› muhtemeldir. Butür ülkelerde siyasi istikrars›zla birlikte yolsuzlukve rüflvet günlük hayat›n bir parças› hâline gel-mektedir. Öte yandan, gelir da¤›l›m› ile ekonomik büyümearas›ndaki iliflkiye bak›ld›¤›na tam bir görüfl bir-li¤i olmamakla birlikte; yayg›n kanaat, daha adilbir gelir da¤›l›m›n›n ekonomik büyümeyi uzunvadede pozitif yönde etkileyece¤idir. Di¤er ta-raftan, belirli bir millî gelir düzeyinde, bir ülke-nin gelir da¤›l›m› yap›s› ülkedeki yoksulluk dü-zeyini do¤rudan etkilemektedir. Buna göre, kiflibafl›na düflen millî geliri yüksek olan ülkelerdekiadaletsiz gelir da¤›l›m› bu ülkelerdeki yoksullu-¤un bafll›ca sebeplerinden biri olmaktad›r. Zirabir ülkede sa¤lanan ekonomik büyümenin yok-

sullu¤u azaltma derecesi de ülkenin gelir da¤›l›-m› yap›s› ile ba¤lant›l› oldu¤undan, ekonomikbüyümedeki 1 birimlik art›fl gelir da¤›l›m› adalet-siz olan ülkelerde yoksulluk düzeyini 1 birimdendaha düflük oranda azalt›rken, gelir da¤›l›m› da-ha düzgün olan ülkelerde ekonomideki 1 birim-lik art›fl yoksullu¤u daha yüksek bir oranda azalt-maktad›r. Yine gelir da¤›l›m›n›n en önemli etkilere sahipoldu¤u di¤er bir gösterge sa¤l›kta karfl›m›za ç›k-maktad›r. Buna göre, gelir da¤›l›m›n›n daha düz-gün yani gelirin nispeten adil da¤›t›ld›¤› ülkeler-de ortalama yaflam süresi daha uzun olmakta vebu toplumlardaki kifli bafl› gelir da¤›l›m› adaletsizolan toplumlardaki kiflilere göre sa¤l›k düzeyi deyükselmektedir.

Gelir da¤›l›m› türlerini ay›rt etmek

Temel gelir da¤›l›m› türleri; kiflisel gelir da¤›l›m›,fonksiyonel gelir da¤›l›m›, bölgesel gelir da¤›l›m›ve sektörel gelir da¤›l›m›d›r. Bunun yan›nda, ge-lirin ilk defa ortaya ç›kmas›na veya yeniden da-¤›t›lmas›na göre de farkl› bir gelir da¤›l›m› tasni-fi olan birincil ve ikincil gelir da¤›l›m›ndan sözetmek mümkündür. Kiflisel gelir da¤›l›m›, bir ekonomide elde edilentoplam gelirin bireyler ya da hanehalklar› aras›n-daki da¤›l›m›n› ifade eder. Bu aç›dan kiflisel ge-lir da¤›l›m›nda, gelirin ne flekilde elde edildi¤ide¤il, gelirin ne kadar oldu¤u öne ç›kmaktad›r.Kiflisel gelir da¤›l›m›n›n ölçülmesinde yayg›n ola-rak kullan›lan yöntemlerden birisi, nüfusun eflitdilimlere ayr›lmas› ve her dilimin toplam gelir-den ne kadar pay ald›¤›n›n gösterilmesi fleklin-dedir. Buna göre, nüfus genellikle %20’lik dilim-lere ayr›l›r ve her %20’lik dilimin toplam gelirdenne kadar pay ald›¤› ortaya konulur. Öte yandan,kiflisel da¤›l›m›n›n ölçülmesinde yayg›n olarakkullan›lan bir di¤er yöntem de Gini katsay›s›d›r.Bir ekonominin 0 Gini katsay›s›na sahip olmas› oekonomideki bireylerin gelirlerinin birbirine eflitoldu¤unu gösterirken, Gini katsay›s›n›n 1 olmas›ise o ekonomide elde edilen tüm gelirin tek birbireye ait oldu¤unu göstermektedir.Fonksiyonel gelir da¤›l›m›, bir ekonomide eldeedilen toplam gelirin, geliri ortaya ç›karan üretim

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


faktörleri aras›ndaki da¤›l›m›n› gösterir. Buna gö-re, üretim faktörlerinden iflgücüne ücret, serma-yedara faiz, do¤al kaynak sahibine rant ve giri-flimciye kâr fleklinde bir gelir da¤›l›m› gerçeklefl-mektedir. Fonksiyonel gelir da¤›l›m›, üretim fak-törlerinin kendi içinde homojen olmamas› ve birbireyin ya da hanehalk›n›n birden fazla üretimfaktöründen gelir elde edebilmesi gibi nedenler-den ötürü, fonksiyonel gelir da¤›l›m›n›n incelen-mesinde ve akabinde var›lan sonuçlarda dikkatliolmak gerekir. Bölgesel gelir da¤›l›m›, bir ülkenin farkl› bölgele-rinin, o ülkede elde edilen toplam gelirden ald›-¤› pay› göstermektedir. Bir ülkenin tüm bölgele-rinin ayn› geliflmifllik düzeyine ve gelir da¤›l›m›-na sahip olmas› beklenemez. Bir bölgenin kendiiçindeki gelir da¤›l›m› da di¤er bölgelerden azveya çok farkl› olacakt›r. Çünkü bölgelerin kül-türü, co¤rafi yap›s›, iklim koflullar›, altyap› düze-yi, nüfus yap›s›, istihdam imkânlar› vb. özellikle-ri birbirinden az veya çok farkl› olacakt›r. Öteyandan, genellikle geliflmifl ülkelerde bölgeleraras› gelir da¤›l›m› dengesizlikleri az geliflmifl ül-kelere k›yasla daha azd›r.Sektörel gelir da¤›l›m›, bir ekonominin farkl› sek-törlerinin o ekonomide elde edilen toplam gelir-den ald›¤› pay› göstermektedir. Sektörel gelir da-¤›l›m›, tar›m, sanayi ve hizmet sektörleri aras›n-daki gelir da¤›l›m›n› gösterebildi¤i gibi her sek-törün kendi içindeki alt sektörleri itibar›yla dagelir da¤›l›m›n› gösterebilir. Sektörel gelir da¤›l›-m› bir ekonominin geliflmifllik düzeyi hususundada önemli bilgiler verir. Bunun yan›nda, gelir ilk defa ortaya ç›ksa da ye-niden da¤›t›lsa da toplumun gelir da¤›l›m› az ve-ya çok de¤iflmifl olmaktad›r. Bundan dolay›, ge-lirin ilk defa ortaya ç›kmas› akabinde oluflan ge-lir da¤›l›m›na birincil gelir da¤›l›m›, gelirin yeni-den da¤›t›lmas› akabinde ortaya ç›kan gelir da¤›-l›m›na da ikincil gelir da¤›l›m› denmektedir.


1. Afla¤›dakilerden hangisi yanl›flt›r?

a. Gelir da¤›l›m›n›n adaletsiz oldu¤u ülkelerde eko-nomik ve toplumsal s›k›nt›lar yayg›nd›r.

b. Adil bir gelir da¤›l›m› ekonomik büyümeyi uzunvadede pozitif yönde etkiler.

c. Gelir da¤›l›m›n›n adaletsiz oldu¤u ülkelerde bü-yüme oranlar› yüksektir.

d. Bir ülkenin gelir da¤›l›m› yap›s› o ülkedeki yok-sulluk düzeyini etkiler.

e. Gelir da¤›l›m› adil olan ülkelerde ortalama ya-flam süresi gelir da¤›l›m› bozuk ülkelere göredaha yüksektir.

2. Bir ekonomide elde edilen toplam gelirin bireylerya da hanehalklar› aras›ndaki da¤›l›m›na ne ad verilir?

a. Birincil gelir da¤›l›m›b. Gelirin yeniden da¤›l›m›c. Fonksiyonel gelir da¤›l›m›d. Kiflisel gelir da¤›l›m›e. Sektörel gelir da¤›l›m›

3. Türkiye’nin 2010 y›l› itibariyle eflde¤er hanehalk›kullan›labilir gelire göre Gini katsay›s› kaçt›r?

a. 0.30b. 0.40c. 0.50d. 0.60e. 0.70

4. 2011 y›l›nda tar›m kesiminin milli gelirden ald›¤› payne kadard›r?

a. %5b. %9c. %15d. %25e. %33

5. Bir ekonomide elde edilen toplam gelirin, geliri or-taya ç›karan üretim faktörleri aras›ndaki da¤›l›m›na nead verilir?

a. Sektörel gelir da¤›l›m›b. Bölgesel gelir da¤›l›m›c. Kiflisel gelir da¤›l›m›d. Gelirin yeniden da¤›l›m›e. Fonksiyonel gelir da¤›l›m›

6. Devletin faktör gelirlerine sosyal ve ahlaki nedenler-le çeflitli flekillerde müdahale etmesiyle oluflan gelir da-¤›l›m›na ne ad verilir?

a. Birincil gelir da¤›l›m›b. Gelirin yeniden da¤›l›m›c. Fonksiyonel gelir da¤›l›m›d. Kiflisel gelir da¤›l›m›e. Bölgesel gelir da¤›l›m›

7. Afla¤›dakilerden hangisi kesinlikle do¤rudur?

a. Bir ekonomide elde edilen toplam gelirin top-lumdaki bireyler ya da hanehalklar› aras›ndakida¤›l›m›na bölgesel gelir da¤›l›m› denir.

b. Sektörel gelir da¤›l›m›, kiflisel gelir da¤›l›m›n›nyerel bir türevidir.

c. Devletin sosyal ve ahlaki nedenlerle gelir da¤›l›-m›na müdahale etmesi akabinde oluflan gelir da-¤›l›m›na kiflisel gelir da¤›l›m› denir.

d. Fonksiyonel gelir da¤›l›m›, bir ekonomide eldeedilen toplam gelirin, geliri ortaya ç›karan üre-tim faktörleri aras›ndaki da¤›l›m›d›r.

e. Gelirin yeniden da¤›t›lmas› akabinde ortaya ç›-kan gelir da¤›l›m›na birincil gelir da¤›l›m› denir.

8. Temel çal›flma alan› üretimin nas›l paylafl›laca¤›, ya-ni gelir da¤›l›m›n›n nas›l gerçekleflece¤i olan ilk iktisat-ç› kimdir?

a. Adam Smithb. David Ricardoc. John Maynard Keynesd. Kaldore. Karl Marx

9. Afla¤›dakilerden hangisi gelirin yeniden da¤›l›m›n›sa¤layan araçlardan biri de¤ildir?

a. Vergilerb. Fiyat politikalar›c. ‹flgücü piyasas› ve ücret farkl›l›klar›d. Ölçe¤e göre artan getirili ekonomilere. Sosyal güvenlik sistemi

10. TÜ‹K 2010 y›l› verilerine göre Türkiye’de en zengin%20’lik dilimin milli gelirden ald›¤› pay yüzde kaçt›r?

a. %6.5b. %11.1c. %15.6d. %21.9e. %44.9

Kendimizi S›nayal›m


Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›

Türkiye’de gelir da¤›l›m› araflt›rmalar›n› TÜ‹K yapmak-tad›r. 2001 krizinden hemen sonraki y›lda 0.44 gibi birdüzeyde olan Gini katsay›s›, izleyen y›llarda düzelmee¤ilimine girmifl 2003’de 0.42, 2004’de 0.40’a inmifl ve2005’de 0.38 ile düzelmenin doruk noktas›na ç›km›fl gö-rünüyor. E¤er Türkiye bu e¤ilimi sürdürebilseydi gelirda¤›l›m› bozuklu¤unu düzeltme yolunda ilerliyor ola-cakt›. Ne var ki 2006 y›l›nda yeniden 0.43’e ç›kan Ginikatsay›s› 2007 ve 2008 y›llar›nda 0.41 oran›nda kalm›fl.Bu geliflim bize krizin yaratt›¤› bir gelir da¤›l›m› iyilefl-mesi yafland›¤›n› iflaret ediyor. Yani 2002 ile 2005 aras›n-da yaflanan gelir da¤›l›m› düzelmesinin krizin getirdi¤itörpülemelerden kaynakland›¤› anlafl›l›yor. Çünkü kriz-ler yüksek gelir gruplar›n› daha fazla etkiliyor ve dahafazla törpülüyor. Krizin etkisi ortadan kalkmaya bafllad›-¤›nda ise gelir da¤›l›m› bozuklu¤u yeniden ortaya ç›k-maya yöneliyor. 2001 krizi kadar etkili olmasa da küre-sel krizin etkisiyle 2009 ve sonras›nda Gini katsay›s›ndabenzer düzelmeler ortaya ç›km›fl bulunuyor. 2009 y›l›n-da 0.41’de kalan katsay› 2010 y›l›nda 0.40’a gerilemifldurumda. Krizin etkisinin afl›ld›¤› 2011 y›l› ve izleyeny›llar bizim aç›m›zdan daha iyi bir gösterge olacakt›r. Dünya ülkeleri üzerinde yap›lan gelir da¤›l›m› araflt›r-malar› Gini katsay›s›n›n 0.25 ile 0.50 aras›nda yayg›nlafl-t›¤›n› gösteriyor. ‹sveç, Norveç gibi sosyal demokrasirejimi uygulayan Kuzey ülkelerinde Gini katsay›s› 0.25- 0.30 gibi oranlarda ç›k›yor. Eski sosyalist ülkelerin ço-¤unda da buna benzer düflük Gini katsay›lar› söz konu-su. Almanya, geliflmifl ekonomiler aras›nda 0.28’lik oran-la gelir da¤›l›m›n›n en iyi oldu¤u ülke. ‹ngiltere’de oran0.34. ABD’de gelir da¤›l›m› eflitsizli¤i Türkiye’deki gibi0.41 düzeyinde.

Mahfi E¤ilmez

Kaynak: http://www.mahfiegilmez.com/2012/03/tur-kiyede-gelir-daglm.html(Eriflim Tarihi: 10.10.2012)

Hükümetler, faktör paylar›yla yani milli gelirin bölü-

flümüyle de¤il de milli gelirin yeniden bölüflü-

müyle u¤rafl›rsa o cemiyette fayday›, huzuru sa¤la-mak daha kolayd›r; üstelik yarat›lan tatmin de dahafazla yükseltilebilir. Söylemek istedi¤imiz fludur: Ger-çekte üretime kat›lan faktör sahipleri, evvela sahip ol-duklar› faktörlerin hem hacimleri, büyüklükleri itiba-riyle hem de bu faktörlerin müessiriyetleri bak›m›n-dan katiyen eflit de¤ildirler. Bu Allah’›n yaratt›¤› dün-yan›n bafll›ca vas›flar›ndan biridir. Benim eme¤im hiçkimsenin eme¤i ile mukayese edilemez. Belki herke-sinkinden daha verimsiz, belki baflkalar›n›nkinden çokdaha verimlidir; faydal›d›r veya iyidir, müessirdir. Stan-dart emek bulmak kabil de¤ildir. Emekteki kabiliyetve müessiriyet farklar› gibi, di¤er üretim unsuru olansermayenin da¤›l›m› da kesin olarak âdil de¤ildir. As-l›nda yeryüzünde kaynaklar›n da¤›l›m› milletler ve böl-geler aras›nda âdil de¤ildir. Dünyan›n yarad›l›fl› icab›olarak böyle bir da¤›l›m söz konusudur. Bunu de¤ifl-tirmek herhalde dünyay› de¤ifltirmek olur ki; düflün-mek bile sadece hayalciliktir.Gelirin gayr› âdil dedi¤imiz da¤›l›m›na, kaynaklar›n gay-r› âdil da¤›l›m›na karfl› biz insanlar müstehlik olarak, is-tihlak›m›z› adil hale getirmek suretiyle bir tasarruf im-kân›na sahip olabiliriz. ‹nsanlar esasen cemiyet halinegeldikten itibaren, mutlaka elde ettikleri üretimi kendiaralar›nda paylaflmaya bafllam›fllard›r. Keza, insanlare¤er devlet kurmuflsa devletin bizim aç›m›zdan bu ma-nada bir tek tarifi olabilir: “Geliri yeniden da¤›tan

güç.” Devlet kimin taraf›ndan temsil edilirse edilsin,devlet flekli ne olursa olsun, ister bir flahs›n idaresinde,ister Meflruti Krall›k, ister Cumhuriyet, ister Komünistdevlet, ister bir baflka flekil; ne olursa olsun, ister afliretfleklinde bir devlet.., hepsinin tek tarifi, tek önemli özel-li¤i; geliri yeniden da¤›tma gücüne sahip olmas›d›r.

Kaynak: Yazgan, T. (1992). ‹ktisatç›lar ‹çin Sosyal

Güvenlik Ders Notlar›, ‹stanbul: Türk Dünyas› Arafl-t›rmalar› Vakf›, 390-391.

Yaflam›n ‹çinden Okuma Parças›

”

“


1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelir Da¤›l›m›n›n Önemi”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kiflisel Gelir Da¤›l›m›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kiflisel Gelir Da¤›l›m›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sektörel Gelir Da¤›l›m›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fonksiyonel Gelir Da¤›l›-m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birincil ve ‹kincil Gelir Da-¤›l›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelir Da¤›l›m›n›n Önemi”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelir Da¤›l›m›” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birincil ve ‹kincil Gelir Da-¤›l›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kiflisel Gelir Da¤›l›m›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Gini katsay›s›, kiflisel gelir da¤›l›m›n›n ölçülmesindeyayg›n olarak kullan›lan bir yöntemdir. Buna göre, her-hangi bir ekonomi için Gini katsay›s› teorik olarak 0 ile1 aras›nda de¤erler al›r. Bir ekonominin 0 Gini katsay›-s›na sahip olmas›, o ekonomideki tüm bireylerin ya dahanehalklar›n›n gelirlerinin birbirine eflit oldu¤unu ifa-de eder. Gini katsay›s›n›n 1 olmas› ise o ekonomide el-de edilen tüm gelirin tek bir birey ya da hanehalk›na aitoldu¤unu gösterir.

S›ra Sizde 2

Bir ülkenin tüm bölgelerinin ayn› geliflmifllik düzeyineve gelir da¤›l›m›na sahip olmas› beklenemez. Bu çerçe-vede, her ülkenin farkl› bölgeleri aras›nda, az veya çokekonomik geliflmifllik fark›n›n bulunmas› normaldir.Benzer flekilde, bir bölgenin kendi içindeki gelir da¤›l›-m› da di¤er bölgelerden az veya çok farkl› olacakt›r. Zi-ra bölgelerin kültürü, co¤rafi yap›s›, iklim koflullar›, alt-yap› düzeyi, nüfus yap›s›, istihdam olanaklar› vb. özel-likleri birbirinden az veya çok farkl› olacakt›r.

S›ra Sizde 3

Devlet; gelirin yeniden da¤›l›m›n› vergiler, kamu harca-malar›, fiyat politikalar›, iflgücü piyasas› ve ücret politi-kalar› ve sosyal güvenlik yoluyla sa¤layabilir.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


Atkinson, A. B. (1997). Bringing Income Distributionsin From The Cold, The Economic Journal, 107(441), 297-321.

Clarke, R. G. (1992). More Evidence on Income Distri-bution and Growth, Policy Research Working Pa-

pers.

Çiftlikli, M. (1995). Sosyal Bar›fl Aç›s›ndan Dünyada

ve Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›, Türkiye Sa¤l›k ‹flçi-leri Sendikas› Yay›nlar›.

Kennedy, B.P.- Kawachi, I ve Prothrow-Stith, D. (1996).Income Distribution and Mortality: Cross SectionalEcological Study of the Robin Hood Index in theUnited States, BMJ, 312: 1004.

Krugman, P. (2009). Bir Liberalin Vicdan›, (Çev. Do-maniç, N.) 1. Bask›, Literatür Yay›nlar›: ‹stanbul.

Kuznets, S. (1955). Economic Growth and Income Ine-quality, American Economic Review, 65, 1-28.

Lynch, J. W. ve Kaplan, G. A. (1997). UnderstandingHow Inequality in the Distribution of Income Af-fects Health, Journal of Health Psychology, 2(3)297-314.

Perotti, R. (1995). Growth, Income Distribution and De-mocracy: What Tha Data Say, Discussion Paper

Series, No: 757Ricardo, D. (1951). The Works and Correspondence

of David Ricardo, VIII, (ed. Sraffa, P.) CambridgeUniversity Press: Cambridge.

fiahin, H. (2002). Türkiye Ekonomisi, Ezgi KitabeviYay›nlar›: Bursa.

TÜ‹K. http://www.tuik.gov.tr/Wilkinson, R. G. (1992). Income Distribution and Life

Expectancy, BMJ, 304(6820): 165-168.Yazgan, T. (1992). ‹ktisatç›lar ‹çin Sosyal Güvenlik

Ders Notlar›, Türk Dünyas› Araflt›rmalar› Vakf› Ya-y›nlar›.

Yüksel Arabac›, R. (2011). Gelir Da¤›l›m› ve Yoksulluk,Sosyal Politika, (Ed. Tokol, A. ve Alper, Y.), 117-142, Dora Yay›nlar›: Bursa.

Yararlan›lan Kaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Klasik iktisatç›lardan Adam Smith ve David Ricardo’nun ortaya koydu¤u ge-lir da¤›l›m› teorilerini tan›mlayabilecek,Marx’›n gelir da¤›l›m› teorisini aç›klayabilecek,Neoklasik iktisatç›lar›n klasik iktisatç›lardan farkl› olarak gelir da¤›l›m›na ilifl-kin getirdi¤i yenilikleri ay›rt edebilecek,Keynezyen iktisatç›lar›n gelir da¤›l›m›na iliflkin görüfllerini aç›klayabilecekbilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Emek De¤er Teorisi• Art›k De¤er• Marjinal Fayda• Marjinal Verimlilik

• Marjinal Tasarruf• Ücretlerin Tunç Kanunu• Azalan Verimler Kanunu

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

NN

N


Gelir Da¤›l›m›n›nTeorik Analizi

• G‹R‹fi• KLAS‹K GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹• MARX’IN GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹• NEOKLAS‹K GEL‹R DA⁄ILIMI

TEOR‹S‹• KEYNEZYEN GEL‹R DA⁄ILIMI

TEOR‹S‹


G‹R‹fiGelir da¤›l›m›, iktisat biliminin temel konular›ndan olmas› nedeniyle iktisatç›lar›ntemel u¤rafl› alanlardan biri olmufltur. Bununla birlikte, gelir da¤›l›m› konusu 20.yüzy›l›n büyük bölümünde iktisatç›lar taraf›ndan ihmal edilmifl, ancak 1990’lardansonra bu alana yönelik ilgide bir canlanma olmufltur (Atkinson, 1997: 297; Perotti,1995: 1).

Klasik iktisad›n ve modern iktisat biliminin kurucusu olarak addedilen AdamSmith, bir taraftan zenginli¤e nas›l ulafl›laca¤›n›n yollar›n› araflt›rm›fl, di¤er taraftanda ortaya ç›kan zenginli¤in ne flekilde paylaflt›r›laca¤› hususunda temel bir çerçe-ve ortaya koymufltur. Smith, bu flekilde temel düzeyde bir fonksiyonel gelir da¤›l›-m› teorisi oluflturmufltur.

Klasik iktisad›n önemli isimlerinden David Ricardo’nun iktisadi çal›flmalar›ndagelir da¤›l›m›n›n çok önemli bir yeri bulunmaktad›r. Ricardo, gelirin nas›l bölüflül-dü¤ünü iktisad›n en temel problemi olarak gördü¤ünü ifade etmifl ve bir gelir da-¤›l›m› teorisi oluflturmaya çal›flm›flt›r. Ricardo’nun oluflturdu¤u gelir da¤›l›m› teori-sinin temelinde Emek-De¤er Teorisi bulunmaktad›r ve teoride Ücretlerin Tunç Ka-nunu geçerlidir. Buna göre, iflçilerin ald›klar› ücret temel geçimlik seviyede ola-cakt›r ve ücret seviyesi bunun üstüne ç›ksa bile bir süre sonra çeflitli dinamiklerinetkisiyle tekrar geçimlik seviyeye dönecektir.

Karl Marx da temelde bir gelir da¤›l›m› teorisi oluflturmaya çal›flm›flt›r. Marx, ge-lir da¤›l›m› teorisini Ricardo’nun Emek-De¤er Teorisi üzerine bina etmifl ve olufltur-du¤u gelir da¤›l›m› teorisinden hareketle toplumun kapitalistler ve iflçiler olarak te-melde iki s›n›fa ayr›ld›¤›n› ve iflçilerin kapitalistler taraf›ndan sömürüldü¤ünü ifadeetmifltir.

1870’li y›llarda ortaya ç›kan Neoklasik iktisat anlay›fl› ise ekonomide bir marji-nal devrim yaflanmas›na neden olmufltur. Jevons, Walras ve Menger kendilerindenönceki iktisatç›lar›n savundu¤u Emek-De¤er Teorisini reddederek bunun yerineSübjektif De¤er Teorisini savunmufllar ve marjinallik kavram›n› ortaya atm›fllard›r.Böylece de Neoklasik gelir da¤›l›m› teorisinin temelleri at›lm›flt›r. Bu yaklafl›ma gö-re, her üretim faktörü üretime katk›s› ölçüsünde üretimden pay almaktad›r. Bu çer-çevede, Klasiklerin savundu¤u Ücretlerin Tunç Kanunu prensibi geçerli de¤ildir.‹flçilerin üretime olan katk›lar› artt›¤› kadar, üretimden ald›klar› pay da artmaktad›r.

20. yüzy›l›n en önemli iktisatç›lar›ndan olan Keynes bir gelir da¤›l›m› teorisioluflturmam›fl olsa da bu konuda belirli görüfller öne sürmüfltür. Boulding, Robin-

Gelir Da¤›l›m›n›n TeorikAnalizi

son ve Kaldor gibi Keynes’in takipçileri de söz konusu görüfllerden hareketle birtür gelir da¤›l›m› teorisi oluflturmaya çal›flm›fllard›r. Bu yaklafl›mlar temel olarak ge-lir da¤›l›m›n› etkileyen çeflitli faktörleri ortaya ç›karmaya çal›flm›fllard›r.

KLAS‹K GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹1776’da bas›lan Milletlerin Zenginli¤i isimli eseri ile modern iktisat biliminin temel-lerini atan ve böylece Klasik ‹ktisad›n babas› olarak addedilen Adam Smith’in te-mel u¤rafl› alan› üretimin ve dolay›s›yla refah›n nas›l artt›r›labilece¤i olmufltur.Smith, bu çerçevede bir ekonomik büyüme teorisi gelifltirmeye çal›flm›flt›r.

Smith, söz konusu eserine zenginli¤e nas›l ulafl›laca¤›n› sorgulayarak bafllam›flve “eme¤in üretken gücünde en büyük iyileflmeyi” neyin sa¤layabilece¤ini sorgu-lam›flt›r. Smith bu noktada anahtar kavram›n iflbölümü oldu¤unu belirtmifl ve da-ha sonra o meflhur örne¤ini vermifltir. Buna göre, iflçiler teker teker toplu i¤ne üre-tirlerse her iflçi günde en fazla 20 toplu i¤ne üretebilmektedir. Fakat toplu i¤neüretimindeki 18 farkl› ifli (telleri kesme, do¤rultma, bafl›n› takma vs.) 18 farkl› iflçiyapt›¤› zaman, günlük toplu i¤ne üretimi 40.000’e kadar ç›kabilmektedir (Smith,1965 [1776]: 3-5).

Smith, oluflturmaya çal›flt›¤› iktisadi büyüme teorisi çerçevesinde, ekonominingenel anlamda; iflçiler, sermayedarlar ve toprak sahipleri olmak üzere üç s›n›fa ay-r›ld›¤›n› ve söz konusu ekonomide üretilen toplam gelirin bu üç s›n›f aras›nda; ifl-çilere ücret, sermayedarlara kâr ve toprak sahiplerine rant olmak üzere da¤›t›ld›¤›-n› ifade etmifltir. Bu çerçevede Smith, modern anlamda fonksiyonel bir gelir da¤›-l›m› teorisi oluflturmaya çal›flm›flt›r.


Adam Smith (1723-1790), ‹skoç filozof ve iktisatç›. ‹ktisat

biliminin kurucusu olarak kabul edilmektedir. Ahlak felse-

fesi profesörü olmas› nedeniyle ekonomi konusundaki dü-

flüncelerinde bu bilimin etkisi aç›k olarak görülmektedir.

Smith, ahlak felsefesinin konusunu insan mutlulu¤unun ve

refah›n›n oluflturdu¤unu söylemektedir. Dolay›s›yla ahlak

felsefesi ve ekonomi aras›nda bir iliflki kurarak, ekonomide

ve do¤al olaylarda bir düzen oldu¤unu ve bunun gözlem ve

ahlak hissi ile tespit edilebilece¤ini ifade etmektedir.

Adam Smith’in, 1776 y›l›nda yay›mlad›¤› Milletlerin Zen-

ginli¤i adl› kitab› ‹ktisat’›n bir bilim hâline gelmesini sa¤la-

m›flt›r. Ayr›ca bu eser dünya çap›nda ses getirmifl, birçok di-

le çevrilmifl ve Adam Smith hayattayken de birçok bask› yapm›flt›r. Smith, bu eserine

zenginli¤i tart›flarak bafllam›fl ve “eme¤in üretken gücünde en büyük iyileflmeyi” ne-

yin sa¤layabilece¤ini sormufltur. Verdi¤i cevap ise iflbölümü olmufltur. Bunun nas›l

olaca¤›n› da günümüzde meflhur olan toplu i¤ne üretim faaliyeti ile aç›klam›flt›r.

Smith’e göre milletlerin zenginli¤inin as›l kayna¤› emek unsurudur.

Öte yandan Smith’in cevab›n› arad›¤› di¤er sorular ise üretimin ve ticaretin nas›l

maksimumlaflt›r›labilece¤i ve bu suretle “evrensel bollu¤un” nas›l gerçeklefltirilebile-

ce¤i olmufltur. Smith’in bu sorulara net bir cevab› vard›r: ‹nsanlara ekonomik özgür-

lükleri verildi¤inde bu hedefler gerçekleflebilecektir.

Smith, iktisadi modelini ise üç unsur üzerine kurmaktad›r. Bunlar; a) Özgürlük, b)

Rekabet, c) Kiflisel ç›kard›r.

Smith, ekonomide elde edilen toplam gelirin iflçiler, sermayedarlar ve topraksahipleri aras›nda ne flekilde da¤›t›laca¤› hususunda da iki temel etkenin önemlioldu¤unu öne sürmüfltür.

Gelir da¤›l›m›n› belirleyen birinci etken; iflgücünün, sermayenin ve topra¤›nkendilerine has özellikleri ve bu faktörlerinin birbirleri aras›ndaki iliflkilerdir. Ör-ne¤in, mevcut ifllerin koflullar›, gerektirdi¤i vas›f düzeyleri, co¤rafi konumlar›, ça-l›flma süreleri vb. faktörler iflin ücret düzeyini etkiledi¤i gibi, iflçiler ile patronlar›aras›ndaki yap› ve pazarl›k gücü farkl›l›klar› da iflçilerin ücret düzeyini etkilemek-tedir. Bu noktada Smith, Milletlerin Zenginli¤i’nde flöyle demektedir:

“‹flverenler her zaman ve her yerde, iflçi ücretlerini mevcut düzeyinin üstüne ç›-karmama hususunda z›mni fakat daimi ve tek biçimli bir beraberlik içindedirler.(...) Gerçekte bu beraberlikten söz edildi¤ini nadiren duyar›z, çünkü bu ola¤an birfley ve hatta hakk›nda söz edildi¤ini kimsenin duymad›¤›, eflyan›n tabi-i durumu gibi bir fleydir. ‹flverenlerin bazen iflçi ücretlerini bu düzeyin bile alt›nadüflürmek için özel iflbirliklerine girdikleri de olur” (Barber, 2007: 53).

Öte yandan, Smith’e göre ücret seviyesinin belirli bir seviyenin alt›na düflme-mesi gerekmektedir. Bu noktada, asgari ücretin çal›flanlar›n sa¤l›kl› ve üretken ka-labilecekleri bir seviyede bulunmas› zorunludur. Zira çal›flanlar›n sa¤l›klar›n› bo-zup üretkenliklerini azaltacak derecede düflük ücret haddi iflveren aç›s›ndan dakötüdür.

Smith’e göre gelir da¤›l›m›n› belirleyen ikinci etken ise ekonominin genel du-rumudur. Ekonominin bulundu¤u konjonktürel devre fonksiyonel gelir da¤›l›m›n›etkilemektedir. Yani, büyümekte olan bir ekonomide ücretler yükselecek, küçül-mekte olan bir ekonomide de ücretler düflecektir. Dura¤an durumdaki bir ekono-mide de ücret seviyesi afla¤› yukar› ayn› kalacakt›r.

Öte yandan, Smith’e göre ücretler ile kârlar aras›nda da z›t yönlü bir iliflki bu-lunmaktad›r. Çal›flanlar›n ücreti artt›kça iflverenin elde etti¤i kâr da kaç›n›lmaz ola-rak azalmaktad›r. Bu yaklafl›m çok temel ve statik bir anlay›fla dayanmaktad›r: ‹fl-veren, çal›flanlar›na ücret olarak ne kadar çok ödeme yaparsa, maliyetler de o öl-çüde artacak ve böylece iflverenin elde etti¤i kâr da o ölçüde azalacakt›r.

Sermayenin pay›na düflen kâr haddi de Smith’e göre zamanla azalma e¤ilimin-de olacakt›r. Bu noktada, Smith sermaye verimlili¤inin zamanla azalaca¤›na vurguyapmakta ve böylece kaç›n›lmaz olarak sermayenin üretimden elde etti¤i pay dazamanla düflme e¤iliminde olmaktad›r:

“Bir ülkede sermaye düzeyi artt›kça, onu kullanmak suretiyle elde edilecek kârda kaç›n›lmaz olarak azal›r. Herhangi bir yeni sermayeyi ülke için kazanç getire-

192. Ünite - Gel i r Da¤› l ›m›n›n Teor ik Anal iz i

Smith, bu üç unsurun iflçiler, toprak sahipleri ve sermayedarlar aras›nda bir “do¤al

ahenge” yol açaca¤›n› savunmufltur. Buna göre, kifliler kendi ç›karlar›n› en üst sevi-

yeye ç›kar›rken toplumun refah›n› da art›rmaktad›r. Smith, bu mekanizman›n “gö-

rünmez el” oldu¤unu söylemektedir.

Adam Smith, 1790 y›l›nda 67 yafl›ndayken ölmüfltür ve Canongate’de bir kilisenin

bahçesine gömülmüfltür. Milletlerin Zenginli¤i’nden baflka Smith’in Ahlaki Duygular

Teorisi ile Glasgow Üniversitesi’nde verdi¤i derslerin ö¤rencileri taraf›ndan tutulmufl

notlar›ndan oluflan iki kitab› daha vard›r. Ölümünden sonra yine baz› yaz›lar› As-

tronomi Tarihi ad›yla yay›nlanm›flt›r.

Kaynak: tr.wikipedia.org; Skousen, 2007; Küçükkalay, 2010.

cek flekilde kullanmay› sa¤layacak bir yöntem bulmak giderek daha zor hâle ge-lir” (Barber, 2007: 57).

Klasik iktisad›n önde gelen isimlerinden David Ricardo da bir gelir da¤›l›m› te-orisi ortaya koymaya çal›flm›flt›r. Ricardo’nun gelir da¤›l›m› teorisinde üç temel var-say›m bulunmaktad›r:

- Emek-De¤er Teorisi geçerlidir. Üretilen bir mal›n tüm de¤eri, onun üreti-minde kullan›lan emekten kaynaklanmaktad›r.

- Azalan Verimler Kanunu geçerlidir. Üretime aç›lan her yeni toprak daha azverime sahiptir.

- Ücretlerin Tunç Kanunu geçerlidir. Buna göre, ücretler geçimlik seviyeninüzerine ç›kt›¤›nda nüfus artacak ve ücretler tekrar geçimlik seviyeye döne-cektir. Tersi durumda da nüfus azalacak ve ücretler yükselerek tekrar ge-çimlik seviyeye ç›kacakt›r. Böylece, uzun vadede ücretler hep geçimlik se-viyede kalacakt›r.

David Ricardo’nun gelir da¤›l›m› teorisinde kulland›¤› temel varsay›mlar nelerdir?

Ricardo, 1817 y›l›nda kaleme ald›¤› ve 1821 y›l›nda son hâlini verdi¤i ünlü ese-ri Politik Ekonominin ve Vergilendirmenin ‹lkeleri Üzerine isimli kitab›n›n hemengiriflinde, topraktan elde edilen ürünün; iflgücü, sermaye ve makinenin ortak kul-lan›m› ile ortaya ç›kt›¤›n› ve söz konusu üretimin de toprak sahipleri, sermayedar-lar ve iflçiler aras›nda paylafl›ld›¤›n› ifade etmifltir. Öte yandan, Ricardo’ya göre sözkonusu üretimin toplumsal s›n›flar aras›nda rant, kâr ve ücret fleklindeki paylafl›m›zamandan zamana ve toplumdan topluma de¤ifliklik gösterecektir. Zira gelir da¤›-l›m›; topra¤›n verimlili¤ine, sermaye birikimine, nüfusa, vas›f düzeyine ve uzman-l›¤a ba¤l› olarak de¤iflmektedir.

Bu çerçevede, Ricardo’ya göre, iktisat biliminin temel problemi, gelirin üretimfaktörleri aras›nda ne flekilde da¤›t›laca¤›d›r (Ricardo, 1821: 1). Böylece Ricardo,gelir da¤›l›m›n› iktisattaki en temel konu olarak gördü¤ünü aç›k bir flekilde ortayakoymufl olmaktad›r. Ricardo bu noktadan hareketle iktisat bilimine önemli katk›-larda bulunan Adam Smith ve John B. Say gibi iktisatç›lar›n gelir da¤›l›m› hususun-da çok az tatmin edici bilgi ortaya koyduklar›n› ifade etmektedir (Ricardo, 1821: 1).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

David Ricardo, Hollanda’dan ‹ngiltere’ye göç eden

bir ailenin o¤lu olarak 1772 y›l›nda do¤mufltur. Ya-

flad›¤› dönemde, ‹ngiltere’de ekonomi tarihinin

önemli olaylar›na tan›k oldu¤u için Ricardo’nun il-

gisi de bu alana yo¤unlaflm›flt›r. ‹ktisadi düflünce ta-

rihinde üzerinde en çok durulan, iktisadi düflünce

tarihine damgas›n› vuran ve çeflitli yönleriyle en çok

tart›fl›lan iktisatç›lardan biri olmufltur. Adam

Smith’in meflhur eseri Milletlerin Zenginli¤i’ni yaz›l-

d›¤› tarihten 23 y›l sonra 1799’da okudu¤u ve bu ki-

taptan çok etkilendi¤i bilinir.

1817 senesinde kendisine ün kazand›ran eseri Poli-

tik Ekonominin ve Vergilendirmenin ‹lkeleri’ni yay›mlam›flt›r. Bu eserin yaflad›¤› dö-

nemde büyük yank› getirmesi onun 1819 y›l›nda Portarlington üyesi olarak Avam

Kamaras›’na seçilmesini sa¤lam›flt›r.

Öte yandan Ricardo, üretilen mallar için mutlak bir de¤er ölçüsü aram›fl ve ara-d›¤› cevab› da emekte bularak Emek-De¤er Teorisini ortaya koymufltur. Ricardo’yagöre bir mal›n de¤erini, o mal›n üretiminde kullan›lan eme¤in miktar› belirlemek-tedir. Yani, Ricardo’ya göre üretilen bir mal›n tüm de¤eri, o mal›n üretiminde kul-lan›lan emekten kaynaklanmaktad›r (Ricardo, 1821). (Bununla birlikte, RicardoEmek-De¤er Teorisinde kendisini tam anlam›yla tatmin eden bir sonuca ulaflama-m›flt›r. Ricardo, ölmeden yaklafl›k bir ay önce bir meslektafl›na, “az bir emek har-canarak üretilmifl bir f›ç›da 3 veya 4 y›l bekletilen flaraba (...) nas›l olup da 100sterlin de¤er biçildi¤inin içinden ç›kam›yorum” diye yazm›flt›r (Skousen, 2007 )).Bu noktada, sermayedar›n da toprak sahibinin de üretimden ald›¤› pay hakl› birpay olmamakla birlikte, üretimin gerçeklefltirilebilmesi için söz konusu üretim fak-törlerinin sahiplerine de üretimden pay verilmesi zorunludur.

Ricardo, bütün topraklar›n ayn› özelliklere sahip olmas›, ayn› kalitede olmas› vetoprak arz›n›n s›n›rs›z olmas› durumunda topra¤a herhangi bir kiran›n ödenmeye-ce¤ini ve böylece rant›n ortaya ç›kmayaca¤›n› belirtmifltir. Fakat, topra¤›n s›n›rs›zolmamas›, toprak kalitesinin bölgeden bölgeye de¤iflkenlik göstermesi ve nüfusunzamanla artmas› gibi sebepler yüzünden toprak sahiplerine rant fleklinde üretim-den pay ayr›lmaktad›r. Ricardo’ya göre, bir bölgede birinci kalite topraklar›n tü-kenmesinden sonra, ikinci kalite topraklar›n üretime koflulmas›yla birlikte birincikalite topraklar için an›nda rant do¤makta ve rant›n miktar› da birinci kalite top-raklar ile ikinci kalite topraklar›n kalite fark›na ba¤l› olarak de¤iflmektedir. Dahasonra, üçüncü kalite topraklar›n da üretime koflulmas›yla birlikte, ikinci kalite top-raklar için de rant ortaya ç›kmakta ve birinci kalite topraklar›n rant› daha da art-maktad›r. Yani, tar›mda Azalan Verimler Kanunu geçerlidir (Ricardo, 1821).

Bu çerçevede, Ricardo’ya göre rant›n artmas› için ya toplumun zenginleflmesi yada nüfusun artmas› gerekmektedir. Baflka bir aç›dan, nüfusun artmas›yla birlikte rant-lar da sürekli artma e¤iliminde olacakt›r. Zira nüfus artt›kça daha az verimli topraklarüretime aç›lacak ve böylece de daha verimli topraklar›n rant› da giderek artacakt›r.


Ricardo, Adam Smith’in hatal› olan Mutlak Üstünlükler Teorisini, Karfl›laflt›rmal›Üstünlükler Teorisi ile ikame etmifl ve böylece serbest ticaret anlay›fl›na çok güçlü

bir tez kazand›rm›flt›r. Öte yandan da emek-de¤er kuram›n› savunmufl ve mutlak bir

de¤er ölçüsü aram›flt›r. Emek-de¤er kuram› daha sonra Karl Marx’›n kullanaca¤›

art› de¤er kavram›n›n da temelini oluflturmufltur.

Ricardo, Adam Smith’in aksine günlük hayattan oldukça kopuk biçimde ve ard› ar-

kas› kesilmeyen varsay›mlara ve genellemelere dayanan soyut modeller kurmufltur.

Bu yaklafl›m daha sonralar› Ricardocu Kötü Al›flkanl›k olarak tan›mlanm›flt›r. An-

cak, Ricardo’nun hem takipçileri ve hem de karfl›tlar› Ricardo’nun iktisat bilimine

getirdi¤i en büyük yenili¤in bu soyut yöntem oldu¤u konusunda hemfikirdirler. Yine

Ricardo, ekonometrinin kurucusu olarak da kabul edilir.

Bunun yan›nda, iktisat biliminde gelir da¤›l›m› meselesini ilk defa detayl› olarak Ri-

cardo ele almaya bafllam›flt›r. Smith, ekonomik büyümenin nas›l sa¤lanaca¤›n›

araflt›r›rken, Ricardo ise üretimin nas›l bölüflülece¤ine hususuna odaklanm›flt›r. Ri-

cardo, azalan verimler yasas› çerçevesinde, daha verimli ya da piyasaya daha ya-

k›ndaki toprak sahiplerinin diferansiyel rant elde ettiklerini söylemektedir.

Ricardo, 1823 y›l›nda 51 yafl›ndayken Gatcombe Park’ta ölmüfltür.


Öte yandan, Ricardo’ya göre, al›n›p sat›lan di¤er her fleyde oldu¤u gibi, eme-¤in de bir piyasa fiyat› ve do¤al fiyat› vard›r. Eme¤in do¤al fiyat›, çal›flan›n kendi-sini ve ailesini geçindirebilece¤i düzeydeki ücrettir. Böylece, g›da ürünlerinin ve-ya di¤er temel ihtiyaç ürünlerinin fiyatlar›ndaki bir art›fl, eme¤in do¤al ücretini deartt›racakt›r. Ricardo bu noktadan hareketle nüfusun artmas›yla birlikte, g›da ürün-lerinin ve temel ihtiyaç malzemelerinin fiyatlar›n›n artaca¤›n› ve bunun do¤al birsonucu olarak da eme¤in do¤al fiyat›n›n da yükselece¤ini ifade etmektedir (Ricar-do, 1821).

Ricardo’ya göre eme¤in piyasa fiyat› ise tamam›yla piyasa koflullar›nda, emekarz ve talebi taraf›ndan belirlenmektedir. Emek k›t oldu¤unda eme¤in piyasa fiya-t› yüksek olmakta, emek bol oldu¤unda da eme¤in piyasa fiyat› düflük olmaktad›r.Bununla birlikte, eme¤in piyasa fiyat›, do¤al fiyat›ndan sapmalar gösterse de so-nunda eme¤in do¤al fiyat›na dönme e¤iliminde olacakt›r. Zira eme¤in piyasa fiya-t›, do¤al fiyat›n› afl›nca iflçiler refah içinde ve sa¤l›kl› bir yaflam sürecekler ve dahaçok çocuk sahibi olacaklard›r. Böylece iflgücü arz› artacak ve sonunda da eme¤inpiyasa fiyat› do¤al fiyat›na gerileyecektir. Eme¤in piyasa fiyat›n›n, do¤al fiyat›n›nalt›nda olmas› durumunda da çal›flanlar geçimlerini sa¤layamayacak ve en temelgereksinimlerini bile karfl›layamayacak duruma geleceklerdir. Bu durumda da nü-fus zamanla azalacak ve iflgücü arz› daralacakt›r. Böylece de eme¤in piyasa fiyat›,do¤al fiyat›na kadar yükselecektir.

Ricardo’ya göre, bir ekonomide toplam gelir paylafl›l›rken, sermayedara düflenpay, toplam gelirden toprak sahiplerinin pay› olan rantlar ve iflçilerin pay› olan üc-retler düflüldükten sonra kalan miktar olmaktad›r. Bu noktada, sermayedar›n pay›olan kâr ile iflçilerin pay› olan ücretler aras›nda ters yönlü bir iliflki bulunmaktad›r.Bu çerçevede, sermayedar kâr›n› ancak iflçilerin ücretlerini düflürmesi durumundaartt›rabilecektir. Zira, sat›lan ürünün fiyat› sabittir ve sermayedar›n elde etti¤i kâr,iflçilere verilen ücretin seviyesine göre de¤iflkenlik gösterecektir.

Öte yandan, sermayedarlar›n elde etti¤i kâr oran› da zamanla azalma e¤ilimin-de olacakt›r. Zira, Ricardo’ya nüfusun artmas›yla birlikte daha verimsiz topraklar›nüretime aç›lmas› sonucunda g›da maddelerinin fiyat› yükselecek, böylece serma-yedarlar iflçileri geçimlik ücret düzeyinde tutabilmek ad›na, iflçilerin nominal ücret-lerini artt›rmak durumunda kalacaklard›r. Bunun sonucunda da sermayedarlar›nelde etti¤i kâr oran› düflmüfl olacakt›r (Ricardo, 1821).

Böylece, Ricardo’nun oluflturdu¤u gelir da¤›l›m› teorisine göre, iflçi ücretleri ge-çimlik düzeyde kalmakta, sermayedarlar›n elde etti¤i kâr oranlar› da zamanla düfl-mektedir. Öte yandan, Azalan Verimler Kanunu gere¤i, toprak sahiplerinin elde et-ti¤i rantlar da zaman içinde artmaktad›r. Bu durumun do¤al bir sonucu olarak, ge-lir da¤›l›m› zaman içinde toprak sahiplerinin lehine, iflçi ve sermayedarlar›n daaleyhine olacak flekilde de¤iflmektedir (Barkai, 1959: 240).

MARX’IN GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹Marx’›n gelir da¤›l›m› teorisi Ricardo’nunki gibi Emek-De¤er Teorisi üzerine kuru-ludur (Kurz, 2009: 22). Yine, Marx’›n gelir da¤›l›m› teorisi temelde Ricardo’nun ge-lir da¤›l›m› teorisinin bir türevi olmakla birlikte, her iki teori aras›nda önemli fark-l›l›klar bulunmaktad›r. Bu farkl›l›klardan en önemlisi de Marx’›n Ricardo’nun tersi-ne, kâr ve rant aras›nda bir ayr›ma gitmemifl olmas›d›r. Marx, Azalan Verimler Ka-nununa inanmad›¤›ndan, teorisinde buna yer vermemifl ve bunun bir sonucu ola-rak da kâr ve rant aras›nda bir ayr›ma gitmemifltir. Bunun haricinde, iflçi ücretleri-nin neden geçimlik seviyede oldu¤u hususunda da Marx’›n yaklafl›m› Ricardo’ya


göre farkl›d›r. Marx’a göre, hemen her zaman emek arz›n›n emek talebinden fazlaolmas›, ya da baflka bir deyiflle yedek iflçi ordusunun hep var olmas›, ücretlerinyükselmesine engel olmakta ve iflçileri asgari geçimlik seviyede tutmaktad›r (Kal-dor, 1955-1956: 87).

Marx’›n gelir da¤›l›m› teorisi ile Ricardo’nun gelir da¤›l›m› teorisi aras›ndaki farklar ne-lerdir?

Marx, bir taraftan, bir ekonomide üretilen toplam gelirin iflçilere ödenen ücretve sermayedarlara ödenen kâr olmak üzere ikiye ayr›ld›¤›n› belirtirken, di¤er taraf-tan da sa¤lanan gelirin tamam›n›n iflçilerin hakk› oldu¤unu iddia ederek, sermaye-darlar›n elde etti¤i kâr›n tamam›n›n haks›z kazanç oldu¤unu öne sürmüfltür.

Marx’a göre, iflçiler gelirin tamam›n› üretmelerine ra¤men, eme¤in pay›na dü-flen ücret, iflçilerin asgari düzeyde geçinmelerine yetecek düzeyde gerçekleflmek-tedir. Böylece de sermayedarlar, iflçilerin hakk› olan pay› gasp etmektedirler.Marx’a göre, sermayedarlar iflçilerin hakk› olan art›k de¤eri onlara vermeyerek ifl-çi s›n›f›n› sömürmektedirler.

Marx’›n gelir da¤›l›m› teorisinde, toplum iflçiler ve sermayedarlar olarak iki k›s-ma ayr›lmakta ve sermayedarlar üretim araçlar›na sahip olmalar›ndan dolay›, iflçi-lerin hakk› olan k›sm› gasp ederek onlar› sömürmektedirler. Baflka bir deyiflleMarx’›n teorisinde elde edilen toplam gelir, ücret ve kâr olarak ikiye ayr›lmakta, ifl-çiler ve sermayedarlar aras›ndaki iliflki ve mücadele çerçevesinde, söz konusu s›-n›flar›n elde ettikleri ücret ve kâr düzeyi ve buna ba¤l› olarak da sömürü düzeyide¤iflmektedir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Karl Marx, 1818 y›l›nda Almanya’da Trier’de do¤du. Fi-

lozof ve politik ekonomisttir. Tarihsel materyalizm teorisi-

nin kurucusu olarak bilinmektedir. Alman felsefesinden

diyalekti¤i alarak bunu materyalist felsefe ile birlefltirmifl-

tir. ‹ngiliz iktisat teorisinde yer alan Emek-De¤er teorisi

tart›flmalar› içinden Art›k De¤er Teorisini gelifltirmifltir.

Frans›z düflünce sisteminden etkilenerek de s›n›f mücade-

lesi ve sosyalizm teorisini oluflturmufltur.

Marx, tüm sistemini emek-de¤er teorisi üstüne kurmufltur.

Bu yüzden ak›l hocas› David Ricardo’dur. Marx, Emek-

De¤er teorisi çerçevesinde, gerçekte de¤erin tek belirleyicisi-

nin emek oldu¤unu, kâr ve faizin de “art›k de¤eri” olufltur-

du¤unu ifade etmifltir. Marx, de¤erin tamam›n›n eme¤in ürünü olmas›ndan hare-

ketle, sermayedarlar›n ald›¤› kâr ve toprak sahiplerinin kazand›¤› faizin tümünün,

çal›flan s›n›f›n hak etmifl oldu¤u kazanç üzerinden haks›z bir flekilde al›nan art›k

de¤er oldu¤unu iddia etmifltir.

Karl Marx, 1883’te hayat›n› kaybetmifltir. En ünlü eserleri aras›nda Kapital (1867-

1894), Komünist Manifesto (1848) bulunmaktad›r.


Art›k De¤er TeorisiEmek-De¤er Teorisinin uzant›s›nda oluflturulan Art›k De¤er Teorisi, Marx’›n gelirda¤›l›m› teorisinde anahtar bir role sahiptir. Marx’›n teorisinde sermaye, sabit ser-maye ve de¤iflken sermaye olarak iki k›sma ayr›lmaktad›r. Buna göre, üretim araç-lar›n›n mülkiyeti için kullan›lan para sabit sermayeyi olufltururken, iflçilere ücretolarak verilen para ise de¤iflken sermayeyi oluflturmaktad›r.

S = c + v

S: Toplam Sermayec: Sabit Sermayev: De¤iflken SermayeÜretim sürecinin akabinde, sermayedar›n elde etti¤i kârla birlikte; sermaye, ar-

t›k de¤er kadar büyümekte ve S’ hâlini almaktad›r.

S' = c + v + s

S':Üretim Süreci Sonundaki Toplam Sermayes: Art›k De¤erBöylece, üretim süreci sonunda, Marx’a göre sermayedar, iflçilerin hakk› olan s

kadar kâr› kendisine ay›rmakta ve böylece iflçileri sömürmektedir. Marx’›n teorisin-de sömürü oran› da bu çerçevede önemli bir yere sahiptir. Sömürü oran›, iflçilerinsermayedarlar taraf›ndan sömürülme derecesini göstermektedir.

Sömürü Oran› = s/v

Buna göre, üretim süreci sonunda ortaya ç›kan art›k de¤erin, iflçilere emeklerikarfl›l›¤›nda verilen toplam ücrete oran› sömürü derecesini vermektedir. Örne¤in,bir iflçi bir ayda toplam 100 ayakkab› üretirken, kendisine 50 ayakkab› alabilecekkadar ücret ödenmiflse sömürü oran› da; s/v = (100-50)/50 = 1’dir. Söz konusu ifl-çi Marx’›n teorisine göre, üretti¤i toplam de¤erin yar›s› kadar bir ücret alabilirken,iflçinin üretti¤i toplam de¤erin geri kalan yar›s› sermayedar taraf›ndan gasp edil-mekte ve böylece iflçi % 100 oran›nda sömürülmüfl olmaktad›r.

Baflka bir aç›dan bak›l›rsa; örne¤in bir iflçi, günlük 4 saat çal›flmayla ald›¤› üc-retin karfl›l›¤› kadar de¤er üretirken, günde 8 saat çal›fl›yorsa Marx’a göre söz ko-nusu iflçi geri kalan 4 saati sermayedar için çal›flm›fl olmakta ve ortaya ç›kan art›kde¤eri de sermayedar kendisine saklamaktad›r. Böylece, iflçinin çal›flt›¤› ilk 4 saat-lik çal›flmas›n›n karfl›l›¤›nda ortaya ç›kard›¤› de¤erin karfl›l›¤› kendisine ücret ola-rak verilirken, geri kalan 4 saatin karfl›l›¤› olan art›k de¤eri ise sermayedar kendi-sine saklamaktad›r. Bu durumda da s/v = 4/4 = 1 olmakta ve sömürü oran› da böy-lece yine % 100 olarak gerçekleflmektedir.

Sömürü oran› olan s/v’deki bir art›fl, sömürü derecesinin artt›¤›n› gösterirken,orandaki azalma da sömürünün azald›¤›n› ifade etmektedir. Örne¤in, art›k de¤eriniflçilere verilen ücrete oran› % 100’den % 300’e ç›kt›¤›nda, bafllang›çta iflçilerin üret-ti¤i toplam de¤erin yar›s› iflçilere kal›rken, daha sonra iflçilerin üretti¤i toplam de-¤erin sadece dörtte biri iflçilere ücret olarak ödenmekte ve toplam de¤erin dörtteüçünü oluflturan art›k de¤er de sermayedara kalmaktad›r. Baflka bir deyiflle bir ifl-çi üretti¤i her 4 birim de¤erin bafllang›çta 2’sine sahip olurken, daha sonra her 4birim de¤erin sadece 1’ine sahip olabilmekte ve geri kalan 3 birim art›k de¤er desermayedar taraf›ndan gasp edilmifl olmaktad›r.


Marx’a göre, sermayedarlar sömürü oran›n› sürekli biçimde artt›rmaya çal›fl-makta ve iflçilere ancak asgari düzeyde geçimlerini sa¤layabilecek kadar bir ücretverme e¤iliminde olmaktad›rlar. Bu noktada, Marx’a göre emek arz›n›n sürekli bi-çimde emek talebinden fazla olmas›, sermayedarlar›n sömürü oran›n› artt›rma ça-balar›nda kendilerine yard›mc› olmakta ve böylece iflçilerin ald›klar› ücret, asgarigeçim düzeyine kadar düflebilmektedir.

Teknolojinin geliflmesi de, iflçilerin ortaya ç›kard›¤› ekonomik de¤erin artmas›n›sa¤lamakta ve iflçilere asgari geçimlik ücret verildi¤inden, art›k de¤erin ve dolay›s›y-la sömürü oran›n›n yükselmesine neden olmaktad›r. Öte yandan, teknolojinin gelifl-mesi ile artan makineleflme baz› çal›flanlar›n iflsiz kalmas›na neden olmakta ve bu ifl-çiler Marx’a göre bir Yedek Sanayi Ordusu oluflturmaktad›r (Kaldor, 1955-1956: 87).Yine, toplam sermaye içinde sabit sermayenin pay›n›n art›p, iflçilerin verilen ücretinpay›n›n daha da azalmas›yla birlikte sömürü oran› daha da artmaktad›r.

Marx’a göre yedek sanayi ordusu nas›l ortaya ç›kmaktad›r?

NEOKLAS‹K GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹Neoklasik iktisat anlay›fl› 1870’li y›llarda ortaya ç›km›fl ve Keynezyen devrime ka-dar iktisatta hakim paradigma olarak kalm›flt›r. Neoklasik iktisat, daha önceki ikti-sadi anlay›flta önemli bir yere sahip olan emek-de¤er teorisini reddederek, yerinefayda teorisini (subjektif de¤er teorisi) koymufltur. ‹ktisadi anlay›flta yaflanan bude¤iflim, Marjinal Devrim olarak da nitelendirilmifltir.

1870’li y›llarda W. Stanley Jevons, Leon Walras ve Carl Menger birbirlerindenba¤›ms›z olarak marjinallik kavram›n› gelifltirmifller (Skousen, 2007: 189) ve böy-lece Neoklasik iktisad›n ortaya ç›kmas›n› sa¤lam›fllard›r. Marjinal fayda kavram›nagöre, herhangi bir mal›n fiyat›, söz konusu mal›n tüketici nezdindeki (subjektif)marjinal faydas› taraf›ndan belirlenmektedir. Buna göre, e¤er tüketiciler bir malayüksek de¤er atfediyorsa, o mal›n fiyat› yüksek olacakt›r. Görüldü¤ü üzere, mal›nfiyat›n› belirleyen temel unsur, mal›n yap›sal özelliklerinden ziyade, tüketicilerin omala verdikleri göreceli de¤er olmaktad›r.

‹ktisadi anlay›flta yaflanan bu köklü de¤iflimle birlikte gelir da¤›l›m›na yönelikanlay›flta da önemli de¤iflimler yaflanm›flt›r. Zira, emek-de¤er teorisi çerçevesindeoluflturulan gelir da¤›l›m› teorilerinde, iflçilerin geçimlerini sa¤lamaya ancak yete-cek seviyede ücret alabilecekleri fikri savunulurken, subjektif de¤er teorisi çerçeve-sinde, her iflçinin ald›¤› ücretin, kendisinin marjinal verimlili¤ine ba¤l› oldu¤u flek-linde bir anlay›fla geçilmifltir.

Neoklasik fayda teorisine göre, her üretim faktörü üretime olan katk›s› ölçüsün-de üretimden pay almaktad›r. Buna göre, sermayenin getirisi olan kâr düzeyi, ser-mayenin marjinal verimlili¤i düzeyinde olurken, eme¤in getirisi olan ücret düzeyide eme¤in marjinal verimlili¤i düzeyinde olmaktad›r.

Neoklasik gelir da¤›l›m› teorisi, John Bates Clark’la birlikte olgunlaflm›flt›r.Clark’›n (1908) Neoklasik gelir da¤›l›m› teorisinin temelinde Neoklasik iktisadi an-lay›flta çok anahtar bir role sahip olan marjinallik kavram› bulunmaktad›r. Clark,1908 y›l›nda yazd›¤› eserinin giriflinde, her üretim faktörünün üretime katk›s› ölçü-sünde pay ald›¤›n›, bunun da do¤al bir kanun çerçevesinde gerçekleflti¤ini ifadeetmifl ve söz konusu çal›flmas›n›n hedefinin de bu durumu göstermek oldu¤unubelirtmifltir (Clark, 1908: 1).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Buna göre, bir üretim faktörünün fiyat› söz konusu üretim faktörünün giriflim-ci nezdindeki (subjektif) marjinal verimlili¤i taraf›ndan belirlenmektedir. Bu çer-çevede, bir iflçinin ald›¤› ücret de söz konusu iflçinin üretim sürecindeki marjinalverimlili¤ine ba¤l› olacakt›r. Böylece, yüksek verimlilik düzeyine sahip olan bir ifl-çi yüksek ücret al›rken, düflük verimlilik düzeyine sahip olan iflçi de düflük ücretalacakt›r. Baflka bir aç›dan, verimlilik düzeyi zaman içinde yükselen iflçilerin, ücretdüzeyi de zaman içinde yükselecektir.

Clark’›n (1908), Neoklasik gelir da¤›l›m› teorisinin dayand›¤› bir baflka temel,Azalan Verimler Kanunudur. Buna göre, her üretim faktörünün marjinal verimli-li¤i, di¤er üretim faktörlerinin düzeyi sabitken, söz konusu üretim faktörünün mik-tar› artt›kça azalmaktad›r. Örne¤in, sermayenin marjinal verimlili¤i, sermaye düze-yi artt›r›ld›kça azalan bir seyir izlemektedir. Benzer flekilde, eme¤in marjinal verim-lili¤i de emek düzeyi artt›r›ld›kça azalmaktad›r. Böylece, üretim faktörleri, marjinalverimliliklerinin eflitlendi¤i noktada dengeye gelmekte ve firma dengesi bu nokta-da kurulmufl olmaktad›r.

Öte yandan, Klasik gelir da¤›l›m› teorisinde iflçilerin ald›klar› ücret düzeyininekonomik geliflmeyle birlikte yükselmeyece¤i, hatta Marx’›n gelir da¤›l›m› teorisin-de de teknolojik geliflmeyle birlikte iflçilerin ald›klar› ücretin düflme e¤iliminde ola-ca¤› ifade edilmifltir. Neoklasik gelir da¤›l›m› teorisinde, çal›flanlar›n ald›klar› ücret-ler marjinal verimlili¤e ba¤l› oldu¤u için, ekonomik geliflmeyle birlikte çal›flanlar›nmarjinal verimlilikleri de artaca¤›ndan, ekonomik geliflmenin çal›flanlar›n ücretleri-ni artt›raca¤› sonucuna var›lmaktad›r ki bu yaklafl›m gerçek hayatta yaflananlarlada uyumludur.

KEYNEZYEN GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹Keynes’e göre, mevcut kapitalist sistemin en önemli sorunlar›, tam istihdam› sa¤-lamada yaflanan baflar›s›zl›k ve gelir da¤›l›m›nda görülen adaletsizliktir (Keynes,[1936] 2008: 315). Bununla birlikte Keynes, gelir da¤›l›m›nda yaflanan sorunlar› ik-tisad›n en temel sorunlar›ndan birisi olarak görmesine ra¤men, kendisi bir gelir da-¤›l›m› teorisi oluflturmam›flt›r. Kaldor (1955-1956: 94) da bildi¤i kadar›yla Keynes’ingelir da¤›l›m› problemi ile hiçbir zaman çok da fazla ilgilenmedi¤ini ifade etmifltir.

Öte yandan, her ne kadar Keynes bir gelir da¤›l›m› teorisi gelifltirmemifl olsa da,kendisi bu konuda belirli görüfller öne sürmüfltür. Örne¤in Keynes, 1939 tarihli birmakalesinde, millî gelirden eme¤e düflen pay›n, millî gelirin seviyesinden ve eko-nominin genel olarak iniflte veya ç›k›flta olup olmamas›ndan ba¤›ms›z bir flekilde,hep istikrarl› bir seyir izledi¤ini ifade etmifltir. Keynes, bu durumun ekonomi bili-mindeki hem en flafl›rt›c› hem de en sa¤lam temelli gerçeklerden birisi oldu¤unuda eklemifltir (Keynes, 1939: 48).


Bu çerçevede, Keynes’i izleyen takipçileri de Keynezyen iktisat çerçevesindebir gelir da¤›l›m› teorisi oluflturmaya çal›flm›fllard›r. Örne¤in Kenneth Ewart Boul-ding, 1950’de bir makroekonomik gelir da¤›l›m› teorisi kurma teflebbüsünde bu-lunmufltur. Boulding’e göre, millî gelirin ücret ve di¤er gelir türleri aras›ndaki da-¤›l›m› sadece ücret pazarl›klar›na, toplu sözleflmelere ve müteflebbislerin kabiliyet-lerine de¤il, ayn› zamanda ekonomideki yat›r›m, tasarruf ve likidite tercihi kavram-lar›na ba¤l›d›r (Alkin, 1969: 133).

Post-Keynezyen iktisatç›lar›n önde gelen simalar›ndan Joan Violet Robinson da1956’da bir makroekonomik gelir da¤›l›m› teorisi kurmaya çal›flm›flt›r. Robinson’agöre, toplumdaki çeflitli gruplar›n yat›r›m ve tüketim kararlar›, ücretlerin seviyesinietkilemekte böylece uzun vadede millî gelirin ücret ve ücret d›fl› gelirler aras›nda-ki da¤›l›m›n›n yap›s› ortaya ç›kmaktad›r. Robinson ayr›ca, teknolojik geliflmeningelir da¤›l›m› üzerindeki etkisini de araflt›rm›flt›r (Alkin, 1969: 133).

Keynezyen anlamda bir gelir da¤›l›m› teorisi oluflturma yolundaki en önemli te-flebbüs ise Nicholas Kaldor’dan gelmifltir. Kaldor (1955-56: 94), çarpan teorisininasl›nda ücretler ile fiyatlar aras›ndaki iliflkinin belirlenmesi için de kullan›labilece-¤ini ve böylece ortaya bir gelir da¤›l›m› teorisinin ç›kabilece¤ini ifade etmifltir. Onagöre, bu teorinin en baflta bir gelir da¤›l›m› teorisi olarak oluflturulmam›fl olmas›-n›n sebebi, söz konusu teorinin bir istihdam teorisi gelifltirmek amac›yla oluflturul-mufl olmas›d›r. Kaldor, bu çerçevede çarpan teorisini kullanarak bir gelir da¤›l›m›teorisi oluflturmaya çal›flm›flt›r.

Neoklasik gelir da¤›l›m› teorisinde gelir da¤›l›m›n› belirleyen temel unsur mar-jinal verimlilik iken, Kaldor’un oluflturdu¤u Keynezyen gelir da¤›l›m› teorisindegelir da¤›l›m› üzerinde söz sahibi olan temel etken marjinal tasarruf e¤ilimidir. Kal-


John Maynard Keynes, 1883 y›l›nda (Marx’›n öldü¤ü

y›l) dünyaya geldi. 1905 y›l›nda Cambridge Üniversite-

si Matematik bölümünden mezun olmufltur. Mezun ol-

duktan sonra da birkaç y›l devlet memurlu¤u yapm›flt›r.

1909’da Cambridge Üniversitesi’nde ö¤retim üyesi olan

Keynes, ayr›ca Cambridge’nin Economic Journal dergi-

sinin genel yay›n yönetmeni (1911-1944) olarak görev

yapm›flt›r.

Keynes iktisat e¤itimi almam›fl olmas›na ra¤men yazd›-

¤› ‹stihdam, Faiz ve Paran›n Genel Teorisi (1936) adl›

kitab›yla iktisat alan›nda müthifl bir üne kavuflmufltur.

20. yüzy›la damga vuran bu eserle birlikte Keynes ikti-

sadi düflüncede de bir devrim gerçeklefltirmifltir. Keynes, ekonominin her zaman tam

istihdamda dengeye gelmeyece¤ini, hem eksik istihdam›n ve hem de ekonomik den-

genin ayn› anda oluflabilece¤ini, Klasiklerin iddia etti¤i gibi paran›n yans›z olmad›-

¤›n› ve iktisat politikas› arac› olarak kullanabilece¤ini, ekonomiyi tam istihdam den-

gesine yöneltebilmek için devletin ekonomiye müdahale etmesi gerekti¤ini ileri sür-

müfltür. Özellikle ‹kinci Dünya Savafl›’ndan sonra Keynezyen ekonomi politikalar›

dünyada bir hayli etkili olmufltur.

Keynes, 1946 y›l›nda Sussex’te hayat›n› kaybetmifltir. Ard›ndan birçok eser b›rakan

Keynes ayn› zamanda makroekonomik ak›m›n kurucusu olarak da bilinmektedir.

Kaynak: openbdb.com; Skousen, 2007; Küçükkalay, 2010.

dor’un oluflturdu¤u gelir da¤›l›m› teorisine göre toplum iflçiler ve sermayedarlarfleklinde iki gruba ayr›lmaktad›r. Teorinin varsay›mlar›na göre, her grubun kendi-ne özgü marjinal tasarruf e¤ilimi bulunmaktad›r ve sermayedarlar›n marjinal tasar-ruf e¤ilimi, iflçilerinkinden daha yüksektir. Teoride ayr›ca yat›r›mlar›n millî gelireoran›n›n d›flsal bir de¤iflken oldu¤u ve marjinal tasarruf e¤iliminden etkilenmedi¤ivarsay›lm›flt›r. Bunlara ek olarak, ekonomide tam istihdam›n geçerli oldu¤u varsa-y›lm›flt›r. Bu çerçevede, söz konusu gelir da¤›l›m› teorisinde, sadece tasarruflar ileyat›r›mlar›n birbirine eflit oldu¤u noktada ücretler ve kârlar aras›ndaki mümkünolan tek gelir da¤›l›m›n›n ortaya ç›kt›¤› sonucuna ulafl›lm›flt›r (Gallo, 2002: 15).

Neoklasik gelir da¤›l›m› teorisinde gelir da¤›l›m›n› belirleyen temel unsurla Kaldor’unoluflturdu¤u Keynezyen gelir da¤›l›m› teorisindeki temel unsur aras›ndaki fark› aç›klay›n›z.

Bu çerçevede, dengenin sa¤lanabilmesi ad›na, yat›r›mlarda bir art›fl gerçeklefl-ti¤i zaman tasarruflarda da bir art›fl›n gerçekleflmesi gerekmektedir. Sermayedarla-r›n marjinal tasarruf e¤ilimleri iflçilerden daha yüksek oldu¤u için de tasarruflar›artt›rmak için sermayedarlar›n kâr oranlar›n›n yükselmesi gerekmektedir. Bununiçin de fiyatlar›n artmas› gerekmektedir. Böylece bu teorinin öngörüsüne göre, ge-lir da¤›l›m› eflitsizli¤i ile ekonomik büyüme aras›nda pozitif bir iliflki ortaya ç›k-maktad›r (Gallo, 2002: 15).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4


Klasik iktisatç›lardan Adam Smith ve David Ri-

cardo’nun ortaya koydu¤u gelir da¤›l›m› teorile-

rini tan›mlamak

Adam Smith, ekonominin; iflçiler, sermayedarlarve toprak sahipleri olmak üzere üç s›n›fa ayr›ld›-¤›n› ve söz konusu ekonomide üretilen toplamgelirin bu üç s›n›f aras›nda; iflçilere ücret, serma-yedarlara kâr ve toprak sahiplerine rant olmaküzere da¤›t›ld›¤›n› ifade etmifltir. Bu çerçevedeSmith, modern anlamda fonksiyonel bir gelir da-

¤›l›m› teorisi oluflturmaya çal›flm›flt›r. Smith, ekonomide elde edilen toplam gelirin ifl-çiler, sermayedarlar ve toprak sahipleri aras›ndane flekilde da¤›t›laca¤› hususunda da iki temeletkenin önemli oldu¤unu öne sürmüfltür. Gelirda¤›l›m›n› belirleyen birinci etken; iflgücünün,sermayenin ve topra¤›n kendilerine has özellik-leri ile bu faktörlerinin birbirleri aras›ndaki iliflki-lerdir. ‹kinci etken ise ekonominin genel duru-mudur. Büyümekte olan bir ekonomide ücretleryükselecek, küçülmekte olan bir ekonomide deücretler düflecektir. Dura¤an durumdaki bir eko-nomide de ücret seviyesi afla¤› yukar› ayn› kala-cakt›r.David Ricardo’nun gelir da¤›l›m› teorisinde iseüç temel varsay›m bulunmaktad›r. Bunlar; a)Emek-de¤er teorisi geçerlidir, b) Azalan verimlerkanunu geçerlidir, c) Ücretlerin tunç kanunu ge-çerlidir. Ricardo, üretilen mallar için mutlak bir

de¤er ölçüsü aram›fl ve arad›¤› cevab› da emekte

bularak emek-de¤er teorisini ortaya koymufltur.Buna göre bir mal›n de¤erini, o mal›n üretimin-de kullan›lan emek miktar› belirlemektedir. Ricardo’ya göre azalan verimler kanunu, nüfu-sun kaç›n›lmaz biçimde artaca¤› ancak buna kar-fl›n topra¤›n s›n›rl› oldu¤u varsay›m›na dayan-maktad›r. Bir ülkenin nüfusu artt›¤›nda, daha faz-la yiyecek üretebilmek için eskisine k›yasla ve-rimsiz topraklar›n kullan›lmas› gerekece¤i için,daha verimli topraklar›n rant› yükselecektir. Öteyandan Ricardo’ya göre, eme¤in piyasa fiyat›;emek arz ve talebi taraf›ndan belirlenmektedir.Emek k›t oldu¤unda eme¤in piyasa fiyat› yüksekolmakta, emek bol oldu¤unda da eme¤in piyasafiyat› düflük olmaktad›r.

Marx’›n gelir da¤›l›m› teorisini aç›klamak

Marx, Ricardo’nun emek-de¤er teorisi üzerindeyükselen yeni bir gelir da¤›l›m› teorisini infla et-meye çal›flm›flt›r. Özellikle, tarihsel ve kurumsalekonomiyi Ricardo’nun teorisine uygulayarak ik-tisadi çözümlemelere ulaflm›flt›r. Marx’›n gelir da-¤›l›m› teorisinde, toplum iflçiler ve sermayedarlarolarak iki k›sma ayr›lmakta ve sermayedarlar üre-tim araçlar›na sahip olmalar›ndan dolay›, iflçile-rin hakk› olan k›sm› gasp ederek onlar› sömür-mektedirler. Baflka bir deyiflle Marx’›n teorisindeelde edilen toplam gelir, ücret ve kâr olarak iki-ye ayr›lmakta, iflçiler ve sermayedarlar aras›nda-ki iliflki ve mücadele çerçevesinde, söz konusus›n›flar›n elde ettikleri ücret ve kâr düzeyi ve bu-na ba¤l› olarak da sömürü düzeyi de¤iflmektedir.

Neoklasik iktisatç›lar›n klasik iktisatç›lardan

farkl› olarak gelir da¤›l›m›na iliflkin getirdi¤i ye-

nilikleri ay›rt etmek

Neoklasik iktisat anlay›fl› klasik iktisadi anlay›fl›nhakim paradigmas› olan emek-de¤er teorisinireddederek yerine fayda teorisini (subjektif de-¤er teorisi) koymufltur. Bu marjinal devrim ola-rak adland›r›lm›flt›r. Buna göre, emek-de¤er te-orisi çerçevesinde oluflturulan gelir da¤›l›m› te-orilerinde, iflçilerin geçimlerini sa¤lamaya ancakyetecek seviyede ücret alabilecekleri fikri savu-nulurken, subjektif de¤er teorisi çerçevesinde heriflçinin ald›¤› ücretin, kendisinin marjinal verimli-li¤ine ba¤l› oldu¤u fleklinde bir anlay›fla geçilmifl-tir. Klasik gelir da¤›l›m› teorisinde iflçilerin ald›k-lar› ücret düzeyinin ekonomik geliflmeyle birlikteyükselmeyece¤i ifade edilirken, Neoklasik gelirda¤›l›m› teorisinde, iflçi ücretleri marjinal verimli-li¤e ba¤l› oldu¤u için ekonomik geliflmeyle bir-likte ücretlerin artaca¤› görüflü hakimdir.

Özet

1NA M A Ç 2

NA M A Ç

3NA M A Ç


Keynezyen iktisatç›lar›n gelir da¤›l›m›na iliflkin

görüfllerini aç›klamak

Keynes, gelir da¤›l›m›nda yaflanan sorunlar› ikti-sad›n en temel sorunlar›ndan birisi olarak gör-mesine ra¤men, kendisi bir gelir da¤›l›m› teorisioluflturmam›flt›r. Keynes’i izleyen iktisatç›lar,Keynes’in görüflleri do¤rultusunda bir gelir da¤›-l›m› teorisi oluflturmaya çal›flm›fllard›r. Örne¤in,Kenneth Ewart Boulding, millî gelirin ücret vedi¤er gelir türleri aras›ndaki da¤›l›m› sadece üc-ret pazarl›klar›na, toplu sözleflmelere ve müte-flebbislerin kabiliyetlerine de¤il, ayn› zamandaekonomideki yat›r›m, tasarruf ve likidite tercihikavramlar›na ba¤l› oldu¤unu ileri sürmüfltür. Yi-ne Joan Violet Robinson, toplumdaki çeflitli grup-lar›n yat›r›m ve tüketim kararlar›n›n, ücret düze-yini etkiledi¤ini ve bundan dolay› da uzun vade-de milli gelirin ücret ve ücret d›fl› gelirler aras›n-daki da¤›l›m›n›n yap›s› ortaya ç›kt›¤›n› söylemifl-tir. Robinson ayr›ca, teknolojik geliflmenin gelirda¤›l›m› üzerindeki etkisini de incelemifltir. Nic-holas Kaldor da çarpan teorisinin asl›nda ücret-ler ile fiyatlar aras›ndaki iliflkinin belirlenmesiiçin de kullan›labilece¤ini ve böylece ortaya birgelir da¤›l›m› teorisinin ç›kabilece¤ini ifade et-mifltir.

4NA M A Ç


1. Ricardo’ya göre bir mal›n de¤erini belirleyen unsurnedir?

a. Mal miktar›b. Sermaye miktar›c. Rant miktar›d. Emek miktar›e. Kâr miktar›

2. Bir mal›n üretiminde belli safhalar›n farkl› kiflilercegerçeklefltirilmesi anlam›na gelen uzmanlaflma ilk kezhangi iktisatç› taraf›ndan önerilmifltir?

a. Karl Marxb. Alfred Marshallc. Adam Smithd. David Ricardoe. Thomas R. Malthus

3. Neoklasik iktisadi anlay›fla göre bir üretim faktörü-nün fiyat›n› belirleyen unsur nedir?

a. Marjinal verimlilikb. Emek miktar›c. Sermaye miktar›d. Marjinal faydae. Kâr miktar›

4. Kaldor’un gelir da¤›l›m› teorisinde gelir da¤›l›m›ndasöz sahibi temel etken nedir?

a. Marjinal verimlilikb. Marjinal maliyetc. Marjinal tasarruf e¤ilimid. Marjinal faydae. Emek

5. Afla¤›daki iktisatç›lardan hangisi Keynezyen gelir da-¤›l›m› çerçevesinde bir teori ortaya koymufltur?

a. Carl Mengerb. Nicholas Kaldorc. Robert Nozickd. Leon Walrase. John Bates Clark

6. Afla¤›daki ifadelerden hangisi Ricardo’nun teorisinegöre yanl›flt›r?

a. Tar›mda Azalan Verimler Kanunu geçerlidir.b. Eme¤in bir piyasa fiyat› ve do¤al fiyat› vard›r.c. Nüfusun artmas›yla birlikte rantlar da sürekli art-

ma e¤iliminde olacakt›r.d. Ekonomi dengedeyken eme¤in piyasa fiyat› do-

¤al fiyat›na eflittir.e. Sermayedar›n pay› olan kâr ile iflçilerin pay› olan

ücretler aras›nda do¤ru yönlü bir iliflki vard›r.

7. Karl Marx, teknolojik geliflme ve artan makineleflmesonucu iflsiz kalan baz› çal›flanlar› hangi kavramla aç›k-lamaktad›r?

a. Hegemonyab. Gizli iflsizlikc. Yedek iflçi ordusud. Art›k de¤ere. Do¤al iflsizlik

8. Afla¤›daki ifadelerden hangisi Kaldor’un teorisinegöre do¤rudur?

a. Gelir da¤›l›m›n› belirleyen temel unsur marjinalverimliliktir.

b. ‹flçilerin marjinal tasarruf e¤ilimi sermayedarlar-dan daha yüksektir.

c. Yat›r›mlar›n milli gelire oran› marjinal tasarrufe¤iliminden etkilenmemektedir.

d. Ekonomide eksik istihdam›n geçerli oldu¤u var-say›lm›flt›r.

e. Tasarruf ve yat›r›m›n eflit oldu¤u noktada gelirda¤›l›m› ortaya ç›kmaktad›r.

9. Ricardo’nun gelir da¤›l›m› teorisini ortaya koydu¤ueserinin ad› nedir?

a. Milletlerin Zenginli¤ib. ‹stihdam, Faiz ve Paran›n Genel Teorisic. Politik Ekonominin ve Vergilendirmenin ‹lkeleri

Üzerined. Emek-De¤er Teorisie. Karfl›laflt›rmal› Üstünlükler Teorisi

10. Neoklasik gelir da¤›l›m› teorisine göre afla¤›daki ifa-delerden hangisi yanl›flt›r?

a. Her üretim faktörü üretime katk›s› ölçüsündeüretimden pay al›r.

b. Eme¤in getirisi olan ücret, eme¤in marjinal ve-rimlili¤i düzeyinde olmaktad›r.

c. Neoklasik gelir da¤›l›m› teorisinde azalan verim-ler kanunu geçerli de¤ildir.

d. Ekonomik geliflme, çal›flanlar›n ücretlerini art›r›r.e. Verimlilik düzeyi zaman içinde yükselen iflçile-

rin ücret düzeyi de yükselir.


Okuma Parças›


Kuyumuzu kim kaz›yor?*Efendim on y›l önce Rio de Jeneiro’da dünyan›n bozu-lan ekolojik dengesi konusunda bir büyük toplant› ya-p›lm›fl ve baz› kararlar al›nm›flt›. BM’nin öncülü¤ündekiSürdürülebilir Kalk›nma Zirvesi flimdilerde Güney Afri-ka’n›n baflkenti Johannesburg’da 26 A¤ustos’ta bafllaya-cak ikinci toplant›ya haz›rlan›yor.…Efendim BM’nin haz›rlad›¤› rapor dünyan›n karfl› karfl›-ya kald›¤› tükenifli bütün ç›plakl›¤›yla gözler önüne ser-mektedir.• Önümüzdeki 25 y›lda dünya nüfusunun yar›s› su s›-

k›nt›s› çekmeye bafllayacak. Zaten flu günlerde birmilyardan fazla insan su bulam›yor.

• Küresel ›s›nma sebebi ile denizler yükseliyor.• Çok say›da hayvan ve bitki türü yok oluyor.• Dünya ormanlar› hayas›zca harcan›yor.• Hava kirlili¤i ölümlere yol aç›yor.• Petrol, kömür gibi fosil kökenli yak›t kullan›m› ve

karbon gaz› üretimi 1990’l› y›llar boyunca azalaca¤›-na artt›. Bunun sonucu Asya ve Afrika’n›n baz› böl-gelerinde kurakl›k bafllad›.

• Denizler, akarsular süratle kirleniyor. Daha dün ÇekCumhuriyetindeki sel alt›nda kalan bir kimyevi te-sisten zehirli maddeler sulara kar›flt›.

• Atmosferdeki karbondioksit oran› felaket s›n›r›nayaklaflt›. Bu olumsuz maddelerin hepsini s›ralamakgereksiz. Gidiflat ortada. Bu gidiflat›n müsebbipleriolmayacak bir duaya [Sürdürülebilir Kalk›nma – zü-¤ürt tesellisi] âmin demek için bile bir araya gelmekhususunda ayak sürüyorlar. Dünyay› kirletenlerinbafl›nda gelen ABD baflkan› zirveye gitmek istemi-yormufl. Hollywood y›ld›zlar›ndan çevreci DiCapri-o, baflkan Bush’a “Lütfen kat›l›n” ça¤r›s› yapm›fl.

Yahu kat›lsa ne olacak, kat›lmasa ne olacak. Dünya nü-fusunun yar›s› (ço¤u güney yar›mkürede kalanlar) gün-de iki dolar›n alt›nda bir gelir ile yafl›yor. Buna karfl›l›kküresel gelirin yüzde seksenine dünya nüfusunun yüz-de on befli el koyuyor. Adalet olmayan yerde zulüm vard›r.Zalimin zulmü her zaman baflkas›na zarar vermez, ba-zen de kendine döner.Dünyay› sömüren; insan kan› üzerine, gözyafl› üzerinekonforlu bir iktidar kuranlar›n saltanat› mazlumlar›ngöklere yükselen feryad› ile bakars›n yerle bir olur.Kuyumuzu kazan kimmifl, onu biliyoruz; ac› olan fluki, biz de o fikrin ard›na düflmüfl gidiyoruz.

Kaynak: *Mustafa Kutlu, Yoksulluk Kitab›, 3. Bask›,‹stanbul: Dergâh Yay›nlar›, 2008, s. 78-80

Küreselleflen Dünyada Gelir Da¤›l›m› ve YoksullukDünyan›n en büyük ve en önemli sorunlar›ndan biri deadaletsiz gelir da¤›l›m› ve yoksulluk. Üstelik bu sorunart›k ekonomik bir sorun olmay›p, sosyal bir sorunadönüflürken, her geçen gün biraz daha içinden ç›k›l-maz bir hâl almaya devam ediyor.Son y›llarda h›zla artan küreselleflme ve bunun servetsahipleri üzerindeki “olumlu” etkisi, gelir da¤›l›m den-gesini servet sahipleri lehine de¤ifltirirken, dünyadakigelir da¤›l›m› ve yoksulluk ç›kmaz›n› da derinlefltiriyor.Özellikle küreselleflmenin h›z kazand›¤›, dünyan›n h›z-la entegrasyon sürecine girdi¤i 1990 sonras›nda birçokülkede gelir da¤›l›m› bozulmufltur.Geçti¤imiz y›l Ekonomik Kalk›nma ve ‹flbirli¤i Örgütü(OECD) taraf›ndan yay›mlanan “OECD ülkelerinde Ar-tan Gelir Eflitsizli¤i” raporuna göre; 2008 küresel eko-nomik krizi öncesindeki 20 y›l boyunca 22 OECD ülke-sinden 17’sinde gelir eflitsizli¤i artm›flt›r. En çarp›c› so-nuç ise; hanehalklar›n›n harcanabilir gelir art›fl› y›ldaortalama yüzde 1,7 artarken, söz konusu ülkelerdeki enzengin yüzde 10’luk kesimin gelirlerindeki art›fl en yok-sul yüzde 10’luk kesimin gelir art›fl›n›n oldukça üzerin-dedir. ‹flte bu durum da gelir da¤›l›m›n daha da bozul-mas›na neden olmufltur.Yüksek büyüme h›z›, kifli bafl›na düflen “ortalama” ge-lir, kalk›nma hamleleri gibi iktisadi de¤erler, birey ba-z›nda yaflanabilen bu trajedilerin saklanabilmesine ola-nak sa¤l›yor. Ve yap›lan araflt›rmalarda asl›nda bu traje-dinin sadece Afrika k›tas›nda yaflanmad›¤›n›, örne¤inson dönemde yüksek büyüme performans›yla dikkatçeken Çin ve Hindistan gibi ülkelerde de önemli miktar-da gelir da¤›l›m bozuklu¤u yafland›¤›n› ortaya koyuyor.Dünya Bankas›’n›n istatistiklerine göre son 30 y›ld›r ara-lar›nda Brezilya, Çin ve Hindistan gibi kalk›nman›n eflin-deki ülkelerin de bulundu¤u dünyan›n en güçlü eko-nomisine sahip G20 ülkelerindeki zengin ve yoksuluçurumu, hiç bu kadar derin olmam›flt›...

Kaynak: Fevzi ÖztürkDünya Bülteni / http://www.dunyabulteni.net/?aTy-pe=haber&ArticleID=229081 1 Ekim 2012(Eriflim Tarihi: 10.10.2012)

Yaflam›n ‹çinden

”

“


1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Klasik Gelir Da¤›l›m› Teori-si” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Klasik Gelir Da¤›l›m› Teori-si” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Neoklasik Gelir Da¤›l›m›Teorisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Keynezyen Gelir Da¤›l›m›Teorisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Keynezyen Gelir Da¤›l›m›Teorisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Klasik Gelir Da¤›l›m› Teori-si” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Marx’›n Gelir Da¤›l›m› Te-orisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Keynezyen Gelir Da¤›l›m›Teorisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Klasik Gelir Da¤›l›m› Teori-si” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Neoklasik Gelir Da¤›l›m›Teorisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1

Ricardo’nun gelir da¤›l›m› teorisinde üç temel varsay›mbulunmaktad›r: a) Emek-De¤er Teorisi geçerlidir b) Aza-lan Verimler Kanunu geçerlidir c) Ücretlerin Tunç Ka-nunu geçerlidir.

S›ra Sizde 2

Marx’›n Ricardo’nun tersine, kâr ve rant aras›nda bir ay-r›ma gitmemifl olmas›d›r. Marx, Azalan Verimler Kanu-nuna inanmad›¤›ndan teorisinde buna yer vermemifl vebunun bir sonucu olarak da kâr ve rant aras›nda bir ay-r›ma gitmemifltir. Bunun haricinde, iflçi ücretlerinin ne-den geçimlik seviyede oldu¤u hususunda da Marx’›nyaklafl›m› Ricardo’ya göre farkl›d›r. Marx’a göre, hemenher zaman emek arz›n›n emek talebinden fazla olmas›,ya da baflka bir deyiflle yedek iflçi ordusunun hep varolmas›, ücretlerin yükselmesine engel olmakta ve iflçi-leri asgari geçimlik seviyede tutmaktad›r.

S›ra Sizde 3

Teknolojik geliflmeler, iflçilerin ortaya ç›kard›¤› ekono-mik de¤erin artmas›n› sa¤lamakta ve iflçilere asgari ge-çimlik ücret verildi¤inden, art›k de¤erin ve dolay›s›ylasömürü oran›n›n yükselmesine neden olmaktad›r. Öteyandan, teknolojinin geliflmesi ile artan makineleflme ba-

z› çal›flanlar›n iflsiz kalmas›na neden olmakta ve bu iflçi-ler Marx’a göre bir yedek sanayi ordusu oluflturmaktad›r.

S›ra Sizde 4

Neoklasik gelir da¤›l›m› teorisinde gelir da¤›l›m›n› be-lirleyen temel unsur marjinal verimlilik iken Kaldor’unoluflturdu¤u Keynezyen gelir da¤›l›m› teorisinde gelirda¤›l›m› üzerinde söz sahibi olan temel etken marjinaltasarruf e¤ilimidir.

Yararlan›lan KaynaklarAtkinson, A. B. ve F. Bourguignon (2000). Handbook

of Income Distribution, Cilt 1, (Ed. Atkinson, B.A. ve Bourguignon, F.), North-Holland: Spain.

Alkin, E. (1969). Keynes’yen Gelir Da¤›l›m› Teorisi veKaldor Modeli, ‹ktisat Fakültesi Mecmuas›, 29(1-4).

Barkai H. (1959). Ricardo on Factor Prices and IncomeDistribution in a Growing Economy, Economica,

New Series, 26 (103), 240-250.Clark, J. B. (1908). The Distribution of Wealth, Mac-

Millan: New York.Gallo, C. (2002). Economic Growth and Income Ine-

quality: Theoretical Background and Empirical

Evidence, Development Planning Unit, UniversityCollege London, WorkingPaper No. 119.

Kaldor, N. (1955-1956). Alternative Theories of Distri-bution, The Review of Economic Studies, 23 (2),83-100.

Keynes, J. M. (1939). Relative Movements of Real Wa-ges and Output, The Economic Journal, 49 ( 193),34-51.

Keynes, J. M. [1936] (2008). ‹stihdam, Faiz ve Paran›n

Genel Teorisi, Kalkedon: ‹stanbul.Kurz, H. D. (2009). Technical Progress, Capital Ac-

cumulation and Income Distribution in Classi-

cal Economics: Adam Smith, David Ricardo and

Karl Marx, ESHET 2009 Conference in Thessaloni-ki.

Marx, K. (1867). Das Kapital.

Ricardo, D. (1821). On The Principles of Political

Economy and Taxation, John Murray: London.Skousen, M. (2007). ‹ktisadi Düflünce Tarihi, Adres

Yay›nlar›: ‹stanbul.Smith, A. [1776] (1965). An Inquiry into the Nature

and Causes of the Wealth of Nations, ModernLibrary: New York.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Gelir eflitsizli¤ini hesaplama yöntemlerinin kavramsal, analize iliflkin ve öl-çümle ilgili özelliklerini aç›klayabilecek,Gelir da¤›l›m› analizlerinde kullan›lan ölçüm yöntemlerini s›ralayabilecek,Gelir da¤›l›m› analizlerinde grafikle gösterim yöntemlerini aç›klayabilecek,Gelir eflitsizlik ölçütlerini, temel ilkelere göre analiz edebilecek ve hesapla-y›p yorumlayabilecek,Genellefltirilmifl entropi ölçütü olan Theil indeksi hesaplay›p yorumlayabilecek,Normatif bir ölçüt olan Atkinson ‹ndeksini farkl› eflitsizlikten kaç›nma para-metreleri için hesaplay›p yorumlayabilecek,Yüzde paylar analizini kullanarak hesaplanan eflitsizlik oranlar›n› yorumlaya-bilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Gelir Da¤›l›m›• Gelir Eflitsizli¤i• Grafikler

• Eflitsizlik Ölçütleri• Yüzde Paylar Analizi

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

NNN

NN

N


• GEL‹R DA⁄ILIMI ANAL‹ZLER‹NDEKARfiILAfiILAN ZORLUKLAR

• GEL‹R Efi‹TS‹ZL‹⁄‹N‹N ÖLÇÜM VEANAL‹ZLER‹NDE KULLANILANYÖNTEMLER

GelirEflitsizliklerininÖlçülmesi


GEL‹R DA⁄ILIMI ANAL‹ZLER‹NDE KARfiILAfiILAN ZORLUKLARGelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in ölçülmesi ve analizlerde bulunularak politika yap›-c›lara gerekli bilgilerin aktar›lmas› amac›yla, çok say›da eflitsizlik ölçütü gelifltiril-mifltir. Gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütlerinin her biri eflitsizli¤in farkl› yönlerine a¤›r-l›k vermekle birlikte belirli ortak noktalarda bulufltuklar› görülmektedir. Bununlabirlikte veri bir nüfusta gelirin bireyler veya hanehalklar› aras›nda nas›l da¤›l›mgösterdi¤ini ölçmek ve zaman içindeki geliflimini takip etmek kavram, analiz ve öl-çüm yöntemlerinden kaynaklanan çeflitli zorluklarla karfl›laflmak demektir.

Kavramsal boyutta karfl›lafl›lan ilk önemli zorluk, refah düzeyi aç›s›ndan yap›-lacak karfl›laflt›rmalara esas olacak de¤iflkenin belirlenmesidir. Gelir ya da tüketimharcamalar› bu konuda karfl›m›za ç›kan iki önemli de¤iflkendir. Gelir da¤›l›m›n›saptamaya yönelik araflt›rmalarda genel olarak kiflisel kullan›labilir gelir kavra-m›n›n tercih edildi¤i görülmektedir. Geliflmekte olan ülkelerde kay›td›fl› ekonomi-nin varl›¤› kiflisel kullan›labilir gelirin elde edilmesinde yetersizlikler oluflturmakta-d›r. Dolayl› ve dolays›z vergiler ile transferlerin kiflisel kullan›labilir gelirleri üzerin-deki büyük etkisi dikkate al›nd›¤›nda, kay›td›fl› ekonominin kiflisel kullan›labilirgelirin hesaplanmas›nda neden oldu¤u belirsizli¤in büyük oldu¤u görülmektedir.

‹kinci önemli zorluk, kiflisel kullan›labilir gelir verisinin elde edilmesiyle ilgili-dir. Bu konuda vergi beyannameleri, saha anketleri ve millî gelir hesaplar› gelir ve-risine ulaflmakta kullan›lan al›fl›lm›fl yöntemlerdir. Tüm bu veri kaynaklar›n›n ken-dine özgü s›n›rl›l›klar› bulunmaktad›r. Gelir vergisi beyannamelerini esas alan birkiflisel gelir da¤›l›m› eflitsizli¤inin gelirin eksik beyan edilmesi veya gizlenmesi gi-bi zorluklar› olaca¤› aç›kt›r. Daha iyi bir yöntem olmakla birlikte sahaya yönelikanket uygulamalar›n›n da eksiklikleri görülmektedir. Örnekleme tekniklerindenkaynaklanan hatalar, anketi uygulayanlar›n ve görüflülen kiflilerin gelir kavram›n›kavray›fllar› ile ilgili eksiklikler bu uygulaman›n zorluklar›n› oluflturmaktad›r.

Üçüncü zorluk gelir da¤›l›m› araflt›rmas›n›n yap›ld›¤› y›l›n ekonomik özelli¤i ileilgilidir. Gelir da¤›l›m› çal›flmalar›nda genel olarak y›ll›k gelir kullan›lmaktad›r. Ge-lirin kapsad›¤› dönem özellikle tar›msal bölgelerde sorun olabilmektedir. Hasatdöneminde oluflan gelirler, bolluk dönemi ile k›tl›k dönemlerine göre y›llar aras›n-da farkl›l›k göstermektedir. Bunun yan› s›ra tar›msal gelirlerin dolayl› yollardantahmin edilmesi durumunda tar›msal üretimin gelire dönüfltürülmesinde uygun fi-yat›n belirlenmesinden kaynaklanan sorunlarla karfl›lafl›labilmektedir.

Gelir EflitsizliklerininÖlçülmesi

Kiflisel Kullan›labilir Gelir:Üretim faktörlerine yap›lanücret, faiz, kâr ve kiragelirlerinden oluflan gerçekd›fl›nda tutulmaktad›r) ilekiflilere kamu veya özel yada d›fl âlemden yap›lan tektarafl› transferler kifliselgeliri oluflturmaktad›r.Kiflisel gelirden dolays›zvergiler ve hanehalk›n›ndevlete yapt›¤› tek tarafl›transferler (sosyal güvenlikkesintileri) düflüldüktensonra kalan miktar kifliselkullan›labilir gelir olaraktan›mlanmaktad›r.

Dördüncü zorluk gelir büyüklüklerinin karfl›laflt›r›labilir olmas›yla ilgilidir. Ha-nehalk› düzeyinde yap›lm›fl araflt›rma sonuçlar›ndan hareketle yap›lan analizlerdegelir eflitsizli¤i ölçüsü birimi olarak hanehalk› geliri kullan›lmaktad›r. Bu durumdaher bir hanehalk›n›n geliri, hanehalk›n›n büyüklü¤ünden ba¤›ms›z olarak ölçül-müfl olmaktad›r. ‹ki hanehalk› aras›nda gelirin büyüklü¤üne bak›larak yap›lacakk›yaslamalar, her bir hanedeki birey say›s› bilinmedikçe anlaml› olmayacakt›r.Yüksek harcama ve dolay›s›yla gelire sahip bir hanehalk›, düflük gelir düzeyinde-ki di¤er hanehalk›na k›yasla daha çok bireyden olufluyorsa toplam geliri büyük ol-mas›na ra¤men refah düzeyi daha düflük olabilir. Dolay›s›yla hanehalk› gelirinegöre yap›lacak bir eflitsizlik ölçümü, hanehalk› büyüklükleri eflit olmad›kça, birey-sel gelirler üzerinden yap›lan eflitsizlik ölçümü ile ayn› sonucu vermeyecektir. Bunedenle gelir eflitsizli¤inin ölçümünde birim olarak hanehalk› gelirini de¤il, hane-halk› büyüklü¤ünü ve hanehalk›n›n ortak tüketiminden kaynaklanan ölçek ekono-milerini dikkate alan bir yöntemle hesaplanan bireysel eflde¤er gelirin kullan›lma-s› önerilmektedir (TÜS‹AD, 2000: 35).

Gelir da¤›l›m› ile pastan›n büyüklü¤ünden ba¤›ms›z olarak sabit büyüklüktekibir pastan›n ülke nüfusu aras›ndaki paylafl›m›n› ifade ediyoruz. Ancak bu pasta birdönemden di¤erine de¤iflmektedir. Bir ülkede gelir da¤›l›m›n› iki zaman dilimi ara-s›nda karfl›laflt›r›yorsak, bu iki zaman dilimi aras›nda toplam gelirin de¤iflmifl ola-bilece¤ini dikkate almam›z gerekmektedir. Bu nedenle gelir da¤›l›mlar› karfl›laflt›-r›l›rken ayn› büyüklükte bir gelirin da¤›l›m›n›n de¤iflmifl oldu¤u varsay›m›ndanvazgeçilmesi gerekmektedir. Gelirin da¤›l›m› kadar büyüklü¤ünün de önemli ol-du¤u dikkate al›narak karfl›laflt›rmalar yap›lmal›d›r. Bununla birlikte bu sorununafl›lmas›nda gelir eflitsizlik ölçütlerinin tan›mlanmas›ndan kaynaklanan temel zor-luklar›n var oldu¤u görülmektedir.

Son olarak, elde edilen gelir verisinin uygulanaca¤› istatistik yönteminin belir-lenmesi de hesaplanan eflitsizli¤in de¤erlendirilmesinde önemli bir rol üstlenmek-tedir. Gelir da¤›l›m›na iliflkin de¤erler kullan›lan eflitsizlik ölçütüne göre de¤iflmek-tedir. Baz› ölçütler gelir da¤›l›m›n›n alt gelir gruplar›n› önemserken, baz› ölçütlerüst gelir gruplar›n› önemsemektedir. Baz› gelir da¤›l›m› ölçütleri refah göstergele-rini içsellefltirmifl iken baz› göstergeler gelir da¤›l›m›n›n normatif yönünü ölçeme-mektedir. Baz› eflitsizlik ölçütleri mükemmel bir eflitlik anlay›fl›n› referans al›rkendi¤erleri ortalama gelir düzeyini vurgulamaktad›r. Tüm bu farkl› ölçütlerin ortayakoydu¤u sonuçlar birbiriyle çeliflecek müdahalelere bile neden olabilir. Gelir eflit-sizli¤i ölçütlerinin seçimi öncelikle toplanm›fl olan verilerin özelli¤ine ve analiziyapacak olan uzman›n gelir da¤›l›m› konusundaki de¤er yarg›lar›na ba¤l›d›r.

GEL‹R Efi‹TS‹ZL‹⁄‹N‹N ÖLÇÜM VE ANAL‹ZLER‹NDEKULLANILAN YÖNTEMLERGelir da¤›l›m› analizleriyle görülmek istenen eflitsizlik, hem toplumun yoksunlar›-n›n yaflamakta olduklar› yoksullu¤un derinli¤ini hem de vars›llar›n zenginli¤ininyüksekli¤ini yans›tan bir eflitsizliktir. Bu amaçla bu bölümde toplumun genifl biryelpazeye yay›lm›fl ve homojen olmayan gruplar› aras›ndaki gelir da¤›l›m› eflitsiz-liklerini farkl› yönleriyle göstermenin oldukça iyi bilinen yöntemlerini tan›taca¤›z.Gelir da¤›l›m› kapsam›ndaki oldukça karmafl›k bilgileri de¤erlendiren tüm bu yön-temler grafikler, eflitsizlik ölçütleri ve yüzdelik paylar analizi olmak üzere üç geniflbafll›k alt›nda grupland›r›lm›flt›r.


Hanehalk›: Aralar›ndaakrabal›k ba¤› bulunsun yada bulunmas›n ayn› konuttaveya konutlarda, ayn›konutun bir bölümündeyaflayan, ayn› kazandanyemek yiyen, kazanç vemasraflar›n› ay›rmayan,hane hizmet ve yönetiminekat›lan bir veya birden fazlakiflinin oluflturdu¤utopluluktur.

GrafiklerGelir da¤›l›m› hakk›nda grafik formunda bilgi vermek eflitsizlik hakk›ndaki baz› te-mel görüflleri göstermenin özellikle ö¤retici bir yoludur. Gelir da¤›l›m›ndaki eflit-sizli¤i grafik yard›m›yla göstermenin birkaç uygulanabilir yolu bulunmaktad›r. Bubafll›k alt›nda gelir da¤›l›m›n› grafikler yard›m›yla özetleyen dört temel yaklafl›m›gözden geçirece¤iz. Bu yaklafl›mlardan hiçbiri gelir da¤›l›m›n› grafikler yard›m›ylagöstermenin en iyi yolu olarak gösterilmemektedir. Her biri ayn› verileri kullan-makta fakat farkl› bir bak›fl aç›s› sa¤lamaktad›r. Grafikle gösterim yöntemlerinin ta-n›t›m›nda ortak bir anlat›m sa¤lamak amac›yla da¤›l›m ile ilgili de¤iflken ‘gelir’, re-ferans dönemi ‘y›l’ ve ekonomik birim ‘birey’ olarak al›nmaktad›r.

Jan Pen’in Geçit TöreniJan Pen (1971) taraf›ndan kullan›lan geçit töreni grafi¤i gelir da¤›l›m› konusunda enanlaml› ve ilgi çekici görsel araçlardan biridir. Pen, geçit törenine kat›lan herkesingeliriyle orant›l› bir boya sahip oldu¤unu varsaymaktad›r. Pen, önde k›salar arkadauzunlar olmak üzere boy s›ras›na dizilmifl olan insanlar› belirli bir zaman diliminde-bir saatlik- tören alan›ndan geçirmektedir. Geçit alan›ndan geçen kiflilerin yaratt›¤›görüntüyü de fiekil 3.1’deki e¤ri ile temsil etmektedir (Cowell, 2011: 19).

Bafllang›çta törene kat›lanlar›n en k›sas› geçmifl, orta boylular›n ard›ndan za-man içinde daha uzun boylular geçifllerini gerçeklefltirmifl ve geçenlerin boylar› za-man dilimi içinde giderek artm›flt›r. fiekil 3.1’de tören geçidine kat›lan tüm nüfusunbirikimli yüzdeleri OC ekseninde temsil edilmektedir. B noktas›na gelinceye kadarortalama gelirli kifli henüz tören alan›ndan geçmemifltir. Medyan gelirli olan kifli-nin geçifli ise tören k›tas›n›n yar›s›na geldi¤imiz zaman gerçekleflir ve geçitin 1 sa-at sürdü¤ü zaman diliminde geçifli yar›m saat sonras›na denk gelmektedir. Ortala-ma gelirin iki kat› gelire sahip olan biri geçifl noktas›na son befl dakika içinde gel-mifltir. Geçit töreninin sonlar›na do¤ru geçenlerin boylar›nda en yüksek gelirli kifligeçinceye kadar büyük art›fllar gözlenmektedir.

Toplam gelirin nüfusa bölünmesiyle elde edilen ortalama gelir (y–) fiekil 3.1’deOR mesafesi ile temsil edil-mektedir. Pen orijinal grafi-¤ini negatif gelir beyaneden ve dolay›s›yla O nok-tas›n›n solunda ve yatay ek-senin alt›nda yer alan insan-lar› d›flar›da tutarak afl›r› ba-sitlefltirmektedir. Grafi¤ins›n›rlar› içinde e¤rinin sonnoktas›, birikimli nüfus yüz-desi 100 ve en düflük geliresahip olandan en uzak nok-tada olacak flekilde Z ola-rak iflaretlenmifltir.

Pen’in geçit töreni grafi-¤inin temsil etti¤i da¤›l›m›nne ifade etti¤ini iki ülke ör-ne¤inde karfl›laflt›rarak aç›k-layal›m (Jenkins and Van

373. Ünite - Gel i r Efl i ts iz l ik ler in in Ölçülmesi

fiekil 3.1

200.000

180.000

140.000

100.000

60.000

20.000

O0 20 40 60 80 100 C

T

L

K

M

S

Bire

ysel

Gel

ir

R

Nüfus Oran›

Z Pen’in geçit törenigrafi¤i

Kerm, 2009: 48). fiekil 3.2’deA ve B ülkeleri için gelir ge-çifllerini temsil eden e¤rilerbirlikte yer almaktad›r. Bu ül-kelerde milyonerler bulunma-maktad›r. E¤er bulunmufl ol-sayd› grafikler sayfan›n d›fl›nataflm›fl olacakt›. E¤rinin temsiletti¤i düflük gelir gruplar› içinB ülkesindeki gelirlerin A ül-kesindekilerden daha yüksekoldu¤u görülmektedir. Bu-nunla birlikte yüksek gelirgruplar›nda A ülkesindeki ge-lirler, B ülkesindeki gelirlerin

üstündedir. Pen’in grafi¤ine gö-re iki ülkeye ait geçit töreni e¤rileri bu ülkelerin sosyal refahlar›ndaki farkl›l›¤›n birgöstergesi olarak de¤erlendirilebilir. ‹ki ülke için Pen grafi¤ine bak›ld›¤›nda alt ge-lir nüfus gruplar›nda B ülkesinin gelirlerinin daha iyi durumda oldu¤u ifade edilsede iki ülke gelir da¤›l›m›n› gelir eflitsizlikleri aç›s›ndan de¤erlendirmek özel gelireflitsizlik göstergelerine baflvurmay› gerektirmektedir.

Pen’in tan›mlad›¤› grafik afl›r› yüksek gelirlerin ve afl›r› düflük gelirlerin varl›¤›-n› vurgulamaktad›r. Fakat grafik orta gelir düzeyindekiler ile ilgili ayr›nt›l› bilgi ver-memektedir.

Frekans Da¤›l›mlar›Frekans da¤›l›mlar› istatistikçilerin çok yararland›¤› araçlard›r. Bireylerin gelirlerinbüyüklü¤üne göre eflit gelir aral›klar›na da¤›l›m›n› göstermek amac›yla kullan›l-maktad›r. Frekans da¤›l›mlar› ile ilgili örnek fiekil 3.3’te görülmektedir. Yatay ek-sen boyunca farkl› gelirlerin topland›¤› gelir dilimleri eflit aral›klarda temsil edil-mektedir. Düfley eksende ise tan›mlanm›fl olan bu gelir aral›klar›nda yer alan bi-reylerin say›s› (frekans) yer almaktad›r. Gelir dilimi ile s›n›rland›r›lm›fl her bir ala-n›n bu gelir diliminde yer alanlar›n frekans›n› temsil edecek flekilde yukar› do¤ruuzat›lmas›yla histogramlar elde edilmektedir. Bu yüzden örne¤in T15.000 veT22.500 aras›nda gelire sahip kifliler B olarak iflaretli dikdörtgenin temsil etti¤ialanda yer almaktad›rlar. fiekil 3.3’te elde edilen histogram ve histogramlar›n tepeorta noktalar›n› birlefltirerek elde edilmifl olan e¤ri frekans da¤›l›mlar›n› gösterenbasamakl› hatlar› temsil etmektedir. fiekil 3.3’te çizilmifl olan e¤ri gelir da¤›l›m›n›aç›klayan kuramsal bir e¤rinin ampirik gözlemleri olarak görülebilir. Bu e¤ri tara-f›ndan temsil edilen iliflki f(y), e¤ri alt›nda ve Oy ekseni üzerinde kalan alandastandart birimler olarak ölçeklendirilmifl bir yo¤unluk fonksiyonu olarak bilinmek-tedir (Cowell, 2011: 20).

Frekans da¤›l›m› orta gelir aral›klar›n› daha net olarak göstermektedir (Cowell,2011: 20). fiekil 3.3’te yatay eksen üst gelir gruplar›na geçildikçe s›f›ra yaklaflan e¤-riyi göstermek üzere en üst gelir dilimine kadar uzat›lmak zorunda kal›nabilir. An-cak üst gelir gruplar›nda gelirin nas›l bir da¤›l›m gösterdi¤ini uzayan yatay eksen-de aç›k flekilde görmek mümkün olmamaktad›r.


250.000

Bire

ysel

Gel

ir

Nüfus Oran›

200.000

150.000

100.000

50.000O

0 20 40 60 80 100

C

A B

fiekil 3.2

Pen’in A ve Bülkeleri için geçittöreni grafi¤i

Gelirin frekans da¤›l›mlar›n› gösteren grafik ve geçit töreni grafikleri birbiriyleçok yak›ndan ilgilidir. E¤er ayn› fonksiyonu birikimli frekanslar›n da¤›l›m›n› göste-recek flekilde yeniden düzenlersek, Pen’in geçit töreni grafi¤i ile çok yak›n bir e¤-ri elde etmifl olaca¤›z. Bunun için fiekil 3.3’ten fiekil 3.4’ü elde etmeye çal›flal›m.

Her iki grafi¤in de yatay eksen ölçe¤i ayn›d›r. fiekil 3.4’ün F(y) olarak tan›ml›birikimli frekanslar›n yer ald›¤› dikey eksen ölçe¤i, fiekil 3.3’te gelir aral›klar›n›n ta-n›ml› oldu¤u eksenin (y) solunda ve e¤rinin alt›nda kalan alan ile orant›l›d›r. fiekil3.4’te elde edilen grafik test edildi¤inde y’nin art›fl›yla birlikte birikimli frekanslar›gösteren F(y)’nin de artt›¤› görülmektedir. En düflük gelirden bafllayarak en yük-sek gelire do¤ru yükselen bir e¤ri elde edilmifltir. Örne¤in gelirin y=T15.000 oldu-¤unu düflünürsek grafik üzerinde T15.000 veya daha az gelirli nüfusu temsil edenbirikimli frekans oran›n› görebiliriz. Bu ifllemi her bir gelir düzeyi için tekrar ede-rek birikimli frekans da¤›l›m e¤risini elde edebiliriz.

fiekil 3.4’teki gelirin birikimli frekans da¤›l›m›n› temsil eden e¤ri ile fiekil 3.1’de-ki Pen’in geçit töreni e¤risi aras›ndaki iliflkiye de dikkat çekelim. ‹ki flekil aras›nda-ki farkl›l›k sadece yatay ve dikey eksenlerinin yer de¤ifltirmifl olmas›d›r. Her iki fle-kilde de ortalama gelir A noktas›nda tan›mlanm›flt›r ve ayn› birikimli frekansa ifla-ret etmektedir.


fiekil 3.3

Frek

ans

f(y)

O

7.50

0

15.0

00

22.5

00

30.0

00

37.5

00

45.0

00

52.5

00

60.0

00

67.5

00

75.0

00

82.5

00

90.0

00

97.5

00

y

B

A

Gelirin frekansda¤›l›m›

fiekil 3.4

100

80

60

40

20

O

15.0

00

22.5

00

30.0

00

45.0

00

60.0

00

75.0

00

90.0

00

105.

000

A Y

Biri

kim

li Fr

ekan

s

Gelir (T)

Gelirin birikimlifrekans da¤›l›m›

Frekans Da¤›l›mlar›n›n Logaritmik Dönüflümüfiekil 3.3’te frekans e¤risinin çiziminde grafi¤i sayfaya s›¤d›rmak için yüksek ge-lirleri görmezden gelmifltik. Frekans e¤risini elde ederken yüksek gelirlerin da¤›-l›m›ndaki detaylar› gözden kaç›rd›¤›m›z gibi ayn› zamanda orta ve düflük gelirgruplar›ndaki da¤›l›ma iliflkin detaylar› da kaybetmifltik. Gelirin frekans da¤›l›mla-r›n› göstermek üzere elde etti¤imiz e¤ri asimetrik bir görünüm sergilemekteydi.Frekans da¤›l›m›n› temsil eden e¤rinin asimetrik bir görünüm sergilemesinin ne-deni yatay eksende gelirin aritmetik olarak tan›mlanm›fl olmas›d›r. Bu sorunu, ay-n› frekans da¤›l›m›n› yatay eksende geliri logaritmik ölçekte tan›mlayarak bir öl-çüde önlemek mümkündür. Böylelikle alt ve yüksek gelir aral›klar›nda frekansla-r›n da¤›l›m›n› daha detayland›r›lm›fl olarak gösteren simetrik bir e¤ri elde edilmiflolmaktad›r.

Yatay eksende gelir aral›klar›n›n logaritmik ölçekte tan›mlanmas› sayesinde yatay eksenT1.280.000’ye kadar gelirin da¤›l›m›na duyarl› hâle gelmifltir.

fiekil 3.5’te yatay eksende eflit aral›klarla iflaretlenmifl gelirler logaritmik ölçek-te tan›mlanm›fl farkl› gelir aral›klar›n› göstermektedir. Düfley eksen ise her bir ge-lir aral›¤›nda gözlemlenen frekanslar› temsil etmektedir. Ortalama gelire (y–), karfl›-l›k gelen nokta bir kez daha A olarak iflaretlenmifltir. OA mesafesi log(y–)’ye eflitolup fiekil 3.5’te A noktas› olarak iflaretlenmifltir (Cowell, 2011: 23) .

Lorenz E¤risiLorenz e¤risi 1905 y›l›nda Amerikal› istatistikçi Max Lorenz taraf›ndan gelifltirilmifl-tir. Lorenz e¤risi gelir da¤›l›m›nda kullan›lan ve daha sonraki bafll›klarda aç›klaya-ca¤›m›z baz› gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütlerinin hesaplanmas›na da referans olangrafikle gösterim flekli olarak kabul edilmektedir.

Lorenz e¤risini basitlefltirilmifl hâliyle aç›klamak üzere Pen’in geçit töreni örne-¤ine tekrar dönelim (Cowell, 2011: 21). Bafllang›ç olarak, herkesi gelirlerini temsileden boylar›na göre s›ralayal›m ve önde düflük gelirliler arkada yüksek gelirliler


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



20.0

00

40.0

00

80.0

00

160.

000

320.

000

640.

000

1.28

0.00

0 y

Gelir (T)

O

Frek

ans

A

fiekil 3.5

Logaritmik ölçe¤egöre gelirlerinfrekans da¤›l›m›

olmak üzere geçit törenini bafllatal›m. Bu kez geçit alan›ndan geçen her bireyinboyuyla temsil edilen gelirini toplam gelir alt›nda biriktirelim. Lorenz e¤risini eldeetmek üzere yatay eksende geçit tö-renine kat›lan bireylerin birikimliyüzde paylar›n›, dikey eksende isebu bireylerin temsil ettikleri gelirle-rin birikimli yüzde paylar›n› tan›m-layal›m. Böylece geçit törenini takipetti¤imizde her bir birikimli nüfusyüzdesine karfl›l›k gelen birikimligelir yüzdelerini tan›mlayan Lorenze¤risini elde etmifl oluruz. Lorenze¤risi geçit törenine kat›lan bireyle-rin oluflturdu¤u birikimli nüfusun bi-rikimli gelir toplam›n› özetlerken,geçit töreninin sonundaki toplamgeliri de göstermifl olacakt›r.

fiekil 3.6’da bu yöntemle elde edilmifl olan Lorenz e¤risi görülmektedir. Çizim-de görülen köflegen üzerindeki her noktada birikimli nüfus yüzdesi ile bu nüfusakarfl›l›k gelen birikimli gelir yüzdesi birbirine eflittir. Dolay›s›yla bireylerin nüfusiçindeki paylar›yla gelir içindeki paylar›n eflit oldu¤u bir da¤›l›m› gösteren bu nok-talar› temsil eden ve 45 derecelik aç› yapan OM do¤rusu “tam eflitlik do¤rusu” ola-rak adland›r›lmaktad›r (TÜS‹AD, 2000: 176). Lorenz e¤risinin sol alt köfledeki Onoktas›ndan bafllayarak M noktas›na uzanan e¤rinin gösterdi¤i kavis gelir da¤›l›-m›ndaki eflitsizli¤i özetlemektedir. Herkesin ayn› gelire sahip olmas› durumunda(mükemmel eflitlik durumu), Lorenz e¤risi orijinden geçen 45 derecelik tam eflitlikdo¤rusu ile çak›flacakt›r. Tüm gelirin tek bir kiflinin elinde toplanm›fl olmas› duru-munda ise (tam eflitsizlik durumu), Lorenz e¤risi yatay eksen ve birikimli nüfusun100 oldu¤u noktada M noktas›na uzanan do¤ru ile çak›flm›fl olacakt›r. Lorenz e¤ri-sinin bu iki uç durum aras›nda ald›¤› flekil, gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlik konusun-da bilgi sa¤lamaktad›r. Gelir da¤›l›m› eflitli¤e yaklaflt›kça Lorenz e¤risi OM do¤ru-suna yaklafl›rken, eflitsizlik artt›kça OM do¤rusundan uzaklaflmaktad›r.

Lorenz e¤risinin daima Z noktas›na d›flbükey oldu¤una dikkat edelim. Lorenze¤risinin neden Z noktas›na d›flbükey oldu¤unu görmek kolayd›r. Geçit töreniniartan gelir s›ras›nda düzenlemifl oldu¤umuz için ilk yüzde 10’luk nüfus dilimindeyer alanlar›n birikimli gelir pay›n›n yüzde 4 olmas› durumunda, nüfusun sonrakiyüzde 10’luk diliminin birikimli gelir pay›n›n en az yüzde 8 olmas› gerekmektedir.Lorenz e¤risi OL do¤rusu ile çak›fl›yorsa hat boyunca nüfusun ilk yüzde 5’i, biri-kimli gelirin yüzde 5’ini, nüfusun ilk yüzde 10’u birikimli gelirin yüzde 10’unu vedi¤er nüfus dilimleri de birikimli gelirden nüfus dilimiyle eflit pay al›yor demektirki bu tam eflitli¤in göstergesidir.


fiekil 3.6

0 20 40 60 80 100

100

80

60

40

20

0O Z

T

P

L

M

Birikimli nüfus yüzdeleri

Biri

kim

li ge

lir y

üzde

leri

Lorenz e¤risi

Lorenz e¤risi gelir da¤›l›m›n› flekil olarak görme olana¤› sa¤lamakla birlikte birülkenin farkl› zamanlardaki gelir da¤›l›m›n› karfl›laflt›rmak için de baflvurulan önem-li bir araç olma özelli¤ine sahiptir. ‹ki ayr› zamandaki gelir da¤›l›m›n›n birikimlinüfus ve birikimli gelir eksenleri aras›ndaki konumu karfl›laflt›r›ld›¤›nda gelir da¤›-l›m›n›n nas›l bir de¤iflim gösterdi¤i görülebilmektedir. E¤er bir y›la ait gelir da¤›l›-m›n› temsil eden Lorenz e¤risi, bir önceki y›la ait Lorenz e¤risinden daha kavisli vetam eflitlik do¤rusundan uzaklaflm›fl ise gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in bir öncekiy›la göre artm›fl oldu¤unu gösterir. fiekil 3.7’de A ve B ile temsil edilen Lorenz e¤-rileri görülmektedir. B e¤risi gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in daha büyük oldu¤u birörne¤i temsil etmektedir. Bu durumda A da¤›l›m›, B da¤›l›m›na “Lorenz bask›n”olarak kabul edilir ve eflitsizlik düzeyi bak›m›ndan tercih edilir bir da¤›l›m olarakkabul edilir (TÜS‹AD, 2000: 177). Bununla birlikte iki gelir da¤›l›m› karfl›laflt›r›ld›-¤›nda birinin di¤erine Lorenz bask›n oldu¤unu söylemek her zaman mümkün ol-mayabilir. Lorenz e¤risi da¤›l›m›n baz› bölümlerinde di¤er Lorenz e¤risi ile çak›fla-bilir, bir bölümünde alt›nda ve bir bölümünde üstünde kalabilir. fiekil 3.7’de A veB e¤rileri birbirini kesmektedir. Bu durumda Lorenz bask›nl›¤› kriterini kullanarakhangisinin eflitsizlik yönüyle tercih edilecek bir durumu temsil etti¤ine karar veri-lemez. Lorenz e¤rileri ayn› ülkeye ait gelirin zaman içindeki geliflimini izlemek içinkullan›ld›¤› gibi ülkeler aras›nda gelir da¤›l›mlar›n› karfl›laflt›rmak amac›yla da kul-lan›lmaktad›r.

Lorenz e¤risinden hareketle Pen’in geçit töreni e¤risini elde etmemiz mümkün müdür?Pen’in tan›mlad›¤› ortalama gelir Lorenz e¤risi üzerinde hangi noktaya karfl›l›k gelebilir?Aç›klay›n›z.

Gelir da¤›l›m›n› flekil yard›m›yla göstermenin dört farkl› yolu oldu¤unu görmüflbulunuyoruz. Her grafik tekni¤i gelir da¤›l›m›n›n oldukça farkl› bir özelli¤ini vur-gulamaktad›r: Pen’in geçit töreni grafi¤i zengin gelirlerinin muazzam yüksekli¤inedikkat çekmekte; frekans e¤risi orta gelirleri daha aç›kl›kla ortaya koymakta; loga-ritmik dönüflüm orta gelirle birlikte tüm kuyruktan bilgi almakta fakat ayn› zaman-da basitlik ve yorumlama kolayl›¤› sa¤lamaktad›r. Lorenz e¤rileri ise kesiflmeleridurumunda gelir da¤›l›m›ndan hangisinin tercih edilebilir oldu¤unu göstereme-mektedir. Vurgudaki bu farkl›l›klar grafiklerden elde edilen eflitsizlik ölçütlerindek›smen yans›t›lmaktad›r.


0 20 40 60 80 100

100

80

60

40

20

0 O20 40 60 80 1000

100

80

60

40

20

M

AB

B

A

Birikimli nüfus yüzdeleri Birikimli nüfus yüzdeleri

Biri

kim

li ge

lir y

üzde

leri

O

Biri

kim

li ge

lir y

üzde

leri

M

fiekil 3.7

Lorenz e¤rileri vefarkl› gelirda¤›l›mlar›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Gelir da¤›l›mlar› yüzde 20’lik gelir gruplar›na göre Tablo 3.1’de gösterilen iki ülkeye aitLorenz e¤rilerini çizerek gelir da¤›l›mlar›n› karfl›laflt›r›n›z.

Eflitsizlik ÖlçütleriGelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütleri gelir da¤›l›m›n› görsel olarak ifade etmeyi amaçla-yan grafiklerden yararlan›larak gelifltirilmektedir. Pen’in geçit töreni (fiekil 3.1) velogaritmik ölçe¤e göre gelirlerin frekans da¤›l›mlar› (fiekil 3.5) gibi grafiklerindenyararlanarak elde edilen gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütlerinden yayg›n olarak kulla-n›lanlar› s›ras›yla aç›klayaca¤›z. Tan›taca¤›m›z gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütlerininher biri gelir da¤›l›m›n›n bir baflka yönüne önem vermektedir. Dolay›s›yla gelir da-¤›l›m› ölçütleri aras›nda bir tercih yapmak gerekti¤inde bu tercihin hangi kriteregöre yap›laca¤› önem kazanmaktad›r. Gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütlerinin üç temelözelli¤i tafl›yor olmas› beklenmektedir:

Eflitsizlik ölçütünden beklenen ilk özellik transfer ilkesine ba¤l› olarak tan›m-lanmaktad›r. Transfer ilkesine göre, eflitsizlik ölçütünün gelir gruplar› aras›nda ger-çekleflen olas› bir gelir transferinin eflitsizlik üzerindeki etkisini ölçebilmesi gere-kir. Pigou-Dalton koflulu olarak bilinen bu ilkeye göre zengin bir kifliden yoksulbir kifliye yap›lacak gelir transferinin ölçülen eflitsizli¤i azaltmas› gerekir. Eflitsizlikölçütü küçülerek gelir aktar›m›n›n bu etkisini yans›tabiliyorsa transfer ilkesini sa¤-lad›¤› kabul edilmektedir.

Eflitsizlik ölçütünden beklenen ikinci özellik ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesi ile ifa-de edilmektedir. Ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesine göre eflitsizlik ölçütünün da¤›l›maesas olan tüm gelirlerin ayn› oranda artt›r›lmas› veya azalt›lmas›ndan etkilenmeme-si gerekir. Eflitsizlik ölçütü tüm gelirlerdeki ayn› oranl› de¤iflme karfl›s›nda etkilen-miyorsa ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesini sa¤l›yor demektir. Eflitsizlik ölçütü ayn› za-manda nüfus büyüklü¤ünden de ba¤›ms›z olmal›d›r. Eflitsizlik ölçütü gelir da¤›l›-m›nda bir de¤iflim olmad›¤› hâlde sadece nüfus art›fl›ndan etkilenerek farkl› bireflitsizlik hesapl›yorsa nüfus büyüklü¤ünden ba¤›ms›z de¤il demektir. Bu ilkeyegöre gelir iki kifli aras›nda biri gelirin tümüne sahip di¤eri tamamen yoksun olacakflekilde paylafl›l›yorsa, kifli say›s›n›n dörde artmas› ile iki kifli tamamen yoksun ikikifli de geliri aralar›nda eflit olarak paylafl›r durumdalarsa, gelir eflitsizlik ölçütü buiki da¤›l›m› eflit eflitsizlikte göstermelidir.

Eflitsizlik ölçütünden beklenen üçüncü özellik ayr›flt›r›labilir olmas›d›r. Gelirtürlerine ve çeflitli gelir gruplar›na veya bölgelere göre yap›lan ayr›flt›rma analizle-riyle eflitsizli¤in kaynaklar› anlafl›lmakta ve eflitsizli¤i azaltmaya yönelik politikalariçin bilgi sa¤lanmaktad›r. Buna göre eflitsizlik ölçütünün gelir da¤›l›m›n›n bütünü-nü oluflturan alt gruplarda gözlenen eflitsizliklerle iliflkilendirebilen kapsaml› bir öl-çüm yap›yor olmas› gerekir. Belirlenen alt gruplar›n kendi içindeki veya bu grup-lar aras›ndaki eflitsizli¤in de¤iflmesi karfl›s›nda ideal bir eflitsizlik ölçütü bunu geneleflitsizlikteki art›fla yans›tabilmelidir.

Ülkeler veGelir Gruplar›

En düflük %20

‹kinci %20

Üçüncü %20

Dördüncü %20

En yüksek %20

A 9,6 14,0 17,2 22,0 37,2

B 3,1 7,2 11,7 19,0 59,1


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Tablo 3.1

Da¤›l›m Aral›¤› Pen’in geçit töreni s›ra ölçütünü aç›klamam›za yard›mc› olacakt›r. Geçit törenindeen düflük gelirliden en yüksek gelirliye kadar gelir elde eden tüm bireyler fiekil3.1’de CZ boyunca s›ralanm›fllard›r. Da¤›l›m aral›¤› (R) bu s›ralamadaki en büyükgözlemle en küçük gözlem aras›ndaki farkt›r. Da¤›l›m aral›¤›n› temsil eden fark bü-yüdükçe gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in artt›¤›n› ifade etmektedir.

R = Ymax – Ymin

Da¤›l›m aral›¤› için yap›lacak s›ralama en küçük gelire veya ortalama gelire gö-re standartlaflt›r›labilir ( ). Da¤›l›m aral›¤› ölçütü herkesin gelirinin ke-sin olarak bilindi¤i küçük ve kapal› bir toplumda tatmin edici olabilir fakat mini-mum ve maksimum gelirlerin en iyi ihtimalle sadece tahmin edilebilir oldu¤u ho-mojen olmayan toplumlar için elveriflli bir uygulama olarak görülmemektedir. Da-¤›l›m aral›¤› minimum ve maksimum gelirlere son derece duyarl› bir ölçüt olmak-la birlikte bu iki gelir aras›ndaki da¤›l›mla ilgili de¤ildir. Örne¤in, da¤›l›m aral›¤› tö-ren alan›ndan 3. dakikada ve 57. dakikada geçen iki bireyin (en düflük gelirli yüz-de 5 ile en yüksek gelirli yüzde 5) veya 6. dakikada ve 54. dakikada geçen iki bi-

reyin gelirleri aras›ndaki fark› (en düflükgelirli %10 ile en yüksek gelirli yüzde 10)esas almaktad›r. Da¤›l›m aral›¤› ölçütübu iki kifli aras›nda geçenlerin nas›l birda¤›l›m gösterdi¤i ile ilgilenmez.

Örne¤in fiekil 3.8’de görülen AA veBB gibi iki ayr› temsili da¤›l›m› ele ala-l›m (Sen, 1973: 25). ‹ki da¤›l›m karfl›lafl-t›r›ld›¤›nda AA da¤›l›m›nda aral›¤›n BBda¤›l›m›na göre daha genifl oldu¤u gö-rülmektedir. Bununla birlikte AA da¤›l›-m›nda ço¤u birey ortalama gelir düze-yinde toplan›rken, çok az›n›n geliri orta-

lama gelirden sapma göstermektedir. Öte yandan BB da¤›l›m›nda toplum zenginve yoksul gibi keskin iki gelir grubuna da¤›lm›fl durumdad›r. Da¤›l›m aral›¤› ölçü-tü sadece uç de¤erler üzerinde yo¤unlaflarak bu iki uç nokta aras›ndaki da¤›l›m›nönemli özelliklerini gözden kaç›rmaktad›r.

Bu yönüyle da¤›l›m aral›¤› ölçütü, gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütlerinden bekle-nen temel ilkeleri sa¤lamak konusunda yetersiz kabul edilmektedir. Maksimum veminimum gelirler aras›ndaki gelir transferlerini eflitsizlik göstergesine yans›tamad›-¤› için transfer ilkesini sa¤lamayan gelir aral›¤›, standartlaflt›r›ld›¤› durumda gelir venüfus yönüyle ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesini sa¤lamaktad›r. Gelir da¤›l›m›ndakieflitsizli¤in bir göstergesi olarak da¤›l›m aral›¤› ölçütü, ayr›flt›rma ifllemiyle alt gelirve sosyal gruplara inen da¤›l›m bilgilerini sa¤lamaya uygun de¤ildir.

Göreli Ortalama Sapma Da¤›l›m aral›¤› ölçütü sadece afl›r› uçlardaki gelirlere odaklan›rken gelir da¤›l›m›hakk›ndaki bilginin ço¤unu görmezden gelmektedir. Pen’in geçit töreni grafi¤in-den hareketle gelifltirilmifl olan bir di¤er gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütü geçit töreni-ne kat›lan tüm bireylerin gelirlerini aç›kl›kla kullanan göreli ortalama sapmad›r.Göreli ortalama sapma ölçütü ile geçit törenine kat›lan herkesin gelirinin ortalama

R Y R Ymin ,


BA

0

A

B

Bire

ysel

gel

ir

Nüfus oran›

fiekil 3.8

Da¤›l›m aral›¤›

Kaynak: Cowell,2011: 26

gelirden fark› hesaplanmaktad›r. Her bireyin gelirinin ortalama gelirden fark› he-sapland›ktan sonra bu farklar›n toplam› al›nmakta ve toplam gelire oranlanarakifade edilmektedir. fiekil 3.1’de iflaretlenmifl ve mutlaka eflit büyüklükte olan bualanlara göz atal›m. fiekilde RT ortalama gelir çizgisi alt›nda kalan gelirlerin, orta-lama gelirden farklar› toplam›n› temsil eden ORK alan› ile ortalama gelir çizgisininüzerindeki gelirlerin ortalama gelirden farklar› toplam›n› temsil eden KTZ alan› gö-rülmektedir. Bu iki alan›n büyümesi gelir eflitsizli¤inin artt›¤›n› göstermektedir. Ge-çit töreni e¤risi ile ortalama gelir çizgisi aras›nda kalan bu iki alan toplam›n› top-lam gelire (OCTR) bölerek geleneksel bir gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütü elde edil-mektedir.

Gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i gösteren göreli ortalama sapma, Pen’in geçit töre-ni grafi¤i üzerinden afla¤›daki gibi tan›mlanabilir:

Göreli ortalama sapma göster-gesinin hayati önem tafl›yan birzay›fl›¤›n› aç›klayal›m. fiekil 3.1’deM noktas›n›n solundakilere ait ge-lirlerin toplumsal olarak kabuledilebilir oldu¤unu düflünelim.fiimdi de M noktas›n›n solundayer alan ve ortalama gelirin alt›n-da gelire sahip olan herkesin ay-n› geliri almas›n› sa¤layacak fle-kilde bu alana gelir aktar›m›ndabulunulmufl olsun. Modifiye edil-mifl geçit töreni grafi¤i fiekil 3.9’dagörülmektedir.

Aç›klamalar›m›za fiekil 3.8’de Q ve H olarak tan›mlanm›fl alanlar, fiekil 3.1’dekiS ve L alanlar› ile ayn› oldu¤u için M de¤erinin de¤iflmedi¤ini not ederek bafllaya-l›m. Gelirin yaln›zca M noktas›n›n solundaki insanlar aras›nda veya yaln›zca Mnoktas›n›n sa¤›ndaki insanlar aras›nda aktar›m› yoluyla gelir da¤›l›m›ndaki eflitsiz-lik azalt›lm›fl olsa bile göreli ortalama sapma göstergesine göre eflitsizlik ayn› dü-zeyinde kalmay› sürdürecektir. Bu nedenle göreli ortalama sapma transfer ilkesinisa¤lamamaktad›r. Bununla birlikte gelir ve nüfus ölçe¤indeki de¤iflim karfl›s›ndagöreli ortalama sapma ayn› eflitsizlik derecesini göstermektedir. Göreli ortalamasapma ölçütü ile gelir da¤›l›m›n›n alt gruplar› içinde ve aras›nda meydana gelende¤iflmeleri gösterge de¤erine yans›tmamaktad›r. Bu nedenle ayr›flt›r›labilir bireflitsizlik ölçütü de¤ildir.

Gini Katsay›s›Gini katsay›s› gelir da¤›l›m› eflitsizli¤inin en yayg›n olarak kullan›lan göstergesidir.‹talyan istatistikçi Corrado Gini taraf›ndan gelifltirilmifl olan ve ad›yla an›lan eflitsiz-lik göstergesi Lorenz e¤risi grafi¤inden elde edilmektedir. Gini katsay›s› fiekil3.6’daki Lorenz e¤risi ile tam eflitlik do¤rusu aras›nda kalan alan›n (L), tam eflitlikdo¤rusu alt›nda kalan ve OZM (T) olarak tan›ml› üçgen alana bölünmesiyle eldeedilmektedir (Atkinson, 1975, 45). Bu hesaplama yöntemiyle elde edilen katsay›,

M ORK KTZOCTR

= +


fiekil 3.9

200.000

180.000

140.000

100.000

60.000

20.0000

0 20 40 60 80 100

QR K

M

H

Z

T

C

Birikimli nüfus pay›

Modifiye edilmiflgeçit töreni e¤risi

gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i say›sal bir de¤er olarak ifade etmekte ve farkl› gelirda¤›l›mlar›na ait ölçümlerin karfl›laflt›r›lmas›na olanak sa¤lamaktad›r. Lorenz e¤risiile tam eflitlik do¤rusu aras›nda kalan ve fiekil 3.6’da L ile tan›mlanm›fl olan alanbüyüyorsa gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlik art›yor demektir.

Gini katsay›s›n›n farkl› hesaplama yollar› bulunmaktad›r. Bunlardan biri, toplu-mun toplam gelirden ald›¤› birikimli paylar› ifade eden tüm gelir ikilileri için he-saplanan farklar›n iflaretine bak›lmaks›z›n aritmetik ortalamas›n›n al›nmas› ve bu-lunan de¤erin tüm gruplara ait gelirin aritmetik ortalamas›na bölünmesi ile baflla-maktad›r. Bunun için öncelikle gelir sahibi birimler (birey veya hanehalk›) gelirinbüyüklü¤üne göre s›raland›ktan sonra, oluflturulan her bir grubun di¤er gruplar ilearas›ndaki gelir farklar›n›n (Yi–Yj) aritmetik ortalamas› hesaplanmaktad›r. Sonra-s›nda, bu ortalama de¤erin, tüm gruplara ait gelirlerin aritmetik ortalamas›na (Y–)bölünmesiyle göreli ortalama fark de¤eri elde edilmektedir. Gini katsay›s›n› eldeetmek üzere son ad›m göreli ortalama fark de¤eri ikiye bölünmesidir.

Gini katsay›s›n›n alabilece¤i de¤erler tam eflitlik durumunu temsil eden 0 (s›-f›r) ile tam eflitsizlik durumunu temsil eden 1 (bir) de¤erleri aras›nda yer almak-tad›r. Gelir eflitsizli¤inin ifadesinde s›n›r de¤erler ile karfl›lafl›lmas› mümkün de¤il-dir. Gelirin birikimli nüfus dilimlerinin toplam gelirden ald›klar› pay› ifade edenbirikimli gelir dilimleri ile eflit olarak da¤›l›yor olmas› durumunda Gini katsay›s›tam eflitli¤i gösterir. Örne¤in toplam nüfusun %10’u toplam gelirin %10’unu; top-lam nüfusun %20’si toplam gelirin %20’sini veya toplam nüfusun yüzde seksenitoplam gelirin %80’ini al›yorsa hesaplanacak Gini katsay›s› tam eflitli¤i gösterecekve 0 de¤erini alacakt›r. E¤er gelirin tümü bir kiflinin elinde toplan›yorsa Gini kat-say›s› tam eflitsizlik durumunu gösterecek ve 1 de¤erini alacakt›r. Hiçbir gelirin,da¤›l›m için hesaplanan Gini katsay›s›n›n bu iki uç de¤erinden biri ile temsil edi-liyor olmas› mümkün de¤ildir. Gini katsay›s› ile ölçülen gelir da¤›l›mlar›, katsay›-n›n alaca¤› de¤erin bu iki uç de¤ere yak›nl›¤›na göre yorumlanmaktad›r. Bunagöre gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlik artt›kça katsay›n›n de¤eri 1’e, eflitsizlik azald›k-ça 0’a yaklaflmaktad›r.

Gini katsay›s› transfer ilkesi ile gelir ve nüfus ölçe¤inden ba¤›ms›z olma özel-liklerini sa¤lamaktad›r. Gini katsay›s› gelir da¤›l›m›na esas tüm gelirlerin ayn›oranda artt›r›lmas› veya azalt›lmas› durumunda ayn› eflitsizlik katsay›s›n› göster-mektedir. Bir baflka ifadeyle Gini katsay›s› gelir eflitsizli¤ini gelir düzeyinin bü-yüklü¤üne göre de¤il de farkl› gelir düzeyleri aras›nda kalan bireylerin say›s›nagöre ölçmektedir. Bu özelli¤i nedeniyle Gini katsay›s› ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesi-ni sa¤lamaktad›r. Gini katsay›s› ayn› zamanda gelir gruplar› aras›nda gerçekleflengelir aktar›mlar›n› da en iyi flekilde yans›tmaktad›r. Yüksek gelir grubundan dü-flük gelir grubuna gerçekleflen gelir aktar›m›n›n gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤iazaltmas› beklenirken, kullan›lan eflitsizlik ölçütünün de bunu yans›tabiliyor ol-mas› gerekir. Gini katsay›s› gelir aktar›mlar›na duyarl› bir ölçüt olmas› nedeniyletransfer ilkesini sa¤lamaktad›r.

Gini katsay›s›n›n bir dezavantaj› da¤›l›m›n farkl› bölümlerinde meydana gelebi-lecek gelir aktar›mlar›n›, aktar›m›n gerçekleflti¤i bölgenin yerine göre farkl› de¤er-lerle yans›t›yor olmas›d›r. Transfer ilkesini sa¤layan Gini katsay›s› orta gelir grubu

Gn Y

= Y – Yi jj=1

n

i=1

n1

2 2 ∑∑


içindeki olas› gelir aktar›mlar›na, yüksek gelir gruplar› veya düflük gelir gruplar›içindeki olas› gelir aktar›mlar›na k›yasla daha duyarl›d›r (TÜS‹AD, 2000, 178). Bafl-ka bir ifadeyle orta gelir gruplar› içindeki olas› gelir aktar›mlar› Gini katsay›s›n› or-ta gelir grubundan her iki yönde de uzak gelir gruplar› aras›ndaki olas› gelir akta-r›mlar›ndan daha fazla etkilemektedir. Yani T10.100 geliri olan birinden T10.000geliri olan birine T1 aktar›ld›¤›n› düflünelim. Bunun Gini katsay›s›n› gelir da¤›l›-m›nda eflitlik yönünde etkileyece¤i aç›kt›r. Ancak bu gelir grubunda gelir aktar›m›-n›n Gini katsay›s› üzerindeki etkisi, T1’nin T1.100 geliri olan birinden T1.000 geli-ri olan birine aktar›lmas›n›n veya T1’nin T100.100 geliri olan birinden T100.000 ge-liri olan birine aktar›lmas›n›n etkisinden daha büyük olacakt›r (Cowell, 2011: 27).

Gini katsay›s› genel da¤›l›mdan hareketle alt gruplara ait gelir da¤›l›mlar›n›n ay-r›flt›r›larak analizine olanak vermemektedir. Bu nedenle Gini katsay›s› gelir türleri-ne veya çeflitli sosyal gruplara göre yap›lacak ayr›flt›rma analizlerine uygun bir eflit-sizlik ölçütü de¤ildir.

Varyans Varyans özellikle gelirin frekans da¤›l›m›n› ve frekans da¤›l›mlar›n›n logaritmik dö-nüflümünü alan grafiklerden hareketle hesaplanmaktad›r. Gelir da¤›l›m›na iliflkinfiekil 3.3 ve fiekil 3.5 gelire iliflkin gözlemlerin yatay eksen boyunca nas›l da¤›lm›floldu¤unu göstermektedir. Eksen boyunca gözlenen da¤›l›m›n da¤›n›kl›k derecesi-ni belirtmek üzere istatistikçilerin herhangi bir frekans da¤›l›m›n› ölçmek üzerekulland›klar› da¤›l›m ölçütü olan varyanstan yararlan›lmaktad›r.

Gini katsay›s› da¤›l›m› göstermek üzere gözlenen her gelirin di¤er gelirlerle mutlak fark-lar›n›n toplam›n› al›rken, varyans ayn› amaçla, gözlenen her bir gelirin ortalama gelirdenfark›n›n kareleri toplam›n› almaktad›r.

Varyans hesaplan›rken ilk ad›mda tören alan›ndan geçen her bireyin temsil et-ti¤i gelirin ortalama gelir ile fark›n›n karesi, (Yi–Y–)2, hesaplanarak bulunan de¤er-lerin toplam› al›nmakta ve sonras›nda bu toplam geçit törenine kat›lan birey say›-s›na (n) bölünmektedir.

Varyans ölçütünün alaca¤› de¤er ortalama gelir düzeyine yak›ndan ba¤l›d›r.Ortalama gelir düzeyi da¤›l›ma konu olan gelirler karfl›s›nda düflükse, elde edilensonuçlar gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i tam olarak yans›tmayan sonuçlar olabilmek-tedir. Varyans de¤erinin büyümesi gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in artt›¤›n› göster-mektedir. Yüksek gelirliden düflük gelirli kifliye gelir transferinin varyans de¤eriniyükseltmesi beklenir. Varyans için Gini katsay›s›nda oldu¤u gibi eflitsizli¤in bir üsts›n›r› yoktur. Eflitsizlik ölçütünün de¤eri büyüdükçe gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤inartt›¤› ifade edilmektedir (Öztürk ve Göktolga, 2010).

Her bir gelirin ortalama gelirden fark› üzerine tan›ml› varyans transfer ilkesinigüçlü bir biçimde sa¤lamaktad›r. Varyans, transfer ilkesini sa¤lamakla birlikte öl-çekten ba¤›ms›z olma ilkesini sa¤lamamaktad›r. Varyans da¤›l›ma esas tüm gelirle-rin ayn› oranda artt›r›lmas› veya azalt›lmas› durumunda gelir da¤›l›m›ndaki eflitsiz-lik de¤iflmemifl olsa da frekans da¤›l›m e¤risinin formu de¤iflime u¤ramakta ve

Vn

Y Yii

n= −

=∑1 2

1


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



farkl› bir eflitsizlik de¤eri göstermektedir. Varyans ayr›flt›r›labilirlik özelli¤i olan bireflitsizlik ölçütü de¤ildir.

Ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesinin sa¤lanmas› noktas›ndaki s›k›nt›y› aflmak üzerevaryans için alternatif hesaplama yöntemlerine ihtiyaç duyulmufltur (Cowell, 2011:28). Bunun bir yolu varyans›n, varyans katsay›s› (c) olarak standartlaflt›r›lmas›d›r:

Bu sorunu aflman›n bir di¤er yolu da varyans›n gelirin logaritmik de¤erleri üze-rinden hesaplanmas›d›r. Bu amaçla varyans için iki farkl› tan›m gelifltirilmifltir:

Bunlardan birincisi logaritmik varyans (v) olarak adland›r›lmaktad›r. ‹kincisi iselogaritmalar›n›n varyans› (v1) olarak ifade edilmektedir.

Bu tan›mlarda v’nin ortalama gelirin logaritmas›na göre tan›mland›¤›na; v1’in ise gelirinlogaritmalar›n›n ortalamas›na göre tan›mland›¤›na dikkat edelim.

Varyans›n ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesini sa¤lamamas› karfl›s›nda gelifltirilen heriki çözüm de bu sorunu aflm›fl durumdad›r. Baflka bir ifadeyle varyanstan türetil-mifl eflitsizlik ölçütleri ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesini sa¤lamaktad›r.

Yüksek gelir grubundan düflük gelir grubuna gelir aktar›m›n›n gelir da¤›l›m›n-daki eflitsizli¤i azaltt›¤›n› ve transfer ilkesi gere¤i eflitsizlik ölçütünün bunu yans›ta-bilir durumda olmas› gerekti¤ini belirtmifltik. Varyans gelir aktar›mlar›na duyarl› birölçüt olmas› nedeniyle transfer ilkesini sa¤lamaktad›r. Transfer ilkesini sa¤lamaklabirlikte, gelir aktar›m›n›n varyanstan türetilen eflitsizlik ölçütlerini nas›l etkiledi¤inebir bakal›m. Bu amaçla geliri Y olan bir kifliden geliri (Y-100)T olan birine T1 ge-lir aktar›ld›¤›n› düflünelim.

Gelir eflitsizli¤inin c olarak tan›mland›¤› varyans katsay›s›na bakt›¤›m›zda, butransferin geçit töreninin hangi aflamas›nda gerçeklefltirildi¤inin en ufak bir önemiolmad›¤› görülür. Gelir aktar›m› ister T500 gelirli birinden T400 gelirli birine, isterT100.100 gelirli birinden T100.000 gelirli birine olsun varyans katsay›s›ndaki azal-ma kesinlikle ayn› olacakt›r.

Yüksek gelirliden düflük gelirliye aktar›lan T1’nin gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i azaltanetkisinin yüksek gelirli gruplar için daha az olmas› beklenir. Ancak eflitsizlik ölçütü gelireflitsizli¤indeki azalmay› yüksek gelirli gruplar için de düflük gelirli gruplarla ayn› dere-cede görüyorsa, yüksek gelirli gruplar aras›ndaki gelir eflitsizli¤ini ölçmek konusunda da-ha duyarl› demektir.

Bu yüzden varyans katsay›s›, özellikle yüksek gelirli gruplardaki gelir eflitsizli-¤ine daha duyarl› bir gelir eflitsizli¤i ölçütüdür. Da¤›l›m›n di¤er bölgelerindekieflitsizli¤i ölçerken bu duyarl›l›¤› gösterememektedir. Sahip oldu¤u bu özelli¤i ile

vn

YY

vn

i

i

n=

=

=∑1

1

1

2

1

log

logYY

Yi

i

n

*

=

∑1

2

c VY

=


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



varyans katsay›s›, gelir aktar›m›n›n yüksek gelir gruplar› aras›nda gerçeklefltirilmiflolmas›n›n düflük gelir gruplar› aras›nda gerçeklefltirilmifl olmas›na k›yasla gelireflitsizli¤ini azaltma konusunda daha etkili olaca¤›n› ima etmektedir (Cowell,2011: 28).

Logaritmik varyans ve logaritmalar›n varyans› ölçütlerinin transfer ilkesi karfl›-s›ndaki durumunu görmek üzere fiimdi fiekil 3.1 ve 3.5’i örnek alarak, T1’nin gelirgruplar› içinde aktar›ld›¤›n› düflünelim. Örne¤imizdeki T10.100 gelirli birindenT10.000 gelirli birine aktar›lan T1, logaritmik varyans ve logaritmalar›n varyans›n›T500 gelirli birinden T400 gelirli birine aktar›lacak T1’den daha az azaltacakt›r. Heriki ölçüt de bu etkiyi oldu¤undan büyük göstermektedir. Gelir aktar›m› T100.100gelirli birinden T100.000 gelirli birine gerçekleflmiflse her iki ölçüt de eflitsizlik üze-rindeki etkinin daha yüksek oldu¤unu gösterecektir. Bu nedenle varyanstan türe-tilen bu iki gelir eflitsizlik ölçütü transfer ilkesini sa¤lamakta baflar›s›z kabul edil-mektedirler.

Theil ‹ndeksiTheil indeksi bilgi kuram›ndaki entropi kavram›ndan gelifltirilmifl bir gelir eflitsiz-li¤i ölçütüdür. Genellefltirilmifl entropi indeksleri ile gelir da¤›l›m›n›n farkl› bölüm-lerindeki eflitsizliklere farkl› a¤›rl›klar verilebilmektedir. Bu özelli¤i ile Theil indek-si, gelir da¤›l›m›n›n tümündeki gelir farkl›l›klar›na eflit a¤›rl›k vererek oluflturul-maktad›r (World Bank, 2005: 287). Theil indeksi gelir da¤›l›m› eflitsizli¤ini belirsiz-lik unsurunu nicellefltirerek ölçmeyi amaçlayan bir ölçüttür. Bu ölçütün türetilme-si süreci daha önce aç›klanan gelir eflitsizli¤i ölçütlerinden farkl›d›r (Sen, 1997: 34).Theil indeksi afla¤›daki flekilde elde edilmektedir (Cowell, 2011: 53-55):

Bilgi kuram›na göre belirli bir olay›n çok say›da meydana gelme olas›l›¤› bulun-maktad›r. Bilgi kuram› bu durum karfl›s›nda tüm olas›l›klara iliflkin bilgilerin de¤er-lendirilmesi problemi ile ilgilenmektedir. Bir olay›n gerçekleflme olas›l›¤› yüksekise gerçekleflmifl olmas›n›n bilgi de¤eri az, gerçekleflme olas›l›¤› düflük ise gerçek-leflmifl olmas›n›n bilgi de¤eri çoktur.

Bunu aç›klamak üzere 1, 2, 3 gibi numaraland›r›lm›fl olan olaylar›n p1, p2, p3olarak tan›mlanan gerçekleflme olas›l›klar›n› 0 ve 1 aras›nda de¤erlerle ifade ede-rek Olay 1’in gerçekleflmifl olmas› bilgisine bir de¤er atamaya çal›flal›m. Bu de¤er,Olay 1’in gerçekleflme olas›l›¤› yüksek olarak kabul ediliyorsa (p1, 1’e yak›n ise),olay›n gerçekleflme bilgisi heyecan verici olmad›¤› için bilgi de¤eri h(p1) oldukçadüflük olarak belirlenecektir. Bununla birlikte Olay 1’in gerçekleflmesi olanaks›zolarak görülüyorsa ve gerçekleflmiflse bu bilgi heyecan verici ve flafl›rt›c› olmas› ne-deniyle bilgi de¤eri h(p1) yüksek olarak belirlenecektir. Bu nedenle bilgi de¤erih(p1), p1’in art›fl›na ba¤l› olarak azalacakt›r.

E¤er Olay 1 ve Olay 2 birbirinden ba¤›ms›z olarak gerçeklefliyorsa, her iki ola-y›n birlikte gerçekleflme olas›l›¤› p1.p2 olacakt›r. Ba¤›ms›z bu iki olay ile ilgili bil-gilere de¤erler atamak gerekti¤inde h fonksiyonunun h(p1.p2)=h(p1)+h(p2) olaraktan›mlanm›fl olmas› gerekir. Tüm geçerli olas›l›k de¤erlerini (p de¤erleri) karfl›la-yan bilgi de¤erini tan›mlayan tek fonksiyon ise h = –log(p) olacakt›r.

N say›da olaylar kümesi karfl›s›nda her bir olay›n gerçekleflmesiyle ilgili olas›-l›klar, birlikte de¤erlendirilmesi zor hantal bir yap› ortaya koyar. Bu nedenle tümsistemi kar›fl›kl›k derecesini tan›mlayan tek bir say› alt›nda toplamak yerinde ola-cakt›r. Bu say›, i gibi özel bir olay›n gerçekleflme olas›l›¤› 1 ve di¤er olaylar›n ger-çekleflme olas›l›¤› 0 oldu¤u zaman çok düflük olacakt›r. Di¤er olaylar›n gerçeklefl-mesinin olanaks›z oldu¤u ve bir olay›n gerçekleflme olas›l›¤›n›n tam oldu¤u bu du-


Entropi: Evrendekidüzensizlik e¤iliminitan›mlayan kavram, evrendeher fleyin minimum enerji vemaksimum düzensizli¤eçekilmekte oldu¤unuaç›klamaktad›r.

rumda sistem tamamen kontrol edilebilir durumdad›r ve bilgi içeri¤i s›f›rd›r. Tek-nik olarak entropi olarak bilinen sistemin kar›fl›kl›k derecesini, sistemin içerdi¤i or-talama bilgiyi çözerek tan›mlayabiliriz. Sistemin kar›fl›kl›k derecesi bu durumda çe-flitli olaylar için tüm bilgilerin a¤›rl›k verilmifl toplam› olacakt›r. Bu ifllemde i olay›-na verilen a¤›rl›k bu süreçte i’nin gerçekleflme olas›l›¤› olarak al›nan p1’dir. Bir bafl-ka ifadeyle;

Theil n say›daki olas› olay› toplumdaki n say›daki kifli olarak ve pi’yi de i kifli-sinin toplam gelirden ortalama gelire eflit pay alma olas›l›¤› olarak (si = Yi/nY–) yo-rumlayarak bilgi kuram›ndan hareketle gelir da¤›l›m› için kullan›fll› bir eflitsizlik öl-çütü gelifltirmifltir. Burada Yi, i kiflisinin gelirini, Y–, ortalama geliri temsil etmekte-dir. Theil gelir da¤›l›m›n›n gerçek entropisini bu entropinin olas› maksimum bilgide¤erinden hareketle (her bir si = 1/n oldu¤unda, herkes eflit pay almaktad›r) aç›k-layan, afla¤›daki gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütünü elde etmektedir.

Theil indeksi 0 ve ∞ aras›nda de¤erler alabilir. Theil indeksi 0 de¤eri ile gelirda¤›l›m›ndaki eflitli¤i gösterirken, daha yüksek de¤erler gelir da¤›l›m›ndaki artaneflitsizli¤e iflaret etmektedir (World Bank, 2005: 287).

Theil indeksi gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütleri için tan›mlanm›fl olan transfer il-kesini sa¤lamaktad›r. Zengin bir kifliden yoksul bir kifliye yap›lacak gelir transfe-rinin gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i azaltan etkisine karfl› Theil indeksi duyarl›d›r.Theil indeksinin ne kadar küçülece¤i, sadece kiflilerin gelirleri aras›ndaki oranaba¤l›d›r (Cowell, 1995: 50). Theil indeksi ayn› zamanda ölçekten ba¤›ms›zl›k il-kesini de sa¤lamaktad›r. Gelir oranlar› ayn› olan herhangi iki kifli aras›ndaki ge-lir transferi, da¤›l›m›n hangi noktas›nda bulunuldu¤una bak›lmaks›z›n Theil in-deksini ayn› ölçüde küçültür. Dolay›s›yla Theil indeksi gelir eflitsizli¤ini gelir dü-zeyinin büyüklü¤ünden ba¤›ms›z olarak ölçebilmektedir. Theil indeksinin buözelli¤ine göre örne¤in geliri 2 milyon T olan bir kifliden 1 milyon T olan bir ki-fliye yap›lan T1’lik gelir transferinin Theil indeksini küçülten etkisi, geliri 20 binT olan bir kifliden geliri 10 bin T olan bir kifliye yap›lacak T1’lik gelir transferininetkisiyle ayn›d›r.

Theil indeksi gelir da¤›l›m›n› oluflturan alt unsurlar için hesaplanan gelir eflitsiz-liklerinde meydana gelen de¤ifliklikleri yans›tabilen kapsaml› bir eflitsizlik ölçütü-dür. Bu nedenle Theil indeksinden hareketle alt gelir gruplar› veya sosyal gruplariçin gelir eflitsizliklerini elde eden ayr›flt›rma analizleri yap›labilmektedir. Örne¤inbir ülkenin co¤rafi bölgeleri içindeki gelir da¤›l›m› eflitsizlikleri de¤iflmiflse Theilindeksi bu de¤ifliklikleri gelir da¤›l›m›n›n bütününe yans›tabilecek özellikte bir öl-çüttür. Dolay›s›yla gelir da¤›l›m›n› co¤rafi bölgelerdeki gelir da¤›l›m› de¤ifliklikleri-ne göre ayr›flt›rarak analiz etmek mümkündür.

Tn

YY

YY

i i

i

n=

=

∑1

1log

A Y Y p h p p pi ii

n

i ii

n

iε = −( ) ( ) = − ( )= =∑ ∑1

1 1log


Atkinson ‹ndeksiA. B. Atkinson bir toplumun sosyal refah fonksiyonuna dayal› alternatif bir gelirda¤›l›m› eflitsizlik ölçütü önermifltir (Atkinson, 1975: 47). Atkinson’un sosyal refahfonksiyonu, gelirin topluma sa¤lad›¤› ortak faydan›n ortalama gelir art›fl›yla pozitifyönde etkilendi¤i fakat gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in art›fl›yla da negatif yönde et-kilendi¤i gibi makul bir varsay›mda bulunmaktad›r.

Atkinson’un sosyal refah fonksiyonunun dayand›¤› bu varsay›m› biraz açal›m.Öncelikle bu fonksiyon her bireyin elde etti¤i gelirden toplumun sa¤lad›¤› fayda-lar›n toplam›ndan oluflmaktad›r. Burada bireysel gelirlerin art›fl› ile birlikte toplum-sal refah›n artaca¤› kabul edilmektedir. Atkinson bireysel faydalar›n karfl›laflt›r›labi-lirli¤i varsay›m›ndan hareketle, her bireyin gelirini sosyal marjinal faydas› ile a¤›r-l›kland›ran bir yaklafl›m benimsemifltir. Bireysel gelirlerin a¤›rl›kland›r›lm›fl topla-m›ndan oluflan sosyal refah fonksiyonunun simetrik ve içbükey oldu¤u varsay-maktad›r. ‹çbükeylik varsay›m› azalan marjinal fayda ile iliflkilendirilmekte ve da-ha yüksek gelirli birinin gelirine daha düflük bir sosyal a¤›rl›k verilmektedir. Sos-yal refah fonksiyonu bu nedenle düflük gelirlilerin gelir paylar›n›n yükselmesiylebirlikte toplumsal refah›n artaca¤›n› kabul etmektedir. Gelir da¤›l›m›ndaki eflitsiz-likten kaç›n›lmas›n› sosyal refah›n art›fl› için tercih eden bir toplumda gelirin yeni-den da¤›l›m› ile sosyal olarak daha iyi bir durumda olunaca¤›n› varsaymaktad›r.

Gelirin yeniden da¤›t›m› yoluyla toplumun daha iyi bir durumda olmas›n›nmümkün olmad›¤› bir gelir da¤›l›m›na eriflildi¤inde, gelir düzeyi ne olursa olsungelirdeki art›fl oran› karfl›s›nda marjinal sosyal faydan›n da ayn› oranda azalaca¤›kabul edilmektedir. Toplumun sosyal refah›n› maksimum yapan bir gelir da¤›l›-m›nda, gelir art›fl› ile marjinal sosyal fayda aras›nda tan›mlanm›fl olan, sabit esnek-lik katsay›s› ayn› zamanda toplumun eflitsizlikten kaç›nma parametresi (ε) olaraktan›mlanmaktad›r (Atkinson, 1980: 34). Toplumun gelir eflitsizli¤ine verdi¤i önemigösteren bu parametre s›f›r de¤erini alm›flsa, toplumun gelir da¤›l›m›ndaki eflitsiz-li¤e kay›ts›z oldu¤unu göstermektedir. Toplumun eflitsizlikten kaç›nma parametre-si sonsuza yaklaflt›¤›nda, toplumun sadece en alt gelir grubuyla ilgilendi¤ini gös-termektedir.

Atkinson toplumun eflitsizlikten kaç›nma parametresinin alaca¤› de¤ere görede¤iflen bir eflitsizlik ölçütü gelifltirmifltir. Atkinson bu amaç do¤rultusunda veri ge-lir düzeyinde ayn› sosyal refah düzeyinde kalmak kayd›yla, mevcut gelir da¤›l›m›n-dan herkesin ortalama gelir düzeyinde eflitlendi¤i gelir da¤›l›m›na geçerken toplu-mun vazgeçmeye raz› olaca¤› geliri ‘eflit da¤›l›ma denk gelir (Ye)’ olarak tan›mlan-maktad›r (Sen, 1973: 38).

Bu gelir ayn› zamanda toplumun eflitsizlikten kaç›nma parametresini temsil et-mektedir. Mevcut gelirler üzerinden hesaplanan gerçek refah düzeylerinin topla-m›, herkesin eflit da¤›l›ma denk bir gelire sahip olmas› durumunda ortaya ç›kacakrefah toplam›na eflittir. Marjinal sosyal faydan›n azalan oldu¤u varsay›m› alt›ndaeflit da¤›l›ma denk gelir ortalama gelirden (Y–) büyük olmayacakt›r. Bununla birlik-te daha dengeli bir gelir, da¤›l›m› ile eflit da¤›l›ma denk gelirin ortalama gelire da-ha yak›n olaca¤› görülmektedir. Bu nedenle Atkinson, eflitsizlik ölçütünü Ye = Y– Aε= 1 – (Ye/Y

–) olarak tan›mlam›flt›r. Gelir da¤›l›m›ndaki eflitli¤in sa¤lanmas› duru-

Y Y nU y U Ye ii

n= ( ) = ( )

=

∑1


munda Ye = Y– olup, Atkinson eflitsizlik ölçütü 0 de¤erini alacakt›r. Atkinson eflit-sizlik ölçütünün alabilece¤i de¤erler 0 ile 1 aras›nda yer alacakt›r.

Atkinson indeksi toplumun gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤e duyarl›l›¤›n›n derece-sine göre farkl› sonuçlar veren normatif bir ölçüttür. Bu nedenle bir topluma ait At-kinson eflitsizlik ölçütü yorumlan›rken, dönemler aras›nda karfl›laflt›rmalar yap›l›r-ken veya ülkeler aras›nda karfl›laflt›rmalar yaparken toplumun eflitsizlikten kaç›n-ma parametresine (ε) hangi de¤erin verilece¤i önem kazan›r. Toplumun gelir da-¤›l›m›ndaki eflitsizli¤e duyarl›l›¤›n› yans›tmak üzere Atkinson indeksi afla¤›daki for-ma dönüfltürülerek hesaplanmaktad›r (Atkinson, 1975: 48):

Atkinson indeksi gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütlerinde aranan ölçekten ba¤›ms›z-l›k ilkesi ile transfer ilkesini birlikte sa¤lamaktad›r. Atkinson indeksi gelir da¤›l›m›-na esas tüm gelirlerin ayn› oranda artt›r›lmas› veya azalt›lmas› durumunda ayn›eflitsizlik katsay›s›n› göstermektedir. Gelir düzeyi ne olursa olsun gelirdeki art›floran› karfl›s›nda marjinal sosyal faydan›n da ayn› oranda azalaca¤› varsay›m› üze-rine kurulan indeks gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i gelirin büyüklü¤ünden ba¤›ms›zolarak ölçebilmektedir. Bu özelli¤i nedeniyle Atkinson indeksi ölçekten ba¤›ms›z-l›k ilkesini sa¤lamaktad›r. Atkinson indeksi ayn› zamanda gelir gruplar› aras›ndagerçekleflen gelir aktar›mlar›n›n gelir da¤›l›m› eflitsizli¤ine etkisini yans›tabilmekte-dir. Bu etkinin derecesi toplumun gelir da¤›l›m›ndaki dengesizli¤e duyarl›l›¤›n›temsil eden eflitsizlikten kaç›nma parametresine göre de¤iflebilmektedir. Atkinsonindeksi toplumun eflitsizlikten kaç›nma parametresinin alaca¤› de¤ere ba¤l› olmak-la birlikte transfer ilkesini sa¤layan bir eflitsizlik ölçütüdür. Atkinson eflitsizlik ölçü-tü ayr›flt›rma analizleri için uygun bir göstergedir. Alt gelir gruplar› veya sosyalgruplar içinde gelir eflitsizli¤indeki art›fl ve azal›fllar› gelir da¤›l›m› göstergesineyans›tabilme özelli¤ine sahiptir. Bu nedenle gelir da¤›l›m›ndaki de¤iflimin kaynak-lar›n› alt sosyal gruplara, co¤rafi bölgelere göre analiz etme olana¤› sa¤lamaktad›r.

‹deal bir gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütünün sahip olmas› gereken özellikleri s›ralayarak,görmüfl oldu¤unuz gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütlerini bu özelliklere göre de¤erlendirenbir çizelge haz›rlay›n›z.

Yüzde Paylar Analizi Gelir da¤›l›m›n›n ölçülmesinde ve zaman içinde veya ülkeler aras›nda karfl›laflt›r›-larak izlenmesinde en yayg›n olarak kullan›lan yöntem yüzde paylar analizidir.Gelir gruplar›n›n yüzde paylar› üzerinden yap›lan analizler gelir da¤›l›m› eflitsizlikölçütleriyle gözlenemeyen önemli bilgiler aktarmaktad›r. Gelir gruplar›n›n zamaniçinde u¤rad›klar› kay›p ve kazançlar gelir da¤›l›m›ndaki de¤iflimin en önemli be-lirleyenleridir.

Yüzde paylar analizinde tüm bireyler veya haneler gelirlerinin büyüklü¤ünegöre Pen’in geçit töreninde oldu¤u gibi en düflükten en yükse¤e do¤ru s›ralan›r.En düflük gelirliden bafllayarak bireyler veya hanehalklar› %20, %10, %5 veya %1gibi nüfus dilimlerine ayr›l›r. Her bir nüfus dilimi ayn› zamanda s›ralanm›fl gelirgrubunu tan›mlamaktad›r. Yüzdelik gelir gruplarda toplanan gelir, toplam gelire

An

YY

i

i

n

ε

ε ε

= −

−

=

−

∑1 11

1

11


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

oranlanarak nüfus dilimlerine/gelir gruplar›na iliflkin gelir yüzdeleri elde edilir.Böylelikle, en düflük gelirli yüzdelik gruptan bafllayarak en yüksek gelirli yüzdelikgruba kadar tüm gelir gruplar›n›n toplam gelirden ald›¤› yüzdelik paylar ifade edil-mifl olmaktad›r.

Gelir gruplar›na göre yap›lan bu s›ralama ile yüzdelik paylardaki de¤iflimin ta-kibi gelir da¤›l›m› analizleri için önemli bir gösterge olarak kabul edilmektedir. Bi-rinci %20’lik, ikinci %20’lik ve s›ras›yla beflinci %20’lik gelir gruplar›n›n gelir pay-lar›ndaki art›fl ve azal›fllar y›llar itibariyle analiz edilebilmektedir. Örne¤in beflinci%20’lik gelir grubunun gelir pay›ndaki art›fl, di¤er gelir gruplar›n›n gelir paylar› dadikkate al›narak, gelir da¤›l›m›n›n en üst gelir grubunun lehine geliflti¤i de¤erlen-dirmesi yap›labilir.

Gelir gruplar›na göre s›ralamaya ba¤l› olarak yap›lacak analizlerde yüzdelik ge-lir gruplar› birikimli olarak da tan›mlanabilir. En düflük gelirliden bafllayarak %20,%40, %60, %80 ve %100 olarak tan›ml› birikimli gelir gruplar›n›n toplam gelir pay-lar›nda zaman içindeki art›fl ve azal›fllar politika yap›c›lar için önemli bir bilgi kay-na¤›d›r. Örne¤in %40 gelir grubunun toplam gelirden ald›¤› pay, yoksulluk göster-gesi olarak tan›mlan›rken, bu gelir grubunun gelir pay›nda ve reel gelirinde mey-dana gelen de¤iflmeler yoksullu¤un nas›l geliflti¤inin bir göstergesi olarak kabuledilebilmektedir. Bir baflka uygulamada düflük gelirli %40 hanenin gelir pay›n›esas alan bir yaklafl›mla örne¤in gelir pay› yüzde 12’nin alt›nda kalan ülkeler “eflit-likten uzak”, yüzde 12-17 aras›nda kalan ülkeler “eflitlikten orta derecede uzak”,yüzde 17’nin üzerinde olan ülkeler “eflitlikten az uzak” ülkeler olarak tan›mlanarakuluslararas› karfl›laflt›rmalar yap›labilmektedir (Ahluwalia, 1974).

Gelir gruplar›na göre gelir da¤›l›m› analizlerinin bir baflka yolu da her bir gelirgrubunun reel gelirinin hesaplanmas›d›r. Gelir gruplar›n›n ortalama geliri, en dü-flük ve en yüksek geliri bilgisinden hareketle gelir gruplar›n›n y›llara göre sat›n al-ma güçlerindeki geliflmeler de izlenebilmektedir. Bu yoldan elde edilen bilgi gelirgruplar›n›n göreli kay›p ve kazançlar›na k›yasla daha aç›klay›c› olabilmektedir.Analizlerde gelir gruplar›n›n ortalama geliri, genel ortalama gelir ile karfl›laflt›r›l-maktad›r. Böylelikle bir gelir grubunun ortalama gelirin üzerinde veya alt›nda ol-du¤u bilgisi elde edilirken, ortalama gelirin de¤iflme yönü ve oran› ile gelir grubu-na ait ortalama gelirin de¤iflme yönü ve oran› karfl›laflt›r›larak gelir da¤›l›m›n›n ge-liflimi konusunda bilgi sahibi olunabilmektedir. Örne¤in farkl› y›llara ait iki gelirda¤›l›m› araflt›rmas› sonuçlar›na göre düflük gelirli gruplar›n ortalama reel gelirleriyüksek gelirli gruptakilerin ortalama gelirlerine k›yasla daha büyük oranda artm›fl-sa, gelir da¤›l›m›nda yüksek gelirli gruplardan düflük gelirli gruplara do¤ru gelirtransferi gerçekleflmesine ba¤l› bir iyileflme oldu¤u ifade edilebilir.

Gelir gruplar›na göre yap›lan s›ralaman›n ortaya koydu¤u yüzdelik paylar ana-lizinin bir baflka uygulamas› da en yüksek ve en düflük gelir paylar›n›n karfl›laflt›-r›lmas› amac›yla gelir da¤›l›m› eflitsizli¤ini gösteren oranlar›n hesaplanmas›d›r. Buyaklafl›m gelir gruplar› aras›ndaki eflitsizli¤in hesaplanmas›na olanak sa¤lamakta-d›r. Örne¤in düflük gelirli %40’›n gelir pay›n›n en yüksek gelirli %10’un gelir pay›-na oran› Dünya Bankas›’n›n gelir da¤›l›m› raporlar›nda benimsemifl oldu¤u bir ge-lir da¤›l›m› göstergesidir. Bir di¤er örnek %90’l›k grup gelirinin, en düflük %10’lukgrup gelirine oran›d›r. Dünya Bankas› taraf›ndan ülkeler aras› gelir da¤›l›m› karfl›-laflt›rmalar›nda kullan›lan bir göstergedir (World Bank, 2005: 287). Hesaplananoran›n örne¤in 5 olmas›, %90 gelir grubunun gelirinin %10 gelir grubunun geliri-nin 5 kat› oldu¤u anlam›ndad›r. Yüzde paylar analizi kapsam›nda hesaplanan bu


oranlar›n gelir da¤›l›m›na iliflkin ortaya koyduklar› bu bilgi gelirin yeniden da¤›l›-m› politikalar› için hedef gruplar› saptanmas›nda kullan›labilmektedir.

Gelir da¤›l›m›na iliflkin iki ayr› y›la ait araflt›rma sonuçlar› Tablo 3.2’de görülen ülkenin,gelir da¤›l›m›n›n ne yönde geliflti¤ini gelir gruplar›na göre gelifltirilmifl analiz yöntemleri-ni kullanarak de¤erlendiriniz.

Gelir Gruplar› I (YIL) II (YIL) I ($) II($)

En düflük %10 1,02 1,94 1.117 3.476

‹kinci %10 1,91 3,30 2.115 6.208

Üçüncü %10 2,80 4,29 3.101 8.082

Dördüncü %10 3,75 5,32 4.152 10.013

Beflinci %10 4,92 6,39 5.444 12.032

Alt›nc› %10 6,24 7,68 6.910 14.454

Yedinci %10 7,98 9,35 8.838 17.612

Sekizinci %10 10,61 11,80 11.724 22.217

Dokuzuncu %10 15,77 15,91 17.468 29.959

En yüksek %10 45,00 34,03 49.844 64.075

Ortalama Gelir 11.071 18.813


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Tablo 3.2Gelir Gruplar›naGöre S›ralanm›flYüzdeler veOrtalama ReelGelirler


Gelir eflitsizli¤ini hesaplama yöntemlerinin kav-

ramsal, analize iliflkin ve ölçümle ilgili özellikle-

rini aç›klamak

Gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤inin ölçülmesi kav-ramsal, analize iliflkin ve ölçümle ilgili çeflitli zor-luklar içeren bir süreçtir. Bu süreçte karfl›lafl›lanilk zorluk ölçüme konu olacak gelir kavram›n›ntan›mlanmas›yla ilgilidir. Kiflisel kullan›labilir ge-lirin genel olarak tercih edildi¤i araflt›rmalar›nikinci büyük zorlu¤u, tan›mlanm›fl olan gelireiliflkin do¤ru bilginin elde edilmesidir. Gelir da-¤›l›m›na iliflkin en önemli bilgi kayna¤› saha arafl-t›rmas› olup sorgulama ve beyandan kaynakla-nan sorunlar, millî geliri yans›tan sa¤l›kl› bir ge-lir da¤›l›m› elde edilmesinde karfl›lafl›lan ikincizorluktur. Gelir da¤›l›m› araflt›rmas›n›n y›ll›k ge-lirle ilgili toplad›¤› bilgiler, gelirin istikrars›z ol-du¤u tar›m sektöründe bolluk ve k›tl›k y›llar›nagöre de¤iflmekte ve karfl›laflt›r›labilir sonuçlar el-de edilmesini zorlaflt›rmaktad›r. Gelir da¤›l›m›analizlerinde karfl›lafl›lan bir di¤er zorluk, hane-halk› düzeyinde elde edilen gelirin büyüklü¤ünegöre yap›lacak karfl›laflt›rmalarda karfl›m›za ç›k-maktad›r. Hanehalk› büyüklüklerini ve tüketim-de oluflan ölçek ekonomilerini dikkate almayanbu yöntemin yetersizliklerini aflmak üzere birey-sel efl de¤er gelirin kullan›lmas› önerilmektedir.Gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütleri üzerinden yap›-lacak karfl›laflt›rmalar gelirin büyüklü¤ündeki de-¤iflmeleri göz ard› etmektedir. Eflitsizlik ölçütleri-nin gelirin büyüklü¤ündeki de¤iflimi yans›tmak-ta yetersiz olmas› dönemler aras›nda ve ülkeleraras›nda yap›lacak karfl›laflt›rmalarda temel zor-luklarla karfl›lafl›lmas›na neden olmaktad›r. Gelirda¤›l›m› analizlerinin temel bir zorlu¤u da gelirda¤›l›m›na iliflkin verinin uygulanaca¤› eflitsizlikölçütünün seçilmesi aflamas›nda ortaya ç›kmak-tad›r. Elde edilecek sonuçlar seçilen ölçüte görede¤iflkenlik göstermektedir. Bu nedenle gelir da-¤›l›m› eflitsizlik ölçütlerinin yak›ndan tan›nmas›ve araflt›rmac›n›n, elde etti¤i veriye en uyguneflitsizlik ölçütünü uygulayabilmesi büyük önemtafl›maktad›r.

Gelir da¤›l›m› analizlerinde kullan›lan ölçüm

yöntemlerini s›ralamak

Gelir da¤›l›m› analizlerinde toplumun bütününeyay›lm›fl olarak yoksullu¤un derinli¤ini ve zen-ginli¤in büyüklü¤ünü birlikte gösteren eflitsizlikölçütlerine ihtiyaç duyulmaktad›r. Toplumun ge-neline yayg›n homojen olmayan gruplar aras›n-daki da¤›l›m› görsel ve say›sal olarak ifade etmeolana¤› sa¤layan pek çok yöntemden yararlan›l-maktad›r. Bu yöntemlerin her biri gelir da¤›l›m›-n› araflt›rmac›n›n gösterdi¤i duyarl›l›¤a ba¤l› ola-rak çok farkl› yönleriyle de¤erlendirme olana¤›sunmaktad›r. Gelir da¤›l›m› analizlerinde eflitsiz-liklerin grafikler yard›m›yla tan›mlanmas› müm-kün olabildi¤i gibi bu grafiklerin ifade etti¤i bil-giyi çeflitli katsay› ve indekslerle karfl›laflt›r›labilirbiçimde ölçme olana¤› sa¤layan eflitsizlik ölçüt-lerinden yararlanmak mümkündür. Gelir eflitsiz-li¤ini ifade etmenin en yayg›n yolu, yüzde paylaranalizinden yararlanmakt›r.

Gelir da¤›l›m› analizlerinde grafikle gösterim

yöntemlerini aç›klamak

Gelir da¤›l›m› hakk›nda grafik formunda bilgivermek eflitsizlik hakk›ndaki baz› temel görüflle-ri göstermenin özellikle ö¤retici bir yoludur. Ge-lir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i grafikler yard›m›ylagöstermek üzere farkl› uygulamalar gelifltirilmiflolmakla birlikte bunlardan hiç biri mükemmelkabul edilmemektedir. Jan Pen taraf›ndan kullan›lan geçit töreni grafi¤igelir da¤›l›m› konusunda en anlaml› ve ilgi çeki-ci görsel araçlardan biridir. Herkesin geliriyleorant›l› bir boya sahip oldu¤unu varsayan Pen,belirli bir zaman diliminde temsili olarak törenalan›ndan geçen kiflilerin yaratt›¤› görüntüyü degeçit töreni e¤risi ile temsil etmektedir. Pen’ingeçit töreni e¤risi bir ülkedeki gelir da¤›l›m›n› endüflük ve en yüksek gelirlileri öne ç›kararak gös-termektedir. Ancak orta gelir gruplar›ndaki da¤›-l›m konusunda ayr›nt›l› bilgiyi bu grafikten ç›kar-mak mümkün de¤ildir. Pen’in geçit töreni e¤risiülkeler aras›nda karfl›laflt›rmalara olanak sa¤la-yan bir gösterge olarak kabul edilmektedir. Gelir da¤›l›m›n›n analizinde kullan›lan bir baflkayöntem gelir aral›klar›n›n frekans da¤›l›mlar›n›n

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


grafiksel gösterimidir. Küçükten büyü¤e s›ral› ge-lirler yatay eksen boyunca eflit gelir aral›klar›ndatan›mlan›rken, düfley eksende bu aral›klardakibirey say›s› gösterilmektedir. Her bir gelir aral›-¤›nda oluflan histogram grafi¤i ve ondan hare-ketle frekans da¤›l›m e¤risi elde edilmektedir.Frekans da¤›l›mlar› orta gelir gruplar›ndaki da¤›-l›m› görme olana¤› sa¤larken, üst gelir gruplar›n-daki da¤›l›m› ay›rt etme olana¤› bulunmamakta-d›r. Frekans da¤›l›mlar› grafi¤inde karfl›lafl›lan busorunu gidermek üzere frekanslar›n logaritmikdönüflümü yoluna baflvurulmaktad›r. Böyleliklealt ve yüksek gelir aral›klar›nda frekanslar›n da-¤›l›m›n› daha detayland›r›lm›fl olarak gösteren si-metrik bir e¤ri elde edilmektedir.Gelir da¤›l›m› grafiklerinden biri de Max Lorenztaraf›ndan gelifltirilmifltir. Lorenz en düflük gelir-liden bafllayarak her bir yüzdelik nüfus grubunu,bu gelir grubunun yüzdelik gelir paylar› ile efl-lefltirmektedir. Yatay eksende nüfus yüzdeleri,düfley eksende gelir yüzdeleri tan›ml› olmak üze-re gelir da¤›l›m›n›n ortaya koydu¤u nüfus ve ge-lir bileflenleri eksenlere aktar›larak elde edilene¤ri Lorenz e¤risi olarak tan›mlanmaktad›r. Mü-kemmel eflitlik her bir gelir grubunun toplam nü-fus içindeki pay›na eflit bir gelir pay›na sahip ol-mas› durumunda gerçekleflmektedir. Mükemmeleflitlik grafik üzerinde 45 derecelik mutlak eflitlikdo¤rusuyla temsil edilmektedir. Bundan farkl›her bir da¤›l›m örne¤i tam eflitlikten sapmay› vederecesine göre gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤igöstermektedir. Lorenz e¤risi ile bir ülkenin fark-l› y›llardaki gelir da¤›l›mlar›n› veya farkl› ülkele-rin gelir da¤›l›mlar›n› karfl›laflt›rma olana¤› eldeedilmektedir. Hangi Lorenz e¤risi daha kavisli vemutlak eflitlik do¤rusundan uzaklaflm›fl ise dahabüyük bir eflitsizli¤i gösteriyor demektir. Bunagöre mutlak eflitlik do¤rusuna daha yak›n olanda¤›l›m Lorenz bask›n olarak kabul edilmekte-dir. Bununla birlikte Lorenz e¤rileri da¤›l›m›n birbölümünde mutlak eflitlik do¤rusuna daha ya-k›n, bir bölümünde daha uzak olacak flekilde ke-siflmifl olabilirler. Böyle bir durumda hangi da¤›-l›m›n di¤erine Lorenz bask›n oldu¤una karar ve-rilememektedir. K›saca, Pen’in geçit töreni grafi-¤i zengin gelirlerinin muazzam yüksekli¤ine dik-kat çekmekte; frekans e¤risi orta gelirleri dahaaç›kl›kla ortaya koymakta; logaritmik dönüflümtüm da¤›l›ma iliflkin bilgi sa¤lamakta; Lorenz e¤-

rileri ise kesiflmeleri durumunda aç›klay›c› ola-mamaktad›r.

Gelir eflitsizlik ölçütlerini, temel ilkelere göre ana-

liz etmek ve hesaplay›p yorumlamak

Gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütlerinin genel olaraküç temel özelli¤i tafl›yor olmas› beklenmektedir.Bu özelliklerden ilki transfer ilkesine ba¤l› ola-rak tan›mlanmaktad›r. Transfer ilkesine göre, eflit-sizlik ölçütünün gelir gruplar› aras›nda meydanagelecek bir gelir aktar›m›n›n eflitsizlik üzerindekietkisini ölçebilmesi gerekmektedir. Pigou-Daltonkoflulu olarak tan›mlanan bu ilkeye göre zenginbir kifliden yoksul bir kifliye yap›lacak gelir trans-ferinin gelir da¤›l›m›nda ölçülen eflitsizli¤i azalt-mas› gerekmektedir. Eflitsizlik ölçütünün sahipolmas› gereken ikinci özellik ölçekten ba¤›ms›z-l›k ilkesi ile aç›klanmaktad›r. Ölçekten ba¤›ms›z-l›k ilkesine göre da¤›l›ma esas tüm gelirlerin ay-n› oranda artt›r›lmas› veya azalt›lmas›n›n eflitsiz-lik ölçütünün gösterdi¤i eflitsizli¤i de¤ifltirmeme-si gerekir. Eflitsizlik ölçütü ayn› zamanda nüfusbüyüklü¤ünden de ba¤›ms›z olmal›d›r. Bu ilkeyegöre ayn› gelir da¤›l›m› farkl› bir nüfus büyüklü-¤ü için ölçülüyorsa, eflitsizlik ölçütünün ayn› eflit-sizli¤i gösteriyor olmas› gerekmektedir. Eflitsizlikölçütünden beklenen üçüncü özellik ayr›flt›r›la-bilir olmas›d›r. Buna göre eflitsizlik ölçütününgelir da¤›l›m›n›n bütününü oluflturan alt gruplar-da gözlenen eflitsizliklerle iliflkilendirebilen kap-saml› bir ölçüm yapabiliyor olmas› gerekir. Belir-lenen alt gruplar›n kendi içindeki veya bu grup-lar aras›ndaki eflitsizli¤in de¤iflmesi karfl›s›ndaideal bir eflitsizlik ölçütü bunu genel eflitsizlikte-ki art›fla yans›tabilmelidir. Gelir da¤›l›m› analizlerinde kullan›lan ölçütleraras›nda maksimum ve minimum gelir aras›nda-ki farka odaklanan da¤›l›m aral›¤›, karfl›laflt›rma-larda kullan›labilecek önemli bir gösterge olmak-la birlikte, bu iki gelir aras›ndaki da¤›l›m konu-sunda bilgi vermemektedir. Da¤›l›m aral›¤› trans-fer ilkesini sa¤lamazken, standardize edilmifl ol-mas› durumunda ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesinisa¤lamaktad›r. Ayr›flt›rma analizleri için uygunbir eflitsizlik ölçütü de¤ildir. Göreli ortalama sapma tüm bireylerin gelirleriniortalama gelirden farkl›l›klar› temelinde ele alanbir eflitsizlik ölçütüdür. Her gelirin ortalama ge-lirden farklar› toplam›n› toplam gelire oranlayan

4NA M A Ç


ölçütün ald›¤› de¤er büyüdükçe gelir eflitsizli¤i-nin artt›¤›n› gösterir. Göreli ortalama sapma orta-lama gelirin alt›nda ve üstünde toplanan gelirleraras›ndaki da¤›l›ma duyarl› bir ölçüt de¤ildir.Transfer ilkesini sa¤lamayan ölçüt gelir ve nüfusiçin ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesini sa¤lamakla bir-likte ayr›flt›rma analizlerine uygun de¤ildir. Gini katsay›s› gelir da¤›l›m› eflitsizli¤inin en yay-g›n olarak kullan›lan göstergesidir. Corrado Ginieflitsizlik göstergesini Lorenz e¤risi grafi¤indenelde etmifltir. Gini katsay›s› Lorenz e¤risi ile tameflitlik do¤rusu aras›nda kalan alan›n, tam eflitlikdo¤rusu alt›nda kalan üçgen alana bölünmesiyleelde edilmektedir. Lorenz e¤risi ile tam eflitlikdo¤rusu aras›nda kalan alan büyüyorsa gelir da-¤›l›m›ndaki eflitsizlik art›yor demektir. Gelirin tekkiflinin elinde toplanmas› durumunda bu alan›nmutlak eflitlik do¤rusu alt›nda kalan alana oran›üzerinden hesaplanacak Gini katsay›s› 1 de¤eri-ni alacakt›r. Birikimli nüfus gruplar›n›n toplamgelirden nüfus içindeki yüzde paylar›na eflit birpay almalar› durumunda ise bu alan mutlak eflit-lik do¤rusuyla çak›flacak ve hesaplanan Gini kat-say›s› 0 de¤erini alacakt›r. Gini katsay›s› transferilkesi ile gelir ve nüfus ölçe¤inden ba¤›ms›z ol-ma özelliklerini sa¤lamaktad›r. Bununla birlikteGini katsay›s› da¤›l›m›n farkl› bölümlerinde mey-dana gelebilecek gelir aktar›mlar›n›, aktar›m›ngerçekleflti¤i bölgenin yerine göre farkl› de¤er-lerle ifade etmektedir. Dolay›s›yla Gini katsay›s›gelir türlerine veya çeflitli sosyal gruplara göreyap›lacak ayr›flt›rma analizlerine uygun bir eflit-sizlik ölçütü olarak görülmemektedir. Varyans hesaplan›rken özellikle gelirin frekansda¤›l›m›n› ve frekans da¤›l›mlar›n›n logaritmikdönüflümünü gösteren grafikler referans al›n-maktad›r. Varyans gelir da¤›l›m›na konu olan herbir gelirin ortalama gelirden fark›n›n kareleri top-lam› gelir elde eden birim say›s›na bölünerek he-saplanmaktad›r. Varyans de¤erinin büyümesi ge-lir eflitsizli¤inin artt›¤›n› göstermektedir. Ortala-ma gelir odakl› bir ölçüt olan varyans transfer il-kesini güçlü biçimde sa¤lamaktad›r. Bununla bir-likte varyans gelir da¤›l›m› ayr›flt›rma analizlerineuygun de¤ildir. Varyans da¤›l›ma esas olan tümgelirlerin ayn› oranda artmas› veya azalmas› du-rumunda farkl› bir eflitsizlik de¤eri hesaplad›¤›için ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesini sa¤lamamakta-d›r. Varyansa, ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesini ka-

zand›rmak amac›yla varyans katsay›s› ve logarit-malar›n varyans› olarak bilinen iki alternatif he-saplama yöntemi gelifltirilmifltir. Her iki ölçüt deölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesini sa¤lamakla birlikte,transfer ilkesine ve ayr›flt›r›labilirlik özelli¤ine uy-gun de¤ildir.

Genellefltirilmifl entropi ölçütü olan Theil indek-

sini hesaplay›p yorumlamak

Genellefltirilmifl entropi indeksleri gelir eflitsizli-¤ini belirsizlik unsurunu nicellefltirerek ölçmeyiamaçlamaktad›r. Bilgi kuram›ndaki entropi kav-ram›ndan gelifltirilmifl bir gelir eflitsizli¤i ölçütüolan Theil indeksi gelir da¤›l›m›n›n tümündekigelir farkl›l›klar›na eflit a¤›rl›k vererek oluflturul-maktad›r. Gelir da¤›l›m›nda herkesin gelirinin or-talama gelir düzeyinde eflitlenmesi bilgi kuram›-n›n entropi kavram›yla ifade edilen bir çözümü-dür. Bu çözümün gerçekleflme olas›l›¤›na ba¤l›olarak bir bilgi de¤eri oluflmaktad›r. Theil hergelirin birbirinden ba¤›ms›z olarak ortalama gelirdüzeyinde eflitlenme olas›l›¤›na ba¤l› olarak olu-flan bilgi de¤erini tan›mlayan bir fonksiyondanhareketle bir indeks tan›mlamaktad›r. Bu indek-se göre gelir da¤›l›m›nda mevcut durumun kar›-fl›kl›k derecesi, sistemin içerdi¤i ortalama bilgiyiçözerek tan›mlanmaktad›r. Buna göre gelir da¤›-l›m›nda mutlak eflitli¤in bilgi de¤eri s›f›rd›r veTheil indeksi 0 de¤erini al›r. Gelir da¤›l›m›ndaeflitsizlik artt›kça Theil indeksi ∞ de¤erini al›nca-ya kadar artar. Theil indeksi gelir da¤›l›m› eflitsiz-lik ölçütleri için tan›mlanm›fl olan transfer ilkesi-ni sa¤lamaktad›r. Theil indeksi ayn› zamanda öl-çekten ba¤›ms›zl›k ilkesini de sa¤lamaktad›r.Theil indeksi gelir da¤›l›m›n› oluflturan alt unsur-lar için hesaplanan gelir eflitsizliklerinde meyda-na gelen de¤ifliklikleri yans›tabilen kapsaml› bireflitsizlik ölçütüdür. Bu nedenle Theil indeksin-den hareketle alt gelir gruplar› veya sosyal grup-lar için gelir eflitsizliklerini elde eden ayr›flt›rmaanalizleri yap›labilmektedir.

5NA M A Ç


Normatif bir ölçüt olan Atkinson indeksini farkl›

eflitsizlikten kaç›nma parametreleri için hesapla-

y›p, yorumlamak

A. B. Atkinson bireysel faydalar›n toplam› olaraktan›mlad›¤› sosyal refah fonksiyonuna dayal› birgelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütü gelifltirmifltir. At-kinson’un sosyal refah fonksiyonuna göre gelirintopluma sa¤lad›¤› ortak fayda ortalama gelir art›-fl›yla artmakta fakat gelir eflitsizli¤indeki art›fllaazalmaktad›r. Gelir da¤›l›m›nda mutlak eflitli¤eulaflm›fl olan bir toplumda artan gelirin marjinalsosyal faydas›n›n azalaca¤›n› kabul eden Atkin-son, toplumun eflitsizlikten kaç›nma parametre-sini tan›mlam›flt›r. Toplumun gelir eflitsizli¤ineverdi¤i öneme göre de¤iflen bu parametre, top-lumun gelir eflitsizli¤ine duyars›z olmas› duru-munda 0 de¤erini al›rken, toplumsal duyarl›l›kartt›kça ∞’a yaklaflmaktad›r. Atkinson toplumun eflitsizlikten kaç›nma para-metresinin alaca¤› de¤ere göre de¤iflen bir eflit-sizlik ölçütü gelifltirmifltir. Toplumun mevcut ge-lir da¤›l›m›ndan herkesin ortalama gelir düzeyin-de eflitlendi¤i gelir da¤›l›m›na geçerken vazgeç-meye raz› olaca¤› geliri eflit da¤›l›ma denk gelirolarak tan›mlayan Atkinson, bu gelirin ortalamagelire eflitlenmesi durumunda gelir da¤›l›m›ndaeflitli¤in sa¤lanaca¤›n› ve indeks de¤erinin 0 ola-ca¤›n› kabul etmektedir. Atkinson indeksi toplu-mun eflitsizlikten kaç›nma parametresine verilende¤ere göre de¤iflen de¤erler alabilmektedir. ‹n-deks 0 ile 1 de¤erleri aras›nda tan›mlanmaktad›r.Atkinson indeksi gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütle-rinde aranan ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesi ile trans-fer ilkesini birlikte sa¤lamaktad›r. Atkinson in-deksi ayn› zamanda ayr›flt›rma analizleri için uy-gun bir göstergedir.

Yüzde paylar analizini kullanarak hesaplanan

eflitsizlik oranlar›n› yorumlayabilmek

Yüzde paylar gelir da¤›l›m›n›n ölçülmesinde vezaman içinde veya ülkeler aras›nda karfl›laflt›r›la-rak izlenmesinde en yayg›n kullan›ma sahip ana-liz yöntemidir. Gelir gruplar›n›n zaman içindeu¤rad›klar› kay›p ve kazançlar›n izlenmesine ola-nak sa¤layan bu yöntem gelir eflitsizlik ölçütle-riyle gözlenemeyen önemli bilgiler aktarmakta-d›r. Yüzde paylar analizinde tüm bireyler veyahaneler gelirlerinin büyüklü¤üne göre s›ralan-makta ve en düflük gelirli yüzdelik gruptan bafl-layarak en yüksek gelirli yüzdelik gruba kadartüm gelir gruplar›n›n toplam gelirden ald›¤› yüz-delik paylar ifade edilmifl olmaktad›r. Yüzde pay-lar analizinde %20, %10, %5 ve %1 gibi detaylan-d›r›lm›fl gruplar›n›n gelir paylar›ndaki de¤iflim iz-lenmekte ve gelir da¤›l›m›n›n ne yönde geliflti¤iyorumlanabilmektedir. Yüzde paylar analizi herbir gelir grubunun reel gelirinde y›llara göre de-¤iflimi izleyerek gelir da¤›l›m›ndaki de¤iflimi yo-rumlamak mümkündür. Yüzde paylar analizinin,farkl› gelir gruplar›n›n yüzde paylar›n›n oran›üzerinden de yap›labilmektedir. Örne¤in düflükgelirli %40’›n gelir pay›n›n en yüksek gelirli%10’un gelir pay›na oran›, %90’l›k grup reel geli-rinin en düflük %10’luk grubun reel gelirine ora-n› hesaplanarak gelir eflitsizli¤ini tan›mlayan gös-tergeler elde edilebilmektedir. Bu oranlar›n art›fl›gelir eflitsizli¤inin artt›¤›n› göstermektedir.

6NA M A Ç

7NA M A Ç


1. Gelir da¤›l›m› araflt›rmalar› genel olarak hangi gelirkavram›n› esas al›nmaktad›r?

a. Kiflisel gelir b. Kifli bafl›na milli gelir c. Kiflisel kullan›labilir gelir d. Kifli bafl›na GSMHe. Kifli bafl›na SMH

2. Pen’in geçit töreni grafi¤ine göre tören alan›ndangeçifli en k›sa süren grup hangisidir?

a. En düflük gelir grubundakiler b. En yüksek gelir grubundakiler c. Orta gelir grubundakiler d. Üst orta gelir grubundakilere. Alt orta gelir grubundakiler

3. Gelirlerin büyüklü¤üne gere eflit gelir aral›klar›nada¤›l›m›n› gösteren grafik afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Jan Pen’in geçit töreni b. Frekans da¤›l›mlar› c. Lorenz e¤risi d. Da¤›l›m aral›¤›e. Varyans

4. Gelir da¤›l›m›n› gösteren afla¤›daki hangi grafik fre-kans da¤›l›mlar› grafi¤inin üst gelir gruplar›ndaki da¤›-l›m ile ilgili sorununu aflmak amac›yla gelifltirilmifltir?

a. Logaritmik varyans b. Frekans da¤›l›mlar›n›n logaritmas› c. Da¤›l›m aral›¤› d. Lorenz e¤risie. Pen’in geçit töreni

5. Gelir da¤›l›m›n› gösteren afla¤›daki grafikte tam eflit-li¤i hangisi temsil etmektedir?

a. OZ do¤rusub. MZ do¤rusuc. OM do¤rusud. OM yay›e. P noktas›ndan geçen do¤ru

6. Gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütünün gelir da¤›l›m›n›nbütününü oluflturan alt gruplarda gözlenen eflitsizlikler-le iliflkilendirebilen kapsaml› bir ölçüm yap›yor olmas›gerekir. Gelir eflitsizlik ölçütleri için tan›ml› bu özellikhangi ilke ile temsil edilmektedir?

a. Eflde¤erlik ilkesi b. Ayr›flt›r›labilirlik ilkesi c. Ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesi d. Simetri ilkesie. Transfer ilkesi

7. Da¤›l›m aral›¤› ölçütü için afla¤›daki hangi elefltirido¤rudur?

a. Ülkeler aras› karfl›laflt›rmalara uygun de¤ildir.b. Ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesini sa¤lamamaktad›r. c. Yüksek gelir gruplar›ndaki da¤›l›ma duyars›zd›r.d. Düflük gelir gruplar›ndaki da¤›l›ma duyars›zd›r.e. Maksimum ve minimum gelirler aras›ndaki da¤›-

l›m hakk›nda bilgi vermez.

8. Theil indeksine göre gelir eflitsizli¤inin en uç nokta-s›nda indeks de¤eri ne olur?

a. S›f›rb. Birc. ‹ki d. Sonsuze. Yüz

9. Afla¤›daki eflitsizlik ölçütlerinden hangisi sosyal re-fah fonksiyonundan gelifltirilmifl normatif bir gelir eflit-sizli¤i ölçütüdür?

a. Gini katsay›s›b. Atkinson indeksic. Göreli ortalama sapmad. Da¤›l›m aral›¤›e. Logaritmik varyans

10. Gelir da¤›l›m› ölçüm ve analiz yöntemlerinden han-gisi gelir gruplar›n›n reel gelirlerindeki de¤iflimi izlemeolana¤› sa¤lamaktad›r?

a. Yoksulluk analizib. Eflitsizlik ölçütleric. Yüzde paylar analizi d. Normatif analize. Grafikler

S

LP

T

ZO

0 20 40 60 80 1000

20

40

60

80

100M



ABD’nin en prestijli üniversitelerinden MassachusettsTeknoloji Enstitüsü (MIT) ekonomi profesörü DaronAcemo¤lu ‘The Browser’ internet sitesine verdi¤i röpor-tajda özetle flu görüflleri aktard›:“- Eflitsizlik son 30 y›l içinde çok de¤iflti. Birçok fley de-¤iflmiyor ama eflitsizlik de¤iflimini sürdürüyor. Sosyalbilimciler aras›nda eflitsizlik kavram› üzerine bir kon-sensüs yok. Ekonomistler bunu sokaktaki adamdanfarkl› görüyor.Ekonomistler aras›ndaki genel kan› flu: Ücret eflitsizli¤idaha çok insan kaynaklar›ndaki eflitsizli¤in yans›mas›n-dan veya çal›flanlar aras›ndaki farkl› yeteneklerden kay-naklan›yor. Eflitsizlik de¤iflik yönlerden art›yor. Dahae¤itimli, daha çok kazanan üst kesim yeteneklerini art›-r›yor. Teknoloji ve küreselleflme onlara yar›yor. Eflitsiz-lik art›yor. - Ben ise gelirin yüzde 90’›n› alanlara karfl› yüzde 10’lukkesimin varl›¤›n› vurguluyorum. Çünkü gelirde yukar›-ya t›rmand›kça tablo anlafl›l›r olmaktan ç›k›yor. Ekono-mistler CEO’larla fazla ilgilenmiyor. Bunun iki nedenivar: Say›lar› çok de¤il ve kazançlar› konusunda fazlabilgiye ulafl›lam›yor. Sokaktaki adam ise eflitsizli¤i birfleylerin ters gitmesi olarak görüyor. Bir grup insan di-¤erlerinin iki kat› kazan›rken, gelir fark› 20 y›l sonradört kat›na ç›k›yorsa sosyal politikalar›n yanl›fl oldu¤u-nu düflünüyor.- Ben hem ekonomistlerin hem de sokaktaki adam›ngörüfllerinin bir kar›fl›m›n›n do¤ru oldu¤u görüflünde-yim. Ekonomistlerin vurgulad›¤› teknoloji, küresellefl-me, yetenek arz›ndaki de¤iflim gibi nedenler önemli roloynuyor ve olay›n büyük ço¤unlu¤u buradan kaynak-lan›yor. Ancak en tepedeki eflitsizli¤i anlamak istiyorsa-n›z, Wall Street’i ‹flgal Et eylemcilerinin bahsetti¤i yüz-de 1’in de¤il, en üstteki yüzde 0.1’in neden dev paralarkazand›¤›na bakacaks›n›z. Bunun sosyal ve politik yön-lerine de bak›lmal›. Sistemin iflleyiflinde belki bir bo-zukluk olabilir.”

Kaynak: Milliyet Gazetesi, 19.12.2011.

“Eflitsizli¤in Boyu”

Geçit töreni bafllad›¤›nda, Pen’in aç›klamas›na göre, yü-rüyüfle kat›lanlar›n görülebilmesi mümkün de¤ildir. On-lar bafllar› yerin dibine girmifl flekilde iki büklüm yürü-yorlar, büyük ihtimalle iflas etmifl iflletmelerin sahipleri.Az sonra, bafllar› dik yürüyüflçüler geçmeye bafll›yorlarama çok minikler. Befl dakika süreyle, sadece bir inçboyundaki insanlar beliriyorlar, düzenli bir ifli olmay›pufak tefek ifller yapan ço¤u yafll› insanlar ve delikanl›-lar. On dakika içinde tam zamanl› çal›flan iflgücü alanaulafl›yor: vas›fs›z el ve ofis iflçileri, hamburger da¤›t›c›-lar›, ma¤aza sat›fl elemanlar› ve benzerleri, gözlemcile-rin bel hizas›ndalar. Bu minik insanlar›n çok fazla say›-da olmas› yüzünden geçit törenini izlemek s›k›c› olma-ya bafll›yor. Dakikalar boyunca geçiflleri sürüyor. Geçit töreninin yaklafl›k yar›s›na do¤ru gözlemcileringözleri orta boylu insanlar› ar›yor olabilir. Ama hay›r,yürüyüflçüler hala oldukça küçükler, bunlar tecrübeliesnaf, vas›fl› endüstri iflçileri, e¤itimli ofis çal›flanlar› fa-lan, henüz pek ço¤unun boyu befl feet bile de¤il. Arta-rak gelmeye devam ediyorlar.Yürüyüflçülerin gözlemcilerin boyuna eriflmesi -geçitinsonuna geliniyor-yaklafl›k k›rkbefl dakika al›yor. Bunoktadan itibaren boylar kayda de¤er ölçüde yükseli-yor, fakat flimdi bile çok h›zl› de¤il. Son alt› dakikada,her nas›lsa, kazançlar›yla en yüksek yüzde 10’daki in-sanlar geçit alan›na girmeye bafllay›nca baz› fleyler ge-ne tuhaflafl›yor. Boylar ç›lg›nca artan bir oranda yukar›do¤ru dalgalanmaya bafll›yor. Doktorlar, avukatlar veüst düzey bürokratlar, 20 fit boya var›ncaya kadar. Bir-kaç dakika sonra, baflar›l› flirket yöneticileri görülüyor;bankac›lar, borsa simsarlar›, 50 fitten bafllayarak, 100fit, 500 fite kadar. Son birkaç dakika içinde pop y›ld›z-lar›, sinema y›ld›zlar›, en baflar›l› giriflimciler görünüphemen kayboluyorlar. Onlar› sadece dizlerine kadargörebilirsiniz (‹ngiltere; bulutludur). Gözünüzü k›rpa-cak olursan›z onlar›n tümünü birden gözden kaç›r›rs›-n›z. Geçit töreninin en sonundaki kifli (y›l 1971, unut-mayal›m) John Paul Getty, Getty Oil’in varisi. Ayakka-b›s›n›n taban› yüzlerce fit kal›nl›¤›nda.

Kaynak: Clive Crook, “The Height of Inequality”, TheAtlantic, September 2006 (Makalenin bir bölümü).


”

“Okuma Parças›


1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelir Eflitsizli¤inin Ölçümve Analizlerinde Kullan›lan Yöntemler” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Jan Pen’in Geçit Töreni”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Frekans Da¤›l›mlar›” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Frekans Da¤›l›mlar›n›n Lo-garitmik Dönüflümü” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lorenz E¤risi” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Eflitsizlik Ölçütleri” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Da¤›l›m Aral›¤›” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Theil ‹ndeksi” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Atkinson ‹ndeksi” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yüzde Paylar Analizi” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.


Lorenz e¤risinin Pen’in geçit töreni e¤risi ile yak›n biriliflkisi bulunmaktad›r. Bu nedenle Lorenz e¤risindenhareketle Pen’in geçit töreni e¤risini elde etmek müm-kündür. Lorenz e¤risinin birikimli nüfus oranlar›na kar-fl›l›k gelen noktalardaki e¤imi, ayn› zamanda birikimlinüfus oranlar› karfl›s›ndaki gelir düzeylerini göstermek-tedir. E¤er Lorenz e¤risinin e¤imini birikimli nüfus oran-lar›na göre çizersek Pen’in geçit töreni e¤risine geridönmüfl oluruz. Böylece ortalama geliri birime eflitleye-rek ölçeklendirmifl oluruz. Lorenz e¤risi üzerinde orta-lama geliri temsil etmemifl olsak da Pen’in geçit törenie¤risinde ortalama gelirli kifliyi buldu¤umuz yeri B nok-tas› olarak iflaretlemifltik. Ortalama gelirli kiflinin bulun-du¤u birikimli nüfus oran›n› yine B noktas› olarak tes-pit edersek, bunun Lorenz e¤risinin OD do¤rusuna pa-ralel oldu¤u noktan›n iflaret etti¤i gelir da¤›l›m›yla ör-tüfltü¤ünü görürüz.

S›ra Sizde 2

Lorenz e¤risi yatay eksende gelir elde eden birimlerinbirikimli yüzde paylar›n›n, dikey eksende ise bu birim-lerin temsil ettikleri gelirlerin birikimli yüzde paylar›n›tan›mlanmas›yla elde edilmektedir. Bu do¤rultuda ör-nek iki ülkeye ait yüzde 20 gelir gruplar› itibar›yla ta-n›ml› gelir da¤›l›m› bilgisinden hareketle, nüfus ve geli-re ait birikimli yüzdeler elde edilmifltir. OM tam eflitlikdo¤rusu karfl›s›nda iki ülkeye ait birikimli nüfus grupla-r›n›n birikimli gelir paylar› iflaretlenerek Lorenz e¤rilerioluflturulmufltur. fiekilde A ülkesine ait Lorenz e¤risinintam eflitlik do¤rusuna daha yak›n oldu¤u görülmekte-dir. Buradan, A ülkesindeki gelir da¤›l›m›n›n B ülkesin-deki gelir da¤›l›m›na göre daha dengeli oldu¤u anlafl›l-maktad›r. Bir baflka ifadeyle, iki ülkeye ait gelir da¤›-l›mlar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda A ülkesinde gelir da¤›l›m›n›nB ülkesindeki gelir da¤›l›m›na göre “Lorenz bask›n” ol-du¤u görülmektedir.


200.000

160.000

120.000

80.000

40.000

0 20 40 60 80 100

B

Gel

ir

Birikimli nüfus yüzdeleri20 40 60 80 1000

O

B

100

80

60

40

20

0

Biri

kim

lige

liryü

zdel

eri


Lorenz e¤risinden Pen’in geçit töreni e¤risinin eldeedilmesi

0 20 40 60 80 1000

20

40

60

80

100M

B

A

O9.6

23.6

10.3

40.8

22.0

62.8

41.1


Biri

kim

lige

liryü

zdel

eri


S›ra Sizde 3

‹deal bir gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütünün transfer ilke-si, ölçekten ba¤›ms›zl›k ilkesi, nüfus büyüklü¤ündenba¤›ms›zl›k ilkesi ve ayr›flt›r›labilirlik olarak ifade edilenözellikleri sa¤lamas› beklenmektedir. Ancak Atkinsonve Theil indeksleri d›fl›ndaki eflitsizlik ölçütlerinin bu üçözelli¤i birlikte sa¤lamak konusunda farkl› yönlerdenbaflar›s›z olduklar› görülmektedir. Örne¤in Gini katsay›-s›n›n iki özelli¤i sa¤lamakla birlikte ayr›flt›r›labilirliközelli¤ine sahip olmad›¤› görülmektedir. Varyans öl-çekten ba¤›ms›zl›k özelli¤i d›fl›ndaki di¤er iki özelli¤isa¤lamakla birlikte, ölçekten ba¤›ms›zl›k konusundakibaflar›s›zl›¤a yap›lan müdahale sonucu oluflturulan Lo-garitmik Varyans ve Logaritmalar›n Varyans› ölçütleri-nin bu kez ölçekten ba¤›ms›zl›k özelli¤i d›fl›ndaki özel-likleri sa¤lamad›¤› görülmektedir.

S›ra Sizde 4

Gelir gruplar›na göre %10’luk dilimler olarak aç›klan-m›fl ve I y›l›ndan II y›l›na gelir da¤›l›mdaki de¤iflimianaliz etme olana¤› veren Tablo’ya göre en düflük gelirgrubundan bafllayarak dokuz gelir grubunun gelir pay-lar›nda art›fl oldu¤u görülmektedir. Bununla birlikte enyüksek gelir grubunun toplam gelirden ald›¤› pay an-laml› ölçüde azalm›flt›r. ‹lk dokuz gelir grubunun yüz-delik paylar›nda meydana gelen art›fllar farkl› oranlardageliflmifltir. Bu gelir gruplar› aras›nda gelir pay en yük-sek oranda artan grup, en düflük gelir grubudur. Göz-lenen genel e¤ilim gelir da¤›l›m›ndaki dengesizli¤inazald›¤› yönündedir. Ayn› tablo gelir gruplar›na düflenortalama reel gelirler üzerinden gelir da¤›l›m›ndaki ge-liflmeyi de¤erlendirme olana¤› sunmaktad›r. Bu analiziher bir gelir grubunun ortalama gelirini toplam gelirinortalamas› ile k›yaslayarak yapabiliriz. Araflt›rma sonuç-lar›na göre her iki y›lda da s›ralanm›fl ilk 7 yüzdelik gru-ba ait ortalama gelirin, toplam ortalama gelirin alt›ndaoldu¤u görülmektedir. I ve II y›llar› aras›nda tüm gelirgruplar›n›n ortalama reel gelirleri farkl› oranlarda da ol-sa art›fl göstermifltir. Düflük gelir gruplar›n›n reel gelirart›fllar› yüksek gelir gruplar›n›n reel gelir art›fllar›na k›-yasla daha yüksek oranlarda artm›flt›r. Gelir da¤›l›m›n-da iki dönem aras›nda meydana gelen iyileflme yüksekgelirli gruplardan düflük gelirli gruplara gelir transferiile gerçekleflmifltir.

Ülkeler ve GelirGruplar›

Endüflük %20

‹kinci %20

Üçüncü %20

Dördüncü %20

Enyüksek

%20

A 9,6 14,0 17,2 22,0 37,2

B 3,1 7,2 11,7 19,1 58,9

Birikimli Yüzdeler

A 9,6 23,6 40,8 62,8 100,0

B 3,1 10,3 22.0 41,1 100,0

Eflitsizlik Ölçütü

Transfer ‹lkesi

Ölçekten Ba¤›ms›zl›k

Ayr›flt›r›labilirlik

Da¤›l›m Aral›¤›

Hay›r Evet Hay›r

Göreli OrtalamaSapma


Gini Katsay›s› Evet Evet Hay›r

Varyans Evet Hay›r Evet

Logaritmik Varyans


Logaritmalar›n Varyans›


Theil ‹ndeksi Evet Evet Evet

Atkinson ‹ndeksi

Evet Evet Evet


Ahluwalia, M. (1974). “Income Inequality: Some Dimen-sions of The Problem”, Finance and Develop-

ment, 3, September.Atkinson, A. B. (1975). The Economics of Inequality,

Clarendon Press, Oxford. Atkinson, A. B. (1980). “On The Measurement of Ine-

quality”, Wealth, Income, and Inequality, (Ed.Atkinson, A. B.), Second Edition, Oxford UniversityPress: USA.

Cowell, F. A. (1995). Measuring Inequality, Second.Edition, Prentice Hall: New York.

Cowell, A. F. (2011). Measuring Inequality, Third Edi-tion, Oxford University Press: New York.

Jenkins, P. S. and Van Kerm, P. (2009). “The Measure-ment of Economic Inequality”, (Ed. Salverda, W.-Nolan, S. ve Smeeding, T.), The Oxford Handbo-

ok of Economic Inequality, Oxford UniversityPress: New York.

Öztürk, N. Z. ve Göktolga, G. (2010). “Yoksulluk veGelir Bölüflümünü Belirlemede Kullan›lan Ölçüt-ler”, Bütçe Dünyas› Dergisi, 34, 2.

Pen, J. (1971). Income Distribution, The PenguinPress: London.

Sen, A. (1973). On Economic Inequality, ClarendonPress: Oxford.

TÜS‹AD (2000) Türkiye’de Bireysel Gelir Da¤›l›m›

ve Yoksulluk: Avrupa Birli¤i ‹le Karfl›laflt›rma,Yay›n No: TÜS‹AD-T/2000-12/295, ‹stanbul.

World Bank (2005). “Equity and Development”, World

Development Report 2006, Oxford UniversityPress: Oxford.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Büyüme ve gelir da¤›l›m› aras›ndaki iliflkiyi aç›klayabilecek,Büyüme ve gelir da¤›l›m› aras›nda Kuznets hipotezi ve ters-U e¤risi ile iliflki-sini tan›mlayabilecek,Kuznets hipotezini kuramsal temellerini anlatabilecek,Kuznets’in ünlü hipotezini hangi bulgularla destekledi¤ini de¤erlendirebilecek,Kuznets hipotezini teorik modeller yard›m›yla aç›klayabilecek,Kuznets hipotezini sorgulayan ampirik çal›flmalar›n bulgular›n› analiz edebi-lecek,Gelir da¤›l›m›n›n büyüme üzerindeki etkisini aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Kalk›nma• Büyüme• Gelir Da¤›l›m›

• Kuznets Hipotezi• Kuznets E¤risi• Gini Katsay›s›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NN

NNNN

N


• EKONOM‹K KALKINMA VE GEL‹RDA⁄ILIMI ARASINDAK‹ KARfiILIKLI‹L‹fiK‹

• BÜYÜMEN‹N GEL‹R DA⁄ILIMIÜZER‹NDEK‹ ETK‹S‹

• GEL‹R DA⁄ILIMININ BÜYÜMEÜZER‹NDEK‹ ETK‹S‹

EkonomikKalk›nma ve GelirDa¤›l›m›


EKONOM‹K KALKINMA VE GEL‹R DA⁄ILIMI ARASINDAK‹ KARfiILIKLI ‹L‹fiK‹Ekonomik kalk›nma ve gelir da¤›l›m› aras›ndaki karfl›l›kl› iliflki iki temel soru üze-rine infla edilmektedir. Birinci soru, ekonomik büyüme sürecinde ekonominin ya-p›s›nda meydana gelen de¤iflimin gelir da¤›l›m›n› etkileyip etkilemedi¤i ile ilgilidir.‹kinci soru ise gelir da¤›l›m›nda meydana gelecek geliflmenin, büyümeyi belirle-yen unsurlar› etkileyerek büyüme üzerinde etkili olup olmad›¤› ile ilgilidir. Kalk›n-ma ve gelir da¤›l›m› aras›ndaki iliflki üzerine bafllat›lan tart›flma, kalk›nma için stan-dart bir göstergenin seçilmifl olmas›n› gerektirmektedir. Konu ile ilgili literatürdekalk›nma düzeyi kifli bafl›na gayrisafi yurtiçi has›lan›n (GSY‹H) piyasa döviz kuruile ifade edilmifl büyüklü¤üne göre belirlenmektedir. Gelir da¤›l›m›na iliflkin veri-ler, ülke baz›nda yap›lm›fl araflt›rmalar›n sonuçlar›ndan gelmektedir. Gelir da¤›l›m›-n› saptamaya yönelik ülkeler düzeyindeki araflt›rmalar›n standardizasyonu ve sü-reklili¤i konusunda yaflanan yetersizlikler yap›lan ampirik çal›flmalar ve analizleringüvenilirli¤ini önemli ölçüde etkilemektedir. Bu ünitede yukar›daki iki soruya bü-yümenin gelir da¤›l›m› üzerindeki etkisi ve gelir da¤›l›m›n›n büyüme üzerindekietkisi olarak tan›mlanm›fl bafll›klar alt›nda yan›t aranmaktad›r.

BÜYÜMEN‹N GEL‹R DA⁄ILIMI ÜZER‹NDEK‹ ETK‹S‹Kalk›nma ve gelir da¤›l›m› aras›ndaki iliflkinin büyümeden gelir eflitsizli¤ine do¤rugeliflen etkisi iki soru üzerinden tart›fl›lmaktad›r. ‹lk olarak, büyümenin gelir da¤›-l›m› üzerinde ekonomi politikalar›ndan ba¤›ms›z olarak, ekonominin yap›sal dö-nüflümünün bir sonucu olarak ortaya ç›kan bir etkisinin olup olmad›¤› sorgulan-maktad›r. Bu soruya verilen yan›t evet ise, ikinci soruda gelir da¤›l›m›n›n, yoksulgelir gruplar›n›n büyümeden sa¤lad›klar› gelir art›fl› ile eflitsizli¤in azalmas› yönün-de geliflip geliflmedi¤ine bak›lmaktad›r.

Büyüme ve gelir da¤›l›m› aras›ndaki iliflkiyi aç›klamaya bafllamadan önce kiflibafl›na gelir düzeyi ve gelir eflitsizli¤i aras›ndaki iliflkiye kan›t oluflturabilecek sony›llara ait gözlemleri Tablo 4.1 yard›m›yla de¤erlendirmeye çal›flal›m.

Ekonomik Kalk›nma veGelir Da¤›l›m›

ÜlkelerKifli Bafl›na

Gelir, $, 2010Gini Katsay›s›

(%)Araflt›rma Y›l›

Düflük Gelir

Kongo 199 44,4 2006

Liberya 247 52,6 2007

Etiyopya 358 29,8 2005

Mozambik 410 45,6 2008

Afganistan 501 29,4 2008

Bangladefl 675 31,0 2005

Kenya 795 47,7 2005

K›rg›zistan 847 33,4 2007

Grup ortalamas› 504 39,2 -

Alt Orta Gelir

Pakistan 1.019 32,7 2006

Bolivya 1.979 57,3 2007

Honduras 2.026 57,7 2007

M›s›r 2.698 32,1 2005

Ukrayna 3.007 27,5 2008

El- Salvador 3.426 46,9 2007

Tayland 4.608 53,6 2009

Grup ortalamas› 2.680 43,9 -

Üst Orta Gelir

Peru 5.401 48,0 2009

Bulgaristan 6.333 45,3 2007

Panama 7.589 52,3 2009

Malezya 8.373 46,2 2009

Meksika 9.133 51,7 2008

Türkiye 10.094 39,7 2008

Uruguay 11.633 42,4 2009

Venezüela 13.590 43,5 2006


Yüksek Gelir

Yunanistan 26.607 34,3 2000

‹talya 34.075 36,0 2000

Almanya 40.116 28,3 2000

A.B.D 47.153 40,8 2000

‹sviçre 67.457 33,7 2000

Norveç 85.389 25,8 2000



Tablo 4.1Gelir Gruplar›naGöre SeçilmiflÜlkelerde GelirDa¤›l›m›

Kaynak: WorldBank, WorldDevelopmentIndicators, 2011.

Tablo 4.1’de gelir düzeyi ve eflitsizlik derecesi aras›ndaki iliflkiyi ortaya koymakamac›yla seçilmifl 29 ülkeye ait kifli bafl›na millî gelir ve Gini katsay›s› de¤erleriyer almaktad›r. Tablo’da Dünya Bankas›’n›n ülkeleri geliflmifllik düzeyine göre s›-n›fland›r›rken kulland›¤› “düflük gelir”, “alt orta gelir”, “üst orta gelir” ve “yüksekgelir” gruplar›nda yer alan ülkelerden örnekler seçilmifltir.

Tablo 4.1’de yer alan ülke örneklerine ait Gini katsay›lar› ortalamalar› incelen-di¤inde (ülkeler rastgele seçilmifllerdir), düflük gelir grubundan “alt orta gelir” gru-buna ve oradan “üst orta gelir” grubuna geçilirken gelir eflitsizli¤i ortalama de¤er-lerinin artt›¤› görülmektedir. “Yüksek gelir” grubu için hesaplanan ortalama gelireflitsizli¤i ise “düflük gelir” grubu için hesaplanan otalama eflitsizlik katsay›s›n›n daalt›nda ç›km›flt›r. Ülke gruplar›na göre seçilmifl ülke örneklerinden hareketle olufl-turulmufl olan bu tablonun bize sundu¤u kadar›yla gelir eflitsizli¤i gelir art›fl›yla bir-likte artarken, belirli bir gelir büyüklü¤üne ulafl›ld›ktan sonra azalmaktad›r.

Gelir gruplar›ndaki ülkelerin gelir eflitsizlik katsay›lar› kendi içinde ve di¤er ge-lir gruplar›ndaki ülkeler aras›nda karfl›laflt›rma yoluna gidildi¤inde ülkelerin kiflibafl›na gelir büyüklükleri ile Gini katsay›s›yla ölçülen eflitsizlik dereceleri aras›ndamutlak bir iliflkinin olmad›¤› görülmektedir. Tablo 4.1’de düflük gelirli ülkeler gru-bundaki Etiyopya, Afganistan ve Bangladefl gibi oldukça düflük eflitsizlik katsay›la-r› ile temsil edilen ülkeler, çok düflük kifli bafl›na gelirli ülkelerde gelir eflitsizli¤i-nin düflük olaca¤›n› düflündürmektedir. Bununla birlikte ayn› gelir grubunda yeralan Liberya, Kenya ve Mozambik gibi ülkelerin yine düflük kifli bafl›na gelir dü-zeylerine ra¤men çok yüksek eflitsizlik katsay›lar›na sahip olduklar› görülmektedir.Bolivya ve Honduras gibi ülkelerin yüksek gelir eflitsizlik katsay›lar›na ra¤men altorta gelir grubunda yer ald›klar› görülmektedir. Ayn› gelir grubunda Pakistan, M›-s›r gibi ülkeler ile Do¤u Avrupa ülkesi olan Ukrayna düflük gelir eflitsizli¤i ile dik-kat çekmektedir. Üst orta gelir grubundaki ülkelere geçildi¤inde gelir eflitsizli¤ininbir alt gelir grubundaki ülkelerdeki kadar olmasa da anlaml› derecede yüksek ol-du¤u görülmektedir. Ayn› gelir grubunda yer almalar›na ra¤men, örne¤in Panamave Türkiye için aç›klanan gelir eflitsizlik katsay›lar› aras›nda büyük bir fark bulun-maktad›r. Orta gelir gruplar›ndaki ülkelerden uzaklafl›p yüksek gelir gruplara ge-çildi¤inde gelir eflitsizli¤inin azald›¤› dikkati çekmektedir. Yüksek gelir grubundaNorveç ve Almanya gelir eflitsizlik katsay›s›n›n düflüklü¤ü ile öne ç›karken, ayn›gelir grubunda Birleflik Devletlerin orta gelir grubundaki ülkeleri ça¤r›flt›ran yük-sek bir eflitsizlik katsay›s›na sahip oldu¤u görülmektedir.

fiekil 4.1’de Dünya Bankas› ekonomik göstergelerine göre farkl› geliflmifllik dü-zeyinde 130 ülkeye ait Gini katsay›s›n›n kifli bafl›na gelir düzeyine göre da¤›l›m›görülmektedir. Yatay eksende kifli bafl›na GSYH ve düfley eksende Gini katsay›s›tan›ml›d›r. fiekil 4.1’de ülkeler aras›nda kifli bafl›na gelir düzeyi artt›kça gelir da¤›-l›m›ndaki eflitsizlik azalmaktad›r. Bununla birlikte gelir eflitsizli¤inin gelir düzeyle-rine göre da¤›l›m› yak›ndan incelendi¤inde, gelir eflitsizli¤ini kifli bafl›na gelirin bü-yüklü¤ü d›fl›nda etkileyen faktörlerin oldu¤u düflüncesi a¤›rl›k kazanmaktad›r. Ör-ne¤in, düflük gelir düzeyindeki ülkelerin Gini katsay›lar› aras›nda büyük farklar ol-du¤u görülmektedir. Bununla birlikte daha yüksek kifli bafl›na gelir düzeylerinegeçildi¤inde ayn› gelir grubunda Gini katsay›lar› aras›ndaki farklar görünür dere-cede azalmaktad›r. Ülkelere ait Gini katsay›lar›n›n 0,25 ile 0,60 aras›nda da¤›lm›flolmas› ve bu aral›kta ayn› Gini katsay›s›yla temsil edilen farkl› gelir düzeyinden ül-kelerin bulunmas› gelir eflitsizli¤ini kifli bafl›na gelirin büyüklü¤ü d›fl›nda aç›klayanfaktörlerin oldu¤u düflüncesini desteklemektedir.

674. Ünite - Ekonomik Kalk ›nma ve Gel i r Da¤› l ›m›

Gini Katsay›s›: Gini katsay›s›tam eflitsizlik durumunda 1(bir), tam eflitlik durumunda0 (s›f›r) de¤erini alan ve enyayg›n kullan›lan gelirda¤›l›m› eflitsizlikgöstergesidir.

Ülkelerin co¤rafi konumlar› ile gelir eflitsizlik katsay›lar› aras›nda bir iliflki kurulabilirmi? Dünya Bankas› taraf›ndan yay›nlanan ülkelere göre gelir da¤›l›m› göstergelerini ince-leyerek de¤erlendiriniz.

Todaro ve Smith (2008: 231) ülkeler aras›nda kalk›nma sürecinde gelir eflitsizli-¤inin azalaca¤› yönünde özel bir e¤ilimin bulunmad›¤›n› belirtmektedir. Gelir da-¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in daha çok ülkenin sosyoekonomik karakterinin bir sonucuoldu¤unu belirten Todaro ve Smith, eflitsizli¤in ancak sistemli politikalar›n ve dev-rim, iflgal, ba¤›ms›zl›k savafl› ve radikal yönetim de¤iflikliklerinin bir sonucu olarakde¤iflti¤ini ancak tüm bu faktörlerin ortak ç›kt›s›n›n mükemmel bir toprak reformugerçeklefltirmifl olmalar› oldu¤una dikkat çekmektedir.

Galbraith (2002: 14) büyüme ve gelir da¤›l›m› aras›ndaki iliflkiyi aç›klamaya ça-l›flan, bak›fl aç›s› birbirinden farkl› dört görüfle yer vermektedir. Bu görüfllerdenhangisinin do¤ru oldu¤undan çok büyüme ve gelir da¤›l›m› iliflkisine bak›fl aç›la-r›ndaki farkl›l›¤› görmek aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. Bu görüfller k›saca afla¤›da-ki gibi tan›mlanmaktad›r:

1. Yeniden da¤›l›m görüflü: Yeniden da¤›l›m› savunan bu görüfl, gelir da¤›l›-m›nda eflitli¤in bafllang›ç da¤›l›m›n›n iyilefltirilmesi durumunda büyüme ilebirlikte do¤al olarak gerçekleflece¤i düflüncesini benimsemektedir. Toprakreformu ve e¤itim gibi kalk›nman›n erken aflamas›nda eflitli¤i sa¤lamaya yö-nelik müdahaleler bir kez baflar›yla gerçeklefltirilmiflse, piyasa mekanizmas›gelir da¤›l›m›n› dengeli bir biçimde sa¤lamaktad›r. Bu görüfl asl›nda h›zlabüyüyen Asya ülkelerinin takip ettikleri bir modeli iflaret etmektedir. Japon-ya, Kore, Tayvan, Çin, Singapur, Malezya ve Tayland gibi ülkeler, gelirin bü-yüklü¤ünü belirleyen servet unsurlar›n›n bafllang›çta yeniden da¤›l›m›n›sa¤layan müdahalelerin dengeli bir gelir da¤›l›m›yla birlikte büyümenin önkoflulu oldu¤unu göstermifllerdir. Bu görüflün planlama çal›flmalar›, sanayipolitikas›, millîlefltirme ve sosyal refah› gelifltirme politikalar› gibi kalk›nmasürecinin yap› tafllar› olarak kabul edilen müdahaleci uygulamalar› benim-semedi¤ini belirtelim.


Gin

i Kat

say›

s› (

%)

6462605856545250484644424038363432302826242220

10000 20000 30000 40000 50000 60000 700000

Kifli Bafl›na GSY‹H ($)

fiekil 4.1

Seçilmifl ÜlkelerdeGini Katsay›s›n›nGelir Büyüklü¤üneGöre Da¤›l›m›

Kaynak: WorldBank, WorldDevelopmentIndicators,2011’denyararlan›larakhaz›rlanm›flt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

2. Neoliberal görüfl: Piyasa güçlerinin etkisinde büyümeyi hedefleyen bu gö-rüfl piyasalara geliri yeniden da¤›tmak amac›yla yap›lacak bir müdahaleyikabul etmemekle birlikte, teknolojik de¤iflime ve ihracata dayal› bir büyü-menin sa¤layaca¤› gelir art›fl›n›n toplumun en düflük gelirli gruplar›na da ya-y›laca¤›n› savunmaktad›r. Büyüme süreci gelir da¤›l›m›nda eflitsizlik ile bir-likte ortaya ç›kabilir, fakat bu eflitsizlik en alt gelir gruplar›ndakilerin gelirle-rinin artmas›na engel de¤ildir. Bu görüfle göre dengeli bir gelir da¤›l›m› he-defi büyüme stratejisinin baflar›s› karfl›l›¤›nda feda edilmektedir.

3. Kuznets ve Keynes’in görüflü: Kalk›nma sürecinde büyüme ile birlikte gelireflitsizli¤inin artaca¤›n› kabul eden bu görüfl, eflitsizlikteki art›fl›n sosyal re-fah› hedefleyen politikalar ile telafi edilebilece¤ini savunmaktad›r. Bu görü-fle göre sosyal refah politikalar› ile gelirin yeniden da¤›t›m› sa¤lan›rsa nüfu-sun daha büyük bir bölümünün ekonominin modern sektöründe istihdamedilmesiyle birlikte, gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlik tersine dönerek azalmayabafllayacakt›r.

4. ‹skoç görüflü: Kan›tlanm›fl olmasa da en az›ndan kalk›nma ve gelir da¤›l›m›aras›nda sistematik flekilde tan›mlanm›fl bir ba¤lant›n›n olmad›¤› yarg›s›navaran bu görüfl, büyümeyi kalk›nman›n tek yolu olarak görenlerin alm›fl ol-duklar› bir pozisyon olarak görülmektedir.

Bu dört farkl› görüfl aras›nda konuyla ilgili olarak en çok tart›fl›lan ve ampirikçal›flmalarla geçerlili¤i sorgulanan, Kuznets ve Keynes’in gelirin yeniden da¤›l›m›görüflü olmufltur. Bu nedenle Kuznets’in ters-U e¤risi ile ifade edilen temel hipo-tezi etraf›nda yürütülen tart›flmalar› daha yak›ndan inceleyece¤iz.

Kuznets Hipotezi ve Ters-U E¤risiSimon Kuznets (1955) büyüme ve gelir da¤›l›m› üzerine de¤erlendirmeler yapt›¤›kuramsal makalesinde gelirin geliflmekte olan ülkelerde geliflmifl ülkelere k›yasladaha dengesiz bir da¤›l›m gösterdi¤ini ileri sürmüfltür. Kuznets ayn› makalede kal-k›nman›n bafllang›ç aflamalar›nda büyüme ile birlikte gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli-¤in artma e¤iliminde oldu¤unu ancak kalk›nman›n sonraki aflamalar›nda büyümeile birlikte gelir eflitsizli¤inin azalaca¤› hipotezini gelifltirmektedir.

Simon Kuznets’in gözlemlerine dayal› olarak gelifltirdi¤i bu hipotez, gelir da¤›-l›m›ndaki eflitsizli¤in düfley eksende, büyümenin de kifli bafl›na GSY‹H olarak ya-tay eksende tan›mland›¤› çizim alan›na ters-U e¤risi fleklinde yans›t›lmaktad›r. Bunedenle Kuznets hipotezini ifade eden ters-U fleklindeki bu e¤ri literatürde Kuz-nets e¤risi olarak yer alm›flt›r.


Ampirik çal›flma: Gözlem,deney ve ölçümler yoluylaelde edilen veriler ›fl›¤›ndaolgular› tan›mlamak, nedensonuç iliflkisini kurarakaç›klamak ve öngörüdebulunmak amac›yla bir veyabirden fazla de¤iflkeninaç›klay›c›l›¤›nda bir olay›nincelenmesine dayal› biraraflt›rma yöntemidir.

fiekil 4.2

0.80

0.60

0.40

0.20

GiniKatsay›s›

Kifli bafl›n› GSY‹H

Kuznets’in Ters-UE¤risi

Kuznets (1955) kalk›nman›n bafllang›ç aflamas›nda büyüme ile birlikte artan ge-lir eflitsizli¤ini iki ana kayna¤a ba¤lamaktad›r. Bu kaynaklardan birincisi bafllang›ç-ta tasarruflar›n da¤›l›m›ndaki dengesizliktir. Kuznets tasarruflar›n da¤›l›m›ndakieflitsizli¤in gelir getiren varl›klar›n da¤›l›m›ndaki eflitsizlikten büyük oldu¤unuvurgulamaktad›r. Tasarruflar›n dengesiz da¤›l›m›, di¤er flartlar ayn› kalmak kayd›y-la, gelir getiren varl›klar›n tasarruf e¤ilimi yüksek üst gelir gruplar›n›n elinde top-lanmas›yla sonuçlanmaktad›r. Bu nedenle kalk›nman›n bafllang›ç aflamas›nda gelireflitsizli¤i art›fl e¤iliminde olmaktad›r.

Artan gelir eflitsizli¤ini aç›klayan ikinci faktör, kalk›nma ile birlikte nüfusun ge-lir eflitsizli¤i düflük olan k›rsal kesimden, gelir eflitsizli¤i yüksek kentlere göç etme-sidir. Kuznets, gelir da¤›l›m›n› k›r ve kent ayr›m›nda ele ald›¤›nda, kentteki gelireflitsizli¤inin k›rdaki eflitsizlikten daha büyük oldu¤unu saptam›flt›r. Kalk›nma sü-recinde gelir eflitsizli¤inin göreli olarak düflük oldu¤u k›rsal kesim ve k›rda tan›m-l› sektörlerden, gelir eflitsizli¤inin daha büyük oldu¤u kent ve kentte tan›ml› sek-törlere yönelik demografik dönüflüm di¤er flartlar›n de¤iflmedi¤i varsay›m› alt›ndagelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i artt›rmaktad›r.

Kuznets’e göre kalk›nman›n ilerleyen aflamas›nda büyüme ile ortaya ç›kan ye-ni dinamikler, gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i artt›ran faktörlerin etkisini azaltmayabafllamaktad›r. Örne¤in kalk›nman›n ilerleyen aflamas›nda teknolojinin de¤iflmesi,demografik yap›daki geliflmeler, sektörel yap›n›n de¤iflmesiyle birlikte hizmet ge-lirlerinin toplam gelir içindeki pay›n›n artmas› ve sosyal refah› sa¤lamaya yönelikpolitikalar›n yayg›nlaflt›r›lmas› ile birlikte tasarruflar›n gelir eflitsizli¤ini artt›ran etki-si dengelenmeye bafllamaktad›r. Kentlerde ise demokratik oluflumlar alt›nda orga-nize olan düflük gelirli gruplar›n ekonomi politikalar›n›n belirlenme süreçlerinedo¤rudan kat›lmalar› sonucunda koruyucu ve destekleyici ekonomi politikalar›n-dan yararlanmaya bafllamalar› ile gelir eflitsizli¤ini artt›ran di¤er faktörlerin etkisi dedengelenmeye bafllamaktad›r.

Kuznets 1963 y›l›nda yay›nlanan makalesinde, kalk›nma sürecinde büyüme vegelir eflitsizli¤i aras›ndaki iliflkiyi 11’i az geliflmifl, 6’s› geliflmekte olan toplam 17 ül-keye ait gelir da¤›l›m› örneklerini kullanarak 20 gözlem üzerinden incelemifltir(Kuznets, 1963). Kuznets makalesinde ilk olarak büyümeyle birlikte üretim süre-cinde ortaya ç›kan yap›sal de¤iflimin kiflisel gelir da¤›l›m›n› nas›l etkiledi¤i ile ilgi-lenmektedir. ‹kinci olarak gelir da¤›l›m›n›n büyüme üzerindeki etkisine odaklananKuznets, geçmifl dönemde yaflad›klar› gelir eflitsizli¤inin geliflmifl ekonomiler içinbir avantaj olup olmad›¤›n› araflt›rmaktad›r.

Kuznets kalk›nma sürecinde büyüme ve gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlik aras›ndaönce artan sonra da azalan ve ters-U hipotezi olarak bilinen iliflkiyi somutlaflt›ranmakalesinde önemli bulgular elde etmifltir:

• Hanehalk› düzeyinde aç›klanan gelir da¤›l›m› örneklerine göre az geliflmiflülkelerdeki gelir da¤›l›m› geliflmifl ülkelerdeki gelir da¤›l›m›na göre dahadengesizdir.

• Az geliflmifl ülkelerde ve geliflmifl ülkelerin ço¤unda tar›m sektörü içindekigelir da¤›l›m› tar›m d›fl› sektör içindeki gelir da¤›l›m›ndan daha dengelidir.

• Tar›m d›fl› sektörde gelir da¤›l›m› tar›m sektöründekine göre daha dengesizolmakla birlikte, tar›m d›fl› sektördeki gelir da¤›l›m› az geliflmifl ülkelerde da-ha dengesizdir.

• S›n›rl› gözlemle de olsa geliflmifl ülkelerdeki gelir da¤›l›m› uzun dönemdedaha dengeli olma e¤ilimi göstermektedir.


Gelir Getiren Varl›klar:Kamu ve özel kesime aitbono ve tahviller ile her türlügayrimenkul ve ortakl›klar›tan›mlamaktad›r.

• Az geliflmifl ülkelerin gösterdi¤i gelir da¤›l›m›, geliflmifl ülkelerin gelir da¤›-l›m›n›n dengeli hâle gelmesinden önceki dönemdeki, 1920’ler ve 1930’lar-daki gelir da¤›l›m›ndan çok da farkl› de¤ildir.

• Gelir da¤›l›m›ndaki dengesizlik geliflmifl ülkelere geçildikçe üst gelir grupla-r›n›n gelir pay›ndaki azalma ve düflük gelir gruplar›n›n gelir pay›ndaki art›flnedeniyle azalmaktad›r.

Kuznets makalesinde elde etti¤i bulgular› aç›klad›ktan sonra çal›flman›n bafl›n-da sordu¤u iki soruyla ilgili olarak bir de¤erlendirme yapmaktad›r. ‹lk olarak, el-deki veri ile üretim sistemindeki de¤iflikliklerin gelir da¤›l›m› üzerindeki etkilerininay›rt edilemeyece¤ini belirtmektedir. ‹kinci olarak da gelir da¤›l›m›n›n büyümeüzerindeki etkilerinin de¤erlendirilmesi konusunda ise gelir da¤›l›m›n›n nicelikselözelliklerini belirlemeye yönelik araflt›rmalar› davet etmektedir.

Kuznets Hipotezini Aç›klamaya Yönelik Teorik ModellerKuznets’in ters-U hipotezi ile tart›flmaya açt›¤› teorik analiz kalk›nma sürecinin birç›kt›s› olarak gelir da¤›l›m›ndaki de¤iflime odaklanmaktad›r. Bu konuyla ilgili tar-t›flmalar Kuznets’in makalesinden önce yaz›lm›fl olan Lewis’in (1954) makalesinedayand›r›lmaktad›r. Kuznets’in 1955 y›l›ndaki ünlü makalesiyle matematiksel mo-dellemeden ziyade kuramsal düzeyde tart›flt›¤› ve 1963 y›l›ndaki makalesinde se-çilmifl ülkelerden ald›¤› verileri kullanarak sorgulad›¤› karmafl›k iliflkiyi yukar›daortaya koyduk. Kuznets’in bu iliflkiyi tasarruflar›n da¤›l›m›ndaki dengesizlik ilemodern ve geleneksel sektörler aras›ndaki demografik hareketlere ba¤layarakaç›klad›¤›n› belirttik. Bu bafll›k alt›nda Kuznets hipotezi ile tan›mlanan sürece ilifl-kin dinamikleri daha iyi anlamak amac›yla, ilk olarak hipotezin teorik temellerinioluflturan Lewis’in iki sektörlü modeli ele al›nmaktad›r. Sonras›nda ise Neoklasikbüyüme modelinin uzun dönem büyümeye iliflkin sonuçlar›na dayand›r›lm›fl olanbir teorik yaklafl›ma yer verilmifltir.

‹ki Sektörlü Teorik ModelLewis (1954) kalk›nma sürecini özetleyen makalesinde ekonominin modern biryerleflim bölgesinde bafllayan büyüme ve sermaye birikimi sürecinin geliflme evre-lerini ve bölüflüm ile ilgili sonuçlar›n› ve da¤›l›m ile ilgili evrimin kalk›nma üzerin-deki etkilerini izlemektedir. Lewis’in modelinde iki sektör bulunmaktad›r. Serma-yedarlar›n belirli bir ücret düzeyinde emek istihdam ettikleri, üretimden elde ettik-leri karlar› yeniden yat›r›ma aktard›klar› modern/kent/endüstri sektörü ile yeni ya-t›r›mlar›n daha büyük bir talep yaratt›¤› eme¤in sabit bir ücret karfl›l›¤›nda süresiztemin edilebilir oldu¤u varsay›lan geleneksel/k›r/tar›m sektörü.

Bir ekonomide modern ve geleneksel sektörlerin nas›l olufltu¤unu ve neden bir-likte var oldu¤unu aç›klayal›m. Bu amaçla Campano ve Salvatore (2006: 109)’ninaç›klay›c› anlat›m›ndan yararlanal›m. Geleneksel sektörü anlamak için nüfusun avc›-l›k ve toplay›c›l›k ile yaflam›n› sürdürdü¤ü az geliflmifl durumdaki ekonomileri düflü-nelim. Böyle bir ekonomide herkes ayn› derecede yoksuldur. Kalk›nman›n sonrakiaflamas›nda, avc›l›ktan hayvanc›l›¤a geçilmesi teknolojik bir geliflme olarak tan›mla-nabilir. Bu aflamadaki toplum otlatma alanlar›na ba¤›ml›, göçebe bir yaflam tarz›n›benimsemifltir. Kavmin baz› üyelerinin sürülerinin di¤erlerinin sürülerinden dahah›zl› büyümesiyle birlikte zenginler ortaya ç›kar. Bir sonraki aflamada tar›ma geçil-mesiyle birlikte tar›ma aç›lan topraklar›n sahipli¤inden kaynaklanan farkl›l›klar gelirda¤›l›m›ndaki dengesizlikleri belirginlefltirmeye bafllar. Son aflamada büyük çiftliklerile birlikte oluflan aristokrasi gelir da¤›l›m›ndaki dengesizli¤i afl›r› boyutlara tafl›r.


Takip eden süreçte, sermayenin birikimiyle birlikte modern sektör ekonomikfaaliyetlerine geçilmifltir. Modern sektörde üretilen mallar art›k imal edilmekte ve-ya d›fl pazarlarda sat›lmak üzere tasarlanmaktad›r. Bu mallar geleneksel sektördeüretilmifl olan mallardan daha yüksek fiyatl› oldu¤u için, modern sektörde eme¤inmarjinal ürün has›lat› e¤risi geleneksel sektördekinden daha yüksek ve daha dikolarak oluflmaktad›r. Bu nedenle geleneksel sektördeki iflgücü daha yüksek ücretbeklentisi ile modern sektörde istihdam edilmeyi tercih etmektedir. Daha yüksekücret beklentisinin etkisiyle geleneksel sektörden modern sektöre do¤ru bir iflgü-cü ak›m› oluflmaktad›r.

Lewis bir ekonomideki gelir eflitsizli¤ini iki sektör aras›ndaki ücret farkl›l›¤› ileaç›klamaktad›r. Kalk›nma sürecinin en az›ndan bafllang›çta ve muhtemelen öngö-rülebilir bir dönemde geleneksel sektörde ücretleri artt›ran bir etkisi olmayacakt›r.Modern sektördeki ücretlerin geleneksel sektördeki ücretlerin üzerinde kald›¤› budönemde gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in artt›¤› görülecektir.

Bununla birlikte, modern sektördeki ücretler bir süre için geleneksel sektörde-ki ücretlerin üzerinde kalmay› sürdürse de giderek daha fazla insan›n modern sek-töre transfer oldu¤u bu süreçte modern sektördeki ücretler düflmeye bafllayacak-t›r. Ayn› zamanda, iflgücü geleneksel sektörü terk ederken, geleneksel sektördekiücretler modern sektördeki eme¤in marjinal ürün has›lat›na eflitleninceye ka-dar yükselmeyi sürdürecektir. Modern sektörde daha yüksek bir ücret beklentisi-nin sona erdi¤i noktada göç duracak ve iki sektördeki ücretlerin eflitlenme nokta-s›nda gelir da¤›l›m› daha dengeli olacakt›r.

Geleneksel sektörün emek arz›na dayal› iki sektörlü model, gelir eflitsizli¤ininkifli bafl›na gelir düzeyindeki art›flla birlikte önce artaca¤›n›, transfer edilecek emekfazlas› sona erdi¤inde ise kifli bafl›na gelirdeki art›fl›n gelir eflitsizli¤indeki azalmay-la birlikte devam edece¤ini öngörmektedir. Bu model Kuznets (1955) taraf›ndansunulan ters-U hipotezi ile büyük ölçüde örtüflmektedir.

‹ki sektörlü teorik model Kuznets hipotezine yap›lan katk›larla zenginlefltiril-mektedir. Kalk›nma sürecinde büyüme ile geleneksel sektörden modern sektöredönüflüm karmafl›k finansal yap›n›n modern bir finansal sisteme dönüflümü iledesteklenmifl olabilir. Bu düflünceyle Greenwood ve Javanovic (1990) Kuznets hi-potezine finansal sistemdeki dönüflümün etkilerini de dahil ederek önemli bir kat-k› yapm›fllard›r. Bir baflka katk›, modern sektörün ileri ve karmafl›k teknolojiyi kul-lanmas› nedeniyle büyümeyi sürüklerken gelir eflitsizli¤ini artt›ran etkisine dikkatçeken bir yaklafl›mdan gelmifltir. ‹leri teknolojinin etkisini öne ç›karan Galor veTsiddon (1997), Kuznets hipotezinin teorik çerçevesini geleneksel sektörden ileriteknolojinin sürükleyicili¤inde gerçekleflen modern sektöre dönüflümün etkilerinevurgu yaparak aç›klam›fllard›r.

Neoklasik Büyüme ModeliBüyüme ve gelir da¤›l›m› üzerine geliflen teorik literatürün di¤er kanad›, büyümeve gelir da¤›l›m› modeliyle ünlü neoklasik büyüme modelini esas almaktad›r. So-low taraf›ndan formüle edilmifl neoklasik büyüme modeli, aç›k ya da örtük varsa-y›mlar› ile büyüme ve gelir eflitsizli¤i iliflkisini aç›klamaya ve politika önerileri olufl-turulmas›na katk› yapacak somut öngörülerde bulunmaktad›r. Neoklasik büyümemodelinin öngörülerini Erinç Yeldan ana hatlar› ile anlafl›l›r biçimde özetlemifltir(Yeldan, 2010; 130-131). Tüm piyasa ekonomileri bafllang›ç koflullar›ndan ba¤›m-s›z olarak dura¤an hâl dengesi olarak tan›mlanan kararl› ve uzun dönemli dengedurumuna do¤ru yol al›rlar. Uzun dönemde büyüme oran› toplam has›la içinde ta-


Eme¤in marjinal ürünhas›lat›: ‹lave eme¤inüretime yapt›¤› katk›n›npiyasa de¤erini ifadeetmektedir. Eme¤in üretimefiziki katk›s›n› ifade edenmarjinal fiziki ürününmarjinal has›lat ileçarp›lmas› ile eldeedilmektedir.

sarrufun pay› ve nüfus art›fl›ndan ba¤›ms›z olarak bütünüyle teknolojik yenilik ta-raf›ndan belirlenmektedir. Uzun dönem dengesi sa¤land›¤›nda has›lan›n sermayeve emek aras›ndaki paylafl›m oran› sabittir ve ayn› oranlarda büyümektedirler.Ekonominin uzun dönem dengesine do¤ru büyüme oran› sermaye için azalan ge-tiriler nedeniyle zaman içinde azalmaktad›r. Büyüme oran›ndaki azalma nedeniy-le yoksul ülkeler zengin ülkelerden daha büyük büyüme oranlar›na sahip olacak-lar› için uzun dönemde yoksul ülkelerin kifli bafl›na gelir düzeyleri zengin ülkele-rin kifli bafl›na gelir düzeylerine yak›nsama e¤iliminde olacakt›r. Dolay›s›yla uzundönemde ülkelerin kifli bafl›na gelirleri dengelenmifl olacakt›r.

Büyümenin gelir da¤›l›m› üzerindeki etkisini Neoklasik büyüme modelini refe-rans alarak aç›klamaya yönelik çal›flmalar, dura¤an hâl dengesine geçilirken ge-lir da¤›l›m›na iliflkin dinamiklerin nas›l geliflmekte oldu¤una iliflkin bir analize da-yand›r›lmaktad›r. Burada Kuznets’in ters-U hipotezinin gelir eflitsizli¤inin önce ar-tan sonras›nda azalan iliflkisi görülmeye çal›fl›lmaktad›r. Bu çal›flmalarda üretim fi-ziki ve beflerî sermayenin bir fonksiyonu olarak al›nmaktad›r. Üretimin genel et-kinli¤i ise iflgücünün beflerî sermayesinin fonksiyonu olarak tan›mlanmaktad›r. Ekolarak, tüm bireylerin ayn› önceliklerle dünyaya geldikleri varsay›l›rken bireylerinbeflerî sermaye düzeylerinin ailelerinden gelen beflerî sermayeye ba¤l› oldu¤u buyüzden de beflerî sermayenin bireyin e¤itime yat›r›m karar›n› etkiledi¤i varsay›l-maktad›r. Beflerî sermayeye yat›r›m tutar› ve toplam beflerî sermayeye ba¤l› olanteknolojinin genel etkinli¤inin ailenin beflerî sermaye düzeyi ile birlikte artt›¤› var-say›lmaktad›r.

Büyüme ve gelir da¤›l›m› aras›ndaki iliflkiyi beflerî sermayenin bafllang›ç da-¤›l›m›n› esas alan bir yaklafl›mla inceleyen ve analizini içsel teknolojik ilerleme-ye dayal› neoklasik büyüme modeli üzerine kuran bir çal›flmay› referans alarakaç›klayal›m.

Galor ve Tsiddon (1996) kalk›nma sürecinde büyüme ve gelir eflitsizli¤i iliflkisi-ni tam olarak afla¤›daki ifadelerle aç›klamaktad›r: “Beflerî sermayenin bafllang›ç da-¤›l›m› modellerine göre kalk›nman›n ilk aflamalar›nda beflerî sermaye da¤›l›m› ve-ya gelir da¤›l›m› eflit oldu¤u sürece beflerî sermaye yat›r›mlar›n›n genel düze-yinde bir art›fl mümkün olmayabilir. Eflitsizlik, ekonominin düflük gelir düzeyinde-ki kararl› dengesini aflmak için toplumun e¤itim düzeyi yüksek kesimlerinden ge-len ailelerinin kendi üyelerine yönelik beflerî sermaye yat›r›mlar›n› art›rmalar›n›sa¤lar. Bu nedenle eflitsizlik büyümenin erken aflamalar›nda beflerî sermaye biriki-mini ve ekonomik ç›kt›y› artt›rmak için gerekli olabilir. Toplumun üst gelir grupla-r› için yap›lan beflerî sermaye yat›r›m› artar ve gelir eflitsizli¤i büyürken, bilgi biri-kimi üretim teknolojisindeki de¤iflim yoluyla toplumun daha düflük gelir gruplar›-na yay›lmaya bafllar. Böylelikle, beflerî sermayeye yat›r›m toplumun tüm gelirgruplar›ndaki bireylere daha fazla fayda sa¤lamaya bafllayacakt›r. Özellikle toplu-mun beflerî sermaye formunda bafllang›çta daha az yat›r›m alm›fl, e¤itim düzeyi dü-flük gruplar› beflerî sermaye yat›r›mlar›n› artt›rarak fayda sa¤larlar. Beflerî sermayeyat›r›mlar›n›n aileye özel d›flsal etkisinin azalan getirisi nedeniyle belirli bir gelirdüzeyindeki beflerî sermaye yat›r›m oran› toplumun daha düflük gelirli gruplar›n›nüyeleri aras›nda giderek büyümeye bafllar. (Yüksek gelirli gruplar ile düflük gelirligruplar aras›nda beflerî sermaye yat›r›mlar›n›n da¤›l›m›ndaki farkl›l›klar azal›r.) Buyüzden Kuznets hipoteziyle uyumlu olarak, kalk›nman›n bafllang›ç aflamas›nda bü-yümeye gelir eflitsizli¤indeki art›fl efllik ederken, büyümenin daha sonraki aflama-lar›na daha dengeli bir beflerî sermaye da¤›l›m› ve gelir eflitsizli¤indeki azalma efl-lik etmektedir.”


Dura¤an hâl dengesi: Solowbüyüme modelinde emekbirimi bafl›na sermaye veüretimin de¤iflmedi¤idurumu ifade eden dura¤anhâl ekonominin bafllang›çtasahip oldu¤u sermayestokunun büyüklü¤ündenba¤›ms›z olarak uzundönemde mutlaka ulafl›landengeyi tan›mlamaktad›r.

Beflerî sermaye yat›r›mlar›:‹flgücünün üretime kat›larakelde edece¤i gelirinbüyüklü¤ünü belirleyecekolan beceri, yetenek veüretkenli¤i artt›rmayayönelik her türlü e¤itim vesa¤l›k yat›r›mlard›r.

Solow büyüme modelinde sermaye için kabul edilen azalan verimler varsay›m›, Galor veTsiddon’ un aç›klamalar›nda beflerî sermaye yat›r›mlar› için geçerlidir.

Kuznets Hipotezini Sorgulayan Ampirik Çal›flmalarKuznets 1963 y›l›ndaki çal›flmas›nda, mevcut verilerin hipotezi desteklemeye yet-medi¤ini vurgularken araflt›rmac›lar› ters-U hipotezini araflt›rmaya davet etmifltir.Kuznets taraf›ndan yap›lan bu ça¤r›y› teorik olmaktan daha çok ampirik nitelikte-ki pek çok çal›flma izlemifltir. Bu çal›flmalar›n bir bölümü ters-U hipotezine destekverirken, di¤erleri hipotez üzerindeki flüpheleri artt›rm›flt›r. Bu bafll›k alt›nda bu ça-l›flmalar aras›nda dama tafl› olarak nitelendirilebilecek olan çal›flmalardan örneklerverece¤iz.

Simon Kuznets’in ters-U hipotezi daha çok az geliflmifl ülkeleri kapsayacak fle-kilde Kravis’ in (1960) makalesi ile yeniden gündeme gelmifltir. Kravis, kifli bafl›nareel gelir düzeyi ve eflitsizlik derecesi aras›nda pozitif bir iliflki saptam›flt›r. Kravis,geliflmekte olan ülkelerde üst gelir gruplar› aras›ndaki gelir eflitsizli¤inin, düflük ge-lir gruplar› aras›ndaki eflitsizli¤e k›yasla daha büyük oldu¤unu ifade etmekte ve ge-nel eflitsizli¤in kayna¤›n› bu da¤›l›mla aç›klamaktad›r. Genel olarak geliflmifl ülke-lerdeki gelir da¤›l›m›n›n az geliflmifl ülkelere göre daha dengeli bir da¤›l›m göster-di¤ini ifade eden Kravis, kalk›nman›n sonraki aflamalar›nda e¤itimin ve mülkiyetinyayg›nlaflmas›, sosyal güvencelerin kazan›lmas› ve emek karfl›l›¤› gelirlerin artma-s› ile gelir da¤›l›m›ndaki genel eflitsizli¤in azalaca¤›n› ileri sürmektedir.

Kalk›nm›fll›k düzeyi ve gelir da¤›l›m› iliflkisini kurarak gelir eflitsizli¤inin gelifl-mekte olan ülkelerde geliflmifl ülkelere göre daha büyük boyutlarda oldu¤una ifla-ret eden makalesinde Oshima (1962), gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i tar›m sektörü-nün ekonomi içindeki pay›na göre aç›klamaktad›r. Sanayi ve hizmetler sektörlerin-de gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlik derecesi tar›m sektöründeki gelir eflitsizli¤ine göredaha düflüktür. Bu nedenle geliflmekte olan bir ekonomide; kentleflme, sanayilefl-me ve ticaretin yayg›nlaflmas› ile gelir da¤›l›m›nda eflitlik yönünde sa¤lanan olum-lu geliflmeler, tar›m sektörünün ekonomi içinde önemli bir pay sahibi olmas› ne-deniyle ortaya ç›kan bask›n olumsuzluklar taraf›ndan dengelenmektedir. Oshimabu görüflünden hareketle gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in kalk›nma ile er ya da geçdaralaca¤› konusundaki görüfllerin tar›m sektörünün a¤›rl›kla hâkim oldu¤u az ge-liflmifl ülkelerde kesinlik tafl›mad›¤›n› ifade etmektedir.

Ters-U hipotezini do¤rular sonuçlar› olan bir di¤er çal›flma da Paukert (1970)’inmakalesidir. Paukert kifli bafl›na gelir düzeylerine göre grupland›rd›¤› ülkeler içinkifli bafl›na GSMH ve gelir da¤›l›mlar›ndaki eflitsizlik dereceleri aras›ndaki iliflkiyianaliz etmifltir. Paukert kifli bafl›na geliri en düflük ülke gruplar›ndan daha yüksekgelirli gruplara geçildi¤inde gelir eflitsizli¤inin h›zla artmakta oldu¤unu görmüfltür.Ancak kifli bafl›na gelir art›fl› ile birlikte gelir eflitsizli¤indeki art›fl h›z› yavafllarken,belirli bir gelir efli¤ini aflan ülkelere geçildi¤inde eflitsizlik azalmaktad›r. Daha dayüksek gelirli ülkelere geçildi¤inde ise eflitsizlik belirgin bir biçimde azalmakta veen düflük gelirli ülkelerdeki gelir da¤›l›m› ile benzerlikler göstermektedir.

Ahluwalia (1974) gelir eflitsizlik derecelerine ve kifli bafl›na düflen gelire göregrupland›rd›¤› 66 ülkeye ait veriler yard›m›yla Kuznets hipotezini sorgulam›flt›r.Araflt›rma sonuçlar› gelir da¤›l›m›ndaki dengesizli¤in geliflmekte olan ülkelerde da-ha yüksek oldu¤unu do¤rulamaktad›r. Ahluwalia’ n›n bulgular› geliflmekte olan ül-kelerde gelir da¤›l›m›ndaki dengesizlik sorununun, orta ve düflük gelir grubunda-ki hanelerin toplam gelirden daha küçük bir pay almalar›ndan kaynakland›¤›n› or-

74 Gel i r Da¤› l ›m› ve Yoksul lukS O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



taya koymufltur. Ahluwalia, geliflmekte olan ülkelerden az geliflmifl ülkelere geçil-di¤inde gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤inin ciddi derecede artt›¤›n› saptam›flt›r.

Roberti (1974) büyüme ve gelir da¤›l›m› iliflkisini, kifli bafl›na gelir düzeyinde-ki de¤iflme karfl›s›nda farkl› gelir gruplar›n›n toplam gelirden ald›klar› ortalamapaylar› izleyerek saptamaya çal›flm›flt›r. Roberti makalesinde Finlandiya, Hollan-da, Norveç, ‹sveç, ‹ngiltere ve Birleflik Devletler’ e ait zaman serisi analizleriyle el-de etti¤i trend denklemlerinin sonuçlar›n› de¤erlendirmifltir. Araflt›rma sonuçlar›-na göre en yüksek gelirli grubun gelir pay› di¤er tüm gelir gruplar›ndaki de¤ifli-min etkisiyle azalmakta, buna karfl›n bu geliflmeden en düflük gelirli iki grup çokaz veya hiç yararlanamamaktad›r. Büyüme sürecinde gelir transferi büyük orandaen yüksek gelir grubundan ortalama gelirin üzerindeki gelir gruplar›na do¤ru ger-çekleflmektedir.

Ahluwalia (1976) ters-U hipotezini sorgulayan bir di¤er çal›flmas›nda 42’si ge-liflmekte olan, 14’ü geliflmifl ve 6’s› sosyalist ülke örneklerinden oluflan 62 ülkeyeait istatistiklerden yararlanm›flt›r. Çal›flmada ülkeler aras›ndaki gelir eflitsizlikleri ilefarkl› gelir dilimlerinde yer alan nüfusun ortalama gelirlerden ald›klar› paylar vekalk›nma sürecinin farkl› evrelerini temsil etti¤i düflünülen aç›klay›c› de¤iflkenler-den oluflan çoklu regresyon yöntemi kullan›lm›flt›r. Kifli bafl›na gelir ile çeflitli gelirgruplar›n›n gelirden ald›¤› yüzde paylar aras›nda istatistiksel olarak anlaml› iliflkioldu¤unu tespit etmifltir. Kuznets’in ters-U hipotezine uygun olarak nüfusun düflükgelirli %40’›n›n ve %60’›n›n gelir pay› kifli bafl›na GSMH’n›n art›fl› ile önce azalmak-ta ve sonra artmaktad›r. Buna karfl›n en yüksek gelirli %20’nin gelir pay› da tamters bir e¤ilim göstererek kifli bafl›na GSMH art›fl› ile önce artmakta, sonra azalmak-tad›r. Ahluwalia kalk›nma sürecinde büyüme ile birlikte gelir eflitsizli¤inin nedenazald›¤›n› beflerî sermayenin yay›lmas›, nüfus art›fl h›z›ndaki yavafllama ve modernsektörün düflük gelirli geleneksel sektörden gelen nüfusu kald›rabilecek büyümekapasitesine ulaflmas› gibi yap›sal faktörlerle aç›klam›flt›r.

Ahluwalia, Carter ve Chenery (1979) makalelerinde, ortalama gelir düzeyinde-ki art›fl sürecinde gelir da¤›l›m›n›n nas›l de¤iflti¤ini araflt›rm›fllard›r. Az geliflmifl 12ülkeye ait yaklafl›k 10 y›ll›k zaman serilerinden hareketle bu zaman diliminde Kuz-nets hipotezini s›nad›klar› makalelerinde, baz› ülkeler için yoksulluk s›n›r›n›n alt›n-daki gelir grubunun gelir pay›nda zamanla bir azalma e¤ilimi oldu¤unu, ortalamagelir düzeylerinde ise büyüme kaynakl› bir art›fl bask›s›n›n bulunmad›¤›n› aç›kla-m›fllard›r. Ahluwalia, Carter ve Chenery gelir eflitsizli¤inin kifli bafl›na ortalama 800dolar (1970 fiyatlar›yla) düzeyinde maksimuma ulaflt›¤›n› tahmin etmifllerdir. Ahlu-walia, Carter ve Chenery kifli bafl›na ortalama gelir artarken düflük gelirli %60’›nmillî gelirden ald›¤› pay›n geriledi¤ini, en yüksek gelirli %40’›n millî gelirden ald›-¤› pay›n ise anlaml› ölçüde artt›¤›n› saptam›fllard›r.

Ters-U hipotezini ve gelir eflitsizli¤inin nedenlerini sorgulayan Adelman veMorris (1973), gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in temel belirleyicisinin büyüme de¤il,ekonomik yap› ve ekonomik yap›daki geliflmeler oldu¤unu ileri sürmüfllerdir. Reg-resyon tahminleri, yoksul ülkelerden geliflmekte olan ülkelere ve sanayileflmifl ül-kelere uzanan farkl› geliflmifllik düzeyindeki ülkeler aras›nda, önce artan gelir eflit-sizliklerinin e¤rinin son bölümünde daha eflit bir da¤›l›ma dönüfltü¤ünü anlaml›l›ks›n›rlar› içinde ortaya koymufltur. Adelman ve Morris çal›flmalar›n›n sonraki aflama-s›nda gelir eflitsizli¤i daha yüksek ve gelir eflitsizli¤i daha az olan ülkelerden olu-flan iki grup aras›nda seçilmifl ekonomik, sosyokültürel ve politik faktörlerin gelirda¤›l›m› üzerindeki aç›klay›c› rolünü araflt›rm›fllard›r. Adelman ve Morris araflt›rma-lar› sonucunda, kifli bafl›na gelir düzeyinin gelir da¤›l›m›n› belirledi¤i düflünülen 31


aç›klay›c› de¤iflken aras›nda gelir da¤›l›m›n› aç›klayan di¤er de¤iflkenlerden sade-ce biri oldu¤unu gördüler. Seçilen de¤iflkenler aras›nda; e¤itim ve beflerî sermaye-nin geliflimi ve do¤rudan devlet yat›r›mlar›n›n ekonomi içindeki a¤›rl›¤›, daha den-geli bir gelir da¤›l›m›n› aç›klayan faktörler olarak öne ç›karken, do¤al kaynaklar›nda¤›l›m›na ba¤l› servetin belirli ellerde toplanma oran› ve sektörel yap›daki düaliz-min derecesi gelir da¤›l›m›ndaki dengesizli¤i artt›ran faktörler olarak saptanm›flt›r.

Saith ters-U hipotezini sorgulayan makalesinde, Ahluwalia taraf›ndan kullan›l-maya bafllanan ve di¤er araflt›rmac›lar taraf›ndan s›kl›kla baflvurulan yatay kesitanaliz yöntemini veri temini ve metod yönüyle elefltirmifltir (Saith, 1983). Saith bü-yüme ve gelir da¤›l›m› aras›ndaki iliflkinin aç›klanmas› s›ras›nda baflvurulan buyöntemin konunun ayd›nlat›lmas› önünde bir engel oluflturdu¤unu, büyüme ilegelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in önce artmas› ve sonras›nda azalmas›n›n zorlama biriliflki oldu¤unu, üstelik Kuznets’in hipotezinde böyle mutlak bir iliflkiyi ileri sürme-di¤ini ifade etmektedir.

Papanek ve Kyn (1986), kalk›nman›n gelir da¤›l›m› üzerine etkisini araflt›rd›kla-r› çal›flmalar›nda GSMH’deki art›fl ile gelir da¤›l›m› aras›nda güçlü ve aç›k bir iliflkiolmad›¤› aç›klad›lar. Papanek ve Kyn, geliflmekte olan ülkelerdeki GSMH art›floranlar› ile düflük gelirli %40 nüfusun toplam gelirden ald›¤› paylar›n art›fl oranla-r›n› ele ald›klar› dönem zarf›nda karfl›laflt›rmaktad›r. Elde ettikleri sonuçlara göreTayvan, ‹ran, Güney Kore, Sri Lanka gibi ülkelerde büyüme sürecinde düflük ge-lirli nüfusun %40’›n›n gelir pay› daha büyük veya ayn› oranda artarken, Meksika,Brezilya, Panama ve Peru gibi ülkelerde büyüme sürecinde düflük gelirli grubungelir pay›ndaki art›fl›n büyüme oran›n›n gerisinde kald›¤›n› göstermifltir. Papanekve Kyn çal›flmalar› sonucunda h›zl› büyümenin mutlaka gelir eflitsizli¤inde art›fllasonuçlanmayabilece¤ini, üstelik düflük büyüme h›z›n›n da gelir da¤›l›m›nda iyilefl-me anlam›na gelmedi¤ini görmüfllerdir.

Anand ve Kanbur (1985) benzer bir yaklafl›mla ters-U hipotezini ve bu hipote-zin kan›tlanmas› amac›yla yap›lm›fl çal›flmalarda baflvurulan yöntem ve sonuçlar›elefltirdikleri makalelerinde gelir da¤›l›m› politikalar›n›n yoksulluk sorunu ile mü-cadeledeki önemini de¤erlendirmifllerdir. Anand ve Kanbur (1993) daha sonrakiçal›flmalar›nda Kuznets’in sektörler aras› nüfus kaymas› sürecini esas alarak, eflit-sizlik ve kifli bafl›na gelir aras›ndaki iliflkiyi tan›mlayan fonksiyonu alt› ayr› eflitsiz-lik göstergesi için elde ettiler.

Kuznets hipotezine bir baflka yaklafl›m gelifltiren Ram (1995), 36 geliflmekteolan ülke istatistiklerinden yararlanarak oluflturdu¤u sabit etki modeli çerçevesin-de büyüme sürecinde önce artan sonra azalan gelir eflitsizli¤ini ifade eden ters-Uhipotezini art›fl ve azal›fl noktalar›yla tan›mlayan bir tahmin denklemi elde etmeyeçal›flm›flt›r. Ram çal›flmas›nda hipotezin mevcut veriler taraf›ndan desteklenmedi¤i-ni görmüfltür. Tan›mlad›¤› eflitli¤e karfl›n ülkeler aras›nda gelir eflitsizliklerinin pekçok faktör taraf›ndan belirlendi¤ini, kifli bafl›na gelir düzeyinin bu faktörlerden sa-dece biri oldu¤unu vurgulam›flt›r. Bununla birlikte, Ogwang (1994) Ram’ ›n haz›r-lam›fl oldu¤u veri setini, güvenilir ve karfl›laflt›r›labilir bularak aynen kullanm›fl veparametrik olmayan regresyon yöntemi ile literatüre fonksiyonel formda katk› yap-m›flt›r. Ogwang, eflitsizlik ve kifli bafl›na gelir aras›ndaki iliflkiyi tahmin etmifl veKuznets’in ters-U hipotezini destekleyen sonuçlar elde etmifltir.


Deininger ve Squire (1996) gelifltirdikleri bir kriteri uygulayarak Gini katsay›lar› ve yüz-de gelir gruplar›na göre gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlikler üzerine yeni bir veri seti olufl-turdular. Bu veri seti ülkeler aras›nda ve kuflaklararas›nda karfl›laflt›rma yapma olana¤›sa¤layan güvenilir bir veri seti olarak kabul edildi¤i için araflt›rmac›lar taraf›ndan tercihedilmektedir.

Kuznets hipotezi üzerine yap›lm›fl çal›flmalar hipotezi onaylayan veya redde-den sonuçlar elde ederken, Deininger ve Squire (1998) oluflturduklar› standart ve-ri seti ile ters-U hipotezini sorgulayan önemli çal›flmalar›ndan birini gerçeklefltir-mifllerdir. Gini katsay›s› ve kifli bafl›na gelir aras›ndaki iliflkiyi tahmin eden çal›flma-lar›nda Deininger ve Squire yatay kesit analizi uygulamas›nda ters-U hipotezinigerçekten destekleyen sonuçlar elde ettiler. Fakat elde ettikleri tahmin eflitli¤ininekonometri biliminin sa¤laml›k testlerine olumlu yan›t vermedi¤ini gördüler. Ka-bul edilebilir sa¤laml›kta elde ettikleri sonuçlar›n ise Kuznets hipotezini destekle-medi¤ini aç›klad›lar. Deininger ve Squire’ ›n bu çal›flmas› kullan›lan veri kalitesininve ekonometrik tekni¤in önemini vurgulayan özelli¤i ile bundan sonra yap›lacakçal›flmalar için bir standart oluflturmufl durumdad›r.

Campano ve Salvatore (2006: 108) Kuznets hipotezini sorgulayan çal›flmalar›nsonuçlar›n› yap›lan çal›flmalar›n ortak özelliklerine göre düzenleyerek özetlemifltir:

• Yatay kesit analizini kullanan ampirik çal›flmalar hipotezi destekleme e¤i-liminde olmakla birlikte, ülke örneklerinde zaman serisini esas alan çal›flma-lar hipotezi destekleyen herhangi bir kan›t ortaya koyamam›flt›r.

• Gelir da¤›l›m› eflitsizlik göstergesi olarak Gini katsay›s›n› kullanmay› terciheden yatay kesit ampirik modeller, hipotezi destekleyen sonuçlar elde ede-memifltir.

• Eflitsizlik ölçütü olarak en yüksek gelir gruplar›n›n en düflük gelir gruplar›-na oran› olarak tan›mlanm›fl yüzde paylar analizini esas alan yatay kesitampirik modeller hipotezi destekleyen sonuçlar ortaya koymufltur.

• Kent/k›r veya modern/geleneksel gibi iki sektör üzerine kurulmufl olan teo-rik modeller hipotezi destekler nitelikte sonuçlar ortaya koymaktad›rlar.

Kuznets’in ters-U hipotezini sorgulayan bir ampirik çal›flma yapacak olsan›z nas›l bir yolizlerdiniz? Araflt›rman›n veri temini, modelleme, uygulama ve bulgular›n de¤erlendirilme-si aflamalar›n› yazarak aç›klay›n›z.

Kuznets’in ters-U hipotezi niçin bu kadar ilgi görmekte ve üzerinde tart›fl›lmaktad›r? Eko-nomi politikas› önceliklerini göz önünde bulundurarak tart›fl›n›z.

GEL‹R DA⁄ILIMININ BÜYÜME ÜZER‹NDEK‹ ETK‹S‹Kalk›nma ve gelir da¤›l›m› bafll›kl› bu bölümde büyümenin gelir da¤›l›m›n› nas›letkiledi¤i sorusuna aç›kl›k getirmeye çal›flt›k. Bu bafll›k alt›nda ise büyüme ve ge-lir da¤›l›m› aras›nda tam tersi bir nedensellik iliflkisinin olabilece¤i düflüncesine yerverece¤iz. Bu düflünceyi ayd›nlatmak üzere ilk olarak, gelir da¤›l›m›ndan büyüme-ye do¤ru bir nedensellik iliflkisinin olup olmad›¤›; ikinci olarak da böyle bir iliflkivar ise gelir eflitsizli¤inin büyüme için gerekli mi yorsa engelleyici mi oldu¤u soru-lar› sorulabilir.

Bu konuda gelir eflitsizli¤inin fiziki ve beflerî sermayeye daha fazla yat›r›m ya-p›lmas›n› engellerken büyüme h›z›n› düflürmekte oldu¤unu ileri süren bir hipotez

774. Ünite - Ekonomik Kalk ›nma ve Gel i r Da¤› l ›m›S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E TYatay kesit analizi: Tek birzaman noktas›nda farkl›de¤iflkenlerin incelenmesinedayal› bir regresyonanalizidir. Örne¤in 2000y›l›nda farkl› ülkelerin kiflibafl›na GSY‹H büyüklükleriile Gini katsay›lar›aras›ndaki iliflkiincelendi¤inde yatay kesitanalizi yap›lm›fl demektir.

Yüzde paylar analizi: Endüflük gelirliden bafllayaraken yüksek gelirliye do¤rus›ralanm›fl ve %20, %10 ve%5 gibi dilimler alt›ndatoplanm›fl hanehalk›gruplar›n›n toplam gelirdenald›klar› yüzdelik paylar›nbelirlenmesine dayal› gelirda¤›l›m› analiz yöntemidir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

gelifltirilmifltir. Bu hipotez gerek teorik zeminde gerekse hipotezi sorgulayan am-pirik çal›flmalar düzeyinde ele al›nm›flt›r. Kuznets hipotezinin aksine, bu çal›flma-larda gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlik de¤iflkeni denklemin sa¤ taraf›na konmakta vetahmin eflitli¤ine iliflkin hesaplamalar yap›lmaktad›r. Farkl› ülkelere ait gelir da¤›l›-m› verilerini farkl› ekonometrik model ve tekniklere uygulayarak yap›lan hipotezisorgulayan bu çal›flmalar elefltirilere aç›k olmakla birlikte anlaml› sonuçlar ortayakoymufllard›r. Araflt›rma sonuçlar› geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde bafllang›ç-taki eflitsizli¤in büyüme üzerindeki etkisinin negatif oldu¤unu göstermektedir. An-cak bafllang›çtaki eflitsizli¤in gelecek büyüme üzerindeki etkisinin ne kadar büyükve güçlü oldu¤u konusunda henüz bir karara var›lm›fl de¤ildir.

Gelir da¤›l›m›n›n büyümeyi etkilemesinin çeflitli yollar› olabilir. Bu bafll›k alt›n-da gelir da¤›l›m›n›n büyüme üzerindeki etkisini farkl› yaklafl›mlarla aç›klayan dörtteorik model üzerinde duraca¤›z. Bunlar s›ras›yla kredi piyasas› aksakl›klar›, poli-tik ekonomi, sosyal kar›fl›kl›k ve tasarruf oranlar›d›r.

Kredi Piyasas› Aksakl›klar› ModeliGelir da¤›l›m›n›n büyüme üzerindeki etkilerini aç›klayan ilk teorik model kredipiyasalar›ndaki aksakl›klar› esas almaktad›r. Kredi piyasalar›nda tam rekabet ko-flullar› geçerli olsayd›, alternatif yat›r›m f›rsatlar›n›n getiri oranlar› marjinal düzey-de eflitlenmifl olurdu. Fakat kredi piyasalar› asimetrik bilgi ve yasal düzenleme-lerin yetersizli¤i gibi eksikliklerle aksak rekabet özellikleri göstermektedir. Örne-¤in herkesin eflit koflullarda ödünç alma olanaklar›na sahip olmad›¤› bir kredi pi-yasas›nda alternatif yat›r›m alanlar›n›n getiri oranlar›n›n marjinal düzeyde eflitlen-mesi mümkün olmayacakt›r. Bunun anlam› yap›lacak yat›r›m›n getirisinin hangialanda yap›ld›¤›na ve kim taraf›ndan yap›ld›¤›na ba¤l› olarak de¤iflkenlik göstere-cek olmas›d›r.

Barro (2000) kredi piyasas› aksakl›klar› modeline göre gelir da¤›l›m›ndaki den-gesizli¤in büyümeyi nas›l ve ne yönde etkileyebilece¤i konusundaki teorik yakla-fl›m› k›saca özetlemektedir. Buna göre daha dengeli bir gelir da¤›l›m›n›n krediolanaklar›na eflit eriflim olana¤› sa¤layarak büyümeyi h›zland›ran bir etkisi bulun-maktad›r. Bununla birlikte, kurulufl maliyetlerinin büyüklü¤ünü dikkate alan veölçek ekonomilerini önemseyen bir yaklafl›mla gelir da¤›l›m›ndaki dengesizli¤inbüyümeyi h›zland›ran etkisi de olabilmektedir. fiimdi bu iki ayr› yaklafl›m› s›ras›y-la de¤erlendirelim.

Bireylerin krediye eriflim olanaklar› sahip olduklar› servet ve gelirin büyüklü¤ütaraf›ndan belirlenmektedir. Özellikle yoksul hanehalklar› gelecekteki gelirleriniartt›rma olana¤› sa¤layacak fiziki sermaye ve beflerî sermaye yat›r›mlar›ndan bunedenle vazgeçmek durumunda kalmaktad›rlar. Bu görüfle göre yoksula yap›lacake¤itim yat›r›m›n›n verimlili¤i, zengine yap›lacak e¤itim yat›r›m›n verimlili¤indenyüksektir. Dolay›s›yla servet ve gelirin büyüklü¤üne göre yat›r›m olanaklar›n› da-¤›tan kredi piyasas› tercihini zenginin yat›r›m›n›n finansman›ndan yana kullana-cakt›r. Kredi piyasas›, mevcut bilgiyle hareket etti¤inde ters seçim yapmaktad›r.Asimetrik bilgi ile piyasa baflar›s›zl›¤› oluflmakta ve kaynaklar›n etkin da¤›l›m›ndanuzaklafl›lmaktad›r. Bu durumda servetin ve gelirin zenginden yoksula yeniden da-¤›l›m›n› gerçeklefltiren politikalar, yat›r›m›n ortalama verimlili¤ini ve miktar›n› art-t›ran uygulamalar olarak görülmelidir. Bu mekanizma yoluyla eflitsizlikteki birazalma hiç de¤ilse dura¤an durum dengesine geçinceye kadar büyüme oran›n› ar-t›rm›fl olacakt›r.


Asimetrik bilgi: Taraflar›nbirbiri hakk›nda veya al›msat›ma konu mal hakk›ndadenk bir bilgiye sahipolmad›¤› piyasakoflullar›nda, kaynaktahsisinde etkinlikgerçekleflmeyebilir. Piyasabaflar›s›zl›¤› olaraktan›mlanan bu durumtersine seçim veya ahlakizafiyet gibi sorunlar üretir.

Bununla birlikte, kurulufl maliyetlerinin yüksekli¤i nedeniyle yat›r›mlar›n ancakbelirli bir büyüklü¤ün üzerinde olmas› durumunda ölçe¤in artan getirisi aç›¤a ç›-k›yorsa durum de¤iflmektedir. Bu durumda servetin belirli ellerde toplanmas›, be-lirli büyüklü¤ün üzerinde yat›r›mlar›n yap›lmas›na olanak sa¤layacakt›r. Kredi ola-naklar›n›n küçük ölçekli yat›r›mlar yerine büyük ölçekli ve verimlili¤i yüksek yat›-r›mlara tahsis edilmesi büyüme için olumlu bir katk› sa¤lamaktad›r. Benzer bir du-rum beflerî sermaye yat›r›mlar› için de geçerli olabilir. Örne¤in e¤itimin getirisi be-lirli bir e¤itim düzeyini aflt›ktan sonra ortaya ç›k›yorsa, kaynaklar›n minimal e¤iti-me aktar›lmas› yerine daha yüksek bir e¤itim için tahsis edilmesi büyüme üzerin-de daha güçlü bir etki yaratabilecektir. Bu nedenle dengesiz bir gelir da¤›l›m›, kre-di olanaklar›n› verimlili¤i yüksek yat›r›mlara yönlendiren etkisi nedeniyle büyümeiçin yararl› olabilmektedir.

Gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in büyüme üzerindeki etkisini kredi piyasalar›n›naksakl›¤› ile iliflkilendirerek teorik düzeyde katk› sa¤layan birçok çal›flma yap›lm›fl-t›r. Deininger ve Squire (1998), bir ekonomide fiziki ve beflerî sermaye dengesizbir da¤›l›m gösteriyor ve bu alanlardaki yat›r›mlar kredi kullan›larak finanse edil-mek zorundaysa, gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlik ve büyüme aras›nda negatif bir ilifl-kinin ortaya ç›kabilece¤ini düflünmektedir. Stiglitz ve Weiss (1981) kredi piyasala-r›nda eksik bilgi koflullar›nda kredi talep edenlerin sadece servetleri oran›nda kre-diye ulaflabileceklerini, bunun da beflerî ve fiziki sermayeyi tan›mlayan varl›klar›ndaha eflitsiz da¤›ld›¤› ekonomilerde veri kifli bafl›na gelir düzeyinde krediye eriflmeolana¤› k›s›tl› çok daha fazla say›da insan olaca¤› anlam›na geldi¤ini belirtmekte-dir. Servetin bafllang›ç da¤›l›m›ndaki dengesizli¤in veraset yoluyla gelecek kuflak-lara aktar›laca¤›na dikkat çeken Banerjee ve Newman (1993)’a göre, yat›r›m ola-naklar›n›n bireylerin sahip oldu¤u varl›klarla s›n›rland›r›lm›fl olmas› toplumun ya-t›r›m olanaklar›ndan yararlanma yetene¤inin de s›n›rland›r›lm›fl olmas› anlam›nagelmektedir.

Çok say›da araflt›rmac› kredi piyasas›ndaki aksakl›klar›n büyüme üzerindeki et-kilerini genel denge modelleri yard›m›yla incelediler (Bruno, Ravallion ve Squire,1998: 133). Araflt›rmalar›n bulgular›, kredi piyasalar›nda yoksulu fiziki ve beflerîüretken yat›r›mlar yapmaktan al›koyan aksakl›klar›n bulundu¤u ülkelerde servetda¤›l›m›ndaki dengesizliklerin büyüme üzerinde negatif ve anlaml› etkileri olabile-ce¤ini göstermektedir. Toprak reformunu izleyen yüksek büyüme h›zlar› ile Asyaülkelerinden gelen kan›tlar bu hipotezi desteklemektedir.

Araflt›rmac›lar kredi piyasas› aksakl›klar› karfl›s›nda öncelikle piyasalar› düzen-lemek amac›yla müdahale edilmesi gerekti¤ini ifade etmektedirler. Kredi piyasa-lar›ndaki aksakl›klar bu yolla ortadan kald›r›lam›yorsa hükûmetlerin e¤itimin süb-vansiyonu ve gelecekteki gelirin vergilendirmesi ile soruna bir çözüm bulabile-cekleri belirtilmektedir. Hoff ve Lyon (1994), yüksekö¤retimin gelecekte yaflamboyu yüksek geliri temsil etti¤i varsay›m›ndan hareketle, okullaflman›n gelecekte-ki kazanç üzerinden al›nacak bir vergi düzenlemesi yap›larak, mali yard›mlarladesteklenmesi önerisinde bulunmaktad›rlar. Eckstein and Zilcha (1994), e¤itimizorunlu k›lan politikalar›n ücret gelirleri üzerinden al›nacak artan oranl› bir vergiile finansman› sayesinde, yüksek beflerî sermayeye sahip bireylerden beflerî ser-mayesi daha düflük olanlara gerçeklefltirilebilecek transferin kuflaklararas› gelirda¤›l›m›n› daha dengeli hâle getirece¤ini ve dolay›s›yla büyümeyi h›zland›raca¤›-n› ileri sürmektedir.


Politik Ekonomi ModeliGelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in büyüme üzerindeki etkilerini aç›klayan ikinci teorikmodel, ekonomi politikalar›n›n belirlenmesinde toplumsal tercihlerin etkisini vur-gulayan politik ekonomi modelidir. Ekonomi politikalar›nda önceliklerin belirlen-mesinde medyan seçmenin tercihleri büyük ölçüde belirleyici olmaktad›r. Bir eko-nomide ortalama gelir medyan seçmenin gelirini afl›yorsa, medyan seçmenin ge-lirin yeniden da¤›l›m› politikalar›na iliflkin tercihleri belirginleflmeye bafllar. Siyasetalan›ndaki a¤›rl›¤›n› artt›ran medyan seçmen karfl›s›nda mevcut durumu korumay›amaçlayan di¤er bir grup da siyaset alan›nda belirleyici olmak üzere maliyeti yük-sek lobi faaliyetlerine kat›lmay› tercih eder. Ekonomi politikas› önceliklerini etki-leyecek sonuçlar› oldu¤u görülen siyasi mücadele alan›n›n ç›kt›lar› her zaman bü-yüme hedefiyle uyumlu olmayabilir.

Politik ekonomi modeline göre gelir da¤›l›m›nda eflitsizlik art›yorsa, ço¤unlu¤uesas alan oylama sistemi kaynaklar›n yüksek gelir gruplar›ndan alt gelir gruplar›nayeniden da¤›l›m›n› tercih etme e¤iliminde olmaktad›r. Gelir eflitsizli¤i ne kadar bü-yükse, siyaset süreci gelirin yeniden da¤›l›m›n› sa¤layacak uygulamalar› o kadardaha fazla teflvik edecektir. Gelirin yeniden da¤›l›m› politikalar› do¤rudan transfer-lerin artt›r›lmas› fleklinde uygulanabildi¤i gibi, ayn› zamanda kamu harcamalar› vedüzenleyici politikalar için daha fazla kaynak ayr›lmas› olarak da görülmektedir.Devletin gelirin yeniden da¤›l›m› ad›na bu uygulamalar ile piyasalar›n iflleyiflinemüdahale etmesi, ekonomik aktörlerin kararlar›n› sapt›ran sonuçlar do¤urabilmek-tedir. Örne¤in iflçi gelirleri üzerinden al›nan vergilerin artt›r›lmas› ile yarat›lacak ekkayna¤›n iflsizlere do¤rudan gelir transferleri için kullan›lmas›n›n çal›flmaktan vaz-geçiren sonuçlar› olabilir. Yeniden da¤›l›ma konu olan gelirin artmas›, ekonomikaktörlerin kararlar›n› çarp›tmakla birlikte, yat›r›m kararlar›n› olumsuz yönde etkile-yerek büyümenin en az›ndan dura¤an durum dengesine kadar azalmas›na nedenolabilir. Barro (2000)’ya göre gelir da¤›l›m›nda daha büyük bir eflitsizlik yenidenda¤›l›m politikalar›n› teflvik ettikçe gelir eflitsizli¤inin büyümeyi azaltan etkisi bukanaldan çal›flmay› sürdürecektir. Bir baflka ifadeyle bafllang›ç gelir da¤›l›m› eflitsizolan ekonomilerde gelir eflitsizli¤i ve büyüme aras›ndaki negatif yönlü iliflkinin dö-nem sonunda da yüksek gelir eflitsizli¤i ile birlikte korunaca¤› öngörülmektedir.

Politik ekonomi modellerinin medyan seçmen üzerinden aç›klanan yayg›n ör-nekleri vergi oranlar›n›n demokratik olarak belirlenmesi üzerine kurulmaktad›r.Medyan seçmenin ekonomideki ortalama sermaye donan›m›na olan uzakl›¤› ser-vetin da¤›l›m›ndaki eflitsizlikle birlikte artt›kça, medyan seçmenin daha yüksek birvergi oran› uygulamas›na onay vermeye bafllayaca¤› kabul edilmektedir. Bu da gi-riflimcileri üretken yat›r›mlara yönelmek konusunda olumsuz yönde etkilerken da-ha düflük bir büyümeyle sonuçlanacak bir etki yarat›r. Buna göre servet da¤›l›m›daha dengesiz olan demokratik toplumlar, antidemokratik toplumlardan farkl› ola-rak yüksek vergi oranlar› ve dolay›s›yla düflük yat›r›m ve düflük büyüme oranlar›ile zenginin yoksul taraf›ndan sömürüldü¤ü toplumlar olarak tan›mlanabilirler(Deininger and Squire, 1998: 267). Alesina ve Rodrik (1994) gelir da¤›l›m›ndakieflitsizli¤in hükûmetleri ek sosyal harcamalar›n› karfl›lamak üzere vergileri artt›rma-ya zorlayaca¤›n› ve bunun da büyümeyi olumsuz yönde etkileyece¤ini ileri sür-mektedir. Geliri yeniden da¤›tan politikalar ile gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlik azald›-¤›nda vergi toplumun taban›na yay›lacak ve vergi yükü azalan ekonomide büyü-me h›zlanacakt›r.


Medyan seçmen: Seçmentercih yelpazesinde ortancatercihe sahip olanseçmendir. Ço¤unluk kural›geçerli oldu¤unda, kararsürecinde her zamanortanca seçmenin tercihleribelirleyici olmaktad›r.

Politik ekonomi modelleri aras›nda gelir eflitsizli¤inin büyüme üzerindeki etki-sini aç›klayan alternatif bir yaklafl›m›n lobicilik faaliyetlerine dayand›r›lm›fl oldu-¤u görülmektedir. Daha büyük servet sahibi olmak lobicilik faaliyetlerine daha faz-la kaynak ay›rma olana¤› sa¤lamaktad›r. Bu yaklafl›ma göre lobicilik faaliyetlerineduyarl› politikac›lar›n var olmas› durumunda büyüme servet da¤›l›m›ndaki eflitsiz-li¤in büyüklü¤ü ile orant›l› olarak olumsuz yönde etkilenebilmektedir. Lobicilik fa-aliyetlerinin gelir eflitsizli¤ini daha da artt›ran ve büyümeyi olumsuz etkileyen so-nuçlar› literatürde farkl› yollardan aç›klanmaktad›r (Bruno, Ravallion and Squi-re,1998; 134). Bunlardan ilki, topraklar›n›n kendi tercihlerine uygun olarak vergi-lendirilmesi için lobicilik yapan toprak sahiplerinin vergi sisteminin dengesini bo-zarak gelir da¤›l›m›n› ve büyümeyi olumsuz etkileyece¤ini ileri sürmektedir. Bir di-¤eri ise paras›n› dövize ve sermaye ak›mlar›na dönüfltürebilen varl›kl› kesimin enf-lasyonu büyümenin bir arac› olarak kullanan politikalar için lobi faaliyetlerindebulunabildiklerine dikkat çekmektedir. Varl›klar›n› yurt d›fl›na transfer edebilen veenflasyonist politikalara onay vererek enflasyonun yükünün düflük gelir gruplar›-na yüklenmesi yoluyla servetlerini artt›rabilen lobici gruplar gelir eflitsizli¤inde ar-t›fla ve istikrars›z büyümeye neden olabilmektedirler.

Sosyal Kargafla ModeliÜçüncü teorik model gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in büyüme üzerindeki etkisinigelir eflitsizli¤inin neden olabilece¤i sosyal kargafla ve siyasal sonuçlar› ile iliflkilen-direrek aç›klamaktad›r. Sosyal kargafla modelleri servet ve gelir da¤›l›m›ndaki eflit-sizli¤in yoksulu suç ifllemeye, ayaklanmalara ve di¤er y›k›c› eylemlere teflvik ede-bilece¤ini varsaymaktad›r. Bu eylemler büyümenin vazgeçilmez unsuru olarak ka-bul edilen siyasi istikrar için bir tehdit oluflturmaktad›r. Yoksullar›n zaman ve ener-jilerini üretken faaliyetler yerine do¤rudan suça ve di¤er toplumsal olaylara kat›la-rak harcamalar›, kaynaklar›n israf›yla sonuçlan›r. Ayr›ca mülkiyet haklar›na yöne-lik tehdit, yat›r›mlar› cayd›ran bir etki yarat›r. Sosyopolitik huzursuzlu¤un bu gibiyans›malar› nedeniyle daha fazla eflitsizlik genel olarak bir ekonominin verimlili¤i-ni azaltma e¤ilimindedir. Büyüme en az›ndan dura¤an durum dengesine geçince-ye kadar azalma e¤ilimini sürdürür.

Bu dengeyi sa¤layacak olan e¤itim gibi ekonomik olanaklar›n, yoklu¤u hâlin-de kurulu rejimin istikrar›n› tehdit ve tahribine neden oldu¤u için yoksullara etkinbir flekilde tahsis edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, gelir eflitleyici transferler sa-dece politik istikrar› sa¤lamak için de¤il yoksulu çal›flmaktan daha çok h›rs›zl›k vetalan yapmaya teflvik eden faktörleri ortadan kald›rmak üzere kullan›lmaktad›r.

Diktatörlük rejimlerinin kendi ç›kar› peflinde koflan liderleri bile sosyal kargaflave politik istikrars›zl›¤a giden süreci kontrol etme olana¤› sa¤layacaksa gelir eflit-leyici transferlere baflvurmay› tercih edebilmektedirler. Demokratik ve antidemok-ratik tüm siyasi rejimler gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlikten kaynaklanan olas› sosyaltepkileri önlemek üzere bir sosyal güvenlik a¤›na ihtiyaç duymaktad›rlar. Sosyalkargaflan›n maliyeti karfl›s›nda önlem olarak gelirin yeniden da¤›l›m›n› sa¤lamayayönelik uygulamalar, ayn› zamanda daha dengeli bir gelir da¤›l›m› ile birlikte bü-yümeyi teflvik eden bir mekanizma oluflturmaktad›r.

Alesina ve Perotti’ nin (1993), 70 ülke için 1960-1985 dönemini kapsayan veri-lerden hareketle yapt›klar› yatay kesit analizin bulgular›, ekonomik eflitsizli¤in si-yasal istikrars›zl›¤› artt›rd›¤› ve fiziki sermaye yat›r›mlar›n› azaltt›¤› yönünde kan›t-lar oldu¤unu ortaya koymufltur.


Lobicilik: Organize gruplar›nhükûmetler taraf›ndanverilecek kararlar› özel birç›kar amac›yla etkilemeyeyönelik her türlü faaliyetidir.

Tasarruf Oranlar› ModeliBüyümeyi gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤e ba¤l› olarak aç›klayan dördüncü teorikmodel gelir gruplar›n›n tasarruf e¤ilimlerindeki farkl›l›k üzerine kurulmaktad›r.Keynes’in Genel Teori’ sinden etkilenmifl olan iktisatç›lar bireysel tasarruf oranla-r›n›n gelir düzeyiyle birlikte yükselmekte oldu¤unu kabul etmektedirler. Buna gö-re yüksek gelirli gruplar›n tasarruf e¤ilimi düflük gelirli gruplar›n tasarruf e¤ilimin-den büyüktür. Bu do¤ruysa kaynaklar›n zenginden yoksula do¤ru yeniden da¤›l›-m› bir ekonomideki toplam tasarruf oran›n› düflürecektir. Ekonomi d›fla kapal› vedolay›s›yla yurt içi yat›r›mlar iç tasarruflara ba¤›ml› ise toplam tasarruf oran›n›ndüflmesi büyümenin olumsuz etkilenmesine neden olacakt›r. Bu durumda gelir da-¤›l›m›nda daha fazla eflitsizlik, gelirin tasarruf e¤ilimi yüksek gelir gruplar›nda top-lanmas›n› sa¤larken, yat›r›mlar› ve dolay›s›yla büyümeyi artt›rm›fl olacakt›r.

Kredi piyasas› aksakl›klar›n›n tart›fl›ld›¤› önceki bafll›kta gelir da¤›l›m›ndaki eflit-sizli¤in büyümeyi olumsuz yönde etkilemesi ile ilgili bir mekanizma ortaya kon-mufltu. Bu analizde yat›r›mlar için yüksek kurulufl maliyetlerine iflaret edilirken,varl›klar›n mülkiyetinin belirli ellerde toplanmas›n›n ekonomi için yararl› oldu¤uima ediliyordu. Benzer görüflle daha dengeli bir gelir da¤›l›m› toplam tasarruflar›ve dolay›s›yla sermaye birikimini zay›flat›rken büyüme h›z›n› yavafllatmaktad›r(Barro, 2000).

Toplam tasarruf oranlar› konusundaki bu tart›flma gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli-¤in büyüme üzerindeki olumlu etkisini destekleyen nedenler ortaya koymaktad›r.Bununla birlikte bu yaklafl›m az geliflmifl ülkelerde yüksek gelir gruplar›n›n olduk-ça yüksek bir lüks tüketim al›flkanl›¤›na ve buna ba¤l› olarak yüksek tüketim e¤i-limine sahip olmalar› nedeniyle sorgulanmakta ve tasarruf etkisinin bu ekonomi-lerde etkili olamayaca¤› ileri sürülmektedir. Az geliflmifl ülkelerde yüksek gelirgruplar›n›n tasarruflar›n›n ekonomik ve siyasi kayg›lar nedeniyle geliflmifl ülkeleretransfer edildikleri bilinmektedir. Bu nedenle de gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in bü-yümeyi teflvik eden etkisi zay›f görülmektedir. Vanieris ve Gupta (1986) ço¤u azgeliflmifl 49 sosyalist olmayan ülke verilerini kullanarak yapt›klar› çal›flmada, üstgelir gruplar›ndan orta ve düflük gelir gruplar›na do¤ru gelirin yeniden da¤›l›m›n›nortalama tasarruf e¤ilimlerinde bir azalmayla sonuçlanmad›¤›n› saptam›fllard›r.

Gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤inin büyüme üzerindeki etkisini sorgulayan bir modelde ge-lir eflitsizli¤ini temsil etmek üzere tahmin eflitli¤inde hangi de¤iflkenler yer alabilir? Gelirda¤›l›m›n›n büyüme üzerindeki etkisini aç›klayan temel teorik modellerden yararlanaraktart›fl›n›z.


Genel Teori: J. M.Keynestaraf›ndan 1936 y›l›ndayay›nlanm›fl olan“‹stihdam›n, Paran›n veFaizin Genel Teorisi” adl›eseri k›sa ad›yla Genel Teoriolarak bilinmektedir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4


Büyüme ve gelir da¤›l›m› aras›ndaki iliflkiyi aç›k-lamakBüyüme ve gelir da¤›l›m› üzerine yap›lan analiz-ler, kifli bafl›na GSY‹H ve gelir da¤›l›m› eflitsizlikölçütlerini esas almaktad›r. Günümüzde ülkelerinölçülen gelir eflitsizliklerinin bu ülkelerin kifli ba-fl›na GSY‹H büyüklükleri ile iliflkisi incelendi¤in-de, kifli bafl›na geliri yüksek ülkelere geçildi¤indegenel olarak artan gelir eflitsizli¤inin yüksek gelir-li ülkelere geçildi¤inde azalmakta oldu¤u görül-mektedir. Bununla birlikte gelir eflitsizli¤ini aç›k-layan tek de¤iflkenin kifli bafl›na gelirin büyüklü-¤ü olmad›¤›n› gösteren kan›tlar bulunmaktad›r.Örne¤in ayn› gelir grubunda yer alan ülkeler fark-l› Gini katsay›lar›na sahip iken, ayn› Gini katsay›-s› ile temsil edilen ülkelerin de kifli bafl›na gelirle-rinin birbirinden çok farkl› olabildi¤i görülmekte-dir. Büyüme ve gelir da¤›l›m› iliflkisi ba¤›ms›z dörtayr› görüfl taraf›ndan ifade edilmektedir. Gelirinyeniden da¤›l›m› görüflüne göre, bafllang›ç da¤›l›-m›n› iyilefltirmek üzere servetin unsurlar›n›n vebeflerî sermayenin da¤›l›m›n› de¤ifltirmeye yöne-lik reformlar yapm›fl ülkelerde büyümenin gelirda¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i azaltan bir etkisi bulun-maktad›r. Neoliberal görüfle göre büyümenin ge-lir eflitsizli¤ini artt›rsa bile, düflük gelirli gruplar›nda refah›n› artt›ran sonuçlar› mutlaka bulunmak-tad›r. Bu nedenle büyüme önceli¤i gelirin yeni-den da¤›l›m› politikalar›na her zaman tercih edil-melidir. Kuznets ve Keynes’in görüflü ise büyü-menin bafllang›çta gelir eflitsizli¤ini artt›raca¤›n›,artan eflitsizli¤in sosyal refah› önceleyen politika-larla desteklenmesi durumunda tersine dönerekazalmaya bafllayaca¤›n› savunmaktad›r. ‹skoç gö-rüflü olarak bilinen görüfle göre gelir eflitsizli¤ibüyümeden tamamen ba¤›ms›z bir olgudur.

Büyüme ve gelir da¤›l›m› aras›nda Kuznets hipo-tezi ve ters-U e¤risi ile iliflkisini aç›klamakKuznets hipotezi, kalk›nman›n bafllang›ç aflama-s›nda büyüme ile birlikte gelir da¤›l›m›ndaki eflit-sizli¤in artma e¤iliminde oldu¤unu ancak kalk›n-man›n sonraki aflamalar›nda büyüme ile birliktegelir eflitsizli¤inin azalaca¤›n› ileri sürmektedir.Kuznets hipotezinin gelir eflitsizli¤inin düfley ek-sende, kifli bafl›na GSY‹H’n›n yatay eksende ta-n›ml› oldu¤u bir düzleme aktar›lmas› ile ters-Ufleklinde bir e¤ri elde edilmektedir.

Kuznets hipotezinin kuramsal temellerini an-latmakKuznets kalk›nman›n bafllang›ç aflamas›nda bü-yüme ile birlikte artan gelir eflitsizli¤ini tasarruf-lar›n dengesiz da¤›l›m› ve nüfusun demografikhareketlili¤i ile aç›klamaktad›r. Kuznets’e göretasarruflar›n dengesiz da¤›l›m gösterdi¤i düflükgelirli ekonomilerde, büyüme ile birlikte artangelir, gelir getiren varl›klar›n yüksek tasarruf e¤i-limine sahip gruplar elinde toplanmas›na nedenolacakt›r. Bunun yan› s›ra büyüme sürecinde ge-lir eflitsizli¤i düflük olan k›rsal kesimden gelireflitsizli¤i yüksek olan kentlere do¤ru bir göç ha-reketi gerçekleflmektedir. Di¤er flartlar›n de¤ifl-medi¤i varsay›m› alt›nda bu iki faktör, düflük ge-lirli ekonomilerin büyüme performans›na yükse-len gelir eflitsizli¤inin efllik edece¤ini göstermek-tedir. Kuznets kalk›nman›n ilerleyen aflamas›ndabüyüme ile ortaya ç›kan dinamiklerin gelir eflit-sizli¤ini azaltaca¤›n› ileri sürmektedir. Teknoloji-deki geliflmeler, demografik yap›n›n de¤iflmesi,sektörel yap›n›n de¤iflmesi ve sosyal refah› göze-ten politikalar›n yayg›nlaflmas›, demokratik top-lumlarda düflük gelir gruplar›n›n bask› gruplar›oluflturarak politika belirleme süreçlerinde yeralmaya bafllamas› ile gelir eflitsizli¤ini artt›ran fak-törler dengelenmeye ve gelir eflitsizli¤i azalmayabafllayacakt›r.

Kuznets’in ünlü hipotezini hangi bulgularla des-tekledi¤ini aç›klamakKuznets ters-U hipotezi olarak bilinen iliflkiyi so-mutlaflt›ran makalesinde, az geliflmifl ve geliflmiflülkelerdeki gelir da¤›l›mlar›n› karfl›laflt›rarakönemli bulgular elde etmifltir: Buna göre azgeliflmifl ülkelerde gelir da¤›l›m› daha dengesiz-dir. Tar›m sektöründeki gelir da¤›l›m› tar›m d›fl›sektöre göre daha dengelidir. Tar›m d›fl› sektör-deki gelir da¤›l›m› az geliflmifl ülkelerde dahadengesizdir. Geliflmifl ülkelerdeki gelir da¤›l›m›uzun dönemde daha dengeli olma e¤ilimindedir.Geliflmifl ülkelerin gelir da¤›l›mlar› az geliflmiflülkelerin gelir da¤›l›m›na benzemektedir. Gelifl-mifl ülkelerde gelir da¤›l›m›, üst gelir gruplar›n›ngelir pay›n›n azalmas›, düflük gelir gruplar›n›ngelir pay›n›n artmas› ile dengelenmektedir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


Kuznets hipotezini, teorik modeller yard›m›yla

aç›klamak

Kuznets hipotezinin kuramsal temelleri, Lewis’iniki sektörlü büyüme modeli ile ve Solow’un ne-oklasik büyüme modelinin uzun dönem sonuç-lar›n› referans alan teorik modellerle iliflkilendiri-lerek zenginlefltirilmifltir. Lewis’in iki sektörlü teorik modeli, gelenekselsektörde düflük ücretlerle çal›flan eme¤in, yat›-r›m ve üretim gibi ekonomik faaliyetlerin ger-çekleflti¤i, çal›flanlara yüksek ücretlerin ödendi¤imodern sektör taraf›ndan transfer edilmesine da-yand›r›lmaktad›r. Kalk›nma sürecinin bafllar›ndabüyüme yüksek ücretli modern sektörde bafllar-ken, geleneksel sektördeki ücretlerin sabit kal-mas› nedeniyle gelir eflitsizli¤i artmaktad›r. Busüreçte geleneksel sektörden modern sektöretransfer edilecek emek arz› daral›rken, er ya dageç ücretler artmaya bafllayacakt›r. Modern sek-törde daha yüksek bir ücret beklentisinin sonaerdi¤i noktada göç duracak ve iki sektördeki üc-retlerin eflitlenme noktas›nda gelir da¤›l›m› dahadengeli olacakt›r. Neoklasik büyüme modeline dayand›r›lm›fl teo-rik çal›flmalarda üretim fiziki ve beflerî sermaye-nin bir fonksiyonu olarak al›n›rken üretimin ge-nel etkinli¤i iflgücünün beflerî sermayesi ile ilifl-kilendirilmektedir. Bireylerin beflerî sermaye dü-zeylerinin beflerî sermayenin aileler aras›ndakida¤›l›m› taraf›ndan belirlendi¤i varsay›lmaktad›r.Buna göre kalk›nman›n ilk aflamalar›nda beflerîsermayenin da¤›l›m›ndaki dengesizlik az geliflmiflbir ekonominin düflük gelir düzeyindeki kararl›dengesini aflmas›n› sa¤layacak önemli bir faktör-dür. Toplumun üst gelir gruplar› aras›nda artanbeflerî sermaye yat›r›mlar› büyümeyi gelir eflitsiz-li¤indeki art›flla birlikte sürüklerken, bilgi biriki-mi üretim teknolojisindeki de¤iflim yoluyla top-lumun daha düflük gelirli gruplar›na yay›lmayabafllar. Toplumun yoksul gruplar› beflerî sermayeyat›r›mlar›ndan daha fazla fayda sa¤larken, beflerîsermaye yat›r›mlar› ve gelirleri artmaya bafllar.Dolay›s›yla Kuznets hipotezi ile uyumlu olarakkalk›nman›n bafllang›ç aflamas›nda büyüme ileartan gelir eflitsizli¤i, kalk›nman›n ilerleyen afla-mas›nda büyüyen ekonomide beflerî sermaye ya-t›r›mlar›n›n daha dengeli hâle gelmesiyle birlikteazalmaya bafllamaktad›r.

Kuznets hipotezini sorgulayan ampirik çal›flma-

lar›n bulgular›n› analiz etmek

Kuznets hipotezi pek çok ampirik nitelikli çal›fl-ma taraf›ndan sorgulanm›fl, çal›flmalar›n bir bölü-mü ters-U hipotezine destek verirken, di¤erlerihipotez üzerindeki flüpheleri artt›racak sonuçlarortaya koymufltur. Bu çal›flmalar, kullan›lan yön-tem, seçili eflitsizlik ölçütü, verilerin kapsad›¤›ülkeler ve y›llar itibar›yla birbirinden farkl› özel-likler göstermektedir. Çal›flmalar›n farkl› ülkelereait belirli bir döneme ait verilerle yatay kesit ana-lizini veya ülke baz›nda verileri kullanarak za-man serisi analizini tercih etmifl olduklar› görül-mektedir. Bu çal›flmalar aras›nda yatay kesit ana-lizini kullanm›fl olanlar genel olarak hipotezi des-tekleyen sonuçlar elde etmifllerdir. Gini katsay›-s›n› veya gelir da¤›l›m›n›n yüzdelik paylar›n› he-defleyen eflitsizlik göstergelerini tercih eden ça-l›flmalar, büyüme ve Gini katsay›s› aras›nda Kuz-nets hipotezini destekleyen sonuçlar elde ede-memifllerdir. Hipotezi destekleyen sonuçlar ge-nel olarak gelir eflitsizli¤ini yüzde paylar analizi-ne göre tan›mlayan çal›flmalardan gelmifltir.Kent/k›r veya modern/geleneksel gibi iki sektörüzerine kurulu teorik modellerin hipotezi des-tekler nitelikte sonuçlara ulaflt›klar› görülmüfltür.

Gelir da¤›l›m›n›n büyüme üzerindeki etkisini

aç›klamak

Gelir da¤›l›m› ve büyüme aras›nda tan›mlananhipotez ile gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in fizikive beflerî sermayeye daha az yat›r›m yap›lmas›n›teflvik ederken büyüme h›z›n› düflürdü¤ü ilerisürülmektedir. Bu hipotez, konuya farkl› yönler-den yaklaflan teorik katk›lar ile sa¤lamlaflt›r›l›r-ken bir yandan da ampirik çal›flmalarla sorgulan-maktad›r. Bu hipotezi sorgulayan ampirik çal›fl-malarda ba¤›ml› de¤iflken, büyüme, ba¤›ms›z de-¤iflken gelir eflitsizli¤i olarak tan›mlanmaktad›r.Araflt›rma sonuçlar› geliflmifl ve geliflmekte olanülkelerde bafllang›ç gelir da¤›l›m›n›n büyümeüzerinde anlaml› bir etkisi oldu¤unu, eflitsizlikart›fl›n›n büyümeyi olumsuz yönde etkiledi¤inigöstermektedir. Bununla birlikte, eflitsizli¤in ge-lecek büyüme oranlar› üzerinde ne kadar etkiliolaca¤› konusu araflt›r›lmay› beklemektedir.

5NA M A Ç

6NA M A Ç

7NA M A Ç


1. Afla¤›daki hangi grup ülkeler kalk›nman›n bafllang›-c›nda yeniden da¤›l›m›na yönelik müdahalelerin den-geli bir gelir da¤›l›m› ile kalk›nman›n ön koflul oldu¤u-na kan›t olarak gösterilmektedirler?

a. Latin Amerika ülkeleri b. Avrupa ülkeleri c. Eski sosyalist ülkeler d. Afrika ülkelerie. Asya ülkeleri

2. Dengeli bir gelir da¤›l›m›ndan daha çok büyüme he-definin baflar›s›na odaklanm›fl olan ve piyasa taraf›ndangerçeklefltirilen da¤›l›ma müdahale edilmemesi gerekti-¤ini ileri süren görüfl afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Kuznets ve Keynes’in görüflüb. Yeniden da¤›l›m görüflü c. Neoliberal görüfl d. ‹skoç görüflüe. Sosyalist görüfl

3. Kuznets hipotezinde gelir eflitsizli¤i hangi de¤iflkenile aç›klanmaktad›r?

a. Kifli bafl›na GSY‹Hb. Büyüme oran› c. ‹flsizlik oran› d. Okullaflma oran›e. Enflasyon oran›

4. Kuznets araflt›rmas›nda afla¤›daki hangi bulguyu el-de etmifltir?

a. Tar›m d›fl› sektörde gelir eflitsizli¤i tar›m sektö-ründen daha azd›r.

b. Tar›m d›fl› sektördeki eflitsizlik az geliflmifl ülke-lerde daha yüksektir.

c. Tar›m sektöründeki eflitsizlik sadece az geliflmiflülkelere özgüdür.

d. Tüm ülkelerde tar›m sektöründeki eflitsizlik ta-r›m d›fl› sektördekinden daha fazlad›r.

e. Tar›m d›fl› sektördeki eflitsizlik sadece az geliflmiflülkelere özgüdür.

5. Lewis, gelir da¤›l›m›n› geleneksel ve modern sektöraras›ndaki hangi farkl›l›k üzerinden aç›klamaktad›r?

a. E¤itim düzeyi fark›b. Büyüme h›z› fark›c. Nüfus yo¤unlu¤u fark›d. Teknoloji fark›e. Ücret fark›

6. Kuznets hipotezini beflerî sermaye yat›r›mlar› üze-rinden aç›klayan teorik yaklafl›m afla¤›daki hangi mo-dele aittir?

a. Neoklasik büyüme modelib. ‹ki sektörlü teorik modelc. Kredi piyasalar› aksakl›k modelid. Tasarruf oranlar› modelie. Keynezyen model

7. Kuznets hipotezini sorgulayan ampirik çal›flmalar›nen yayg›n olarak kulland›klar› analiz yöntemi afla¤›da-kilerden hangisidir?

a. Zaman serisi analizib. Yatay kesit analizic. Panel veri analizid. Nedensellik analizie. Statik analiz

8. Gelir eflitsizli¤inin büyüme üzerindeki etkisini siyasive sosyal istikrars›zl›k ile aç›klayan model hangisidir?

a. Kredi piyasas› aksakl›klar› modelib. Tasarruf oranlar› modelic. Sosyal kargafla modelid. Neoklasik büyüme modelie. Politik ekonomi modeli

9. Bafllang›ç gelir da¤›l›m› eflitsiz olan ekonomilerdegelir eflitsizli¤i ve büyüme aras›ndaki negatif yönlü ilifl-kinin toplumsal tercihlerin yönlendirmesiyle dönem so-nunda da korunaca¤›n› ileri süren model hangisidir?

a. Kredi piyasas› aksakl›klar› modelib. Tasarruf oranlar› modelic. Sosyal kar›fl›kl›k modelid. Neoklasik büyüme modelie. Politik ekonomi modeli

10. Kredi piyasas› aksakl›klar› modeli hangi piyasa ba-flar›s›zl›¤› türünü vurgulamaktad›r?

a. Kamu mallar›b. Asimetrik bilgic. D›flsall›klard. Ahlaki zaafiyete. Aksak rekabet piyasas›



“Büyüme Gelir Da¤›l›m›n› Olumlu Etkiliyor”

Son y›llarda gözlenen yüksek oranl› büyümenin gelirda¤›l›m› bozuklu¤unu az da olsa iyilefltirdi¤i dün aç›k-lanan verilerden anlafl›l›yor. Türkiye ‹statistik Kurumu(TÜ‹K) rakamlar› 2010 y›l›nda en yüksek ve en düflükgelire sahip yüzde yirmilik gruplar aras›nda fark›n daazald›¤›na iflaret ediyor. Gelir da¤›l›m›n› ölçen göster-gelerden biri olan Gini katsay›s› da (ki, 1’e yaklafl›rsagelir da¤›l›m›n›n bozuldu¤u, 0’a do¤ru yönelirse iyilefl-ti¤i anlam›na geliyor) Türkiye için 2010 y›l›nda 0,40 de-¤erini gösteriyor. Bu katsay› 2001 y›l›nda 0,44 de¤erin-den 2005 y›l›nda 0,38’e düflmüfl. Daha sonra küreselkrizin büyüme oran›n› afla¤›ya çekmesiyle 2008 ve 2009y›llar›nda 0,41 de¤erine yükselmifl. 2010 y›l›nda tekrariyileflme e¤ilimine girmifl. ‹flin ilginç yan›, sanayileflmiflülkeler aras›nda en kötü gelir da¤›l›m›na sahip ABD’dede Gini katsay›s› 0,40. Gelir da¤›l›m› aç›s›ndan ABD ileeflit düzeye gelmifliz. 2011 y›l›nda da iyileflmenin sür-mesi do¤al. Konuya kentler ve k›rsal kesim aç›s›ndanbakt›¤›m›zda Gini katsay›s›n›n k›rsal kesimde daha dü-flük oldu¤u gözleniyor. Gelirler k›rsal alanlarda dahadengeli da¤›l›yor.Gelir da¤›l›m›n›n düzeltilmesinde büyümenin yan› s›rae¤itim düzeyini art›rmak, yeni istihdam olanaklar› yara-tarak iflsiz say›s›nda azal›fl gerçeklefltirmek ve vergilemepolitikalar› yard›m›yla eflitsizli¤i törpülemek en yayg›nyöntemler aras›nda yer al›yor. Sosyal yard›mlar ya dabirinden al›p di¤erine verme uygulamalar› orta ve uzundönemlerde gelir da¤›l›m› bozukluklar›n› çözemiyor.Verimlili¤i art›rarak hem büyümeyi sürdürülebilir biryap›ya kavuflturmak hem de yeni ifl olanaklar› yarat-mak bu konunun temel ö¤eleri olarak say›l›yor. Son za-manlarda küreselleflmenin ve inovasyonun gelir da¤›l›-m›n› bozdu¤una iliflkin baz› çal›flmalar da var. Hakl› dagörünüyorlar. Kan›mca 2023 hedefleri aras›na gelir da-¤›l›m›n› ölçen Gini katsay›s›na da bir hedef koymak ge-rekiyor. Partiler seçim bildirgelerinde ihracata, kifli ba-fl›na düflen gelire ve millî gelir toplam›na hedefler verir-ken Gini katsay›s› için de bir hedef belirleyebilirler. Ka-n›mca iyi de olur.

Kaynak: Gazi Erçel, 20 Aral›k 2011,http://www.haberturk.com

“20. Yüzy›l Türkiyesi ‹çin Büyüme ve Bölüflüm

Endeksleri”

Türkiye’de büyüme ve bölüflüm konusunu uzun dö-nemli olarak ele al›rken göz ard› edilemeyecek büyükbir süreç, 20. Yüzy›l›n ikinci yar›s›nda bafllayan ya dah›zlanan kentleflme ve eme¤in tar›mdan kent ekonomi-sine kaymas›d›r. Büyüme iktisatç›lar›n›n, örne¤in SimonKuznets’in vurgulad›¤› gibi, ‹kinci Dünya Savafl› sonra-s›ndaki dönemde kentleflmeyle birlikte tar›m›n toplamiflgücü ve millî gelir içindeki pay› h›zla azalmaya baflla-d›. Kent ekonomisinin pay› ise yükselmeye bafllad›.‹lk bak›flta birbirinden farkl› kesimlerdeki bölüflüm sü-reçlerini yans›tan bu iki gösterge asl›nda 20. yüzy›l bo-yunca önemli paralellikler göstermifltir. Bir baflka deyifl-le, tar›m ile tar›m-d›fl› sektör aras›ndaki gelir farkl›l›kla-r› ile tar›m-d›fl› kesimin içindeki eflitsizliklerin zamaniçinde birlikte yükseldi¤i ve birlikte düfltü¤ü anlafl›l›yor. fiimdi bu geliflmeleri üç büyük dönem çerçevesinde iz-leyelim. ‹kinci Dünya Savafl›’n›n sonuna ya da 1950’yekadarki dönemde tar›m ile tar›m-d›fl› kesimler aras›nda-ki farklar büyük ve tar›m-d›fl› kesimde ücretler ile eme-¤in pay› düflüktür. Bu dönemde, dünya bunal›m›n›n daetkisiyle, ülke ölçe¤indeki gelir eflitsizliklerinin yüksekoldu¤u anlafl›l›yor. 1950-1980 aras›nda ise tar›m ile tar›m d›fl› kesim aras›n-daki farkl›l›klar azal›yor ve kent ekonomisi içinde eme-¤in pay› yükseliyor. Ülke ölçe¤inde gelir da¤›l›m› dahadengeli, daha eflit hâle geliyor. 1980 sonras›nda ise, 1987-88 sonras›nda bafllayan veÖzal’›n popülizm dalgas›na denk düflen büyük dalga-lanma d›fl›nda, hem tar›m ile tar›m-d›fl› kesim aras›nda-ki farklar artma e¤ilimi içinde, hem de eme¤in kentekonomisi içindeki pay› azalma e¤ilimi içinde. ‹ki te-mel gösterge de ülke ölçe¤indeki eflitsizlikleri artt›r›c›yönde hareket ediyor. Cumhuriyet döneminde Türkiye’de kifli bafl›na gelir Bi-rinci Dünya Savafl› öncesine göre en az 5 kat art›fl gös-terdi. ‹kinci Dünya Savafl›ndan sonra h›zl› kentleflmeninde katk›s›yla kifli bafl›na gelir daha h›zl› artmaya bafllad›.Basit göstergeler kullanarak ulaflt›¤›m›z sonuçlar, Türki-ye’de gelir bölüflümünün en dengeli oldu¤u dönemin‹kinci Dünya Savafl› sonras›ndaki çok partili ithal ikame-si dönemi oldu¤una iflaret ediyor. Ayr›ca, kulland›¤›m›ziki temel göstergenin Cumhuriyet dönemi boyunca bü-yük ölçüde birlikte hareket etmesi bize gelir bölüflümü-nün siyasal rejimin niteli¤i ile yak›ndan iliflkili oldu¤unuhat›rlat›yor. Tek parti dönemleri yahut askeri rejim dö-


”

“Okuma Parças›


nemleri ülke ölçe¤inde eflitsizliklerin artt›¤› dönemlerolmufl. Buna karfl›l›k, çok partili dönemler, popülist po-litikalar›n izlendi¤i, gelirin genellikle daha dengeli da¤›l-d›¤› dönemler. Bu tablo, siyasetin gelir bölüflümü so-nuçlar› üzerinde bir hayli etkili oldu¤unu gösteriyor.

Kaynak: Pamuk, fi. (2005), “20. Yüzy›l Türkiye’si ‹çin Bü-yüme ve Bölüflüm Endeksleri”, ‹ktisat ‹flletme ve Finans,235: 5-15 (Makalenin bir bölümünden aktar›lm›flt›r).

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Büyümenin Gelir Da¤›l›m›

Üzerindeki Etkisi”, konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Büyümenin Gelir Da¤›l›m›Üzerindeki Etkisi”, konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kuznets Hipotezi ve Ters-UE¤risi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kuznets Hipotezi ve Ters-UE¤risi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ki Sektörlü Teorik Model”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Neo-Klasik Büyüme Mode-li” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kuznets Hipotezini Sorgu-layan Ampirik Çal›flmalar” konusunu yenidengözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sosyal Kargafla Modeli” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Politik Ekonomi Modeli”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kredi Piyasas› Aksakl›klar›Modeli” konusunu yeniden gözden geçiriniz.


Ülkelere ait gelir eflitsizlik katsay›lar› incelendi¤inde,ülkelerin gelir da¤›l›mlar›n›n co¤rafi konumlar›na görebenzer özellikler gösterdi¤i dikkat çekmektedir. Japon-ya, Kore, Tayvan gibi Do¤u Asya ülkeleri genel olarakyüksek büyüme oranlar› ve düflük gelir eflitsizli¤ine sa-hip ülkelerdir. Yüksek eflitsizlik katsay›s›na sahip ülke-ler a¤›rl›kla Meksika, Brezilya, Paraguay, Arjantin gibiLatin Amerika ülkeleridir. Avusturya, Almanya, Dani-marka ve Norveç gibi Kuzey ve Bat› Avrupa ülkeleriyüksek gelir düzeylerinde düflük eflitsizlik katsay›lar›na

sahiptirler. Etiyopya, Burundi, Nijer ve Togo ise düflükgelir düzeylerinde düflük eflitsizlik katsay›lar›na sahipAfrika ülkeleridir.

S›ra Sizde 2

Kuznets hipotezini test etmek üzere öncelikle nas›l birveri setinin kullan›laca¤›na karar verilmelidir. Karfl›lafl-t›rmalara uygun ve güvenilir bir zaman serisi veri seti-nin bulunamamas›, çal›flmay› yatay kesit analizine yön-lendirmektedir. Bu nedenle farkl› geliflmifllik düzeyin-deki ülkelerin bir y›la ait gelir ve gelir da¤›l›m› verileri-ni elde etmek çal›flman›n en önemli ad›m› olacakt›r. Hi-potezi test etmek üzere genel olarak kabul gören fonk-siyonel bir form oluflmufl durumdad›r. Buna göre ba-¤›ml› de¤iflken olarak, gelir eflitsizli¤ini temsil eden Gi-ni Katsay›s›, Theil indeksi veya yüzde paylarla ifadeedilen bir gösterge seçilebilir. Kalk›nma düzeyini temsiletmek üzere, kifli bafl›na reel GSY‹H (Y/P) göstergesiba¤›ms›z de¤iflken olarak al›nabilir. Bu iki de¤iflken ara-s›ndaki iliflkiyi tahmin etmek üzere genellikle ikinci de-receden, aç›klay›c› olmad›¤›nda üçüncü dereceden afla-¤›da yaz›l› formdaki fonksiyonlardan biri tan›mlanabilir:

Kullan›lacak program veri girifli yap›larak çal›flt›r›l›r vetahmin edilen eflitli¤in kabul edilebilirli¤ini ölçen temeltestler yap›l›r. Testlerin sonuçlar› üçüncü dereceden ilifl-kiyi tan›mlayan tahmin eflitli¤ini desteklemiflse, iki de-¤iflken aras›nda ters-U fleklinde de¤il de yatay S fleklin-de bir iliflki oldu¤u sonucuna var›l›r. Testlerin sonuçla-r› ikinci dereceden iliflkiyi tan›mlayan tahmin eflitli¤inidestekliyorsa bir sonraki ad›mda Kuznets hipoteziningelir art›fl›yla birlikte bafllang›çta artan sonras›nda aza-lan eflitsizlik iliflkisini test etmeye geçilir. De¤iflkenleraras›nda iliflki ikinci dereceden bir iliflki saptanm›flsa,elde edilen e¤rinin maksimum veya minimum noktas›-n› bulmak için fonksiyonun ikinci türevine bak›lmal›-d›r. Fonksiyonun ikinci türev de¤eri negatif ise eldeedilen e¤rinin ters-U fleklinde, pozitif ise U fleklinde ol-du¤una karar verilir.

GINI Y P Y P

Y P

i i i= + + ( )

+

( )

β β β

β

0 1 22

3

log( ) log

log

+i iu3

GINI Y P Y P ui i i i= + + ( )

+β β β0 1 22

log( ) log

GINI Y P Y P Y P ui i i i i= + + + +β β β β0 1 22

33( ) ( ) ( )

GINI Y P Y P ui i i i= + + +β β β0 1 22( ) ( )


S›ra Sizde 3

Kuznets ters-U hipotezi ile kalk›nma sürecinde büyümeile birlikte gelir eflitsizli¤inin artaca¤›n› kabul etmektedir.Kuznets büyüme ile artan gelir eflitsizli¤inin kalk›nma ilebirlikte ortaya ç›kan yap›sal dönüflüm ile belirli bir gelirefli¤inden itibaren azalaca¤›n› ileri sürmektedir. Kuznetsbu hipotez ile gelir eflitsizli¤inin belirli bir gelir düzeyinegelinceye kadar büyümenin kaç›n›lmaz bir sonucu oldu-¤unu ileri sürmektedir. Kuznets’in hipotezi tam da bunoktada ekonomi politikas› öncelikleri aç›s›ndan önemkazanmakta ve sonuçlar› tart›flmaya aç›lmaktad›r. Hipote-zin geçerli oldu¤u kan›tlan›rsa, gelir da¤›l›m›nda artaneflitsizli¤in sosyal yükünü azaltmak üzere yeniden da¤›-l›m politikalar›n›n gereklili¤i de kabul edilmifl olmaktad›r.Yeniden da¤›l›m politikalar› ya Asya ülkeleri modelindeoldu¤u gibi serveti oluflturan unsurlar› yeniden da¤›tarakbir bafllang›ç yapmak ve h›zla büyümek ya da Keynezyenpolitikalarda oldu¤u gibi geliri yeniden da¤›tarak piyasaaksakl›klar›n› düzeltmek fleklinde uygulanacakt›r. Öteyandan büyüme ve gelir eflitsizli¤i aras›nda pozitif bir ilifl-ki bulunur ve Kuznets hipotezinin geçersiz oldu¤u kan›t-lan›rsa, yeniden da¤›l›m politikalar›na gerek olmad›¤› ka-bul edilmifl olacak ve kalk›nma sürecindeki öncelik yük-sek oranl› büyümeye verilecektir.

S›ra Sizde 4

Gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlik ve büyüme aras›ndaki ilifl-kiyi tan›mlayan teorik çerçeveye göre gelir eflitsizli¤i ilebüyüme aras›nda negatif yönlü bir iliflki bulunmaktad›r.Ba¤›ms›z de¤iflken olan gelir eflitsizli¤ini Gini katsay›s›ile ba¤›ml› de¤iflken olan büyümeyi de kifli bafl›naGSY‹H’n›n art›fl oran› ile tan›mlayarak bu iki de¤iflkenaras›ndaki iliflki araflt›r›labilir. Gelir eflitsizli¤i ve büyü-me aras›ndaki iliflkiyi aç›klayan teorik yaklafl›mlar›n ta-n›mlad›¤› iliflkilerden yararlanarak gelir eflitsizli¤ini tem-sil eden de¤iflkenler türetmek ve tahmin eflitli¤ine koy-mak mümkündür (Barro, 2000).Örne¤in, gelir eflitsizli¤inin büyümeyi etkilemesi, ülke-nin kalk›nma düzeyine göre de¤iflebilir. Kredi piyasas›-n›n ters seçim sorunu, medyan seçmen bask›s›, sosyalkargafla riski ve tasarruf oranlar› gibi iliflkiyi etkileyebi-lecek süreçlerin büyüme üzerindeki etkisi geliflmekteolan ülkelerde daha belirgin olmas› beklenir. Bu ne-denle, ülkenin kalk›nm›fll›k düzeyini temsil etmek üze-re kifli bafl›na GSY‹H düzeyi, gelir eflitsizli¤i ve büyümeoran› aras›ndaki iliflkiyi tan›mlayan bir de¤iflken olarakseçilebilir. Buna göre kifli bafl›na gelir düzeyi artt›kça,gelir eflitsizli¤inin büyüme oran› üzerindeki etkisininazal›yor olmas› beklenir.

Kredi piyasas›ndan kaynaklanan s›n›rl›l›klar›n büyümeoran›n› olumsuz yönde etkiledi¤ini biliyoruz. Finansalsistemin geliflmiflli¤inin bir göstergesi olarak, M2 tan›m-l› para arz›n›n GSY‹H’ya oran›n› gelir eflitsizli¤inin do-layl› bir göstergesi olarak seçebilir ve tahmin eflitli¤i-mizde yer verebiliriz. Buna göre finansal sistemin de-rinli¤i artt›kça, gelir eflitsizli¤inin büyüme üzerindekiolumsuz etkisinin azalmas› beklenir. Gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in bir göstergesi de tasar-ruflar›n büyüklü¤ü olabilir. Tasarruflar›n büyüklü¤ü ya-t›r›m harcamalar› yoluyla büyümeyi etkileyen ve gelireflitsizli¤ini temsil eden bir de¤iflken olarak tahmin eflit-li¤inde yer alabilir. Veri gelir düzeyinde tasarruflar›nbüyüklü¤ünün gelir eflitsizli¤i ile birlikte artt›¤› kabuledilirse, tasarruflar›n büyüme oran›n› aç›klayan temsilîbir de¤iflken olmas› beklenebilir. Buna göre tasarruforanlar› artt›kça gelir eflitsizli¤i ile büyüme oran› aras›n-daki iliflkinin güçlenmesi beklenir.Gelir eflitsizli¤i ile do¤rusal bir iliflki içinde oldu¤u ka-bul edilen do¤urganl›k oran› da gelir eflitsizli¤i ve bü-yüme aras›ndaki iliflkiyi tan›mlayacak bir eflitlikte aç›k-lay›c› de¤iflken olarak yer alabilir. Gelir da¤›l›m›ndakieflitsizli¤inin do¤urganl›k oran› ile birlikte artt›¤› kabuledilirse, do¤urganl›k oran›n›n büyüme oran›n›n aç›k-lanmas›nda gelir eflitsizli¤ini temsil eden bir de¤iflkenolarak seçilmesi mümkündür. Do¤urganl›k oran› artt›k-ça, gelir eflitsizli¤inin büyüme oran› üzerindeki etkisi-nin artmas› beklenebilir.

Yararlan›lan KaynaklarAdelman, I. ve Morris, C. T. (1973). Economic Growth

and Social Equality in Developing Countries,Stanford University Press: California.

Ahluwalia, M. S. (1974). “Income Inequality: Some Di-mensions of the Problems”, Chenery, H. B. vd., Re-

distribution with Growth, Oxford UniversityPress: London.

Ahluwalia, M. S. (1976). “Income Distribution and De-velopment: Some Stylized Facts”, The American

Economic Review, 66, 2: 128-135.Ahluwalia, M. S., Carter, N. G., Chenery, H. B. “Growth

and Poverty in Developing Countries”, Journal of

Development Economics, 6: 299-341.Alesina, A. ve Perotti, R. (1993). “Income Distribution,

Political Instability and Investment”, Working PaperNo: 4486, National Bureau of Economic Research:Cambridge.


Alesina, A. ve Rodrik, D. (1994). “Distributive Politicsand Economic Growth”, Quarterly Journal of Eco-

nomics, 109, 2: 465-490.Anand, S., Kanbur, R. (1993). “The Kuznets Process and

the Inequality-Development Relationship”, Journal

of Development Economics, 40:25-52.Banerjee, A. V. ve Newman, A. F. (1993). “Occupatio-

nal Choice and the Process of Development”, Jour-

nal of Political Economy, 101, 274-298.Barro, R. J. (2000). “Inequality and Growth in a Panel of

Countries”, Journal of Economic Growth, 5: 5-32. Bencivenga, V. ve Smith, B. (1991). “Financial Interme-

diation and Endogenous Growth”, Review of Eco-

nomic Studies, 58: 195-209. Bruno, M.- Ravallion, M. ve Squire, L. (1998), “Equity

and Growth in Developing Countries: Old and NewPerspectives on the Policy Issues”, (Ed. Tanzi, V.,Chu Ke-Young), Income Distribution and High-

Quality Growth, The MIT Press., England. Campano, F. ve Salvatore, D. (2006). Income Distri-

bution, Oxford University Press: New York.Chatterjee, S. (1991). “The Effect of Transitional Dyna-

mics on the Distribution of Wealth in a Neo-classi-cal Capital Accumulation Model, Working Paper,No. 91-22, Philadelphia: Federal Reserve Bank ofPhiladelphia.

Deininger, K. ve Squire, L. (1996). “A New Data Set Me-asuring Income Inequality”, The World Bank Eco-nomic Review, 10, 3: 565-591.

Deininger, K. ve Squire, L. (1998). “New Ways of Loo-king at Old Issues: Inequality and Growth”, Jour-

nal of Development Economics, 57: 259-287.Eckstein, Z., Ziclcha, I. (1994). “The Effects of Compul-

sory Schooling on Growth Income Distribution andWelfare”, Journal of Public Economics, 54: 339-359.

Galbraith, J. K. (2002). “A Perfect Crime: Inequality inThe Age of Globalization”, Daedalus, Winter, 131,1: 11-25.

Galor, O., Tsiddon, D. (1997). “The Distribution of Hu-man Capital and Economic Growth”, Journal of

Economic Growth, 2, 1: 93-124.Galor, O., Tsiddon, D. (1997). “Technological Progress,

Mobility, and Economic Growth”, American Eco-

nomic Review, 87: 363-382.Greenwood, J. ve Javanovic, B. (1990). “Financial De-

velopment, Growth and the Distribution of Inco-me”, Journal of Political Economy, 98, 5:1076-1107.

Hoff, K. ve Lyon, B. A. (1994). “Non-Leaky Buckets:Optimal Redistributive Taxation and Agency Costs”,Working Paper Series No. 4652, Camridge Mass.:National Bureau of Economic Research.

Kravis, I. (1960). “International Differences in the Dis-tribution of Income”, Review of Economics and

Statistics, 42, 1: 408-416.Kuznets, S. (1955). “Economic Growth and Income Ine-

quality”, The American Economic Review, 45, 1:1-28.

Kuznets, S. (1963). “Quantitative Aspects of EconomicGrowth of Nations: Distribution of Income by Size”,Economic Development and Cultural Change,11, 2:1-80.

Ogwang, T. (1994). “Economic Development and Inco-me Inequality: A Nonparametric Investigation ofKuznets’ U-curve Hypothesis”, Journal of Quanti-

tative Economics, 10:139-153.Oshima, H. (1962). “The International Comparison of

Size Distribution of Family Incomes with SpecialReference to Asia”, Review of Economics and Sta-

tistics, 44, 1: 439-445.Papenek, G. ve Kyn, O. (1986). “The Effect on Income

Distribution of Development, The Growth Rate andEconomic Strategy”, Journal of Development Eco-

nomics, 23: 55-65.Paukert, F. (1970). “Income Distribution of Different Le-

vels of Development: A Survey of Evidence”, Inter-

national Labor Review, 108, 2-3: 97-125.Ram, R. (1995). “Economic Development and Income

Inequality: An Overlooked Regression Constraint”,Economic Development and Cultural Change,42, 2: 425-434.

Saith, A. (1983). “Development and Distribution: A Cri-tique of the Cross Country U-Hypothesis”, Journal

of Development Economics, 13: 367-382.Stiglitz, J. E. ve Weiss, A. (1981). “Credit Rationing in

Markets with Imperfect Information”, American

Economic Review, 71: 393-409. Todaro, M. P. ve Smith, S. C. (2009). Economic Deve-

lopment, Tenth Edition, Addison-Wesley, U.S.A..Venieris, Y. P., Gupta, D. K. (1986). “Income Distributi-

on and Sociopolitical Instability as Determinants ofSavings: A Cross-Sectional Model”, Journal of Poli-

tical Economy, 94: 873-883.Yeldan, E. (2010). ‹ktisadi Büyüme ve Bölüflüm Te-

orileri, Efil Yay›nevi: Ankara.

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Dünyada gelir da¤›l›m›n› tan›mlayabilecek ve bu da¤›l›mdaki genel e¤ilimlerisaptayabilecek,Ülkeler aras› eflitsizli¤in geliflimini, eflitsizlik ölçütlerine ve yüzde paylaranalizine göre yorumlayabilecek,Dünyada ülke içi eflitsizliklerin büyüklü¤ünü ve geliflimini saptayabilecek,Dünyada gelir eflitsizli¤inin art›fl nedenlerini aç›klayacabilecek,Türkiye’nin dünya gelir da¤›l›m›ndaki yerini de¤erlendirebilecek,Türkiye’de gelir da¤›l›m›n›, eflitsizlik ölçütlerine ve yüzde paylar analizinegöre yorumlayabilecek,Türkiye’de gelir da¤›l›m›ndaki iyileflmenin nedenlerini aç›klayabilecekbilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Gelir Da¤›l›m›• Gelir Eflitsizli¤i• Ülkeler Aras› Eflitsizlik• Ülke ‹çi Eflitsizlik

• Gini Katsay›s›• Yüzde Paylar Analizi• Gelir Da¤›l›m› Araflt›rmalar›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

N

NNNN

N


• DÜNYADA GEL‹R DA⁄ILIMI• TÜRK‹YE’DE GEL‹R DA⁄ILIMI

Dünyada veTürkiye’de GelirDa¤›l›m›


DÜNYADA GEL‹R DA⁄ILIMIDünyada gelir da¤›l›m› konusundaki tart›flmalar küreselleflme süreci ile birlikte or-taya ç›kan geliflmeler karfl›s›nda daha da önem kazanm›fl durumdad›r. Dünya eko-nomisi Do¤u Avrupa ülkelerinin de kapitalist sisteme dahil olmas›yla birlikte ge-nifllemesini sürdürmektedir. Bilimsel ve teknolojik ilerlemeler geliflmifl Bat› ülkele-rinde gerçeklefltirilirken klasik sanayi üretiminin geliflmekte olan ülkelere aktar›l-mas› süreci devam etmektedir. Geliflmekte olan ülkeler aras›nda özellikle Çin veHindistan yeni geliflme bölgeleri olarak öne ç›kmaktad›r. Bu dinamiklerin yaflan-makta oldu¤u dünyada ülkeler aras›nda ve ülke içinde gelir eflitsizliklerinin artt›¤›vurgulan›rken dünyan›n ciddi bir gelir da¤›l›m› sorunuyla karfl› karfl›ya oldu¤uuyar›lar› yap›lmaktad›r.

Dünyada gelir da¤›l›m›n› saptamak amac›yla ünitenin bu ana bafll›¤› alt›nda ön-celikle dünya genelinde gelir da¤›l›m›n› tan›mlamak ve ölçmek amac›yla kullan›lankavramlar ve yöntemler konusunda k›sa bir bilgi vermeyi dünyada gelir da¤›l›m›n›ngeliflim e¤ilimleri eflitsizlik ölçütleri yard›m›yla saptanmay› ve bu e¤ilimlerin neden-lerini aç›klamaya yönelik görüflleri paylaflmay› amaçl›yoruz.

Dünyada Gelir Da¤›l›m›n›n Tan›mlanmas› Dünya’da gelir da¤›l›m›n› tan›mlamak amac›yla Milanovic (2005) taraf›ndan kulla-n›lan üç kavram öne ç›kmaktad›r. Dünyada gelir da¤›l›m›n› elde etmek ve eflitsiz-li¤ini hesaplamak üzere kullan›lan bu üç kavram› fiekil 5.1’den de yararlanarak Mi-lanovic’in ifadeleriyle tan›mlayal›m (Milanovic, 2005: 7-11). fiekil 5.1 A, B ve C gi-bi üç ülkeden olufltu¤u varsay›lan bir dünyada gelir da¤›l›m›n›n Kavram 1, Kavram2 ve Kavram 3 olarak adland›r›lm›fl temsili gösterimlerini sunmaktad›r.

Kavram 1: Ülkeler aras› gelir da¤›l›m›n› ülkelerin nüfus büyüklü¤ünü dikkatealmaks›z›n tan›mlamaktad›r. Kavram 1’e göre ülke nüfuslar›n›n büyük veya küçükolmas›ndan kaynaklanan farkl›l›klar dikkate al›nmaks›z›n her ülke kifli bafl›na geli-ri ile temsil edilen birim olarak kabul edilir. fiekil 5.1’de en düflük gelirli A ülkesin-den bafllayarak s›ras›yla B ve en yüksek gelirli C ülkesine kadar üç ülke aras›ndaKavram 1’e göre tan›mlanm›fl temsili gelir da¤›l›m› görülmektedir.

Kavram 1’in neyi ölçme olana¤› sa¤lad›¤›n› daha iyi anlamak için Jan Pen’inGeçit Töreni örne¤inden yararlanabiliriz. Bunun için her biri ayr› ülkelerden gelenve ülkesini kifli bafl›na GSY‹H yüksekli¤indeki boyu ile temsil eden büyükelçiler-den oluflan bir geçit töreni hayal edelim. Tören k›tas›n›n bafl›nda dünyan›n en yok-

Dünyada ve Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›

sul ülkesinden gelen ve boyu geçit törenine kat›lanlar›n en k›sas› olan büyükelçi,tören k›tas›n›n en sonunda dünyan›n en zengin ülkesinden gelen ve boyu geçit tö-renine kat›lanlar›n en uzunu olan büyükelçi yer alacak flekilde tüm ülke büyükel-çilerinin tören alan›ndan boy s›ras›nda geçtiklerini düflünelim. Nüfus büyüklü¤üne olursa olsun her ülke bir büyükelçi ile temsil edilmekte, ülke nüfusunun bü-yüklü¤ü dikkate al›nmamaktad›r. Dolay›s›yla örne¤in kifli bafl›na gelir düzeyi ayn›iki ülke Çin ve Paraguay’›n zenginleflmesinin dünya gelir da¤›l›m› üzerinde ayn› et-kiyi yaratt›¤› kabul edilmektedir.

Kavram 2: Ülkeler aras› gelir da¤›l›m›n› ülkelerin nüfusu ile a¤›rl›kland›r›lm›flolarak tan›mlamaktad›r. fiekil 5.1’de A, B ve C olarak tan›mlanm›fl 3 ülke aras›ndanüfus büyüklü¤ü ile a¤›rl›kland›r›lm›fl temsilî gelir da¤›l›m› görülmektedir. En dü-flük gelirliden bafllayarak ülkelerin nüfusuna göre a¤›rl›klar›n›n A ülkesi için 5, Bülkesi için 2 ve C ülkesi için 3 oldu¤u görülmektedir.

Kavram 2’yi Pen’in Geçit Töreni ile iliflkilendirelim. Her ülke yine kifli bafl›nagelir düzeyini gösteren boyda fakat ülke nüfusunu gösteren say›da büyükelçi ilegeçit törenine kat›lmaktad›r. Örne¤in yaklafl›k 1 milyon kiflinin yaflad›¤› ve grubunen az nüfuslu ülkesi olan Do¤u Timor geçit törenine kifli bafl›na gelirini temsileden boyda bir büyükelçi ile kat›l›rsa 1.300 milyon nüfusu ile Çin geçit törenine ki-fli bafl›na gelirini temsil eden boyda 1.300 büyükelçi ile kat›lacakt›r. Do¤u Timorlubüyükelçilerin tören alan›ndan geçifli bir saniye sürerken Çinli büyükelçilerin tö-ren alan›ndan geçifli 22 dakika alacakt›r. Dolay›s›yla Çin’in kifli bafl›na gelirini art-t›rmas›n›n geçit törenine yans›yan birikimli etkisi, Do¤u Timor’un kifli bafl›na geli-rini artt›rmas›n›n birikimli etkisinden çok daha büyük olacakt›r.

Kavram 3: Dünyada gelir da¤›l›m›n› herkesi sahip oldu¤u gelirinin büyüklü¤üile de¤erlendirerek tan›mlamaktad›r. Böylece kavram 3 ile ülke s›n›rlar›n› görmek-sizin tüm dünya insanlar›n› analizin bir birimi olarak gören bir gelir da¤›l›m› tan›m-lanm›fl olmaktad›r. fiekil 5.1’de A, B ve C olarak tan›mlad›¤›m›z üç ülkeden nüfu-su ile a¤›rl›kl› say›da gözlemin, en düflük gelirliden en yüksek gelirliye do¤ru s›ra-lanmas› ile oluflan temsilî gelir da¤›l›m› görülmektedir.

Jan Pen’in geçit töreni örne¤ine dönecek olursak, Kavram 3’e göre törene ülke-leri temsil etmek üzere büyükelçiler de¤il, zengin veya yoksul hangi ülkeden gel-di¤ine bak›lmaks›z›n tüm bireyler kat›lmaktad›r. Geçit töreninde yoksul Çinlileryoksul Afrikal›larla kar›flm›fl olarak, zengin Çinliler orta s›n›f veya yüksek gelirliAmerikal›larla kar›flm›fl olarak ve birkaç Afrikal› zengin de ABD’li üst gelirlilerle ka-r›flm›fl olarak tören alan›ndan geçeceklerdir.

Kavram 3’e göre 6 milyar insan› gelirine göre s›ralaman›n son derece güç oldu-¤u görülmektedir. Kavram 3 herhangi bir ülkeye ait hanehalk› araflt›rmas›nda ol-du¤u gibi dünya çap›nda rastgele oluflturulan örneklem üzerinden seçilen hane-halklar›n›n veya bireylerin y›ll›k gelir bilgisini mülakat yoluyla elde ederek tüm bi-rimleri gelirinin büyüklü¤üne göre en yoksuldan en zengine do¤ru s›ralamay›önermektedir. Ancak dünya genelinde hanehalk› düzeyinde yap›lm›fl böyle bir ge-lir da¤›l›m› araflt›rmas› bulunmamaktad›r.


Dünya’da gelir da¤›l›m›n› tan›mlamak üzere kullan›lan kavramlar› karfl›laflt›rarak üstünve yetersiz oldu¤u yönlerini de¤erlendiriniz.

Dünya Gelir Da¤›l›m›nda Genel E¤ilimler Dünya Bankas› 200’ün üzerinde ülkeyi sabit fiyatlarla kifli bafl›na gelirin büyüklü-¤üne göre dört grup alt›nda tan›mlamakta ve ekonomik, sosyal çeflitli yönleri ileizlemektedir. Bu grupland›rmaya göre, 2010 y›l› kifli bafl›na GSY‹H’s› 12.276 do-lar’dan fazla olan ülkeler “yüksek gelirli”; 12.275 dolar ve 3.976 dolar aras›nda olanülkeler “üst orta gelirli”, 3.975 dolar ve 1.006 dolar aras›nda olan ülkeler “alt ortagelirli” ve 1.005 dolar ve daha az olan ülkeler “düflük gelirli” olarak tan›mlanmak-tad›r. Dünya gelir da¤›l›m›na iliflkin genel e¤ilimleri Dünya Bankas›’n›n ülke grup-land›rmas›n› dikkate alan bir analizle saptayabiliriz.

fiekil 5.2’de Dünya Bankas› taraf›ndan tan›mlanm›fl ülke gruplar›n›n Sat›nalmaGücü Paritesi’ne (SGP) göre düzeltilmifl kifli bafl›na GSY‹H büyüklüklerinin 1980-2011 dönemindeki geliflimi görülmektedir. Gruplar›n kifli bafl›na gelirlerinin 1980-2011 dönemindeki art›fl e¤ilimleri yüksek gelirli ve düflük gelirli ülkeler aras›ndaanlaml› bir gelir aç›¤›n›n varl›¤›n› göstermektedir. Daha da önemlisi zengin ülkelerile yoksul ülkeler aras›ndaki bu aç›¤›n artmaya devam ediyor olmas›d›r. fiekil5.2’de üstte yer alan e¤ri yüksek gelirli ülkelerin, en altta yer alan e¤ri ise düflükgelirli ülkelerin y›llara göre ortalama kifli bafl›na gelir düzeylerini göstermektedir.2008 y›l› dünya ekonomik krizinin yüksek gelirli ülkeleri düflük gelirli ülkelere gö-re daha fazla etkilemifl olmas› nedeniyle ülke gruplar› aras›ndaki gelir aç›¤› daral-m›fl olsa da 2009 y›l›ndan itibaren yeniden artmaya bafllam›flt›r.

935. Ünite - Dünyada ve Türk iye ’de Gel i r Da¤› l ›m›

fiekil 5.1

Dünyada GelirDa¤›l›m›n›Tan›mlayan ÜçKavram

Kaynak: BrankoMilanovic (2005)’ten yararlan›larakdüzenlenmifltir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Sat›n Alma Gücü Paritesi:Ülkeler aras›nda fiyatlargenel düzeyindekifarkl›laflmay› ortadankald›rmak amac›ylabaflvurulan para birimidönüfltürme oran›d›r. Bunagöre ülkelerin kifli bafl›naGSY‹H rakamlar› ülkelerinortak bir mal sepetini sat›nalma güçlerindeki farkl›l›¤›yans›tacak flekildedüzeltilmektedir.

Orta gelirli ülkeleri temsil eden e¤riler özellikle 2000’li y›llarla birlikte düflükgelirli ülkeler ile aras›ndaki makas› açan bir e¤ilimle artmaktad›r. Bu gruplardakiart›fl e¤ilimi özellikle Çin, Brezilya, Rusya, Hindistan ve Eski Do¤u Bloku ülkeleri-nin yüksek büyüme performanslar› ile aç›klanmaktad›r.

Yüksek gelirli ülkeler ile düflük gelirli ülkeler aras›ndaki gelir aç›¤› 1980’lerde,1990’larda ve 2000’lerin ilk bölümünde büyümesini sürdürmüfltür. Zengin ve yok-sul ülkeler aras›nda kifli bafl›na gelir ile ifade edilen bu aç›k 1980 y›l›nda 18.525 do-lardan 2007 y›l›nda 32.870 dolar’a yükselmifltir. Uçurum olarak da adland›r›labile-cek düzeydeki bu aç›k zengin ülkelerin kifli bafl›na gelirlerindeki gerilemenin etki-siyle 2011 y›l›nda 32.343 dolar’a küçük bir düflüfl göstermifltir. Dünyada gelir da¤›-l›m›na iliflkin gözlenen bu geliflmeler, gelir eflitsizli¤inin bilimsel ölçütlere dayal›ölçümlerine dayand›r›larak daha yak›ndan izlenebilir.

Dünyada Gelir Da¤›l›m›n›n GeliflimiMilanovic (2005), dünya genelinde gelir eflitsizli¤ini ölçmek amac›yla “ülkeler ara-s› eflitsizlik” ve “ülke içi eflitsizlik” olmak üzere iki unsurdan oluflan bir Gini katsa-y›s› tan›mlamaktad›r.

Gini katsay›s›n›n ilk unsuru her bir ülkenin kifli bafl›na geliri üzerinden hesap-lanan ülkeler aras›ndaki eflitsizlik derecesidir. Milanovic ülkeler aras› gelir eflitsizli-¤ini ülke nüfusu ile a¤›rl›kland›r›lmam›fl ve ülke nüfusu ile a¤›rl›kland›r›lm›fl olarakhesaplamakta ve farkl› sonuçlar ortaya koymaktad›r. Gini katsay›s›n›n ikinci unsu-ru ise her bir ülkenin gelir da¤›l›m› araflt›rmas› sonuçlar›ndan elde edilen verilerlehesaplanan ve çok say›da ülke için elde edilmesi büyük olas›l›kla mümkün olanülke içi eflitsizlik derecesidir.

Dünyada gelir da¤›l›m›n›n geliflimini izlemek üzere ülkeler aras› gelir eflitsiz-li¤i ve ülke içi gelir eflitsizli¤ini saptamaya yönelik analizlerle aç›klamalar›m›z›sürdürelim.

Dünyada Ülkeler Aras› Gelir Da¤›l›m›n›n GeliflimiBu bafll›k alt›nda dünyada ülkeler aras› gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in büyüklü¤üve geliflimini eflitsizlik ölçütlerine göre ve yüzde paylar analizine göre saptamay›amaçl›yoruz.


x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x19

8019

8119

8219

8319

8419

8519

8619

8719

8819

8919

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

0120

0220

0320

04

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2011

-50000

500010000150002000025000300003500040000 Grubun Ortalama Kifli Bafl›na Geliri

(SGP, 2005 Fiyatlar›yla)

xDüflük GelirliÜlkeler

Alt-orta GelirliÜlkeler

Üst-orta GelirliÜlkeler

Yüksek GelirliÜlkeler

Y›llar

fiekil 5.2

Ülke Gruplar›naGöre Kifli Bafl›naGSY‹H’nin Geliflimi(1980-2011)

Kaynak: WoldBank, WorldDevelopmentIndicators DataBase verilerindenyararlan›larakhaz›rlanm›flt›r.

Eflitsizlik Ölçütlerine Göre Dünyada Gelir Da¤›l›m›Dünya genelinde gelir eflitsizli¤ini hesaplamak üzere çeflitli eflitsizlik ölçütlerindenyararlan›labilir. Ancak bu ölçütler aras›nda en yayg›n kullan›ma sahip olan›n›n Gi-ni katsay›s› oldu¤u görülmektedir. Ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i ülkelerin nüfus bü-yüklü¤ünü dikkate almaks›z›n her ülkeyi di¤erleriyle eflit a¤›rl›kta bir gözlem biri-mi kabul ederek hesaplanabilece¤i gibi, her ülkeyi nüfus büyüklü¤ü ile a¤›rl›klan-d›r›lm›fl bir gözlem birimi kabul eden bir di¤er yaklafl›mla da hesaplanabilir.

Ülke Nüfusu ile A¤›rl›kland›r›lmam›fl Gelir Eflitsizli¤iDünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i ülkelerin dünya gelirinden ald›klar› paylar ileilgilenirken tüm ülkeleri nüfuslar› eflit büyüklükte birimler olarak kabul etmekte-dir. Dolay›s›yla ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i dünyan›n en yüksek nüfuslu ülkesi ileen düflük nüfuslu ülkesinin kifli bafl›na gelirini ayn› a¤›rl›kta kabul ederek hesap-lanm›fl olmaktad›r. Dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤ini çok say›da eflitsizlik öl-çütü kullanarak ölçmenin mümkün oldu¤unu fakat bu ünitede Gini katsay›s›n› ter-cih etti¤imizi bir kez daha belirtelim. Gini katsay›s›n›n 0 de¤eri almas› dünyada ül-keler aras› gelir eflitli¤inin tam oldu¤u durumu gösterirken 1 de¤erini almas› dün-ya gelirinin bir ülkede topland›¤› ve di¤er ülkelerin gelirinin olmad›¤› mutlak eflit-sizlik durumunu göstermektedir.

Dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin 1980-2010 döneminde gösterdi¤i geli-flim fiekil 5.3 yard›m›yla izlenebilir. fiekil 5.3’te tan›ml› e¤ri nüfus büyüklü¤ünü dik-kate almaks›z›n Gini katsay›s› ile hesaplanm›fl ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin geli-flimini göstermektedir.

fiekil 5.3’te 1960’l› y›llardan bafllayarak 1980’li y›llara kadar gelen dönemde 0,47çizgisinde seyreden Gini katsay›s›n›n 1980’li y›llarla birlikte bafllayan ve 1995 y›l›-na kadar süren yükselifli dikkat çekicidir. Bu dönemde yükselen Gini katsay›s›dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin art›fl›n› temsil etmektedir. Grafikte göste-rildi¤i gibi 1960 ve 1982 y›llar› aras›nda Gini katsay›s› istikrarl› bir geliflim göster-mifl ve gelir eflitsizli¤inde artma veya azalma yönünde belirgin bir e¤ilim ortayakoymam›flt›r. 1982 ve 1994 y›llar› aras›nda keskin bir flekilde yükselen Gini katsa-y›s› ülkeler aras› gelir eflitsizli¤indeki ciddi art›fl› göstermektedir. Bu dönemde Gi-ni katsay›s›n›n gösterdi¤i eflitsizlik 1982 y›l›nda 0,47’den bafllayarak 1994 y›l›nda0,54’e kadar artm›flt›r. Dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i 1994-2000 döneminde


fiekil 5.3

0,550,540,530,520,510,5

0,490,480,470,460,450,44

1960

1961

1962

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Gini Katsay›s›

Gini Katsay›s›Y›llar

Ülke Nüfusu ‹leA¤›rl›kland›r›lmam›fl Ülkeler Aras›Eflitsizlik (Ginikatsay›s›)

Kaynak: Milanovic(2005) veConference Boardof Canada (2011)taraf›ndanhesaplanan Ginikatsay›lar› esasal›narakhaz›rlanm›flt›r.

h›z›n› kaybetse de art›fl›n› sürdürerek 2000 y›l›nda 0,55’e yaklaflm›flt›r. 2000’li y›llarile birlikte ülke nüfusu ile a¤›rl›kland›r›lmam›fl Gini katsay›s›n›n düflüfle geçti¤i birdöneme girilmifltir. Bu dönende belirgin bir azalma e¤ilimine girdi¤i gözlenen ül-keler aras› gelir eflitsizli¤ini ölçen Gini katsay›s›n›n 2010 y›l›nda 0,52’ye kadar ge-rilemifl oldu¤u görülmektedir. Ancak 2000’li y›llarda azalma e¤iliminde oldu¤unusaptad›¤›m›z ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin, 1990’l› y›llara kadar olan dönemdetecrübe edilmifl olan eflitsizli¤in üzerinde oldu¤unu belirtelim.

Ülke Nüfusu ile A¤›rl›kland›r›lm›fl Gelir Eflitsizli¤iÜlke nüfusunu dikkate almadan hesaplanan ülkeler aras›ndaki gelir eflitsizli¤i, nü-fusu büyük ülkelerin dünya genelindeki gelir eflitsizli¤i üzerindeki etkisinin dahabüyük olaca¤›n› dikkate almamaktad›r. Bu eksikli¤i ortadan kald›rmak amac›ylaGini katsay›s› ülkelerin nüfus büyüklükleri ile a¤›rl›kland›r›lm›fl olarak da hesap-lanmaktad›r. Milanovic taraf›ndan hesaplanan Gini katsay›lar› 1960-2000 y›llar› ara-s›nda ülke nüfusu ile a¤›rl›kland›r›lm›fl ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin nas›l geliflti-¤ini görmemizi sa¤lamaktad›r.

Ülke nüfusu ile a¤›rl›kl› olarak hesaplanan Gini katsay›s›, her ülkenin nüfus büyüklü¤ünüdikkate almakla birlikte ülke içinde mutlak bir eflitli¤in sa¤land›¤›n›, herkesin kifli bafl›nagelir ile ifade edilen bir gelire sahip oldu¤unu varsaymaktad›r.

fiekil 5.4 nüfus a¤›rl›kl› olan ve nüfus a¤›rl›kl› olmayan Gini katsay›s› ile eldeedilen ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i e¤rilerini birlikte göstermektedir. fiekil 5.4’te1992 y›l›na kadar daha yüksek eflitsizli¤i temsil eden üstteki e¤ri nüfus a¤›rl›kl› Gi-ni katsay›s›n›, daha düflük eflitsizli¤i temsil eden alttaki e¤ri nüfus a¤›rl›kl› olmayanGini katsay›s›n› temsil etmektedir. 1992 y›l›na kadar nüfus a¤›rl›kl› Gini katsay›lar›nüfus a¤›rl›kl› olmayan Gini katsay›lar›ndan daha yüksek bir eflitsizlik göstermek-tedir. Ancak bu e¤ilim 1992 y›l›ndan sonra de¤iflmekte ve nüfus a¤›rl›kl› Gini kat-say›s› daha düflük eflitsizli¤i temsil eden ve altta kalan e¤ri ile temsil edilmektedir.Nüfus a¤›rl›kl› Gini katsay›lar› 1992 y›l›ndan itibaren nüfus a¤›rl›kl› olmayan Ginikatsay›lar›ndan daha düflük eflitsizlikler göstermeye bafllam›flt›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E TGini Katsay›s›

0,550,540,530,520,510,5

0,490,480,470,460,450,44

1960

1961

1962

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Y›llar

0,560,570,58

x

xx x x

x x x x xx x x x x

xx x x x

x xx x

x x xx x x x x x

x x x x x x x x

x Nüfus a¤›rl›kl› Nüfus a¤›rl›kland›r›lmam›fl

fiekil 5.4

Ülke Nüfusu ‹leA¤›rl›kland›r›lm›flÜlkeler Aras›Eflitsizlik (Ginikatsay›s›)

Kaynak: Milanovic(2005) veConference Boardof Canada (2011)taraf›ndanhesaplanan Ginikatsay›lar› esasal›narakhaz›rlanm›flt›r.

Nüfus a¤›rl›kl› Gini katsay›lar›n› gösteren e¤rinin özellikle 1980’li y›llarla birliktegösterdi¤i azalma yönündeki e¤ilim Çin ve Hindistan’da gerçekleflen ekonomik bü-yüme ile aç›klanmaktad›r. 1960’l› y›llarda yüksek nüfuslar› ile yoksullu¤u temsileden bu ülkeler, uluslararas› gelir eflitsizli¤ini yükselten ülkeler idi. Fakat bu ülke-lerin zengin ülkelere oranla daha yüksek bir büyüme performans› göstererek artt›r-d›klar› kifli bafl›na gelirleri, nüfus a¤›rl›kl› hesaplanan Gini katsay›lar›n›n küçülmesi-ne ve daha düflük eflitsizlik göstermesine neden olmaktad›r. Görüldü¤ü gibi dünyanüfusunun yaklafl›k üçte birini kapsayan bu ülkelerin ülkeler aras› gelir eflitsizli¤iüzerinde oldukça belirleyici bir etkisi bulunmaktad›r. Sala-i Martin (2002: 35-36) Gi-ni katsay›s›n› Çin’i d›flar›da tutarak hesaplam›fl ve dünyada ülkeler aras› gelir eflitsiz-li¤inin bu dönemde azalmad›¤›n› aksine 1980’li y›llarla birlikte artt›¤›n› aç›klam›flt›r.Sala-i Martin’e göre Çin d›fl›ndaki dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i azalmamak-ta, aksine nüfus a¤›rl›kl› olmayan eflitsizlik analizinde oldu¤u gibi artmaktad›r.

Yüzde Paylar Analizine Göre Dünyada Gelir Eflitsizli¤iDünyada ülkeler aras› gelir da¤›l›m›n› yüzde paylar analizi ile de¤erlendirmek isti-yorsak gelir da¤›l›m› oluflturmak üzere ülkelere ait gelir ve nüfus verilerini üçad›mdan oluflan bir ifllemden geçirmemiz gerekir. ‹lk ad›mda ülkeler kifli bafl›nagelirinin büyüklü¤üne göre en düflükten en yükse¤e do¤ru nüfuslar›n› da dikkatealan bir yaklafl›mla s›ralanmal›d›r. ‹kinci ad›mda bu ülkeler dünya nüfusunun%20’lik befl eflit diliminde yer alacak flekilde grupland›r›lmal›d›r. Son ad›mda dagelirin büyüklü¤üne göre s›ral› % 20’lik gelir gruplar›n›n toplam gelirden ald›klar›paylar ve kifli bafl›na ortalama reel gelirler saptanmal›d›r.

Afla¤›daki Tablo 5.4’te 1990, 2007 ve 2011 y›llar›nda yüzde paylar analizine uy-gun olarak düzenlenmifl ülkeler aras› gelir da¤›l›m› sonuçlar› yer almaktad›r. Endüflük gelirliden bafllayarak en yüksek gelirliye do¤ru s›ralanan ülkelerin %20’likeflit nüfus dilimlerine düflen gelir paylar› ve her bir gelir grubunun ortalama kiflibafl›na reel gelir rakamlar› düzenlenen tabloda görülmektedir. Analizde DünyaBankas›’n›n ülkelerin SGP’ye göre düzeltilmifl kifli bafl›na GSY‹H’sine ve ülkelerinnüfus büyüklüklerine ait verileri kullan›lm›flt›r. Yüksek nüfuslar›yla böyle bir ana-lizin yap›lmas›na olanak vermeyen Çin ve Hindistan analizlere dahil edilmemifltir.Ancak 126 ülke için elde edilebilmifl veriler yaklafl›k %20’lik nüfus dilimlerininoluflturulmas›nda ve gelir paylar›n›n hesaplanmas›nda kullan›lm›flt›r.

2007 y›l› dünya finansal krizine girilmeden önceki son y›l olmas› nedeniyle seçilmifl vekarfl›laflt›rmalarda kullan›lm›flt›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Gelir

Gruplar›

1990 2007 2011

Gelir Pay›Ortalama

Gelir $Gelir Pay›

Ortalama

Gelir $Gelir Pay›

Ortalama

Gelir $

En Düflük %20 1,62 826 1,38 948 1,46 991

‹kinci %20 5,10 2.351 4,19 2.611 4,87 2.982

Üçüncü %20 12,39 5.635 12,11 7.431 13,04 7.868

Dördüncü %20 23,63 12.089 24,89 17.186 24,24 16.448

En Yüksek %20 57,26 27.990 57,43 37.886 56,39 36.555

Toplam 100,00 9.687 100,00 13.075 100,00 12.850

Tablo 5.1Dünyada ÜlkelerAras› GelirDa¤›l›m›n›nGörünümü

Kaynak: Wold Bank,World DevelopmentIndicators Data Baseverilerindenyararlan›larakhaz›rlanm›flt›r.

%20’lik nüfus dilimlerinde yer alan ülkelerin toplam gelirden ald›klar› paylararas›ndaki farkl›l›k dünyada zengin ve yoksul ülkeler aras›ndaki gelir aç›¤›n› orta-ya koymaktad›r. Dünyada ülkeler aras› gelir da¤›l›m›n›n dikkat çeken özelli¤i, enyüksek gelirli %20’lik nüfus grubunun toplam gelirden ald›¤› pay›n, en düflük ge-lirliden bafllayarak tan›mlanm›fl %80’lik gelir grubunun -dört gelir grubu- toplamgelirden ald›¤› pay›n daima üzerinde olmas›d›r.

En yüksek gelirli %20’nin toplam gelirden ald›¤› pay 1990 y›l›ndan 2007 y›l›nakadar artm›fl olmakla birlikte, -yukar›daki analizde de belirtildi¤i gibi- 2011 y›l› so-nuçlar›na göre azalmaya bafllam›flt›r. Fakat en yüksek gelirli %20’nin gelir pay›(%56,39), yine di¤er dört gelir grubunun toplam pay›n›n (43,61) üzerinde kalmay›sürdürmüfltür.

1990-2007 döneminde en düflük gelirli %20’nin gelir pay› 1,62’den 1,38’e; ikin-ci %20’nin gelir pay› %5,10’dan %4,19’a ve üçüncü %20’nin gelir pay› %12,39’dan%12,11’e gerilemifltir. Dördüncü ve en yüksek %20’nin gelir pay› ise s›ras›yla%23,63’den %24,8’e ve %57,26’dan %57,43’e artm›flt›r.

2007 y›l› sonras›nda en yüksek %20’nin ve dördüncü %20’nin gelir pay› s›ras›y-la %56,39’a ve 24,24’e gerilerken, en düflük %20’den bafllayarak üç gelir grubunungelir paylar› s›ras›yla %1,46’ya, %4,87’ye ve %13,04’e artm›flt›r. 2007 y›l›ndan sonra2011 y›l›n›n da¤›l›m sonuçlar›, 1990-2007 döneminde ülkeler aras› gelir da¤›l›m›n-da artan eflitsizli¤in 2011 y›l›na gelindi¤inde 2007 y›l›na göre azalm›fl oldu¤unugöstermektedir. 2011 y›l›nda dünya nüfusunun en zengin %20’si dünya gelirinin%56,39’unu al›rken, en yoksul %20 dünya gelirinin sadece %1,46’s›n› almaktad›r.

Her bir gelir grubunun ortalama kifli bafl›na reel geliri üzerinden yürütülecekyüzde paylar analizi, dünyada refah›n da¤›l›m›na iliflkin sonuçlar ortaya koyabilir.Tablo 5.4 SGP’ye göre ortalama kifli bafl›na reel gelir üzerinden yap›lacak aç›kla-malara yard›mc› olacakt›r.

1990-2007 döneminde ülkeler aras› gelir da¤›l›m› üst gelir gruplar›n›n lehinegeliflirken tüm gelir gruplar›n›n ortalama kifli bafl›na reel gelirleri farkl› oranlardayüksek gelir gruplar›nda daha yüksek- olsa da artm›flt›r. 2007-2011 döneminde iseen yüksek %20 ve dördüncü %20 gelir grubunun ortalama kifli bafl›na reel gelirle-ri azalm›fl, buna karfl›n en düflük %20’den bafllayarak üç gelir grubunun ortalamakifli bafl›na reel gelirleri artm›flt›r. 2011 y›l›nda en zengin %20’nin ortalama kifli ba-fl›na geliri 36.555 dolar iken, en yoksul %20’nin ortalama kifli bafl›na geliri 991 do-lard›r. En zengin %20’nin ortalama kifli bafl›na geliri, en yoksul %20’nin ortalamakifli bafl›na gelirinin 37 kat›d›r. En zengin %20 ile en yoksul %20 aras›ndaki ortala-ma kifli bafl›na gelir fark› 1990 y›l›nda 34 kat iken 2007 y›l›nda 40 kata artm›fl ve2011 y›l›nda 37 kata düflmüfltür. 2007-2011 döneminde dünyada ülkeler aras› gelirda¤›l›m›ndaki iyileflme alg›s›, 1990-2011 dönemi söz konusu oldu¤unda yerini ge-lir da¤›l›m›ndaki dengesizli¤in artt›¤› sonucuna b›rakmaktad›r.

Dünya’da ülkeler aras› gelir da¤›l›m›n› 2011 y›l› için Dünya Bankas› ülke ekonomileri gös-tergelerinden yararlanarak elde ediniz. Dünya gelir da¤›l›m›n› elde ederken nas›l bir yolizledi¤inizi aç›klay›n›z. Elde etti¤iniz gelir da¤›l›m›na göre gelir gruplar›na giren ülkeler-den örnekler veriniz.

Dünyada Ülke ‹çi Gelir Eflitsizliklerinin GeliflimiÜlke içi gelir eflitsizli¤inin temel göstergelerinden biri olan Gini katsay›s›, dünyagenelinde ülke içi gelir eflitsizliklerinin ülkelere göre de¤iflen genifl bir yelpazeyeyay›lm›fl oldu¤unu göstermektedir. 2010 y›l› Dünya Bankas› gelir da¤›l›m› verileri-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

ne göre, ülke içi gelir eflitsizlikleri yelpazesinde 0,23 Gini katsay›s› ile Danimarkave ‹sveç en düflük eflitsizlikle yer al›rken 0,74 Gini katsay›s› ile Namibya en yük-sek eflitsizli¤e sahip ülke olarak yer almaktad›r. Dünya genelinde gelir eflitsizli¤iniaç›klaman›n yolu ülke içi gelir eflitsizliklerinin oluflturdu¤u yelpazenin iki ucunda-ki ülkelerden örnekler vermekten daha çok, ülke içi gelir eflitsizliklerinin ülkeleraras›nda neye göre de¤iflti¤ini aç›klamak olmal›d›r.

Tablo 5.5’te 127 ülkeye ait ülke içi gelir eflitsizli¤i gözleminin ülkelerin geliflmifl-lik düzeyine göre da¤›l›m› görülmektedir. Conference Board of Canada (2011) ülke-leri ülke içi Gini katsay›s›n›n büyüklü¤üne göre grupland›rmak amac›yla dört ayr› ül-ke içi eflitsizlik aral›¤› oluflturmufltur. Buna göre 0,20 - 0,29 aras› “düflük eflitsizlik”,0,30-0,39 aras› “orta eflitsizlik”, 0,40-0,49 aras› “yüksek eflitsizlik” ve 0,50’nin üzeri“çok yüksek eflitsizlik” olarak tan›mlanm›flt›r. Tablo 5.5’te Dünya Bankas›’n›n gelifl-mifllik düzeyine göre grupland›rmas› esas al›narak farkl› geliflmifllik düzeyindeki ül-kelerin, tan›mlanm›fl gelir eflitsizli¤i dilimlerine göre da¤›l›m› incelenmektedir.

Ülke içi gelir eflitsizliklerinin ülkelerin geliflmifllik düzeyine göre da¤›l›m›, Kuz-nets’in ters-U hipotezini do¤rulayan sonuçlar ortaya koymaktad›r. Ülkeler ara-s›nda düflük gelirli ülkeler daha çok orta ve yüksek eflitsizlik grubunda yer al›rlar-ken alt-orta gelirli ve üst-orta gelirli ülkelerin yüksek ve orta eflitsizlik grubundayo¤unlaflt›klar›, yüksek gelirli ülkelerin ise orta ve düflük eflitsizlik grubunda top-lanm›fl olduklar› görülmektedir. Gelir eflitsizli¤i en düflük ülkeler yüksek gelirli ül-keler iken eflitsizli¤in en yüksek oldu¤u ülkeler orta gelirli ülkelerdir. Orta gelirliülkeler aras›nda alt-orta gelirli ülkelerin a¤›rl›kl› olarak çok yüksek eflitsizlik veyüksek eflitsizlik ile temsil edilen ülkeler oldu¤u dikkat çekmektedir.

Tablo 5.6’da 127 ülkeye ait, Gini katsay›s› ile ölçülen ülke içi gelir eflitsizlikleri-nin ülkelerin co¤rafi konumlar›na göre da¤›l›m› görülmektedir. Buna göre düflükeflitsizlikteki ve orta eflitsizlikteki ülkelerin a¤›rl›kla Avrupa ve Orta Asya bölgesin-de; yüksek eflitsizlikteki ülkelerin Sahra Alt› Afrika’da; çok yüksek eflitsizlikteki ül-kelerin ise Latin Amerika ve Karayipler bölgesi ile Sahra Alt› Afrika’da toplanm›flülkeler oldu¤u görülmektedir.


Yüksek Gelirli Ülkeler

Üst-Orta Gelirli Ülkeler

Alt-Orta Gelirli Ülkeler

Düflük Gelirli Ülkeler

Say› % Say› % Say› % Say› %

Düflük EflitsizlikGini: 0,20-0,29

14 48,3 3 10,0 1 2,8 1 3,1

Orta EflitsizlikGini: 0,30-0,39

15 51,7 8 26,7 11 30,5 14 43,8

Yüksek EflitsizlikGini: 0,40-0,49

0 0 11 36,6 14 38,9 13 40,6

Çok Yüksek EflitsizlikGini: 0,50-+

0 0 8 26,7 10 27,8 4 12,5

Toplam 29 100,0 30 100,0 36 100,0 32 100,0

Tablo 5.2Ülke ‹çi EflitsizliklerinÜlkelerin GeliflmifllikDüzeylerine GöreDa¤›l›m›

Kaynak: WoldBank, WorldDevelopmentIndicators Data Baseverilerindenyararlan›larakhaz›rlanm›flt›r.

Kuznets’in Ters-U Hipotezi:Ekonomik kalk›nmasürecinde ekonomik büyümeile artan gelir eflitsizli¤ininekonomik kalk›nmasürecinin ilerleyenaflamalar›nda büyüme ileazalaca¤›n› öngören Kuznetstaraf›ndan tan›mlanm›flhipotezdir.

Tablo 5.7, 1990’l› y›llar›n ilk yar›s› ile 2000’li y›llar aras›nda karfl›laflt›r›labilir veri-leri elde edilebilen 110 ülkenin Gini katsay›s› ile ölçülen ülke içi gelir eflitsizlikleri-nin ne yönde geliflti¤ini göstermektedir. Tablo 5.7 ayn› zamanda, ülke içi gelir eflit-sizli¤i de¤iflen ülkelerin hangi geliflmifllik düzeyinde olduklar›n› da incelemektedir.

Tablo 5.7’deki rakamlar 110 ülkenin 50’sinde bu dönem zarf›nda gelir eflitsizli-¤inin artt›¤›n› göstermektedir. Ayn› dönemde 110 ülkenin sadece 39’unda ülke içigelir eflitsizli¤i azalm›flt›r. Ülke içi gelir eflitsizli¤i de¤iflmeyen ülke say›s› ise 21’dir.

Tablo 5.7: Dünyada 1990-2010 Döneminde Ülke ‹çi Eflitsizli¤i Artan, Azalan VeDe¤iflmeyen Ülkelerin Geliflmifllik Düzeyine Göre Da¤›l›m›

Tablo 5.7 incelendi¤inde dünyada ülke içi gelir eflitsizli¤i artan ülkelerin yük-sek gelirli ülkeler grubunda gelir eflitsizli¤i azalan ülkelerin ise a¤›rl›kla alt-orta ge-lir grubunda yer ald›klar› görülmektedir. Gelir eflitsizli¤i de¤iflmeyen ülkeler isea¤›rl›kla yüksek ve düflük gelir gruplar›na da¤›lm›fl durumdad›r.

Tablo 5.7’yi son yirmi y›ll›k dönemde gelir eflitsizli¤i artan, azalan ve de¤iflme-yen ülkelerin hangi geliflmifllik düzeyindeki ülkeler olduklar›na bakarak da yorum-layabiliriz. Buna göre yaklafl›k son yirmi y›ll›k dönemde ülke içi gelir eflitsizlikleria¤›rl›kl› olarak alt-orta gelirli ülkeler aras›nda azalm›fl di¤er tüm gelir gruplar›nda-ki ülkeler aras›nda artm›fl durumdad›r.

Dünyada ülke içi gelir eflitsizli¤indeki de¤iflimin dünya genelindeki gelir da¤›-l›m› üzerindeki sonuçlar›n› 110 ülkeden örneklerle de aç›klayabiliriz. Buna göre


Düflük Eflitsizlik Gini: 0,20-0,29

Orta Eflitsizlik Gini: 0,30-0,39

Yüksek EflitsizlikGini: 0,40-0,49

Çok YüksekEflitsizlik

Gini: 0,50-+

Say› % Say› % Say› % Say› %

Do¤u Asya ve Pasifik 0 0 9 19,2 4 10,0 1 5,0

Güney Asya 0 0 3 6,4 3 7,5 0 0

Sahra Alt› Afrika 2 10,0 7 14,9 17 42,5 8 40,0

Orta Do¤u ve KuzeyAfrika

0 0 6 12,8 2 5,0 0 0

Latin Amerika ve Karayipler

0 0 0 0 9 22,5 11 55,0

Kuzey Amerika 0 0 2 4,3 0 0 0 0

Avrupa & Orta Asya 18 90,0 20 42,6 5 12,5 0 0

Toplam 20 100,0 47 100,0 40 100,0 20 100,0

Tablo 5.3Ülke ‹çi EflitsizliklerinÜlkelerin Co¤rafiKonumlar›na GöreDa¤›l›m›

Kaynak: WoldBank, WorldDevelopmentIndicators Data Baseverilerindenyararlan›larakhaz›rlanm›flt›r.

Eflitsizli¤i

Artan

Ülkeler

Eflitsizli¤i

Azalan

Ülkeler

Eflitsizli¤i

De¤iflmeyen

Ülkeler

Gelir

Gruplar›na

Göre Ülkeler

Toplam›Say› % Say› % Say› %

Yüksek Gelir Grubu 16 32,00 6 15,38 6 28,57 28

Üst Orta Gelir Grubu 12 24,00 10 25,65 4 19,04 26

Alt Orta Gelir Grubu 12 24,00 14 35,89 5 23,81 31

Düflük Gelir Grubu 10 20,00 9 23,07 6 28,57 25

Eflitsizli¤e Göre Ülkeler Toplam› 50 100,00 39 100,00 21 100,00 110

Tablo 5.4Dünyada 1990-2010 DönemindeÜlke ‹çi Eflitsizli¤iArtan, Azalan VeDe¤iflmeyenÜlkelerinGeliflmifllikDüzeyine GöreDa¤›l›m›


dünya nüfusunun %69’u Çin, Hindistan, Rusya ve ABD gibi gelir eflitsizli¤i artm›flolan 50 ülkede; dünya nüfusunun %29’u gelir eflitsizli¤i azalalm›fl olan Brezilya veMeksika, Pakistan ve Türkiye gibi 39 ülkede yaflamaktad›r. Dünya nüfusunun %2’siise ‹rlanda, Japonya, Hollanda ve G. Kore gibi ülke içi gelir eflitsizli¤i istikrarl› olan21 ülkelerde yaflamaktad›r.

Dünyada çok yüksek gelir eflitsizli¤i göstermekte olan Bolivya, Ekvador, Para-guay, Botswana, Kolombiya, Peru ve Zambiya’da ülke içi gelir eflitsizli¤i artarakdaha da derinleflmifltir. Düflük gelir eflitsizli¤i ile bilinen yüksek gelirli Avusturya,Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Almanya, Norveç, Slovak Cumhuriyeti,‹sveç gibi baz› ülkelerde de ülke içi gelir eflitsizlikleri artm›flt›r. Bununla birlikteyüksek gelir eflitsizli¤i ile bilinen Brezilya, fiili, Bolivya, Gutemala, Nikaragua, Pa-nama gibi ülkelerde ülke içi gelir eflitsizli¤i azalm›flt›r.

Dünyada 1990’lar›n bafllar› ile 2000’li y›llar aras›nda gelir eflitsizli¤i artan ülke-lerin say›s› eflitsizli¤i azalan ülkelerin say›s›ndan fazlad›r. Ayn› zamanda gelir eflit-sizli¤i artan co¤rafyadaki nüfus da gelir eflitsizli¤i azalan co¤rafyadaki nüfustanfazlad›r. Bu iki bulgu dünyada ülkeler aras›ndaki gelir eflitsizli¤i 2000’li y›llarla bir-likte azalmaya bafllam›fl olsa da 1990’l› y›llardan günümüze ülke içi gelir eflitsizlik-lerinin artmakta oldu¤unu göstermektedir.

Dünya’da genel olarak gelir eflitsizli¤i ne yönde geliflmektedir? Milanovic’in Gini katsay›s›ölçütünü esas alarak de¤erlendiriniz.

Dünyada Gelir Eflitsizli¤inin Art›fl NedenleriDünyada gelir eflitsizli¤ini yönlendiren faktörlerin saptanmas›, izlenecek ekonomipolitikalar› için yol gösterici olacakt›r. Dünyada ülkeler aras› ve ülke içi gelir eflit-sizliklerinin bugün 1980’lerin bafl›ndakinden niçin daha yüksek oldu¤u konusun-da yap›lan aç›klamalar dünya ekonomilerinin küresel ekonomiyle bütünleflmekad›na her zamankinden daha fazla piyasa güçlerinin etkisine girmifl olmalar›naba¤lanmaktad›r.

Dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inde 2000’li y›llara kadar artan ve 2000’liy›llarla birlikte azalan fakat genel olarak bak›ld›¤›nda gözlenen art›fl› aç›klayan gö-rüflleri dönemsel bir bak›fl aç›s›yla gözden geçirelim.

Milanovic (2006), 1980’lerin bafllar›nda dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤ininh›zl› art›fl›nda Üçüncü Dünya ülkelerinin borç krizine girmelerinin oldukça belirle-yici bir etkisi oldu¤unu ifade etmektedir. Milanovic (2012: 12-13) 1982-1994 döne-minde ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inde gözlenen art›fl e¤ilimini dört nedene ba¤la-maktad›r: 1980’lerde Latin Amerikan ülkelerinin göreli gelirlerinin azalm›fl olmas›;1980’lerin sonlar› ve 1990’lar›n bafllar›nda geçifl dönemindeki Do¤u Avrupa ve es-ki Sovyetler Birli¤i ülkelerinin gelir düzeylerinin önemli ölçüde azalmas›; Afri-ka’daki birçok ülke ekonomisinin yaflanan felaketlerle çöküfl içine girmesi; bu dö-nemde zengin ülkelerin büyüme performanslar›n› istikrarl› biçimde sürdürmüfl ol-malar›.

1980’li y›llar ve 1990’l› y›llar›n bafl› aras›nda artan gelir eflitsizli¤inin nedenleri-ni tart›flan Wade (2001: 37), dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin art›fl nedenle-rini flöyle s›ralamaktad›r:

• Dünyan›n en yoksul ve en zengin ülkeleri aras›nda nüfus art›fl h›zlar›n›n bir-birinden farkl› olmas›,

• Dünya petrol d›fl› emtia fiyatlar›n›n özellikle çok yoksul ülkeleri etkileyecekderecede 1980 ve 1990 aras›nda düflmesi,


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

• Orta gelir düzeyindeki geliflmekte olan ülkelerin d›flar›dan borçlanma e¤i-limlerinin bu ülkeler için borç tuza¤› yaratm›fl olmas›,

• Teknolojideki de¤iflimin yüksek katma de¤erli üretim alanlar›nda kümelen-mifl geliflmifl ülkelerde geliflmekte olan ülkelerden çok daha güçlü bir biçim-de ortaya ç›kmas›.

Ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inde 2000 y›l› sonras›ndaki düflüfl e¤ilimi de farkl›nedenlere ba¤lanarak aç›klanmaktad›r. Milanovic (2012: 16) 2000’li y›llarla birlikteülkeler aras› gelir eflitsizli¤inde gözlenen düflüflü Latin Amerika, Do¤u Avrupa veEski Sovyet ülkelerinde büyümenin toparlanmas›na ba¤lamaktad›r. Milanovic,1990’l› y›llarda art›fl h›z› zay›flayarak 2000’li y›llarla birlikte azalmakta olan nüfusa¤›rl›kl› Gini katsay›s› üzerinde Çin’in yüksek büyüme oranlar›n›n etkisi oldu¤unukabul etmekle birlikte, Gini katsay›s›n›n Çin hariç tutuldu¤unda bile 2000 y›l› son-ras›nda azalma e¤ilimini korudu¤unu belirtmektedir. Çin’in d›fl›nda uluslararas› ge-lir eflitsizli¤inin azalmas›na katk› yapan en önemli faktör Hindistan’›n büyümesiolarak görülse de küresel ekonomik krizin gelir da¤›l›m›n› geliflmifl ülkeler aleyhi-ne etkileyerek gelir da¤›l›m›nda eflitlik yönünde bir etki yaratm›fl olabilece¤i dedüflünülmektedir.

Yüzde paylar analizinde kulland›¤›m›z fiekil 5.2’de 2000’li y›llarla birlikte orta gelir gru-bunda yer alan ülkelerin yüksek büyüme performanslar› ile gelir paylar›n› nas›l artt›rm›flolduklar›n› an›msayal›m.

Ülke içi gelir eflitsizli¤inin her ülkenin farkl› yap›sal özellikleri ve politikalar›naba¤l› olarak de¤iflkenlik göstermesi nedeniyle yap›lacak genellemelerde dikkatliolmak gerekmektedir. Bununla birlikte UNDP (2011) haz›rlad›¤› bir raporda ülkeiçi gelir eflitsizli¤ini belirleyen; topra¤›n belirli ellerde nüfuz etmesi, e¤itimde f›rsateflitli¤inin olmamas›, k›r ve kent aras›ndaki dengesizlikler gibi geleneksel faktörler-le birlikte özellikle son yirmi y›ll›k dönemde geliflmekte olan ülkelerde öncelik ve-rilen neo-liberal politikalara ba¤l› nedenlerin öne ç›kt›¤›n› belirtmektedir. Bu poli-tikalar aras›nda küresel ekonomiyle bütünleflmek ad›na finans ve iflgücü piyasala-r›n›n serbestlefltirilmesi, özellefltirme, vergi ve transfer sistemlerinde dönüflüm gibireformlar ile son yirmi y›ll›k dönemde geliflmekte olan ülkelere önerilen ekonomikistikrar ve yap›sal uyum programlar› önemli bir yer tutmaktad›r.

TÜRK‹YE’DE GEL‹R DA⁄ILIMIDünyada gelir eflitsizi¤inin artmakta oldu¤u bir dönemde, küresel ekonomiyle bü-tünleflmek üzere piyasa ekonomisinin kurumlar›n› h›zla oluflturmakta olan Türki-ye ekonomisinin ülke içi gelir da¤›l›m›n›n nas›l bir geliflim gösterdi¤i merak uyan-d›ran bir konudur. Gelir da¤›l›m› kavram›ndan gelirin bireyler veya hanehalklar›aras›nda, hangi üretim faktörü sahipli¤inden elde edildi¤ine bak›lmaks›z›n, büyük-lü¤üne göre da¤›l›m›n› anl›yoruz. Bir ülkede gelir da¤›l›m›n›n kiflisel, bölgesel vesektörel olmak üzere çeflitli görünümlerinden söz edilebilir. Bu ünitede Türkiye’degelir da¤›l›m› ve geliflimini hanehalk› kullan›labilir gelirinin büyüklü¤üne göre da-¤›l›m› boyutunda de¤erlendirece¤iz. Kiflisel gelir da¤›l›m› tercihimizin arkas›dadünya gelir da¤›l›m›n›n bir parças› olarak gördü¤ümüz Türkiye’de gelir da¤›l›m›n›dünyada gelir da¤›l›m›n› incelerken yararland›¤›m›z benzer analiz yöntemleriyleortaya koyma düflüncesinin yatt›¤›n› belirtelim.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Türkiye’nin Dünya Gelir Da¤›l›m›ndaki YeriTürkiye’nin dünya gelir da¤›l›m›ndaki yeri kifli bafl›na gelirin büyüklü¤ü, ülke içigelir eflitsizli¤inin derecesi ve gelir eflitsizli¤inin son yirmi y›ll›k dönemdeki gelifli-mine bak›larak de¤erlendirilebilir. Türkiye Dünya Bankas› grupland›rmas›na göre12.000 dolar kifli bafl›na geliri ile dünya ekonomileri s›ralamas›nda üst-orta gelirgrubunda yer almaktad›r. Ülke içi gelir da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda 2011 y›l›nda 0,38olarak hesaplanm›fl Gini katsay›s›na göre Türkiye, 0,30-0,39 eflitsizlik aral›¤›nda or-ta-eflitsizlikteki bir ülkedir. Gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in 1990’l› y›llar›n bafl› ve2000’li y›llardaki yaklafl›k yirmi y›ll›k geliflimine bak›ld›¤›nda ise Türkiye’nin gelireflitsizli¤i azalan ülkeler aras›nda yer ald›¤› görülmektedir.

Kuznets’in ters-U hipotezi ile uyumlu olarak üst-orta gelir grubundaki ülkeleregeçildi¤inde gelir eflitsizli¤inin azalmas› beklenmektedir. Dolay›s›yla Türkiye’dekigelir da¤›l›m›n›n Dünya Bankas›’n›n kifli bafl›na gelirin büyüklü¤üne göre tan›mla-d›¤› üst-orta gelir grubundaki ülkelerle karfl›laflt›r›lmas› yerinde olacakt›r. fiekil 5.5Türkiye’nin üst-orta gelir grubundaki ülkeler aras›nda gelir da¤›l›m› ile ne durum-da oldu¤unu göstermektedir.

fiekil 5.5 Türkiye’nin de aralar›nda bulundu¤u üst-orta gelir grubundaki ülke-lerdeki gelir eflitsizliklerini ve son yirmi y›ll›k dönemdeki geliflimini göstermekte-dir. Gini katsay›lar›na bak›ld›¤›nda gruptaki ülkelerin 0,28 ile 0,55 aras›nda da¤›langelir eflitsizli¤ine sahip olduklar› görülmektedir. Grubun eflitsizli¤in derecesine gö-re iki ucunda yer alan ülkeler Bulgaristan ve Brezilya’d›r. Türkiye 0,38 Gini katsa-y›s› ile grubun eflitsizli¤i düflük üçüncü ülkesidir. fiekil 5.5, ayn› gelir grubunda yeralsalar da ülkelerin farkl› eflitsizlik gruplar›nda yer ald›¤›n› göstermektedir. Bulga-ristan düflük eflitsizlik grubunda yer al›rken Brezilya çok-yüksek eflitsizlik gösterenülkelerden biri olarak görülmektedir. Romanya ve Türkiye orta eflitsizlikteki ülke-ler aras›nda, Tayland ve Meksika ve arada s›ral› di¤er ülkeler yüksek eflitsizlik gru-bunda yer almaktad›rlar.

Üst-orta gelir grubunda tan›ml› ülkelerin Romanya ve Venezuela d›fl›ndaki ül-kelerde son yirmi y›ll›k dönemde gelir eflitsizli¤inin azalmakta oldu¤u görülmekte-dir. Türkiye grubun gelir eflitsizli¤i azalan ülkeleri aras›nda yer almaktad›r. Türki-ye 1990’l› y›llar›n bafllar› ile 2000’li y›llar aras›nda gelir eflitsizli¤ini azaltm›fl ve yük-sek eflitsizlikten orta eflitsizlik düzeyine bir geliflme göstermifltir.

Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›n›n GeliflimiTürkiye’de gelir da¤›l›m›n› saptamaya yönelik çal›flmalar planl› döneme geçildi¤iy›llarla bafllam›flt›r. 1963 y›l›ndan günümüze kadar farkl› y›llara yay›lm›fl onlarca


fiekil 5.5

Bulga

rista

n

Rom

anya

Türk

iye

Tayla

nd

Rusy

a

Arja

ntin

Vene

züel

a

Male

zya

Mek

sika

Brez

ilya

0,650,600,550,500,450,400,350,300,250,200,15

Gini Katsay›s›

Gini Katsay›s› (1991-1993 Farkl› Y›llar) Gini Katsay›s› (2008-2010 Farkl› Y›llar)Y›llar

Üst-orta GelirGrubundaki ÜlkelerAras›ndaTürkiye’nin GelirEflitsizli¤i


gelir da¤›l›m› araflt›rmas› yap›lm›flt›r. Bu araflt›rmalar›n genellikle yap›ld›¤› döne-min koflullar›n›n elverdi¤i araflt›rma yöntemleri kullan›larak gerçeklefltirildi¤i gö-rülmektedir. Dolay›s›yla gelir da¤›l›m› araflt›rmalar› yöntemleri ve kapsamlar› aç›-s›ndan farkl›l›klar göstermektedir. Bu nedenle bu araflt›rmalara dayan›larak Türki-ye’de gelir da¤›l›m›n› 1963 y›l›ndan günümüze kadar olan dönemde standart ölçü-lerin ortaya koydu¤u karfl›laflt›r›labilir sonuçlarla kesintisiz olarak izleme olana¤›bulunmamaktad›r.

TÜS‹AD (2000) ve Kurtipek (2011)’in çal›flmalar› Türkiye’de gelir da¤›l›m› arafl-t›rmalar›n› tan›tan ve yorumlayan önemli kaynaklard›r. Türkiye’de gelir da¤›l›m›üzerine yap›lm›fl mevcut araflt›rmalar›n sonuçlar›n› de¤erlendirmeden önce buaraflt›rmalar› k›saca s›ralayal›m. Bu araflt›rmalar›n ilki Çavuflo¤lu ve Hamurdan ta-raf›ndan yap›lan 1963 y›l› Devlet Planlama Teflkilat› Gelir Da¤›l›m› Araflt›rmas›’d›r.1963 gelir da¤›l›m› araflt›rmas› gelir vergisi mükelleflerinin beyan ettikleri gelirleriesas alarak yap›lm›flt›r. Hanehalk› anketlerine dayal› ilk gelir da¤›l›m› araflt›rmas›1968 y›l›nda yap›lm›flt›r. 1968 ve 1973 y›llar› için yap›lan gelir da¤›l›m› araflt›rmala-r› Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü’nce hanehalk› düzeyinde yap›lananketin hanehalk› gelirine iliflkin bilgilerine dayanmaktad›r. 1968 y›l› araflt›rmas›Türkiye’de alandan toplanan veri ile gelir da¤›l›m›n› saptayan ilk çal›flma olmas› ve1973 araflt›rmas›na öncülük etmifl olmas› nedeniyle önemlidir. 1973 y›l› sonras›ndauzun bir dönem Türkiye’de gelir da¤›l›m›n› tan›mlayan bir araflt›rma yap›lmam›flt›r.Bu dönemde 1973 y›l› araflt›rmas›n›n sonuçlar›n› referans alan Celasun, 1973, 1978ve 1983 y›llar› gelir da¤›l›m›n› tahmin ederek sonuçlar›n› aç›klam›flt›r. Celasun’untahmin sonuçlar›n›n ard›ndan 1986 y›l›nda TÜS‹AD’›n giriflimiyle Esmer, Fiflek veKalayc›o¤lu taraf›ndan, amac› do¤rudan gelir da¤›l›m› olmamakla birlikte Türki-ye’de hanehalklar›n›n sosyal ve ekonomik aç›dan genel görünümünü ortaya ko-yan bir araflt›rma yap›lm›flt›r. Türkiye’de gelir da¤›l›m›n› dolayl› da olsa tan›mlayanTÜS‹AD’›n araflt›rmas›n› Devlet ‹statistik Enstitüsü (D‹E)’nin 1987 y›l› Hanehalk›Gelir ve Tüketim Harcamalar› Anketi izlemifltir. D‹E gelir da¤›l›m› konusunda ista-tistik üretmeye 1994 y›l›nda Hanehalk› Gelir Da¤›l›m› Anketi ile devam etmifltir.1994 y›l› araflt›rmas› 1987 y›l› araflt›rmas›ndan ba¤›ms›z bir araflt›rma olmakla bir-likte, Türkiye’de gelir eflitsizli¤ini hesaplama olana¤› vermesi ve benzer yöntemleve kapsamda yap›lm›fl olduklar› gerekçesiyle bu iki araflt›rman›n gelir da¤›l›m›n›nzaman içindeki de¤iflimini izleme olana¤› sa¤lad›¤› kabul edilmektedir (TÜS‹AD,2000: 32). Hanehalk› Gelir ve Tüketim Harcamalar› Anketleri bu iki y›lla s›n›rl› kal-m›fl, 2002 y›l›na kadar bir gelir da¤›l›m› araflt›rmas› yap›lmam›flt›r. Türkiye ‹statistikKurumu (TÜ‹K) 2002 y›l› ile birlikte Hanahalk› Bütçe Anketleri’ni uygulamaya bafl-lam›flt›r. TÜ‹K’in 2002, 2003, 2004 ve 2005 y›llar› için düzenli olarak uygulad›¤› an-ketler ortak yöntem ve kapsamda olmas› nedeniyle Türkiye’de gelir da¤›l›m›n›nzaman içindeki de¤iflim yönünü görmek aç›s›ndan önemlidir. 2006 y›l› ile birlikteTürkiye’de gelir da¤›l›m› TÜ‹K taraf›ndan gerçeklefltirilen Gelir ve Yaflam Koflulla-r› Araflt›rmas› sonuçlar› üzerinden izlenmeye bafllam›flt›r. Gelir ve Yaflam Koflullar›Araflt›rmas› ülkenin gelir da¤›l›m›na, yoksullu¤un düzeyi ve kompozisyonuna, ya-flam koflullar›na ve sosyal d›fllanmaya yönelik veriler üretmektedir. Gelir ve YaflamKoflullar› Araflt›rmas› ile Türkiye’de 2006 y›l›ndan itibaren hanehalk› kullan›labilirgeliri yan›nda eflde¤er hanehalk› kullan›labilir gelirine göre tan›mlanm›fl gelirda¤›l›m› sonuçlar› da aç›klanmaya bafllam›flt›r. 2011 y›l›na kadar uzanan karfl›laflt›-r›labilir nitelikte gelir da¤›l›m› verisi araflt›rmac›lara daha kapsaml› analizler yapmaolana¤› sunmaktad›r.


Eflde¤er hanehalk›kullan›labilir geliri:Hanelerde birey bafl›nadüflen gelirler aras›ndakifarklar› dikkate alarakhanehalk› düzeyindetoplanan gelirlerin bireybafl›na düflen gelirleredönüfltürülmesi ile eldeedilen geliritan›mlamaktad›r. Eflde¤erhanehalk› kullan›labilirgeliri sadece gelirin de¤ilrefah›n da¤›l›m› konusundada bilgi sa¤lamaktad›r.

Gelir da¤›l›m› araflt›rmalar›n›n ortaya koydu¤u verilerin do¤ru bir flekilde okun-mas›, elde edilen verilerin do¤ru analiz yöntemleri kullan›larak incelenmesine ba¤-l›d›r. Gelir da¤›l›m›n›n geliflimini izlemek üzere iki farkl› analiz yöntemi kullan›l-maktad›r. Bunlardan birincisi gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütlerini referans almak vey›llara göre gelir da¤›l›m›ndaki geliflimin yönünü hesaplanan eflitsizlik katsay›lar›-na bakarak saptamakt›r. ‹kincisi, en düflük gelirliden en yüksek gelirliye do¤ru s›-ralanm›fl hanelerin eflit nüfus dilimleri alt›nda toplanmas› ve her bir nüfus dilimi-nin toplam gelirden ald›¤› pay›n ve ortalama reel gelirinin tan›mlanmas›n› esasalan yüzde paylar analizinden yararlanmakt›r.

Türkiye’de gelir da¤›l›m›n›n nas›l gerçekleflti¤i ve eflitsizliklerin ne yönde gelifl-ti¤i konusunda yapaca¤›m›z de¤erlendirmelerde genel olarak 2002 ve 2011 y›llar›aras› dönemi kapsayan Hanehalk› Bütçe Anketleri ile Gelir ve Yaflam Koflullar›Araflt›rmalar›’ndan elde edilen hanehalk› kullan›labilir gelirine göre düzenlenmiflgelir da¤›l›m› verilerini kullanaca¤›z. Bu araflt›rmalardan elde edilen veriler yöntemve kapsam olarak karfl›laflt›r›labilir olmalar› yan›nda Türkiye ekonomisinin d›flaaç›lma ve piyasa ekonomisine geçifl sürecinin h›zland›¤› ve ekonomi politikalar›n-da köklü dönüflümlerin gerçekleflti¤i y›llarla örtüflmesi nedeniyle de önemlidir.

Gelir Da¤›l›m› Eflitsizlik Ölçütlerine Göre Gelir Da¤›l›m›n›n GeliflimiTürkiye’de gelir da¤›l›m›n›n 2002-2011 dönemindeki geliflme e¤ilimini fiekil 5.6’da ge-lir da¤›l›m› araflt›rmalar›n›n aç›klad›klar› Gini katsay›lar› yard›m›yla izleyebiliriz. Türki-ye’de 2002 y›l›nda 0,44 oldu¤u görülen Gini katsay›s› 2005 y›l›nda 0,38’e kadar düfle-rek gelir eflitsizli¤inde önemli bir azalmay› tespit etmifltir. Gini katsay›s› 2006 y›l›nda0,40’a artarken 2007 ve 2008 y›llar›nda 0,38 de¤erlerine gerilemifltir. 2009 y›l›nda tek-rar artarak 0,39’u gösteren Gini katsay›s› 2010 y›l›nda azalarak 2005 y›l›ndaki 0,38 eflit-sizlik derecesine geri dönmüfltür. Gini katsay›s› 2011 y›l›nda da bu eflitsizlik düzeyin-de kalm›flt›r. Gini katsay›s› 2006 ve 2009 y›llar›nda art›fl yönünde ç›k›fllar yapm›fl olsada, 2002-2011 döneminde 0.44’ten 0,38’e anlaml› bir düflüfl kaydetmifltir. Türkiye’degelir da¤›l›m› araflt›rmalar›na göre 2002-2011 döneminde 0,44’ten 0,38’e gerileyen Ginikatsay›s› gelir da¤›l›m›nda genel bir iyileflme e¤ilimi oldu¤unu iflaret etmektedir.

Gini katsay›s› her hanehalk›n›n ayn› geliri al›yor olmas› durumunda mutlak eflitli¤i temsiletmek üzere 0 de¤erini al›rken tüm gelirin bir hanehalk›nda toplanm›fl olmas› ve di¤er ha-nehalklar›n›n gelirinin s›f›r olmas› durumunda toplam eflitsizli¤i temsil etmek üzere 1 de-¤erini almaktad›r.


fiekil 5.6

0,45

0,43

0,41

0,39

0,37

0,35

Gini Katsay›s›

Gini Katsay›s›

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Y›llar

Türkiye’deHanehalk›Kullan›labilirGelirine Göre GiniKatsay›s› (2002-2011)

Kaynak: TÜ‹K,“Hanehalk› BütçeAraflt›rmas›” ve“Gelir ve YaflamKoflullar›Araflt›rmas›”sonuçlar›ndanyararlan›larakhaz›rlanm›flt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Türkiye’de gelir eflitsizli¤inin büyüklü¤ünü ve y›llara göre geliflimini k›r-kentayr›m›nda görme olana¤› sa¤layan fiekil 5.7 kiflisel gelir da¤›l›m› analizine farkl› birbak›fl aç›s› kazand›rmaktad›r. Türkiye’de gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlik sorunu genelolarak kentlerde daha derin yaflanmaktad›r. fiekil 5.7’ye göre Türkiye’de 2002-2011döneminde kentlerdeki gelir eflitsizli¤inin 2005 ve 2006 d›fl›nda kalan y›llarda k›r-dakinden daha büyük oldu¤u görülmektedir. 2002-2011 dönemine bakt›¤›m›zdak›r ve kentte gelir eflitsizli¤inin genel olarak azalmakta oldu¤unu görüyoruz.

K›r ve kent ayr›m›nda gelir eflitsizli¤inin geliflimini Gini katsay›lar› ile göstereniki e¤ri aras›ndaki fark 2000’li y›llarla daralmaya bafllam›fl, 2005 y›l›na girilirkeneflitlenmifltir. 2005 ve 2006 y›llar›nda k›rsal kesimin gelir eflitsizli¤i, kentlerdeki eflit-sizli¤i aflm›flt›r. 2007 y›l› ile birlikte kentteki eflitsizlik k›r›n eflitsizili¤inden daha bü-yük de¤erler almaya bafllam›fl, 2009 y›l›nda oldukça aç›lan k›r-kent eflitsizlik maka-s›, kentteki eflitsizli¤in azalmas›yla birlikte azalm›flt›r. 2011 y›l› araflt›rma sonuçlar›,kentteki eflitsizli¤in k›rdaki eflitsizlikten büyük olmay› sürdürdü¤ünü bununla bir-likte k›r ve kentte gelir eflitsizli¤inin art›fl yönünde s›çrama yapt›¤›n› göstermekte-dir. Ancak bu s›çrama k›r ve kentte gelir eflitsizili¤inin azalmakta oldu¤u de¤erlen-dirmesini de¤ifltirecek nitelikte de¤ildir.

Acaba hanehalk› ortalama reel gelirlerinde bu dönemde refah art›fl› sa¤layacakbir geliflme olmufl mudur? Bu soruyu yan›tlamak üzere 2011 y›l› fiyatlar›yla hesap-lanm›fl hanehalk› ortalama reel gelirinin geliflimine bakal›m. fiekil 5.8’de üstteki e¤-ri hanehalk› ortalama reel gelirinin 2002-2011 dönemindeki geliflimini göstermek-tedir. Hanehalk› ortalama reel geliri 2002-2005 y›llar› aras›ndaki art›fl e¤ilimini,2006 y›l›ndaki düflüflün ard›ndan 2007 y›l›nda da sürdürmüfltür. 2007-2010 döne-minde hanehalk› ortalama reel geliri azalma e¤ilimine girmifl olmakla birlikte 2011y›l›nda art›fl yönünde bir hareket gözlenmifltir.


2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

0,46

0,44

0,42

0,40

0,38

0,36

0,34

0,32

0,30

Gini Katsay›s›

x

x

xx

x

x xx x

x

Y›llarxKent K›r

fiekil 5.7

Türkiye’de K›r-KentAyr›m›nda GiniKatsay›s› (2002-2011)


Hanehalk› ortalama reel geliri hanehalklar›n›n ço¤unun hangi gelir düzeyindetoplanm›fl oldu¤unu göstermez. Bu nedenle ortalama hanehalk› geliri ile birliktemedyan hanehalk› gelirinin de ayn› dönemdeki de¤iflim e¤ilimine bakmak gerekir.Medyan gelir en düflük gelirliden en yüksek gelirliye s›ral› hanehalk› gelirleri ile ta-n›mlanm›fl gelir da¤›l›m›n›, yar›s› bu gelirin üzerinde yar›s› bu gelirin alt›nda ola-cak flekilde iki eflit gruba bölen hanehalk› gelirinin saptanmas›yla elde edilir. Med-yan hanehalk› reel geliri 2002 döneminde hanehalk› ortalama reel geliri ile paralelbir geliflme göstermifl olmakla birlikte art›fl ve azal›fl derecelerinde farkl›l›klar oldu-¤u görülmektedir.

Ortalama hanehalk› geliri gelir da¤›l›m›n›n en düflük veya en yüksek hanehalk›gelirlerindeki de¤iflime duyarl› olmas›na karfl›n medyan hanehalk› geliri bu de¤i-flimden etkilenmez. Bu nedenle ortalama hanehalk› geliri ile medyan hanehalk› ge-liri aras›ndaki fark gelir eflitsizli¤inin gelifliminin anlaml› bir göstergesi olarak kulla-n›labilir (Campano, Salvatore, 2006: 61). fiekil 5.8’de en alttaki e¤ri ortalama hane-halk› geliri ile medyan hanehalk› geliri aras›ndaki fark›n -gelir da¤›l›m›ndaki eflitsiz-li¤in bir göstergesi olarak kullan›lmaktad›r- 2002-2011 dönemindeki geliflimini gös-termektedir. 2002 y›l›ndan bafllayarak 2005 y›l›na kadar azalan e¤ri Türkiye’de budönemde gelir da¤›l›m›ndaki iyileflmeye iflaret etmektedir. Ancak 2006 ve 2007 y›l-lar›nda art›fl e¤ilimine giren ortalama ve medyan gelir fark e¤risi 2007 y›l› ile birlik-te genel bir azalma e¤ilimi göstermektedir. Ortalama ve medyan gelir fark e¤risinegöre özellikle 2010 ve 2011 y›llar›nda gelir eflitsizli¤indeki azalma belirginleflmifltir.

Yüzde Paylar Analizine Göre Gelir Da¤›l›m›n›n GeliflimiTürkiye’de gelir da¤›l›m›n›n ne yönde geliflti¤ini saptamak üzere yüzde paylar ana-lizinden yararlanabiliriz. Yüzde paylar analizi en düflük gelirliden en yüksek gelirli-ye s›ral› hanehalklar›n›n eflit yüzdelik dilimlere ayr›lmas› ile her bir dilimin gelirdenald›¤› paylar›n karfl›laflt›r›lmas› ve bu paylar›n y›llara göre gelifliminin izlenmesi ileyap›lmaktad›r. Yüzde paylar analizinin bir baflka uygulamas› her bir gelir dilimininortalama reel gelirinin karfl›laflt›r›lmas› ve bu gelirin y›llara göre gelifliminin izlenme-sidir. Bu bafll›k alt›nda Türkiye’de gelir da¤›l›m›n›n 2002-2011 dönemindeki gelifli-mini yüzde paylar analizinin her iki uygulamas›ndan yararlanarak inceleyece¤iz.

Türkiye’de 2002-2011 döneminde kiflisel gelir da¤›l›m›na iliflkin araflt›rma so-nuçlar› toplu olarak fiekil 5.8’de düzenlenmifltir. fiekilde görülen e¤riler en düflük


fiekil 5.8

Hanehalk› Geliri ( )300002750025000225002000017500150001250010000750050002500

0

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Y›llar

x x x xx

x x x x x

x Ortalama Gelir Medyan Gelir Fark

Türkiye’deHanehalk›Ortalama veMedyan Geliri(2010 Fiyatlar›ylaTL)


gelirliden bafllayarak befl gelir diliminin toplam gelirden ald›klar› yüzde paylar›ny›llara göre geliflimini göstermektedir.

Türkiye’de en yüksek gelir grubunun gelir pay›n› temsil eden e¤ri ile di¤er ge-lir gruplar›n›n gelir paylar›n› temsil eden e¤riler aras›ndaki aral›¤›n büyüklü¤ü dik-kat çekicidir. Bununla birlikte e¤riler aras›ndaki aral›kta 2002-2011 döneminde birdaralma gözlendi¤ini ve bu daralman›n Türkiye’de gelir da¤›l›m›ndaki iyileflmeninbir göstergesi oldu¤unu belirtelim. fiekil 5.8’e göre 2002 y›l›nda en yüksek %20’likgrubun gelir pay›, en düflük gelirli %20’lik grubun gelir pay›n›n 9,45 kat› iken, 2011y›l›na gelindi¤inde 6,95 kat› gelir pay›na gerilemifltir.

Yüzde paylar analizine göre Türkiye’de 2002-2011 döneminde gelir da¤›l›m›n-da eflitlik yönünde gözlenen bu düzelme genel olarak en yüksek gelirli %20’ningelir pay›n›n ele al›nan dönemde genel olarak azalm›fl olmas›ndan kaynaklanm›fl-t›r. fiekilde en üstte yer alan e¤riye göre 2000’li y›llara girildi¤inde en yüksek gelir-li %20 toplam gelirin yar›s›n› al›rken, 2011 y›l›nda gelir pay› %45,2’ye gerilemifltir.2002-2011 döneminde en yüksek %20’nin gelir pay› azal›rken di¤er dört %20’ningelir pay› artm›flt›r. Dördüncü %20’nin gelir pay› bu dönemde %20,8’den %21,9’a;üçüncü %20’nin gelir pay› %14’den %15,5’e; ikinci %20’nin gelir pay› %9,8’den%11,0’a; en düflük %20’nin gelir pay› da %5,3’den %6,5’e artm›flt›r. Ele ald›¤›m›zdönemde Türkiye’de gelir da¤›l›m› en yüksek gelir grubundan di¤er gelir grupla-r›na gerçekleflen gelir transferi ile birlikte de¤iflmifltir. Gelir da¤›l›m›n›n bu dönem-deki de¤iflimi, en yüksek gelirli %20’nin gelir pay›n›n y›ll›k ortalama %1,09 oran›n-da gerilemesi; di¤er gelir gruplar›n›n da s›ras›yla %0,59, %1,19, %1,36 ve %2,52 gi-bi en düflük gelirli %20’ye do¤ru artan oranlarda kazan›mlar elde etmesiyle gerçek-leflmifltir. Türkiye’de gelir da¤›l›m›ndaki iyileflmeye iflaret eden bu geliflmenin, yük-sek gelirli grubun gelir pay› artarken di¤er gelir gruplar›n›n ve özellikle düflük ge-lirli grubun gelir pay›n›n artmas›ndan kaynaklanm›fl oldu¤u görülmektedir.

Türkiye’de gelir gruplar›n›n % paylar›ndan edindi¤imiz bilgi ile kiflisel gelir da-¤›l›m›n›n geliflimine iliflkin yapt›¤›m›z bu de¤erlendirmenin gelir gruplar›n›n refa-h›na etkisini görmek üzere her bir gelir grubunun reel gelirlerindeki geliflimin iz-lenmesi yararl› olacakt›r. Böylelikle en yüksek gelirli %20’yi oluflturan hanehalkla-r›n›n ortalama reel gelirleri ne kadar geriledi veya en düflük gelirli %20’yi olufltu-ran hanehalklar›n›n ortalama reel gelirleri ne kadar artt› sorusuna yan›t verilmiflolacakt›r.

fiekil 5.10 ve 5.11 en yüksek ve en düflük gelir gruplar›n›n 2011 y›l› fiyatlar›ylahesaplanm›fl ortalama reel gelirlerinin 2002-2011 dönemindeki geliflimini göster-


En Düflük %20

‹kinci %20Üçüncü %20

Dördüncü %20

* En Yüksek %20

605550454035302520151050

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

* * * * * * * * * *

%

Y›llar

fiekil 5.9

Türkiye’de KifliselGelir Da¤›l›m›2002-2011 (%)


mektedir. En yüksek gelirli grubun ortalama reel geliri 2002 y›l›ndan itibaren 2006y›l›na kadar gerilemifl, 2007 y›l›ndaki s›çrama ile birlikte 2002 y›l›ndaki reel geliriyakalam›flt›r. 2008 y›l›ndaki düflüflü 2009 y›l›ndaki art›fl izlemifltir. 2010 y›l›nda se-rinin en düflük seviyesine gerileyen grubun ortalama reel geliri 2011 y›l›nda tekrarartm›flt›r. En yüksek gelir grubunun reel gelirinin 2002-2011 döneminde baz› y›llar-daki art›fllara ra¤men genel olarak gerilemifl oldu¤u görülmektedir. En düflük ge-lirli grupun ortalama reel geliri ise 2002 y›l›ndan 2007 y›l›na kadar artm›fl, 2008 y›-l› ile bafllayan gerileme e¤ilimi 2011 y›l›ndaki art›fla kadar sürmüfltür. 2002-2011döneminde en düflük gelirli grubun ortalama reel gelirinin baz› y›llarda dalgalan-m›fl olsa da genel bir art›fl e¤iliminde oldu¤u saptanm›flt›r.

Özetle, 2002-2011 döneminde yüksek gelir grubundaki hanehalklar› reel gelirkayb›na u¤rarken en düflük gelir grubunun ortalama hanehalklar› reel gelir kaza-n›mlar› elde etmifltir.


fiekil 5.10

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Ortalama gelir

Y›llar

60000

55000

50000

45000

40000

Ortalama gelir

Y›llara Göre EnYüksek GelirGrubununOrtalama ReelGeliri (T)


fiekil 5.11

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Ortalama gelir

Y›llar

7000

6500

6000

5500

5000

Ortalama gelir

7500

8000

8500

Y›llara Göre EnDüflük GelirGrubununOrtalama ReelGeliri (T)

Kaynak: TÜ‹K,“Hanehalk› BütçeAnketleri” ile “Gelirve Yaflam Koflullar›Araflt›rmalar›”sonuçlar›ndanyararlan›larakhaz›rlanm›flt›r.

Türkiye’de gelir da¤›l›m›ndaki geliflmelerden toplumun farkl› sosyal gruplar› ne yönde et-kilenmifltir? Hanehalk› bireylerinin ücretli ve maafll›, yevmiyeli, iflveren ve kendi hesab›naçal›flan gibi iflteki durumlar›na göre elde ettikleri reel gelirler nas›l bir geliflim göstermifl-tir? Bu sorular›n yan›tlar›n› TÜ‹K Gelir ve Yaflam Koflullar› Araflt›rmalar›’ndan elde edece-¤iniz hanehalk› bireylerinin esas iflteki durumlar›na göre elde ettikleri y›ll›k ortalama re-el gelir verilerini kullanarak verebilirsiniz.

Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›ndaki ‹yileflmenin NedenleriTürkiye’de gelir da¤›l›m›n›n geliflimini izledi¤imizde Gini katsay›s› ile 2002-2011döneminde eflitlik yönünde bir iyileflme oldu¤unu gözledik. 2002 y›l›nda 0,44olan Gini katsay›s›n›n, 2005 y›l›nda 0,38’e kadar geriledi¤ini; 2006 ve 2009 y›llar›n-da artm›fl olsa da 2011 y›l›na gelindi¤inde 0,38 düzeyini korudu¤unu gördük. Yüz-de paylar analizi de bu dönemde gelir da¤›l›m›ndaki iyileflmeyi iflaret ediyordu.Türkiye’de gelir da¤›l›m›n›n 2002-2011 dönemindeki geliflimini ortalama hanehal-k› reel geliri ile medyan hanehalk› reel geliri aras›ndaki fark› referans alan bir ana-lizle inceledi¤imizde ise gelir da¤›l›m›ndaki iyileflmenin 2005 y›l›na kadar sürdü¤ü-nü gördük. Ancak, gelir eflitsizli¤inde 2006 y›l› ile bafllayan ve 2009 y›l›na kadarsüren art›fl›n 2010 y›l› ile birlikte azalma yönünde bir e¤ilim kazand›¤›n› saptad›k.

Türkiye’de gelir da¤›l›m›nda iyileflme yönünde de¤erlendirilebilecek bu e¤ilimiekonominin geliflme dinamikleri do¤rultusunda geçirmekte oldu¤u yap›sal de¤iflimile iliflkilendirmeksizin aç›klayamay›z. Kuznets ekonomik büyümeye ba¤l› olaraknüfusun daha büyük bölümünün verimlili¤i yüksek modern sektörde istihdam edil-mesini sa¤layan yap›sal de¤iflim ve gelirin yeniden da¤›l›m›n› sa¤layan politikalaraöncelik verilmesi sayesinde, kalk›nman›n bafllar›nda artan gelir eflitsizli¤inin tersinedönerek azalmaya bafllayaca¤›ni ileri sürmektedir. Türkiye’de gelir eflitsizli¤indekiiyileflme e¤ilimi Kuznets’in ters-U hipotezi ile öngördü¤ü gibi kalk›nma sürecininbir sonucu olarak görülebilir mi? Bu sorunun yan›t›n› Türkiye ekonomisinin 2000’liy›llarda yaflad›¤› yap›sal dönüflümler ile iliflkilendirerek vermeye çal›flal›m.

Türkiye 2000’li y›llara sanayileflmifl, kentlileflmifl, özellefltirme sürecini büyükölçüde tamamlam›fl, piyasa ekonomisinin tüm kurumlar›n› oluflturmufl ve küreselekonomiyle daha fazla bütünleflmifl bir ekonomiye sahip olarak girmifltir. 2001 y›-l›nda yaflanan finansal krizin etkisiyle cari fiyatlarla 3.000 dolara gerileyen kifli ba-fl›na gelir sonraki y›llarda h›z› azalsa da istikrarl› bir büyüme sonucunda 2008 y›-l›nda 10.500 dolara yükselmifltir. Kifli bafl›na gelir ekonomik krizin etkisiyle 2009y›l›nda 8.500 dolara gerilemifl olsa da 2010 ve 2011 y›llar›ndaki büyümenin etkisiy-le 10.500 dolar seviyesini tekrar yakalam›flt›r. Kifli bafl›na gelirin 2002-2011 döne-minde gösterdi¤i, göreli olarak istikrarl› art›fl›n gelir da¤›l›m›ndaki iyileflme e¤ilimi-nin en önemli aç›klay›c›lar›ndan biri oldu¤unu düflünebiliriz. Türkiye bu büyümeperformans› ile Dünya Bankas›’n›n üst-orta gelirli ekonomileri aras›nda tan›mlan-maya bafllam›flt›r. Bu gelir grubundaki ülkeler 1990’l› y›llar›n bafl› ile 2000’li y›llararas›nda geçen dönemde Gini katsay›s› ile ölçülen gelir eflitsizliklerini genel olarakazaltm›fl ülkelerdir. Türkiye ekonomisi de kifli bafl›na gelir düzeyinin art›fl›na para-lel olarak “yüksek eflitsizlik” aral›¤›ndan “orta eflitsizlik” aral›¤›na geçmifltir.

Türkiye Ekonomisi’nin istikarl› bir büyüme performans› kaydetti¤i bir dönem-de gelir eflitsizli¤inde gözlenen iyileflme olgusu, Kuznets’in belirli bir kalk›nma dü-zeyine ulaflm›fl ekonomilerde büyüme ile gelir eflitsizli¤inin azalaca¤› yönündekihipotezini destekler niteliktedir. Bununla birlikte Türkiye ekonomisinde bu dö-nemde gerçekleflen yap›sal dönüflümlerin gelir eflitsizli¤ini farkl› bir yönde etkile-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

di¤i de aç›kt›r. Kazgan (2012: 263-276) Türkiye ekonomisinde 2002-2011 dönemin-de küresel ekonomideki geliflmelerin de etkisiyle ortaya ç›kan dönüflümleri flöyles›ralamaktad›r:

• Enflasyon h›z›n›n düflmesi, • D›fl aç›k ve d›fl borç stokundaki art›fl; sanayileflsizleflme ve iflsizlik, • Gelir bölüflümü ve devlet bütçesi k›s›tlar›,• Tüketim kredilerinde art›fl ve iç tasarruf oranlar›nda düflüfl; ekonomide ya-

banc›laflma. Bu dönemde s›k› para ve maliye politikas› uygulamalar›n›n yan› s›ra, ithalatta-

ki art›fl›n yaratt›¤› bolluk fiyat art›fl h›z›n› tek haneli rakamlara düflürmede etkili ol-mufltur. Enflasyon h›z›n›n düflmesi Türkiye’de gelir da¤›l›m›n› olumsuz yönde etki-leyen önemli bir faktörün etkisini azaltm›flt›r. 2001 küresel krizini aflmak üzere iz-lenen küresel politikalar›n uzant›s› olarak bollaflan ve yükselen piyasa ekonomile-rine yönelen fonlar, yüksek reel faizin etkisiyle Türkiye’ye de girmifltir. Buna ba¤-l› döviz arz›ndaki art›fl karfl›s›nda afl›r› de¤erli hâle gelen T’nin ithalat art›fl›n› teflvikederek cari ifllemler bilançosu aç›klar›na neden oldu¤u görülmüfltür. Cari ifllemlerbilançosu aç›¤›n›n borç stoku ile paralel büyümesi ekonominin k›r›lganl›¤›n› artt›r-m›flt›r.

2001 krizi sonras›nda küresel rekabetin etkisiyle kâr oranlar› düflen sanayi sek-törü sanayisizleflme olarak tan›mlanan yeni bir döneme girmifltir. Bu dönemde ih-racat yapan sanayi iflletmeleri yerli üreticilerin ürettikleri ara mallar›na olan talep-lerini d›fl pazarlara yönelterek ayakta kalabilmifller ya da üretimlerini yurt d›fl›na ta-fl›mak zorunda kalm›fllard›r. Ülkeye giren do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›nda sanayi sektörü yerine hizmetler sektörünü tercih etmesi, sanayisizleflmeyi ve is-tihdam yaratmayan büyümeyi teflvik etmifltir. Artan iflsizlik ekonomik büyümeninneden oldu¤u kifli bafl›na gelir art›fl›n›n hanehalklar›n›n gelirlerine yans›mas›na en-gel olmufltur. Kârlar›n geriledi¤i ve istihdam edilenler için -belki de kay›t d›fl› istih-dam ile-reel ücretlerin korundu¤u bir dönemde gerçekleflen istihdams›z büyümegelir da¤›l›m›n›n üst ve alt gruplar›n›n gelirleri aras›ndaki aç›¤›n kapanmas›na ne-den olurken Gini katsay›s› bu geliflmeyi gelir eflitsizli¤inin azalmas› olarak tespit et-mifltir.

Cari ifllemler bilançosu aç›¤›n›n ve borç stokunun sürdürülebilirli¤i yüksek re-el faiz uygulamas› ile sa¤lan›rken ülke içi bölüflüm iliflkileri hanehalklar›n›n gelirkaynaklar› aleyhine geliflmifltir. Yükselen reel faizin gelir da¤›l›m›n› etkileme ka-nallar›ndan biri de devlet bütçesinin gelir ve harcamalar yap›s›n› de¤ifltirmesidir.Hükûmet faiz d›fl› bütçe fazlas› yaratma çabas› ile vergi gelirlerine yüklenirken e¤i-tim, sa¤l›k gibi sosyal harcamalardan tasarruf etmek zorunda kalm›flt›r. Vergi yap›-s›n›n dolayl› vergileri yöneldi¤i ve sosyal harcamalar›n toplam harcamalar içinde-ki pay›n›n azald›¤› bu dönem gelirin yeniden da¤›l›m› politikalar›n›n etkinli¤inikaybetmesine neden olmufltur.

Ekonomik büyümenin finansman›n›n bankac›l›k sisteminin d›fl piyasalardandüflük faizle kulland›¤› krediyi, iç pazarda yüksek faiz ile tüketici kredisine dönüfl-türerek sa¤land›¤› bu dönemde, tüketime yönelik krediler artarken iç tasarruf ora-n› gerilemifltir. Eskiye oranla daha borçlu fakat ihtiyaçlar›n› karfl›layabilen hane-halklar›, borçlar›n› geri ödeyebildikleri sürece kendilerini iyi durumda hissetmifller-dir. ‹çeride tasarruf aç›¤›n› büyüten bu geliflme d›fl kaynak giriflinin mümkün olma-s› nedeniyle sorun olarak görülmemifltir.

D›fl kaynak girifli do¤rudan yabanc› yat›r›mlar ve portföy yat›r›mlar› olarak ger-çekleflmektedir. Bu dönemde do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n yüksek


katma de¤erli imalat sanayi yerine hizmetler sektöründe sat›fla sunulan özel flirket,ticari bankalar ve sigorta flirketleri ya da toptan ve perakende ticaret yapan al›flve-rifl merkezleri gibi kâr pay› yüksek hizmet alanlar›na yönelmifl oldu¤u görülmüfl-tür. Ekonomide yabanc›laflman›n h›zland›¤› bu dönemde hanehalk› düzeyinde ge-lir da¤›l›m› araflt›rmalar›na konu olan gelirin giderek artan bölümü gelir eflitsizli¤i-nin hesapland›¤› örneklemin d›fl›na ç›kmaktad›r.

Türkiye’de gelir da¤›l›m›ndaki iyileflme e¤ilimi küresel ekonomiyle bütünlefl-menin getirdi¤i ekonomik krizlerin etkisiyle de aç›klanmaktad›r (Kurtipek, 2011:74-75). Bu görüfle göre ekonomik kriz dönemlerinde ve krizi takip eden y›llardagenel olarak gelir da¤›l›m› göstergelerinde k›smi iyileflmeler yaflanmaktad›r. 2001ve 2008 finansal krizlerini takip eden dönemde gelir eflitsizli¤inde gözlenen düflüfl-ler bu görüflü destekler niteliktedir. Ekonomik krizlerin gelir eflitsizliklerini azaltanetkisi alt gelir gruplar›n›n gelirlerindeki art›fltan daha çok üst gelir gruplar›n›n ge-lirlerindeki azalmaya ba¤lanarak aç›klanmaktad›r. Bu aç›klamalar 1995 kriz y›l›sonras›nda Meksika’da ve 1998 kriz y›l› sonras›nda Güney Kore’de gelir eflitsizli-¤inde gözlenen geliflmeler ile iliflkilendirilmektedir.



Dünyada gelir da¤›l›m›n› tan›mlamak ve bu

da¤›l›mdaki genel e¤ilimleri saptamak

Dünyada gelir da¤›l›m› Kavram 1, Kavram 2 veKavram 3 olmak üzere üç ayr› biçimde tan›mlan-maktad›r. Bu kavramlardan birincisine göre dün-yada gelir da¤›l›m› ülkelerin nüfuslar› dikkateal›nmaks›z›n her ülkenin kifli bafl›na gelirinin bü-yüklü¤üne göre temsil edildi¤i bir da¤›l›m ilegösterilmektedir. Bununla birlikte nüfusu ile bü-yük ülkelerin gelirindeki de¤iflimin küçük ülke-lerin gelirindeki de¤iflime k›yasla dünya gelir da-¤›l›m›n› daha fazla etkilemesi gerekir. Bu etkiyiyans›tamayan Kavram 1 ile bu konudaki yeter-sizli¤i nedeniyle elefltirilmektedir. Kavram 1’in eksi¤ini gidermek üzere tan›mlan-m›fl olan Kavram 2, uluslararas› gelir da¤›l›m›n›ülkelerin nüfus büyüklüklerini dikkate alarakgöstermektedir. Buna göre dünyada gelir da¤›l›-m› tan›mlan›rken her ülkenin dünya nüfusunda-ki pay›n› temsil edecek flekilde gelir da¤›l›m›ndayer almas›na dikkat edilmektedir. Bu yönüyleKavram 2, Kavram 1’e göre dünyada gelir da¤›l›-m›n›n daha iyi bir göstergesi olarak kabul edil-mektedir. Kavram 2 bu özelli¤e sahip olsa da -ülke s›n›rlar›n› dikkate almaks›z›n- tüm dünyavatandafllar›n›n kifli bafl›na GSY‹H’leri aras›ndatan›mlanm›fl gerçek bir dünya gelir da¤›l›m›n›temsil etmekten uzakt›r. Kavram 3 dünya nüfu-sunu en düflük gelirliden en yüksek gelirliye ka-dar, hangi ülkeden oldu¤unu dikkate almaks›z›ns›ralayarak bir gelir da¤›l›m› tan›mlamaktad›r. Dünya Bankas›’n›n grupland›rmas›na göre yük-sek gelirli ve düflük gelirli ülkeler aras›nda özel-likle 2000’li y›llarla birlikte giderek artan bir geliraç›¤› oluflmaktad›r. Dünya ekonomik krizinin ya-fland›¤› 2008 y›l›nda zengin ve yoksul ülkeler ara-s›ndaki gelir aç›¤› yüksek gelirli ülkelerin gelirle-rindeki düflüflün etkisiyle kapanma yönünde ge-liflmifl olsa da 2009 y›l›ndan bafllayarak yenidenart›fl e¤ilimine girmifltir. Üst-orta ve alt-orta gelir-li ülkeler gruplar›nda kifli bafl›na gelirin 2000’liy›llardaki art›fl h›z› di¤er gruplara k›yasla yüksek-tir. Bu art›fl e¤ilimi özellikle Çin, Brezilya, Rusya,Hindistan ve eski Do¤u Bloku ülkelerinin yük-sek büyüme performanslar› ile aç›klanmaktad›r.

Ülkeler aras› eflitsizli¤in geliflimini, eflitsizlik öl-

çütlerine ve yüzde paylar analizine göre yorum-

lamak

Dünya’da ülke nüfusuyla a¤›rl›klan›r›lmam›fl Gi-ni katsay›lar›na göre ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i1980’li y›llarla birlikte artmaya bafllam›fl ve 1994y›l›na kadar olan dönemde h›zlanarak art›fl›n›sürdürmüfltür. Bu dönemde Gini katsay›s›n›n gös-terdi¤i eflitsizlik 1982 y›l›nda 0,47’den bafllayarakh›zla artm›fl ve 1994 y›l›nda 0,54’e ulaflm›flt›r.1994-2000 döneminde h›z›n› kaybetse de art›fl›n›sürdüren ülkeler aras› gelir eflitsizli¤ini temsileden Gini katsay›s› 2000 y›l›nda 0,55’e kadar art-m›fl, 2000’li y›llar ile birlikte azalarak 2010 y›l›n-da 0,52’ye kadar gerilemifltir. 2010 y›l›na gelindi-¤inde azal›yor olsa da ülkeler aras› gelir eflitsizli-¤inin 1990’l› y›llardaki eflitsizli¤in önemli derece-de üzerinde olmas› uzun dönemli bir de¤erlen-dirme ile dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤ininartm›fl oldu¤unu göstermektedir. Dünya’da ülke nüfusuyla a¤›rl›kland›r›lm›fl Ginikatsay›lar›na göre ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin1960’l› y›llardaki 0,57 de¤erinden 2000 y›l›ndaki0,49 de¤erine kadar azalm›fl oldu¤u görülmekte-dir. Nüfus a¤›rl›kl› Gini katsay›lar›n›n azalma yö-nündeki e¤ilimi Çin ve Hindistan gibi dünya nü-fusunda önemli bir yer tutan ülkelerde gerçekle-flen ekonomik büyüme ile aç›klanmaktad›r. Yüzde paylar analizi yüksek nüfuslar› nedeniyleÇin ve Hindistan’› d›flar›da tutarak yap›labilmifl-tir. Dünya gelir da¤›l›m›na göre en yüksek gelir-li %20’nin gelirden ald›¤› pay di¤er dört gelir gru-bunun toplam gelirden ald›¤› pay›n üzerindedir.En yüksek gelirli %20 ve dördüncü %20’lik nüfu-sun toplam gelirden ald›¤› pay 1990 y›l›ndan 2007y›l›na kadar artm›fl, di¤er nüfus gruplar›n›n gelirpay› azalm›flt›r. 2007 y›l› sonras›nda en yüksek%20’nin ve dördüncü %20’nin gelir pay› geriler-ken, en düflük %20’den bafllayarak üç gelir gru-bunun gelir paylar› artm›flt›r. 2011 y›l›n›n ülkeleraras› gelir da¤›l›m›na iliflkin sonuçlar›, 1990-2007döneminde ülkeler aras› gelir da¤›l›m›nda artandengesizli¤in 2011 y›l›na gelindi¤inde 2007 y›l›-na göre azalm›fl oldu¤unu göstermektedir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç


Dünyada ülke içi eflitsizliklerin büyüklü¤ünü ve

geliflimini saptamak

Gini katsay›s›na göre, dünyada ülke içi gelir eflit-sizlikleri 2000’li y›llarda 0,23 ile 0,74 aras›nda ge-nifl bir yelpazeye yay›lm›fl durumdad›r. Gelir eflit-sizli¤i en düflük ülkeler yüksek gelirli ülkeler ikeneflitsizli¤in en yüksek oldu¤u ülkeler orta gelirliülkelerdir. Ülke içi gelir eflitsizliklerinin ülkelerinco¤rafi konumlar›na göre da¤›l›m›na bak›ld›¤›n-da, düflük ve orta eflitsizlik gösteren ülkelerin a¤›r-l›kla Avrupa ve Orta Asya’da; yüksek eflitsizlikgösteren ülkelerin a¤›rl›kla Sahra Alt› Afrika’da;çok yüksek eflitsizlik gösteren ülkelerin ise a¤›r-l›kla Latin Amerika ve Karayipler ile Sahra Alt› Af-rika’da toplanm›fl oldu¤u görülmektedir.1990’l› y›llar›n ilk yar›s› ile 2000’li y›llar aras›ndadünyada ülke içi gelir eflitsizliklerinin artt›¤› gö-rülmüfltür. Araflt›rma kapsam›ndaki 110 ülkenin50’sinde bu dönemde gelir eflitsizlikleri artm›fl,39’unda azalm›fl ve 21’inde de¤iflmemifltir. Bunagöre dünya nüfusunun %69’unun yaflad›¤› ülke-lerde gelir eflitsizli¤i artm›fl, dünya nüfusunun%29’unun yaflad›¤› ülkelerde azalm›fl, dünya nü-fusunun yüzde 2’sinin yaflad›¤› ülkelerde ise is-tikrar›n› korumufltur. Dünyada ülke içi gelir eflit-sizli¤i artan ülkelerin yüksek gelirli ülkeler gru-bunda, gelir eflitsizli¤i azalan ülkelerin ise a¤›r-l›kla alt-orta gelir grubunda yer ald›klar› görül-müfltür.

Dünyada gelir eflitsizli¤inin art›fl nedenlerini

aç›klamak

Dünyada gelir eflitsizli¤indeki art›fl birçok nede-ne ba¤lanarak aç›klanmaktad›r. Bunlar aras›ndaen yayg›n olan› ülkelerin politika önceliklerinipiyasa ekonomisinin gereklerinden yana de¤ifl-tirmifl olmalar›na ba¤lamaktad›r. Bir di¤er neden,incelenen dönemde Latin Amerika ülkelerinin,Do¤u Avrupa ve eski Sovyetler Birli¤i ülkelerininve Afrika ülkelerinin gelir düzeyleri azal›rkenyüksek gelirli ülkelerin büyüme performanslar›n›korumufl olmalar›d›r. Ayr›ca yoksul ülkelerdeyüksek nüfus art›fl›, d›fl ticaret hadlerinin aleyhtegeliflmesi, d›fl borç tuza¤›na sürüklenme ve tek-nolojinin geliflimine katk› yapacak birikime sa-hip olamama gibi faktörlerin ülkeler aras› gelireflitsizli¤ini artt›rm›fl oldu¤u ileri sürülmektedir. Dünyada ülke içi gelir eflitsizliklerindeki art›fl daözellikle geliflmekte olan ülkelerde neo-liberal

politikalara öncelik verilmesine ba¤lanmaktad›r.Artan ülke içi gelir eflitsizlikleriyle iliflkilendirilenpolitika dönüflümleri aras›nda en önemlileri fi-nans ve iflgücü piyasalar›n›n serbestlefltirilmesi,özellefltirme, vergi ve transfer sistemlerinde dö-nüflüm gibi politika reformlar› ile ekonomik is-tikrar ve yap›sal uyum programlar›d›r. Geliflmiflülkeler söz konusu oldu¤unda ise ülke içi gelireflitsizliklerindeki art›fl›n 2007-2008 küresel finan-sal krizin etkisinden kaynaklanm›fl oldu¤u düflü-nülmektedir.

Türkiye’nin dünya gelir da¤›l›m›ndaki yerini

de¤erlendirmek

Türkiye Dünya Bankas› grupland›rmas›na göre12.000 dolar kifli bafl›na geliri ile dünya ekono-mileri s›ralamas›nda üst-orta gelir grubunda yeralmaktad›r. Ülke içi gelir da¤›l›m›na bak›ld›¤›n-da 2011 y›l›nda 0,38 olarak hesaplanm›fl Ginikatsay›s›na göre Türkiye, orta-eflitsizlik düzeyin-de bir ülkedir. Gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in1990’l› y›llar›n bafl› ve 2000’li y›llardaki yaklafl›kyirmi y›ll›k geliflimine bak›ld›¤›nda Türkiye’ningelir eflitsizli¤i azalan ülkeler aras›nda yer ald›¤›görülmektedir.

Türkiye’de gelir da¤›l›m›n›, eflitsizlik ölçütlerine

ve yüzde paylar analizine göre yorumlamak

Gelir da¤›l›m› eflitsizlik ölçütleri Türkiye’de gelireflitsizli¤inin 2002 y›l›ndan 2005 y›l›na kadar azal-d›¤›n›, 2006 y›l›ndaki art›fl›n ard›ndan 2007 ve2008 y›llar›nda tekrar düflüfle geçti¤ini, 2009 y›-l›ndaki art›fl›n ard›ndan 2010 ve 2011 y›llar›ndagerilemifl oldu¤unu göstermektedir. Türkiye’de2002-2011 döneminde gelir da¤›l›m› eflitsizlik öl-çütü Gini katsay›s›na göre gelir eflitsizli¤inde gö-reli bir iyileflme oldu¤u izlenmektedir. Türkiye’deGini katsay›s› 2006 ve 2009 y›llar›nda art›fl yö-nünde ç›k›fllar yapm›fl olsa da 2002-2011 döne-minde 0.44’ten 0,38’e anlaml› bir düflüfl kaydet-mifltir. Türkiye’de 2002-2011 döneminde k›r vekent ayr›m›nda hesaplanm›fl olan Gini katsay›la-r› incelendi¤inde 2005 ve 2006 y›llar› d›fl›nda ka-lan y›llarda kentlerdeki gelir eflitsizli¤inin dahayüksek oldu¤u görülmektedir. 2011 y›l› gelir da-¤›l›m› sonuçlar›na göre k›r ve kentte Gini katsa-y›lar› artm›fl olsa da gelir eflitsizli¤indeki genelazalma e¤ilimi kaybolmam›flt›r.

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç

6NA M A Ç


Türkiye’de ortalama hanehalk› geliri ile medyanhanehalk› geliri aras›ndaki fark üzerinden tan›m-l› göstergeye göre, 2002-2005 döneminde azalangelir eflitsizli¤i 2006 y›l› ile birlikte art›fl e¤ilimikazanm›fl olsa da 2009 y›l› ile birlikte tekrar azal-maya bafllam›flt›r. Türkiye’de gelir da¤›l›m›n›n yüzde paylar analizi-ne göre dikkat çeken özelli¤i en yüksek %20’nintoplam gelirden ald›¤› pay›n di¤er %20’lik dört di-limin toplam gelirden ald›¤› paylardan anlaml› de-recede büyük olmas›d›r. Türkiye’de kiflisel gelirda¤›l›m›ndaki dengesizli¤in derecesini gösterenbu aral›k 2006 ve 2009 y›llar› d›fl›nda 2002-2011döneminde genel olarak daralm›fl ve gelir da¤›l›-m›ndaki dengesizli¤in azald›¤›n› göstermifltir. Türkiye’de 2002-2011 döneminde gelir da¤›l›m›n-da eflitlik yönünde gözlenen bu düzelme genelolarak en yüksek %20’nin gelir pay›n›n ele al›-nan dönemde genel olarak azalm›fl olmas›ndankaynaklanm›flt›r. Ayn› dönemde di¤er dört%20’nin gelir pay› artm›flt›r. Türkiye’de gelir da-¤›l›m› en yüksek gelir grubundan di¤er gelir grup-lar›na gerçekleflen gelir transferi ile birlikte eflit-lik yönünde geliflmifltir. 2011 y›l› fiyatlar›yla he-saplanm›fl hanehalk› ortalama reel gelirlerine gö-re 2002-2011 döneminde en yüksek gelir grubu-nun reel gelirinin baz› y›llarda s›çrama olsa dagenel olarak geriledi¤i, en düflük gelirli grubunortalama reel gelirinde ise baz› y›llar hariç genelolarak bir art›fl oldu¤u saptanm›flt›r.

Türkiye’de gelir da¤›l›m›ndaki iyileflmenin ne-

denlerini aç›klamak

Türkiye’de 2002-2011 döneminde gelir da¤l›m›n-da saptanan olumlu geliflme Kuznets’in ters-Uhipotezinin, gelir eflitsizli¤inin azalaca¤›n› öngö-ren aflamas›n› desteklemektedir. Gelir da¤›l›m›n-daki iyileflmenin en temel aç›klay›c›s› Türkiyeekonomisinin küresel ekonomiyle bütünleflmesürecinin önemli ad›mlar›n› att›¤› bir döneminard›ndan istikrarl› bir büyüme performans› ile ki-fli bafl›na gelirini 2001 y›l›nda 3.000 dolardan 2011y›l›nda 10.500 dolara ç›karm›fl olmas›d›r. TürkiyeDünya Bankas›’n›n üst-orta gelirli ekonomileriaras›nda tan›mlanmaya bafllam›flt›r. Bu gelir gru-bundaki ülkelerin ortak özelli¤i 1990’l› y›llar›nbafl› ile 2000’li y›llar aras›nda Gini katsay›s› ile öl-çülen gelir eflitsizliklerini azaltm›fl veya korumuflülkeler olmalar›d›r. Türkiye ekonomisi de kifli

bafl›na gelir düzeyinin art›fl›na paralel olarak“yüksek eflitsizlik” aral›¤›ndan “orta eflitsizlik”aral›¤›na geçmifltir. Türkiye ekonomisinin gelir da¤›l›m› bu dönem-de enflasyon h›z›n›n düflmesi, d›fl aç›k ve d›fl borçstokundaki art›fl, sanayileflsizleflme ve iflsizlik, ge-lir bölüflümü ve devlet bütçesi k›s›tlar›, tüketimkredilerinde art›fl ve iç tasarruf oranlar›nda düflüflve ekonomide yabanc›laflma olarak tan›mlananyap›sal dönüflümlerin farkl› yönlerde de olsa et-kisinde kalarak geliflmifltir. Ekonomik krizler vekriz sonras› geliflmelerin gelir da¤›l›m›n› iyileflmeyönünde etkiledi¤i düflüncesinin Türkiye ekono-misinin gelir da¤l›m›nda iyileflme olarak yaflad›¤›e¤ilimler ile örtüflmekte oldu¤u görülmüfltür.

7NA M A Ç


1. Dünyada gelir da¤›l›m›n› her ülkenin kifli bafl›naGSY‹H’s› üzerinden nüfus büyüklü¤ünü dikkate almak-s›z›n tan›mlayan kavram hangisidir?

a. Kavram 4b. Kavram 2 c. Kavram 1 d. Kavram 3e. Kavram 5

2. 1980-2011 döneminde yüksek gelirli ülkeler grubuile düflük gelirli ülkeler grubunun kifli bafl›na gelirleri-nin ve gelir aç›¤›n›n geliflimini hangi ifade do¤ru olaraktan›mlamaktad›r?

a. Yüksek gelirli ülkelerin kifli bafl›na gelirleri aza-l›rken ülkeler aras› gelir aç›¤› daralmaktad›r.

b. Yüksek gelirli ülkelerin kifli bafl›na gelirleri ar-tarken ülkeler aras› gelir aç›¤› büyümektedir.

c. Düflük gelirli ülkelerin kifli bafl›na gelirleri aza-l›rken ülkeler aras› gelir aç›¤› daralmaktad›r.

d. Düflük gelirli ülkelerin kifli bafl›na gelirleri artar-ken ülkeler aras› gelir aç›¤› büyümektedir.

e. Düflük gelirli ülkelerin kifli bafl›na gelirleri de¤ifl-mezken, ülkeler aras› gelir aç›¤› daralmaktad›r.

3. Ülkeler aras› gelir eflitsizli¤ini eflitsizlik ölçütlerindenyararlanarak hesaplamak için afla¤›daki hangi verininelde edilmifl olmas› gerekmez?

a. Her ülke için GSY‹H b. Her ülke için kifli bafl›na GSY‹H c. Her ülkenin nüfusu d. Her ülke için hesaplanm›fl ülke içi gelir eflitsizli¤ie. Her ülke için SMH

4. Yüzde paylar grupland›rmas›na göre 2011 y›l›nda enyüksek gelirli yüzde 20’lik ülkeler grubunun toplam ge-lirden ald›¤› pay, ikinci, üçüncü, dördüncü ve en düflükgelirli yüzde 20’lik dört grubun gelir paylar› toplam› ilek›yasland›¤›nda afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur?

a. En yüksek gelirli %20’nin gelir pay› daha küçüktür.b. En yüksek gelirli %20’nin gelir pay› di¤er grup-

lar›n gelir pay› ile eflittir. c. En yüksek gelirli %20’nin gelir pay› daha büyüktür. d. En yüksek gelirli y%20’nin gelir pay› ile di¤er

gruplar›n gelir pay› karfl›laflt›r›lamaz.e. En yüksek gelirli %20’nin gelir pay› ikinci grubun

gelir pay›na eflittir.

5. Afla¤›daki ülke gruplar›ndan hangisinde ülke içi ge-lir eflitsizli¤i en yüksek olan ülkeler yer almaktad›r?

a. Yüksek gelirli ülkelerb. Üst-orta gelirli ülkeler c. Alt-orta gelirli ülkeler d. Düflük gelirli ülkelere. Çok düflük gelirli ülkeler

6. Milanovic 2000 y›l› sonras›nda dünyada ülkeler ara-s› gelir eflitsizli¤inde ortaya ç›kan yeni e¤ilimi afla¤›dakinedenlerden hangisi ile iliflkilendirilemez?

a. Çin ve Hindistan ekonomilerinin h›zl› büyümesib. Küresel ekonomik kriz c. Do¤u Avrupa ve Eski Sovyetler Birli¤i ülkeleri-

nin büyüme h›zlar›n›n artmas›d. Latin Amerikan ülkelerinin büyüme h›zlar›n›n

artmas›e. Yoksul ve zengin ülkeler aras›ndaki nüfus art›fl

h›zlar›n›n farkl›l›¤›

7. Türkiye’nin 2011 y›l› verilerine göre dünya gelir da¤›-l›m›ndaki yerini afla¤›daki hangi ifade tan›mlamaktad›r?

a. Yüksek-eflitsizlik grubunda, gelir eflitsizli¤i artanbir ülkedir.

b. Orta-eflitsizlik grubunda, gelir eflitsizli¤i azalanbir ülkedir.

c. Düflük eflitsizlik grubunda, gelir eflitsizli¤i artanbir ülkedir.

d. Yüksek-eflitsizlik grubunda, gelir eflitsizli¤i aza-lan bir ülkedir.

e. Çok yüksek eflitsizlik grubunda, gelir eflitsizli¤iartan bir ülkedir.

8. Afla¤›daki ifadelerden hangisi Türkiye’de k›r ve kentayr›m›nda gelir da¤›l›m›n›n 2002-2011 dönemindeki ge-liflim e¤ilimini do¤ru biçimde tan›mlamaktad›r?

a. K›r ve kentte gelir eflitsizli¤i de¤iflmemifltir.b. Gelir eflitsizli¤i kentte artarken k›rda azalmaktad›r.c. Gelir eflitsizli¤i k›rda artarken kentte azalmaktad›r.d. K›r ve kentte gelir eflitsizli¤i artmaktad›r.e. K›r ve kentte gelir eflitsizli¤i azalmaktad›r.



9. Yüzde paylar analizi sonuçlar›na göre Türkiye’de2002-2011 döneminde gelir da¤›l›m›ndaki iyileflme afla-¤›daki hangi nedenle aç›klanabilir?

a. En yüksek gelirli yüzde 20’nin gelir pay› artarken,en düflük yüzde 20’nin gelir pay›n›n azalmas›

b. En yüksek gelirli yüzde 20’nin gelir pay› azal›r-ken, en düflük yüzde 20’nin gelir pay›n›n artmas›

c. En yüksek gelirli yüzde 20’nin gelir pay› azal›r-ken, di¤er yüzde 20’lik dilimlerin gelir pay›n›nartmas›

d. En yüksek gelirli yüzde 20’nin gelir pay›na k›-yasla di¤er yüzde 20’lik dilimlerin gelir pay›n›ndaha büyük oranda artmas›

e. En yüksek gelirli yüzde 20’nin gelir pay›n›n di-¤er yüzde 20’lik dilimlere göre daha büyük oran-da azalmas›

10. Türkiye’de ekonomik kriz y›llar› ard›ndan gelir eflit-sizli¤inin azald›¤› görülmektedir. Ekonomik krizin han-gi etkisi gelir eflitsizli¤indeki azalmay› aç›klamaktad›r?

a. En düflük gelirli yüzde 20’nin gelir pay›n›n artmas›b. En düflük gelirli yüzde 20’nin gelir pay›n›n azal-

mas›c. En yüksek gelirli yüzde 20’nin gelir pay›n›n art-

mas›d. En yüksek gelirli yüzde 20’nin gelir pay›n›n

azalmas›e. En düflük ve en yüksek gelirli yüzde 20’nin ge-

lir paylar›n›n azalmas›

Türkiye’de gelir da¤›l›m› araflt›rmalar›n› TÜ‹K yapmak-tad›r. 2001 krizinden hemen sonraki y›lda 0.44 gibi birdüzeyde olan Gini katsay›s›, izleyen y›llarda düzelmee¤ilimine girmifl 2003’de 0,42, 2004’de 0,40’a inmifl ve2005’de 0.38 ile düzelmenin doruk noktas›na ç›km›flgörünüyor. E¤er Türkiye bu e¤ilimi sürdürebilseydi ge-lir da¤›l›m› bozuklu¤unu düzeltme yolunda ilerliyorolacakt›. Ne var ki 2006 y›l›nda yeniden 0.43’e ç›kan -eflde¤er hanehalk› kullan›labilir gelirine göre hesap-

lanm›fl- Gini katsay›s› 2007 ve 2008 y›llar›nda 0.41 ora-n›nda kalm›fl. Bu geliflim bize krizin yaratt›¤› bir gelirda¤›l›m› iyileflmesi yafland›¤›n› iflaret ediyor. Yani 2002ile 2005 aras›nda yaflanan gelir da¤›l›m› düzelmesininkrizin getirdi¤i törpülemelerden kaynakland›¤› anlafl›l›-yor. Çünkü krizler yüksek gelir gruplar›n› daha fazla et-kiliyor ve daha fazla törpülüyor. Krizin etkisi ortadankalkmaya bafllad›¤›nda ise gelir da¤›l›m› bozuklu¤u ye-niden ortaya ç›kmaya yöneliyor. 2001 krizi kadar etkiliolmasa da küresel krizin etkisiyle 2009 ve sonras›ndaGini katsay›s›nda benzer düzelmeler ortaya ç›km›fl bu-lunuyor. 2009 y›l›nda 0,41’de kalan katsay› 2010 y›l›nda0,40’a gerilemifl durumda. Krizin etkisinin afl›ld›¤› 2011y›l› ve izleyen y›llar bizim aç›m›zdan daha iyi bir göster-ge olacakt›r. TÜ‹K’in gelir da¤›l›m› araflt›rmalar›n›n ortaya koydu¤ubaz› önemli bilgiler daha var. Örne¤in nüfusun yüzde60’dan fazlas› ev sahibi, yüzde 20’den fazlas› kirac› ko-numunda bulunuyor. Konutunda çat› s›z›nt›s›, duvarnemi, çürümüfl pencere çerçevesi gibi sorunlar› olanla-r›n oran› yüzde 40’a yak›n. Konutunda izolasyon s›k›n-t›s› nedeniyle ›s›nma sorunu olanlar›n oran› yüzde 60’›geçiyor. Evden uzakta bir haftal›k bir tatili karfl›lamaimkân›na sahip olanlar›n oran› yüzde 10 dolay›nda. Bü-yük ço¤unlu¤un böyle bir tatili karfl›lama imkân› yok.Nüfusun yar›s› yeni giysiler alabilecek durumda, di¤eryar›s›n›n ise böyle bir imkân› bulunmuyor. Bunlar daGini katsay›s›n›n bize söylemedi¤i gerçeklerin anketler-le belirlenmifl yans›malar›.

Kaynak: Mahfi E¤ilmez, “Türkiye’de Gelir Da¤›l›-

m›”, Kendime Yaz›lar, 2 Mart 2012’den aktar›lm›flt›r.http://www.mahfiegilmez.com/2012/03/turkiyede-ge-lir-daglm.html


”

“


Yükselen piyasa ekonomilerinde ve geliflmekte olanekonomilerde ortalama kifli bafl›na gelirin geliflmifl eko-nomilerdekinden daha h›zl› büyümeye bafllad›¤› 1990’l›y›llarda dünya ekonomisi yeni bir yak›nsama sürecinegirdi. 19. yüzy›l›n bafllar›ndaki sanayi devriminden buyana zengin ve yoksul ülkeler aras›nda var olan keskinayr›flma flimdi giderek zay›fl›yor. Anahtar soru, yeni ya-k›nsama sürecinin önümüzdeki on y›ll›k dönemde dün-ya ekonomisinin yeniden yap›lanmas›na öncülük edipetmeyece¤idir.Sanayi devrimi ve sömürgecilik dünya ekonomileri ara-s›nda büyük bir sapma meydana getirdi (Maddison,2007). 19. yüzy›l›n bafllang›c› ve 20. Yüzy›l›n ortas› ara-s›nda daha zengin, daha sanayileflmifl “Kuzey” ve dahaaz geliflmifl “Güney” in ortalama kifli bafl›na gelirleri ara-s›ndaki gelir aç›¤› 3 veya 4 kattan daha fazla yükseldi.Bu farkl›l›k sömürgecili¤in sona ermesiyle birlikte, ‹kin-ci Dünya Savafl›’ndan sonra yavafllad› ancak gelir aç›¤›1950 ile 1990 y›llar› aras›nda ortalama düzeyde sabitkalmay› sürdürdü. Son yirmi y›ld›r yükselen piyasalarve geliflmekte olan ekonomiler bir bütün olarak eleal›nd›¤›nda bu ülkelerde kifli bafl›na gelirin 1997-1998Asya krizine ra¤men geliflmifl ekonomilerden yaklafl›küç kat daha fazla büyümüfl oldu¤u görülmektedir.Yükselen piyasa ekonomilerinde 1990’l› y›llarda aç›¤aç›kan büyüme azgeliflmifl ekonomilerde de bir büyümeivmesi yaratt›. Yükselen piyasa ekonomilerinde 1990’l›y›llardan sonra görülen büyüme trendinin son on y›ll›kdönemde geliflmekte olan ülkelerde de görülmesi ol-dukça dikkat çekici bir geliflmedir. Yeni yak›nsama e¤i-limini üç geliflme yeterince aç›klamaktad›r. ‹lk olarak, küreselleflme -ticaret ba¤lant›lar›n› güçlendi-rerek ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n giri-flini yükselterek- arkadan gelen ülkelere ithalat, üretimbilgisi ve teknolojiye adapte olarak büyüme kay›plar›n›telafi etme olana¤› sa¤lam›flt›r. ‹kincisi, yükselen piyasaekonomileri ve geliflmekte olan ekonomilerin ço¤undagerçekleflen demografik dönüflüm, nüfus art›fl h›z›n›ndüflmesi ile daha büyük sermaye birikimini ve dahayüksek kifli bafl›na gelir art›fl›n› destekleyen bir süreceefllik etmifltir. Ayn› zamanda bu ülkelerin ço¤unda eko-nomik aktif nüfusun toplam nüfusa oran› zirve yapar-ken alt›n ça¤ yaflanm›flt›r. Bu arada yafll› nüfus oran›özellikle Avrupa’da ve Japonya’da önemli ölçüde art-m›flt›r. Yak›nsaman›n üçüncü önemli nedeni yükselenpiyasa ekonomileri ve geliflmekte olan ülkelerde gelirin

daha büyük bir oran›n›n yat›r›ma dönüfltürülmesidir.

Geliflmifl ülkelerde yüzde 20,5 olan yat›r›m oran› ile k›-yasland›¤›nda bu ülkeler son on y›lda yat›r›m oranlar›-n› GSY‹H’n›n yüzde 27’sine gelifltirmifllerdir. Yat›r›mlarsadece daha fazla sermayeyi emekle buluflturarak eme-¤in verimlili¤ini artt›rmakla kalmaz, ayn› zamanda yenibilgi ve üretim tekniklerinin tar›m sektörü gibi düflükverimlilikli sektörlere geçiflini kolaylaflt›rarak h›zland›-r›lm›fl bir büyüme için toplam faktör verimlili¤i art›fl›n›da sa¤layabilir. Bu üçüncü faktör yani daha yüksek ya-t›r›m oranlar› özellikle Asya’da ve en belirgin biçimdeÇin’de geçerlidir. Asyan›n trend büyüme oranlar› di¤eryükselen ekonomilerde oldu¤undan daha önce ve da-ha büyük oranlarda artm›flt›r. Bu yak›nsama e¤ilimi devam edecek midir? Bu soruyuyan›tlayacak kestirimler her zaman risklidir ve son 20y›l içinde bu trende yön veren baz› faktörler yak›n birgelecekte gücünü kaybedebilir. ‹malat sektöründe tela-fi edici büyümenin önemli bir bölümü zaten gerçeklefl-ti ve eme¤in düflük verimlilikteki sektörlerden yüksekverimlilikli sektörlere transferi konusunda mevcut po-tansiyel tüketildi; h›zl› üretim art›fl› gerçeklefltiren baz›ülkelerde bile verimlili¤i düflük sektörlerdeki eme¤indaha büyük oranlarda yerlefltirildi¤i bir istihdam olufl-mad› (Rodrik, 2011). Ama burada aç›klad›¤›m›z yak›nsama yükselen ve ge-liflmekte olan dünyan›n Çin, Hindistan veya Endonezyaile eflit a¤›rl›kta al›nan çok küçük ülkeler karfl›s›ndakitoplam yak›nsamas›d›r. Toplamda en az›ndan önümüz-deki 10 ile 15 y›l daha telafi edici büyüme için önemlibir potansiyel bulunmaktad›r. Eme¤in düflük verimlilik-teki sektörlerden yüksek verimlilikteki sektörlere trans-feri yavafllayabilir fakat daralt›lm›fl alt sektörler aras›ndaeme¤in düflük verimlilikteki firmalardan yüksek verim-lilikteki firmalara tahsisi devam ediyor olabilir. Hizmet,enerji ve altyap› sektörleri de yeni teknolojilerin adap-tasyonu için önemli bir potansiyele sahip olabilir. Çin’inistisnas› ile demografik faktörler bir on y›l› aflk›n sürey-le daha “yafll›” ve zengin ülkelerden daha çok yükselenve geliflmekte olan ekonomilerden yana olacakt›r. Sonolarak, en geliflmifl ekonomilerin birikmifl yüksek borçoranlar› kendi makro ekonomik politikalar›n› ve yat›-r›mlar›n› yavafllatacakt›r. Belki biraz daha yavafllasa da devam eden yak›nsamadünya ekonomisini dönüfltürmeye devam edecektir.Yükselen piyasa ekonomilerinin ço¤unda 2025-30’lardakifli bafl›na gelirler, büyüme farkl›l›klar› ve paralar›n›nreel olarak de¤erlenmesine ba¤l› olarak büyük olas›l›k-

Okuma Parças›


la geliflmifl ekonomilerinkine daha fazla yaklaflm›fl ola-cakt›r. Çin ekonomisi flüphesiz dünyan›n en büyü¤üolacak ve Brezilya ve Hindistan ekonomileri ‹ngiltereveya Fransa ekonomilerden daha büyük olacaklard›r. Dünyan›n geliflmifl ve yoksul ekonomiler olarak sanayidevrimi ile bafllayan bölünmüfllü¤ü sona erecek, yeriniçok daha farkl› ve çok kutuplu bir dünya ekonomiseneb›rakacakt›r.

Kaynak: Kemal Dervifl, “World Economy Convergen-ce, Interdependence and Divergence”, Finance&Deve-lopment, September 2012, Vol. 49, No.3, pp.10-14’denaktar›lm›flt›r.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünyada Gelir Da¤›l›m›-

n›n Tan›mlanmas›” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünya Gelir Da¤›l›m›ndaGenel E¤ilimler” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünyada Gelir Da¤›l›m›n›nGeliflimi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünyada Ülkeler Aras› Ge-lir Da¤›l›m›n›n Geliflimi” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünyada Ülke ‹çi Gelir Eflit-sizli¤inin Geliflimi” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünyada Gelir Eflitsizli¤i-nin Art›fl Nedenleri” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’nin Dünya GelirDa¤›l›m›ndaki Yeri” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’de Gelir Da¤›l›-m›n›n Geliflimi” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’de Gelir Da¤›l›-m›n›n Geliflimi” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›n-daki ‹yileflmenin Nedenleri” konusunu yenidengözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Kavram 2’nin Kavram 1’den fark› geçit törenine her ül-keden kat›lan büyükelçilerin say›s›n›n ülke nüfusu ileorant›l› olmas›d›r. Bunun d›fl›nda her fley ayn›d›r ve herbüyükelçi ülkesine ait kifli bafl›na gelir düzeyini temsileden bir boya sahiptir. Bir baflka ifadeyle o ülkenin bü-yükelçilerinin tümü ayn› boydad›r. Bu yaklafl›m›yla Kav-ram 2 ülke içinde gelir da¤›l›m›n›n tam eflitlikte oldu¤u-nu varsaymaktad›r. Örne¤in Çinlilerin tümü ayn› ortala-ma gelire sahiptir. Bir ülkede kifli bafl›na gelir düzeyiyükselirse geçit törenine kat›lan büyükelçilerin say›s›ayn› kal›rken bu ülkeyi temsil edenlerin geçit törenin-deki s›ras› de¤iflmifl olacakt›r.Kavram 2 genellikle dünyada gelir da¤›l›m›n›n daha iyibir ifadesi olarak kabul edilse de yeterli bir kavram ola-rak görülmemektedir. Kavram 2 ile gösterilen gelir da-¤›l›m› dünyan›n tüm bireyleri aras›ndaki gerçek gelirda¤›l›m›n›n (Kavram 3) ancak bir bilefleni olabilir. Kavram 3’ün tan›mlad›¤› küresel gelir da¤›l›m›n› Kav-ram 1 ve Kavram 2 ile karfl›laflt›rarak aç›klayal›m. Kav-ram 1’de her ülke kifli bafl›na gelirini temsil edecek boy-da bir büyükelçi ile geçit törenine kat›l›l›yordu. Dolay›-s›yla tören alan›nda temsil edilen ülke say›s› kadar bü-yükelçi bulunuyordu. Kavram 2’de ise her bir ülke nü-fusuyla orant›l› say›da büyükelçi ile temsil ediliyordu.Bu yüzden törene örne¤in 1000 büyükelçi kat›lm›flsaÇin’i temsilen yaklafl›k 200, Lüksemburg’u temsilen1/150 büyükelçi olacak fakat her bir ülkeyi temsilen tö-rene kat›lan tüm büyükelçiler ülkenin kifli bafl›na gelirdüzeyinde ayn› boya sahip olacaklard›. Kavram 3’te herbir ülkeden törene kat›lanlar›n say›s› Kavram 2’deki ka-dar olacak fakat kat›l›mc›lar kendi gelirlerini temsil edenboy s›ras›nda tören alan›ndan geçifl yapacaklard›r. Birbaflka ifadeyle törene kat›lanlar tören alan›ndan Çinli,Amerikal› veya Türk oldu¤una göre de¤il kendi boy s›-ras›na göre geçifl yapacaklard›r.

S›ra Sizde 2

Bu analiz için kifli bafl›na GSY‹H verisi düzenli olarak el-de edilebilen tüm ülkeler, gelirlerinin büyüklü¤üne göres›ralan›rlar. Ayn› zamanda ülkelerin nüfuslar› da de¤er-lendirmeye al›nmaktad›r. %20’lik nüfus dilimleri ayn› za-manda gelirin büyüklü¤üne göre s›ralanm›fl ülkeleri kap-samaktad›r. Yüzdelik nüfus diliminde yer alan ülkeleringelirleri toplam› -her ülkenin kifli bafl›na geliri o ülkeninnüfusu ile çarp›larak nüfus diliminin toplam geliri hesap-lanabilir- analize kat›lan ülkelerin toplam gelirine oranla-

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


narak, her bir nüfus diliminin toplam gelirden ald›¤› paytan›mlanm›fl olur. Elde edilecek 2011 y›l› dünya gelir da-¤›l›m› Tablo 5.4’teki gibi düzenlenebilir. Buna göre en düflük gelirli %20’lik dilimde 205 dolarkifli bafl›na gelire sahip Yemen’den 2.221 dolarl›k Nijer-ya’ya kadar 33 ülke yer almaktad›r. ‹kinci %20’lik dilim-de 2.255 dolarl›k Moritanya’dan 3.631 dolarl›k Filipin-ler’e kadar 13 ülke yer almaktad›r. Bu grubun ülkeleriaras›nda Pakistan, ‹srail ve Japonya gibi ülkeler dikkatçekmektedir. Üçüncü %20’de 4.000 dolarl›k Endonez-ya’dan bafllayarak 11.000 dolarl›k Romanya’ya kadar 34ülke s›ralanmaktad›r. Bu grupta Bolivya, Paraguay, Pe-ru, El Salvador ve Brezilya gibi Latin Amerika ülkeleridikkat çekmektedir. Dördüncü %20’de 11.250 dolarl›kVenezüela’dan bafllayarak 27.000 dolarl›k ‹spanya’yakadar ülkeler s›ralanmaktad›r. Türkiye, Rusya, Arjantin,Polonya, Yunanistan bu ülkeler grubunda yer almakta-d›rlar. En yüksek yüzde 20 içinde 27.000 dolarl›k ‹tal-ya’dan bafllayarak 47.000 dolarl›k Norveç’e kadar uza-nan aral›kta Fransa, Belçika, Almanya, ‹ngiltere ve ABDgibi ülkeler s›ralanmaktad›r.

S›ra Sizde 3

Dünya genelinde gelir eflitsizli¤ini hesaplamaya olanaksa¤layan bir gelir da¤›l›m› araflt›rmas› olmad›¤›na göredünyada gelir da¤›l›m›n› ülkeler aras› ve ülke içi gelireflitsizliklerinin gösterdi¤i e¤ilimden hareketle de¤er-lendirmek zorunday›z. Dünyada ülkeler aras›ndaki gelir eflitsizli¤inin 1980’liy›llar ve 1990’lar›n ortalar›na kadar keskin bir flekildeyükseldikten sonra düflüfle geçmeden önce belirli birseviyeyi sürdürdü¤ünü ve 2000’li y›llarla birlikte düflü-fle geçti¤ini ö¤rendik. Ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i 2000’liy›llarda düflüfle geçmifl olsa da eflitsizlik düzeyinin1980’li y›llardaki eflitsizli¤in üzerinde oldu¤unu biliyo-ruz. Dünyada en zengin %20’lik nüfus dilimi toplamdünya gelirinin %56,39’unu al›rken, en yoksul %20’liknüfus dilimi toplam dünya gelirinin sadece %1,46’s›n›almaktad›r. Dünyada Gini katsay›s› ile ifade edilen ülkeiçi gelir eflitsizliklikleri ülkeler aras›nda 0,23 ile 0,74 ara-s›nda de¤iflen genifl bir yelpazede yay›lmaktad›r. Ülkeiçi gelir eflitsizlikleri 1990’l› yallarla k›yasland›¤›nda2000’li y›llarda art›fl e¤ilimi göstermekte ve dünya nüfu-sunun %69’unun yaflad›¤› co¤rafyada art›fl e¤ilimini sür-dürmektedir. Buradan hareketle ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin ve ül-ke içi gelir eflitsizli¤inin art›fl e¤ilimi gösterdi¤i bir dün-yada genel olarak gelir eflitsizli¤inin artmakta oldu¤ude¤erlendirmesi yap›labilir.

S›ra Sizde 4

TÜ‹K Hanehalk› Bütçe Anketleri ile Gelir ve Yaflam Ko-flullar› Araflt›rmalar› hanehalk› gelirini ücretli ve maafll›,yevmiyeli, iflveren ve kendi hesab›na çal›flan ayr›m›ndaanaliz etmek için ihtiyaç duyulan veriyi sa¤lamaktad›r.Hanehalk› fertlerinin esas iflteki durumlar›na göre reelgelirleri 2010 y›l› fiyatlar› baz al›narak hesapland›¤›nda2002-2010 dönemi için afla¤›daki fiekil’de görülen e¤ri-ler elde edilmektedir.fiekil: Y›llara Göre Hanehalk› Fertlerinin Esas ‹flteki Du-rumlar›na Göre Y›ll›k Ortalama Reel Geliri (2010 Fiyat-lar›yla)

fiekildeki e¤riler 2010 y›l› verilerine göre iflteki durumagöre tan›ml› ortalama hanehalk› gelirlerinin büyüktenküçü¤e s›ralamas› yap›ld›¤›nda ilk s›rada iflveren gelirle-ri, ikinci s›rada ücretli ve maafll› çal›flanlar›n gelirleri,üçüncü s›rada kendi hesab›na çal›flanlar›n gelirleri ve enson s›rada yevmiyeli çal›flanlar›n gelirleri gelmektedir.Bu gelirlerin dönem boyunca gelifliminin izlenmesi, eleal›nan dönemde gelirin sosyal gruplar aras›nda nas›l bö-lüflüldü¤ünü gösterecektir. fiekildeki e¤rilerin 2002-2010dönemindeki geliflim e¤limlerine göre iflveren ve kendihesab›na çal›flanlar›n reel gelirlerinin azald›¤›, ücretli vemaafll› çal›flanlar ile yevmiyeli çal›flanlar›n reel gelirleri-nin istikrar›n› korudu¤u görülmektedir. ‹flveren gelirleri2002 y›l›ndan 2003 y›l›na art›fl›n ard›ndan 2006 y›l›na ka-dar gerilemifl, 2007 y›l›ndaki art›fl›n ard›ndan 2009 y›l› ilebafllayan gerileme e¤ilimini 2010 y›l›nda da sürdürmüfl-tür. Kendi hesab›na çal›flanlar›n gelirleri de iflveren ge-lirleriyle ayn› derecede olmasa da benzer yönde e¤ilim-ler göstermektedir. Reel gelirlerin geliflimine iliflkin eldeetti¤imiz bu bulgular Türkiye’de 2002-2010 dönemindegelir da¤›l›m›ndaki iyileflmeyi, iflverenlerin gelirlerininücret ve maafl gelirlerine; kendi hesab›na çal›flanlar›ngelirlerinin ise yevmiye gelirlerine yak›nsamas› ile aç›k-lamaktad›r. Bu analizimizde ücret ve maafl gelirleri ileyevmiye gelirlerinin reel olarak korundu¤unu ifade eder-ken hanehalk›ndan ayn› ortalama reel geliri elde etmeküzere çal›flmak durumunda olanlar›n say›s›ndaki de¤ifli-mi dikkate almad›¤›m›z› belirtelim.

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Y›llar

50000

1000015000200002500030000350004000045000

Gini Katsay›s›

Ücretli ve Maafll› ‹fl veren Kendi Hesab›na Yevmiyeli


Campano, F. ve Salvatore, D. (2006). Income Distri-

bution, Oxford University Press: USA.Conference Board of Canada (2011). “World Income

Inequality, Is the world becoming more unequ-

al?”, Hot Topics, http://www.conferencebo-ard.ca/hcp/hot-topics/worldinequality.aspx

Dervifl, K. (2012). “World Economy Convergence,

Interdependence and Divergence”, Finance&Development, 49, (3), 10-14.

E¤ilmez, M. (2012). “Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›”, Kendi-me Yaz›lar, 2 Mart 2012: http://www.mahfiegil-mez.com/2012/03/turkiyede-gelir-daglm.html.

Kazgan, G. (2012). Türkiye Ekonomisinde Krizler

(1929-2009) “Ekonomi Politik” Aç›s›ndan Bir

‹rdeleme, ‹stanbul Bilgi Üniversitesi Yay›nlar›, Ge-niflletilmifl 3. Bask›, ‹stanbul.

Kurtipek, R. (2011), Türkiye ‹çin Gelir Gruplar› Aras›Gelir Oluflum ‹liflkisinin Miyazawa Yöntemiyle ‹n-celenmesi, Sosyal Sektörler ve Koordinasyon GenelMüdürlü¤ü, Uzmanl›k Tezi, T.C. Kalk›nma Bakanl›-¤› Yay›n No: 2830.

Milanovic, B. (2005). Worlds Apart-Measuring Inter-

national and Global Inequality, Princeton Uni-versity Press: USA.

Milanovic, B. (2012). “Global Inepuality Recalculatedand Updated: The Effect of New PPP Estimates onGlobal Inequality and 2005 Estimates”, Journal of

Economic Inequal, 10: 1-18. Sala-i Martin, X. (2002). The Disturbing Rise of Glo-

bal Income Inequality, National Bureau of Econo-mic Rearch, Working Paper No. 8904.

TÜ‹K (2012). Gelir, Tüketici, Tüketim ve Yoksulluk

‹statistikleri “Hanehalk› Bütçe Araflt›rmas›:

1994-2005” ve “Gelir ve Yaflam Koflullar› Arafl-

t›rmas›” Sonuçlar›: http://www.tuik.gov.tr/Veri-Bilgi.do?alt_id=24

TÜS‹AD (2000). Türkiye’de Bireysel Gelir Da¤›l›m›

ve Yoksulluk- Avrupa Birli¤i ‹le Karfl›laflt›rma,

Ya. No. TÜS‹AD-T/2000-12/295, ‹stanbul. UNDP (2011), Towards Human Resilience: Sustai-

ning MDG Progress in an Age of Economic Un-

certainty, USA.Wade, R. H. (2003). “The Rising Inequality of World

Income Distribution”, Ed. Seligson, M.A., Smith,J.T.P., Development and Underdevelopment

The Political Economy of Global Inequality,

Lynne Rienner Publishers, London, pp. 33-39.

Wold Bank (2012). World Development Indicators

Data Base: http://data.worldbank.org/data-cata-log/worl-development-indicators.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Yoksulluk kavram›n› tan›mlayabilecek,Yoksullu¤un nedenlerini ve türlerini analiz edebilecek,Yoksullu¤un ölçülmesinde kullan›lan yöntemleri aç›klayabilecek,Yoksullukla mücadele politikalar›n› aç›klayabilecekbilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.

‹çindekiler

• Mutlak Yoksulluk• Göreli Yoksulluk• ‹nsani Yoksulluk

• Kafa Say›s› ‹ndeksi• Yoksulluk Aç›¤› ‹ndeksi• Sen ‹ndeksi

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN


• YOKSULLUK KAVRAMI• YOKSULLU⁄UN NEDENLER‹• YOKSULLUK TÜRLER‹• YOKSULLU⁄UN ÖLÇÜLMES‹• YOKSULLUKLA MÜCADELE

POL‹T‹KALARI• TÜRK‹YE’DE YOKSULLUK VE

YOKSULLUKLA MÜCADELE

Yoksulluk veYoksullukla MücadelePolitikalar›


YOKSULLUK KAVRAMITarihin her döneminde toplumlar› meflgul eden temel sorunlardan birisi olan yok-sulluk, bugün de geliflmifllik düzeyi ne olursa olsun, tüm dünya ülkelerinin ortaksorunu olmaya devam etmektedir. Özellikle son y›llarda sosyal bilimcilerin araflt›r-ma gündemlerinin üst s›ralar›nda yer almaya bafllayan yoksulluk, asl›nda insanl›ktarihi kadar eski bir konudur. Hatta bir bak›ma insanl›k tarihi yoksullukla mücade-le tarihidir. Yoksullu¤u yenmek ve yoksullar›n refah düzeylerini artt›rmak, her dö-nemde kamu politikalar›n›n bafll›ca amac› olmufltur. Yoksullu¤un ekonomik, sos-yal, siyasal ve kültürel boyutlar› da olan karmafl›k bir sorun olarak ortaya ç›kmas›,zaman içerisinde yoksullu¤u ortadan kald›rmak ya da en az›ndan azaltmak için gi-riflilen çabalar›n da de¤iflik biçimler almas›na yol açmaktad›r.

Günümüzde yoksulluk tart›flmalar› a¤›rl›kl› olarak iki temel eksende geliflmek-tedir. Bunlardan ilki, yoksullu¤un kavramlaflt›r›lmas› ve ölçülmesi çabalar›, bir di-¤eri de yoksullukla mücadeledir. Özellikle 1990’lardan itibaren yoksullu¤un küre-sel bir sorun olarak alg›lanmaya bafllanmas›yla, hem bu kavramlaflt›rma ve ölçmeçabalar›na hem de yoksullukla mücadele stratejilerinin gelifltirilmesine uluslararas›kurulufllar›n da yo¤un bir biçimde katk› vermeye bafllad›klar› gözlenmektedir.

Yoksullu¤un dünyan›n gelece¤ini tehdit eden ciddi bir küresel sorun oldu¤u ger-çe¤inin kendini giderek daha fazla hissettirmesi ve dünyan›n bir bölgesinde yaflananyoksulluk sorununun sadece o bölgenin sorunu olmad›¤› ve tüm dünyay› etkileye-bilece¤i gerçe¤inin yaflanan baz› olaylar sonucu daha da görünür hâle gelmesi, bü-tün dünya ülkelerinin yoksullukla mücadelede birlikte hareket etme zorunlulu¤unuortaya ç›karm›flt›r. Bu amaçla, 2000 y›l›n›n Kas›m ay›nda 189 ülkenin hükûmet bafl-kanlar› Milenyum Deklerasyonu imzalam›fllar ve bu deklerasyonla 2015 y›l›na kadarbelirlenen Milenyum Kalk›nma Hedefleri’nin gerçeklefltirilmesini taahhüt etmifllerdir.

Yoksulluk çok yönlü ve karmafl›k yap›s› sebebiyle tan›mlanmas› güç olan birkavramd›r. Bunun yan›nda, her dünya görüflünün yoksulluk olgusuna farkl› yak-laflmas›, yoksullu¤un tan›m› konusunda bir uzlaflma sa¤lanmas›n› da güçlefltirmek-tedir. Kimileri yoksullu¤u, “sistemin yap›s›ndan ve iflleyiflinden kaynaklanan güçve servet da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in bir sonucu” olarak görürken kimileri ise “yok-sul olarak tan›mlanan kiflilerin, e¤itimsizlik, beceri ve kapasite gibi bireysel nitelikve yeteneklerinin düflüklü¤ü nedeniyle ortaya ç›kan f›rsatlardan yararlanamamadurumu” olarak tan›mlamaktad›r. Bu iki yaklafl›m da yoksullu¤u, onu do¤uran ne-denler üzerinden tan›mlamaya yöneliktir (Gündo¤an, 2007: 29).

Yoksulluk ve YoksulluklaMücadele Politikalar›

Yoksulluk, genel olarak, “temel ihtiyaçlar› karfl›layamama, asgari yaflam stan-dard›na eriflememe durumu” olarak tan›mlanmaktad›r. Yoksullu¤u dar ve geniflanlamda olmak üzere iki türlü tan›mlamak mümkündür. Dar anlamda yoksulluk,açl›ktan ölme ve bar›nacak yeri olmama durumu iken genifl anlamda yoksulluk; g›-da, giyim ve bar›nma gibi olanaklar› yaflamlar›n› devam ettirmeye yetti¤i hâlde top-lumun genel düzeyinin gerisinde kalmay› ifade eder. Mutlak yoksulluk, hanehalk›veya bireyin yaflam›n› sürdürebilecek asgari refah düzeyini yakalayamamas› duru-mudur. Bu nedenle, mutlak yoksullu¤un ortaya ç›kar›lmas›, bireylerin yaflamlar›n›sürdürebilmeleri için gerekli olan minimum tüketim ihtiyaçlar›n›n belirlenmesinigerektirir. Mutlak yoksul oran›, bu asgari refah düzeyini yakalayamayanlar›n say›-s›n›n toplam nüfusa oran›d›r. Göreli yoksulluk ise bireylerin, toplumun ortalamarefah düzeyinin belli bir oran›n›n alt›nda olmas› durumudur. Buna göre toplumungenel düzeyine göre belli bir s›n›r›n alt›nda gelir ve harcamaya sahip olan birey ve-ya hanehalk› göreli anlamda yoksul olarak tan›mlan›r. Refah ölçüsü olarak amacagöre tüketim veya gelir düzeyi seçilebilir (TÜ‹K, 2012).

Asgari g›da gereksinimi ile konut, sa¤l›k ve e¤itim ihtiyaçlar›n› karfl›lamak içinyeterli araç ve olanaklar›n olmamas› sonucu ortaya ç›kan bir fiziki mahrumiyet du-rumu olarak nitelendirilebilecek yoksulluk, istihdam olanaklar›n›n olmamas› vede¤iflik türlerde ayr›mc›l›¤›n mevcut olmas› durumunda artar. Yoksulluk birçokdurumda, karar alma mekanizmas›ndan d›fllanma ve siyasi sürece, ifl hayat›na vekültürel faaliyetlere kat›l›m›n k›s›tl› olmas› hâlinde sürekli hâle gelir. Yoksullu¤utan›mlarken çok boyutlu olma özelli¤i dikkate al›nmal› ve flu boyutlar göz önündebulundurulmal›d›r (Aktan ve Vural, 2002: 41):

• Maddi mahrumiyet• Fiziki zafiyet• ‹zolasyon• Güçsüzlük• Yetersiz kat›l›m• Zaman›n yetersiz olmas›• Çevre kirlili¤i ve çevrenin bozulmas›

YOKSULLU⁄UN NEDENLER‹Yoksulluk, nedenleri tek bir bafll›k alt›nda toplanabilecek kadar basit bir kavramolmay›p de¤iflik türlerine göre farkl› nedenlerden kaynaklanmaktad›r. Yoksullu-¤un nedenleri, yoksullu¤u kiflinin yetenekleri, sorumluluk ve disiplin anlay›fl›, tu-tumluluk derecesi ve gösterdikleri çaba gibi kendi kiflisel özellikleriyle iliflkilendi-ren ve yoksullar›, yoksullu¤un hem kurban› hem de nedeni olarak gören yaklafl›m-la; yoksullu¤u, yoksullar›n d›fl›nda, baflta ekonomi politikalar› olmak üzere düflükücretler, yetersiz e¤itim, istihdam olanaklar› ve ayr›mc›l›k gibi yoksullar›n kendidenetimleri d›fl›ndaki yap›sal etmenlerle ve bütünüyle sosyoekonomik sistemleiliflkilendiren yaklafl›m olarak iki bafll›k alt›nda de¤erlendirilebilir. Bu yaklafl›mlar-dan hangisinin a¤›rl›k kazanaca¤›, büyük ölçüde incelenen ülkeye, döneme veyoksul gruba ba¤l›d›r (fienses, 2003: 146).

Yoksulluk nedenlerini dört kategorili bir yoksulluk teorisiyle ortaya koyan Ha-rold Kerbo, yoksulluk teorilerini dört görüfl alt›nda ele alm›flt›r (Kerbo, 1996, akta-ran Kaya, 2009: 18-22):

‹lk görüfle göre, yoksullu¤un nedeni kiflilerin kendileridir. Yoksullar tembel, za-manlar›n› ve paralar›n› bofl yere harcayan ve kendilerini kontrol etmeyi baflarama-yan bireylerdir. ‹kinci görüfl, yoksulluk kültürü görüflüdür. Yoksul bireyi suçlayan


popüler görüflten farkl› olarak yoksulluk kültürü görüflü, yoksullu¤un bireyin sa-dece kendi özelliklerinden kaynaklanamayaca¤›n›, yoksul bireyin içinde bulundu-¤u olumsuz flartlardan etkilendi¤ini ve yetiflkin konuma geldi¤inde içinde yaflad›-¤› kötü ortam›n de¤er ve kal›plar›n› de¤ifltirilemez biçimde benimsedi¤inden yok-sulluk döngüsünden kurtulamad›¤›n› öne sürer. Üçüncü görüfl olan durumsal yok-sulluk görüflü toplumdaki politik ve ekonomik güçlerin yoksulluk üzerindeki etki-sini yoksulluk kültürü görüflüne göre ön plana ç›karmaktad›r. Yoksullu¤un neden-lerine yönelik dördüncü görüfl ise yap›sal yoksulluk görüflüdür. Bu görüfle göre,yoksulun bireysel özelliklerinin yoksulluk üzerinde güçlü bir etkisi yoktur. Bu ko-nuda as›l odaklan›lmas› gereken nokta toplumdaki grup uyuflmazl›¤› ile politik veekonomik güç kaynaklar›n›n eflit olmamas›d›r.

Yoksullu¤un nedenlerine yönelik teorik bak›fl aç›lar›ndan sonra yoksullu¤a ne-den ekonomik, sosyal, siyasal, çevresel ve bireysel faktörleri; makro ve mikro ne-denler olmak üzere iki grupta ele alabiliriz.

Yoksullu¤a neden oldu¤u düflünülen bafll›ca makro faktörler flöyle s›ralanabilir: • Gelir da¤›l›m›ndaki adaletsizlikler, • Emek piyasalar›nda yaflanan sorunlar; iflsizlik, eksik istihdam, düflük ücret-

ler, kay›t d›fl› istihdam, ayr›mc›l›k vb.,• Toplumda yaflanan sosyal de¤iflim ve demografik faktörler; nüfus bask›s›,

hanehalk› yap›s›ndaki de¤iflim, göç, çarp›k kentleflme vb.,• Kötü ekonomi politikalar› ve ekonomik krizler,• Bölgesel dengesizlikler,• Çevresel bozulma ve do¤al afetler,• Kötü siyasal yönetimler,• Savafllar. Yoksullu¤a neden olan mikro düzeydeki faktörler ya da bireysel özelliklerden

bafll›calar› da flunlard›r: • Yafl, • Cinsiyet, • Etnik köken,• Özürlülük, • E¤itim düzeyinin düflüklü¤ü.

YOKSULLUK TÜRLER‹Her ne kadar yoksulluk olgusunu bütün yönleriyle aç›klaman›n ne kadar zor oldu¤uortada ise de birbiriyle iliflkili olan üç ayr› yoksulluk tan›m›n›n varl›¤›ndan söz etmekmümkün görünmektedir. ‹lk olarak, Dünya Bankas›’n›n temel ald›¤› günlük 1 dolar-l›k gelirden yoksun olmak biçiminde anlafl›lan tan›m›nda oldu¤u gibi, “mutlak yok-sulluk” (absolute poverty), temel yiyecek gereksinimlerini -genellikle minimum ka-lori gereksinimi olarak belirlenmektedir- karfl›lamak için gerekli gelirden yoksun ol-mak biçiminde tan›mlanabilirken “göreli yoksulluk” (relative poverty), yiyecek d›-fl›ndaki gereksinimleri-giyim, bar›nak ve enerji gibi -karfl›layacak gelirden yoksun ol-mak biçiminde anlafl›lmaktad›r. Son y›llarda, bu iki tan›m› içerse de ondan daha ge-nifl kapsaml› olan “insani yoksulluk” (human poverty) kavram›, okur-yazarl›k, ye-tersiz beslenme, k›sa yaflam süresi, ana-çocuk sa¤l›¤›n›n yetersizli¤i, önlenebilir has-tal›klara yakalanmak gibi temel insani yeteneklerden (capabilities) yoksun olmak bi-çiminde tan›mlanabilir. Buna göre temel insan yeteneklerini sürdürebilecek olan mal,hizmet ve altyap›ya -enerji, hijyen, e¤itim, iletiflim, içme suyu- eriflimin yoklu¤u ya dak›s›tlanmas›, yoksullu¤un “insani” boyutu olarak nitelendirilmektedir (DPT, 2007: 1).

1256. Ünite - Yoksul luk ve Yoksul lukla Mücadele Pol i t ikalar ›

Mutlak YoksullukMutlak yoksulluk yaklafl›m›na uygun ilk yoksulluk tan›m› 19. yüzy›l sonlar›nda ‹n-giltere’de S. Rowntree taraf›ndan gelifltirilmifltir. Ona göre mutlak yoksulluk, hane-halk› veya bireyin yaflam›n› sürdürebilecek fiziki ihtiyaçlar›n› karfl›layamamas› ya-ni asgari refah düzeyini yakalayamamas› durumudur. Bu nedenle, mutlak yoksul-lu¤un ortaya ç›kmas›, bireylerin yaflamlar›n› sürdürebilmeleri için gerekli olan mi-nimum tüketim harcamalar›n›n belirlenmesini gerektirir. Mutlak yoksulluk oran›,bu asgari refah düzeyini yakalayamayanlar›n say›s›n›n toplam nüfusa oran›d›r (TÜ-‹K). Bir ülkedeki mutlak yoksul say›s› genellikle minimum gelir düzeyi olarak be-lirlenen bir s›n›r›n alt›nda yaflayan insanlar›n say›s› olarak belirlenir.

Mutlak yoksullu¤un ölçülmesinde, öncelikle bireylerin yaflamlar›n› sürdürebil-meleri için gerekli olan asgari tüketim ihtiyaçlar›n›n belirlenmesi gerekir. Ulusal biryoksulluk s›n›r› belirleyen geliflmekte olan ülkeler, bunu belirlerken genellikle g›-da yoksullu¤u metodunu kullan›rlar. G›da yoksullu¤unu ölçmede ise temel ihti-yaçlar›n maliyeti, g›da enerjisi ve g›da paylafl›m› gibi üç farkl› yaklafl›mdan söz edi-lebilir. Ulusal yoksulluk s›n›rlar›n›n yan›nda uluslararas› karfl›laflt›rma yapabilmekamac›yla Dünya Bankas› taraf›ndan belirlenen 1 ya da 2 dolarl›k yoksulluk s›n›rla-r›ndan da yararlan›lmaktad›r. Dünya Bankas›’n›n 1990’daki çal›flmas›nda, yoksultan›m› bir insan›n hayatta kalabilmesi için gerekli minimum kalori miktar› olan2400 k/cal hesaplamas›na dayan›larak gelifltirilmifl ve bu noktadan hareketle gün-lük geliri 2400 k/cal besini almaya yetmeyen insanlar “mutlak yoksul” olarak ta-n›mlanm›fllard›r. Yoksullu¤un evrenselli¤i ve sat›n alma paritelerinin farkl›l›klar› dadüflünülerek ortalama bir hesaplama yöntemiyle mutlak yoksulluk s›n›r› az gelifl-mifl ülkeler için kifli bafl›na günlük 1 dolar olarak kabul edilirken, Latin Amerika veKarayipler için bu s›n›r 2 dolar, Türkiye’nin de dahil oldu¤u Do¤u Avrupa ülkele-rinin de içinde bulundu¤u grup için 4 dolar, geliflmifl sanayi ülkeleri için 14.40 do-lar olarak belirlenmifltir. Dünya Bankas› taraf›ndan hesaplanan bu parasal de¤er-ler, Dünya Bankas›’n›n metodolojisi çerçevesinde düflünülmelidir. Asgari kalorimiktar›na ba¤l› mutlak yoksulluk s›n›r› hesaplan›rken metodoloji içerisinde kabuledilen varsay›mlar çeflitlendikçe mutlak yoksulluk s›n›r› da de¤iflmektedir (DPT,2001: 104).

Göreli (Nispi) YoksullukGöreli yoksulluk, bireylerin, toplumun ortalama refah düzeyinin belli bir oran›n›nalt›nda olmas› durumudur. Buna göre toplumun genel düzeyine göre belli bir s›n›-r›n alt›nda gelir ve harcamaya sahip olan birey veya hanehalk› göreli anlamda yok-sul olarak tan›mlan›r. Refah ölçüsü olarak amaca göre tüketim veya gelir düzeyi se-çilebilir (TÜ‹K). Bireyin toplumsal bir varl›k olmas›ndan hareket eden göreli yok-sulluk, kiflinin sadece biyolojik olarak de¤il, toplumsal olarak kendini üretebilme-si için gerekli tüketim ve yaflam düzeyinin belirlenmesini önermektedir. Buna gö-re yoksulluk sadece kaynaklara eriflememe ve yaflam› sürdürme meselesi de¤ildir.Yoksulluk, kifli ya da hanehalk›n›n, içinde yaflad›¤› toplum taraf›ndan kabul edilenasgari bir yaflam düzeyine sahip olup olmad›¤› ile alakal› bir konudur.

Göreli yoksulluk mutlak yoksulluktan farkl› olarak bireyin ya da hanehalk›n›nya da bir grubun di¤erleriyle k›yasland›¤›nda ortaya ç›kan yoksullukla ilgilenmek-tedir. Bu ba¤lamda göreli yoksullu¤u hane halk›, grup ya da birey ile o toplumdayaflayan ve mevcut flartlara göre ortalama bir gelire sahip olan hane halk›, grup yada birey aras›ndaki gelir kaynaklar›na sahip olma gücü aras›ndaki aç›kl›k olarak ta-n›mlamak mümkündür (Dumanl›, 1996: 6).


Mutlak Yoksulluk: Hanehalk›veya bireyin yaflam›n›sürdürebilecek asgari refahdüzeyini yakalayamamas›durumudur.

Göreli Yoksulluk: Bireylerin,toplumun ortalama refahdüzeyinin belli bir oran›n›nalt›nda olmas› durumudur.

Dolay›s›yla, göreli yoksullukta, yaflad›klar› toplumda kabul edilebilir bir hayatstandard›n›n alt›nda yaflayanlar yoksul olarak kabul edilir. Bundan dolay› da göre-li yoksulluk ülkeden ülkeye de¤iflir. Göreli yoksullu¤un ölçümünde refah ölçüsüolarak gelir ya da tüketim düzeyi seçilebilir. Toplam geliri belirli bir miktar›n alt›n-da olanlar yoksul olarak kabul edilir. Örne¤in AB’de, medyan gelirinin %60’›n›n al-t›nda bir gelire sahip olanlar göreli yoksul kabul edilirler. TÜ‹K ise harcama esasl›göreli yoksulluk s›n›r›n› eflde¤er fert bafl›na tüketim harcamas› medyan de¤erinin%50’si olarak tan›mlamaktad›r.

‹nsani Yoksulluk (Human Poverty)Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program› (UNDP) yoksullu¤un kavramlaflt›r›lmas› ça-balar›na, hem yoksulluk kavram› etraf›ndaki tart›flmalar› hem de yoksullu¤un öl-çülmesi yaklafl›mlar›n› geniflleterek katk›da bulunmufltur. UNDP’nin 1997 ‹nsaniGeliflme Raporu ile ilk defa ortaya at›lan “‹nsani Yoksulluk”, gelir yoksullu¤u ileiliflkili bulunmas›na ra¤men ondan farkl›d›r. Gelir yoksullu¤u ölçümleri mutlak ge-lir üzerinde odaklan›rken, insani yoksullu¤un ölçülmesi e¤itim düzeyi, sa¤l›k vetemiz su kaynaklar›na eriflebilme gibi konularda yo¤unlaflmaktad›r. Ayn› rapordainsani yoksullu¤u ölçmek amac›yla “‹nsani Yoksulluk ‹ndeksi” (Human PovertyIndex) gelifltirilmifltir.

Bu indeks geliflmekte olan ülkeler için (HPI-I) flu üç kriterden yola ç›karak he-saplanmaktad›r:

• Yaflam süresi: 40 yafl›n alt›nda yaflam beklentisi olanlar›n oran›• E¤itim: Okuma yazma bilmeyen yetiflkinlerin oran›• Makul bir yaflam standard›:

• Sa¤l›kl› içme suyuna sahip olmayan nüfusun oran›• Temel sa¤l›k imkânlar›ndan yoksun olan nüfusun oran›• 5 yafl›n alt›nda olan ve yeterli beslenemeyen nüfusun oran›

Yoksulluk sadece az geliflmifl ya da geliflmekte olan ülkelerin bir sorunu de¤il-dir. UNDP, geliflmifl ülkelerde yaflanan insani yoksullu¤u da ele alm›fl ve bu ülke-lere yönelik bir indeks gelifltirmifltir. Geliflmifl ülkeler için hesaplanan ‹nsani Yok-sulluk ‹ndeksi’ni (HPI-II) oluflturan kriterler ise flunlard›r:

• Yaflam süresi: 60 yafl›n alt›nda yaflam beklentisi olanlar›n oran›• E¤itim: OECD taraf›ndan tan›mlanan fonksiyonel cahillik oran›• Makul bir yaflam standard›: Yoksulluk s›n›r›n›n alt›nda yaflayanlar›n oran›• Sosyal d›fllanma: Uzun dönem iflsizlik oran›

‹nsani Yoksulluk ‹ndeksi konusunda daha genifl bilgi için bkz.www.undp.org

YOKSULLU⁄UN ÖLÇÜLMES‹Karmafl›k ve çok boyutlu yap›s› nedeniyle yoksullu¤un ölçülmesi pek kolay birkonu de¤ildir. Genel olarak en düflük yaflam standard›na eriflememe durumu ola-rak tan›mlanan yoksulluk; asgari yaflam standard›n›n ne oldu¤u, yaflam standard›-n›n nas›l ölçülece¤i, yoksullu¤un fliddetinin bir ölçüt ile ifadesinin mümkün olupolmad›¤› sorular›n› da beraberinde getirmektedir. Tan›m, ölçüm, yoksullu¤a yolaçan temel nedenler ve yoksullukla mücadele için al›nmas› gereken önlemler gibiçok boyutlu olan yoksulluk; içinde yaflan›lan sosyal ba¤lamla yak›ndan iliflkili, za-mana ve mekâna göre de¤iflen karmafl›k bir olgudur. Baflta g›da olmak üzere te-mel ihtiyaçlar›n en düflük düzeyde karfl›lanabilmesi için gerekli gelir/tüketim esa-s›na dayal› yaklafl›m; çeflitli sa¤l›k ve e¤itim göstergeleri esas›na dayal› insani ge-


‹nsani Yoksulluk:Yoksullu¤u insani geliflmeperspektifinden ele alan vebir k›s›m bireylerin insancayaflam koflullar›na (e¤itim,ekonomik ve sosyal imkånlargibi) sahip olamamas›anlam›na gelenyoksulluktur.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



liflme yaklafl›m›; yoksullar›n kendi yaflam koflullar›n› de¤erlendirmelerini ve onla-r›n önemsedikleri toplumdan d›fllanm›fll›k, siyasal güç eksikli¤i ve gelir dalgalan-malar› gibi risk unsurlar›n› esas alan kat›l›mc› yoksulluk yaklafl›mlar› yoksullu¤untan›mlanmas›nda ve ölçülmesinde kullan›lan temel yaklafl›mlard›r. Ölçmenin neamaçla ve kim taraf›ndan yap›ld›¤› sorular›; yoksullu¤un ne oldu¤u ve niçin ölç-memiz gerekti¤i sorular›n›n yan›tlar›n› araflt›r›rken göz önünde bulundurmam›zgereken önemli sorulard›r (Aflk›n, 2004).

Yoksullu¤un ölçümünde kullan›lan yöntem, ekonomik birimlerin hayat standar-d›n›n (refah›n›n) nas›l ve hangi de¤iflkenle (ya da de¤iflkenlerle) ölçülece¤ine kararverildikten sonra, bu de¤iflkenin belli bir de¤erini yoksulluk çizgisi olarak seçip buçizginin alt›nda kalan ekonomik birimleri yoksul olarak s›n›fland›rmakt›r. Refah öl-çüsü olarak s›kl›kla kullan›lan iki alternatif; gelir ve tüketimdir. Asl›nda gelir ve tü-ketim birbirleriyle yüksek korelasyona sahip iki de¤iflkendir. Ancak, Türkiye gibiönemli miktarda gelirin kay›t d›fl› kazan›ld›¤›, dolays›z vergi toplama konusundagüçlükler yaflanan, pek çok hanenin tüketiminde kendi yetifltirdi¤i ürünlerin göz ar-d› edilemeyecek bir paya sahip oldu¤u ülkelerde gelir, hanehalk› refah›n›n iyi birgöstergesi olmamaktad›r. Bu unsurlar›n yan› s›ra, ülkemizde yurt d›fl›ndan gönderi-len iflçi gelirlerinin ve toplumsal dayan›flma amac›yla yap›lan nakdi ve ayni yard›m-lar›n miktar› da oldukça fazlad›r. Tüm bunlar dikkate al›nd›¤›nda, refah ölçütü ola-rak tüketim harcamalar›n›n kullan›lmas› tercih edilmektedir (Caner, 2012: 1).

Yoksullu¤un tek bir k›stasla (gelir/tüketim) ölçülmesinin yo¤un elefltiriler alma-s›, sa¤l›k ve e¤itim gibi di¤er sosyoekonomik verilerinde kullan›larak göstergelerinçeflitlendirilmesi yoluna gidilmesini zorunlu k›lm›flt›r. Yoksullu¤a iliflkin çok say›-da göstergenin ortaya ç›kmas›, hangi sorunun öncelikle ele al›nmas›na yönelik tar-t›flmalar› da beraberinde getirmifltir. Bu durum temel beslenme ve bar›nma gibi ih-tiyaçlar›n giderilmesine yönelik çabalar› sekteye u¤ratmaktad›r. Bu noktada soyutkavramlar›n ortaya ç›kart›larak sorunun tan›mlanmas›nda öznel de¤erlendirmekarmafl›kl›¤›na yol aç›lmamas›; olgunun ifllevselli¤inin yitirilmemesi ve yoksullu¤ailiflkin bilgilerin art›r›lmas›na yönelik çabalar›n önemsenmesi; yoksullu¤un neden-lerinin saptanmas› ve karfl› önlemlerin gelifltirilmesi gerekmektedir (Aflk›n, 2004).

Yoksulluk S›n›r› ve Hesaplanmas›Yoksulluk konusundaki tüm analizlerin ortak noktas› olan yoksulluk s›n›r› ya daçizgisi, bir toplumda yoksul olanlarla olmayanlar› birbirinden ay›rmakta kullan›lanen temel ölçüttür. Bu s›n›r›n belirlenmesi hem toplam yoksul say›s›n›n hesaplan-mas›nda hem de kamu taraf›ndan yap›lacak transferlerde önemli bir referans olufl-turmaktad›r. Ayr›ca uluslararas› karfl›laflt›rmalarda da ülkelerin yoksulluk düzeyle-rinin k›yaslanmas›nda önemli bir yer tutmaktad›rlar.

Yoksulluk ölçümünde gelir ya da tüketime dayal› yetersizlik yöntemi en s›k kul-lan›lan yöntem olmaktad›r. Bu yaklafl›ma göre e¤er hanehalk› geliri ya da toplamharcamas› yoksulluk s›n›r› olarak verilen de¤erden az ise bu hanehalk› yoksul ola-rak s›n›fland›r›l›r. Yoksulluk s›n›r›, birim temel gereksinimleri karfl›lamak için gerek-li olan tüm mal ve hizmetlerin toplam›n› temsil eder. Bu yaklafl›m öncelikle yoksul-luk s›n›r›n›n tan›mlanmas›n› gerektirir. Bir hanehalk›n›n minimum yaflam düzeyiniya da temel gereksinimlerini karfl›layabilmesi için gerekli olan tüm mal ve hizmet-leri sat›n al›rken ödemesi gereken para miktar› yoksulluk s›n›r›d›r. Bu s›n›r› hesap-larken gerekli olan bilgiler: Temel gereksinimleri belirlemek, tatmin olman›n efli¤i-ni belirlemek, gerekli mal ve hizmetlerin miktar›n› ve çeflidini seçmek ve sonuçtabelirlenen bu mal ve hizmet sepetini fiyatland›rmakt›r (Erdo¤an, 2002: 376).


Üç tür yoksulluk s›n›r› uygulamas›ndan söz edilebilir: Mutlak yoksulluk s›n›r›,göreli yoksulluk s›n›r› ve subjektif yoksulluk s›n›r› (Aktan ve Vural, 2002: 57).

• Mutlak yoksulluk s›n›r›, spesifik bir yaflam standard› ile ba¤lant›l›d›r. Belirlibir yaflam standard›n›n alt›nda kalan kesim yoksul olarak adland›r›l›r. Mut-lak yoksulluk s›n›r› belirli bir zaman noktas›nda, minimum kaynak miktar›olarak belirlenmekte ve zamana ba¤l› olarak fiyat de¤iflmeleri dikkate al›na-rak güncellefltirmektedir. Mutlak yoksulluk s›n›r› genellikle iki farkl› yön-temle hesaplanmaktad›r. Bu yöntemlerin birincisinde, en düflük yaflam stan-dard›n› sa¤layan minimum g›da harcamas›na göre yoksulluk s›n›r› hesaplan-maktad›r. ‹kincisinde ise minimum g›da harcamas›na ek olarak, giyim, ba-r›nma, sa¤l›k, ›s›nma, e¤itim gibi temel ihtiyaçlar da dikkate al›nmaktad›r.Dolay›s›yla, temel gereksinmeler maliyeti olarak bilinen bu ikinci yöntemegöre, daha yüksek bir yoksulluk s›n›r› elde edilmektedir. Mutlak yoksulluks›n›r›n›n hesaplanmas›nda asgari yaflam standard›n› sa¤layacak minimum g›-da tüketim seviyesinin veya minimum maliyetli g›da maddeleri sepetinin be-lirlenmesi gereklidir (‹briflim, 2008).

• Göreli yoksulluk s›n›r›, toplam nüfusun belirli bir yüzdesinin yer ald›¤› gelir yada harcama düzeyinden veya medyan gelirin yar›s›ndan daha az gelir veya har-cama seviyesine sahip olan kesimin yoksul olarak kabul edilmesiyle belirlenir.

• Subjektif yoksulluk s›n›r›, toplumdaki bireylerin minimum gelir veya harca-ma hakk›ndaki kendi bireysel düflüncelerine dayanmaktad›r. Subjektif yok-sulluk s›n›r›, temel ihtiyaçlar› karfl›lamak için gerekli olan asgari gelirin be-lirlenmesiyle ilgili büyük ölçekli anketler yap›larak toplumun bu konudakigörüflüne dayan›larak hesaplan›r. Hanehalklar›n›n bildirdi¤i gelir düzeyininalt›ndakiler yoksul olarak kabul edilir.

Yoksulluk s›n›r› yöntemlerine göre Türkiye’deki yoksulluk oranlar›na Türkiye ‹statistikKurumu’nun resmî web sitesinden (www.tuik.gov.tr) ulaflabilirsiniz.

Yoksulluk ÖlçütleriYoksullu¤un ölçülmesinde, yoksulluk çizgisinin belirlenmesinden bir sonraki afla-ma uygun bir indeksin seçilmesidir. Yoksulluk konusuna karfl›, 1970’lerin ilk y›lla-r›nda bafllayan ilgi art›fl›na koflut olarak yoksullu¤un ölçüm yöntemleri de son yir-mi befl-otuz y›lda birçok araflt›rmac›n›n yo¤un ilgisini çekmifltir. Bu süreç içinde,birçok farkl› ölçüm yöntemi ve indeks gelifltirilmekle kalmam›fl, bu indeksleri bir-biriyle k›yaslayan, ölçüm sorunlar›n› en ince ayr›nt›s›na kadar irdeleyen çal›flmala-ra s›kça rastlan›r olmufltur (fienses, 2003: 65). fiimdi bu indeksleri ele alal›m.

Kafa Say›s› ‹ndeksi (Headcount Index)Yoksulluk ölçümünde en yayg›n olarak kullan›lan indeks, hesaplanmas›n›n basitve kolay olmas› nedeniyle, yoksulluk s›n›r› alt›nda kalan kifli say›s›n›n toplam nü-fusa oran›n› gösteren kafa say›s› indeksidir.

H = Q/N

H: Kafa say›s› indeksiQ: Yoksulluk s›n›r› alt›ndaki nüfusN: Toplam nüfus

Yoksulluk ölçümünde kabaca bilgi veren kafa say›s› indeksi, yoksullu¤un de-recesi ve da¤›l›m› hakk›nda bilgi vermez. Öte yandan, yoksulluk s›n›r› alt›nda bu-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Kafasay›s› ‹ndeksi:Yoksulluk s›n›r› alt›ndakalan kifli say›s›n›n toplamnüfusa oran›n› gösterenindekstir.

lunan kifli ve hanehalk›n›n gelirlerindeki azalmalara ve gelir transferlerine karfl› daduyars›zd›r. Bu ölçütten yoksulluk s›n›r› alt›nda bulunan kifli ve hanehalk› oran›n-da meydana gelen de¤iflmelerin izlenmesinde yararlan›labilir. Bu tür bilgi yoksul-lu¤u azaltmak amac›yla uygulamaya konulan politikalar›n baflar›l› olup olmad›¤›-n›n tespitinde kullan›labilir (Aktan ve Vural, 2002: 64).

Yoksulluk Aç›¤› ‹ndeksi (Poverty Gap Index)Yoksullu¤un derinli¤ini ölçebilmek ve yoksulluk oran›n›n yoksulluk çizgisine du-yarl›l›¤›n› azaltabilmek için yoksullar›n gelirlerinin/tüketimlerinin yoksulluk çizgi-sinden uzakl›¤›n›n ortalamas›n›n yoksulluk çizgisine oran› olarak belirlenen yok-sulluk aç›¤› indeksi gelifltirilmifltir (fienses, 2003: 66).

Yoksulluk aç›¤› indeksi, yoksullu¤u yoksul kifli oran›na göre daha derinlemesi-ne incelemekte ve gelir aç›¤› kavram›na dayanmaktad›r. Bir kiflinin gelir aç›¤›, yok-sulluk s›n›r› ile i. bireyin geliri aras›ndaki farka eflittir. Gelir aç›¤›, yoksulluk s›n›r›alt›ndaki bireyler/hanehalklar› için hiçbir zaman negatif olamayaca¤› gibi, yoksul-luk s›n›r› üstündeki birey/ hanehalklar› için de pozitif olmayacakt›r. Yani, negatifolacakt›r. Gelir aç›¤›, yoksulluk s›n›r› alt›nda kalan bütün yoksullar›n toplulaflt›r›l-m›fl gelir aç›¤›d›r. Gelir aç›¤›n›n geniflli¤i, bu gelir aç›¤›n› paylaflan insanlar›n say›-s›na ba¤l›d›r. Yoksulluk Aç›¤› Oran› ise gelir aç›¤›n›n kifli bafl›na pay›n› ifade et-mektedir. Yani, yoksullar aras›ndaki ortalama yoksulluk aç›¤›n›n yoksulluk s›n›r›-na oran›na eflittir (Sen, 1976; Takayama, 1979’dan aktaran ‹briflim, 2008: 51).

Yoksullar›n yoksulluk s›n›r›n›n ne kadar gerisinde gelir elde etmekte olduklar›-n› gösteren ve yoksullar aras›ndaki yoksullu¤un derecesi hakk›nda bilgi verenyoksulluk aç›¤› indeksi kaç kiflinin yoksul oldu¤u konusunda bilgi vermedi¤i gibiyoksullar aras›nda gelirin nas›l da¤›ld›¤› konusunda da duyars›zd›r. En yoksul ko-numda olan bir kifliden daha zengin ancak yoksulluk s›n›r› alt›nda gelire sahipolan birine gelir transferi söz konusu oldu¤unda ne kafa say›s› indeksi ne de geliraç›¤› indeksi yoksullar›n durumunda herhangi bir de¤iflikli¤in oldu¤unu göster-mez. Her iki ölçütün sahip oldu¤u bu eksiklik da¤›l›ma duyarl› yoksulluk ölçütle-rinin ortaya konmas›na yol açm›flt›r (Aktan ve Vural, 2002: 65).

Sen ‹ndeksiHem kafa say›s› indeksi hem de yoksulluk aç›¤› indeksinin yoksullar aras›ndakigelir da¤›l›m›n› göz ard› ediyor olmas› ve yoksullar›n say›s›n› dikkate almamas› ye-ni aray›fllara yol açm›fl ve Sen ‹ndeksi bu aray›fllar sonucu ortaya ç›km›flt›r. Sen ‹n-deksi, kafa say›s› oran›, gelir aç›¤› oran› ve Gini Katsay›s›’n›n birlefltirilmesiyle olufl-turulan, yoksullar›n say›s›n›, yoksullu¤un boyutlar›n› ve yoksullar aras›ndaki gelirda¤›l›m› farkl›l›klar›n› dikkate alan bir ölçüttür (Sen, 1976).

Sen ‹ndeksinin denklemi Ps= H I + (1-I)Gp; fleklinde gösterilmektedir.

Burada; Ps: Sen ‹ndeksini, H: Kafa Say›s› Oran›n›, I: Gelir Aç›¤› Oran›n›, Gp: Yoksullar aras›ndaki Gelir Da¤›l›m›n›n Gini Katsay›s›’n› göstermektedir.

Herhangi bir yoksulun gelirinde bir azalma oldu¤unda yoksulluk ölçütünde birart›fl meydana gelir. Baflka bir ifadeyle, yoksullar›n durumunda meydana gelen birkötüleflme yoksulluk oran›nda yükselmelere yol açar. Di¤er taraftan zengin bir ki-


Sen ‹ndeksi: Kafa say›s›oran›, gelir aç›¤› oran› veGini Katsay›s›’n›nbirlefltirilmesiyleoluflturulan; yoksullar›nsay›s›n›, yoksullu¤unboyutlar›n› ve yoksullararas›ndaki gelir da¤›l›m›farkl›l›klar›n› dikkate alanbir ölçüttür.

fliden yoksullara gelir transferi söz konusu olursa yoksulluk ölçütünde bir azalmameydana gelir. Yoksulluk ölçütü zenginlerin gelirleri karfl›s›nda hiçbir de¤ifliklikgöstermez zira sadece yoksullar›n durumu üzerine odaklan›r. Yoksullar aras›ndatam eflitsizlik olmas› hâlinde (Gp=1), Ps kafa say›s› indeksine eflit olurken, yoksul-lar aras›nda tam eflitlik varsa (Gp=0), Ps gelir aç›¤› indeksine eflit olacakt›r (Aktanve Vural, 2002: 66).

Foster, Greer ve Thorbecke (FGT) Yoksulluk ‹ndeksiYoksulluk ölçüm yöntemlerine iliflkin yürütülen çal›flmalar içinde en önemli katk›-lardan birisinin de Foster, Greer ve Thorbecke (1984) taraf›ndan gerçeklefltirilenindeks oldu¤u söylenebilir. Yoksulluk çal›flmalar›nda son y›llarda yoksullu¤un böl-gesel, etnik alt gruplar›n›n yoksul düzeylerinden ne derece etkilendi¤ini göster-mek önem kazanm›fl ve toplam yoksulluk içinde ilgili alt gruplar›n yoksullu¤ununnas›l ölçülece¤i önemli olmufltur. Di¤er koflullar sabitken, bir alt grubun yoksullukdüzeyindeki azalma, bir bütün olarak toplam nüfusun yoksullu¤unun azalmas›naneden olabilir. Toplam yoksulluk içinde alt gruplardaki yoksulluktaki de¤iflmeninetkisinin kantitatif tahminini yapmak veya alt gruplar›n yoksulluk düzeylerinintoplam yoksulluk içindeki katk›lar› incelenmek istenebilir. Bu bahsedilen kriterle-rin sa¤lanabilmesi için, yoksulluk ölçütünün toplanarak ayr›flt›r›lmas› gereklidir.Dolay›s›yla, toplam yoksulluk, alt gruplar›n yoksulluk düzeylerinin a¤›rl›kl› ortala-mas›d›r (Foster, Greerve Thorbecke, 1984’ten aktaran ‹briflim, 2008).

Foster-Greer ve Thorbecke indeksi afla¤›da verilen eflitli¤e göre hesaplanmak-tad›r. Parametre (α) 0’dan 1’e ve 2’ye de¤ifltirilerek s›ras›yla yoksul say›s›, yoksul-lu¤un yo¤unlu¤u ve yoksullu¤un fliddetiyle ilgili ölçümler yap›labilmektedir.

Pα = 1/n ∑ (1-yi/yx)α

Burada; Pα: Foster, Greer ve Thorbecke ‹ndeksini, yi: Yoksulluk s›n›r› alt›nda gelire sahip olan i. bireyin/hanenin gelirini, n: Toplam nüfusu veya hanelerin toplam say›s›n› göstermektedir.

FTG ‹ndeksinin önemli katk›lar›ndan ilki, indeksin toplam yoksullu¤u de¤iflikalt gruplara ayr›flt›rabilme özelli¤i ile ilgilidir. Bu indeks yoluyla yoksul kitle birbi-rinden kesin çizgilerle ayr›lm›fl de¤iflik sosyoekonomik veya bölgesel gruplara bö-lünebilmekte ve bunlara iliflkin yoksulluk oranlar› ayr› ayr› hesaplanabilmekte vealt gruplara iliflkin indeksler alt gruplar›n nüfus paylar›yla a¤›rl›kland›r›larak top-land›¤›nda da toplam yoksulluk oran› gözlenebilmektedir. FGT indeksinin ikinciönemli katk›s› ise yoksul gruplar›n gelirlerindeki art›fllar›n di¤er gruplardaki art›fl-lara k›yasla daha fazla fayda sa¤layaca¤› yaklafl›m›yla yoksullu¤a karfl› tepkinin de-recesine koflut olarak artan bir yoksulluk tepkisi katsay›s› içermesinden ve bölü-flüm sorunlar›na duyarl› olmas›ndan kaynaklanmaktad›r (fienses, 2003: 67).

YOKSULLUKLA MÜCADELE POL‹T‹KALARIYoksullukla mücadele, uluslararas› platformda insanl›¤›n sosyal, ekonomik, politikve ahlaki sorumlulu¤u olarak tan›mlanmaktad›r. Yoksullu¤un küresel bir sorun hâ-line gelmeye bafllamas› ve dünyan›n bir bölgesinde yaflanan yoksulluk sorunununasl›nda tüm dünyan›n gelece¤ini tehdit eden ve ilgilendiren bir sorun hâline gel-mesi bütün dünya ülkelerinin yoksullukla mücadelede birlikte hareket etme ve or-tak çözümler arama zorunlulu¤unu ortaya ç›karm›flt›r. Bu amaçla, 2000 y›l›n›n Ka-


s›m ay›nda 189 ülkenin hükûmet baflkanlar› Milenyum Deklerasyonu imzalam›fllarve bu deklerasyonla 2015 y›l›na kadar belirlenen Milenyum Kalk›nma Hedefle-ri’nin (MDGs) gerçeklefltirilmesini taahhüt etmifllerdir. Bu deklerasyonda belirle-nen bafll›ca hedefler flunlard›r (UN, 2000):

• Afl›r› yoksullu¤un ve açl›¤›n yok edilmesi,• Evrensel bir temel e¤itimin sa¤lanmas›,• Cinsiyet eflitli¤inin teflvik edilmesi ve kad›nlar›n güçlendirilmesi,• Çocuk ölümlerinin azalt›lmas›,• Anne sa¤l›¤›n›n gelifltirilmesi,• Aids, s›tma ve benzeri hastal›klarla mücadele edilmesi,• Sürdürülebilir bir çevrenin sa¤lanmas›,• Kalk›nma için küresel ortakl›¤›n gelifltirilmesi.Yoksullukla mücadelede son y›llarda ortaya ç›kan önemli bir e¤ilim, bu konu-

da ulusal hükûmetlerin ve sivil toplum örgütlerinin yan›nda; IMF, Dünya Bankas›,Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program› (UNDP) ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü gi-bi uluslararas› kurulufllar›nda çabalar›n›n artm›fl olmas›d›r. Küresel ekonomik kriz-ler sonras›nda geliflmekte olan ülkelerin bozulan makroekonomik dengelerini sa¤-lamak amac›yla uluslararas› finans kurulufllar› taraf›ndan uygulanan istikrar veuyum programlar› birtak›m mali k›s›tlamalar getirmifltir. Getirilen bu k›s›tlamalarönemli toplumsal sonuçlar›n do¤mas›na ve bu kurulufllara karfl› toplumda büyüktepkilerin ortaya ç›kmas›na yol açm›flt›r. Dolay›s›yla, uluslararas› kurulufllar›n yok-sulluk konusundaki çal›flmalar›n› bu çerçevede de¤erlendirmek gerekir. Tabii kibu iyimser bir yaklafl›m olarak da görülebilir. Nitekim, uluslararas› finans kurulufl-lar›n›n yoksulluk konusunu neoliberal modelin daha da yayg›nlaflmas› ve derinlefl-mesi amac›yla bir gerekçe olarak kulland›klar› da ileri sürülmektedir. fienses (2004),bu kurulufllar›n yoksullukla mücadele konusundaki samimiyetsizliklerinin en aç›kgöstergesinin, IMF program› uygulayan ülkelerde gelir da¤›l›m›n›n bozulmas› vebüyümenin olumsuz yönde etkilenmesi oldu¤unu vurgulamaktad›r.

Yoksullu¤un karmafl›k ve dinamik bir sorun olmas›, bu sorunla mücadelede iz-lenecek politikalar›n da çok boyutlu olmas›n›, zamana ve ülkelerin içinde bulun-duklar› sosyo-ekonomik koflullara göre farkl›laflmas›n› zorunlu k›lmaktad›r. Yoksul-lukla mücadele edilirken öncelikle karar verilmesi gereken, bu mücadelenin hangiyoksullukla ve kimlerin yoksullu¤u ile yap›laca¤› konusudur. Dolay›s›yla, yoksul-lukla mücadele politikalar›n›n çerçevesi belirlenirken mücadele edilecek yoksulluktürünün ve yoksullar›n profillerinin bilinmesi gerekir (Gündo¤an, 2007: 100).

Yoksullukla mücadelenin kimin arac›l›¤›yla yap›laca¤› da önemli bir konudur.“1970’lerde ekonomide piyasan›n yeniden keflfedilmesiyle birlikte, yoksulluklamücadelede piyasa iliflkilerinin etkin olaca¤› modeller ve yap›lar oluflturulmayabafllanm›flt›r. Temel yaklafl›ma göre, yoksullukla mücadele devletin ifli olmamal›,devletin yerini bu amaca göre örgütlenmifl sivil toplum kurulufllar› almal›yd›. An-cak sivil toplum kurulufllar›n›n içinde faaliyet gösterecekleri piyasa, insan› bütünyönleriyle kuflatan, insan›n bütün yönleriyle faaliyet gösterdi¤i piyasa de¤il, sade-ce üretim ve tüketim faaliyetlerine indirgenmifl piyasayd›. Böyle bir piyasada yok-sullukla mücadele ise ancak yoksullu¤u ve yoksullukla mücadeleyi piyasa yap›s›-na göre örgütlemekle mümkündü. Kapitalist sistemin “bir sorunu baflka bir sorun-la aflarak büyüme” dinamizmi burada da etkisini göstermeye bafllad›” (Demirci,2003: 19). Sivil toplumun yoksullukla mücadeledeki önemi her ne kadar yads›na-maz ise de bu sorunun ortadan kald›r›lmas›nda temel görevin devlette oldu¤uunutulmamal›d›r. Devlet hiçbir flekilde bu görevini tamamen sivil topluma devre-derek bu sorumluluktan kurtulamaz.


Tarihsel olarak, özellikle 20.Yüzy›l içerisindeki de¤iflik dönemlerde benimse-nen yoksullukla mücadele stratejilerine bak›ld›¤›nda, esas olarak iki temel politikagrubunun uyguland›¤›n› söylemek mümkündür. ‹lk grup politikalar, daha çok II.Dünya Savafl›’n›n ard›ndan 1980’lere kadar bütün dünyada yayg›n olan, yoksulluk-la do¤rudan mücadele amac›n› güden ve esas olarak bir sosyal güvenlik a¤›n› ön-gören sosyal politikalar niteli¤inde iken “küreselleflme” döneminin bir ürünü ola-rak görülebilecek ikinci grup politikalar, do¤rudan yoksullu¤u azaltmak için tasar-lanmam›fl olsalar da dolayl› olarak yoksullu¤u azaltt›¤› ileri sürülen, yoksullu¤unönemli bir kayna¤› olan iflsizlik sorununu azaltmak ile iktisadi büyümeyi sa¤laya-cak türden politikalard›r. Ancak, bu birbirine alternatif olarak ortaya ç›kan politikademetlerinin, yoksullu¤un nas›l tan›mland›¤›yla yak›ndan iliflkili oldu¤unu gözle-mek ilginçtir. En genel hatlar›yla, esas olarak geliri temel alan, daha çok ekonomiknitelikte görünen yoksulluk anlay›fl›, daha çok birinci grup politikalar›n alt›nda ya-tan temel bak›fl aç›s› iken ikinci grup politikalar›n yoksullu¤u ister istemez sadeceekonomik bir sorun olarak de¤il, ayn› zamanda sosyal ve hatta kültürel bir sorunolarak gördüklerini söylemek yanl›fl olmayacakt›r. Yine de bu iki grup politikan›nbirlikte uyguland›¤› durumlarda yoksullu¤un azalt›lmas›nda önemli sonuçlar ver-di¤ini söylemek de mümkün görünmektedir (DPT, 2007: 15).

Yoksullukla mücadelede e¤itimin yerini tart›fl›n›z.

Yoksullukla Mücadelede Dolayl› Yaklafl›mYoksullukla mücadelede dolayl› yaklafl›m kapsam›nda, ekonomik büyüme, emekpiyasas› politikalar›, fiyat istikrar›n› sa¤lay›c› politikalar ve e¤itim politikalar› gibimakropolitikalar yer almaktad›r.

Ekonomik büyümenin yoksullu¤un azalt›lmas›ndaki etkisi konusunda farkl› dü-flünceler olsa da literatürde büyümenin yoksulluk oranlar›n› azaltt›¤› konusunda ge-nel bir kanaatin bulundu¤u söylenebilir. Nitekim tarihsel olarak bak›ld›¤›nda yoksul-luk oranlar›ndaki en büyük düflüfllerin yafland›¤› dönemlerin, ayn› zamanda istikrarl›büyümenin gerçekleflti¤i dönemler oldu¤u görülmektedir. Örne¤in 1981-2000 döne-minde Çin’deki yoksulluk oran› %50’lerden %8’lere, y›ll›k %8,5’lik bir büyüme oran›sayesinde düflmüfltür. Benzer flekilde, 1993-2002 döneminde Vietnam’daki yoksullukoran› y›ll›k %6’l›k bir büyüme sayesinde, %58’den %29’a düflmüfltür (Perry, 2006: 57).

Ekonomik büyümenin yoksullukla mücadelede iki temel eksende katk› sa¤la-d›¤› söylenebilir. Bunlardan ilki; istihdam art›fl› ve iflsizli¤in azalmas›yla hanehalk-lar›n›n gelirlerini artt›r›p ayn› zamanda, e¤itim, sa¤l›k ve altyap› olanaklar›n›n dageliflmesini sa¤lamas›d›r. Bunun, yoksullu¤un azalt›lmas›na dolayl› katk› sa¤laya-ca¤› ve “insani yoksulluk” göstergelerini olumlu yönde etkileyece¤i söylenebilir.

‹kincisi ise yoksullu¤un azalt›lmas›na yönelik olarak uygulanacak gelirin yeni-den da¤›t›m› politikalar›n›n geniflleyen bir ekonomide daha kolay uygulanabilir ol-mas›d›r. Bunun sonucunda, gerçeklefltirilen büyümeden kaynaklanan kazan›mla-r›n adil bölüflümünün yoksullu¤un azalt›lmas›na önemli bir etkisi olacakt›r.

Gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlikleri artt›ran bir büyüme süreci, büyümenin yoksul-lu¤un azalt›lmas› konusunda sa¤lad›¤› olumlu etkilerin azalmas›na yol açacakt›r.Bu nedenle, h›zl› büyüme süreci öncesinde gelir da¤›l›m›n› düzeltici politikalar›nuygulanmas›, büyümeden sa¤lanacak olumlu etkilerin artt›r›lmas›n›n bir ön koflu-lu olarak görülmektedir. Güney Kore ve Tayvan’›n deneyimleri ise daha somut ola-rak, h›zl› büyüme sürecinin bafllar›nda mülkiyet yap›s›n›n daha eflitlikçi bir yap›yakavuflturulabilmesi hâlinde, bunu izleyen büyüme sürecinin ilk aflamalar›n›n daeflitlikçi olabilece¤ini göstermifltir (fienses, 2003: 226).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Dünya Bankas› ekonomistlerinden François Bourguignon büyüme, yoksullukve eflitsizlik aras›ndaki iliflkiyi “Yoksulluk-Büyüme-Eflitsizlik (PGI) Üçgeni” olarakadland›rmaktad›r. Bourguignon, “PGI Üçgeni”ni flöyle aç›klar: Yoksulluk gelir art-t›r›larak (büyüme) veya daha iyi bir gelir da¤›l›m› ile azalt›labilir. Yoksulluk oran›n-da yüzde birlik bir düflüfl, belirli bir büyüme oran› ya da eflitsizlikteki belirli birazalmayla gerçeklefltirilebilir. Daha önemlisi, gelirde bir art›fl›n eflitsizlikte bir azal-mayla çat›flmas› gerekmez. Burada ifade edilmek istenen fludur: “Yoksullu¤u azalt-mak için yaln›zca büyüme üzerinde durmak yerine, politika yap›c›lar eflitsizlik vebüyümeye ayn› zamanda odaklanabilirler”. Sonuçta Bourguignon, yoksullu¤unazalt›lmas›n›n kalk›nma için önemli bir hedef oldu¤unu ve bu hedefe ulafl›labilme-si için de gelir da¤›l›m› ve büyüme politikalar›n›n ülkeye özel bir kombinasyonu-nun gerekli oldu¤unu ileri sürer (Bourguignon, 2004: 4).

Son y›llarda, büyümenin yoksullu¤un azalt›lmas›nda tek bafl›na yeterli olmad›¤›düflüncesini benimseyen kalk›nma düflünürleri yeni bir kavram olan “yoksul yanl›s›büyüme” (pro-poor growth) üzerinde durmaktad›rlar. Ancak, yoksul yanl›s› büyü-menin ne oldu¤u, nas›l ölçülece¤i ve daha da önemlisi bunun etkili siyaset yapmasüreçlerine nas›l aktar›laca¤› gibi konular hâlâ hararetli bir biçimde tart›fl›lmaktad›r.Yoksul yanl›s› büyüme genifl anlamda, “yoksullukta önemli bir azalma sa¤layan bü-yüme” ya da “yoksullar için iyi olan büyüme” olarak tan›mlanmaktad›r. Ancak bu-nun tam olarak neyi ifade etti¤i anlafl›lamamaktad›r (Gündo¤an, 2008: 50).

Son dönemde Martin Ravallion ve Nanak Kakwani’nin bu konuda yapm›fl ol-duklar› farkl› iki tan›m üzerinden çeflitli tart›flmalar yap›lmaktad›r. Ravallion, yok-sul yanl›s› büyümeyi, gayrisafi yurt içi has›lada, yoksullu¤u azalt›c› bir art›fl olaraktan›mlamaktad›r (Ravallion, 2004). Böyle bir tan›mlama oldukça genifl bir alan›kapsamaktad›r. Kakwani ise yoksul olan kesimin, yoksul olmayan kesime göreoransal olarak daha fazla faydaland›¤› durumda, gelir da¤›l›m›n› iyilefltiren büyü-menin yoksul yanl›s› büyüme oldu¤unu ileri sürmektedir (Kakwani ve Pernia,2000). Kraay, bu tan›mlamay› oldukça s›n›rlay›c› bulmaktad›r. Bu tan›mlamaya gö-re, Çin’in 1980’lerde ve 90’larda gerçeklefltirdi¤i çok h›zl› büyüme ve yoksullukta-ki dramatik düflüfl, göreli olarak yoksullar›n yoksul olmayanlardan daha az kazan-d›¤› için yoksul yanl›s› de¤ildi. Kraay’a göre yoksul yanl›s› büyümenin üç potansi-yel kayna¤› vard›r: Ortalama gelirlerin yüksek oranda büyümesi, ortalama gelirler-de yüksek bir yoksulluk-büyüme duyarl›l›¤› ve nispi gelirlerde yoksullu¤u azalt›c›bir büyüme modeli (Kraay, 2004).

Osmani ise Ravallion ve Kakwani’nin yoksul yanl›s› büyüme tan›mlar›na kat›lma-makla birlikte, birbirlerine yönelttikleri elefltirileri onaylad›¤›n› söylemekte ve her iki-sinin tan›mlar›n› da problemli bulmaktad›r. Ona göre, Ravallion’un tan›mlamas›, yok-sullu¤u azaltan herhangi bir büyüme sürecinin yoksul yanl›s› oldu¤u görüflüne daya-nan yoksullu¤u azalt›c› büyüme kavram› ile benzerdir. “Yoksullu¤u basitçe azaltmak‘yoksul yanl›s›’ büyüme için yeterli bir koflul olamaz. Bundan daha fazlas› olmal›d›r;büyüme özellikle yoksullar› destekleyici bir süreç olarak kendini göstermelidir. Kak-wani ise yoksullar›n oransal olarak zenginlerden daha fazla büyümeden yararlanabil-di¤i durumda, büyüme sürecinin yoksul yanl›s› oldu¤unu belirtmekteydi. Ancak budurum, yoksullar›n oransal olarak daha fazla büyüme sürecinden yararlanmas›ndaafl›r›ya kaç›larak sezgisel karfl› tepkilerin oluflmas›na neden olabilir. Örne¤in flu iki se-naryoyu karfl›laflt›ral›m. Senaryo A’da büyüme oran› düflük, fakat büyümeden yoksul-lar, zenginlerden oransal olarak daha fazla faydalanmaktad›r. Bunun tersi olarak Se-naryo B’de, büyüme oran› daha yüksek ama yoksullar oransal olarak büyümeden da-ha az faydalanmaktad›r. Daha fazla bir büyüme nedeniyle yoksullu¤un, B senaryo-


sunda A’ya göre daha da fazla azald›¤›n› varsayal›m. Bu durumda, Kakwani’nin ta-n›mlamas›nda A’y› yoksul yanl›s› büyüme olarak adland›rmam›za karfl›n B’de yoksul-luk daha da azalmas›na ra¤men, B’yi yoksul yanl›s› olarak tan›mlayam›yoruz. E¤eryoksullu¤u daha az azaltan bir büyümeyi yoksul yanl›s› olarak tan›ml›yor fakat öteyandan yoksullu¤u daha fazla azaltan bir büyümeyi yoksul yanl›s› olarak tan›mlaya-m›yorsak kurdu¤umuz tan›mlamalarda bir hata var demektir” (Osmani, 2005: 9).

Yoksul yanl›s› büyüme politikalar›n› elefltirenler, bu politikalar›n ekonomiyi boza-ca¤›n›, bunun da toplumsal refah› düflürece¤ini iddia etmektedirler. Asl›nda bu dü-flünce, “eflitlik” ve “etkinlik” aras›nda ters yönlü bir iliflki bulundu¤unu ileri süren es-ki bir argümana dayanmaktad›r. Yoksul yanl›s› büyüme politikalar› etkin olmayan so-nuçlar yarat›r m›? Bunun uygulanan spesifik politikalara ba¤l› oldu¤u söylenebilir.E¤er bu do¤ru ise zengin yanl›s› büyüme politikalar›n›n da birçok olumsuzluk yarat-t›¤› ileri sürülebilir. Bu ters yönlü iliflki konusu sosyal refah seçene¤i ile yak›ndan ilifl-kilidir. E¤er ilgilenilen, daha çok yoksullar›n refah› ise gelir da¤›l›m›nda en altta bulu-nan en üsttekinden daha fazla a¤›rl›k verilmelidir. Böyle bir durumda, etkinli¤in sos-yal refaha katk›s› az olacakt›r. Bu suretle, yoksullu¤u azaltma politikalar› içinde etkin-li¤in çok önemli bir rol oynamas›na ra¤men, yoksul yanl›s› büyümenin “eflitlik” yönüüzerinde daha fazla yo¤unlaflmak mant›kl› olabilir (Kakwani ve Pernia, 2000: 3).

Yoksulluk sorununun dolayl› yaklafl›m çerçevesinde ele al›nmas›na karfl› yap›lanelefltirilerin bafl›nda, bu yaklafl›m›n büyüme sürecinin bölüflüm ve yeniden da¤›l›m et-kisini göz ard› etti¤i gelmektedir. Buna göre, büyüme tüm toplum kesimleri taraf›ndaneflit oranda hissedilen homojen bir süreç de¤ildir. Büyüme, yaln›zca gelir göstergeleri-nin türdefl art›fl›n› de¤il, ayn› zamanda yeniden bölüflüm mekanizmas›n›n iflledi¤i vebu süreçten karl› ç›kanlar oldu¤u kadar gelir kayb›na u¤rayanlar›n da bulundu¤u birtoplumsal yeniden yap›lanma sürecini içermektedir. Bu nedenle büyümenin yap›s›nave belirli yerel özelliklerine ba¤l› olarak geliflen bu süreçten yoksul kesimlerin nas›l vene ölçüde etkilenece¤ini önceden kestirmek güçtür (Önder ve fienses, 2006).

Sizce Türkiye’nin son y›llarda yakalad›¤› h›zl› büyüme performans›n›n yoksullu¤un ayn›oranda azalmas›nda etkili olamamas›n›n nedenleri neler olabilir?

Yoksullukla Mücadelede Do¤rudan (Dolays›z) Yaklafl›mYoksullukla do¤rudan mücadele yaklafl›m›nda, yoksulluk sorununun dolays›z çö-zümüne yönelik politikalar›n ve programlar›n uygulanmas› söz konusudur. Buyaklafl›m da kamu; vergi, sosyal güvenlik, sosyal yard›m, sa¤l›k ve e¤itim politika-lar› gibi temel araçlarla gelirin ikincil da¤›l›m›na etkin bir biçimde müdahil olmak-tad›r. Bu politik araçlarla birlikte, kamunun öncülük etti¤i özel olarak dizayn edil-mifl yoksullukla mücadele programlar› da bu yaklafl›m›n temel enstrümanlar› ara-s›nda yer almaktad›r.

Yoksullukla mücadelede uygulanabilecek do¤rudan önlemler yoksul bireylerinyaflam koflullar›n›n iyilefltirilmesi amac›yla sosyal koruma sistemi kapsam›ndaki ka-mu harcamalar›d›r. Bu önlemler aras›nda a¤›rl›kla yoksullar›n kulland›¤› mal vehizmetlere sübvansiyon verilmesi, asgari ücret, istihdam› artt›rmaya yönelik çeflitliproje ve önlemler, yoksullara yönelik kredi programlar› ve çeflitli çocuk e¤itim vebeslenme programlar› ön plana ç›kmaktad›r (fienses, 2003: 328).

Toplumsal refah› yükseltmek ve özellikle gelir düzeyi düflük yoksul hanehalk-lar›n›n yaflam standartlar›n› iyilefltirmek amac›yla hanehalklar›na yap›lan transferleryoksullukla mücadelede önemli bir araçt›r. Sosyal transferler bir anlamda sosyaldevlet anlay›fl›n›n bir sonucudur. Sosyal transferlerin yoksulluk riskini azaltmadaki


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

rolünü daha iyi anlamak için Avrupa Birli¤i’ne bakmak gerekir. Avrupa Birli¤i’ndeyoksulluk riskiyle karfl› karfl›ya olan nüfusun oran› %16’d›r (72 milyon kifli). Buoran ‹sveç’te %9 iken; Litvanya ve Portekiz’de %21’e kadar yükselmektedir. AB’desosyal transferler yoksulluk riskine maruz kalanlar›n oran›n›n düflürülmesindeönemli ölçüde rol oynar: E¤er emekli maafllar› d›fl›ndaki sosyal transferler olma-sayd› %16 olan bu oran %26 olarak gerçekleflecekti (ETUC, 2007: 24).

Gelirin yeniden da¤›t›m›n› sa¤layan maliye politikalar›na ve kamu transfer öde-melerine liberal iktisatç›lardan baz› itirazlar yükselmektedir. Liberallere göre, “yok-sullukla mücadelede sosyal refah devletinin sonuçlar›; hizmetlerde kalitesizlik, is-raf, savurganl›k, verimsizlik, a¤›r vergi yükü dolay›s›yla düflük yat›r›m ve iflsizlikvesaire sorunlard›r. Gelirin yeniden da¤›t›m› amac›yla konan vergiler, vergi mükel-leflerinin yeni yat›r›m faaliyetlerine giriflmelerini engelleyebilir. Ekonomide yat›-r›mlar›n azalmas› ise iflsizli¤i ve yoksullu¤u art›r›r. Transfer ödemeleri, insanlar›nçal›flma yerine tembelli¤i tercih etmelerine neden olabilir. Bireyler, çal›flmadan birgelir elde ettiklerini gördüklerinde üretim faaliyetinde bulunarak bir gelir elde et-meye daha az çaba sarf ederler. Bu sebeple de toplum olabilece¤inden daha yok-sul hâle gelir” (Aktan, 2002).

Görüldü¤ü gibi yoksullukla mücadelede her iki yaklafl›m da kendi aç›lar›n-dan önemli katk›lar sa¤lamaktad›r. Dolay›s›yla bu süreçte dolayl› ve do¤rudanyaklafl›m birbirine alternatif de¤il; tamamlay›c› olarak görülmelidir. Yani, bir ta-raftan ekonomik büyüme sa¤lan›p gelir düzeyi yüksek olan istihdam olanaklar›geniflletilirken di¤er taraftan, do¤rudan yoksul kitlelere yönelik politika ve prog-ramlar arac›l›¤›yla yoksullu¤a karfl› etkin bir mücadele yürütülebilir. Bu alandakal›c› ve sürdürülebilir bir baflar› sa¤lanmas› her iki yaklafl›m›n da bir arada yü-rütülmesine ba¤l›d›r.

Yoksullu¤un kapitalist sistemin sermaye a¤›rl›kl› piyasa üretimi mekanizmas›-n›n organik bir sonucu oldu¤unu düflünenlere göre her iki yaklafl›m da sistem içiolup do¤rudan sistemi hedef almaz. Bu nedenle, bu tür politikalar etik olarakgörülemeyece¤i gibi, yoksulluk sorununun ortadan kald›r›lmas›nda sonuçland›-r›c› olarak da kabul edilemezler. Yoksulluk sorunu sistemin iflleyifl dinamiklerin-den organik olarak ortaya ç›kt›¤› için, yoksullukla mücadelede do¤rudan sistemihedef almamak bilim eti¤ine uygun görülemez. Yoksullu¤un sistematik bir so-nuç olmas› nedeniyle, sistem içinde kalarak marjinal düzenlemeler yapmak an-cak geçici iyilefltirmeler d›fl›nda fazla bir yarar oluflturamaz. Hatta, bu görüfle gö-re yoksullukla mücadele ad› alt›nda uygulamaya konulan sistem içi acil önlem-lerin toplumsal bilinci köreltti¤i ve bu mücadeleye zarar verdi¤i söylenebilir(Önder, 2004: 20).

TÜRK‹YE’DE YOKSULLUK VE YOKSULLUKLA MÜCADELE

Türkiye’de YoksullukYoksullu¤un boyutlar›n› ölçmeye yönelik çal›flmalar›n son y›llara dayand›¤› ülke-mizde, bu alandaki en önemli çal›flman›n, Türkiye ‹statistik Kurumu (TÜ‹K) tara-f›ndan yap›lan “Yoksulluk Araflt›rmas›” oldu¤u söylenebilir. 2002 y›l›ndan itibarenyay›mlanan harcamaya dayal› mutlak yoksulluk göstergelerinin, ülkemizin sosyo-ekonomik yap›s›n› ortaya koyacak ve uluslararas› k›yaslamalara imkân verecek fle-kilde revize edilmesi amac›yla TÜ‹K bünyesinde ulusal ve uluslararas› uzmanlarlabirlikte de¤erlendirme çal›flmalar›na bafllanm›flt›r. TÜ‹K taraf›ndan yap›lan ve so-


nuçlar› 2004 y›l› içerisinde kamuoyuna duyurulan “2002 Yoksulluk Araflt›rmas›”,Türkiye’de resmî yoksulluk s›n›r›n› tespit etmeye yönelik, kapsaml› ve güncel ve-rilere dayal› ilk çal›flmayd›. En yeni çal›flma ise sonuçlar› Mart 2012’de yay›mlananYoksulluk Çal›flmas› 2010’dur. Bu çal›flmada sat›n alma gücü paritesine göre kiflibafl› 2,15 ve 4,3 dolar s›n›rlar›na göre yoksulluk oranlar› verilmektedir. Kifli bafl›günlük harcamas›, sat›nalma gücü paritesine göre 2,15 dolar›n alt›nda kalan fertoran› 2009 y›l›nda %0,22 iken, bu oran 2010 y›l›nda %0,21 olarak tahmin edilmifl-tir. 4,3 dolar s›n›r›na göre ise 2009 y›l›nda %4,35 olan yoksulluk oran› 2010 y›l›nda%3,66’ya düflmüfltür. Sat›nalma gücü paritesine göre 4,3 dolar s›n›r› esas al›nd›¤›n-da, k›rsal yerleflim yerlerinde yaflayanlarda 2009 y›l›nda %11,92 olan yoksullukoran›, 2010 y›l›nda %9,61’e düflerken kentsel yerlerde yaflayanlar›n yoksulluk ora-n› %0,96’dan %0,97’ye yükselmifltir.

TÜ‹K’in yay›mlanan en son yoksulluk verileri ›fl›¤›nda özetle flunlarsöylenebilir (TÜ‹K, 2011):

• 2009 y›l›nda Türkiye’de fertlerin yaklafl›k %0,48’i yani 339 bin kifli sadece g›-da harcamalar›n› içeren açl›k s›n›r›n›n, %18,08’i yani 12 milyon 751 bin kifliise g›da ve g›da d›fl› harcamalar› içeren yoksulluk s›n›r›n›n alt›nda yaflamak-tad›r. 2008 y›l›nda bu oranlar s›ras›yla %0,54 ve %17,11’dir.


YöntemlerFert yoksulluk oran› (%)

2002 2003 2004 2005 2006 2007(*) 2008 2009

TÜRK‹YE

G›da yoksullu¤u (açl›k) 1,35 1,29 1,29 0,87 0,74 0,48 0,54 0,48

Yoksulluk (g›da+g›da d›fl›) 26,96 28,12 25,60 20,50 17,81 17,79 17,11 18.08

Kifli bafl› günlük 1 $’›n alt› (1) 0,20 0,01 0,02 0,01 - - - -

Kifli bafl› günlük 2,15 $’›n alt› (1) 3,04 2,39 2,49 1,55 1,41 0,52 0,47 0,22

Kifli bafl› günlük 4,3 $’›n alt› (1) 30 23,75 20,89 16,36 13,33 8,41 6.83 4.35

Harcama esasl› göreli yoksulluk (2) 14,74 15,51 14,18 16,16 14,50 14,70 15,06 15,12

KENT


Yoksulluk (g›da+g›da d›fl›) 21,95 22,30 16,57 12,83 9,31 10,36 9,38 8,86

Kifli bafl› günlük 1 $’›n alt› (1) 0,03 0,01 0,01 - - - - -




KIR


Yoksulluk (g›da+g›da d›fl›) 34,48 37,13 39,97 32,95 31,98 34,80 34,62 8,69

Kifli bafl› günlük 1 $’›n alt› (1) 0,46 0,01 0,02 0,04 - - - -




Tablo 6.1Yoksulluk s›n›r›yöntemlerine görefert yoksullukoranlar›, 2002-2009

Kaynak: TÜ‹K

(1) Sat›nalma gücü paritesine (SGP) göre hesaplama yap›lm›flt›r. 2009 y›l› için 1 $'›n SGP’ye görekarfl›l›¤› olarak T0,917 kullan›lm›flt›r.(2) Eflde¤er fert bafl›na tüketim harcamas› medyan de¤erinin %50'si esas al›nm›flt›r.(*) Yeni nüfus projeksiyonlar›na göre revize edilmifltir.

• Kifli bafl› günlük harcamas›, sat›nalma gücü paritesine göre 1 dolar›n alt›ndakalan fert bulunmamaktad›r. Buna karfl›n sat›nalma gücü paritesine göre ki-fli bafl› günlük 2,15 dolar olarak tan›mlanan yoksulluk s›n›r› alt›nda bulunanfert oran› %0,22, yoksulluk s›n›r› 4,3 dolar oldu¤unda yoksul fert oran› ise%4,35 olarak tahmin edilmifltir.

• 2009 y›l›nda, 4 kiflilik hanenin ayl›k açl›k s›n›r› T287, ayl›k yoksulluk s›n›r›ise T825 olarak tahmin edilmifltir.

• K›rsal yerlerde yaflayanlar›n yoksulluk riski kentsel yerlerde yaflayanlardanfazlad›r. K›rsal yerleflim yerlerinde yaflayanlarda 2008 y›l›nda %34,62 olanyoksulluk oran› 2009 y›l›nda %38,69’a yükselirken kentsel yerlerde yaflayan-lar›n yoksulluk oran› %9,38’den %8,86’ya düflmüfltür.

• Hanehalk› büyüklü¤ü artt›kça yoksulluk riski artmaktad›r. 2009 y›l›nda ha-nehalk› büyüklü¤ü 3 veya 4 kifli olan hanelerde bulunan fertlerin yoksullukoran› %9,65 olurken 7 ve daha fazla olan hanelerde fertlerin yoksulluk ora-n› %40,05 olarak hesaplanm›flt›r. 7 ve daha fazla kifliden oluflan hanelerdenkentsel yerlerde oturanlar için yoksulluk riski %25,21 iken k›rsal yerlerde buoran %54,06’d›r.

• Hanehalk› türüne göre çocuklu çekirdek ailede bulunan fertlerin yoksullukoran› %15,98 olurken çocuksuz çekirdek ailelerdeki fertlerde bu oran %9,86’yadüflmektedir. Ataerkil veya genifl ailelerdeki fertler için yoksulluk oran› ise%24,48 olarak tahmin edilmifltir. Kentsel yerlerde çocuklu çekirdek ailede ya-flayan fertlerin yoksulluk riski %8,47 iken k›rsal yerlerde bu oran %39,71’dir.

• E¤itim durumu yükseldikçe yoksul olma riski azalmaktad›r.2009 y›l›ndaokur-yazar olmayan veya bir okul bitirmeyenlerde yoksulluk oran› %29,84olurken ilkokul mezunlar›nda bu oran %15,34, lise ve dengi meslek okulla-r› mezunlar›nda %5,34, yüksekokul, fakülte ve üstü mezuniyete sahip fert-lerde %0,71 olmufltur. ‹lkö¤retime bafllamam›fl olan 6 yafl›ndan küçük ço-cuklar›n yoksulluk riski ise %24,04’tür.

• Fertlerin çal›flma durumlar›na göre yoksulluk riski de de¤iflmektedir. 2009y›l›nda ücretli-maafll› çal›flanlarda yoksulluk oran› %6,05 iken yevmiyeli ça-l›flanlarda bu oran %26,86, iflverenlerde %2,33, kendi hesab›na çal›flanlarda%22,49 ve ücretsiz aile iflçisi olanlarda ise %29,58 olmufltur.

• En yüksek yoksulluk riskine sahip olan tar›m sektöründe çal›flanlarda yok-sulluk oran›, 2008 y›l›nda %37,97 iken 2009 y›l›nda %33,01 olarak tahminedilmifltir. Sanayi sektöründe çal›flanlarda 2009 y›l›nda yoksulluk oran› %9,63olarak hesaplan›rken bu oran hizmet sektöründe çal›flanlarda %7,16 olmufl-tur. 2009 y›l›nda ekonomik olarak aktif olmayan fertlerin yoksulluk oran›%14,68 ve ifl arayan fertlerin yoksulluk oran› %19,51’dir.

Türkiye’de Yoksullukla MücadeleGeleneksel dayan›flma iliflkilerinin bireyi, yoksulluk da dâhil çeflitli yaflam riskleri-ne karfl› koruyaca¤› düflüncesinin egemen oldu¤u ülkemizde, yoksullukla müca-dele uzunca bir süre gündeme gelmemifltir. Kurumsal anlamda devletin sorumlu-lu¤u, devletçe bak›m ve geçici yard›mlar biçiminde sürdürülmüfl olup yoksulluklamücadele, yoksullara belirli zamanlarda yard›m yapma biçiminde K›z›lay Derne¤ive Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu gibi baz› kurumlar›n yan ifllevleriaras›nda yer alm›flt›r. Konu, 1980’lerin ikinci yar›s›ndan sonra kurumsal bazda eleal›nm›fl ve politikalar gelifltirilmeye bafllanm›flt›r (Gül, 2002: 212). Özellikle 1990’l›y›llarda yaflanan ekonomik krizler ve 1999 y›l›nda yaflanan büyük depremin orta-


ya ç›kard›¤› olumsuz koflullar, gerek akademik alanda ve gerekse de kamu yöne-timi ve sivil toplum örgütleri düzeyinde yoksulluk konusuna karfl› ilginin artmas›-na neden olmufltur. Bu ilgi art›fl›nda, yaflanan ekonomik krizler sonras›nda ortayaç›kan yoksullaflma kadar kitle iletiflim araçlar›ndaki geliflmeler sayesinde, bu yok-sullu¤un daha çok görünür hale gelmesinin de etkili oldu¤u söylenebilir.

Türkiye’de yoksulluk sorununun çözümünde son y›llara kadar dolayl› yaklafl›ma¤›rl›kl› olarak benimsenmifl, iflsizlik sorunuyla mücadelede oldu¤u gibi, yoksul-lukla mücadele de ekonomik büyümeye havale edilmifl ve befl y›ll›k kalk›nmaplanlar›nda h›zl› ekonomik büyümenin iflsizlik ve yoksulluk gibi sorunlar› kendili-¤inden çözece¤i gibi iyimser bir yaklafl›m benimsenmifltir. Bu yaklafl›m tarz›n›n ifl-sizlik sorununu çözemedi¤i ve nas›l ki bu sorunun çözülebilmesi için özel politi-kalar›n, yani istihdam politikalar›n›n gereklili¤i gerçe¤i ortaya ç›km›flsa ayn› flekil-de, mülkiyetin ve üretim araçlar›n›n bu denli eflitsiz da¤›l›m›n›n bulundu¤u ülke-mizde, büyümenin kendili¤inden yoksulluk sorununu çözemeyece¤i geç de olsaanlafl›lm›fl ve böylece dünyan›n en h›zl› büyüyen ekonomileri aras›nda yer alanTürkiye’de, yoksullukla mücadelede büyümenin yan›nda do¤rudan mücadele yön-temlerinin de uygulanmas›, bir zorunluluk olarak ortaya ç›km›flt›r. Ülkemizde bu-gün için, yeterli düzeyde olmasa da do¤rudan yoksullukla mücadeleye yönelmiflönemli baz› uygulamalardan söz edilebilir. Bunlardan belki de en önemlisi, SosyalYard›mlaflma ve Dayan›flmay› Teflvik Fonu’dur (SYDTF). “Yoksulluk içinde vemuhtaç durumda bulunan vatandafllara yard›m etmek, sosyal adaleti pekifltirici ön-lemler alarak gelir da¤›l›m›n›n iyilefltirilmesine katk› sa¤lamak, sosyal yard›mlaflmave dayan›flmay› teflvik etmek” amac›yla, 3294 say›l› yasa ile 1986 y›l›nda kurulanFon, 2004 y›l›nda Baflbakanl›¤a ba¤l› bir genel müdürlü¤e dönüfltürülmüfltür (Gün-do¤an, 2008: 11). Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl›¤›’n›n kurulmas›yla bu bakanl›-¤a ba¤lanan Fonun kaynaklar›n›n da¤›t›m ve kullan›m kararlar›, Fon Kurulu tara-f›ndan al›nmakta ve kurul kararlar› Baflbakan taraf›ndan onayland›ktan sonra yü-rürlü¤e konulmaktad›r. Fonu Kurulu, Aile ve Sosyal Politikalar Bakan›n›n baflkan-l›¤›nda Baflbakanl›k Müsteflar›, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl›¤› Müsteflar›, ‹çifl-leri, Maliye ve Sa¤l›k Bakanl›klar›n›n Müsteflarlar› ile Sosyal Yard›mlar Genel Mü-dürü ve Vak›flar Genel Müdürü’nden oluflmaktad›r.

Fon Kurulu, Aile ve Sosyal Politikalar Bakan› baflkanl›¤›nda ayda bir kez ola¤antoplanmaktad›r. Bunun d›fl›nda, Fon Kurulu, Baflkan›n talebi üzerine her zamanola¤anüstü toplanabilir. Salt ço¤unlukla toplanan Fon Kurulunda kararlar oy çoklu-¤u ile al›narak, Baflbakan›n onay› ile yürürlü¤e girmektedir. Fon Kurulunun sekre-tarya hizmetleri Sosyal Yard›mlar Genel Müdürlü¤ünce yerine getirilmekte olup,sekretarya hizmetlerinin yürütülmesi için Genel Müdürlük personeli aras›ndan gö-revlendirilen kiflilerden bir “Fon Kurulu Sekretaryas›” oluflturulmufltur. Al›nan karar-lar, Sosyal Yard›mlar Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan ülke genelindeki il ve ilçelerdeyer alan 973 Sosyal Yard›mlaflma ve Dayan›flma Vakf› arac›l›¤›yla uygulanmaktad›r.

http://www.sosyalyardimlar.gov.tr

Sosyal Yard›mlaflma ve Dayan›flmay› Teflvik Fonunun (SYDTF) bafll›ca görevle-ri flunlard›r:

• Fonda toplanan kaynaklar›n, Bakanl›kça ve il ve ilçe sosyal yard›mlaflma vedayan›flma vak›flar› taraf›ndan yürütülecek sosyal yard›m proje ve program-lar› ile yat›r›m programlar› çerçevesinde da¤›t›m önceliklerini belirlemek veda¤›t›m›na karar vermek,


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



• ‹l ve ilçe sosyal yard›mlaflma ve dayan›flma vak›flar›nda çal›flt›r›lacak perso-nelin nitelikleri ile özlük haklar› ve di¤er hususlarla ilgili belirlenecek kriter-leri görüflmek ve karara ba¤lamak,

• ‹l ve ilçe sosyal yard›mlaflma ve dayan›flma vak›flar› ile di¤er kurum ve ku-rulufllardan gelen sosyal yard›m amaçl› talep ve teklifleri de¤erlendirmek,

• Toplumda dayan›flma ve paylaflma bilincini gelifltirmek ve desteklemek üze-re bilimsel, sosyal ve kültürel programlar ve projeler önermek, haz›rlananprojelere destek sa¤lamakt›r.

SYDTF’nin gelirleri flu flekilde s›ralanabilir:• Kanun ve kararnamelerle kurulu bulunan veya kurulacak olan fonlardan

Bakanlar Kurulu karar›yla %10’a kadar aktar›lacak miktarlar,• Gelir ve kurumlar vergisi tahsilat toplam›n›n %2,8’i,• Trafik para cezalar›n›n %50’si,• RTÜK gelirlerinin %15’i,• Bütçeye konulacak ödenekler,• Her nevi ba¤›fl ve yard›mlar ve di¤er gelirler.

Türkiye’de yoksullukla mücadelede do¤rudan yaklafl›m kapsam›nda de¤erlen-dirilebilecek baflka uygulamalardan da söz edilebilir. Bangladefl’teki GrameenBank tecrübelerinden yararlan›larak 2003 y›l›nda Diyarbak›r’da pilot uygulamas›bafllat›lan Mikro Kredi Projesi bunlardan birisidir. Bu proje, daha çok toplumun“yoksulun yoksulu” denebilecek kesimlerine yönelik bir uygulamad›r. Mikro krediuygulamas› konusunda olumsuz baz› de¤erlendirmeler yap›lsa da Diyarbak›r’dakipilot projenin gözle görülür bir baflar› sa¤lad›¤› söylenebilir. “Bu uygulama kapsa-m›nda bugüne kadar 2,6 milyon dolar kredi aç›lm›fl ve 3 y›l› aflk›n sürede da¤›t›lankredilerin geri dönüfl oran› ise %100 olarak gerçekleflmifltir”. Mikro kredinin yay-g›nl›k kazanmas› ve gerek kamu kurumlar› gerekse STK’lar taraf›ndan uygulamayabafllamas› bu alan›n yasal olarak düzenlenmesi gere¤ini ortaya ç›karm›flt›r. Bu çer-çevede “Mikro Finans Kurulufllar› Hakk›nda Kanun Teklifi” haz›rlanm›fl; ancak tas-lak olman›n ötesine gidilememifltir.


YILLAR GEL‹RLER G‹DERLER

2003 826.583.000 651.990.000

2004 1.260.574.000 1.347.846.000

2005 1.357.521.871 1.304.664.099

2006 1.379.511.063 1.389.547.995

2007 1.597.593.985 1.413.757.199

2008 2.037.888.054 1.797.079.768

2009 2.410.010.502 (*) 2.365.038.720

2010 2.292.256.839 2.032.537.496 (**)

2011 2.745.185.929 2.622.412.735

Tablo 6.2Y›llar ‹tibar›ylaSYDTF’nin Gelir veGiderleri

Kaynak: http://www.sosyalyardimlar.gov.tr/tr/html/480/Gorevler/

(*) 2008 y›l› gelirlerinden T567.207.868 2009 y›l›na devretmifl olup 2009 Ocak-Aral›k dönemigelirleri olan T1.842.802.634 ile birlikte dönem sonu toplam gelir miktar› T2.410.010.502’dir.

(**) 2010 y›l› Aral›k ay› sonuna iliflkin T2.032.537.496,22’lik bu tutar brüt tutard›r. Bu tutardanT6.870.326,42’lik iade olmufltur. Dolay›s›yla gönderilen net kaynak T2.025.667.169,80’dir.

Nobel Komitesi, 2006 Nobel Bar›fl Ödülü’nü iki eflit parçaya bölerek Muhammed Yunus veGrameen Bank’a vermeyi kararlaflt›rm›flt›r. Gerekçe olarak da “ekonomik ve sosyal kalk›n-may› tabandan bafllatma çabalar›”, “demokrasi ve insan haklar›n›n gelifltirilmesine katk›sa¤lanmas›”, “Yunus ve Grameen Bank’›n, kültürleri ve uygarl›klar› aflarak yoksullar›n enyoksullar›n›n bile kendi kalk›nmalar›n› sa¤lamak için çal›flabileceklerini ispatlam›fl olma-lar›”, “kad›nlar›n ekonomik ve sosyal kalk›nmaya katk› verir hâle getirilmesinin sa¤lan-mas›” ve “ genifl kesimlerin yoksulluktan kurtar›lmas›n›n sa¤lanarak bar›fl›n kal›c› hâlegelmesine katk› sa¤lanmas›” gösterilmifltir.

Türkiye’deki mikrokredi uygulamas› ve sonuçlar› hakk›nda genifl için bkz. Samet Günefl(2009). “Yoksullukla Mücadelede Mikro Kredi Uygulamalar› ve Sosyal Yard›mlaflmave Dayan›flma Genel Müdürlü¤ü Proje Destekleri”, Sosyal Yard›mlaflma ve Dayan›flmaGenel Müdürlü¤ü, Ankara.

Ülkemizdeki yerel yönetimlerin ve çeflitli sivil toplum kurulufllar›n›n yoksulluk-la mücadele alan›ndaki çal›flmalar›n› da gözard› etmemek gerekir. Ancak, özellik-le sivil toplum örgütlerinin sosyal yard›m uygulamalar›na iliflkin elimizde yeterliveri bulunmamaktad›r (Gündo¤an, 2008: 13).

Türkiye’nin son 20 y›l›nda yoksullukla mücadele konusundaki uygulamalarabak›ld›¤›nda, bu konuda önemli baflar›lar›n elde edilebildi¤ini söylemek güçtür.Ülkemizdeki yoksullukla mücadele programlar›na yönelik temel elefltirilerden bi-risi, bu programlar›n uzun vadeli ekonomik ve sosyal politikalar›n bir parças› ola-rak ele al›nmamas›, bunun yerine dezavantajl› konumda oldu¤una karar verilen ki-flilere yönelik sosyal yard›mlarla s›n›rl› kalmas›d›r. Uygulamalara iliflkin de¤erlen-dirme ve gözlemler bu yard›mlar›n yoksulluk profili ekseninde oluflturulmufl ayr›n-t›l› bir programa göre de¤il, belirli toplumsal ve kiflisel iliflkiler üzerinden belirle-nen günübirlik kararlar çerçevesinde yap›ld›¤› izlenimi yaratmaktad›r. Önder vefienses’in ülkemizdeki yoksullukla mücadele politikalar›n›n baflar›s›z olmas›n›n ne-denlerine iliflkin flu tespitleri önemlidir: “Türkiye’de yoksullukla mücadelede bafla-r›l› olunamamas›n›n belki de en önemli nedeni, bu mücadelenin sosyal politikan›ndar alan›na terk edilmifl olmas›d›r. Üretim araçlar› mülkiyetinin yap›s›na, ekonomiksistemin iflleyifl prensiplerine ve bunlar›n ötesinde toplumsal güç iliflkilerine ba¤l›olarak ortaya ç›kan yoksulluk sorunu, bu unsurlar tümüyle veri kabul edilerek çö-zülmeye çal›fl›lmaktad›r. Bu çerçevede, yoksullar›n kent merkezlerinden kopar›l›pgecekondulara y›¤›lmas› gibi yoksulluk sorunu da gelir da¤›l›m› ve istihdam gibiiktisadi alanlardan kopar›l›p sosyal yard›m alanlar›na hapsedilmek istenmektedir.Kamu harcamalar›n›n vergi gelirlerinin yeniden da¤›t›m rolü göz ard› edilirken buaraçlar›n etkisiyle perçinlenen adaletsiz gelir da¤›l›m›n›n k›smen dengelenmesi iflisosyal yard›mlara havale edilmektedir. Uygulanan neoliberal politikalar ve bununsonucunda a¤›rlaflan istihdam ve iflsizlik olgular›ndan da ba¤›ms›z olarak tart›fl›l-mak istenen yoksulluk sorununun çözümü böylece kendi nedenlerinden farkl›yerlerde aranmaktad›r” (Önder ve fienses, 2006: 16-17).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




Yoksulluk kavram›n› tan›mlamak

Yoksulluk, genel olarak “temel ihtiyaçlar› karfl›-

layamama, asgari yaflam standard›na eriflememe

durumu” olarak tan›mlanmaktad›r. Yoksullu¤u

dar ve genifl anlamda olmak üzere iki türlü ta-

n›mlamak mümkündür. Dar anlamda yoksul-

luk, açl›ktan ölme ve bar›nacak yeri olmama

durumu iken genifl anlamda yoksulluk; g›da, gi-

yim ve bar›nma gibi olanaklar› yaflamlar›n› de-

vam ettirmeye yetti¤i hâlde toplumun genel dü-

zeyinin gerisinde kalmay› ifade eder. Mutlak

yoksulluk, hanehalk› veya bireyin yaflam›n› sür-

dürebilecek asgari refah düzeyini yakalayama-

mas› durumudur. Bu nedenle, mutlak yoksullu-

¤un ortaya ç›kar›lmas›, bireylerin yaflamlar›n›

sürdürebilmeleri için gerekli olan minimum tü-

ketim ihtiyaçlar›n›n belirlenmesini gerektirir.

Mutlak yoksul oran›, bu asgari refah düzeyini

yakalayamayanlar›n say›s›n›n toplam nüfusa

oran›d›r. Göreli yoksulluk ise bireylerin, toplu-

mun ortalama refah düzeyinin belli bir oran›n›n

alt›nda olmas› durumudur. Buna göre toplumun

genel düzeyine göre belli bir s›n›r›n alt›nda ge-

lir ve harcamaya sahip olan birey veya hanehal-

k› göreli anlamda yoksul olarak tan›mlan›r. Re-

fah ölçüsü olarak amaca göre tüketim veya ge-

lir düzeyi seçilebilir.

Yoksullu¤un nedenlerini ve türlerini analiz etmek

Yoksulluk, nedenleri tek bir bafll›k alt›nda toplana-bilecek kadar basit bir kavram olmay›p de¤iflik tür-lerine göre farkl› nedenlerden kaynaklanmaktad›r.Yoksullu¤un nedenleri, yoksullu¤u kiflinin yete-nekleri, sorumluluk ve disiplin anlay›fl›, tutumlu-luk derecesi ve gösterdikleri çaba gibi kendi kifli-sel özellikleriyle iliflkilendiren ve yoksullar›, yok-sullu¤un hem kurban› hem de nedeni olarak gö-ren yaklafl›mla yoksullu¤u, yoksullar›n d›fl›nda,baflta ekonomi politikalar› olmak üzere; düflük üc-retler, yetersiz e¤itim, istihdam olanaklar› ve ay-r›mc›l›k gibi yoksullar›n kendi denetimleri d›fl›nda-ki yap›sal etmenlerle ve bütünüyle sosyo-ekono-mik sistemle iliflkilendiren yaklafl›m olarak iki bafl-l›k alt›nda de¤erlendirilebilir. Bu yaklafl›mlardanhangisinin a¤›rl›k kazanaca¤›, büyük ölçüde ince-lenen ülkeye, döneme ve yoksul gruba ba¤l›d›r.Yoksulluk, çeflitli kriterler dikkate al›narak s›n›f-land›r›labilir. En genel anlam›yla üç ayr› yoksul-luk türünden söz etmek mümkündür. ‹lk olarak,Dünya Bankas›’n›n temel ald›¤› günlük 1 dolar-l›k gelirden yoksun olmak biçiminde anlafl›lantan›m›nda oldu¤u gibi mutlak yoksulluk, temelyiyecek gereksinimlerini karfl›lamak için gerekligelirden yoksun olmak biçiminde tan›mlanabilir-ken göreli yoksulluk, yiyecek d›fl›ndaki gereksi-nimleri karfl›layacak gelirden yoksun olmak biçi-minde anlafl›lmaktad›r. Son y›llarda, bu iki tan›m›içerse de ondan daha genifl kapsaml› olan insaniyoksulluk kavram›, okur-yazarl›k, yetersiz bes-lenme, k›sa yaflam süresi, ana-çocuk sa¤l›¤›n›nyetersizli¤i, önlenebilir hastal›klara yakalanmakgibi temel insani yeteneklerden yoksun olmakbiçiminde tan›mlanabilir. Bunlar›n d›fl›nda öznelyoksulluk, gelir yoksullu¤u, k›rsal ve kentsel yok-sulluk, çal›flan yoksullu¤u gibi yoksullukla ilgilibirçok kavramdan söz edilebilir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç


Yoksullu¤un ölçülmesinde kullan›lan yöntemleri

aç›klamak

Yoksullu¤un ölçümünde kullan›lan yöntem,ekonomik birimlerin hayat standard›n›n nas›l vehangi de¤iflkenle ya da de¤iflkenlerle ölçülece-¤ine karar verildikten sonra, bu de¤iflkenin bel-li bir de¤erini yoksulluk çizgisi olarak seçip buçizginin alt›nda kalan ekonomik birimleri yok-sul olarak s›n›fland›rmakt›r. Refah ölçüsü olaraks›kl›kla kullan›lan iki alternatif gelir ve tüketim-dir. Yoksulluk konusundaki tüm analizlerin or-tak noktas› olan yoksulluk s›n›r› ya da çizgisi,bir toplumda yoksul olanlarla olmayanlar› birbi-rinden ay›rmakta kullan›lan en temel ölçüttür.Yoksullu¤un ölçülmesinde, yoksulluk çizgisininbelirlenmesinden bir sonraki aflama uygun birindeksin seçilmesidir. Bu konuda çeflitli indeks-lerden yararlan›l›r. Bunlar›n bafll›calar› flunlard›r:Kafa Say›s› ‹ndeksi, Sen ‹ndeksi, Yoksulluk aç›-¤› indeksi ve Foster, Greer ve Thorbecke (FGT)Yoksulluk ‹ndeksi.

Yoksullukla mücadele politikalar›n› aç›klamak

Yoksullukla mücadele politikalar›na bak›ld›¤›n-da esas olarak iki temel politika grubunun uy-guland›¤›n› söylemek mümkündür. ‹lk grup po-litikalar, daha çok ‹kinci Dünya Savafl›’n›n ard›n-dan 1980’lere kadar bütün dünyada yayg›n olan,yoksullukla do¤rudan mücadele amac›n› güdenve esas olarak bir sosyal güvenlik a¤›n› öngörensosyal politikalar niteli¤inde iken “küresellefl-me” döneminin bir ürünü olarak görülebilecekikinci grup politikalar, do¤rudan yoksullu¤uazaltmak için tasarlanmam›fl olsalar da dolayl›olarak yoksullu¤u azaltt›¤› ileri sürülen, yoksul-lu¤un önemli bir kayna¤› olan iflsizlik sorununuazaltmak ile iktisadi büyümeyi sa¤layacak tür-den politikalard›r. Ancak, bu birbirine alternatifolarak ortaya ç›kan politika demetlerinin, yok-sullu¤un nas›l tan›mland›¤›yla yak›ndan iliflkilioldu¤unu gözlemek ilginçtir. En genel hatlar›ylaesas olarak geliri temel alan, daha çok ekono-mik nitelikte görünen yoksulluk anlay›fl›, dahaçok birinci grup politikalar›n alt›nda yatan temelbak›fl aç›s› iken; ikinci grup politikalar›n yoksul-lu¤u ister istemez sadece ekonomik bir sorunolarak de¤il, ayn› zamanda sosyal ve hatta kül-türel bir sorun olarak gördüklerini söylemek yan-l›fl olmayacakt›r. Yine de bu iki grup politikan›nbirlikte uyguland›¤› durumlarda yoksullu¤unazalt›lmas›nda önemli sonuçlar verdi¤ini söyle-mek de mümkün görünmektedir.

3NA M A Ç 4

NA M A Ç


1. Bireylerin, toplumun refah düzeyinin belli bir oran›-n›n alt›nda olma durumuna ne ad verilir?

a. Mutlak Yoksullukb. Göreli Yoksullukc. Öznel Yoksullukd. ‹nsani Yoksulluke. Objektif Yoksulluk

2. Afla¤›daki faktörlerden hangisinin yoksullu¤a nedenoldu¤u söylenemez?

a. Asgari ücret uygulamas›b. Gelir da¤›l›m›ndaki adaletsizliklerc. Bölgesel dengesizliklerd. Kötü siyasal yönetimlere. Emek piyasalar›nda yaflanan sorunlar

3. Mutlak yoksulluk yaklafl›m›na uygun ilk yoksulluktan›m› kimin taraf›ndan gelifltirilmifltir?

a. Senb. Marshallc. Rowntreed. Fostere. Greer

4. Afla¤›dakilerden hangisi geliflmifl ülkeler için insaniyoksulluk indeksi oluflturmakta kullan›lan kriterlerdenbirisi de¤ildir?

a. Makul bir yaflam standard›b. Sosyal d›fllanmac. E¤itimd. Yaflam süresie. 5 yafl›n alt›nda olan ve yeterli beslenemeyen nü-

fus

5. ‹nsani yoksulluk kavram› hangi kurulufl taraf›ndanortaya at›lm›flt›r?

a. ILOb. OECDc. FAOd. UNDPe. NATO

6. Toplumdaki bireylerin minimum gelir ve harcamahakk›nda kendi bireysel düflüncelerine dayanan yok-sulluk s›n›r› afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Mutlakb. Görelic. ‹nsanid. Sübjektife. Objektif

7. Yoksulluk s›n›r› alt›nda kalan kifli say›s›n›n toplam nü-fusa oran›n› gösteren indeks afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Yoksulluk aç›¤›b. Kafasay›s›c. Send. Foster-Greer-Thorbeckee. Gini

8. Afla¤›daki politikalardan hangisi yoksullukla müca-delede dolayl› yaklafl›m kapsam›nda yer almaz?

a. Sosyal korumab. Ekonomik büyümec. Emek piyasas›d. Fiyat istikrar›e. E¤itim

9. Afla¤›daki indekslerden hangisi yoksullar aras›ndagelirin nas›l da¤›ld›¤› konusunda bilgi verebilir?

a. Yoksulluk aç›¤›b. Kafasay›s›c. Send. Foster-Greer-Thorbeckee. Gini

10. Afla¤›dakilerden hangisi yoksulluk s›n›r›n› hesaplar-ken gerekli olan bilgiler aras›nda say›lamaz?

a. Temel gereksinimleri belirlemekb. Tatmin olman›n efli¤ini belirlemekc. Gerekli mal ve hizmetlerin miktar›n› ve çeflidini

seçmek d. Belirlenen mal ve hizmet sepetini fiyatland›rmake. Yoksullar aras›ndaki gelir da¤›l›m›n› ölçmek



TÜ‹K’ten Zengin-Fakir Araflt›rmas›

100 kifliden 60’› kendi evinde oturuyor, 42’sininçat›s› ak›yor.Türkiye’de zengin ve yoksul aras›ndaki fark yerindesayd›. 2011’de en zengin %20’nin toplam gelirden ald›-¤› pay, en yoksul %20’nin ald›¤› pay› 8’e katlad›. TÜ-‹K’in araflt›rmas›na göre Türkiye’de nüfusun %59.6’s›n›nkendine ait bir evi var. %41,6’s›n›n konutunda ‘s›zd›-ran çat›, nemli duvarlar gibi’ sorunlar söz konusu...Türkiye ‹statistik Kurumu (TÜ‹K), Gelir ve Yaflam Ko-flullar› Araflt›rmas› 2011 verilerini aç›klad›. TÜ‹K araflt›r-mas›na göre, eflde¤er hanehalk› kullan›labilir gelirleregöre oluflturulan yüzde 20’lik gruplarda, en yüksek ge-lire sahip son gruptakilerin toplam gelirden ald›¤› payyüzde 46,7 iken, en düflük gelire sahip ilk gruptakilerintoplam gelirden ald›¤› pay yüzde 5,8 olarak gerçeklefl-ti. Buna göre, son yüzde 20’lik grubun toplam gelirdenald›¤› pay, ilk yüzde 20’lik gruba göre (P80/P20) 8 katoldu. P80/P20 göstergesi kentsel ve k›rsal yerler için 7,4ç›kt›.• Türkiye’de hanehalk› bafl›na düflen ortalama y›ll›k

kullan›labilir gelir 24 bin 343 lira iken, ortalama y›l-l›k eflde¤er hanehalk› kullan›labilir gelir 10 bin 774lira oldu.

En Zengin Aç›k Ara ‹stanbul• ‹stanbul Bölgesi 14 bin 873 lira ile ortalama y›ll›k

eflde¤er hanehalk› kullan›labilir geliri en yüksekolan bölge durumunda iken, bunu, 12 bin 924 liraortalama gelir ile Ege Bölgesi izledi. En düflük orta-lamaya sahip bölge ise 5 bin 418 lira ile Güneydo-¤u Anadolu Bölgesi oldu.

• Maafl-ücret gelirleri, yüzde 44,8’lik oranla toplamgelir içerisinde en fazla paya sahip oldu. Bunu yüz-de 21,4 ile müteflebbis gelirleri, yüzde 19,4 ile sos-yal transferler takip etti.

• Sosyal transferlerin yüzde 92’sini emekli ve dul-ye-tim ayl›klar› oluflturdu.

Yüzde 16.7 Yoksulluk S›n›r›nda• Eflde¤er hanehalk› kullan›labilir medyan gelirin yüz-

de 50’si dikkate al›narak belirlenen yoksulluk s›n›r›-na göre, nüfusun yüzde 16,1’i yoksulluk riski alt›n-da. Kentsel ve k›rsal yerler için ayr› ayr› hesaplananyoksulluk s›n›rlar›na göre, kentsel yerlerde bu oranyüzde 13,9 iken, k›rsal yerlerde yüzde 15,7 oldu.

• 2009 y›l›nda sürekli yoksulluk riski alt›nda olanlar›noran› yüzde 17,3 iken, 2010 y›l›nda bu oran yüzde18,5’e yükseldi.

100 Kifliden 62’sinin Borcu Var• Nüfusun, yüzde 59,6’s› kendilerine ait konutta otu-

ruyor.• Yüzde 41,6’s›n›n konutunda ‘’s›zd›ran çat›, nemli

duvarlar, çürümüfl pencere çerçevesi gibi’ sorunlarsöz konusu.

• Yüzde 41,7’sinin oturdu¤u konutta ‘izolasyondandolay› ›s›nma sorunu’ yaflan›yor.

• Yüzde 61,8’inin hanesinin taksit ödemeleri ve borç-lar› (konut al›m› ve konut masraflar› d›fl›nda) bulu-nuyor, bu borç ödemeleri, yüzde 26,2’sinin hanesi-ne çok yük getiriyor.

Yüzde 80, Mobilyalar›n› Bile De¤ifltiremiyor• Kurumsal olmayan nüfusun yüzde 86,5’i ‘evden

uzakta bir haftal›k tatili’, yüzde 67,6’s› ‘beklenmedikharcamalar›n›’ ve yüzde 80,3’ü ‘y›pranm›fl ve eski-mifl mobilyalar›n› yenileme ihtiyac›n›’ ekonomik ne-denlerle karfl›layam›yor.

• ‘Maddi yoksunluk’ oran› 2009 y›l›nda yüzde 63, 2010y›l›nda yüzde 66,6 iken, geçen y›l yüzde 60,4 olarakhesapland›.

Kaynak: http://www.ensonhaber.com/tuikten-zengin-fakir-arastirmasi-2012-09-18.html (18.09.2012)


”

“


Yoksullukla Mücadele Hay›rseverlik De¤il

Gerekli siyasi irade oldu¤unda, daha yoksul bir ülkenin

daha zengin bir ülkeden insani geliflmifllik aç›s›ndan

daha iyi bir performans gösterebilece¤ine iflaret edili-

yor. Türkiye’de böyle bir siyasi irade yok.

10 Aral›k, 1950’de Birleflmifl Milletler (BM) taraf›ndan

“Dünya ‹nsan Haklar› Günü” olarak kabul edildi. Bu,

10 Aral›k 1948 y›l›nda gene BM taraf›ndan kabul edilen

‹nsan Haklar› Evrensel Beyannamesi’ne gönderme ya-

pan bir karard›. Bu y›l Dünya ‹nsan Haklar› Günü, bir

insan haklar› ihlali olarak yoksullu¤un önemini vurgu-

layan özel bir temayla gündeme geliyor. Bu tema flu fle-

kilde ifade edilmifl: “Yoksullukla Mücadele: Hay›rsever-

lik De¤il Yükümlülük”.

Bu ifade, yoksullukla ilgili iki ön kabulü yans›t›yor.

Bunlardan biri, yoksullu¤un sadece bir gelir düflüklü-

¤ü sorunu de¤il, insanlar›n topluma, toplumun eflit bi-

reyleri olarak kat›labilmelerini engelleyen unsurlar›n

tamam›yla ilgili bir sorun oldu¤u fikri. Bu ba¤lamda

yoksulluk, e¤itim ve sa¤l›k hizmetlerine ulafl›m, sa¤-

l›kl› bir yaflam sürmeye elveriflli bar›nma koflullar›,

ekonomik ve siyasi hayata kat›labilme imkan›n› içeren

bir haklar manzumesi içinde ele al›n›yor. ‹kincisi, bu

haklar›n hayata geçebilmesi için siyasi bir iradenin ge-

rekli oldu¤una dikkat çekiliyor. Bu ba¤lamda, kullan›-

lan kelimenin “sorumluluk” de¤il “yükümlülük” olma-

s› önemli.

Bu iki ön kabulün ikisi de, Türkiye’de yoksuluk soru-

nuna yaklafl›mlar aç›s›ndan önemli. ‹lk olarak, Türki-

ye’deki hakim yoksulluk anlay›fl›n›n, sorunun büyüme

ve istihdam art›fl› ba¤lam›nda de¤erlendirilmesine yö-

nelik oldu¤unu görüyoruz. Genifl bir siyasi spektrum

içinde paylafl›lan görüfl flu: “Ekonomi büyür, istihdam

olanaklar› yarat›l›rsa, yoksulluk ortadan kalkar”. Sol ke-

simin bu önermeye gelir bölüflümüyle ilgili baz› ekle-

meler yapt›¤› da oluyor. Ama özünde sorunun bir gelir

ve istihdam sorununa indirgendi¤i aç›k.

Tersine durum

BM Kalk›nma Program›’n›n (UNDP) geçen ay yay›nla-

d›¤› ‘2006 ‹nsani Geliflme Raporu’, bu indirgemenin

neden yanl›fl oldu¤unu çok aç›k bir biçimde ortaya

koyuyor. Her y›l yay›nlanan bu rapor, dünya ülkele-

rini, gelirle birlikte, sa¤l›k ve e¤itim alan›ndaki per-

formans bilgilerini de içeren bir insani geliflmifllik en-

deksine göre s›ral›yor. Bu s›ralamada Türkiye’nin ye-

ri, 177 ülke aras›nda 92. s›rada. Bu s›ralama sonucu-

nun çok parlak olmamas›ndan daha da düflündürücü

olan, Türkiye’nin insani geliflmifllik s›ralamas›ndaki

yerinin sadece kifli bafl›na gelir düzeyine göre yap›lan

s›ralamadaki yerinin (70) epeyce alt›nda oluflu. Bu-

nun anlam› flu: Türkiye’nin e¤itim ve sa¤l›k alan›nda-

ki performans›, gelir düzeyinden beklenebilecek ola-

n›n alt›nda. Oysa Türkiye gibi daha yoksul OECD ül-

kelerinden olan Güney Kore ve Meksika’da bu durum

tersine dönüyor. ‹nsani geliflmifllik s›ralamas›nda 26.

s›rada olan Kore, kifli bafl›na gelir s›ralamas›nda 31.,

Meksika’n›n insani geliflmifllik s›ralamas›ndaki yeri 53,

gelir s›ralamas›ndaki yeri 60. Bu ba¤lamda daha da

çarp›c› bir örnek Küba: Bu ülkenin gelir s›ralamas›n-

daki yeri 93, insani geliflmifllik s›ralamas›ndaki yeri

ise 50. Bu, gerekli siyasi irade oldu¤unda, daha yok-

sul bir ülkenin daha zengin bir ülkeden insani gelifl-

mifllik aç›s›ndan daha iyi bir performans gösterebile-

ce¤ine iflaret ediyor.

Türkiye’de böyle bir siyasi iradenin olmay›fl›, eflitsizli-

¤in toplumun bir kesimini yoksulluk ve sosyal d›fllan-

maya mahkum etmesine yol aç›yor. Bu ba¤lamda, en

alt yüzde 20’lik gelir diliminde yer alan Türk vatandafl-

lar›n›n, nas›l do¤duklar› günden itibaren topluma de-

zavantajl› bir biçimde kat›ld›klar›n› gösteren baz› ista-

tistikler gayet düflündürücü. ‘2006 ‹nsani Geliflme Ra-

poru’na göre, en alt yüzde 20’lik gelir diliminde, pro-

fesyonel sa¤l›k personeli denetiminde gerçekleflen do-

¤um oran› yüzde 41, bütün gerekli afl›lar› yap›lm›fl bir

yafl›ndaki çocuklar›n yafl grubuna oran› yüzde 28, boy-

lar› yafllar›na göre k›sa 5 yafl alt› çocuklar›n yafl grubu-

na oran› 17, bebek ölümleri binde 43. Bu oranlar, en

yüksek yüzde 20’lik gelir dilimindeki vatandafllar›m›z

için s›ras›yla flöyle: Yüzde 98, yüzde 53, yüzde 3 ve

binde 30. Bu vahim eflitsizlik, sadece gelir eflitsizli¤iy-

le ilgili bir fley de¤il. Bu, devletin anne ve çocuk sa¤-

l›¤› alan›ndaki yükümlülüklerini yerine getirmemesiy-

le, buna ba¤l› olarak da anne ve çocuk sa¤l›¤›n›n kifli-

sel gelir olanaklar›na ba¤l› hale gelmesiyle ilgili bir

durum. Böyle bir durumda, bütün Türk vatandafllar›-

n›n topluma eflit koflullarda kat›lma hakk›na sahip ol-

duklar›n› söylemek kesinlikle mümkün de¤il. Burada,

devletin yükümlülüklerini yerine getirmemesinden

kaynaklanan bir insan haklar› ihlaliyle karfl› karfl›ya ol-

du¤umuz aç›k.

Okuma Parças›


E¤itimde de hak ihlali

Bu tür hak ihlallerinin baflka örneklerini, baflka alanlar-

da, özellikle e¤itim alan›nda da bulabiliyoruz. Türki-

ye’de e¤itim harcamalar›n›n milli gelire oran› çok dü-

flük de¤il. Ama toplam e¤itim harcamalar› içinde kamu

harcamalar›n›n pay›na bakt›¤›m›z zaman, bunun OECD

ülkeleri aras›nda en düflük oran oldu¤unu görüyoruz.

Hele Türkiye’nin okul yafl›ndaki nüfusunun toplam nü-

fusa oran›n›n yüksekli¤i göz önüne al›nd›¤›nda, bu du-

rumun düflük gelir dilimlerindekiler için e¤itim hakk›-

n›n ne anlama geldi¤i konusunda düflündürücü bir ni-

telik arz etti¤i kolayca görülebiliyor.

Ama Türkiye’de devlet, yapmad›klar› gibi, yapt›klar›yla

da sosyal hak ihlallerine sebep olabiliyor. Bunun gün-

cel bir örne¤ini, bugünlerde büyük bir h›zla sürdürülen

‘Kentsel Dönüflüm Projesi’ kapsam›nda yap›lan gece-

kondu y›k›mlar›n›n yol aç›¤› evsizlik sorunu oluflturu-

yor. Geçen hafta, bu y›k›mlar›n ma¤duru bir Çingene

ailenin bebe¤i, ailenin s›¤›nd›¤› çad›rda öldü. Ailenin

evi y›k›lmasayd› bebek yaflar m›yd› bilmiyoruz. Gene

de, baz› gazetelere yans›yan bu bebek ölümü, devletin

kendi eliyle yaratmakta oldu¤u evsizlik sorununun iler-

de ne biçimlerde karfl›m›za ç›kabilece¤ini göstermek

aç›s›ndan çok anlaml›yd›. Bu tekil trajedinin gösterdi¤i

baflka bir fley de, söz konusu y›k›mlar›n Çingeneler gi-

bi özellikle yoksul ve d›fllanm›fl bir kesimin durumunu

daha da vahim bir hale getirdi¤iydi. Bu kesimin d›fllan-

mas›yla ilgilenip onlar›n topluma entegrasyonunu sa¤-

lamak üzere özel önlemler almalar› gereken yetkilile-

rin, yapmalar› gerekeni yapmamakla kalmay›p, perva-

s›zca varolan durumu a¤›rlaflt›ran giriflimlerde bulun-

malar›, Dünya ‹nsan Haklar› Günü’ne bu y›l verilen an-

lam çerçevesinde üzerinde ciddiyetle düflünülmesi ge-

reken bir durum oluflturuyor.

Bu iç karart›c› verilerin oluflturdu¤u tablo, sivil toplum

kurulufllar›na (STK) ciddi bir sorumluluk yüklüyor. Bu-

rada söz konusu olan, devleti yükümlülüklerini yerine

getirmeye zorlama sorumlulu¤u. Ama Türkiye’de, so-

rumluluklarla yükümlülüklerin birbirine kar›flmas›ndan

do¤an çok ciddi bir sorunla karfl› karfl›yay›z. Türki-

ye’de insanlar yoksulluk sorununu, özellikle bu soru-

nun e¤itim alan›ndaki tezahürlerini gerçekten çok cid-

diye al›yorlar ve bu iyi bir fley. Ama bu ciddiye al›fl,

kendini, sosyal harcamalarla ilgili talepleri dile getir-

mek ve bu taleplerin yerine getirilip getirilmedi¤ini iz-

lemek için giriflilen örgütlü çabalarla göstermiyor.

STK’lar, devlete yükümlülüklerini hat›rlatmaktan çok,

bu yükümlülükleri üstlenmeye çal›fl›yorlar. Kampanya-

lar düzenliyor, banka hesaplar› aç›yor, paralar toplay›p

da¤›t›yor ve bu minval üzere yüzlerce proje üretiyor-

lar. Bu iyi niyetli çabalara harcanan enerjinin, baz› yok-

sullara baz› imkanlar sa¤layabildi¤ini inkar edecek de-

¤ilim. Ama yoksulluk sorununun çözümünü, fedakâr

bireylere, ne kadar sürece¤i bu bireylerin enerji ve im-

kanlar›na kalm›fl projelere ba¤lamak, tan›m gere¤i, so-

runu haklar ve yükümlülüklerin alan› d›fl›na tafl›mak

anlam›na geliyor. Daha sürekli olduklar› düflünülebile-

cek vak›f ve derneklerin ayn› alandaki rolü de, gene

devlet-vatandafl iliflkisinin mant›¤› d›fl›nda ve hay›rse-

verlik mant›¤› do¤rultusunda tan›mlan›yor. Bu arada

zenginler vergi vermek yerine hay›r ifllemekten, devlet

yetkilileri de projelerin sosyal politika önlemlerinin,

ba¤›fllar›n sosyal harcamalar›n yerini almas›ndan gayet

memnun görünüyorlar.

Ama bu durumun, BM’nin “Yoksullukla Mücadele: Ha-

y›rseverlik De¤il Yükümlülük” slogan›n›n anlam›yla

ba¤daflmas› imkans›z. Aksine gönüllü sorumluluk yük-

lenme çabalar›n›n, yükümlülüklerin yerine getirilme-

di¤i bir duruma meflruiyet kazand›racak yönde iflledi-

¤ini söylemek mümkün. Yap›lmas› gereken ise aç›k:

Türkiye’nin insani geliflmifllik düzeyinin gelir düzeyi-

nin ne kadar gerisinde kald›¤›n› hat›rlamak ve “devlet

kaynaklar› yoksullukla mücadeleye yetmez” gibi dü-

pedüz yanl›fl bir görüflü terk ederek devleti göreve da-

vet etmek.

Kaynak: Ayfle BU⁄RA, Radikal 2, 10.12.2006.


1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Göreli Yoksulluk” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yoksullu¤un Nedenleri” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mutlak Yoksulluk” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsani Yoksulluk” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsani Yoksulluk” bölümü-nü yeniden gözden geçiriniz.

6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yoksulluk S›n›r› ve Hesap-lanmas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kafasay›s› ‹ndeksi” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yoksullukla MücadeledeDolayl› Yaklafl›m” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sen ‹ndeksi” konusunu ye-niden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yoksulluk S›n›r› ve Hesap-lanmas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.


Yoksullukla mücadelede e¤itim son derece önemli birkonudur. Zira, toplumun yoksul kesimlerine bak›ld›-¤›nda genellikle e¤itimden mahrum kalm›fl bireylerina¤›rl›kta oldu¤u görülmektedir. E¤itim, bireylerin ve-rimliliklerini ve dolay›s›yla da gelir elde etme kabiliyet-lerini artt›r›r. Bireyler e¤itimden mahrum kald›kça yok-sullaflmakta, yoksullaflt›kça da çocuklar›n›n e¤itim almaihtimali zay›flamaktad›r. Yani, yoksulluk e¤itimsizli¤ibesleyen bir sürece dönüflmektedir. Dolay›s›yla, kamuharcamalar› içerisinde e¤itim harcamalar›n›n artt›r›lmas›ve e¤itimde f›rsat eflitli¤inin sa¤lanmas›, özellikle gelirdüzeyi düflük hanehalklar›nda yaflayan bireylerin e¤iti-me ulaflabilme imkanlar›n› artt›rmas› yoksullukla müca-dele kapsam›nda büyük bir önem arzetmektedir.

S›ra Sizde 2

Ülkemizin son y›llarda yakalam›fl oldu¤u büyüme per-formans›na bak›ld›¤›nda, dünyan›n en h›zl› büyüyenekonomileri içinde yer ald›¤›m›z söylenebilir. Ancaközellikle gelir da¤›l›m›ndaki adaletsizlikler nedeniylebu büyümeden toplumun her kesimi eflit düzeyde ya-rarlanamamaktad›r. Ekonomik büyümenin yoksulluklamücadelede gerekli ancak yeterli olmad›¤›, bu büyü-menin toplumun alt gelir gruplar›n›n refah›na yans›ma-d›kça yoksullukla mücadelede etkili olamayaca¤› bili-nen bir gerçektir. Türkiye’de her ne kadar mutlak yok-sulluk son y›llarda azalsa da gelir da¤›l›m›ndaki adalet-sizlikleri yans›tan göreli yoksulluk hâlâ ciddi bir sorunolmaya devam etmektedir.

Yararlan›lan KaynaklarAktan, C. C. (2002). Yoksulluk Sorununun Nedenle-

ri ve Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Yoksul-lukla Mücadele Stratejileri, Hak-‹fl KonfederasyonuYay›n›.

Aflk›n, U. (2004). Yoksul Kimdir? Yoksulluk Nas›l

Ölçülür? (http://sosyalpolitika.fisek.org.tr/?p=27)(Eriflim Tarihi: 10.10.2012)

Bourguignon, F. (2004). “The Poverty-Growth-Ine-

quality Triangle”, The Indian Council for Researchon International Economic Relations: New Delhi.

Caner, A. (2012). Yoksulluk ve Gelir Da¤›l›m›.

Demirci, E. Y. (2003). “Yoksullu¤un Tüketilmesi”,

Yoksulluk Sempozyumu, Deniz Feneri Derne¤i: ‹s-tanbul.

DPT (2001). Sekizinci Befl Y›ll›k Kalk›nma Plan› Ge-

lir Da¤›l›m›n›n ‹yilefltirilmesi ve Yoksullukla

Mücadele Ö‹K Raporu, DPT Yay›n›: Ankara.DPT (2007). Dokuzuncu Kalk›nma Plan› Gelir Da¤›-

l›m› ve Yoksullukla Mücadele Özel ‹htisas Ko-

misyonu Raporu, DPT Yay›n›: Ankara.Dumanl›, R. (1996). Yoksulluk ve Türkiye’deki Bo-

yutu, DPT Yay›n›: Ankara.Erdo¤an, G. (2002). “Türkiye’de ve Dünyada Yoksul-

luk Ölçümleri Üzerine De¤erlendirmeler”, Yok-sullukla Mücadele Stratejileri, Hak-‹fl Yay›nlar›: An-kara.



ETUC (2007). Key Challenges Facing European La-

bour Markets: A Joint Analysis of European So-

cial Partners.

Foster, J.-Greer, J. ve Thorbecke, E. (1984). “A Class of

Decomposable Poverty Measures”, Econometri-ca, May 52 (3).

Gül, S. S. (2002). “Türkiye’de Yoksulluk ve Yoksul-

lukla Mücadelenin Sosyolojik Boyutlar›: Göreli-

den Mutlak Yoksullu¤a”, Yoksulluk, fiiddet ve ‹n-san Haklar› (Editör: Özdek, Y.), TODA‹E Yay›nlar›:Ankara.

Gündo¤an, N. (2007). Yoksullu¤un De¤iflen Yüzü:

Çal›flan Yoksullar, Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›,Eskiflehir.

Gündo¤an, N. (2008). “Türkiye’de Yoksulluk ve Yok-

sullukla Mücadele”, Ankara Sanayi Odas› Dergisi,Ocak-fiubat 2008.

‹briflim, N. (2008). Yoksulluk, Yoksullu¤un Ölçülme-

si ve Türkiye Üzerine Analizi, Çukurova Üniver-sitesi S.B.E. Yüksek Lisans Tezi, Adana.

Kakwani, N. ve Pernia, E. (2000). “What is Pro-Poor

Growth?”, Asian Development Review, 18, (1).Kaya, E. (2009). Yoksullukla Mücadelede Avrupa’n›n

ve Türkiye’nin Sosyal Yard›m Modeli, SosyalYard›m Uzmanl›k Tezi: Ankara.

Kerbo, H. R. (1996). Social Stratification and Inequa-

lity, 3. Edition McGraw Hill: USA.Kraay, A. (2004). “When is Growth Pro-Poor?”, World

Bank Development Research Group.Osmani, S. (2005). “Yoksul Yanl›s› Büyümeyi Tan›m-

lamak”, UNDP International Poverty Centre, Ocak2005, S. 9.

Önder, ‹. (2004). “Yoksulluk ve Yoksullukla Müca-

dele”, Toplum ve Hekim, Ocak-fiubat 2004, C. 19,S. 1.

Önder, H. , fienses, F. (2006), “Türkiyede Yoksulluk

ve Yoksulluk Düflüncesi”, ‹ktisat, Siyaset, DevletÜzerine Yaz›lar, Prof. Dr. K. Saybafl›l›’ya Arma¤aniçinde, ‹stanbul.

Perry, G. E. ve di¤erleri (2006). “Poverty Reduction

and Growth: Virtuous and Vicious Circles”, TheWorld Bank: Washington.

Ravallion, M. (2004). “Pro-Poor Growth: A Primer”,

World Bank Development Research Group.Sen, A. (1976). “Poverty: An Ordinal Approach to

Measurement”, Econometrica, 44, (2).fienses, F. (2001). Küreselleflmenin Öteki Yüzü Yok-

sulluk, ‹letiflim Yay›nlar›: ‹stanbul.

fienses, F. (2004). “Yoksullu¤un Küreselleflmesi mi?

Küreselleflmenin Yoksullu¤u mu?”, Toplum veHekim, Ocak-fiubat 2004, C. 19, S. 1.

TÜ‹K. Analitik Çerçeve, Kapsam, Tan›mlar ve S›n›f-

lamalar.

TÜ‹K (2011), Yoksulluk Çal›flmas› 2009, Ankara.TÜ‹K (2012), Yoksulluk Çal›flmas› 2010, Ankara.UN (2000). Millennium Development Goals, (http://

www.un.org/millenniumgoals)UNDP, Human Development Reports, (www.undp

.org)

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Geliflmekte olan dünyada yoksulluk sorununun geliflimini aç›klayabilecek,Yoksulluk sorunu ve küreselleflme aras›nda nedensellik iliflkisi kurabilecek,Yoksulluk sorununu küreselleflme ve iflsizlik iliflkisini kurarak aç›klayabilecek, Yoksulluk sorununu küreselleflme ve ifl piyasas› standartlar› iliflkisini kurarakaç›klayabilecek,Yoksulluk sorununu küreselleflme ve çocuk iflçili¤i iliflkisini kurarak aç›kla-yabilecekbilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Yoksulluk• Küreselleflme• ‹flsizlik

• Gelir Eflitsizli¤i• ‹fl Piyasas› Standartlar›• Çocuk ‹flçili¤i

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN

N


• KÜRESELLEfiME VE YOKSULLUKARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹

• KÜRESELLEfiMEN‹N YOKSULLU⁄UETK‹LEME KANALLARI

Küreselleflme ve Yoksulluk


KÜRESELLEfiME VE YOKSULLUK ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹Küreselleflme ulusal s›n›rlarla tan›mlanm›fl engellerin kald›r›ld›¤› ve ticaretin, ser-maye ve nüfus hareketlerinin artt›¤› bir dünyada, geliflmekte olan veya geliflmifl ay-r›m› olmaks›z›n tüm ülkelerde kal›c› izler b›rakmaktad›r. Dünya Bankas› gösterge-leri geliflmekte olan dünyan›n h›zla d›fla aç›k ekonomilere dönüfltü¤ünü ve bu dö-nüflümün büyüme performanslar›n› etkiledi¤ini aç›klamaktad›r. D›fl ticaret ve do¤-rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›nda gözlenen bu art›fl e¤ilimi çeflitli kaynaklar-dan beslenen ak›mlar yoluyla geliflmekte olan ülkelerde yoksullu¤u etkilemekte-dir. Bu bafll›k alt›nda küreselleflen dünyada yoksullu¤un geliflimi ve küreselleflmeile yoksulluk aras›ndaki etkileflim üzerine flekillenmekte olan kuramsal çerçeve,öngörülen iliflkiyi ölçmeye yönelik ampirik çal›flmalar›n sonuçlar› ile birlikte de-¤erlendirilmektedir.

‹hracat ve ithalattan oluflan d›fl ticaret toplam›n›n GSY‹H’ye oran› ile do¤rudan yabanc›sermaye yat›r›m› giriflinin GSY‹H’ye veya Gayrisafi Sabit Sermaye Stoku’na oran› bir ülke-nin d›fla aç›kl›k göstergeleri olarak kabul edilmektedir.

Dünyada Yoksullu¤un GeliflimiDünya ekonomisinde son otuz y›ll›k dönemde küreselleflme e¤ilimi büyük bir h›zkazanm›flt›r. Küreselleflmenin tüm dünya ekonomilerinde ekonomik büyüme per-formans›n› ve onunla birlikte yoksulluk oranlar›n› etkilemekte oldu¤u düflünül-mektedir. Küreselleflme ve büyüme aras›nda ileri sürülen bu iliflki kaç›n›lmaz ola-rak küreselleflmenin dünya ekonomileri üzerinde yaratt›¤› bu etkinin dolayl› so-nuçlar› üzerine yo¤un tart›flmalar›n da kayna¤› olmufltur. Küreselleflmenin dünyagenelinde yoksullu¤u ne yönde etkiledi¤i sorusu da kuramsal temelleri ve ampirikçal›flmalar›n bulgular›yla birlikte ülkelerin deneyimleri üzerinden tart›fl›lmaktad›r.

Dünyada küreselleflme sürecinin yaflanmakta oldu¤u bir dönemde yoksullu¤unne yönde geliflti¤ini farkl› yoksulluk göstergeleri üzerinden de¤erlendirmek müm-kündür (Campano ve Salvatore, 2006: 122-124). Göreli yoksulluk tan›m›na göredüzenlenmifl olan Tablo 7.1’de dünyan›n zengin ve yoksul ülkelerinin sat›n almagücü paritesine göre tan›mlanm›fl kifli bafl›na reel gelirleri 1960-2000 dönemindeüç ayr› oran üzerinden karfl›laflt›r›lmaktad›r. Tablo 7.1’in ilk sütunu Amerika Birle-flik Devletleri ile en yoksul ülkeyi, ikinci sütunu ABD ile dünyan›n en yoksul 10.ülkesini, son sütunu ise en zengin 20 ülke ile en yoksul 20 ülkeyi sat›nalma gücü

Küreselleflme ve Yoksulluk

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Do¤rudan Yabanc› SermayeYat›r›mlar›: Bir baflkaülkede yerleflik gerçek vetüzel kiflilerin, ülke içinde birmal› markas›, üretim,kullan›m ve imtiyazhaklar›yla birlikte üretmekveya hizmet sa¤lamakamac›yla fiziki varl›klarsat›n alarak, flube açarakveya ifltirakte bulunarakyat›r›m yapmayayönelmesidir.

Sat›nalma Gücü Paritesi:Ülkeler aras›ndaki fiyatdüzeyi farkl›l›klar›n› ortadankald›rarak, farkl› parabirimlerinin sat›nalmagücünü eflitleyen bir de¤iflimoran›d›r. Belirli bir mal vehizmet sepetinin sat›nal›nabilmesi için gerekenulusal para tutarlar›n›noran› fleklindehesaplanmaktad›r.

paritesine göre kifli bafl›na reel gelir büyüklü¤ü üzerinden karfl›laflt›ran oranlar›göstermektedir. Tablo 7.1’de yer alan tüm oranlar, 1980’li y›llarla birlikte dünyadagöreli yoksullu¤un derecesinde kayda de¤er bir art›fl›n yaflanmakta oldu¤unu gös-termektedir.

Dünyada yoksullu¤un geliflimi göreli yoksulluk yan› s›ra mutlak yoksulluk ta-n›m›n› referans alarak hesaplanm›fl olan yoksul say›s› ve yoksulluk oran› ile de ta-kip edilebilir. Bu aflamada yoksulluk her bir ülke için tan›mlanm›fl olan yoksulluks›n›r› referans al›narak hesaplanabilece¤i gibi, her ülke için geçerli kabul edilen or-tak bir gelir düzeyi referans al›narak da hesaplanabilir. Tüm ülkeler için belirlene-cek ortak asgari gelirin alt›nda gelir elde etmifl bireylerin say›s›ndan hareketle dün-yada yoksullu¤un say›s›n› ve da¤›l›m›n› görmek mümkün olmaktad›r.

Tablo 7.2 mutlak yoksulluk yaklafl›m›na göre 1993 y›l› sabit fiyatlar›yla sat›nal-ma gücü paritesi esas al›narak günde 1.50 $’›n alt›nda geliri olanlar› yoksul kabulederek haz›rlanm›flt›r. Dünya Bankas› verilerini kullanarak mutlak yoksulluk krite-rine göre haz›rlanm›fl olan Tablo 7.2’ye göre dünyada yoksul nüfus 1960’dan 1980’ekadar 1.13 milyardan 1.48 milyara artm›flt›r. Ancak 1980 sonras›nda azalarak 1990’da1.06 milyara, 2000’de ise 647 milyona gerilemifltir. Yoksul nüfus 1960-2000 döne-minde co¤rafi bölgelere göre farkl› yönlerde geliflmifltir.

Yoksul Say›s› (Milyon)

Bölgeler 1960 1970 1980 1990 2000

Do¤u Asya 729 833 955 521 114

Güney Asya 209 229 310 207 105

Sahra Alt› Afrika 118 150 188 279 362

Orta Do¤u &Kuzey Afrika 32 23 10 16 29

Latin Amerika 35 27 13 23 27

Do¤u Avrupa 29 12 7 0 0

Geliflmekte Olan Dünya 1.131 1.262 1.479 1.056 647

Bölgeler Yoksul Oran› (%)

Do¤u Asya 77.5 71.1 67.2 31.3 6.0

Güney Asya 37.2 32.1 34.4 18.5 7.8

Sahra Alt› Afrika 53.2 52.2 49.9 55.3 54.8

Orta Do¤u &Kuzey Afrika 24.3 13.4 4.3 5.2 7.8

Latin Amerika 16.0 9.4 3.6 5.3 5.2

Do¤u Avrupa 9.2 3.3 1.7 0 0

Geliflmekte Olan Dünya 52.5 46.4 43.5 25.4 13.1

Y›llarABD/En

Yoksul Ülke%Art›fl

ABD/EnYoksul 10.

Ülke%Art›fl

En zengin 20/ En Yoksul

20 %Art›fl

1960 48.3 - 27.6 - 23.0 -

1970 47.1 -2.48 31.0 12.32 26.2 13.9

1980 47.4 0.64 31.3 0.97 25.7 -1.91

1990 51.6 8.86 32.5 3.83 30.8 19.8

2000 73.3 42.05 44.6 37.23 36.3 17.85


Tablo 7.1Zengin ve YoksulÜlkelerde Sat›nalmaGücü ParitesineGöre Kifli Bafl›naReel Gelir Oran›,(%), (1960-2000)

Kaynak: Campano veSalvatore, 2006:123.

Tablo 7.2Dünyada YoksullukOran›: Günde1.50$’dan Az GelirleYaflayanlar›n Say›s›ve Yoksulluk Oran›(1960-2000)

Kaynak: Campano veSalvatore, 2006:124.

Do¤u Avrupa’da 1960-1980 döneminde azalan yoksul nüfus 1990’dan itibarens›f›rlan›rken, Sahra Alt› Afrika’daki yoksul nüfus dönem boyunca artarak dramatikboyutlara ulaflm›flt›r. Orta Do¤u ve Kuzey Afrika ile Latin Amerika’da 1960-1980döneminde azalan yoksul nüfus 1980-2000 döneminde artmaya bafllam›flt›r. Bu-nunla birlikte Do¤u Asya ve Güney Asya bölgelerinde 1960-1980 döneminde artanyoksul nüfusun 1980-2000 döneminde h›zla azalmakta oldu¤u gözlenmifltir.

Geliflmekte olan dünya için mutlak yoksulluk kriterine göre hesaplanan genelyoksulluk oran› 1960’da %52.5’ten bafllayarak 1980’de %43.5’e, 1990’da %25.4’e ve2000 y›l›nda %13.1’e kadar gerilemifltir. Yoksulluk oranlar› da co¤rafi bölgelere gö-re de¤iflen farkl› yönlerde geliflmektedir. Do¤u Avrupa’n›n yoksul nüfusu azal›r-ken, bu azalma e¤ilimi yoksulluk oranlar›na da yans›m›fl ve dönem boyunca azal-m›fl ve s›f›rlanm›flt›r. Bununla birlikte Sahra Alt› Afrika’n›n yoksul nüfusundaki ar-t›fl yüksek yoksulluk oranlar›yla 1960-2000 dönemine damgas›n› vurmufltur. OrtaDo¤u ve Kuzey Afrika ile Latin Amerika’da yoksulluk oran› 1960-1980 dönemindeazalm›fl olmas›na karfl›n 1980-2000 döneminde artm›flt›r. Do¤u Asya ve Güney As-ya bölgelerinde ise 1960-1980 döneminde azalmakta olan yoksulluk oranlar› bue¤ilimini 1980-2000 döneminde de sürdürmüfltür. Yoksul say›s› ve yoksulluk oran-lar›nda co¤rafi bölgelere göre farkl› yönlerde gözlenen e¤ilimler yoksullu¤un ge-liflmekte olan dünya üzerindeki da¤›l›m›nda bir de¤iflim oldu¤unu göstermektedir.

Küreselleflmenin politika dönüflümleriyle dünya ekonomilerini etkileme dina-miklerinin 1980’li y›llarla bafllad›¤› kabul edilirse Do¤u Avrupa, Do¤u ve GüneyAsya’da yoksulluk sorunundaki azalma e¤iliminin bu ekonomilerin küresel ekono-miyle bütünleflme süreçlerinden ba¤›ms›z olarak bafllad›¤› ve geliflmekte oldu¤ugörüflü a¤›rl›k kazanmaktad›r (Bu bölgelerde yoksulluk 1960 y›l›ndan beri azal-maktad›r). Ayn› flekilde dönem boyunca yoksul say›s› artan ve yüksek yoksullukoranlar›n› azaltamayan Sahra Alt› Afrika’da da yoksullu¤un küreselleflememifl ol-man›n d›fl›ndaki nedenlerden kaynaklanm›fl oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Bu bölgedekiülkelerin savafl, siyasi istikrars›zl›k, kurakl›k ve AIDS gibi küreselleflme sürecini ba-flar›s›z k›lan sorunlar yaflam›fl olduklar›n› dikkate almak gerekmektedir (Campanove Salvatore, 2006: 123). Orta Do¤u ve Kuzey Afrika ile Latin Amerika Ülkelerindeise 1960-1980 döneminde azalmakta olan yoksulluk sorunun, 1980-2000 dönemin-de artmaya bafllamas› dikkat çekici bir geliflmedir. Ne olmufltur da, Do¤u Asya, Gü-ney Asya ve Do¤u Avrupa bölgesi ülkeleri ile paralel olarak azalmakta olan yok-sulluk sorunu, Do¤u Asya ve Güney Asya ile Do¤u Avrupa bölgesi ülkelerinde1980-2000 döneminde de azalmas›n› sürdürürken, bu bölge ülkelerinde tersine dö-nerek artmaya bafllam›flt›r? Cevab›n› arad›¤›m›z farkl›l›¤›n yafland›¤› dönem gelifl-mekte olan dünyan›n küresel ekonomiyle bütünleflme politikalar›na h›z verdi¤idönemle örtüflmektedir. Ancak ayn› politikalar›n yoksulluk üzerinde birbirinin ter-si sonuçlar ortaya koymufl olmas›, yoksullu¤u aç›klamak üzere küreselleflme dina-mikleri d›fl›nda baflka faktörlerin varl›¤›n› iflaret etmektedir. Bu faktörler o kadarbelirleyici olmal›lar ki, küreselleflmenin yoksulluk üzerindeki olumlu veya olum-suz net etkisini görmemize engel olmaktad›rlar.

Küreselleflmenin yoksulluk üzerindeki etkisinin belirsizlikler tafl›d›¤› bir ortam-da küreselleflme ve yoksulluk iliflkisine aç›kl›k getirmek üzere kuramsal düzeydeyap›lan katk›lar ve ampirik çal›flmalar›n bulgular› ünitenin takip eden bafll›klar›ndakapsaml› yönleriyle ele al›nacakt›r.

1537. Ünite - Küresel leflme ve Yoksul luk

Küreselleflme ve Yoksulluk ‹liflkisi Üzerine Tart›flmalarGeliflmekte olan dünyada yoksullu¤un gösterdi¤i geliflimin bu ülkelerin küreselle-flen dünya ile bütünleflme sürecinde izledikleri politikalardaki dönüflümden ba-¤›ms›z bir olgu olmad›¤› düflünülmektedir. Ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤ru-dan yabanc› sermaye girifli için yap›lan düzenlemeler geliflmekte olan ülkelerin bü-yüme performanslar›n› etkilemifltir. Bu süreçte geliflmekte olan ülkelerin büyümeperformanslar› olumlu yönde etkilenmiflse küreselleflmenin yoksullu¤u azaltan et-kisinden söz edilebilir. Önceki bafll›kta özellikle Asya ülkelerinin yoksullu¤unazalt›lmas› konusunda kaydettikleri baflar›lar ile Orta Do¤u ve Kuzey Afrika ile La-tin Amerika ülkelerinde 1980’li y›llarla birlikte art›fl gösteren yoksulluk sorunu, buülkelerin küresel ekonomiyle bütünleflme sürecine h›z verdikleri dönemle örtüfl-mesi nedeniyle küreselleflme ile iliflkilendirilmektedir. Ayn› düflünce Sahra Alt› Af-rika bölgesinin giderek a¤›rlaflan yoksulluk sorununu bu co¤rafyadaki ülkelerinyaflad›klar› dramatik sorunlar nedeniyle küreselleflme sürecine yeterince kat›lama-m›fl olmalar› ile iliflkilendirerek aç›klamaktad›r.

Geliflmekte olan dünyada yoksulluk sorununda gözlenen geliflmeleri bu ülke-lerin küresel ekonomiyle bütünleflmek ad›na gerçeklefltirdikleri politika dönüflüm-leriyle aç›klayan bu düflünce tart›flmal›d›r. Çünkü bir grup iktisatç›, geliflmekte olanülkelerin büyüme h›zlar›n›n küreselleflmeden ba¤›ms›z, ülkelerin bafllang›ç koflul-lar›n›n ve politika tercihlerinin bir sonucu olarak ortaya ç›kt›¤›n› ileri sürmektedir.Rodriguez ve Rodrik (2000) ticaret politikas›n›n büyüme üzerindeki etkisini arafl-t›rd›klar› çal›flmada küreselleflmifl ülkelerin büyüme oranlar›n›n daha yüksek oldu-¤unu ileri süren hipotezi destekleyecek bilimsel sonuçlar elde edemediklerini be-lirtmifllerdir. Rodrik (2000), uygulad›klar› politikalarla h›zl› büyümeyi ve yoksullu-¤u azaltmay› baflaran ülkelerin bu performans›n›n, küresel ekonomiyle daha fazlabütünleflme içine girmifl olmalar›na bak›larak, ticaretin önündeki engelleri kald›ranpolitikalar›n bir sonucuymufl gibi gösterilemeyece¤inin alt›n› çizmektedir. Küresel-leflmenin geliflmekte olan ülkelerde yoksulluk üzerindeki etkisini araflt›ran çal›fl-malar›n sonuçlar› küreselleflmenin yoksullu¤u aç›klayan de¤iflkenlerden sadece bi-ri olabilece¤ini fakat yoksullu¤u tek bafl›na aç›klayacak yeterlilikte olmad›¤›n› gös-termifltir. Nitekim Winters (2000), ticaretin serbestlefltirilmesinin geliflmekte olanülkelerde ekonomik f›rsatlar ve potansiyeller yaratt›¤›n› belirtirken, bu süreçtemutlaka yoksullu¤a sürüklenenlerin olmufl olabilece¤ine dikkat çekmektedir.

Geliflmekte olan ülkelerdeki yoksulluk sorununu ve geliflme e¤ilimlerini küre-selleflme ile iliflkilendiren yaklafl›m› benimseyenler de bu ülkelerdeki yoksullu¤unküreselleflmeden hangi yönde etkiledi¤i konusunda uzlaflm›fl de¤illerdir. Küresel-leflmenin yoksullu¤u hangi yönde etkiledi¤i konusunda iki farkl› görüfl bulunmak-tad›r. Bunlardan birincisine göre, hem ticaretin serbestlefltirilmesi ve hem de do¤-rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar› geliflmekte olan ülkelerin büyümesini h›zland›r-makta, istihdam ve gelir art›fl› ile birlikte yoksullu¤u azaltmaktad›r.Bu görüfl d›fl ti-caretin temel teorisine dayand›r›lmaktad›r. ‹sveçli iktisatç›lar Eli Hecksher ve Ber-tin Ohlin taraf›ndan gelifltirilen faktör donat›m› teorisine göre, farkl› mallar farkl›faktör yo¤unluklar›yla üretilirler ve bu mallar›n üretildi¤i ülkeler farkl› faktör do-nat›mlar›na sahiptirler. Bu nedenle bir ülke hangi üretim faktörüne zengin olaraksahip ise o üretim faktörünün daha yo¤un olarak istihdam›n› gerektiren mallar›npiyasas›nda rekabet üstünlü¤üne sahip olur. Bu mallar›n üretiminde uzmanlaflarakd›fl ticaretini bu mallar üzerinden gelifltirir. Geliflmekte olan ülkeler genel olarakvas›fs›z iflgücü yo¤un sektörlerde rekabet üstünlü¤üne sahip olduklar› için ekono-


minin d›fla aç›lmas› ile birlikte yoksul nüfusu temsil eden vas›fs›z iflgücünün artanistihdam› ile birlikte yoksullu¤un azalmas› beklenmektedir. Lee ve Vivarelli (2006:8) yabanc› sermaye taraf›ndan yap›lacak üretken yat›r›mlar›n da geliflmekte olanbir ülkede istihdam olanaklar› yaratarak yoksullu¤u etkileyebilece¤ini ileri sürmek-tedir. Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n sa¤lad›¤› istihdam yan›nda ülkeiçinde tedarikçi olarak hizmet veren firmalar taraf›ndan yarat›lan istihdam da yok-sullu¤un azalt›lmas›na katk› yapmaktad›r. Ayr›ca, küreselleflmenin büyümeyi h›z-land›rarak artt›rd›¤› istihdam ve gelirin toplam talep art›fl›n› uyararak ço¤altan me-kanizmas›yla aç›klanabilecek üçüncü bir istihdam etkisi yaratmas› da mümkün gö-rülmektedir.

D›fl ticaret teorilerine göre özellikle geliflmekte olan ülkelerin ticarette d›fla aç›lmas›n›nkalk›nma süreçleri aç›s›ndan ortaya koydu¤u sonuçlar› k›saca de¤erlendiriniz.

D›fl ticaret teorilerinin küreselleflmenin geliflmekte olan ülkelerde özellikle tica-retin serbestlefltirilmesi sonras›nda yoksullu¤u artt›raca¤› yönünde bir öngörüsü ol-mamas›na ra¤men, artan ticaretin kazanç ve kay›plar›n›n tart›fl›ld›¤› kamuoyu, ser-best ticaret yönündeki reformlar›n yoksulluk yaratt›¤› yönünde genel bir düflünce-ye sahiptir. Küreselleflme ve yoksulluk aras›ndaki iliflkiye endifleyle bakan bu ikin-ci görüfle sahip olanlar, hem ticaretin serbestlefltirilmesinin ve hem de do¤rudanyabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n geliflmekte olan ülkelerde yoksulluk yaratan sonuç-lar› olabilece¤ini düflünmektedir. Küreselleflmenin yoksulluk üzerindeki olumsuzetkisi de genel olarak iflsizlikle iliflkilendirilerek aç›klan›yor olsa da yoksullu¤u art-t›ran alternatif süreçlerin de etkili olabilece¤i ifade edilmektedir.

Winters, McCulloch ve McKay (2004) küreselleflme sürecinde yüksek ücret ar-t›fllar›n›n beraberinde iflgücünden tasarruf aray›fllar›n› ve dolay›s›yla ifl kay›plar›n›getirebilece¤ini belirtmektedir. Ayr›ca artan üretim ile birlikte vas›fl› iflgücüne artantalebin mevcut çal›flanlar› düflük vas›fl› iflgücü durumuna düflürerek yoksulluk s›-n›r›n›n alt›na itebilece¤i de düflünülmektedir.

Langmore (2004), küresel ekonomiyle bütünleflme sürecinde geliflmekte olanülkelerin ekonomi politikas› önceliklerinin yoksullukla mücadeleyi önceleyen po-litikalarla çat›flabilece¤ine dikkat çekmektedir. Langmore ayr›ca d›fl ticaret had-dindeki de¤iflime ba¤l› olarak ülke içi göreli fiyatlarda meydana gelecek de¤iflik-li¤in yoksul hanelerin sat›n alma güçleri üzerinde pozitif veya negatif olas› etkile-ri olabilece¤ini hat›rlatmaktad›r. Bu nedenlerle küreselleflmenin yoksulluk üzerin-deki etkilerini küreselleflme sürecinin bir parças› olarak geliflen makroekonomikpolitikalardan ba¤›ms›z olarak düflünmenin mümkün olamayaca¤›n›n alt›n› çiz-mektedir.

D›fl ticaret haddi bir ülkenin aleyhine gelifliyorsa, o ülke ithal etti¤i ayn› miktar mal karfl›-l›¤›nda bir önceki y›la göre daha fazla mal ihraç etmek zorunda kal›yor demektir. ‹hraç edi-len mallar yoksullar›n tüketimine konu olan mallarsa, bu mallar›n ülke içi fiyatlar›n›n gö-reli olarak yükselmesi yoksullu¤un artmas›na veya derinleflmesine neden olabilmektedir.

Lee ve Vivarelli (2006)’ye göre küreselleflmenin yoksulluk üzerindeki etkisinidaha iyi anlamak için finansal serbestleflmenin yoksulluk üzerindeki etkilerinin defark›nda olmak gerekmektedir. H›zl› finansal serbestleflmenin bir sonucu olarakgenel ekonomik krizler karfl›s›nda daha k›r›lgan hâle gelen ekonomilerde yoksul-luk serbest ticaret ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n etkisinden ba¤›m-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

D›fl Ticaret Haddi: ‹hraçmallar› fiyat endeksininithal mallar› fiyat endeksinebölünmesiyle elde edilen ved›fl ticaretin bir ülkeninlehine veya aleyhinegeliflti¤ini takip etmeolana¤› sa¤layan birgöstergedir. S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Finansal Serbestleflme:Hükûmetlerin geliflmiflülkelerin uluslararas›finansal faaliyetlerini kendiülkelerine çekmek amac›ylagerekli yasal düzenlemelerlefinans piyasalar›n› çeflitlikontrol ve k›s›tlamalardanar›nd›rarak uluslararas›sermaye hareketlerineaçmalar›d›r.

s›z olarak h›zla yükselebilir. Bu nedenle sermaye hareketlerinin serbestleflmesi ileoluflan k›r›lgan ekonomik yap› serbest ticaret ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›-r›mlar›n›n yoksullu¤u azaltan bafllang›çtaki etkisini ortadan kald›rabilir. Bhagwative Srinivasan (2002) ise küreselleflme ile k›r›lganl›¤› artan ekonomilerin olas› birekonomik kriz ile birlikte yüksek enflasyonla karfl›laflmas›n›n yoksulluk üzerinde-ki etkisine dikkat çekmektedir. Çünkü yoksullar yükselen enflasyonun olumsuz et-kilerini do¤rudan hisseden gruplard›r.

Küreselleflme ve yoksulluk iliflkisini kuramsal zeminde tart›flmakta olan iki gö-rüfl ve bu görüfllere katk› yapan farkl› yaklafl›mlar›n geçerlili¤i ülkeler aras›nda ve-ya ülke temelli ampirik çal›flmalarla sorgulanmaktad›r. Dollar ve Kraay (2002) tica-rette d›fla aç›kl›k performanslar›na göre s›n›fland›rm›fl oldu¤u ülke gruplar› aras›n-da küreselleflmifl olarak tan›mlanan ülkelerin küreselleflmemifl olanlardan dahayüksek büyüme performans› gösterdiklerini aç›klam›flt›r. Bu süreçte yoksullar›ngelirinin de ortalama gelir art›fl›na paralel bir art›fl gösterdi¤ini saptayan Dollar veKraay küreselleflme ile birlikte gelen büyümenin yoksullu¤un azalt›lmas› için de iyioldu¤u sonucuna varm›fllard›r. Santarelli ve Figini (2004) geliflmekte olan 120 ül-keye ait verileri kullanarak yapt›klar› çal›flmada ticaretin serbestleflmesinin mutlakyoksullu¤u azaltan sonuçlar› oldu¤unu ancak finansal serbestleflmenin ve do¤ru-dan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n yoksullu¤u olumsuz yönde etkilemekte oldu-¤unu aç›klam›flt›r.

Finansal serbestleflmenin geliflmekte olan ülkelerde yoksullu¤u hangi kanallardan ve neyönde etkileyebilece¤ini tart›fl›n›z.

KÜRESELLEfiMEN‹N YOKSULLU⁄U ETK‹LEME KANALLARIKüreselleflmenin getirdi¤i yeni koflullar›n geliflmekte olan ülkelerde yoksulluk ya-rat›p yaratmad›¤› konusunda kuramsal zeminde geliflen ve ampirik çal›flmalarladesteklenen yaklafl›mlar› genel olarak de¤erlendirdik. Bu bafll›k alt›nda küresellefl-me ve yoksulluk iliflkisini etkileflim kanallar› üzerinden de¤erlendirece¤iz. Gelifl-mekte olan ülkelerde küreselleflmenin yoksullu¤u farkl› kanallardan etkilemekteoldu¤u düflünülmektedir. Küreselleflme geliflmekte olan ülkelerde (1) iflsizli¤in ar-t›fl›na neden olarak, (2) gelir eflitsizli¤ini artt›rak, (3) küresel rekabetin getirdi¤i di-be do¤ru yar›flta ifl piyasas› standartlar›n› düflürüp çal›flma koflullar›nda genel birgerilemeye neden olarak ve (4) çocuk iflçili¤ini artt›rarak yoksullu¤u etkilemeklesorumlu tutulmaktad›r.

Küreselleflmenin yukar›da say›lan yoksullu¤u etkileme mekanizmalar›n› ayr›bafll›klar alt›nda ele alarak ayr›nt›l› biçimde aç›klayal›m.

Küreselleflme ve ‹flsizlikGeliflmekte olan ülkelerde yoksullu¤u küreselleflme ile iliflkilendiren yaklafl›mlar›n builiflkiyi iflsizlik üzerinden kurduklar› görülmektedir. Bu nedenle küreselleflme ve iflsiz-lik aras›ndaki iliflki, yoksullu¤u küreselleflme ile iliflkilendirmenin önemli ad›mlar›n-dan biri olarak kabul edilmektedir. Bu iliflki küreselleflmenin temel göstergeleri ola-rak kabul edilen ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mla-r›na aç›lman›n etkileri üzerinden aç›klanmaktad›r. Ayn› zamanda bu iliflki geliflmekteolan ülkelerde küreselleflmenin iflsizli¤i azaltt›¤› ve küreselleflmenin iflsizli¤i artt›rd›¤›gibi iki z›t görüflün ileri sürdü¤ü kan›tlar üzerinden de de¤erlendirilmektedir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Öncelikle belirtmek gerekir ki geliflmekte olan ülkeler d›fla aç›lma sürecindeverimlilik art›fl›n› ve üretim art›fl›n› birlikte gerçeklefltirmektedirler. Üretim art›fl› ileek istihdam yarat›lmas› söz konusu olmakla beraber ithal teknolojilerin sa¤lad›¤›verimlilik art›fl›n›n istihdam yarat›lmas›n› s›n›rlayan etkileri oldu¤u da bilinmekte-dir. Bu nedenle ticaretin serbestlefltirilmesinin iflsizlik üzerindeki etkisini üretim ar-t›fl› yan›nda iflgücü verimlili¤indeki art›fl›n etkisi ile birlikte de¤erlendirmek gerek-mektedir (Lee ve Vivarelli, 2006: 2).

D›fla aç›lma ile birlikte artan ihracat üretim ve istihdam art›fl› yarat›yor olabilir.Ancak, küreselleflmenin istihdam üzerindeki etkisi toplam faktör verimlili¤indekiart›fl›n etkisiyle ve artan ithalat nedeniyle beklendi¤i gibi olmayabilir. Büyüyenekonomide artan ithalat talebi ülke içinde kurulu ve o güne kadar korunmaktaolan firmalar taraf›ndan yap›lan üretimin yerini alarak, iflgücü fazlas› oluflmas›naneden olabilir. Ayr›ca, ihracat art›fl›n›n gerçekleflti¤i sektörlerde üretim art›fl›n› aflanbir verimlilik art›fl› gerçekleflmifl olabilir. Bu durum d›fla aç›k büyüyen ekonominin,daha önce istihdam yaratan sektörlerinde var olan ifl olanaklar›n› s›n›rlayacakt›r.Son olarak, d›fla kapal› ekonomide koruma alt›nda oldu¤u için gizli iflsizlik veyaeksik istihdam ile iflsizli¤i gizleyen tar›m, kamu, inflaat ve ticaret d›fl› hizmetler gi-bi sektörler ekonominin d›fla aç›lmas›yla birlikte iflsizli¤in görünür hâle gelmesineneden olabilir (Lee ve Vivarelli, 2006: 2).

Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n istihdam üzerindeki etkisi konusun-da da benzer bir belirsizlik bulunmaktad›r. Buna göre geliflmekte olan bir ülkedo¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n önündeki engelleri kald›rd›¤›nda yenikurulan üretim alanlar›nda istihdam alanlar› yaratm›fl olabilir. Fakat bununla birlik-te, do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n ülke içinde ithal ikameci politika ilekorunmakta olan yerli firmalar› piyasa d›fl›nda b›rakarak çal›flanlar›n ifllerini kay-betmesine neden olabilece¤ini de düflünmek gerekmektedir. Üstelik büyük serma-ye ve teknolojinin transferi ile emekten tasarruf eden bir üretime geçilmesinin is-tihdam üzerindeki etkileri de olumsuz olabilir. Son olarak, geliflmekte olan bir ül-keye yabanc› sermaye giriflinin flirket birleflmesi veya kurulu bir flirketin devral›n-mas› yoluyla gerçekleflmesi durumunda istihdam› azaltan sonuçlar› olmas› olas›d›r.

Özetle do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n daha önce ithal ikameci poli-tikalarla korunmakta olan endüstriler için bir d›fllama etkisi yaratabilece¤ini düflün-memiz gerekir. Üstelik d›fla aç›k büyüyen geliflmekte olan ülkelerde, cari aç›¤›n fi-nansman› amac›yla yükselen faiz oranlar› ulusal yat›r›mlar üzerinde cayd›r›c› bir et-ki de yaratabilmektedir (Lee ve Vivarelli, 2006: 3). Yüksek faiz oranlar›n›n getirdi-¤i yeni yat›r›m koflullar›nda do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n yerel üretimiçin yaratt›¤› d›fllama etkisinin daha belirgin olmas› beklenebilir.

Küreselleflmenin d›fl ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤rudan yat›r›mlar yoluylaistihdam üzerinde yaratt›¤› nihai etkinin yönü de tart›flmal›d›r. Kuramsal olarak tar-t›fl›lmakta olan bu konuyu ampirik çal›flmalar›n ortaya koydu¤u sonuçlar üzerin-den de¤erlendirmeye çal›flal›m. Ampirik çal›flmalar›n bulgular› da geliflmekte olanülkelerde yoksullu¤un kayna¤› olarak kabul edilen iflsizlik sorununun ticaretin ser-bestlefltirilmesi ve sermaye hareketlili¤i önündeki engellerin kald›r›lmas› ile ölçü-len küreselleflme sürecinden etkilenip etkilenmedi¤i veya ne yönde etkilendi¤i ko-nusunda kesin bir yarg› oluflmas›na olanak vermemektedir.

Bu çal›flmalardan bir bölümü geliflmekte olan ülkelerde küreselleflmenin istih-dam yaratan etkileri oldu¤unu göstermektedir. Geliflmekte olan ülkelerde küresel-leflme öncesi ve sonras›ndaki istihdam düzeylerini karfl›laflt›ran Matusz ve Tarr(1999)d›fl ticaret ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n geçifl dönemindeki


Gizli ‹flsizlik: Çal›fl›yorgörünse de üretime katk›s›s›f›r olan iflçilerin veyaüretimden çekildi¤idurumda üretimde kay›poluflmayan iflçilerin ifltekidurumunu tan›mlamaktad›r.

Eksik ‹stihdam: Ekonomiknedenlerle haftada 40saatten az çal›fl›yor olup dadaha fazla çal›flmakisteyenler ile mevcut iflindenelde etti¤i gelirin azl›¤› yada kendi mesle¤indeistihdam edilmedi¤igerekçesiyle ifl arayanlar›tan›mlamaktad›r.

‹thal ‹kameci Politika: ‹thaledilmekte olan mallar›n yurtiçinde üretimini teflvikederek d›fla ba¤›ml›l›¤›azaltmay› ve ulusal sanayiyibüyütmeyi amaçlayankorumac› politikalard›r.

Do¤u Avrupa ülkeleri d›fl›nda istihdam› artt›ran etkileri oldu¤unu aç›klam›flt›r.Ghose (2000, 2003) yeni sanayileflmekte olan ülkelerde ticaretin serbestlefltirilme-sinin ve do¤rudan yat›r›mlar›n istihdam üzerindeki etkisini araflt›ran çal›flmalar›ndaartan üretim ile birlikte istihdam›n az say›da ülke örne¤inde kayda de¤er art›fl gös-terdi¤ini saptam›flt›r.

Baz› çal›flmalar, küreselleflmenin istihdam üzerindeki etkisinin ülkelerin özel-liklerine ba¤l› olarak de¤iflti¤ini göstermifltir. Örne¤in, Revenga (1997); Levinsohn(1999); Cimoli ve Katz (2003)küresel ekonomiyle baflar›yla bütünleflen geliflmek-te olan ülkeler grubu içinde Latin Amerika ülkelerinde ticaretin serbestlefltirilme-sinin istihdam› olumsuz yönde, Asya ülkelerinde ise olumlu yönde etkiledi¤inikan›tlayan sonuçlar elde etmifllerdir. Bu çerçevede Gros (2004) ticarete aç›lman›nhem üretimi ve hem de eme¤in verimlili¤ini artt›ran etkisine iflaret eden çal›flma-s›nda istihdam art›fl› aç›s›ndan ampirik olarak en iyi sonuçlar›n henüz küresellefl-memifl veya yavafl küreselleflerek geliflmekte olan ülkelerde elde edildi¤ini belirt-mektedir. Bir baflka çal›flmada Spiezia (2004), geliflmekte olan 39 ülkenin 21’indeticaret hacmindeki art›fl›n istihdamda bir art›fla neden oldu¤u, di¤er 18 ülkede iseiflsizli¤in art›fl›na neden oldu¤u sonucunu elde etmifltir. Bununla birlikte do¤ru-dan yabanc› yat›r›m›n kifli bafl›na gelir art›fl› ile istihdam art›fl› üzerinde etkili ol-du¤unu fakat bunun düflük gelirli geliflmekte olan ülkeler için anlaml› olmad›¤›n›aç›klam›flt›r.

Baz› çal›flmalar da geliflmekte olan ülkelerde iflsizli¤i artt›ran etkileri oldu¤unugösteren sonuçlar aç›klamaktad›r. Bunlar aras›nda Kletzer (1998-2003), ABD eko-nomisi üzerine yapt›¤› bir araflt›rmada artan ithalat rekabetinin iflsizli¤i teflvik etti-¤i sonucunu elde etmifltir. Kletzer ithalat rekabeti yaflayan sektörlerde istihdamedilen niteliksiz iflçilerin iflsiz kalma olas›l›klar›n›n yüksek, ihracat yapan sektörler-de istihdam olas›l›klar›n›n ise düflük oldu¤unu saptam›flt›r. Lee ve Vivarelli (2004)ticaret ve do¤rudan yabanc› yat›r›mlar›n istihdam üzerindeki etkilerinin ülkeye vesektöre göre de¤iflti¤ini ve tahminlerin ço¤unun Hecksher ve Ohlin’in teoremi ileuyumlu olmad›¤› sonucunu aç›klamaktad›r. Lall (2004), baz› geliflmekte olan ülke-lerde ticaretin ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n serbestlefltirilmesininbir sonucu olarak iflsizlik oranlar›n›n artmakta oldu¤unu belirtirken, küreselleflme-nin geliflmekte olan ülkeler aras›nda istihdam art›fl› sa¤lad›¤› yönündeki ifadeyeflüpheyle yaklaflmak gerekti¤ini belirtmektedir. Attanasio, Goldberg ve Pavcnik(2004)’in Colombiya’ya ait araflt›rma sonuçlar› ticaret önündeki engellerin kald›r›l-mas› öncesi ve sonras›nda imalat sanayisinde iflsiz kalma olas›l›¤›n›n mal ticaretiyap›lmayan sektörlerde iflsiz kalma olas›l›¤›ndan daha yüksek olmad›¤›n› göster-mifltir. Goldberg ve Pavcnik (2004), konuyla ilgili çal›flmalar›nda ticaretin serbest-lefltirilmesi ile rekabete aç›lan endüstrilerdeki iflsizlik aras›nda bir iliflki kurman›nmümkün olmad›¤› görüflünü vurgulamaktad›rlar. Lee ve Vivarelli (2006) editörlü-¤ünü yapt›klar› Gana, Kazakistan, Fas, Nepal ve Vietnam’dan oluflan ülkeler gru-bunu kapsayan araflt›rman›n bulgular›n› de¤erlendirirken, ülkelere ve sektörleregöre farkl› sonuçlar elde etmifl olduklar›n› ve dolay›s›yla istihdam yarat›lmas› içinticaretin serbestlefltirilmifl olmas› gibi bir koflulun bulunmad›¤›n› belirtmektedirler.Bununla birlikte araflt›rma sonuçlar› aras›nda do¤rudan yat›r›mlar›n yerel firmalarazarar verdi¤ini ve dolay›s›yla istihdam üzerinde mikro ve makro düzeyde olumsuzyönde anlaml› bir etkisi oldu¤unu saptam›fllard›r.

Sonuç olarak geliflmekte olan ülkelerin iflsizlik oranlar›n›n küreselleflme ile ar-tan ticaret ve yabanc› yat›r›mlardan etkilenerek artt›¤› sonucuna var›lmas› için ye-terli bir kan›t bulunmad›¤› görülmektedir. Ayn› flekilde küreselleflmenin geliflmek-


te olan ülkelerde istihdam yaratan etkileri oldu¤u ve iflsizli¤i azaltt›¤› sonucunu ç›-karmak için de yeterli kan›t bulunmufl de¤ildir. Geliflmekte olan ülkelerde küresel-leflme ve iflsizlik aras›nda henüz kan›tlanm›fl bir iliflki olmad›¤›n› fakat konuyla il-gili araflt›rmalar›n devam etti¤ini belirtebiliriz.

Küreselleflme ve Ülke ‹çi Gelir Eflitsizli¤iEkonomik kalk›nma sürecine büyüme ve gelir eflitsizli¤i aras›ndaki iliflki 4. Ünite-de çeflitli yönleriyle tart›fl›lm›flt›. Ekonomi literatürü büyümenin yoksullu¤un azal-t›lmas›nda çok etkili bir faktör oldu¤u görüflünü desteklemektedir. Bu nedenleyoksullukla mücadele edecek toplumlara ekonomilerini h›zla büyütecek politika-lar izlemeleri önerilmektedir. Özellikle Asya ülkelerinin yoksullu¤u azaltma konu-sundaki baflar›s›n›n h›zl› büyümelerine ba¤l› oldu¤u kabul edilmektedir. Büyüme-nin yoksulluk ile iliflkisi özellikle büyümenin gelir da¤›l›m› üzerindeki etkisiyleaç›klanmaktad›r. Büyümenin sa¤lad›¤› kazan›mlar›n toplumu oluflturanlar aras›ndanas›l bölüflüldü¤ü, yoksul gruplara ulafl›p ulaflmad›¤› gibi sorular büyüme ve yok-sulluk iliflkisinde gelir da¤›l›m›n›n önemini göstermektedir.

Büyümenin ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mla-r› önündeki engellerin kald›r›lmas› ile birlikte gerçekleflti¤i düflünülen bir dünyadabüyüme ve gelir da¤›l›m› iliflkisini küreselleflme olgusundan ba¤›ms›z de¤erlendir-mek mümkün de¤ildir. Bu yönüyle küresel ekonomiyle bütünleflmek üzere yap›-lan düzenlemelerin ve ekonomi politikalar›ndaki dönüflümün ülke içi gelir da¤›l›-m›n› eflitlik veya eflitsizlik yönünde etkilemekte oldu¤u kabul edilmektedir. Küre-selleflme kaynakl› büyümenin gelir eflitsizli¤i üzerindeki dolayl› etkisi geliflmekteolan ülkelerde küreselleflme sürecinin yoksullu¤u nas›l etkiledi¤inin de anlaml› birgöstergesi olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte gelir da¤›l›m›n› etkileyenfaktörler aras›nda küreselleflme olgusundan ülke içi gelir eflitsizli¤ine do¤ru bir ne-densellik iliflkisi kurmay› amaçlayan kuramsal yaklafl›mlar ve bu yaklafl›mlar› sor-gulayan ampirik çal›flmalar küreselleflme ve yoksulluk aras›nda iliflki kurulmas›nakatk› yapmaktad›r.

Küreselleflme ve ülke içi gelir da¤›l›m› iliflkisi ülke ekonomilerinin d›fla aç›kl›¤›-n›n göstergeleri üzerinden kurulmaktad›r. Ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤rudanyabanc› sermaye yat›r›mlar› önündeki engellerin kald›r›lmas› küreselleflme süreci-ne kat›l›m derecesini tan›mlayan d›fla aç›kl›k göstergeleridir. Bu nedenle küresel-leflmenin gelir da¤›l›m› üzerindeki etkisi ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤rudanyabanc› sermaye yat›r›mlar›na aç›lman›n sonuçlar› üzerinden tart›fl›lmaktad›r. Ge-liflmekte olan ülkelerde ticaretin serbestlefltirilmesinin gelir da¤›l›m› üzerindeki et-kisi Stolper ve Samuelson (1941)’un bu iliflkiyi tan›mlayan teorisi referans al›narakde¤erlendirilmektedir. Yine geliflmekte olan ülkelerde do¤rudan yabanc› sermayeyat›r›mlar›n›n gelir da¤›l›m› üzerindeki etkisi ise Mundell (1957) hipotezi ile iliflki-lendirilerek tart›fl›lmaktad›r.

Küreselleflme ve gelir eflitsizli¤i aras›nda merak uyand›ran iliflki kuramsal dü-zeyde tart›fl›lmakta ve ampirik çal›flmalarla sorgulanmaktad›r. Küreselleflmenin ge-liflmekte olan ülkelerde gelir eflitsizli¤ini hangi yönde etkilemekte oldu¤u konu-sundaki farkl› görüfller ve ampirik çal›flmalara ait bulgular genifl bir literatür olufl-turmaktad›r.

Ticaretin Serbestlefltirilmesi ve Gelir Eflitsizli¤iStolper-Samuelson teoremi ticaretin serbestlefltirilmesinin geliflmekte olan ülkeler-de gelir eflitsizli¤i üzerindeki etkisini vas›fs›z iflgücünün ücretlerindeki de¤iflim


üzerinden aç›klamaktad›r. Stolper-Samuelson teoremi ticaretin serbestlefltirilmesiile vas›fs›z iflgücünün ücretlerindeki de¤iflim beklentisini Hecksher-Ohlin modeli-nin mal fiyatlar›n›n eflitlenme yönündeki de¤iflim öngörüsüne dayand›rmaktad›r.Hecksher-Ohlin d›fl ticaret modeline göre geliflmekte olan ülkelerin vas›fs›z iflgücüyo¤un sektörlerde uzmanlaflmalar› beklenmektedir. Bu gruptaki ülkelerin ithal ika-mesini hedefleyen korumac› politikalar› terk edip ihracata yönelmeleri durumun-da vas›fl› iflgücünün bulundu¤u sektörlerde ithalat› artmakta ve artan ithalata ba¤-l› olarak bu sektörlerde üretilen mallar göreli olarak ucuz hale gelmektedir.

Stolper-Samuelson teoremine göre geliflmekte olan ülkelerin korumac› politika-lar›n terk edilmesi ile birlikte ithalat rekabeti ile karfl›laflan sektörlerinde mal fiyat-lar› düflerken bu sektörlerde istihdam edilmekte olan göreli olarak vas›fl› iflgücüneödenen ücretler de düflecektir. Bununla birlikte d›fla aç›lma ile birlikte ihracata yö-nelen vas›fs›z iflgücü yo¤un sektörlerde üretilen mallara ve iflgücüne talep artarkenteklif edilen fiyatlar›n ve ücretlerin artt›¤› görülecektir. Geliflmekte olan ülkelerded›fla aç›lma ile birlikte ülke içi mal fiyatlar›nda meydana gelen de¤iflim, Stolper-Sa-muelson teoremine göre ülke içi ücret yap›s›n› de¤ifltirecek ve gelir da¤›l›m›n› eflit-lik yönünde etkileyecektir. Geliflmekte olan ülkelerde ticaretin serbestlefltirilmesi-nin ücret yap›s›n› de¤ifltiren, yoksullu¤u ve gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i azaltansonuçlar› literatürde Stolper-Samuelson etkisi olarak tan›mlanmaktad›r (Goldbergve Pavcnik, 2004: 11).

Stolper-Samuelson etkisinin geçerlili¤i geliflmekte olan ülkelerin deneyimleriniölçmeyi amaçlayan ampirik çal›flmalarla sorgulanmaktad›r. Ampirik çal›flmalar›nortaya koydu¤u sonuçlar teorinin aksine, ticaretin serbestleflmesinin geliflmekteolan ülkelerde gelir eflitsizli¤ini artt›rmakta oldu¤unu veya ticaretin serbestlefltiril-mesinin gelir eflitsizli¤i üzerinde anlaml› bir etkisi olmad›¤›n› göstermektedir. Bu-nunla birlikte ticaretin serbestlefltirilmesinin gelir eflitsizli¤ini azaltt›¤› yönünde ka-n›tlara ulafl›lamam›flt›r.

Savvides (1998) az geliflmifl ülkeler aras›nda d›fla aç›kl›k derecesi yüksek olanülkelerin ayn› zamanda gelir eflitsizli¤i yüksek ülkeler oldu¤unu saptam›flt›r. Barro(2000) geliflmekte olan ülkelerde d›fla aç›kl›k derecesi ile ülke içi gelir eflitsizli¤iaras›nda pozitif bir iliflki oldu¤unu aç›klamaktad›r. Yeldan (2000) emek yo¤un sek-törlerin d›fla aç›lma sürecinin, artan emek verimlili¤ini ücret art›fllar› olarak eme¤ingelirine yans›mayabilece¤ini ve finansal serbestleflme sürecinde artan rant gelirle-rinin gelir eflitsizli¤ini ücretler aleyhine olmak üzere artt›rabilece¤ini göstermifltir.Ravallion (2001) ticaret politikas› reformlar›n›n mevcut teorinin aksine, vas›fl› iflgü-cüne talep yaratarak gelir eflitsizli¤ini daha da artt›rmakta oldu¤unu görmüfltür.Cornia ve Kiinski (2001) küreselleflme sürecine gelir eflitsizli¤ini görülmemifl dere-cede artt›ran farkl› bir geliflme trendinin efllik etmekte oldu¤unu aç›klam›flt›r. Birc-henall (2001) Kolombiya’da ticaretin serbestlefltirilmesi ile birlikte ücret eflitsizli¤i-nin ve iflgücü hareketlili¤inin artm›fl oldu¤unu aç›klamaktad›r. Pavcnic Blom, Gold-berg ve Schady (2003), Brezilya’daki ticaret reformu sonras›nda artan d›fl ticaretinvas›fl› eme¤e dayal› bir teknolojik dönüflüme neden oldu¤unu ve bu de¤iflimin üc-ret eflitsizli¤ini artt›ran sonuçlar› oldu¤una dikkat çekmektedir. Milanovic (2005)geliflmekte olan ülkelerde gelir da¤›l›m›n›n yoksul dilimlerinin d›fl ticaretin serbest-lefltirilmesinden bir fayda sa¤layamad›klar›n› belirtmektedir.

Baz› ampirik çal›flmalar da ticaretin serbestlefltirilmesinin gelir eflitsizli¤i üzerin-de anlaml› bir etkisi olmad›¤›n› aç›klamaktad›r. Edwards (1997) ticaretin serbest-lefltirilmesi ile gelir eflitsizli¤indeki art›fl aras›nda öngörülen iliflkiye dair bir kan›tbulamam›flt›r. Higgins ve Williamson (1999) da çal›flmas›nda d›fla aç›kl›k ve eflitsiz-


lik aras›nda anlaml› bir iliflki bulma konusunda baflar›l› olamam›flt›r. Spilimbergo,Landono, Szekely (1999) geliflmekte olan ülkeler söz konusu oldu¤unda ticaretinserbestlefltirilmesi ile gelir eflitsizli¤i aras›nda anlaml› bir iliflki bulamad›lar. Ravalli-on (2000) da GDP’nin bir oran› olarak ifade edilen ihracat›n Gini katsay›lar› üze-rinde anlaml› bir etkisinin olmad›¤› sonucuna ulaflm›flt›r. Dollar ve Kraay (2002)’›nd›fla aç›kl›k göstergeleri üzerinden yapt›klar› çal›flman›n sonuçlar›na görede gelifl-mekte olan ülkelerde d›fla aç›kl›k ve gelir eflitsizli¤i aras›nda anlaml› bir iliflki bu-lunmamaktad›r.

Do¤rudan Yabanc› Sermaye Yat›r›mlar› ve Gelir Eflitsizli¤iKüreselleflmenin geliflmekte olan ülkelerdeki gelir eflitsizli¤ini do¤rudan yabanc›sermaye yat›r›mlar› yoluyla da etkileyebilece¤i düflünülmektedir. Geliflmekte olanülkelerde do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n gelir da¤›l›m› üzerindeki etkisid›fla aç›lma ile birlikte ülke içinde mal ve faktör fiyatlar›n›n eflitlenme yönünde ge-liflece¤ini ileri süren Mundell hipotezi ile aç›klanmaktad›r. Bu ülkelerde koruma al-t›ndaki sektörlerde üretilen mallar›n fiyatlar› göreli olarak yüksektir. Göreli olarakbol olan eme¤in verimlili¤i ve ücreti düflük, k›t olan sermayenin getirisi yüksektir.Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar› önündeki engellerin kald›r›lmas› durumun-da sermayenin geliflmekte olan ülkelerdeki bu olana¤› yat›r›m yoluyla de¤erlendi-rece¤i düflünülmektedir. Mundell’e göre üretim faktörleri hareketlili¤i önündekiengeller kald›r›ld›¤›nda mal fiyatlar› ile birlikte üretim faktör fiyatlar› da eflitlenmee¤iliminde olacakt›r. Dolay›s›yla do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n gelifl-mekte olan ülkelerde emek ve sermaye gibi üretim faktörlerinin fiyatlar›n› eflitler-ken gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤i azaltan sonuçlar› olaca¤› öngörülmektedir.

Bununla birlikte Mundell’in ücretlerdeki genel art›fl›n gelir eflitsizli¤ini azaltaca-¤› öngörüsü Stolper-Samuelson teoremine dayan›larak elefltirilmektedir. Buna gö-re geliflmifl ülkeler geliflmekte olan ülkelere en iyi teknolojiyi transfer etmeseler bi-le, mevcut teknolojiye k›yasla daha fazla vas›fl› iflgücü istihdam eden teknolojilertransfer etmektedirler. Bu durum geçerliyse do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mla-r›n›n gelir da¤›l›m› üzerindeki etkisi vas›fl› iflgücünün ücretlerindeki art›fl nedeniy-le Stolper-Samuelson teoreminin öngörüsünün aksine gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli-¤in art›fl› yönünde geliflecektir.

Konuyla ilgili ampirik çal›flmalar›n bir bölümü geliflmekte olan ülkelerde do¤-rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n ülke içi gelir eflitsizli¤ini artt›rmakta oldu¤u-nu göstermektedir. Feenstra ve Hanson (1997), geliflmekte olan ülkelerde do¤ru-dan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n vas›fl› iflgücü talebini artt›rd›¤›n› ve bu tercihingelir eflitsizli¤ini artt›rd›¤›n› saptam›flt›r. Figini ve Gorg (1999), do¤rudan yabanc›sermaye yat›r›mlar›n›n gelir eflitsizli¤ini bafllang›çta artt›ran etkisinin, ekonomikkalk›nman›n ilerleyen aflamas›nda tersine döndü¤ünü aç›klam›flt›r. Aldersen ve Ni-elsen (1999) do¤rudan yabanc› sermaye stokunun geliflmekte olan ülkelerde gelireflitsizli¤ini artt›ran etkisine dikkat çekmifltir. Da¤demir (2008) do¤rudan yabanc›sermaye yat›r›mlar› ile gelir eflitsizli¤i aras›nda do¤rusal iliflki oldu¤unu saptad›¤›çal›flmas›nda, geliflmekte olan ülkeler aras›nda do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›m›girifli daha büyük olan ülkelere geçildikçe gelir eflitsizli¤inin artt›¤›n› aç›klamakta-d›r. Bununla birlikte ampirik çal›flmalar›n bir bölümünde do¤rudan yabanc› serma-ye yat›r›mlar› ve gelir eflitsizli¤i aras›nda anlaml› bir iliflki olmad›¤›n› gösteren bul-gular elde edilmifltir. Mahler, Jesuit ve Roscoe (1999) do¤rudan yabanc› sermayeyat›r›m› girifli olan sektörlerde ücretlerin yüksek oldu¤una dikkat çekerken, yaban-c› sermaye yat›r›mlar›n›n gelir eflitsizli¤ini aç›klayan anlaml› bir gösterge olmad›¤›-


n› ifade etmektedirler. Vivarelli (2004) de do¤rudan sermaye yat›r›mlar›n›n gelirda¤›l›m› üzerinde anlaml› bir etkisinin olmad›¤› sonucuna varm›flt›r. Görüldü¤ü gi-bi do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n gelir eflitsizli¤i üzerindeki etkisini sor-gulayan ampirik çal›flmalar kuramsal öngörüyü do¤rulamamaktad›r. Ampirik çal›fl-malar›n bulgular›ndan elde edilen sonuç, do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›ngelir eflitsizli¤ini azaltt›¤›n› kan›tlayan bulgular›n elde edilememifl olmas›d›r.

Stolper-Samuelson teoremi de Mundell hipotezi de küreselleflmenin geliflmek-te olan ülkelerde gelir da¤›l›m›n› eflitlik yönünde etkileyece¤ini öngörmekte idi.Ticaretin serbestlefltirilmesinin ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n ülke içigelir da¤›l›m› üzerindeki etkilerini aç›klayan Stolper-Samuelson teoremi ve Mun-dell hipotezini sorgulayan ampirik çal›flmalar mevcut teoriyi destekleyen sonuçlarortaya koymamaktad›r. Küreselleflmenin geliflmekte olan ülkelerde gelir eflitsizli¤i-ni azaltt›¤›n› kan›tlayan bulgulara ulafl›lamam›flt›r. ‹liflkiyi test eden ampirik çal›fl-malar›n sonuçlar›ndan yola ç›karak, Cornia (2004)’n›n da belirtti¤i gibi geliflmekteolan ülkelerin gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlik sorunlar›n› tek bafl›na küreselleflme ileaç›klamaya çal›flmak do¤ru olmayacakt›r. Geliflmekte olan ülkelerin gelir da¤›l›m›sorunu bu ülkelere özgü yap›lar›n bir ç›kt›s› olmakla birlikte, küreselleflme e¤ilim-lerinin d›fl›ndaki pek çok faktör taraf›ndan da aç›klanabilecek bir olgu olarak gö-rülmektedir.

Küreselleflme geliflmekte olan ülkelerde ekonomik büyümeyi olumlu yönde etkiliyorsa bubüyüme hangi sektörlerde gerçekleflmelidir ki küreselleflmenin yoksullu¤u azaltan etkisiortaya ç›kabilsin? Tart›fl›n›z.

Küreselleflme ve ‹fl Piyasas› Standartlar›Geliflmekte olan ülkelerde küreselleflmenin yoksullu¤u etkileme kanallar›ndan bi-rinin de ifl piyasas› standartlar›n›n de¤iflmesi oldu¤u kabul edilmektedir. Küresel-leflmenin ifl piyasas› koflullar› üzerindeki etkisi literatürde iki farkl› hipotez çerçe-vesinde ele al›nmaktad›r. ‹lk hipoteze göre ifl piyasas› standartlar› ile tan›mlan-m›fl çal›flma koflullar› küreselleflme sürecinden olumsuz yönde etkilenmekte veözellikle geliflmekte olan ülkelerde yoksullaflma ve yoksul olarak kalma riskini art-t›rmaktad›r. Bu hipoteze göre küreselleflme sürecinde ticaret ve do¤rudan yabanc›sermaye yat›r›mlar›ndaki art›fl geliflmekte olan ülkelerde ifl piyasas› standartlar› içinbir tehlike olarak görülmektedir. Bu hipoteze göre ifl piyasas› standartlar› rekabetkoflullar›nda önem kazanan bir maliyet unsuru olarak kabul edilmektedir. Bu ne-denle küreselleflme ithal ikameci sektörlerin ithalat rekabetine aç›lmas›yla birlikte,mevcut firmalar› maliyetlerini azaltmaya zorlayarak çal›flma koflullar›n›n bozulma-s›na neden olmaktad›r. Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar› girifli ile de gelifl-mekte olan ülkelerde çal›flma koflullar›n›n kötüleflmesine neden olan bir süreç ya-flanabilmektedir. Örne¤in iç piyasa için üretim yapan do¤rudan yabanc› sermayeyat›r›mlar› rekabeti artt›r›rken mevcut firmalar› ifl piyasas› standartlar›na uymayarakmaliyetlerini düflürmeye zorlamaktad›r.

‹kinci hipoteze göre küreselleflme iflçilerin düflük ücretli ve yetersiz ücret d›fl›çal›flma koflullar›n› temsil eden sektörden göreli olarak daha yüksek ücret ve dahaiyi çal›flma koflullar›n› temsil eden sektörlere geçifline katk›da bulunarak yoksullu-¤a çözüm olmaktad›r. Küreselleflme emek talebini ihracat ve do¤rudan yabanc›sermaye yat›r›mlar›ndaki art›fla paralel olarak artt›rmaktad›r. ‹hracata dönük üretimyapan do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar› iflgücü talebini ifl piyasas›na yeni ç›-kan eme¤i istihdam etmek veya arad›¤› iflgücünü di¤er iflletmelerden transfer et-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

‹fl Piyasas› Standartlar›: ‹flpiyasas› standartlar› ücretile ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i,çal›flma saatleri, iflgüvencesi, temsil edilme veözel faydalar gibi ücret d›fl›çal›flma koflullar›n›tan›mlamaktad›r.

mek üzere çal›flma koflullar›n› iyilefltirecek bir rekabet bafllatarak artt›rabilir. Bu re-kabetin ücretleri artt›r›p çal›flma koflullar›n› iyilefltirmesiyle birlikte yoksullu¤uazaltan sonuçlar› oldu¤u kabul edilmektedir. Üstelik ihracatç› firmalar yeni aç›ld›k-lar› pazar›n üretim koflullar› ile ilgili yüksek standartlar›n›n gere¤i olarak, yüksek iflpiyasas› standartlar›n› benimsemek zorunda kalabilirler. Do¤rudan yabanc› serma-ye yat›r›mlar› yoluyla ülkeye giren firmalar da geliflmifl ülkelerdeki yüksek ifl piya-sas› standartlar›n› transfer ederek, geliflmekte olan ülkenin ifl piyasas› koflullar›n›niyileflmesine katk› yapabilir. Küreselleflme sürecinin getirdi¤i yeni rekabet ortam›-n›n ifl piyasas›nda ücretleri artt›r›p çal›flma koflullar›n› iyilefltirecek olmas› nedeniy-le yoksullu¤u azaltan sonuçlar› olabilece¤i kabul edilmektedir.

Dünya Bankas›’n›n Latin Amerika, Güney ve Do¤u Asya ve Afrika’y› farkl› co¤-rafi büyüklük, nüfus ve gelir ile temsil etti¤i düflünülen Kamboçya, El Salvador,Honduras, Endonezya ve Madagaskar olmak üzere befl ülkede küreselleflme ve ça-l›flma koflullar› aras›ndaki iliflkiyi araflt›ran çal›flmas› bu hipotezi sorgulamam›zayard›mc› olacak sonuçlar aç›klamaktad›r (World Bank, 2008). Araflt›rma sonuçlar›küreselleflmenin iflçilerin düflük ücretli ve yetersiz ücret d›fl› çal›flma koflullar›n›temsil eden sektörden göreli olarak daha yüksek ücretler ve daha iyi çal›flma ko-flullar›n› temsil eden sektörlere transferine katk› yapt›¤› hipotezini do¤rulayan so-nuçlar ortaya koymufltur. Teoriyle uyumlu olarak bu ülkeler do¤rudan yabanc› ser-maye yat›r›m› çeken sektörlerde iflgücü talebinde bir art›fl kaydetmifllerdir. Bunun-la birlikte ithal ikameci sektörlerin istihdam içindeki pay›nda önemsiz de olsa dü-flüfl kaydetmifllerdir. Özellikle tar›m sektörünün istihdamdaki pay›nda bir düflüfl veihracat a¤›rl›kl› do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n bulundu¤u sektörlerin is-tihdam pay›nda bir art›fl gözlenmektedir. Ülke verilerine göre, do¤rudan yabanc›sermaye yat›r›mlar›n›n bulundu¤u ihracat yapan sektörlerde çal›flanlar genellikleyerel ekonominin di¤er sektörlerindeki çal›flanlardan daha yüksek ücret ve dahauygun çal›flma koflullar›na sahiptirler. Tüm ülke örneklerinde tar›m sektöründekiücretler ve çal›flma koflullar›n›n ekonomi genel ortalamas›n›n alt›nda oldu¤u görül-müfltür. Bu nedenle do¤rudan yabanc› yat›r›mlar›n ilgisini çeken ihracat odakl›sektörlerdeki iflgücü piyasalar› yüksek ücret ve daha iyi ücret d›fl› çal›flma koflulla-r› ile öne ç›kmaktad›r. Buna karfl›l›k tar›m sektörü özellikle düflük ücretler ve üc-ret d›fl› çal›flma koflullar›n›n yetersizli¤i ile dikkat çekmektedir. Çal›flma ücretler veücret d›fl› çal›flma koflullar› aras›ndaki do¤rusal iliflkiye vurgu yaparak, yüksek üc-retlerin ayn› zamanda yüksek standartl› çal›flma koflullar›n› da temsil etmekte oldu-¤unu aç›klamaktad›r. ‹hracata yönelik do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›m› yo¤unsektörlerde iflgücü talebindeki art›fla ba¤l› olarak istihdam paylar›n›n ve ücretlerinartt›¤› kaydedilirken bu sürecin yoksullu¤u azaltan etkisi oldu¤u belirtilmektedir.

‹fl piyasas› standartlar› söz konusu oldu¤unda küreselleflmeye olumsuz bakan hi-potez, küreselleflmenin firmalar›n ifl piyasas› standartlar›na uyumunu azaltarak ve eko-nomide kay›td›fl› sektörde istihdam› artt›rarak yoksullu¤u artt›rd›¤›n› ileri sürmekte-dir. ‹fl piyasas› standartlar›n› rekabet gücünü azaltan bir maliyet unsuru olarak görenbu yaklafl›ma göre firmalar daha küçük ve kay›td›fl› firmalardan d›fl kaynak kullan›-m› yoluyla ifl piyasas› ile ilgili yükümlülüklerinden kurtulmaya çal›flabilirler. Genelolarak ayn› vas›flara sahip iflgücünün kay›td›fl› sektörde istihdam edilmifl olan›n›n da-ha düflük ücretle çal›flmak zorunda kald›¤› kabul edilmektedir. ‹flgücünün kay›td›fl›sektörde düflük ücretlerle ve yetersiz çal›flma koflullar›nda çal›flmaya zorland›¤› dü-flünülürse küreselleflmenin getirdi¤i yeni rekabet koflullar›n›n yoksullu¤u artt›rmaktaoldu¤u kabul edilebilir. Ancak ticaretin serbestlefltirilmesinin getirdi¤i rekabet koflul-lar›n›n kay›td›fl› sektörde istihdam› yayg›nlaflt›rd›¤› kan›tlanabilmifl de¤ildir.


‹fl piyasas›n›n çal›flma yaflam›na iliflkin getirdi¤i standartlardan biri asgari ücretuygulamas›d›r. Küreselleflmenin yoksulluk yaratan etkisi ayn› zamanda asgari üc-ret ile ilgili düzenlemelerin ihlal edilmesi ile de aç›klanmaktad›r. ‹stihdam maliye-tini azaltman›n bir yolu olarak görülen asgari ücretin alt›nda çal›flt›rma e¤ilimi, kü-reselleflme ile birlikte yayg›nlafl›yorsa yoksullu¤u artt›ran bir uygulama olarak gö-rülebilir.

Harrison ve Scorse (2003), Endonezya’da 1990-1999 döneminde imalat sanayi-sinde ihracata yönelik üretim yapan iflletmelerin ve yabanc› sermayeli firmalar›nasgari ücret düzenlemelerine ne derece uyum gösterdiklerini, yerel di¤er firmala-r›n durumu ile k›yaslayarak araflt›ran bir çal›flma yapt›lar. Asgari ücretin araflt›rmadöneminde artm›fl oldu¤unu vurgulayan Harrison ve Scorse, iflletmelerin asgari üc-rete uyum göstergesi olarak istihdam edilen iflçilerin ortalama ücretlerinin asgariücrete göre düzeyini ald›lar. Araflt›rman›n bulgular›, hipotezin aksine yabanc› ser-mayeli firmalar›n asgari ücretle ilgili düzenlemelere yerli firmalardan daha fazla uy-makta olduklar›n› göstermifltir. ‹lginç flekilde, ihracatç› firmalar›n asgari ücretinüzerinde ücret ödeyerek yerli firmalar ile aralar›nda oluflturduklar› ücret makas›n›nçal›flman›n kapsad›¤› dönem boyunca artt›¤›n› saptam›fllard›r. Yazarlar bu de¤iflimi1990’l› y›llar›n sonlar›nda Endonezya’da insan haklar› konusunda aktivist gruplar›netkisinin artmas›na ba¤lamaktad›r. Yabanc› sermayeli ve ihracatç› firmalar›n asgariücret konusundaki bu duyarl›l›¤›n›n sektörlere göre farkl›laflt›¤›n› saptayan Harri-son ve Scorse, tekstil, konfeksiyon ve ayakkab› sektöründeki firmalar›n di¤er sek-törlere göre asgari ücret uygulamas›na daha duyarl› oldu¤unu aç›klad›lar. Araflt›r-ma bulgular› insan haklar› aktivistlerinin do¤rudan hedefinde olan tekstil, konfek-siyon ve ayakkab› sektöründeki yabanc› sermayeli ve ihracatç› firmalarda üretimdepartman›nda çal›flan iflçilere ödedikleri ücretlerin di¤er sektörlerdekine k›yasladaha h›zl› artt›¤›n› göstermifltir.

Harrison ve Scorse’un araflt›rmas›n›n sonuçlar› yabanc› sermayeli ve ihracatç›firmalar›n asgari ücret düzenlemelerine riayet etmedikleri görüflünü desteklemesede küreselleflmenin ifl piyasas› standartlar›n› olumsuz etkileyerek yoksullu¤a kay-nak oluflturdu¤u hipotezini tamamen geçersiz k›lmamaktad›r. Goldberg ve Pavcnic(2004) küreselleflmenin asgari ücret d›fl› alanlarda da ifl piyasas› standartlar›n› dev-re d›fl› b›rakan uygulamalara kaynakl›k etmekte oldu¤unu aç›klamaktad›r. Bu uy-gulamalara iliflkin ilk örnek, firmalar›n faaliyet gösterdikleri ülkeden d›fl kaynakkullanarak asgari ücret ödemekten veya ifl piyasas›n›n di¤er düzenlemelerineuyum göstermekten kaç›nman›n bir yolunu buluyor olmalar›d›r. Yabanc› sermaye-li firmalar›n faaliyet gösterdikleri ülkelerdeki denetim d›fl›nda kalabilecek küçükfirmalardan d›fl kaynak sa¤layarak iflgücü piyasas› standartlar›n› aflmay› denedikle-ri ileri sürülmektedir. ‹kinci örnek, iflgücü piyasas› standartlar›n›n ülkeler aras›ndafarkl›l›k göstermesi nedeniyle yabanc› sermayeli flirketlerin faaliyetlerini daha dü-flük iflgücü piyasas› standartlar›na sahip pazarlara yönelik olmak üzere yenidentahsis etmeleridir. Transfer kararlar›nda iflgücü piyasas› standartlar›n›n ülkeler ara-s›nda farkl›l›k göstermesi mi, yoksa ülke yönetimlerinin mevcut iflgücü piyasas›standartlar›n› uygulamak konusundaki tutumlar›n›n m› daha belirleyici oldu¤u ya-n›tlanmay› bekleyen önemli bir sorudur.

Küreselleflmenin sendikalar üzerindeki etkisi, küreselleflme ve yoksulluk iliflkisini belir-leyen faktörlerden biri olabilir mi? Sendikalar›n küreselleflen dünyadaki gelece¤i aç›s›n-dan de¤erlendiriniz.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Küreselleflme ve Çocuk ‹flçili¤iKüreselleflmenin yoksulluk üzerindeki etkilerinin tart›fl›lmakta oldu¤u konulardanbiri de ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n ge-liflmekte olan ülkelerde çocuk iflçili¤i üzerindeki etkisidir. Çocuk iflçili¤i sadeceçal›flan çocuklar›n refah kayb›na yol açmakla kalmaz ayn› zamanda beflerî serma-yenin birikimine müdahale ederek yoksullu¤un kuflaklararas› aktar›lmas›na da yolaçar. Bu nedenle küreselleflmenin çocuk iflçili¤i üzerindeki etkisi ayn› zamandaküreselleflme ve yoksulluk iliflkisinin en temel göstergelerinden biri olarak kabuledilmektedir.

Çocuk iflçili¤i, çocuk iflgücüne kat›l›m oran› olarak tan›mlanan bir gösterge ile izlenmek-tedir.

Çocuk iflçili¤i konusunda çal›flan iktisatç›lar çocuk iflçili¤inde dünya genelindebir azalma e¤ilimine iflaret ederlerken, bu geliflmeyi dünya ekonomisindeki büyü-me e¤ilimi ile aç›klamaktad›rlar. Basu (1999), çocuk iflçili¤inin dünya genelindeazalmakta oldu¤unu belirtmektedir. Ayn› çal›flmas›nda Basu 1990’l› y›llarla birliktetüm dünyada çocuk iflçili¤inde azalma h›z›n›n görünür biçimde yavafllam›fl oldu-¤unun alt›n› çizmektedir. ILO çocuk iflçili¤in kald›r›lmas›n› 4 temel çal›flma stan-dard›ndan biri olarak aç›klam›flken, çocuk iflçili¤inde gözlenen bu yeni e¤ilim ge-liflmekte olan ülkelerin ticareti serbestlefltirerek ve do¤rudan yabanc› sermaye ya-t›r›mlar›na daha aç›k hâle gelerek küreselleflmenin daha fazla etkisine girmifl olma-lar›yla iliflkilendirilmektedir.

Küreselleflme karfl›tlar› ticaretin serbestlefltirilmesi ile ürün talebinde meydanagelen art›fl›n yoksul ekonomilerde çocuk iflçili¤inin kazanç f›rsatlar›n› artt›rd›¤›n›ve bu çocuklar›n, okula göndermek yerine çal›flt›rmay› tercih eden ebeveynleri ta-raf›ndan çal›flmak zorunda b›rak›ld›klar›n› ileri sürmektedirler. Çocuk iflçili¤indekiart›fl yoksulluk k›s›r döngüsü yaratmaktad›r. Di¤erleri ise serbest ticaret ve dünyapazarlar›na artan eriflimin ekonomik büyüme ile birlikte hanehalk›n›n yaflam stan-dard›n› yükselterek, çocuk iflçili¤inin ortadan kald›r›lmas›na yard›mc› oldu¤ununalt›n› çizmektedir. Bu görüfle göre küreselleflme çocuk iflçili¤in azalmas›na nedenolarak yoksulluk k›s›r döngüsünün k›r›lmas›na katk›da bulunmaktad›r.

Bu iddialar›n ikisi de küreselleflme ve çocuk iflçili¤i aras›ndaki iliflkiyi aç›klayankuramsal modellerin öngörüleriyle tutarl›d›r. Kuramsal modeller bu iliflkiyi küre-selleflmenin çocuk iflçili¤i üzerindeki iki yönlü etkisi ile aç›klamaktad›r.

Bunlardan birincisine göre, küreselleflme geliflmekte olan ülkelerde çocuk iflçi-li¤inin artmas›na neden olmaktad›r. Hecksher-Ohlin modeline göre geliflmekteolan ülkeler vas›fs›z iflgücünün yo¤un oldu¤u sektörlerde rekabet üstünlü¤üne sa-hiptirler. Geliflmekte olan ülkeler küresel rekabeti sadece vas›fs›z iflgücünü teklifederek de¤il, ayn› zamanda ifl piyasas› standartlar›n› düflürerek de gerçeklefltirebi-lirler. Literatürde dibe do¤ru yar›fl olarak tan›mlanan bu süreç düflük ücret, gev-flek ifl piyasas› standartlar› ve çocuk iflçili¤i ile birlikte geliflmekte olan ülkelerin ya-t›r›m cenneti olma yar›fl› olarak da görülmektedir. Bu yaklafl›ma göre küreselleflmehem ticaretin serbestlefltirilmesi ve hem de do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›yoluyla çocuk iflçilere talep ile birlikte ödenecek ücreti artt›rmaktad›r. Çocuk iflçi-lere teklif edilen ücretin artmas› ile birlikte okula devam etmenin f›rsat maliyeti ar-tarken yoksul ebeveynler çocuklar›n› okul yerine iflyerine göndermeyi tercih et-mektedirler. Literatürde “ikame etkisi” olarak tan›mlanan bu etkiye göre küresel-leflmenin çocuk iflçili¤ini artt›rmas› beklenmektedir.

Küreselleflmenin geliflmekte olan ülkelerde çocuk iflçili¤i üzerindeki ikinci etki-sine göre küreselleflme çocuk iflçili¤inin azalmas›na katk› sa¤lamaktad›r. Geliflmek-te ülkeler kifli bafl›na gelir düzeyindeki art›flla birlikte yap›sal bir de¤iflim de geçir-


Çocuk iflçili¤i: Çocuk iflçili¤ikavram› 15 yafl›n alt›nda,fiziksel ve ruhsal olarakgeliflimini tamamlamam›fl,e¤itim görmesi ve oyunoynamas› gerekirkenailesine ekonomik katk›dabulunmak için çal›flt›r›lanveya çal›fl›p para kazanmakzorunda kalm›fl olançocuklar› tan›mlamaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Dibe Do¤ru Yar›fl: Ülkeleraras›nda daha fazla yabanc›sermaye yat›r›m› çekmeküzere yaflanan rekabetsürecinde her bir ülkenin iflpiyasas› standartlar›n›giderek daha afla¤›ya çekmeyar›fl›na girmesi ile oluflanolumsuzluklar›tan›mlamaktad›r.

mektedirler. D›fla aç›lma ile birlikte ülke içindeki ücretler eflitlenmeye bafllam›flt›r.‹fl piyasas› koflullar›n›n uluslararas› standartlara yükseltilmesi için yasal düzenleme-ler yap›lmaktad›r. Artan hanehalk› geliri ebeveynlerin tercihlerini de¤ifltirmekte veart›k çocuklar›n› çal›flmak yerine okula göndermeyi tercih etmektedirler. Literatür-de “gelir etkisi” olarak tan›mlanan bu etkiye göre küreselleflme ile birlikte artan ge-lirin çocuk iflçili¤ini azaltmas› beklenmektedir.

Küreselleflmenin çocuk iflçili¤i üzerindeki net etkisi, d›fla aç›lan ekonomininbafllang›ç koflullar›nda oluflan ve çocuk iflçili¤ini teflvik eden etki (ikame etkisi) iled›fla aç›k büyüme ile artan gelirin ebeveynleri çocuklar›n› iflçilik yerine okula gön-dermeye ikna eden etkisinden (gelir etkisi) hangisinin büyük oldu¤una ba¤l› ola-rak oluflacakt›r.

Küreselleflmenin çocuk iflçili¤i üzerindeki etkisini aç›klayamaya yönelik kuram-sal çal›flmalar, konuyla ilgili ampirik araflt›rmalara ilgiyi de artt›rm›flt›r. Bu çal›flma-lar›n büyük bir bölümü büyüme ve çocuk iflçili¤i aras›ndaki iliflkiyi saptamay›amaçlayan çal›flmalard›r. Bu çal›flmalar›n bulgular› genel olarak ekonomik büyümeile birlikte çocuklar›n iflgücüne kat›l›m oran›n›n azalmakta oldu¤unu göstermifltir.Daha az bir bölümü de geliflmekte olan ülkelerde ticaretin serbestlefltirilmesinin vedo¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›na aç›lman›n çocuk iflçili¤i üzerindeki etkisi-ni saptamay› amaçlam›flt›r.

Bu çal›flmalar aras›nda Cigno, Rosati ve Guarcello (2002) ticarette d›fla aç›kl›kile çocuk iflçili¤i aras›nda negatif bir iliflkiye iflaret etmektedir. Shelburne (2002) ti-caretini serbestlefltiren geliflmekte olan bir ülkelerde büyüme h›z›n›n artt›¤›n› ve buülkelerde yayg›n olan çocuk iflçili¤ini azaltt›¤›n› saptam›flt›r. Edmonds ve Pavcnik(2002) hanehalklar› düzeyinde yapt›klar› çal›flmada küresel ekonomiyle bütünlefl-me derecesi artt›kça çocuk iflçili¤inin azalmakta oldu¤unu saptad›lar. Edmonds vePavcnik (2006), ticarette d›fla aç›kl›k ile çocuk iflçili¤i aras›ndaki iliflkiyi araflt›rd›k-lar› çal›flmalar›nda d›fl ticarete daha aç›k olan ülkelerde çocuk iflçili¤i ile daha azkarfl›lafl›ld›¤›n› aç›klad›lar. Kis-Katos (2007)’un ampirik çal›flmas›n›n bulgular› da ti-caretin serbestlefltirilmesi ile çocuk iflçili¤inin azalmakta oldu¤unu kan›tlamaktad›r.Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›na aç›lman›n çocuk iflçili¤i üzerindeki etkisi-ni araflt›ran Kucera (2002), yabanc› sermayenin yat›r›m yeri seçiminde çocuk iflçili-¤inin belirleyici bir faktör olmad›¤›n› aç›klam›flt›r. Busse ve Braun (2004), do¤rudanyabanc› sermaye yat›r›mlar› ile çocuk iflgücü aras›nda negatif bir iliflki saptad›lar.Davies ve Voy (2009) do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n kifli bafl›na gelir ar-t›fl› yoluyla çocuk iflçili¤i üzerinde negatif etkiye sahip oldu¤unu buldular.

Neumayer and Soysa (2005), do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar› stoku dahayüksek veya d›fl ticarette d›fla daha fazla aç›k olan ülkelerde çocuk iflçili¤inin da-ha az oldu¤u yönünde kan›tlar elde ettiler. Bonnal (2007) küresel ekonomiyle bü-tünleflmenin çocuk iflçili¤i üzerindeki etkisini panel veri analizi kullanarak araflt›r-d›¤› çal›flmas›nda, do¤rudan yabanc› sermaye stoku ve d›fla aç›kl›k derecesi ile ço-cuk iflçili¤i aras›nda negatif bir iliflki saptam›flt›r. Iram ve Fatima (2008)’n›n yapt›k-lar› araflt›rman›n bulgular›na göre, ticarette d›fla aç›lma ihracatç› sektörlerde çocukiflçili¤ini artt›rmakta fakat do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n çocuk iflçili¤iüzerinde anlaml› bir etkisi bulunmamaktad›r. Da¤demir ve Acaro¤lu (2010), d›flaaç›k büyüyen geliflmekte olan ülkelerde bafllang›çta azalan çocuk iflçili¤inin belir-li bir gelir efli¤ini aflt›ktan sonra art›fl e¤ilimi kazand›¤›n› göstermifltir.

Küreselleflmenin çocuk iflçili¤ini teflvik etti¤i yönündeki düflünce, az say›daaraflt›rman›n bulgular› taraf›ndan do¤rulanm›fl olsa da, yap›lan çal›flmalar›n geniflbir bölümü geliflmekte olan ülkelerde küreselleflme ile birlikte çocuk iflçili¤ininazald›¤›n› aç›klam›flt›r. Ancak elde edilen bulgular küreselleflmenin çocuk iflçili¤ipotansiyelini harekete geçirdi¤i gerçe¤ini ortadan kald›racak yeterlilikte de¤ildir.



Geliflmekte olan dünyada yoksulluk sorununun

geliflimini aç›klamak

Küreselleflme e¤iliminin büyük bir h›z kazand›¤›son otuz y›ll›k dönemde dünya ekonomileri yük-sek bir büyüme performans› göstermifltir. Dünyaekonomisinin büyüme performans› ile birlikteyoksulluk sorunun ne yönde geliflti¤i de önemlibir araflt›rma konusu olmufltur. Yoksullu¤un ge-liflimi mutlak yoksulluk ve göreli yoksulluk ta-n›mlar› üzerinden gelifltirilmifl ölçütler yard›m›y-la izlenmektedir. Sat›nalma gücü paritesine göreyoksul ülkelerin kifli bafl›na gelirini zengin ülke-lerin kifli bafl›na gelirine oranlayarak elde edilenfarkl› yoksulluk ölçütlerine göre yap›lan hesapla-malar, geliflmekte olan dünyada göreli yoksullu-¤un 1960-2000 y›llar›n› kapsayan genifl bir dö-nem boyunca büyüme ile birlikte artt›¤›n› göster-mektedir. Her ülke için günlük 1.50 $’›n alt›nda geliri olan-lar› yoksul kabul eden mutlak yoksulluk ölçütü-ne göre yap›lan hesaplamalar ise geliflmekte olandünyada yoksul say›s›n›n 1960-1980 dönemindeartm›fl oldu¤unu fakat küreselleflmenin h›z ka-zand›¤› 1980-2000 döneminde azalmaya bafllad›-¤›n› göstermektedir. Geliflmekte olan dünyan›nmutlak yoksulluk oranlar› 1960-2000 dönemindegenel azalma e¤ilimini sürdürmüfltür. Yoksullukoran›ndaki bu azalma e¤ilimine karfl›n, yoksullu-¤un dünya üzerindeki da¤›l›m›n›n de¤iflmekteoldu¤u anlafl›lmaktad›r. Do¤u Avrupa’da 1960-2000 döneminde yoksulluk sorunu azalm›fl ve1990’l› y›llarla birlikte ortadan kalkm›fl iken Sah-ra Alt› Afrika’daki yoksulluk sorunu dönem bo-yunca artarak dramatik boyutlara ulaflm›flt›r. Or-ta Do¤u ve Kuzey Afrika ile Latin Amerika’da1960-1980 döneminde azalan yoksulluk 1980-2000 döneminde artmaya bafllam›flt›r. Bununlabirlikte Do¤u Asya ve Güney Asya bölgelerinde1960-1980 döneminde artan yoksulluk sorunu1980-2000 döneminde h›zla azalmaktad›r. Gelifl-mekte olan dünya ekonomileri aras›nda da¤›l›m›de¤iflen yoksulluk sorununu aç›klamak üzere kü-reselleflme dinamikleri d›fl›nda nedenler bulun-maktad›r. Örne¤in Asya bölgesi yoksulluk soru-nunu küresel ekonomiyle bütünleflmeyi amaçla-yan politikalar›n› uygulamaya koymadan önceki

dönemde azaltmay› baflarm›fllard›r. Orta Do¤uve Kuzey Afrika ile Latin Amerika ülkelerinde iseyoksulluk sorununun küreselleflme ile bafllayanpolitika dönüflümü sonras›nda artmaya bafllad›¤›görülmektedir. Küreselleflme sürecini çeflitli ye-rel sorunlar nedeniyle baflaramam›fl Sahra Alt›Afrika’da ise yoksulluk sorunu küreselleflme ileilgisi olmayan nedenlerle artmaktad›r. Bu örnek-lerin gösterdi¤i gibi yoksulluk ve küreselleflmearas›nda bir iliflki kurmak ve bu iliflkinin yönünütayin etmek noktas›nda belirsizlikler oldu¤u göz-lenmektedir. Bununla birlikte gerek kuramsal dü-zeyde gerekse yap›lan ampirik çal›flmalarla küre-selleflmenin yoksullu¤u etkileme mekanizmalar›tan›mlanmaya çal›fl›lmaktad›r.

Yoksulluk sorunu ve küreselleflme aras›nda

nedensellik iliflkisi kurmak

Geliflmekte olan ülkelerin küresel ekonomiylebütünleflmeye öncelik verirlerse daha h›zl› büyü-yecekleri, istihdam yaratan bir büyüme ile yok-sullu¤u azaltabilecekleri ileri sürülmektedir. Kü-reselleflmenin yoksullu¤u azaltan etkilerine vur-gu yapan düflüncelerin aksine küreselleflmeninyoksullu¤u artt›rmakta oldu¤u yönünde kayg›larda a¤›rl›kla ifade edilmektedir. Buna göre hemticaretin serbestlefltirilmesinin hem de do¤rudanyabanc› sermaye yat›r›mlar›na aç›lman›n gelifl-mekte olan ülkelerde afla¤›daki nedenlerle iflsiz-li¤i ve yoksullu¤u artt›rabilen sonuçlar› olabile-ce¤ine dikkat çekilmektedir: Küreselleflme sürecinde artan iflgücü talebi üc-retleri yükseltirken üretimin emekten tasarrufeden alternatiflere yönelmesi iflten ç›karmalar ne-deniyle gelir kayb›na ve yoksullu¤a dönüflebilir.Ayn› zamanda vas›fl› iflgücüne artan talep, mev-cut iflgücünü göreli olarak vas›fs›z tan›m›na so-karken ücretlerin düflmesine ve yoksullu¤un art-mas›na neden olabilecektir. Küresel ekonomiylebütünleflme süreci ekonomi politikas› öncelikle-rini yoksullu¤un azalt›lmas› amac›n›n aleyhineetkileyebilir. Ayr›ca ticaret hadlerindeki geliflmegöreli fiyatlar›n de¤iflimi yoluyla hanehalk›n›nsat›n alma gücünü olumsuz yönde etkileyebile-cektir. Küreselleflme sürecinin gere¤i olarak orta-ya ç›kan finansal serbestleflme ile küresel krizle-

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç


re aç›k hale gelen geliflmekte olan ekonomilerdeoluflan k›r›lgan yap› ekonomik bütünleflmedenbeklenen etkinin ortadan kalkmas›na neden ola-rak yoksulluk art›fl›na kaynak oluflturabilmekte-dir. Bu dönemlerde yüksek enflasyon oranlar›yoksullu¤un a¤›rlaflarak yayg›nlaflmas›na nedenolabilmektedir. Küreselleflmenin geliflmekte olanülkelerde ekonomik f›rsatlar yaratmakla birliktebaz› insanlar› da yoksullu¤a sürükledi¤i kabuledilmektedir. Bu görüflü destekler nitelikte so-nuçlar›yla küreselleflmenin yoksulluk üzerinde-ki etkisini araflt›ran ampirik çal›flmalar, farkl› so-nuçlar ortaya koymakla birlikte, genel olarak kü-reselleflmenin yoksullu¤u aç›klayan de¤iflkenler-den sadece biri olabilece¤ini fakat yoksullu¤utek bafl›na aç›klayacak yeterlilikte olmad›¤›n› gös-termektedir.

Yoksulluk sorununu küreselleflme ve iflsizlik ilifl-

kisini kurarak aç›klamak

Geliflmekte olan ülkelerde küreselleflme ve yok-sulluk iliflkisi ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤-rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›na aç›lman›niflsizlik üzerindeki etkisi üzerinden de¤erlendiril-mektedir. Küresel ekonomiyle bütünleflmek üze-re gerekli politika dönüflümlerini gerçeklefltirengeliflmekte olan ülkelerde d›fla aç›lma sürecininüretim art›fl› ve iflgücü verimlili¤inde art›fl ile bir-likte gerçeklefltirildi¤i düflünülmektedir. Bu ne-denle küreselleflme ile birlikte ekonomiyi d›flaaçan düzenlemelerin büyümeyi h›zland›r›rken ifl-sizli¤i azaltmas› beklenmektedir. D›fla aç›lma sü-reci ayn› zamanda verimlilik art›fl› ile birlikte ül-ke içinde istihdam olanaklar›n› s›n›rlayan bir di-zi etki yaratm›fl da olabilir. Örne¤in üretim ve ih-racat art›fl› emekten tasarruf eden tercihlerle bir-likte gerçeklefliyorsa küreselleflmenin istihdamüzerindeki etkisi beklendi¤i gibi olmayabilir. Bü-yüyen ekonomide ithal ikameci politikalardanvazgeçilmesi ile birlikte artan ithalat koruma al-t›ndaki sektörlerdeki firmalar taraf›ndan yap›lanüretimin yerini alm›fl ve iflgücü fazlas›n›n olufl-mas›na neden olmufl olabilir. ‹hracat art›fl›n› ger-çeklefltiren sektörlerde üretim art›fl› emekten ta-sarruf ederek sa¤lanan verimlilik art›fl› ile birlik-te gerçeklefltirilmiflse bu durum d›fla aç›k büyü-yen ekonominin, daha önce istihdam yaratansektörlerinde var olan ifl olanaklar›n› s›n›rlam›flolabilir. D›fla aç›lma ile birlikte daha önce gizli

iflsizlik veya eksik istihdam ile var olan iflsizli¤igizleyen tar›m, kamu, inflaat ve ticaret d›fl› hiz-metler gibi sektörlerde iflsizlik görünür hâle gele-bilir. Küreselleflme ve iflsizlik iliflkisi d›fl ticaretted›fla aç›lma ile üretim art›fl› ve verimlilik art›fl› ol-mak üzere iflgücü talebini etkileyen geliflmelerinortak bir sonucu olarak de¤erlendirilmekte vehangisinin bask›n oldu¤una göre de¤iflen belir-siz bir yap› sergilemektedir. Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n istih-dam üzerindeki etkisi konusunda da benzer birbelirsizlik bulunmaktad›r. Buna göre do¤rudanyabanc› sermaye yat›r›mlar› geliflmekte olan birülkede yeni kurulan üretim alanlar›nda istihdamalanlar› yaratarak iflsizli¤i azaltabilir. Fakat do¤-rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n ithal ika-meci politikalarla korunmakta olan yerli firma-larda çal›flanlar›n ifllerini kaybetmesine nedenolabilecek dolayl› etkilerini de düflünmek gerek-mektedir. Genellikle büyük sermaye ve teknolo-ji transferi ile emekten tasarruf eden bu süreç flir-ket birleflmesi veya kurulu bir flirketin devral›n-mas› yoluyla gerçekleflmektedir. Bu koflullardado¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n gelifl-mekte olan ülkelerde istihdam olanaklar›n› s›n›r-layan sonuçlar› olmas› olas›d›r. Küreselleflmenind›fl ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤rudan yat›-r›mlar yoluyla istihdam üzerinde yaratt›¤› etkininne yönde oldu¤u yap›lan ampirik çal›flmalar ilearaflt›r›lmaktad›r. Araflt›rmalardan elde edilenbulgular, geliflmekte olan ülkelerin iflsizlik oran-lar›n›n küreselleflme ile artan ticaret ve yabanc›yat›r›mlardan etkilenerek artt›¤› sonucuna var›l-mas› için yeterli bir kan›t bulunmad›¤›n› göster-mektedir.

Yoksulluk sorununu küreselleflme ve ifl piyasas›

standartlar› iliflkisini kurarak aç›klamak

Küreselleflmenin geliflmekte olan ülkelerin ifl pi-yasas› standartlar›n› etkiledi¤i ve dolay›s›yla buülkelerde yoksullu¤un geliflimini belirledi¤i ka-bul edilmektedir. Küreselleflmenin ifl piyasas›koflullar›n› ne yönde etkilemekte oldu¤u litera-türde iki farkl› hipotez çerçevesinde ele al›n-maktad›r. ‹lk hipoteze göre ifl piyasas› standartlar› ile olufl-turulan çal›flma koflullar› küreselleflme sürecin-den olumsuz yönde etkilenmekte ve özelliklegeliflmekte olan ülkelerde yoksullaflma ve yok-

3NA M A Ç

4NA M A Ç


sul olarak kalma riskini artt›rmaktad›r. Bu hipo-teze göre ifl piyasas› standartlar› rekabet gücünüolumsuz yönde etkileyen bir maliyet unsuru ola-rak görülmektedir. ‹thal ikameci politikalarla ko-runan sektörlerin ithalat rekabetine aç›ld›ktansonra ifl piyasas› standartlar›ndan ödün vermeyitercih edecekleri kabul edilmektedir. Do¤rudanyabanc› sermaye yat›r›mlar› da iç piyasada reka-beti artt›r›rken mevcut firmalar› ifl piyasas› stan-dartlar›na uymayarak maliyetlerini düflürmeyezorlamaktad›r. ‹kinci hipoteze göre küreselleflmeiflçilerin göreli olarak daha yüksek ücret ve dahaiyi çal›flma koflullar›n› temsil eden sektörlere ge-çifline katk›da bulunarak yoksullu¤u azalmakta-d›r. Ticaretin serbestlefltirilmesi ile ifl piyasas›ndaülkenin ihracata dönük üretim yapan sektörleri-nin emek talebi a¤›rl›k kazanmaktad›r. ‹hracatç›firmalar artan iflgücü ihtiyac›n› karfl›lamak üzereifl piyasas› standartlar›n› yükseltecek ad›mlar ata-bilirler. Ayr›ca ihracata dönük üretim yapan do¤-rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar› da iflgücü tale-bini ifl piyasas›na yeni ç›kan eme¤i istihdam et-mek veya arad›¤› iflgücünü di¤er iflletmelerdentransfer etmek üzere çal›flma koflullar›n› iyileflti-recek bir rekabet bafllatarak artt›rabilir. Üstelikihracatç› firmalar yeni aç›ld›klar› pazar›n üretimile ilgili standartlar›n›n gere¤i olarak, yüksek iflpiyasas› standartlar›n› benimsemek zorunda ka-labilirler. Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›yoluyla ülkeye giren firmalar geliflmifl ülkelerde-ki ifl piyasas› standartlar›n› uygulayarak, gelifl-mekte olan ülkenin ifl piyasas› koflullar›n›n iyi-leflmesine katk› yapabilir. Küreselleflme süreci-nin getirdi¤i yeni rekabet ortam›n›n ifl piyasas›n-da ücretleri artt›r›p çal›flma koflullar›n› iyilefltir-mesiyle birlikte yoksullu¤u azaltan sonuçlar› ol-du¤u kabul edilmektedir. Ülke örneklerini referans alan ampirik çal›flmalardo¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n bulun-du¤u ihracatç› sektörlerde ifl piyasas› koflullar›-n›n tar›m gibi geleneksel sektördeki ifl piyasas›koflullar›ndan üstün oldu¤unu ortaya koymufltur.Bununla birlikte, küreselleflmenin iflçilerin düflükücretli ve yetersiz ücret d›fl› çal›flma koflullar›n›temsil eden tar›m sektöründen göreli olarak da-ha yüksek ücretler ve daha iyi çal›flma koflullar›-n› temsil eden ihracat a¤›rl›kl› modern sektörleretransferine katk› yapt›¤› hipotezini do¤rulayanbulgular elde edilmifltir. Dolay›s›yla küresellefl-

me sürecindeki ülkelerin ifl piyasas› koflullar›ndaiyileflme ile birlikte yoksullu¤un azald›¤› bir sü-reci yaflamakta olduklar› kabul edilmektedir. Küreselleflmenin firmalar› kay›td›fl› istihdam bafl-ta olmak üzere ifl piyasas› standartlar›ndan ödünvermeye zorlad›¤›n› ileri süren hipotez de ampi-rik çal›flmalarla sorgulanm›fl fakat bu hipotezigüçlendiren bulgulara ulafl›lamam›flt›r. Küresel-leflmenin gerek ihracata dönük üretim yapan yer-li firmalar›n, gerek do¤rudan yabanc› sermayeyat›r›m› olarak ülkeye giren firmalar›n rekabetkoflullar›nda asgari ücret düzenlemelerine riayetetmemelerine ba¤l› olarak yoksullu¤u artt›rmak-ta oldu¤u hipotezi de yap›lm›fl olan ampirik ça-l›flmalar›n bulgular› taraf›ndan do¤rulanmam›flt›r.Bununla birlikte, firmalar›n faaliyet gösterdikleriülkelerde d›fl kaynak kullan›m›n› asgari ücretödemekten veya ifl piyasas›n›n di¤er düzenleme-lerinden kaç›nman›n bir yolu olarak gördüklerive bunun yoksullu¤u artt›ran sonuçlar› oldu¤udüflüncesi henüz geçerlili¤ini korumaktad›r. Ge-liflmekte olan ülkelerin do¤rudan yabanc› serma-ye yat›r›mlar›n› ülkelerine çekebilmek ad›na iflpiyasas› standartlar›ndan ödün veren bir yar›fl içi-ne girdikleri ve bu yar›fl›n yoksullu¤u artt›ran so-nuçlar› oldu¤u düflüncesi de geçerlili¤ini sürdür-mektedir. Küreselleflmenin ifl piyasas› standartla-r›n› etkileyerek yoksullu¤u artt›rmakta oldu¤uhipotezini güçlendiren bu düflüncelerin geçerlili-¤i yap›lacak araflt›rmalar›n sonuçlar›na ba¤l› ola-rak tan›mlanabilecektir.

Küreselleflme ve yoksulluk iliflkisini çocuk iflçili¤i

üzerinden de¤erlendirmek

Çocuk iflçili¤i beflerî sermaye birikimini olumsuzyönde etkilemesi nedeniyle gelecek kuflaklarayoksulluk olarak yans›yan bir tercih olarak gö-rülmektedir. Geliflmekte olan ülkelerde küreselekonomiyle bütünleflme ad›na gerçeklefltirilendönüflümün çocuk iflçili¤i üzerindeki etkisi küre-selleflme ve yoksulluk iliflkisinin önemli bir gös-tergesi olarak kabul edilmektedir. Dünyada ço-cuk iflçili¤inin azalmakta oldu¤u yönünde bir bil-giye sahip olunsa da küreselleflmenin h›z kazan-d›¤› 1990’l› y›llarla birlikte, çocuk iflçili¤indekiazalma e¤iliminin yavafllam›fl olmas›, ILO’nun ço-cuk iflçili¤ini ortadan kald›rma hedefinde sapmaolarak de¤erlendirilmifl ve konuya ilgiyi artt›r-m›flt›r. Küreselleflme karfl›tlar› ticaretin serbest-

5NA M A Ç


lefltirilmesi ile ürün talebinde meydana gelen ar-t›fl›n yoksul ekonomilerde çocuk iflçili¤inin ka-zanç f›rsatlar›n› artt›rd›¤›n› ve bu çocuklar›n, oku-la göndermek yerine çal›flt›rmay› tercih eden ebe-veynleri taraf›ndan çal›flmak zorunda b›rak›ld›k-lar›n› ve bu nedenle yoksullu¤a mahkûm edil-diklerini ileri sürmektedirler. Di¤erleri ise serbestticaret ve dünya pazarlar›na artan eriflimin eko-nomik büyüme ile birlikte hanehalk›n›n yaflamstandard›n› yükselterek, çocuk iflçili¤inin orta-dan kald›r›lmas›na ve dolay›s›yla yoksulluk k›s›rdöngüsünün k›r›lmas›na yard›mc› oldu¤unun al-t›n› çizmektedir. Kuramsal modeller küreselleflmenin çocuk iflçili-¤ini iki yönden etkilemekte oldu¤unu aç›klamak-tad›r. Bunlardan birincisine göre, hem ticaretinserbestlefltirilmesi hem de do¤rudan yabanc› ser-maye yat›r›mlar› çocuk iflçilere talep yaratmaktave ücretini artt›rmaktad›r. Literatürde ikame etki-si olarak tan›mlanan bir etkiyle, ücret art›fl› yok-sul ebeveynleri çocuklar›n› okul yerine iflyerinegöndermeye zorlamaktad›r. Literatürde gelir et-kisi olarak tan›mlanan ikinci etkiyle de küresel-leflmenin sa¤lad›¤› büyüme performans› ile geli-ri artan ebeveynlerin tercihleri de¤iflmekte ve ço-cuklar›n› çal›flmak yerine okula göndermeyi ter-cih etmektedirler. Küreselleflmenin çocuk iflçili¤iüzerindeki net etkisi ikame ve gelir etkilerindenhangisinin büyük oldu¤una ba¤l› olarak olufl-maktad›r. Küreselleflmenin çocuk iflçili¤i üzerindeki etkisi-ni aç›klayamaya yönelik kuramsal yaklafl›mlar,konuyla ilgili ampirik araflt›rmalara ilgiyi de art-t›rm›flt›r. Küreselleflmenin geliflmekte olan ülke-lerde ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤rudan ya-banc› sermaye yat›r›mlar›na aç›lma konusundakidüzenlemeler sonras›nda çocuk iflçili¤ini teflviketti¤i yönündeki düflünce, baz› araflt›rmalar›n bul-gular› taraf›ndan do¤rulanm›fl olsa da yap›lan ça-l›flmalar›n genifl bir bölümü temsil ettikleri ülke-lerde böyle bir sorunun yaflanmakta oldu¤unukan›tlayacak sonuçlara ulaflamam›flt›r. Böyle birkan›t›n elde edilmemifl olmas›, geliflmekte olanülkelerde çocuk iflçili¤i sorununun küreselleflmesürecinden ba¤›ms›z olarak geliflmekte oldu¤u-nu da kan›tlamamaktad›r.


1. Dünyada göreli yoksullu¤un art›fl e¤iliminde oldu¤ubilinmektedir. Yoksulluk derecesindeki art›fl afla¤›dakihangi dönemde di¤er dönemlere göre daha yüksekoranda gerçekleflmifltir?

a. 1960-1970 b. 1970-1980 c. 1980-1990d. 1990-2000e. 1960-1980

2. Geliflmekte olan dünyan›n afla¤›daki hangi bölge-sinde mutlak yoksulluk oran›ndaki azalma e¤ilimininküresel ekonomiyle bütünleflme süreçlerinden ba¤›m-s›z olarak ortaya ç›kt›¤› kabul edilmektedir?

a. Orta Do¤ub. Kuzey Afrika c. Latin Amerika d. Sahra Alt› Afrika e. Do¤u ve Güney Asya

3. Küreselleflmenin yoksullu¤u artt›rmakta oldu¤u gö-rüflü öncelikle afla¤›daki hangi faktöre dayand›r›larakifade edilmektedir?

a. Büyümenin yavafllamas›b. Enflasyonun azalmas›c. ‹flsizli¤in artmas›d. Döviz kurunun yükselmesie. Gelir eflitsizli¤inin azalmas›

4. Küreselleflmifl olarak tan›mlanan ülkelerin küresel-leflmemifl olanlardan daha yüksek büyüme performan-s› gösterdiklerini ve yoksullar›n gelirinin de ortalamagelir art›fl›na paralel bir art›fl gösterdi¤ini aç›klayan ça-l›flma kimler taraf›ndan yap›lm›flt›r?

a. Dollar ve Kraayb. Santarelli ve Figinic. Rodriguez ve Rodrikd. Bhagwati ve Srinivasane. Lee ve Vivarelli

5. Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n iflsizlik ya-ratt›¤› düflüncesine göre yabanc› sermaye giriflinden bunedenle en çok etkilenecek sektör hangisi olabilir?

a. Sanayi sektörüb. Hizmetler sektörüc. ‹thal ikameci sektör d. ‹hracatç› sektöre. Tar›m sektörü

6. Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n geliflmek-te olan ülkelerde gelir eflitsizli¤i üzerindeki etkisini arafl-t›ran çal›flmalar›n kuramsal dayana¤› hangisidir?

a. Kuznets Hipotezib. Hecksher-Ohlin Teorisic. Mundell Hipotezid. David Ricardo Karfl›laflt›rmal› Üstünlüklere. Stolper-Samuelson Teoremi

7. Afla¤›daki ifadelerden hangisi geliflmekte olan ülke-lerde ticaretin serbestlefltirilmesi ve gelir eflitsizli¤i ara-s›ndaki iliflkiyi sorgulayan araflt›rmalar›n sonuçlar›n›do¤ru olarak ifade etmektedir?

a. Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar› ve gelireflitsizli¤i aras›nda anlaml› bir iliflki yoktur.

b. Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n gelireflitsizli¤ini azaltt›¤›n› kan›tlayan bulgulara rast-lanmam›flt›r.

c. Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n gelireflitsizli¤ini artt›rd›¤›n› kan›tlayan bulgulara rast-lanmam›flt›r.

d. Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar› ve gelireflitsizli¤i aras›nda do¤rusal bir iliflki vard›r.

e. Hiçbiri

8. Ülkeler aras›nda daha fazla yabanc› sermaye yat›r›-m› çekmek üzere yaflanan rekabet sürecinde her bir ül-kenin ifl piyasas› standartlar›n› giderek daha afla¤›yaçekme yar›fl›na girmesi ile oluflan olumsuzluklar› afla¤›-daki hangi kavram tan›mlamaktad›r?

a. Dibe do¤ru yar›flb. Çifte yararc. Piyasa rekabetid. ‹fl piyasas› koflullar›n›n bozulmas›e. Eksik istihdam



9. Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n geliflmek-te olan ülkeleri düflük asgari ücret uygulaman›n müm-kün olmas› nedeniyle tercih ettiklerini ileri süren hipo-tezi sorgulayan araflt›rman›n sonuçlar›n› afla¤›dakiler-den hangisi özetlemektedir.

a. Yerli firmalar asgari ücrete daha fazla uymakta-d›rlar

b. Yabanc› sermayeli firmalar asgari ücrete dahafazla uymaktad›rlar

c. Yerli ve yabanc› sermayeli firmalar asgari ücreteuymamaktad›rlar

d. Yerli ve yabanc› sermayeli firmalar asgari ücreteayn› flekilde uymaktad›rlar

e. Yerli veya yabanc› sermayeli olman›n asgari üc-rete uyumu belirleyen bir sonucu bulunmamak-tad›r.

10. Küreselleflmenin çocuk iflçilere teklif edilen ücretiartt›rarak ebeveynlerin tercihlerini çocuklar›n› okulagöndermek yerine çal›flt›rmaktan yana belirleyen etkisiafla¤›daki hangi kavramla tan›mlanmaktad›r?

a. Gelir etkisib. Yoksulluk etkisic. ‹kame etkisid. Ücret etkisie. Bofl zaman etkisi

“Küreselleflen Dünyada Yoksulluk Art›yor”

Milli Prodüktivite Merkezi (MPM) yapt›¤› araflt›rmada,küreselleflme sürecinin, ülkelere ekonomik, siyasal vesosyal aç›dan baz› geliflmeleri vaat etse de ayn› zaman-da yoksullu¤un art›fl› gibi çeflitli olumsuz sonuçlar› be-raberinde getirdi¤ine dikkat çekti. Araflt›rmada, küre-selleflme ile ekonomik ve sosyal hayat›n d›fl›nda kalanyoksullar›n yoksulluktan kurtulma umudunun da tü-kendi¤i vurguland›. MPM taraf›ndan yap›lan bir araflt›r-maya göre; hayat›n her alan›nda büyük de¤iflimler geti-ren küreselleflme süreci, ülkelere ekonomik, siyasal vesosyal aç›dan baz› geliflmeleri vaat etse de ayn› zaman-da yoksullu¤un art›fl› gibi çeflitli olumsuz sonuçlar› be-raberinde getiriyor. Araflt›rmada, küreselleflme süreci-nin yoksulluk ile iliflkisi tan›mlan›rken üzerinde durul-mas› gereken en önemli noktan›n küreselleflmenin be-raberinde getirdi¤i uluslararas› kurulufllar ve bunlar›nazgeliflmifl ya da geliflmekte olan ülkelerde uygulad›¤›yap›sal uyum programlar› oldu¤u kaydedildi. Araflt›rmada, yap›sal uyum programlar›n›n reel ücretle-rin düflmesine neden olurken, iflini kaybeden insanlar›nsay›s›n›n artmas› da ücretlerdeki düflüflünün artt›¤›n›ntespit edildi¤i kaydedildi. Çal›flan kesim için alternatifemek gücünü oluflturan iflsizlerin tehdit unsuru halinegeldi¤i belirten Araflt›rmada, “Çünkü çok düflük ücretkarfl›l›¤›nda çal›flmay› iflsiz kalmaya tercih etmektedir-ler” denildi. Küreselleflmenin az say›da insana refah sa¤larken dün-ya nüfusunun büyük bir bölümünü yoksul b›rakt›¤›n›tespit edildi¤i araflt›rmada, “Uygulanan politikalar ilehem ülkeler içinde hem de ülkeler aras›nda eflitsizlikderinleflmifl ve zengin ile yoksul aras›ndaki uçurum art-m›flt›r. Yirminci yüzy›l›n bafl›nda kifli bafl›na düflen gay-ri safi yurtiçi has›lada en zengin ile en yoksul aras›nda-ki fark 22’ye 1 iken 2000 y›l›na gelindi¤inde bu fark267’ye 1’e kadar yükselmifltir. Daha fazla zenginlik ge-tirece¤i varsay›lan küreselleflme, bütün dünyada yok-sullu¤un artmas›na neden olmufl ve bu süreçte uygula-nan iktisadi ve sosyal politikalar sonucunda pek çok in-san iflsiz kalm›flt›r. Bu insanlar “yeni yoksullar’ olarakadland›r›lan kesimi oluflturmufltur. Yeni yoksullar önce-den yoksul olmay›p, yeni iktisadi ve sosyal yap›lanma-lar›n oluflmas› sonras›nda yoksullaflanlar› ifade etmek-tedir. Yeni yoksullar› geleneksel yoksullardan ay›ran entemel özellik, gelir azl›¤› nedeniyle tüketime kat›lama-malar› ve toplumdan d›fllanmalar›d›r. Yeni yoksullar, ifl-


“


sizlik nedeniyle ekonomik yap›dan d›fllanman›n yan›n-da sosyal ve siyasal olarak da kenarda kalan, d›fllanantabakaya karfl›l›k gelmektedir” ifadeleri kullan›ld›. Küreselleflme ile birlikte büyük kentlerde yaflam alanla-r›na iliflkin eflitsizliklerinde derinleflti¤ine dikkat çekilenaraflt›rmada, yoksullar›n kent merkezlerinden d›fllanm›flve belli alanlara y›¤›ld›¤› kaydedildi. Merkezden uzakkalan yoksullar›n e¤itim, sa¤l›k gibi temel kamu hiz-metlerinden faydalanma imkanlar› azalm›fl ya da tama-men ortadan kalkt›¤› belirtilen araflt›rmada, küresellefl-me ile ekonomik ve sosyal hayat›n d›fl›nda kalan yok-sullar›n yoksulluktan kurtulma umudunun da tükendi-¤i vurguland›. Küreselleflme ve yap›sal uyum program-lar›n›n tek bafl›na yoksullu¤un nedenini oluflturmad›¤›kaydedilen araflt›rmada flöyle devam edildi: “ÜçüncüDünya ülkelerinde yoksulluk ve eflitsizlik 1980 öncesin-de de vard› ama son y›llarda büyük bir s›çrama kaydet-ti¤i kesindir. Yap›sal uyum programlar› sonras›nda borç-lar nedeniyle kredi ak›fl›n›n durmas›, yabanc› yat›r›mla-r›n azalmas›, iflsizli¤in artmas›, ücretsiz kamu hizmetle-rinin azalmas› ülkelerde yoksullu¤un art›fl›n› körükle-yen önemli unsurlard›r. Ülkelerin ekonomik yap›s›ndameydana gelen bu olumsuz durum, sosyal yaflam› daafl›nd›rm›flt›r. Az geliflmifl ülkelerde iflsizlik oran› büyür-ken toplumsal huzursuzluk ve fliddet artm›fl, ayr›ca bes-lenme ve sa¤l›k koflullar› da kötüleflmifltir. Yaflanan busüreçte çevre sorunlar› da yoksullu¤u etkileyen olum-suz unsurlardan biri olarak artm›flt›r”.

Kaynak: http://www.haberler.com/kuresellesen-dun-yada-yoksulluk-artiyor-2207071-haberi/25 A¤ustos2010, Ankara Haber Ajans›, 22/07/07.

“Küreselleflme, Büyüme ve Yoksulluk: Dünya Ban-

kas› Anlamaya Bafllad› m›?”

Dünya Bankas›’n›n küreselleflmeye iliflkin son raporuilk bak›flta az say›da sürpriz içermektedir. Rapor, küre-selleflme ba¤lam›nda daha çok yol alm›fl olan ülkelerinyoksullu¤un azalt›lmas›nda ve ekonomik büyümede di-¤er ülkelere k›yasla daha büyük baflar› elde eden ülke-ler oldu¤u mantras›n› yineliyor. Ancak raporun sayfala-r› aras›nda ayn› zamanda flafl›rt›c› bir itiraf gizli: Dünyaekonomisiyle en h›zl› bütünleflen ülkeler mutlaka tica-ret yanl›s› politikalar› en fazla benimseyenler de¤il.Bunun ne anlama geldi¤ini bir düflünün. Her fleyden ev-vel, Banka; ticaretin serbestlefltirilmesinin yaln›zca büyü-menin canland›r›lmas› için de¤il, dünya piyasalar›yla bü-tünleflmek için bile etkili bir ayg›t olamayabilece¤ini itirafediyor. Ve küreselleflmenin faydalar› hakk›nda yineleyegeldi¤i iddialar›n, geliflmekte olan ülkelerde ticaret politi-kas›n›n nas›l yürütülmesi gerekti¤i konusunda do¤rudanbir anlam› olmad›¤›n› örtülü bir flekilde kabul ediyor. Di-¤er bir deyiflle, Banka, ampirik verilere aç›k fikirlilikle ba-kan herkes için aflikar olan bir gerçekle yüzleflmeye bafl-l›yor: Küresel piyasalarla h›zl› bütünleflme, ticaret serbes-tisinin ya da Dünya Ticaret Örgütü’nün kurallar›na ba¤l›-l›¤›n de¤il de, genellikle, nev-i flahs›na münhas›r özellik-leri olan baflar›l› büyüme stratejilerinin bir sonucudur. Son yirmi y›l›n iki “büyüme mucizesi” ve Dünya Banka-s›’n›n örnek küreselleflmecileri olan Çin ve Hindistan’›düflünün. Temel ticaret reformlar›, her iki ülkede deyüksek h›zl› bir büyümenin bafllamas›ndan yaklafl›k ony›l sonra yap›ld›. Ayr›ca, bu ülkelerin ticaret k›s›tlama-lar› dünyada en yüksekler aras›ndad›r. Çin örne¤inde,h›zl› büyüme 1970’lerin sonlar›nda tar›mda “hanehalk›sorumluluk sistemi”nin ve “iki katmanl› fiyatlaman›n”getirilmesiyle bafllad›. Yetkililer; ihracat serbestisini an-cak bundan çok sonralar›, 1980’lerinikinci yar›s› ile1990’larda kararl› bir flekilde uygulamaya bafllad›lar.Hindistan’da ise, büyüme trendi daha 1980’lerin baflla-r›nda yüzde 3 gibi önemli bir oranda artm›flt›. Ciddi birticaret reformu ise, 1991-93 dönemine kadar bafllat›lma-d›. Her iki ülkedeki hükümetler, sahip olduklar› k›t si-yasi-sermaye ile idari-kaynaklar› ticaret serbestisi d›fl›n-daki alanlara odaklam›fllard›. Gerek Hindistan gerekse Çin, ticaretlerini yeterince art-t›rd›klar› için Dünya Bankas› ölçütleriyle “küreselleflme-ci” dirler. Ancak gerek bu iki ülkenin gerekse GüneyKore, Tayvan, Vietnam gibi di¤er birçoklar›n›n dene-yimlerinin de gösterdi¤i gibi, yo¤un ticaret serbestisini

”

Okuma Parças›


daha bafllang›çta uygulamak, nadiren h›zl› büyümeyive (uzun vadeli) ticari genifllemeyi sa¤layan bir etmenolabilmektedir. Dünya Bankas›’n›n bu basit gerçe¤i kav-ramaya bafllad›¤›n› görmek ne güzel!Ne yaz›k ki Dünya Bankas›’n›n raporunda daha pek

çok kaçamak var. Raporu derinlemesine deflelemezse-niz ve kan›tlar›n sunulufl flekline dikkatlice bakmazsa-n›z, Banka’n›n daha önceleri savundu¤u görüfllerdenne denli çark etmek durumunda kald›¤›n› fark edemez-siniz Bu haliyle bile Banka’n›n geçmiflte bu konuda ser-giledi¤i entelektüel özensizli¤in veya bafltan savmac›l›-¤›n tortusunu bulabilirsiniz. Örne¤in rapordaki bir gra-fik, “daha fazla küreselleflen” ülkeler grubunda, “az kü-reselleflen” ülkelere k›yasla daha yo¤un tarife indirimle-ri oldu¤unu göstermektedir. Bunun: aç›klanmayan (an-cak okuyucunun ulaflmas› beklenen) anlam›, tarife indi-rimlerinin küresel bütünleflmenin ve bu nedenle de bü-yümenin önemli bir belirleyicisi oldu¤udur. Elbette, ta-rife indirimlerinin büyümeyle ba¤lant›l› oldu¤una iliflkindo¤rudan kan›t olsayd› (ki yoktur), emin olabilirsiniz kiBanka o takdirde di¤erinin yerine bunu gösterecekti. Nitekim rapor, yaln›zca birkaç sat›r sonra, bu sorununkonuyla ilgili oldu¤unu dahi yads›maktad›r. Raporda“mesele, “ticarete aç›lmak” ile h›zl› büyüme aras›nda birba¤lant› bulunup bulunmad›¤› de¤ildir” denilmektedir.Okuyucu ise, Banka’n›n bu eski iddias›n› neden flimdiyads›d›¤›n› merak etmede edemiyor: E¤er bu önemlibir mesele de¤ilse, Banka ticaret serbestîsi ile büyümearas›nda bir ba¤ kurmak için (bunca sene boyunca) ne-den bunca entelektüel sermaye yat›rd› ki? Belki de ana-litik ve ampirik aç›dan çürütülmüfl konumdan geri çe-kilmeye zorlanan bir kurumdan böyle tuhafl›klar bek-lenmelidir. Ama Dünya Bankas›’nda türetilen küresel-leflme tart›flmalar›na en nihayet bir dereceye kadar ger-çekçilik geldi¤i için sevinmeliyiz. Çizgiyi flöyle çekmek gerekir: h›zla büyümeyi ve yok-sullu¤u azaltmay› baflarabilen ülkeler, daha sonralar› dün-ya ekonomisiyle giderek daha fazla bütünleflme e¤ilimi-ne girmifl olan ülkelerdir. Mesele, bu ampirik gözlemdenç›kar›lmas› gereken politika karar›d›r. Dünya Bankas›,evvelce, ticaret rejimlerindeki önemli bir serbestleflme-nin bütün bu iyi fleylerin ortaya ç›kmas› için gerekli entemel bir unsur oldu¤unu düflünmenizi istiyordu. Amaart›k o kadar emin de¤il. Biz de olmamal›y›z.

Kaynak: Rodrik, D. (2002), “Küreselleflme, Büyüme veYoksulluk: Dünya Bankas› Anlamaya Bafllad› M›?”, ‹kti-sat ‹flletme ve Finans, 17(190): 9-10.

1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünyada Yoksullu¤un Ge-liflimi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dünyada Yoksullu¤un Ge-liflimi”, konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve Yoksulluk‹liflkisi Üzerine Tart›flmalar” konusunu yenidengözden geçiriniz.

4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve Yoksulluk‹liflkisi Üzerine Tart›flmalar” konusunu yenidengözden geçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve ‹flsizlik”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve Ülke ‹çiGelir Eflitsizli¤i” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve Ülke ‹çiGelir Eflitsizli¤i” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve ‹fl Piyasa-s› Standartlar›” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve ‹fl Piyasa-s› Standartlar›” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve Çocuk ‹fl-çili¤i” konusunu yeniden gözden geçiriniz.


D›fl ticaret teorilerine göre ticaret ekonomik büyümeiçin önemli bir uyar›c›d›r. Ticaret bir ülkenin tüketimkapasitesini büyütmekte, dünya üretimini artt›rmaktave yoksul ülkelerin k›t kaynaklara ve dünya pazarlar›naeriflimini sa¤layarak büyümelerini h›zland›rmaktad›r.Ticaret, her ülkenin var olan kaynak donat›m›n› dahaverimli olarak kullanmas›n› teflvik ederken ulusal veuluslararas› düzeylerde faktör fiyatlar›n› eflitlemektedir.Ticaret her bir ülkenin iflgücü verimlili¤i veya faktördonan›mlar› aç›s›ndan karfl›laflt›rmal› üstünlü¤e sahipoldu¤u sektörlerini teflvik etmekte ve ölçek ekonomile-rinden yararlanarak geliflmesine yard›mc› olmaktad›r.Serbest ticaret kurallar›n›n geçerli oldu¤u bir dünyadaoluflan faktör ve mal fiyatlar›, her ülkenin ulusal refah›için ne kadar ticaret yapmas› gerekti¤ini belirler. Ülke-ler karfl›laflt›rmal› üstünlük ilkesini izledikleri müddetçepiyasalara müdahalede bulunmalar›na gerek olmaz. Ti-



caretin s›n›rs›z oldu¤u bir dünyada tüm ülkeler büyümeve kalk›nman›n gere¤i olarak d›fla dönük bir uluslarara-s› politika izlemeyi tercih ederler (Ayr›nt›l› bilgi içinbkz.Todaro ve Smith, 2009:605-606).

S›ra Sizde 2

Finansal serbestleflmenin geliflmekte olan ülkelerdeyoksullu¤u büyümeyi h›zland›rarak, yoksula kredi vefinansal hizmetlere eriflim f›rsat› sunarak, istikrars›zl›kve kriz olas›l›¤›n› artt›rarak ve iflgücünün sermaye kar-fl›s›ndaki pazarl›k gücünü azaltarak etkileyebilece¤i ka-bul edilmektedir. Bununla birlikte finansal serbestlefl-menin yoksullu¤u hangi yönde etkileyebilece¤i tart›fl-mal›d›r. Finansal serbestleflmenin yoksullu¤u azaltansonuçlar› olaca¤›n› ileri süren literatüre göre finansalserbestleflme yoksullu¤u büyümeyi h›zland›rarak etki-leyebilir. Finansal serbestleflme sonras›nda rekabetçi pi-yasa koflullar›nda belirlenen faiz oran›, daha yüksek ge-tirili projelerin yat›r›ma dönüfltürülmesine neden olur-ken artan tasarruflarla birlikte büyümeyi teflvik edebil-mektedir. Finansal serbestleflmenin yat›r›mlar›n, tasar-ruflar›n ve gelirin artmas›na neden olurken, yoksullu-¤un azalmas›na katk› yapmas› beklenmektedir. Finan-sal serbestleflme ile ülke içi kredi da¤›t›m›n›n yenidendüzenlenmesi mümkün olabilmektedir. Ayn› zamandakredi piyasas›nda k›s›tlamalarla karfl›laflan yoksullar fi-nans sektöründe daha uygun ödeme flartlar›nda finan-sal hizmet elde edebilirler. Finansal serbestleflme ile fi-nansal hizmetlerin kalitesinin yükselmesi ve kredi hac-mindeki art›fl›n büyümeyi h›zland›rabilece¤i kabul edil-mektedir.Finansal serbestleflmenin yoksullu¤u artt›rabilece¤iniileri süren literatür, finansal serbestleflme sonras›ndagerçekleflen h›zl› büyümenin makroekonomik istikrar-s›zl›klar ve bafllayan kriz ortamlar› nedeniyle sürdürüle-bilir olmad›¤›n› belirtmektedir. Finansal serbestleflmegeliflmekte olan ülkelerde makroekonomik istikrars›zl›-¤› artt›rarak ve makroekonomiyi daha k›r›lgan hâle ge-tirerek yoksullu¤un art›fl›na neden olabilmektedir. Özel-likle finansal piyasalar› s›¤ olan geliflmekte olan ülke-lerde sermaye hareketlerinin ani yön de¤ifltirmesi mak-roekonomik istikrars›zl›¤a neden olabilmektedir. Finan-sal serbestleflmenin geliflmekte olan ekonomileri dahafazla risk almaya teflvik etmesi de istikrars›zl›¤a sürük-lenme olas›l›¤›n› artt›rmaktad›r. Finansal serbestleflme-nin yoksullu¤u iflgücünün sermaye karfl›s›ndaki pazar-l›k gücünü ve dolay›s›yla millî gelirden ald›¤› pay› azal-tarak da etkileyebilece¤i düflünülmektedir. Finansal serbestleflmenin geliflmekte olan ülkelerde

yoksullu¤a etkisini, yoksullar için oluflturdu¤u risklerive yoksullara büyüme yoluyla sa¤lad›¤› avantajlar› ilebirlikte de¤erlendirmek gerekir. Konuyla ilgili ampirikçal›flmalar, finansal serbestleflmenin yoksullu¤u azalt-makta oldu¤unu gösterecek sonuçlar ortaya koyma-maktad›r (Ayr›nt›l› bilgi için bkz. Caner, 2007).

S›ra Sizde 3

Ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤rudan yabanc› ser-maye yat›r›mlar›n›n büyümeyi h›zland›rd›¤› ve bunungelir da¤›l›m›n› etkilerken yoksulluk düzeyini düflürebi-lece¤i düflünülmektedir. Ticaretin artmas› ve yabanc›sermaye yat›r›mlar› girifli ile gerçekleflen küreselleflmesürecinin geliflmekte olan ülkelerde yoksullu¤un dahayo¤un olarak gözlenmekte oldu¤u sektörlerde baflla-mas›n›n yoksullu¤un azalt›lmas›na katk›s› daha büyükolacakt›r. Geliflmekte olan bir ülkede hangi sektörünküresel ekonomiyle bütünleflmesinin yoksullu¤un azal-t›lmas›nda daha etkili olaca¤› sorusuna, geliflmekte olanülkelerde yoksullar›n yo¤un olarak bulunuyor olmas›ve yoksullar›n temel g›da maddelerinin üretildi¤i veemek yo¤un bir sektör olmas› gibi nedenlerle tar›m sek-törü diyerek yan›t verilebilir. Tar›m sektöründe ve do-lay›s›yla k›rsal kesimde yoksullu¤un azalt›lmas› içinürün çeflitlendirilmesine dayal› tar›msal büyümeninözendirilmesi önerilebilir. Ayn› zamanda tar›m sektö-ründeki büyümenin yoksullu¤a çözüm olabilmesi içinde küçük toprak sahiplerine öncelik veren bir altyap›ve teknoloji olanaklar›n›n yarat›lmas› önem tafl›yacakt›r.Hizmetler sektörü de istihdam olanaklar› yaratmas› vegeliflmekte olan ülkelerde tercih edilen yat›r›m alanlar›aras›nda yer almas› nedeniyle geliflmekte olan ülkeleriçin öncelikli sektörlerden bir di¤eri olabilir. Endonez-ya ekonomisi için yap›lan bir araflt›rma, tar›m ve hiz-metler sektörlerindeki büyümenin yoksullu¤un azalt›l-mas›nda sanayi sektörüne k›yasla daha etkili oldu¤usonucunu aç›klam›flt›r (Ayr›nt›l› bilgi için bkz. fienses,2006: 223).

S›ra Sizde 4

Küreselleflmenin en önemli sonuçlar›ndan biri bilgi top-lumu odakl› yeni bir üretim sürecine geçilmifl olmas›-d›r. Üretim sistemindeki bu dönüflüm ile geçmiflte kitleüretimi yapan sanayi kurulufllar› önemini yitirirken bil-giye ve hizmete dayal› sektörler ön plana ç›kmaktad›r.Küreselleflme ile birlikte do¤rudan yabanc› sermaye ha-reketlerinin önündeki engellerin kalkmas›, Avrupa, Ja-ponya, ABD ve Avustralya gibi geliflmifl bölgelerdekiyüksek ifl piyasas› standartlar›nda çal›flan iflçileri do¤ru-


dan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n transfer oldu¤u ül-kelerdeki düflük ifl piyasas› standartlar›nda çal›flan iflçi-ler ile rekabet etmek zorunda b›rakm›flt›r. Küreselleflmeile iliflkili olarak geliflmifl ülkelerde ücretler azalmaya,iflsizlik artmaya ve sendikalar üye kaybetmeye baflla-m›flt›r. Uluslararas› ifl bölümüne yeni kat›lan geliflmekteolan ülkelerde ise yeni ifl olanaklar› ve ifl piyasas› stan-dartlar› yükselmeye bafllam›fl olsa da sendikalaflma e¤i-limlerinin artt›¤›n› gösteren kan›tlar bulunmamaktad›r.Sendikalar geleneksel üretim alanlar›nda sahip oldukla-r› güçlerini kaybederken de¤iflen üretim sistemi ve ye-ni istihdam pozisyonlar› iflçilerin örgütlenmelerine ola-nak sa¤lamamaktad›r. Çok uluslu flirketlerin do¤rudanyabanc› sermaye yat›r›mlar› ile geliflmekte olan ülkeler-de ulusal düzeydeki sendikal örgütlenmelerin gücünüazaltmakta oldu¤u da gözlenmektedir.Sendikalar tarihi incelendi¤inde sendikalar›n ifl piyasa-s› standartlar›n›n yükseltilmesinde ve yoksullu¤un ön-lenmesinde çok etkili olduklar› görülür. Ancak sendika-lar küreselleflme süreci ile birlikte bu etkilerini kaybet-meye bafllam›fllard›r. Küreselleflmenin yeni dinamiklerikarfl›s›nda sendikalar›n etkisi, say›lar› gittikçe daralanve örgütlenmesi güç vas›fs›z iflçiler ile s›n›rlanmaktad›r.Vas›fl› iflgücünün istihdam edildi¤i yeni üretim alanla-r›nda sendikalara talep giderek azalmaktad›r. Küresel-leflme ile birlikte sendikalar mevcut üretim yap›s› için-de yer bulamayarak fonksiyonunu kaybetme tehlikesiiçine girmifl durumdad›r. ‹fl piyasas› standartlar›n›n yük-seltilmesinde önemli bir rol oynayarak yoksullu¤unazalt›lmas›na katk› yapan sendikalar›n küreselleflme ilebirlikte etkinli¤ini kaybetmeye bafllamas› dünyada gelireflitsizli¤inin ve yoksullu¤un art›fl›n› aç›klayan faktörleraras›nda yer almas›na neden olmufltur (Daha fazla bilgiiçin bkz. Bacak ve Dönmez Kara, 2009).

Aldersen, A. S. ve Nielsen, F. (1999). “Income Inequa-

lity, Development and Dependence: A Reconsi-

deration”, American Sociological Review, 64(4),606-631.

Attanasio, O.-Goldberg, P. ve Pavcnik, N. (2004). “Tra-

de Reforms and Wage Inequality in Colombia”,

Journal of Development Economics, 74, 331-366.Bacak, B. ve Dönmez Kara, C.Ö. (2009). “Küresel Yok-

sullu¤un Önlenmesinde Sendikalar›n Rolü”,Yönetim Bilimleri Dergisi, 7(2), 83-98.

Barro, R. J. (2000). “Inequality and Growth In a Pa-

nel of Countries”, Journal of Economic Growth, 5,5-32.

Basu, K. (1999). “Child Labor: Cause, Consequence

and Cure, with Remarks on International La-

bor Standards”, Journal of Economic Literature,37(3), 1083-1119.

Bhagwati, J. ve Srinivasan, T. S. (2002). “Trade and Po-

verty in the Poor Countries”, American Econo-mic Review Papers and Proceedins, 92(2), 180-183.

Birchenall, J. A. (2001). “Income Distribution, Hu-

man Capital and Economic Growth in Colom-

bia”, Journal of Development Economics, 66, 271-287.

Bonnal, M. (2007). “Child Labor, Openness, Human

Capital and Technology: A Panel Data Appro-

ach”, The American University of Paris WorkingPaper, No. 79.

Buse, M.,Braun, S. (2004). “Export Structure, FDI and

Child Labour”, Journal of Economic Integration,19 (4), 804-829.

Caner, A. (2007). “Finansal Serbestleflme ve Yoksul-

luk ‹liflkisi Üzerine”, ‹ktisat ‹flletme ve Finans, 22(265), 5-17.

Campano, F., Salvatore, D. (2006). Income Distributi-

on, Oxford University Press: USA.Cigno, A.-Rotati, F. ve Guarcello, L. (2002). “Does Glo-

balisation Increase Child Labour?”, DiscussionPaper, No. 470.

Cimoli, M. ve Katz, J. (2003). “StructuralReforms,

Technological Gaps and Economic Develop-

ment: a Latin American Perspective”, Industrialand Corporate Change, 12, 387-411.

Cornia, G. A. ve Kiiski, S. (2001). “Trends in Income

Distribution in the Post WWII Period: Evidence

and Interpretation”, WIDER Discussion Paper,2001/89.



Cornia, G. A. (2004). “Trade Liberalization, Foreign

Direct Investment and Income Inequality”, (Ed.Lee, E.,Vivarelli, M.), Understanding Globalization,Employment and Poverty Reduction, PalgraveMac-millan, New York, 169-208.

Da¤demir, Ö. (2008). “Küreselleflmenin Geliflmekte

Olan Ülkelerde Gelir Da¤›l›m› Üzerindeki Etki-

leri”, ‹ktisat ‹flletme ve Finans, 23(265), 114-129. Da¤demir, Ö., Acaro¤lu, H. (2010). “The Effects of Glo-

balization on Child Labor in Developing Coun-

tries”, Business and Economic Horizons, 2, 37-47.Davies, R.,Voy, A. (2009). “The Effect of FDI on Child

Labor”, Journal of Development Economics, 88,59-66.

Dollar, D., Kraay, A. (2002). “Growth is Good for The

Poor”, Journal of Economic Growth, 7, 195-225. Edmonds, E.,Pavcnik, N. (2002). “Does Globalization

Increase Child Labor? Evidence From Vietnam”,

NBER Working Paper, No. 8760. Edmonds, E.,Pavcnik, N. (2006). “International Trade

and Child Labor: Cross Country Evidence”, Jo-urnal of International Economics, 68, 115-140.

Edwards, S. (1997). “Trade Policy, Growth and Inco-

me Distribution”, American Economic Review Pa-per and Proceedings, 87, 205-210.

Feenstra, R. C., Hanson, G. H. (1997). “Foreign Direct

Investment and Relative Wages: Evidence from

Mexico’s Maquiladoras”, Journal of InternationalEconomics, 42, 371-393.

Figini, P.,Gorg, H. (1999). “MultinationalCompanies

and Wage Inequality in the Host Country: The

Case of Ireland”, Weltwirtschaftliches Archiv,135(4), 594-612.

Ghose, A. K. (2000). “Trade Liberalization and Ma-

nufacturing Employment”, ILO Employment Pa-per, 2000/3, Geneva: International Labour Office.

Ghose, A. K. (2003). Jobs and Incomes in a Globali-

zing World, International Labour Office, Geneva.Goldberg, P. K.,Pavcnik, N. (2004). “Trade Inequality

and Poverty: What Do We Know? Evidence

From Recent Trade Liberalization Episodes in

Developing Countries”, National Bureau of Eco-nomic Research Working Paper Series, No. 10593.

Gros, J. B. (2004). “Labour Demand of Developing

Countries in a Decade of Globalization: A Sta-

tistical Insight”, Ed. Lee, E. and Vivarelli, M.,Un-derstanding Globalization, Employment and PovertyReduction, Palgrave Macmillan, New York, 107-139.

Harrison, A.,Scorse, J. (2003). “Globalization’s›mpact

on Compliance with Labor Standards”, Collins,S., Elliot, K. (eds), Brookings Trade Forum 2003,Washington, DC., 45-96.

Higgins, M., Williamson, J. G (2002). “Explaining Ine-

quality the World Round: Cohort Size, Kuznets

Curves, and Openness”, NBER Working Paper,No.7224, Cambridge, Ma: National Bureau of Eco-nomic Research.

Iram, U., Fatima, A. (2008). “International Trade, Fo-

reign Direct Investment and the Phenomenon

of Child Labor, The Case of Pakistan”, Interna-tional Journal of Social Economics, 35(11), 809-822.

Kis-Katos, K. (2007). “Does Globalization Reduce

Child Labor?”, The Journal of International Tra-de&Economic Development, 16(1), 71-92.

Kletzer, L. (2004). “Trade Related Job Loss and Wage

Insurance: A Synthetic Review”, Review of Inter-national Economics, 12(5), 724-748.

Kucera, D. (2002). “Core Labour Standards an Fore-

ign Direct Investment”, International Labour Re-view, 141(1-2), 31-69.

Lall, S. (2004). “The Employment Impact of Globali-

zation in Developing Countries”, (Ed. Lee, E. veVivarelli, M.), Understanding Globalization, Emp-loyment and Poverty Reduction, Palgrave Macmil-lan: New York, 73-101.

Langmore, J. (2004). “International Strategy for De-

cent Work”, (Ed. Lee, E.,Vivarelli, M.), Understan-ding Globalization, Employment and Poverty Re-duction, PalgraveMacmillan: New York, 349-374.

Lee, E.,Vivarelli, M. (eds) (2004). Understanding Glo-

balization, Employment and Poverty Reducti-

on, PalgraveMacmillan: New York. Lee, E.,Vivarelli, M. (2006). “Introduction”, Globali-

zation, Employment and Income Distribution

in Developing Countries, ILO, Palgrave Macmil-lan: New York; 1-23.

Levinsohn, J. (1999). “Employment Responses to In-

ternational Liberalization in Chile”, Journal ofInternational Economics, 47 (2), 321-344.

Mahler, V. A. Jesuit, D. K. ve Roscoe, D. D. (1999).“Exploring the Impact of Trade and Investment

on Income Inequality: A Cross National Secto-

ral Analysis of the Developed Countries”, Com-parative Political Studies, 332-363.


Matusz, S. J. ve Tarr, D. (1999). “Adjusting to Trade

Policy Reform”, World Bank Working Paper onInternational Economics, Trade, Capital Flows, No.2141: Washington, DC.

Milanovic, B. (2005). “Can WeDiscern the Effect of

Globalization on Income Distribution? Eviden-

ce from Household Budget Surveys”, World BankEconomic Review, 19 (1), 21-44.

Mundell, R. A. (1957). “International Trade and Fac-

tor Mobility”, American Economic Review, 47(3),321-335.

Neumayer, E. ve Soysa, J. (2005). “Trade Openness,

Forign Direct Investment and Child Labor”,

World Development, 33(1), 43-63.Pavcnik, N. A.-Blom, A., Goldberg, P. ve Schady, N.

(2003). “Trade Liberalization and Labor Market

Adjustment in Brazil”, World Bank Working Pa-per, No. 2982, Washington, D.C.

Ravallion, M. (2001). “Growth Inequality and Po-

verty: Looking Beyond Averages”, World Deve-lopment, 29 (11), 1803-1815.

Revenga, A. (1997). “Employment and Wage Effects

of Trade Liberalization: the Case of Mexican-

Manufacturing”, Journal of Labour Economics, 15(3), 20-43.

Rodriguez, F. ve Rodrik, D. (2000). “Trade Policy and

Economic Growth: A Skeptic’s Guide to the

Cross-national Evidence”, NBER Working Paper,No. 7081: Cambridge.

Rodrik, D. (2000). “Comments on “Trade, Growth and

Poverty” by D. Dollar and Kraay, A.”, Mimeo: Har-vard University.

Santarelli, E. ve Figini, P. (2004). “Does Globalization

Reduce Poverty? Some Empirical Evidence for

the Developing Countries”, (Ed. Lee, E. ve Viva-relli, M.), Understanding Globalization and PovertyReduction, PalgraveMacmillan: New York, 247-303.

Savvides, A. (1998). “Trade Policy and Income Ine-

quality: New Evidence”, Economics Letters, 61,365-372.

Shelburne, R. (2002). “An Explanation of the Inter-

national Variation in the Prevelence of Child

Labour”, World Economy, 24 (3), 359-378.Spiezia, V. (2004). “Trade, Foreign Direct Invest-

ment and Employment: Some Empirical Evi-

dence”, (Ed. Lee, E. ve Vivarelli, M.), Understan-ding Globalization, Employment and Poverty Re-duction, PalgraveMacmillan: New York, 143-163.

Spilimbergo, A. J.-Londono, L. ve Szekely, M. (1999).“Income Distribution, Factor Endowments, and

Trade Openness”, Journal of Development Econo-mics, 59, 77-101.

Stolper, W., Samuelson, P. (1941). “Protection and Re-

al Wages”, Review of Economic Studies, 9, 58-73.fienses, F. (2006). Küreselleflmenin Öteki Yüzü Yok-

sulluk, ‹letiflim Yay›nlar›: ‹stanbul. Todaro, M. P., Smith, S. C. (2009). Economic Develop-

ment, Addison-Wesley, Pearson Education Limited:England.

Winters, A. L. (2000). “Trade, Trade Policy and Po-

verty: What Are the Links?”, CEPR Discussion Pa-per, No. 2382, London.

Winters, A.-McCulloch, N. ve McKay, A. (2004). “Trade

Liberalization and Poverty: The Evidence So

Far”, Journal of Economic Literature, 62,72-115.Vivarelli, M. (2004). “Globalization, Skills and Wit-

hin Country Income Inequality in Developing

Countries”, (Ed. Lee, E. ve Vivarelli, M.) ve Un-derstanding Globalization, Employment and PovertyReduction, PalgraveMacmillan: New York, 211-243.

World Bank (2008). “The Effects of Globalization on

Working Conditions in Developing Countries -

An Analysis Framework and Country Study Re-

sults”, World Bank Employment Policy Primer, No.9: New York.

Yeldan, E. (2000). “The Impact of Financial Liberali-

zation and the Rise of the Financial Rents on

Income Inequality: The Case of Turkey”, WIDERWorking Paper, 206, UNU/WIDER: Helsinki.