Upload
buidan
View
219
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
TAKSONOMIA I STRUKTURA CECH OSOBOWOŚCI PRZYPISYWANYCH
ZWIERZĘTOM DOMOWYM
Oleg Gorbaniuk
Monika Kiełb
Katedra Psychologii Eksperymentalnej
Instytut Psychologii
Wydział Nauk Społecznych
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Al Racławickie 14
20-950 Lublin
e-mail oleggorbaniukkullublinpl
2
TAKSONOMIA I STRUKTURA CECH OSOBOWOŚCI PRZYPISYWANYCH
ZWIERZĘTOM DOMOWYM
Wprowadzenie
Zwierzęta odgrywają znaczącą rolę w życiu człowieka zaspokajają potrzeby
emocjonalne i kontaktu z innymi podtrzymują więzi rodzinne niekiedy są traktowane
jako element rozbijający monotonię życia codziennego lub jako symbol statusu
społecznego właściciela Zwierzęta mogą mieć także pragmatyczne użycie w
gospodarstwach lub przedsiębiorstwach pomagają roacutewnież w prawidłowym rozwoju i
psychoterapii dzieci Poznanie specyfiki postrzegania zwierząt domowych oraz cech
z uwagi na ktoacutere one roacuteżnią się między sobą pozwala zrozumieć usprawnić i
kształtować ten obszar relacji człowieka z jego środowiskiem Percepcja stałych
właściwości zwierząt i ludzi stanowi także interesujący przedmiot badań
poroacutewnawczych
Antropomorfizacja zwierząt
Antropomorfizacja rozumiana jako tendencja do przypisywania przedmiotom
zjawiskom zwierzętom i postaciom mitycznym cech właściwych człowiekowi jest
wszechobecna w kulturze religii i codziennym życiu (Barrett Keil 1996 Guthrie
1997) Problemem samym w sobie jest jednak określenie tego co jest właściwością
wyłącznie ludzką a nie przysługuje np zwierzętom Atrybucja jakich cech jest
antropomorfizacją zwierząt a jakich nie jest lecz wskazuje na podobieństwo między
człowiekiem a zwierzętami
Udomowienie głęboko zmieniło nie tylko zwierzęta ale roacutewnież spojrzenie
człowieka na nie Przypisujemy zwierzętom cechy uczucia myśli uwieczniamy je na
fotografiach traktujemy jako członkoacutew rodziny Zdaniem Horowitz i Bekoffa (2007)
antropomorfizm stanowi sposoacuteb na opisywanie objaśnianie przepowiadanie
zwierzęcych zachowań Dzięki temu dystans pomiędzy światem ludzkim a
zwierzęcym ulega skroacuteceniu Podobnego zdania jest Guthri (1997) ktoacutery upatruje
przyczyny antropomorfizmu w chęci redukcji niepewności Jego zdaniem ludzie w
sposoacuteb nieświadomy używają swojego własnego schematu Ja jako źroacutedła pojęć
3
przez pryzmat ktoacuterych interpretują zewnętrzny świat redukując w ten sposoacuteb
niepokoacutej oraz czyniąc otoczenie bardziej zrozumiałym i przewidywalnym
W procesie percepcji zachowań zwierząt niewątpliwie istotną rolę odgrywają
procesy atrybucji dyspozycyjnych Obserwując zachowanie innych obiektoacutew w tym
roacutewnież nieożywionych i abstrakcyjnych (por Heider Simmel 1944) jesteśmy
skłonni przypisywać im intencje W ten sposoacuteb uzyskujemy subiektywne poczucie
rozumienia przyczyn ich zachowań dopatrując się ich najczęściej w stałych
predyspozycjach ludzi lub zwierząt popełniając przy tym często podstawowy błąd
atrybucji polegający na niedocenianiu znaczenia czynnikoacutew sytuacyjnych (Gilbert
Malone 1995) Możliwość wielokrotnego obserwowania zwierząt w roacuteżnych
sytuacjach pozwala nam zauważać stałe wzorce zachowań ktoacutere określamy mianem
cech dyspozycyjnych tak jak to czynimy w przypadku ludzi Dzięki temu możemy
przewidywać zachowania zwierząt
O ile antropomorfizacja jest naturalnym i spontanicznym zjawiskiem w życiu
codziennym ktoacutere należy opisywać i badać to naukowcy zdaniem Lorenza (1996)
powinni tego unikać zaroacutewno w analizie zachowań zwierząt jak też w teorii poznania
odnoszącej się do świata natury A zatem oproacutecz poszukiwania cech wspoacutelnych
wymaga to pogłębienia naszej wiedzy na temat właściwości specyficznych wyłącznie
dla ludzi
Wymiary postrzegania osobowości człowieka w podejściu leksykalnym
Poszukując punktoacutew odniesienia w ocenie liczby i treści wymiaroacutew
spostrzegania osobowości zwierząt domowych należy odwołać się do percepcji
osobowości ludzi Podejście leksykalne w teorii cech może stanowić właściwą
płaszczyznę takich poroacutewnań U jego podstaw leży hipoteza leksykalna zakładająca
że w naturalnym języku na drodze ewolucji gatunku ludzkiego zostały zakodowane
najważniejsze indywidualne roacuteżnice najbardziej istotne z punktu widzenia
przetrwania oraz życia społecznego (John Angleitner Ostendorf 1988) Z biegiem
czasu te wiązki znaczeń zostały wyrażone w formie słowa Im bardziej znacząca jest
dana cecha tym posiada ona więcej znacznikoacutew w języku i jest szerzej
reprezentowana Aktualnie najważniejsi przedstawicieli podejścia leksykalnego
utrzymują że Wielka Piątka (Big Five) stanowi przede wszystkim użyteczne
4
narzędzie w opisie i klasyfikacji roacuteżnic indywidualnych dostępnych ludzkiej
obserwacji a badania leksykonu osobowości nie należy utożsamiać z badaniami
osobowości (Saucier Hampson Goldberg 2000) Innego zdania są przedstawicieli
podejścia psychometrycznego według ktoacuterych pięcioczynnikowy model (Five-Factor
Model) ma swoje podłoże biologiczne (McCrae Costa 1996)
Badania leksykalne prowadzone w roacuteżnych krajach i roacuteżnych językach w
ostatnich latach zamiast struktury pięcioczynnikowej doprowadziły do wyłonienia
sześcioczynnikowej struktury percepcji osobowości ludzi ktoacutera jest obecnie
określana jako HEXACO (Lee Ashton 2004 Ashton Lee 2007) Poroacutewnując wyniki
niezależnie zrealizowanych badań w siedmiu krajach i odpowiednio w siedmiu
roacuteżnych językach (w tym polskim) zgodnie ze standardową procedurą leksykalną
wyodrębniono sześć głoacutewnych czynnikoacutew z uwagi na ktoacutere opisy osobowości roacuteżnią
się w każdym z uwzględnionych obszaroacutew kulturowych Ekstrawersja Ugodowość
Sumienność Stabilność emocjonalna Intelekt oraz UczciwośćSkromność (Ashton
Lee Perugini Szarota Vries Blas Boies Raad 2004) W stosunku do Wielkiej
Piątki (Goldberg 1990) UczciwośćSkromność stanowi wymiar ktoacutery wielu badaczy z
roacuteżnych powodoacutew wcześniej pomijało w analizie wynikoacutew badań leksykalnych a jego
uwzględnienie sprawia że model HEXACO jest znacznie bardziej użyteczny w opisie
roacuteżnic indywidualnych niż model Wielkiej Piątki (Ashton Lee 2007)
Wyniki badań wielokrotnie wykazały że osoby opisują osobowość innych ludzi
na takich samych wymiarach na jakich opisują własną osobowość zaroacutewno w
przypadku rozwiązania 5-czynnikowego (Goldberg 1990 Hofstee Kiers De Raad
Goldberg Ostendorf 1997 Norman 1963) jak i 6-czynnikowego (Di Blas Forzi
1998 Szarota Ashton Lee 2007) Przy czym nasilenie ocen na poszczegoacutelnych
skalach przymiotnikowych ulega zmianom w zależności od obserwatora i stopnia
znajomości osoby ocenianej Niezmienną natomiast pozostaje struktura
spostrzegania ndash osoby nadal posługują się tymi samymi wymiaramikategoriami
(Passini Norman 1966 Watson 1989) aczkolwiek niektoacutere wymiary jak na przykład
neurotyzmstabilność emocjonalna nie są tak wyraźne w opisie innych ludzi jak w
przypadku samoopisu (Saucier 1998)
Badania nad osobowością zwierząt
5
W literaturze przedmiotu podjęto wiele proacuteb identyfikacji na podstawie
zachowania zwierząt wymiaroacutew ich osobowości Gosling i John (1999) podobnie jak
wielu innych autoroacutew potraktowali jako punkt wyjścia w swoich badaniach
pięcioczynnikowy model osobowości W tym celu przekształcili pozycje
kwestionariusza do opisu osobowości człowieka w taki sposoacuteb aby opisywały one
zachowania zwierząt ktoacutere stanowią odpowiedniki analogicznych zachowań
człowieka Używając tego narzędzia opisywano zachowania psoacutew i kotoacutew w roacuteżnych
warunkach Na podstawie analizy zebranych opisoacutew zidentyfikowali cztery wymiary
z uwagi na ktoacutere zwierzęta roacuteżnią się między sobą (1) Emocjonalna reaktywność
(rarrNeurotyzm w Wielkiej Piątce) (2) Uczucie sympatii i przywiązania
(rarrUgodowość) (3) Energia (rarrEkstrawersja) (4) Kompetencja
(rarrSumienność+Intelekt) W badaniach innych autoroacutew także stwierdzono mniejszą
liczbę wymiaroacutew dyferencjacji psoacutew Coren (1998) wyroacuteżnił wymiar (1)
StabilnościPobudliwości (rarrNeurotyzm) (2) Towarzyskości (rarrEkstrawersja) (3)
Zdolności do nauki (rarrIntelekt+Sumienność) oraz (4) DominacjiTerytorialności (poza
Wielką Piątką) Z kolei Wilsson i Sundgren (1997) zidentyfikowali trzy wymiary (1)
Nerwowość vs Stabilność (rarrNeurotyzm) (2) Uprzejmość vs Agresja
(rarrUgodowość) oraz (3) Żywiołowy temperament (rarrEkstrawersja) Podobną liczbę
wymiaroacutew wyroacuteżnił Draper (1995) analizując wyniki badań Harta i Hart (1985) (1)
AgresjaNieugodowość (2) ReaktywnośćSurgencja oraz (3) Zdolność do tresury
(rarrIntelekt) Są też badania w ktoacuterych stwierdzono podobieństwo percepcji ludzi i
psoacutew odtwarzając wszystkie wymiary Wielkiej Piątki w opisach zwierząt domowych
(Kuczaj Ii Gory Xitco 2009)
Analogiczne badania były roacutewnież realizowane na podstawie obserwacji
innych zwierząt niż psoacutew np szympansoacutew (King Figueredo 1997 Bard Cardner
1996) goryli (Gold Maple 1994) rezusoacutew (Bolig Price OrsquoNeill Suomi 1992) hien
(Gosling 1998) świń (Forkman Furuhaug Jensen 1995) i nawet ośmiornic (Mather
Anderson 1993) We wszystkich tych badaniach udało się wyroacuteżnić wymiary
opisujące cechy temperamentu Reaktywność i TowarzyskośćEnergię Pozostałe
jeden-dwa wymiary zależały od przedmiotu badań i roacuteżniły się między sobą
Wadą większości opisywanych badań było ukryte założenie że zwierzęta
powinny roacuteżnić się wymiarami z uwagi na ktoacutere roacuteżnią się ludzie między sobą
6
Stosując narzędzia stworzone do badania osobowości człowieka nie da się wykryć
wymiaroacutew ktoacutere nie są istotne w percepcji ludzkiej osobowości ale są znaczące w
percepcji roacuteżnic pomiędzy zwierzętami domowymi Z drugiej strony stosując
kwestionariusze przeznaczone do badania ludzkiej osobowości w badaniach
zwierząt możemy sztucznie indukować u obserwatora wymiary percepcji znaczące w
percepcji ludzi ale małoistotne w percepcji zwierząt Aby wyjść poza ramy
istniejących modeli lub je zawęzić w stopniu adekwatnym do percepcji rzeczywistości
należy zastosować procedury badawcze adekwatne do przedmiotu badań
Założenia teoretyczne i problemy badawcze
Przyjmując za punkt wyjścia definicję cechy osobowości zaproponowaną
przez Harersquoego (1983) ndash przedstawiciela nurtu deskryptywnego w teorii cech ndash cechy
można potraktować jako kategorie lingwistyczne Jego zdaniem w procesie
społecznych interakcji cechy są umownie tworzone w celu kategoryzacji opisywania
i nadawania znaczenia roacuteżnym zachowaniom i doświadczeniom Takie rozumienie
cech osobowości pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie mają opisują obiekty nie będące
ludźmi w kategoriach cech typowo ludzkich Zidentyfikowane cechy osobowości
zwierząt są kryteriami istotnymi w roacuteżnicowaniu zwierząt między sobą z perspektywy
ludzkich potrzeb a wyodrębnione wymiary stanowią wyłącznie sposoacuteb kategoryzacji i
wyjaśniania zachowań zwierząt ktoacutery jest użyteczny dla człowieka
Aby przeanalizować system znaczeń przypisywanych zwierzętom i stwierdzić
jaka jest skala ich personalizacji należy przeanalizować język naturalny ktoacuterego
ludzie używają w odniesieniu do zwierząt a następnie dokonać jego taksonomii wg
kategorii stosowanych w badaniach leksykalnych W celu zgromadzenia takiego
leksykonu zwierząt domowych postanowiono przeprowadzić badania jakościowe
metodą wolnych skojarzeń Metoda wolnych skojarzeń jest zasadniczo wolna od
założeń teoretycznych (Suphellen 2000) i może służyć jako narzędzie eksplorowania
struktury języka używanego w opisie zwierząt i ich zachowań Badania jakościowe
umożliwiają także opracowanie adekwatnych do struktury zjawiska narzędzi
pomiarowych
Problem badawczy na etapie badań jakościowych można ustrukturyzować w
postaci następujących pytań badawczych
7
P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi
P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają
się najczęściej
Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania
badawcze
P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w
zakresie przypisywanych im cech osobowości
P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom
domowym
P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od
struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli
P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się
między sobą
Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania
hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania
zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej
rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka
TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI
BADANIA JAKOŚCIOWE
Metoda badań jakościowych
Kwestionariusz wywiadu
Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu
badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o
swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana
psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o
wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej
opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca
uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota
Opis proacuteby
8
Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a
54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba
respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu
miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio
387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65
spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53
stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a
23 ndash na wsi
Procedura taksonomii skojarzeń
Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji
przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą
wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ
skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych
przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej
procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej
klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z
każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone
przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy
magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim
W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są
pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii
(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera
bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem
Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej
rozpowszechniona w badaniach leksykalnych
Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku
oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych
kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)
9
stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb (α=094)
W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i
poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)
Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach
kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter
oraz zdolności i talenty
Analiza wynikoacutew badań jakościowych
W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano
ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli
793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich
właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub
kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech
ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki
klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń
ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia
potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują
że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości
wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak
ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np
mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski
wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń
odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404
wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny
słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem
zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny
rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze
zwierzętami
Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania
listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2
(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych
10
Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części
artykułu
STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH
BADANIA ILOŚCIOWE
Metoda badań ilościowych
Lista przymiotnikowa
Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń
zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały
wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory
osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane
rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości
znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej
samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a
jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone
określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37
bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie
deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew
opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych
W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały
charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i
pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona
do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń
Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały
poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej
od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany
przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe
Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie
za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew
Opis proacuteby
11
W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash
posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był
zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale
od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w
przypadku właścicieli psoacutew
Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie
średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a
zawodowe ndash 4
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35
spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie
studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie
zawodowe (8) lub podstawowe (5)
Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na
wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w
blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku
właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52
Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted
rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie
syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci
żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz
budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość
badanych posiadała tylko jednego kota (72)
40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy
przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki
niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele
labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej
a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy
przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się
karmieniem zwierząt
Procedura badań
12
Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana
została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź
była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około
10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w
badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze
Analiza wynikoacutew badań ilościowych
Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym
Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami
percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona
analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji
przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz
wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja
rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143
RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)
Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze
analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono
na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200
kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50
przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO
adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta
była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy
przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości
odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe
niż 10 (zob Tabela 2)
Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt
krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960
509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną
stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np
mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
2
TAKSONOMIA I STRUKTURA CECH OSOBOWOŚCI PRZYPISYWANYCH
ZWIERZĘTOM DOMOWYM
Wprowadzenie
Zwierzęta odgrywają znaczącą rolę w życiu człowieka zaspokajają potrzeby
emocjonalne i kontaktu z innymi podtrzymują więzi rodzinne niekiedy są traktowane
jako element rozbijający monotonię życia codziennego lub jako symbol statusu
społecznego właściciela Zwierzęta mogą mieć także pragmatyczne użycie w
gospodarstwach lub przedsiębiorstwach pomagają roacutewnież w prawidłowym rozwoju i
psychoterapii dzieci Poznanie specyfiki postrzegania zwierząt domowych oraz cech
z uwagi na ktoacutere one roacuteżnią się między sobą pozwala zrozumieć usprawnić i
kształtować ten obszar relacji człowieka z jego środowiskiem Percepcja stałych
właściwości zwierząt i ludzi stanowi także interesujący przedmiot badań
poroacutewnawczych
Antropomorfizacja zwierząt
Antropomorfizacja rozumiana jako tendencja do przypisywania przedmiotom
zjawiskom zwierzętom i postaciom mitycznym cech właściwych człowiekowi jest
wszechobecna w kulturze religii i codziennym życiu (Barrett Keil 1996 Guthrie
1997) Problemem samym w sobie jest jednak określenie tego co jest właściwością
wyłącznie ludzką a nie przysługuje np zwierzętom Atrybucja jakich cech jest
antropomorfizacją zwierząt a jakich nie jest lecz wskazuje na podobieństwo między
człowiekiem a zwierzętami
Udomowienie głęboko zmieniło nie tylko zwierzęta ale roacutewnież spojrzenie
człowieka na nie Przypisujemy zwierzętom cechy uczucia myśli uwieczniamy je na
fotografiach traktujemy jako członkoacutew rodziny Zdaniem Horowitz i Bekoffa (2007)
antropomorfizm stanowi sposoacuteb na opisywanie objaśnianie przepowiadanie
zwierzęcych zachowań Dzięki temu dystans pomiędzy światem ludzkim a
zwierzęcym ulega skroacuteceniu Podobnego zdania jest Guthri (1997) ktoacutery upatruje
przyczyny antropomorfizmu w chęci redukcji niepewności Jego zdaniem ludzie w
sposoacuteb nieświadomy używają swojego własnego schematu Ja jako źroacutedła pojęć
3
przez pryzmat ktoacuterych interpretują zewnętrzny świat redukując w ten sposoacuteb
niepokoacutej oraz czyniąc otoczenie bardziej zrozumiałym i przewidywalnym
W procesie percepcji zachowań zwierząt niewątpliwie istotną rolę odgrywają
procesy atrybucji dyspozycyjnych Obserwując zachowanie innych obiektoacutew w tym
roacutewnież nieożywionych i abstrakcyjnych (por Heider Simmel 1944) jesteśmy
skłonni przypisywać im intencje W ten sposoacuteb uzyskujemy subiektywne poczucie
rozumienia przyczyn ich zachowań dopatrując się ich najczęściej w stałych
predyspozycjach ludzi lub zwierząt popełniając przy tym często podstawowy błąd
atrybucji polegający na niedocenianiu znaczenia czynnikoacutew sytuacyjnych (Gilbert
Malone 1995) Możliwość wielokrotnego obserwowania zwierząt w roacuteżnych
sytuacjach pozwala nam zauważać stałe wzorce zachowań ktoacutere określamy mianem
cech dyspozycyjnych tak jak to czynimy w przypadku ludzi Dzięki temu możemy
przewidywać zachowania zwierząt
O ile antropomorfizacja jest naturalnym i spontanicznym zjawiskiem w życiu
codziennym ktoacutere należy opisywać i badać to naukowcy zdaniem Lorenza (1996)
powinni tego unikać zaroacutewno w analizie zachowań zwierząt jak też w teorii poznania
odnoszącej się do świata natury A zatem oproacutecz poszukiwania cech wspoacutelnych
wymaga to pogłębienia naszej wiedzy na temat właściwości specyficznych wyłącznie
dla ludzi
Wymiary postrzegania osobowości człowieka w podejściu leksykalnym
Poszukując punktoacutew odniesienia w ocenie liczby i treści wymiaroacutew
spostrzegania osobowości zwierząt domowych należy odwołać się do percepcji
osobowości ludzi Podejście leksykalne w teorii cech może stanowić właściwą
płaszczyznę takich poroacutewnań U jego podstaw leży hipoteza leksykalna zakładająca
że w naturalnym języku na drodze ewolucji gatunku ludzkiego zostały zakodowane
najważniejsze indywidualne roacuteżnice najbardziej istotne z punktu widzenia
przetrwania oraz życia społecznego (John Angleitner Ostendorf 1988) Z biegiem
czasu te wiązki znaczeń zostały wyrażone w formie słowa Im bardziej znacząca jest
dana cecha tym posiada ona więcej znacznikoacutew w języku i jest szerzej
reprezentowana Aktualnie najważniejsi przedstawicieli podejścia leksykalnego
utrzymują że Wielka Piątka (Big Five) stanowi przede wszystkim użyteczne
4
narzędzie w opisie i klasyfikacji roacuteżnic indywidualnych dostępnych ludzkiej
obserwacji a badania leksykonu osobowości nie należy utożsamiać z badaniami
osobowości (Saucier Hampson Goldberg 2000) Innego zdania są przedstawicieli
podejścia psychometrycznego według ktoacuterych pięcioczynnikowy model (Five-Factor
Model) ma swoje podłoże biologiczne (McCrae Costa 1996)
Badania leksykalne prowadzone w roacuteżnych krajach i roacuteżnych językach w
ostatnich latach zamiast struktury pięcioczynnikowej doprowadziły do wyłonienia
sześcioczynnikowej struktury percepcji osobowości ludzi ktoacutera jest obecnie
określana jako HEXACO (Lee Ashton 2004 Ashton Lee 2007) Poroacutewnując wyniki
niezależnie zrealizowanych badań w siedmiu krajach i odpowiednio w siedmiu
roacuteżnych językach (w tym polskim) zgodnie ze standardową procedurą leksykalną
wyodrębniono sześć głoacutewnych czynnikoacutew z uwagi na ktoacutere opisy osobowości roacuteżnią
się w każdym z uwzględnionych obszaroacutew kulturowych Ekstrawersja Ugodowość
Sumienność Stabilność emocjonalna Intelekt oraz UczciwośćSkromność (Ashton
Lee Perugini Szarota Vries Blas Boies Raad 2004) W stosunku do Wielkiej
Piątki (Goldberg 1990) UczciwośćSkromność stanowi wymiar ktoacutery wielu badaczy z
roacuteżnych powodoacutew wcześniej pomijało w analizie wynikoacutew badań leksykalnych a jego
uwzględnienie sprawia że model HEXACO jest znacznie bardziej użyteczny w opisie
roacuteżnic indywidualnych niż model Wielkiej Piątki (Ashton Lee 2007)
Wyniki badań wielokrotnie wykazały że osoby opisują osobowość innych ludzi
na takich samych wymiarach na jakich opisują własną osobowość zaroacutewno w
przypadku rozwiązania 5-czynnikowego (Goldberg 1990 Hofstee Kiers De Raad
Goldberg Ostendorf 1997 Norman 1963) jak i 6-czynnikowego (Di Blas Forzi
1998 Szarota Ashton Lee 2007) Przy czym nasilenie ocen na poszczegoacutelnych
skalach przymiotnikowych ulega zmianom w zależności od obserwatora i stopnia
znajomości osoby ocenianej Niezmienną natomiast pozostaje struktura
spostrzegania ndash osoby nadal posługują się tymi samymi wymiaramikategoriami
(Passini Norman 1966 Watson 1989) aczkolwiek niektoacutere wymiary jak na przykład
neurotyzmstabilność emocjonalna nie są tak wyraźne w opisie innych ludzi jak w
przypadku samoopisu (Saucier 1998)
Badania nad osobowością zwierząt
5
W literaturze przedmiotu podjęto wiele proacuteb identyfikacji na podstawie
zachowania zwierząt wymiaroacutew ich osobowości Gosling i John (1999) podobnie jak
wielu innych autoroacutew potraktowali jako punkt wyjścia w swoich badaniach
pięcioczynnikowy model osobowości W tym celu przekształcili pozycje
kwestionariusza do opisu osobowości człowieka w taki sposoacuteb aby opisywały one
zachowania zwierząt ktoacutere stanowią odpowiedniki analogicznych zachowań
człowieka Używając tego narzędzia opisywano zachowania psoacutew i kotoacutew w roacuteżnych
warunkach Na podstawie analizy zebranych opisoacutew zidentyfikowali cztery wymiary
z uwagi na ktoacutere zwierzęta roacuteżnią się między sobą (1) Emocjonalna reaktywność
(rarrNeurotyzm w Wielkiej Piątce) (2) Uczucie sympatii i przywiązania
(rarrUgodowość) (3) Energia (rarrEkstrawersja) (4) Kompetencja
(rarrSumienność+Intelekt) W badaniach innych autoroacutew także stwierdzono mniejszą
liczbę wymiaroacutew dyferencjacji psoacutew Coren (1998) wyroacuteżnił wymiar (1)
StabilnościPobudliwości (rarrNeurotyzm) (2) Towarzyskości (rarrEkstrawersja) (3)
Zdolności do nauki (rarrIntelekt+Sumienność) oraz (4) DominacjiTerytorialności (poza
Wielką Piątką) Z kolei Wilsson i Sundgren (1997) zidentyfikowali trzy wymiary (1)
Nerwowość vs Stabilność (rarrNeurotyzm) (2) Uprzejmość vs Agresja
(rarrUgodowość) oraz (3) Żywiołowy temperament (rarrEkstrawersja) Podobną liczbę
wymiaroacutew wyroacuteżnił Draper (1995) analizując wyniki badań Harta i Hart (1985) (1)
AgresjaNieugodowość (2) ReaktywnośćSurgencja oraz (3) Zdolność do tresury
(rarrIntelekt) Są też badania w ktoacuterych stwierdzono podobieństwo percepcji ludzi i
psoacutew odtwarzając wszystkie wymiary Wielkiej Piątki w opisach zwierząt domowych
(Kuczaj Ii Gory Xitco 2009)
Analogiczne badania były roacutewnież realizowane na podstawie obserwacji
innych zwierząt niż psoacutew np szympansoacutew (King Figueredo 1997 Bard Cardner
1996) goryli (Gold Maple 1994) rezusoacutew (Bolig Price OrsquoNeill Suomi 1992) hien
(Gosling 1998) świń (Forkman Furuhaug Jensen 1995) i nawet ośmiornic (Mather
Anderson 1993) We wszystkich tych badaniach udało się wyroacuteżnić wymiary
opisujące cechy temperamentu Reaktywność i TowarzyskośćEnergię Pozostałe
jeden-dwa wymiary zależały od przedmiotu badań i roacuteżniły się między sobą
Wadą większości opisywanych badań było ukryte założenie że zwierzęta
powinny roacuteżnić się wymiarami z uwagi na ktoacutere roacuteżnią się ludzie między sobą
6
Stosując narzędzia stworzone do badania osobowości człowieka nie da się wykryć
wymiaroacutew ktoacutere nie są istotne w percepcji ludzkiej osobowości ale są znaczące w
percepcji roacuteżnic pomiędzy zwierzętami domowymi Z drugiej strony stosując
kwestionariusze przeznaczone do badania ludzkiej osobowości w badaniach
zwierząt możemy sztucznie indukować u obserwatora wymiary percepcji znaczące w
percepcji ludzi ale małoistotne w percepcji zwierząt Aby wyjść poza ramy
istniejących modeli lub je zawęzić w stopniu adekwatnym do percepcji rzeczywistości
należy zastosować procedury badawcze adekwatne do przedmiotu badań
Założenia teoretyczne i problemy badawcze
Przyjmując za punkt wyjścia definicję cechy osobowości zaproponowaną
przez Harersquoego (1983) ndash przedstawiciela nurtu deskryptywnego w teorii cech ndash cechy
można potraktować jako kategorie lingwistyczne Jego zdaniem w procesie
społecznych interakcji cechy są umownie tworzone w celu kategoryzacji opisywania
i nadawania znaczenia roacuteżnym zachowaniom i doświadczeniom Takie rozumienie
cech osobowości pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie mają opisują obiekty nie będące
ludźmi w kategoriach cech typowo ludzkich Zidentyfikowane cechy osobowości
zwierząt są kryteriami istotnymi w roacuteżnicowaniu zwierząt między sobą z perspektywy
ludzkich potrzeb a wyodrębnione wymiary stanowią wyłącznie sposoacuteb kategoryzacji i
wyjaśniania zachowań zwierząt ktoacutery jest użyteczny dla człowieka
Aby przeanalizować system znaczeń przypisywanych zwierzętom i stwierdzić
jaka jest skala ich personalizacji należy przeanalizować język naturalny ktoacuterego
ludzie używają w odniesieniu do zwierząt a następnie dokonać jego taksonomii wg
kategorii stosowanych w badaniach leksykalnych W celu zgromadzenia takiego
leksykonu zwierząt domowych postanowiono przeprowadzić badania jakościowe
metodą wolnych skojarzeń Metoda wolnych skojarzeń jest zasadniczo wolna od
założeń teoretycznych (Suphellen 2000) i może służyć jako narzędzie eksplorowania
struktury języka używanego w opisie zwierząt i ich zachowań Badania jakościowe
umożliwiają także opracowanie adekwatnych do struktury zjawiska narzędzi
pomiarowych
Problem badawczy na etapie badań jakościowych można ustrukturyzować w
postaci następujących pytań badawczych
7
P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi
P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają
się najczęściej
Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania
badawcze
P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w
zakresie przypisywanych im cech osobowości
P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom
domowym
P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od
struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli
P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się
między sobą
Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania
hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania
zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej
rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka
TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI
BADANIA JAKOŚCIOWE
Metoda badań jakościowych
Kwestionariusz wywiadu
Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu
badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o
swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana
psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o
wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej
opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca
uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota
Opis proacuteby
8
Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a
54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba
respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu
miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio
387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65
spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53
stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a
23 ndash na wsi
Procedura taksonomii skojarzeń
Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji
przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą
wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ
skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych
przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej
procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej
klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z
każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone
przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy
magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim
W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są
pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii
(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera
bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem
Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej
rozpowszechniona w badaniach leksykalnych
Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku
oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych
kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)
9
stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb (α=094)
W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i
poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)
Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach
kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter
oraz zdolności i talenty
Analiza wynikoacutew badań jakościowych
W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano
ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli
793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich
właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub
kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech
ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki
klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń
ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia
potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują
że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości
wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak
ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np
mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski
wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń
odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404
wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny
słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem
zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny
rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze
zwierzętami
Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania
listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2
(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych
10
Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części
artykułu
STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH
BADANIA ILOŚCIOWE
Metoda badań ilościowych
Lista przymiotnikowa
Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń
zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały
wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory
osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane
rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości
znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej
samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a
jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone
określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37
bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie
deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew
opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych
W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały
charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i
pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona
do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń
Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały
poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej
od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany
przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe
Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie
za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew
Opis proacuteby
11
W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash
posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był
zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale
od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w
przypadku właścicieli psoacutew
Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie
średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a
zawodowe ndash 4
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35
spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie
studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie
zawodowe (8) lub podstawowe (5)
Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na
wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w
blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku
właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52
Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted
rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie
syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci
żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz
budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość
badanych posiadała tylko jednego kota (72)
40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy
przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki
niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele
labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej
a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy
przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się
karmieniem zwierząt
Procedura badań
12
Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana
została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź
była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około
10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w
badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze
Analiza wynikoacutew badań ilościowych
Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym
Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami
percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona
analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji
przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz
wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja
rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143
RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)
Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze
analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono
na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200
kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50
przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO
adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta
była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy
przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości
odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe
niż 10 (zob Tabela 2)
Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt
krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960
509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną
stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np
mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
3
przez pryzmat ktoacuterych interpretują zewnętrzny świat redukując w ten sposoacuteb
niepokoacutej oraz czyniąc otoczenie bardziej zrozumiałym i przewidywalnym
W procesie percepcji zachowań zwierząt niewątpliwie istotną rolę odgrywają
procesy atrybucji dyspozycyjnych Obserwując zachowanie innych obiektoacutew w tym
roacutewnież nieożywionych i abstrakcyjnych (por Heider Simmel 1944) jesteśmy
skłonni przypisywać im intencje W ten sposoacuteb uzyskujemy subiektywne poczucie
rozumienia przyczyn ich zachowań dopatrując się ich najczęściej w stałych
predyspozycjach ludzi lub zwierząt popełniając przy tym często podstawowy błąd
atrybucji polegający na niedocenianiu znaczenia czynnikoacutew sytuacyjnych (Gilbert
Malone 1995) Możliwość wielokrotnego obserwowania zwierząt w roacuteżnych
sytuacjach pozwala nam zauważać stałe wzorce zachowań ktoacutere określamy mianem
cech dyspozycyjnych tak jak to czynimy w przypadku ludzi Dzięki temu możemy
przewidywać zachowania zwierząt
O ile antropomorfizacja jest naturalnym i spontanicznym zjawiskiem w życiu
codziennym ktoacutere należy opisywać i badać to naukowcy zdaniem Lorenza (1996)
powinni tego unikać zaroacutewno w analizie zachowań zwierząt jak też w teorii poznania
odnoszącej się do świata natury A zatem oproacutecz poszukiwania cech wspoacutelnych
wymaga to pogłębienia naszej wiedzy na temat właściwości specyficznych wyłącznie
dla ludzi
Wymiary postrzegania osobowości człowieka w podejściu leksykalnym
Poszukując punktoacutew odniesienia w ocenie liczby i treści wymiaroacutew
spostrzegania osobowości zwierząt domowych należy odwołać się do percepcji
osobowości ludzi Podejście leksykalne w teorii cech może stanowić właściwą
płaszczyznę takich poroacutewnań U jego podstaw leży hipoteza leksykalna zakładająca
że w naturalnym języku na drodze ewolucji gatunku ludzkiego zostały zakodowane
najważniejsze indywidualne roacuteżnice najbardziej istotne z punktu widzenia
przetrwania oraz życia społecznego (John Angleitner Ostendorf 1988) Z biegiem
czasu te wiązki znaczeń zostały wyrażone w formie słowa Im bardziej znacząca jest
dana cecha tym posiada ona więcej znacznikoacutew w języku i jest szerzej
reprezentowana Aktualnie najważniejsi przedstawicieli podejścia leksykalnego
utrzymują że Wielka Piątka (Big Five) stanowi przede wszystkim użyteczne
4
narzędzie w opisie i klasyfikacji roacuteżnic indywidualnych dostępnych ludzkiej
obserwacji a badania leksykonu osobowości nie należy utożsamiać z badaniami
osobowości (Saucier Hampson Goldberg 2000) Innego zdania są przedstawicieli
podejścia psychometrycznego według ktoacuterych pięcioczynnikowy model (Five-Factor
Model) ma swoje podłoże biologiczne (McCrae Costa 1996)
Badania leksykalne prowadzone w roacuteżnych krajach i roacuteżnych językach w
ostatnich latach zamiast struktury pięcioczynnikowej doprowadziły do wyłonienia
sześcioczynnikowej struktury percepcji osobowości ludzi ktoacutera jest obecnie
określana jako HEXACO (Lee Ashton 2004 Ashton Lee 2007) Poroacutewnując wyniki
niezależnie zrealizowanych badań w siedmiu krajach i odpowiednio w siedmiu
roacuteżnych językach (w tym polskim) zgodnie ze standardową procedurą leksykalną
wyodrębniono sześć głoacutewnych czynnikoacutew z uwagi na ktoacutere opisy osobowości roacuteżnią
się w każdym z uwzględnionych obszaroacutew kulturowych Ekstrawersja Ugodowość
Sumienność Stabilność emocjonalna Intelekt oraz UczciwośćSkromność (Ashton
Lee Perugini Szarota Vries Blas Boies Raad 2004) W stosunku do Wielkiej
Piątki (Goldberg 1990) UczciwośćSkromność stanowi wymiar ktoacutery wielu badaczy z
roacuteżnych powodoacutew wcześniej pomijało w analizie wynikoacutew badań leksykalnych a jego
uwzględnienie sprawia że model HEXACO jest znacznie bardziej użyteczny w opisie
roacuteżnic indywidualnych niż model Wielkiej Piątki (Ashton Lee 2007)
Wyniki badań wielokrotnie wykazały że osoby opisują osobowość innych ludzi
na takich samych wymiarach na jakich opisują własną osobowość zaroacutewno w
przypadku rozwiązania 5-czynnikowego (Goldberg 1990 Hofstee Kiers De Raad
Goldberg Ostendorf 1997 Norman 1963) jak i 6-czynnikowego (Di Blas Forzi
1998 Szarota Ashton Lee 2007) Przy czym nasilenie ocen na poszczegoacutelnych
skalach przymiotnikowych ulega zmianom w zależności od obserwatora i stopnia
znajomości osoby ocenianej Niezmienną natomiast pozostaje struktura
spostrzegania ndash osoby nadal posługują się tymi samymi wymiaramikategoriami
(Passini Norman 1966 Watson 1989) aczkolwiek niektoacutere wymiary jak na przykład
neurotyzmstabilność emocjonalna nie są tak wyraźne w opisie innych ludzi jak w
przypadku samoopisu (Saucier 1998)
Badania nad osobowością zwierząt
5
W literaturze przedmiotu podjęto wiele proacuteb identyfikacji na podstawie
zachowania zwierząt wymiaroacutew ich osobowości Gosling i John (1999) podobnie jak
wielu innych autoroacutew potraktowali jako punkt wyjścia w swoich badaniach
pięcioczynnikowy model osobowości W tym celu przekształcili pozycje
kwestionariusza do opisu osobowości człowieka w taki sposoacuteb aby opisywały one
zachowania zwierząt ktoacutere stanowią odpowiedniki analogicznych zachowań
człowieka Używając tego narzędzia opisywano zachowania psoacutew i kotoacutew w roacuteżnych
warunkach Na podstawie analizy zebranych opisoacutew zidentyfikowali cztery wymiary
z uwagi na ktoacutere zwierzęta roacuteżnią się między sobą (1) Emocjonalna reaktywność
(rarrNeurotyzm w Wielkiej Piątce) (2) Uczucie sympatii i przywiązania
(rarrUgodowość) (3) Energia (rarrEkstrawersja) (4) Kompetencja
(rarrSumienność+Intelekt) W badaniach innych autoroacutew także stwierdzono mniejszą
liczbę wymiaroacutew dyferencjacji psoacutew Coren (1998) wyroacuteżnił wymiar (1)
StabilnościPobudliwości (rarrNeurotyzm) (2) Towarzyskości (rarrEkstrawersja) (3)
Zdolności do nauki (rarrIntelekt+Sumienność) oraz (4) DominacjiTerytorialności (poza
Wielką Piątką) Z kolei Wilsson i Sundgren (1997) zidentyfikowali trzy wymiary (1)
Nerwowość vs Stabilność (rarrNeurotyzm) (2) Uprzejmość vs Agresja
(rarrUgodowość) oraz (3) Żywiołowy temperament (rarrEkstrawersja) Podobną liczbę
wymiaroacutew wyroacuteżnił Draper (1995) analizując wyniki badań Harta i Hart (1985) (1)
AgresjaNieugodowość (2) ReaktywnośćSurgencja oraz (3) Zdolność do tresury
(rarrIntelekt) Są też badania w ktoacuterych stwierdzono podobieństwo percepcji ludzi i
psoacutew odtwarzając wszystkie wymiary Wielkiej Piątki w opisach zwierząt domowych
(Kuczaj Ii Gory Xitco 2009)
Analogiczne badania były roacutewnież realizowane na podstawie obserwacji
innych zwierząt niż psoacutew np szympansoacutew (King Figueredo 1997 Bard Cardner
1996) goryli (Gold Maple 1994) rezusoacutew (Bolig Price OrsquoNeill Suomi 1992) hien
(Gosling 1998) świń (Forkman Furuhaug Jensen 1995) i nawet ośmiornic (Mather
Anderson 1993) We wszystkich tych badaniach udało się wyroacuteżnić wymiary
opisujące cechy temperamentu Reaktywność i TowarzyskośćEnergię Pozostałe
jeden-dwa wymiary zależały od przedmiotu badań i roacuteżniły się między sobą
Wadą większości opisywanych badań było ukryte założenie że zwierzęta
powinny roacuteżnić się wymiarami z uwagi na ktoacutere roacuteżnią się ludzie między sobą
6
Stosując narzędzia stworzone do badania osobowości człowieka nie da się wykryć
wymiaroacutew ktoacutere nie są istotne w percepcji ludzkiej osobowości ale są znaczące w
percepcji roacuteżnic pomiędzy zwierzętami domowymi Z drugiej strony stosując
kwestionariusze przeznaczone do badania ludzkiej osobowości w badaniach
zwierząt możemy sztucznie indukować u obserwatora wymiary percepcji znaczące w
percepcji ludzi ale małoistotne w percepcji zwierząt Aby wyjść poza ramy
istniejących modeli lub je zawęzić w stopniu adekwatnym do percepcji rzeczywistości
należy zastosować procedury badawcze adekwatne do przedmiotu badań
Założenia teoretyczne i problemy badawcze
Przyjmując za punkt wyjścia definicję cechy osobowości zaproponowaną
przez Harersquoego (1983) ndash przedstawiciela nurtu deskryptywnego w teorii cech ndash cechy
można potraktować jako kategorie lingwistyczne Jego zdaniem w procesie
społecznych interakcji cechy są umownie tworzone w celu kategoryzacji opisywania
i nadawania znaczenia roacuteżnym zachowaniom i doświadczeniom Takie rozumienie
cech osobowości pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie mają opisują obiekty nie będące
ludźmi w kategoriach cech typowo ludzkich Zidentyfikowane cechy osobowości
zwierząt są kryteriami istotnymi w roacuteżnicowaniu zwierząt między sobą z perspektywy
ludzkich potrzeb a wyodrębnione wymiary stanowią wyłącznie sposoacuteb kategoryzacji i
wyjaśniania zachowań zwierząt ktoacutery jest użyteczny dla człowieka
Aby przeanalizować system znaczeń przypisywanych zwierzętom i stwierdzić
jaka jest skala ich personalizacji należy przeanalizować język naturalny ktoacuterego
ludzie używają w odniesieniu do zwierząt a następnie dokonać jego taksonomii wg
kategorii stosowanych w badaniach leksykalnych W celu zgromadzenia takiego
leksykonu zwierząt domowych postanowiono przeprowadzić badania jakościowe
metodą wolnych skojarzeń Metoda wolnych skojarzeń jest zasadniczo wolna od
założeń teoretycznych (Suphellen 2000) i może służyć jako narzędzie eksplorowania
struktury języka używanego w opisie zwierząt i ich zachowań Badania jakościowe
umożliwiają także opracowanie adekwatnych do struktury zjawiska narzędzi
pomiarowych
Problem badawczy na etapie badań jakościowych można ustrukturyzować w
postaci następujących pytań badawczych
7
P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi
P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają
się najczęściej
Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania
badawcze
P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w
zakresie przypisywanych im cech osobowości
P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom
domowym
P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od
struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli
P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się
między sobą
Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania
hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania
zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej
rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka
TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI
BADANIA JAKOŚCIOWE
Metoda badań jakościowych
Kwestionariusz wywiadu
Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu
badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o
swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana
psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o
wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej
opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca
uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota
Opis proacuteby
8
Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a
54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba
respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu
miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio
387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65
spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53
stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a
23 ndash na wsi
Procedura taksonomii skojarzeń
Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji
przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą
wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ
skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych
przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej
procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej
klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z
każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone
przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy
magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim
W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są
pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii
(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera
bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem
Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej
rozpowszechniona w badaniach leksykalnych
Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku
oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych
kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)
9
stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb (α=094)
W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i
poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)
Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach
kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter
oraz zdolności i talenty
Analiza wynikoacutew badań jakościowych
W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano
ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli
793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich
właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub
kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech
ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki
klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń
ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia
potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują
że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości
wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak
ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np
mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski
wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń
odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404
wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny
słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem
zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny
rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze
zwierzętami
Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania
listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2
(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych
10
Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części
artykułu
STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH
BADANIA ILOŚCIOWE
Metoda badań ilościowych
Lista przymiotnikowa
Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń
zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały
wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory
osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane
rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości
znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej
samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a
jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone
określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37
bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie
deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew
opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych
W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały
charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i
pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona
do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń
Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały
poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej
od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany
przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe
Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie
za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew
Opis proacuteby
11
W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash
posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był
zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale
od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w
przypadku właścicieli psoacutew
Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie
średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a
zawodowe ndash 4
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35
spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie
studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie
zawodowe (8) lub podstawowe (5)
Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na
wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w
blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku
właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52
Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted
rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie
syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci
żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz
budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość
badanych posiadała tylko jednego kota (72)
40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy
przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki
niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele
labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej
a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy
przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się
karmieniem zwierząt
Procedura badań
12
Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana
została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź
była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około
10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w
badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze
Analiza wynikoacutew badań ilościowych
Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym
Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami
percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona
analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji
przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz
wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja
rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143
RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)
Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze
analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono
na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200
kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50
przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO
adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta
była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy
przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości
odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe
niż 10 (zob Tabela 2)
Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt
krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960
509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną
stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np
mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
4
narzędzie w opisie i klasyfikacji roacuteżnic indywidualnych dostępnych ludzkiej
obserwacji a badania leksykonu osobowości nie należy utożsamiać z badaniami
osobowości (Saucier Hampson Goldberg 2000) Innego zdania są przedstawicieli
podejścia psychometrycznego według ktoacuterych pięcioczynnikowy model (Five-Factor
Model) ma swoje podłoże biologiczne (McCrae Costa 1996)
Badania leksykalne prowadzone w roacuteżnych krajach i roacuteżnych językach w
ostatnich latach zamiast struktury pięcioczynnikowej doprowadziły do wyłonienia
sześcioczynnikowej struktury percepcji osobowości ludzi ktoacutera jest obecnie
określana jako HEXACO (Lee Ashton 2004 Ashton Lee 2007) Poroacutewnując wyniki
niezależnie zrealizowanych badań w siedmiu krajach i odpowiednio w siedmiu
roacuteżnych językach (w tym polskim) zgodnie ze standardową procedurą leksykalną
wyodrębniono sześć głoacutewnych czynnikoacutew z uwagi na ktoacutere opisy osobowości roacuteżnią
się w każdym z uwzględnionych obszaroacutew kulturowych Ekstrawersja Ugodowość
Sumienność Stabilność emocjonalna Intelekt oraz UczciwośćSkromność (Ashton
Lee Perugini Szarota Vries Blas Boies Raad 2004) W stosunku do Wielkiej
Piątki (Goldberg 1990) UczciwośćSkromność stanowi wymiar ktoacutery wielu badaczy z
roacuteżnych powodoacutew wcześniej pomijało w analizie wynikoacutew badań leksykalnych a jego
uwzględnienie sprawia że model HEXACO jest znacznie bardziej użyteczny w opisie
roacuteżnic indywidualnych niż model Wielkiej Piątki (Ashton Lee 2007)
Wyniki badań wielokrotnie wykazały że osoby opisują osobowość innych ludzi
na takich samych wymiarach na jakich opisują własną osobowość zaroacutewno w
przypadku rozwiązania 5-czynnikowego (Goldberg 1990 Hofstee Kiers De Raad
Goldberg Ostendorf 1997 Norman 1963) jak i 6-czynnikowego (Di Blas Forzi
1998 Szarota Ashton Lee 2007) Przy czym nasilenie ocen na poszczegoacutelnych
skalach przymiotnikowych ulega zmianom w zależności od obserwatora i stopnia
znajomości osoby ocenianej Niezmienną natomiast pozostaje struktura
spostrzegania ndash osoby nadal posługują się tymi samymi wymiaramikategoriami
(Passini Norman 1966 Watson 1989) aczkolwiek niektoacutere wymiary jak na przykład
neurotyzmstabilność emocjonalna nie są tak wyraźne w opisie innych ludzi jak w
przypadku samoopisu (Saucier 1998)
Badania nad osobowością zwierząt
5
W literaturze przedmiotu podjęto wiele proacuteb identyfikacji na podstawie
zachowania zwierząt wymiaroacutew ich osobowości Gosling i John (1999) podobnie jak
wielu innych autoroacutew potraktowali jako punkt wyjścia w swoich badaniach
pięcioczynnikowy model osobowości W tym celu przekształcili pozycje
kwestionariusza do opisu osobowości człowieka w taki sposoacuteb aby opisywały one
zachowania zwierząt ktoacutere stanowią odpowiedniki analogicznych zachowań
człowieka Używając tego narzędzia opisywano zachowania psoacutew i kotoacutew w roacuteżnych
warunkach Na podstawie analizy zebranych opisoacutew zidentyfikowali cztery wymiary
z uwagi na ktoacutere zwierzęta roacuteżnią się między sobą (1) Emocjonalna reaktywność
(rarrNeurotyzm w Wielkiej Piątce) (2) Uczucie sympatii i przywiązania
(rarrUgodowość) (3) Energia (rarrEkstrawersja) (4) Kompetencja
(rarrSumienność+Intelekt) W badaniach innych autoroacutew także stwierdzono mniejszą
liczbę wymiaroacutew dyferencjacji psoacutew Coren (1998) wyroacuteżnił wymiar (1)
StabilnościPobudliwości (rarrNeurotyzm) (2) Towarzyskości (rarrEkstrawersja) (3)
Zdolności do nauki (rarrIntelekt+Sumienność) oraz (4) DominacjiTerytorialności (poza
Wielką Piątką) Z kolei Wilsson i Sundgren (1997) zidentyfikowali trzy wymiary (1)
Nerwowość vs Stabilność (rarrNeurotyzm) (2) Uprzejmość vs Agresja
(rarrUgodowość) oraz (3) Żywiołowy temperament (rarrEkstrawersja) Podobną liczbę
wymiaroacutew wyroacuteżnił Draper (1995) analizując wyniki badań Harta i Hart (1985) (1)
AgresjaNieugodowość (2) ReaktywnośćSurgencja oraz (3) Zdolność do tresury
(rarrIntelekt) Są też badania w ktoacuterych stwierdzono podobieństwo percepcji ludzi i
psoacutew odtwarzając wszystkie wymiary Wielkiej Piątki w opisach zwierząt domowych
(Kuczaj Ii Gory Xitco 2009)
Analogiczne badania były roacutewnież realizowane na podstawie obserwacji
innych zwierząt niż psoacutew np szympansoacutew (King Figueredo 1997 Bard Cardner
1996) goryli (Gold Maple 1994) rezusoacutew (Bolig Price OrsquoNeill Suomi 1992) hien
(Gosling 1998) świń (Forkman Furuhaug Jensen 1995) i nawet ośmiornic (Mather
Anderson 1993) We wszystkich tych badaniach udało się wyroacuteżnić wymiary
opisujące cechy temperamentu Reaktywność i TowarzyskośćEnergię Pozostałe
jeden-dwa wymiary zależały od przedmiotu badań i roacuteżniły się między sobą
Wadą większości opisywanych badań było ukryte założenie że zwierzęta
powinny roacuteżnić się wymiarami z uwagi na ktoacutere roacuteżnią się ludzie między sobą
6
Stosując narzędzia stworzone do badania osobowości człowieka nie da się wykryć
wymiaroacutew ktoacutere nie są istotne w percepcji ludzkiej osobowości ale są znaczące w
percepcji roacuteżnic pomiędzy zwierzętami domowymi Z drugiej strony stosując
kwestionariusze przeznaczone do badania ludzkiej osobowości w badaniach
zwierząt możemy sztucznie indukować u obserwatora wymiary percepcji znaczące w
percepcji ludzi ale małoistotne w percepcji zwierząt Aby wyjść poza ramy
istniejących modeli lub je zawęzić w stopniu adekwatnym do percepcji rzeczywistości
należy zastosować procedury badawcze adekwatne do przedmiotu badań
Założenia teoretyczne i problemy badawcze
Przyjmując za punkt wyjścia definicję cechy osobowości zaproponowaną
przez Harersquoego (1983) ndash przedstawiciela nurtu deskryptywnego w teorii cech ndash cechy
można potraktować jako kategorie lingwistyczne Jego zdaniem w procesie
społecznych interakcji cechy są umownie tworzone w celu kategoryzacji opisywania
i nadawania znaczenia roacuteżnym zachowaniom i doświadczeniom Takie rozumienie
cech osobowości pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie mają opisują obiekty nie będące
ludźmi w kategoriach cech typowo ludzkich Zidentyfikowane cechy osobowości
zwierząt są kryteriami istotnymi w roacuteżnicowaniu zwierząt między sobą z perspektywy
ludzkich potrzeb a wyodrębnione wymiary stanowią wyłącznie sposoacuteb kategoryzacji i
wyjaśniania zachowań zwierząt ktoacutery jest użyteczny dla człowieka
Aby przeanalizować system znaczeń przypisywanych zwierzętom i stwierdzić
jaka jest skala ich personalizacji należy przeanalizować język naturalny ktoacuterego
ludzie używają w odniesieniu do zwierząt a następnie dokonać jego taksonomii wg
kategorii stosowanych w badaniach leksykalnych W celu zgromadzenia takiego
leksykonu zwierząt domowych postanowiono przeprowadzić badania jakościowe
metodą wolnych skojarzeń Metoda wolnych skojarzeń jest zasadniczo wolna od
założeń teoretycznych (Suphellen 2000) i może służyć jako narzędzie eksplorowania
struktury języka używanego w opisie zwierząt i ich zachowań Badania jakościowe
umożliwiają także opracowanie adekwatnych do struktury zjawiska narzędzi
pomiarowych
Problem badawczy na etapie badań jakościowych można ustrukturyzować w
postaci następujących pytań badawczych
7
P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi
P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają
się najczęściej
Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania
badawcze
P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w
zakresie przypisywanych im cech osobowości
P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom
domowym
P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od
struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli
P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się
między sobą
Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania
hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania
zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej
rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka
TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI
BADANIA JAKOŚCIOWE
Metoda badań jakościowych
Kwestionariusz wywiadu
Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu
badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o
swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana
psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o
wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej
opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca
uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota
Opis proacuteby
8
Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a
54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba
respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu
miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio
387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65
spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53
stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a
23 ndash na wsi
Procedura taksonomii skojarzeń
Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji
przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą
wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ
skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych
przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej
procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej
klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z
każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone
przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy
magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim
W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są
pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii
(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera
bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem
Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej
rozpowszechniona w badaniach leksykalnych
Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku
oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych
kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)
9
stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb (α=094)
W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i
poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)
Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach
kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter
oraz zdolności i talenty
Analiza wynikoacutew badań jakościowych
W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano
ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli
793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich
właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub
kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech
ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki
klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń
ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia
potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują
że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości
wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak
ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np
mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski
wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń
odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404
wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny
słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem
zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny
rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze
zwierzętami
Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania
listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2
(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych
10
Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części
artykułu
STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH
BADANIA ILOŚCIOWE
Metoda badań ilościowych
Lista przymiotnikowa
Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń
zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały
wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory
osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane
rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości
znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej
samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a
jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone
określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37
bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie
deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew
opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych
W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały
charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i
pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona
do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń
Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały
poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej
od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany
przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe
Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie
za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew
Opis proacuteby
11
W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash
posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był
zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale
od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w
przypadku właścicieli psoacutew
Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie
średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a
zawodowe ndash 4
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35
spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie
studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie
zawodowe (8) lub podstawowe (5)
Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na
wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w
blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku
właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52
Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted
rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie
syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci
żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz
budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość
badanych posiadała tylko jednego kota (72)
40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy
przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki
niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele
labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej
a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy
przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się
karmieniem zwierząt
Procedura badań
12
Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana
została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź
była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około
10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w
badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze
Analiza wynikoacutew badań ilościowych
Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym
Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami
percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona
analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji
przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz
wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja
rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143
RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)
Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze
analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono
na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200
kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50
przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO
adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta
była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy
przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości
odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe
niż 10 (zob Tabela 2)
Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt
krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960
509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną
stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np
mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
5
W literaturze przedmiotu podjęto wiele proacuteb identyfikacji na podstawie
zachowania zwierząt wymiaroacutew ich osobowości Gosling i John (1999) podobnie jak
wielu innych autoroacutew potraktowali jako punkt wyjścia w swoich badaniach
pięcioczynnikowy model osobowości W tym celu przekształcili pozycje
kwestionariusza do opisu osobowości człowieka w taki sposoacuteb aby opisywały one
zachowania zwierząt ktoacutere stanowią odpowiedniki analogicznych zachowań
człowieka Używając tego narzędzia opisywano zachowania psoacutew i kotoacutew w roacuteżnych
warunkach Na podstawie analizy zebranych opisoacutew zidentyfikowali cztery wymiary
z uwagi na ktoacutere zwierzęta roacuteżnią się między sobą (1) Emocjonalna reaktywność
(rarrNeurotyzm w Wielkiej Piątce) (2) Uczucie sympatii i przywiązania
(rarrUgodowość) (3) Energia (rarrEkstrawersja) (4) Kompetencja
(rarrSumienność+Intelekt) W badaniach innych autoroacutew także stwierdzono mniejszą
liczbę wymiaroacutew dyferencjacji psoacutew Coren (1998) wyroacuteżnił wymiar (1)
StabilnościPobudliwości (rarrNeurotyzm) (2) Towarzyskości (rarrEkstrawersja) (3)
Zdolności do nauki (rarrIntelekt+Sumienność) oraz (4) DominacjiTerytorialności (poza
Wielką Piątką) Z kolei Wilsson i Sundgren (1997) zidentyfikowali trzy wymiary (1)
Nerwowość vs Stabilność (rarrNeurotyzm) (2) Uprzejmość vs Agresja
(rarrUgodowość) oraz (3) Żywiołowy temperament (rarrEkstrawersja) Podobną liczbę
wymiaroacutew wyroacuteżnił Draper (1995) analizując wyniki badań Harta i Hart (1985) (1)
AgresjaNieugodowość (2) ReaktywnośćSurgencja oraz (3) Zdolność do tresury
(rarrIntelekt) Są też badania w ktoacuterych stwierdzono podobieństwo percepcji ludzi i
psoacutew odtwarzając wszystkie wymiary Wielkiej Piątki w opisach zwierząt domowych
(Kuczaj Ii Gory Xitco 2009)
Analogiczne badania były roacutewnież realizowane na podstawie obserwacji
innych zwierząt niż psoacutew np szympansoacutew (King Figueredo 1997 Bard Cardner
1996) goryli (Gold Maple 1994) rezusoacutew (Bolig Price OrsquoNeill Suomi 1992) hien
(Gosling 1998) świń (Forkman Furuhaug Jensen 1995) i nawet ośmiornic (Mather
Anderson 1993) We wszystkich tych badaniach udało się wyroacuteżnić wymiary
opisujące cechy temperamentu Reaktywność i TowarzyskośćEnergię Pozostałe
jeden-dwa wymiary zależały od przedmiotu badań i roacuteżniły się między sobą
Wadą większości opisywanych badań było ukryte założenie że zwierzęta
powinny roacuteżnić się wymiarami z uwagi na ktoacutere roacuteżnią się ludzie między sobą
6
Stosując narzędzia stworzone do badania osobowości człowieka nie da się wykryć
wymiaroacutew ktoacutere nie są istotne w percepcji ludzkiej osobowości ale są znaczące w
percepcji roacuteżnic pomiędzy zwierzętami domowymi Z drugiej strony stosując
kwestionariusze przeznaczone do badania ludzkiej osobowości w badaniach
zwierząt możemy sztucznie indukować u obserwatora wymiary percepcji znaczące w
percepcji ludzi ale małoistotne w percepcji zwierząt Aby wyjść poza ramy
istniejących modeli lub je zawęzić w stopniu adekwatnym do percepcji rzeczywistości
należy zastosować procedury badawcze adekwatne do przedmiotu badań
Założenia teoretyczne i problemy badawcze
Przyjmując za punkt wyjścia definicję cechy osobowości zaproponowaną
przez Harersquoego (1983) ndash przedstawiciela nurtu deskryptywnego w teorii cech ndash cechy
można potraktować jako kategorie lingwistyczne Jego zdaniem w procesie
społecznych interakcji cechy są umownie tworzone w celu kategoryzacji opisywania
i nadawania znaczenia roacuteżnym zachowaniom i doświadczeniom Takie rozumienie
cech osobowości pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie mają opisują obiekty nie będące
ludźmi w kategoriach cech typowo ludzkich Zidentyfikowane cechy osobowości
zwierząt są kryteriami istotnymi w roacuteżnicowaniu zwierząt między sobą z perspektywy
ludzkich potrzeb a wyodrębnione wymiary stanowią wyłącznie sposoacuteb kategoryzacji i
wyjaśniania zachowań zwierząt ktoacutery jest użyteczny dla człowieka
Aby przeanalizować system znaczeń przypisywanych zwierzętom i stwierdzić
jaka jest skala ich personalizacji należy przeanalizować język naturalny ktoacuterego
ludzie używają w odniesieniu do zwierząt a następnie dokonać jego taksonomii wg
kategorii stosowanych w badaniach leksykalnych W celu zgromadzenia takiego
leksykonu zwierząt domowych postanowiono przeprowadzić badania jakościowe
metodą wolnych skojarzeń Metoda wolnych skojarzeń jest zasadniczo wolna od
założeń teoretycznych (Suphellen 2000) i może służyć jako narzędzie eksplorowania
struktury języka używanego w opisie zwierząt i ich zachowań Badania jakościowe
umożliwiają także opracowanie adekwatnych do struktury zjawiska narzędzi
pomiarowych
Problem badawczy na etapie badań jakościowych można ustrukturyzować w
postaci następujących pytań badawczych
7
P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi
P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają
się najczęściej
Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania
badawcze
P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w
zakresie przypisywanych im cech osobowości
P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom
domowym
P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od
struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli
P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się
między sobą
Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania
hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania
zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej
rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka
TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI
BADANIA JAKOŚCIOWE
Metoda badań jakościowych
Kwestionariusz wywiadu
Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu
badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o
swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana
psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o
wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej
opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca
uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota
Opis proacuteby
8
Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a
54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba
respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu
miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio
387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65
spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53
stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a
23 ndash na wsi
Procedura taksonomii skojarzeń
Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji
przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą
wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ
skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych
przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej
procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej
klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z
każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone
przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy
magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim
W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są
pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii
(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera
bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem
Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej
rozpowszechniona w badaniach leksykalnych
Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku
oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych
kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)
9
stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb (α=094)
W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i
poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)
Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach
kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter
oraz zdolności i talenty
Analiza wynikoacutew badań jakościowych
W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano
ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli
793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich
właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub
kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech
ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki
klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń
ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia
potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują
że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości
wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak
ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np
mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski
wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń
odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404
wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny
słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem
zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny
rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze
zwierzętami
Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania
listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2
(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych
10
Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części
artykułu
STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH
BADANIA ILOŚCIOWE
Metoda badań ilościowych
Lista przymiotnikowa
Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń
zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały
wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory
osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane
rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości
znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej
samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a
jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone
określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37
bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie
deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew
opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych
W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały
charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i
pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona
do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń
Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały
poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej
od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany
przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe
Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie
za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew
Opis proacuteby
11
W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash
posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był
zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale
od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w
przypadku właścicieli psoacutew
Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie
średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a
zawodowe ndash 4
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35
spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie
studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie
zawodowe (8) lub podstawowe (5)
Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na
wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w
blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku
właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52
Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted
rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie
syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci
żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz
budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość
badanych posiadała tylko jednego kota (72)
40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy
przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki
niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele
labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej
a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy
przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się
karmieniem zwierząt
Procedura badań
12
Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana
została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź
była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około
10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w
badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze
Analiza wynikoacutew badań ilościowych
Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym
Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami
percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona
analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji
przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz
wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja
rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143
RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)
Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze
analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono
na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200
kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50
przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO
adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta
była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy
przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości
odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe
niż 10 (zob Tabela 2)
Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt
krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960
509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną
stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np
mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
6
Stosując narzędzia stworzone do badania osobowości człowieka nie da się wykryć
wymiaroacutew ktoacutere nie są istotne w percepcji ludzkiej osobowości ale są znaczące w
percepcji roacuteżnic pomiędzy zwierzętami domowymi Z drugiej strony stosując
kwestionariusze przeznaczone do badania ludzkiej osobowości w badaniach
zwierząt możemy sztucznie indukować u obserwatora wymiary percepcji znaczące w
percepcji ludzi ale małoistotne w percepcji zwierząt Aby wyjść poza ramy
istniejących modeli lub je zawęzić w stopniu adekwatnym do percepcji rzeczywistości
należy zastosować procedury badawcze adekwatne do przedmiotu badań
Założenia teoretyczne i problemy badawcze
Przyjmując za punkt wyjścia definicję cechy osobowości zaproponowaną
przez Harersquoego (1983) ndash przedstawiciela nurtu deskryptywnego w teorii cech ndash cechy
można potraktować jako kategorie lingwistyczne Jego zdaniem w procesie
społecznych interakcji cechy są umownie tworzone w celu kategoryzacji opisywania
i nadawania znaczenia roacuteżnym zachowaniom i doświadczeniom Takie rozumienie
cech osobowości pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie mają opisują obiekty nie będące
ludźmi w kategoriach cech typowo ludzkich Zidentyfikowane cechy osobowości
zwierząt są kryteriami istotnymi w roacuteżnicowaniu zwierząt między sobą z perspektywy
ludzkich potrzeb a wyodrębnione wymiary stanowią wyłącznie sposoacuteb kategoryzacji i
wyjaśniania zachowań zwierząt ktoacutery jest użyteczny dla człowieka
Aby przeanalizować system znaczeń przypisywanych zwierzętom i stwierdzić
jaka jest skala ich personalizacji należy przeanalizować język naturalny ktoacuterego
ludzie używają w odniesieniu do zwierząt a następnie dokonać jego taksonomii wg
kategorii stosowanych w badaniach leksykalnych W celu zgromadzenia takiego
leksykonu zwierząt domowych postanowiono przeprowadzić badania jakościowe
metodą wolnych skojarzeń Metoda wolnych skojarzeń jest zasadniczo wolna od
założeń teoretycznych (Suphellen 2000) i może służyć jako narzędzie eksplorowania
struktury języka używanego w opisie zwierząt i ich zachowań Badania jakościowe
umożliwiają także opracowanie adekwatnych do struktury zjawiska narzędzi
pomiarowych
Problem badawczy na etapie badań jakościowych można ustrukturyzować w
postaci następujących pytań badawczych
7
P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi
P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają
się najczęściej
Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania
badawcze
P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w
zakresie przypisywanych im cech osobowości
P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom
domowym
P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od
struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli
P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się
między sobą
Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania
hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania
zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej
rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka
TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI
BADANIA JAKOŚCIOWE
Metoda badań jakościowych
Kwestionariusz wywiadu
Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu
badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o
swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana
psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o
wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej
opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca
uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota
Opis proacuteby
8
Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a
54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba
respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu
miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio
387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65
spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53
stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a
23 ndash na wsi
Procedura taksonomii skojarzeń
Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji
przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą
wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ
skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych
przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej
procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej
klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z
każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone
przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy
magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim
W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są
pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii
(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera
bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem
Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej
rozpowszechniona w badaniach leksykalnych
Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku
oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych
kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)
9
stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb (α=094)
W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i
poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)
Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach
kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter
oraz zdolności i talenty
Analiza wynikoacutew badań jakościowych
W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano
ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli
793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich
właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub
kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech
ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki
klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń
ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia
potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują
że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości
wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak
ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np
mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski
wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń
odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404
wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny
słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem
zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny
rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze
zwierzętami
Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania
listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2
(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych
10
Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części
artykułu
STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH
BADANIA ILOŚCIOWE
Metoda badań ilościowych
Lista przymiotnikowa
Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń
zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały
wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory
osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane
rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości
znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej
samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a
jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone
określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37
bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie
deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew
opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych
W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały
charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i
pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona
do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń
Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały
poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej
od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany
przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe
Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie
za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew
Opis proacuteby
11
W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash
posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był
zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale
od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w
przypadku właścicieli psoacutew
Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie
średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a
zawodowe ndash 4
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35
spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie
studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie
zawodowe (8) lub podstawowe (5)
Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na
wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w
blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku
właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52
Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted
rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie
syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci
żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz
budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość
badanych posiadała tylko jednego kota (72)
40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy
przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki
niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele
labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej
a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy
przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się
karmieniem zwierząt
Procedura badań
12
Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana
została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź
była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około
10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w
badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze
Analiza wynikoacutew badań ilościowych
Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym
Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami
percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona
analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji
przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz
wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja
rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143
RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)
Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze
analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono
na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200
kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50
przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO
adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta
była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy
przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości
odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe
niż 10 (zob Tabela 2)
Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt
krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960
509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną
stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np
mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
7
P11 Jaka jest struktura skojarzeń osobowych ze zwierzętami domowymi
P12 Jakie skojarzenia osobowościowe ze zwierzętami domowymi pojawiają
się najczęściej
Celem fazy ilościowej badań jest odpowiedź na następujące pytania
badawcze
P21 Czy struktura percepcji zwierząt domowych (psoacutew vs kotoacutew) roacuteżni się w
zakresie przypisywanych im cech osobowości
P22 Jakie są wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom
domowym
P23 Czy struktura cech osobowości przypisywanych zwierzętom roacuteżni się od
struktury opisoacutew siebie przez ich właścicieli
P24 Czy profile postrzeganej osobowości zwierząt domowych roacuteżnią się
między sobą
Biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań zrezygnowano ze stawiania
hipotez Z uwagi na bogactwo doświadczeń a więc też zdolność roacuteżnicowania
zachowań zwierząt na przedmiot badań wybrano psy i koty jako najbardziej
rozpowszechnione zwierzęta domowe w otoczeniu człowieka
TAKSONOMIA SKOJARZEŃ ZE ZWIERZĘTAMI DOMOWYMI
BADANIA JAKOŚCIOWE
Metoda badań jakościowych
Kwestionariusz wywiadu
Kwestionariusz wywiadu zawierał dwa zasadnicze pytania dla realizacji celu
badań (1) Jakie skojarzenia przychodzą PanuPani na myśl kiedy myśli PanPani o
swoim psiekocie (2) Jakie cechy ludzkie kojarzą się PanuPani z PaniPana
psemkotem Po udzieleniu odpowiedzi na każde z pytań proszono badanego o
wskazanie tego spośroacuted wymienionych skojarzeń ktoacutere według niego najlepiej
opisywało psakota Do kwestionariusza była dołączona metryczka pozwalająca
uzyskać informacje na temat respondenta oraz opisywanego psakota
Opis proacuteby
8
Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a
54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba
respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu
miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio
387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65
spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53
stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a
23 ndash na wsi
Procedura taksonomii skojarzeń
Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji
przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą
wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ
skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych
przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej
procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej
klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z
każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone
przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy
magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim
W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są
pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii
(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera
bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem
Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej
rozpowszechniona w badaniach leksykalnych
Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku
oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych
kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)
9
stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb (α=094)
W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i
poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)
Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach
kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter
oraz zdolności i talenty
Analiza wynikoacutew badań jakościowych
W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano
ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli
793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich
właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub
kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech
ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki
klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń
ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia
potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują
że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości
wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak
ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np
mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski
wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń
odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404
wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny
słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem
zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny
rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze
zwierzętami
Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania
listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2
(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych
10
Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części
artykułu
STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH
BADANIA ILOŚCIOWE
Metoda badań ilościowych
Lista przymiotnikowa
Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń
zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały
wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory
osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane
rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości
znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej
samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a
jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone
określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37
bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie
deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew
opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych
W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały
charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i
pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona
do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń
Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały
poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej
od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany
przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe
Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie
za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew
Opis proacuteby
11
W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash
posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był
zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale
od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w
przypadku właścicieli psoacutew
Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie
średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a
zawodowe ndash 4
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35
spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie
studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie
zawodowe (8) lub podstawowe (5)
Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na
wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w
blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku
właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52
Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted
rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie
syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci
żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz
budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość
badanych posiadała tylko jednego kota (72)
40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy
przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki
niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele
labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej
a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy
przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się
karmieniem zwierząt
Procedura badań
12
Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana
została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź
była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około
10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w
badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze
Analiza wynikoacutew badań ilościowych
Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym
Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami
percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona
analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji
przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz
wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja
rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143
RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)
Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze
analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono
na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200
kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50
przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO
adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta
była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy
przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości
odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe
niż 10 (zob Tabela 2)
Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt
krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960
509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną
stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np
mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
8
Przeprowadzono w sumie 154 wywiady z czego 100 z właścicielami psoacutew a
54 właścicielami kotoacutew Wiek był zmienną uwzględnianą przy doborze proacuteby Liczba
respondentoacutew w kategoriach 16-25 26-35 36-45 46-55 i powyżej 55 lat w założeniu
miała być taka sama Średnia wieku właścicieli psoacutew i kotoacutew wyniosła odpowiednio
387 i 385 lat a odchylenie standardowe 143 i 135 lat
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 63 stanowiły kobiety a 37 ndash mężczyźni 65
spośroacuted nich mieszkało w miastach a 35 na wsi Wśroacuted właścicieli psoacutew 53
stanowiły kobiety natomiast 47 ndash mężczyźni 77 z nich mieszkało w mieście a
23 ndash na wsi
Procedura taksonomii skojarzeń
Zgromadzone skojarzenia ze zwierzętami domowymi poddano klasyfikacji
przez 7 sędzioacutew kompetentnych studentoacutew V roku psychologii KUL Cechą
wyroacuteżniającą sędzioacutew była duża motywacja do poprawnej klasyfikacji ponieważ
skojarzenia ze zwierzętami zostały włączone do szerszej puli skojarzeń zebranych
przez sędzioacutew w ramach ich własnych roacutewnolegle realizowanych badań o podobnej
procedurze Sędziowie przeszli 4-godzinne szkolenie oraz dokonali proacutebnej
klasyfikacji 250 skojarzeń ktoacuterej wyniki zostały następnie sprawdzone i omoacutewione z
każdym z sędzioacutew indywidualnie Szkolenie praktyczne zostało poprzedzone
przygotowaniem teoretycznym w trakcie pracy pisania części teoretycznej pracy
magisterskiej i referowania roacuteżnych zagadnień na seminarium magisterskim
W procesie klasyfikacji skojarzeń oceniano czy przymiotnikirzeczowniki są
pozytywne czy negatywne oraz kwalifikowano do jednej z następujących kategorii
(1) dyspozycje (2) stany (3) społeczne aspekty jednostek (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb oraz (5) wyrazy rzadko używane i inne Tabela 1 zawiera
bardziej szczegoacutełowy podział na podkategorie Podział taki przyjęto za Angleitnerem
Ostendorfem i Johnem (1990) ktoacuterych taksonomia jest najbardziej
rozpowszechniona w badaniach leksykalnych
Zgodność opinii sędzioacutew oceniono za pomocą alfa Cronbacha W przypadku
oceny znaku ewaluacji przymiotnikoacutew zgodność wyniosła 093 W poszczegoacutelnych
kategoriach przedstawiała się ona z kolei następująco (1) dyspozycje (α=084) (2)
9
stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb (α=094)
W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i
poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)
Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach
kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter
oraz zdolności i talenty
Analiza wynikoacutew badań jakościowych
W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano
ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli
793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich
właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub
kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech
ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki
klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń
ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia
potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują
że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości
wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak
ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np
mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski
wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń
odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404
wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny
słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem
zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny
rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze
zwierzętami
Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania
listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2
(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych
10
Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części
artykułu
STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH
BADANIA ILOŚCIOWE
Metoda badań ilościowych
Lista przymiotnikowa
Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń
zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały
wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory
osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane
rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości
znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej
samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a
jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone
określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37
bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie
deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew
opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych
W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały
charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i
pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona
do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń
Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały
poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej
od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany
przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe
Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie
za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew
Opis proacuteby
11
W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash
posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był
zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale
od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w
przypadku właścicieli psoacutew
Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie
średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a
zawodowe ndash 4
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35
spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie
studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie
zawodowe (8) lub podstawowe (5)
Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na
wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w
blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku
właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52
Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted
rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie
syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci
żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz
budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość
badanych posiadała tylko jednego kota (72)
40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy
przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki
niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele
labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej
a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy
przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się
karmieniem zwierząt
Procedura badań
12
Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana
została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź
była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około
10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w
badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze
Analiza wynikoacutew badań ilościowych
Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym
Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami
percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona
analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji
przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz
wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja
rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143
RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)
Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze
analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono
na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200
kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50
przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO
adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta
była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy
przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości
odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe
niż 10 (zob Tabela 2)
Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt
krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960
509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną
stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np
mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
9
stany (α=076) (3) społeczne aspekty jednostek (α=077) oraz (4) zewnętrzna
charakterystyka osoacuteb (α=094)
W większości przypadkoacutew zgodność opinii sędzioacutew jest wysoka i
poroacutewnywalna do innych badań leksykalnych (por Szarota Ashton Lee 2007)
Szczegoacutelnie wysokie wskaźniki zgodności sędzioacutew zaobserwowano w kategoriach
kluczowych z punktu widzenia przedmiotu badań takich jak temperament i charakter
oraz zdolności i talenty
Analiza wynikoacutew badań jakościowych
W trakcie wywiadoacutew w ramach pierwszego etapu w ktoacuterym generowano
ogoacutelne skojarzenia ze zwierzętami zebrano 762 skojarzenia z ktoacuterych 604 czyli
793 sklasyfikowano jako osobowe w więc nadające się do opisu ludzkich
właściwości Średnio jeden respondent generował 5 skojarzeń ze swoim psem lub
kotem W drugim etapie w ktoacuterym zadaniem respondenta było wymienienie cech
ludzkich kojarzących się z psem lub kotem zebrano 675 skojarzeń Wyniki
klasyfikacji skojarzeń osobowych przedstawia Tabela 1 w podziale na etap skojarzeń
ogoacutelnych i skojarzeń specyficznych dla opisu ludzi Poszczegoacutelne skojarzenia
potraktowano jako przypadki w trakcie analiz statystycznych Wyniki analiz wskazują
że w przypadku zawężenia skojarzeń ze zwierzętami do ludzkich właściwości
wzrasta liczba skojarzeń dyspozycyjnych z 346 do 530 nie zmieniając jednak
ich jakościowej struktury ndash wymieniane są te same deskryptory osobowości np
mądry wierny miły posłuszny sprytny leniwy przyjacielski przyjazny towarzyski
wesoły energiczny uparty inteligentny Odpowiednio spada liczba skojarzeń
odwołujących się do społecznych aspektoacutew funkcjonowania ludzi z 531 do 404
wśroacuted ktoacuterych najczęściej pojawiały się takie określenia jak kochany zabawny fajny
słodki zwariowany śmieszny Zmniejsza się też liczba skojarzeń z wyglądem
zewnętrznym zwierząt z 70 do 19 np duży mały czarny brudny
rarr Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze
zwierzętami
Zebrane skojarzenia poddano analizie częstotliwości w celu skompletowania
listy skojarzeń występujących najczęściej w opisie zwierząt Zawiera je Tabela 2
(kolumna bdquofrdquo) Docelowo miały one stanowić podstawę badań ilościowych
10
Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części
artykułu
STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH
BADANIA ILOŚCIOWE
Metoda badań ilościowych
Lista przymiotnikowa
Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń
zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały
wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory
osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane
rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości
znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej
samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a
jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone
określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37
bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie
deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew
opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych
W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały
charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i
pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona
do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń
Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały
poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej
od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany
przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe
Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie
za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew
Opis proacuteby
11
W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash
posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był
zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale
od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w
przypadku właścicieli psoacutew
Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie
średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a
zawodowe ndash 4
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35
spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie
studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie
zawodowe (8) lub podstawowe (5)
Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na
wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w
blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku
właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52
Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted
rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie
syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci
żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz
budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość
badanych posiadała tylko jednego kota (72)
40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy
przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki
niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele
labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej
a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy
przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się
karmieniem zwierząt
Procedura badań
12
Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana
została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź
była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około
10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w
badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze
Analiza wynikoacutew badań ilościowych
Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym
Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami
percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona
analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji
przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz
wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja
rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143
RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)
Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze
analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono
na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200
kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50
przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO
adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta
była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy
przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości
odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe
niż 10 (zob Tabela 2)
Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt
krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960
509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną
stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np
mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
10
Szczegoacutełowo proces opracowania kwestionariusza zamieszczono w dalszej części
artykułu
STRUKTURA POSTRZEGANIA CECH OSOBOWOŚCI ZWIERZĄT DOMOWYCH
BADANIA ILOŚCIOWE
Metoda badań ilościowych
Lista przymiotnikowa
Do stworzenia kwestionariusza posłużono się zbiorem skojarzeń
zgromadzonych podczas badań jakościowych Wśroacuted zebranych wyrazoacutew zostały
wyłonione 37 określeń bazowych czyli te najczęściej powtarzające się deskryptory
osobowości ktoacuterych frekwencja wyniosła więcej niż 3 Do nich zostały dopasowane
rzadziej pojawiające się wyrażenia na zasadzie identyczności morfemu bliskości
znaczenia lub przeciwieństwa Synonimy i antonimy zostały zakwalifikowane do tej
samej kategorii Przykładowo jeżeli przymiotnik bdquoopiekuńczyrdquo pojawił się 6 razy a
jego synonim bdquotroskliwyrdquo wystąpił 1 raz to do kwestionariusza zostało włączone
określenie bdquoopiekuńczyrdquo z sumaryczną frekwencją występowania 7 razy Oproacutecz 37
bazowych wyłoniono dodatkowo 13 przymiotnikoacutew ktoacutere reprezentowały kategorie
deskryptoroacutew bliskoznacznych W ten sposoacuteb skompletowano listę 50 przymiotnikoacutew
opisujących cechy osobowości ktoacutere zostały wykorzystane w badaniach ilościowych
W sumie tylko 6 przymiotnikoacutew (1) zostało pominiętych z uwagi na to iż miały
charakter incydentalny Proporcja negatywnych (22) neutralnych (12) i
pozytywnych (66) deskryptoroacutew osobowości na liście przymiotnikoacutew była zbliżona
do ich proporcji w trakcie generowania wolnych skojarzeń
Przymiotniki wzięte pod uwagę w konstruowaniu kwestionariusza zostały
poukładane alfabetycznie Zadaniem respondenta była ocena na skali 5-stopniowej
od 1 (bardzo nietrafnie) do 5 (bardzo trafnie) stopnia w jakim stopniu dany
przymiotnik trafnie opisuje zwierzę domowe
Po opisaniu swojego psa lub kota zadaniem respondenta było opisanie siebie
za pomocą takiej samej listy 50 przymiotnikoacutew
Opis proacuteby
11
W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash
posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był
zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale
od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w
przypadku właścicieli psoacutew
Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie
średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a
zawodowe ndash 4
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35
spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie
studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie
zawodowe (8) lub podstawowe (5)
Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na
wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w
blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku
właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52
Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted
rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie
syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci
żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz
budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość
badanych posiadała tylko jednego kota (72)
40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy
przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki
niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele
labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej
a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy
przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się
karmieniem zwierząt
Procedura badań
12
Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana
została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź
była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około
10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w
badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze
Analiza wynikoacutew badań ilościowych
Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym
Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami
percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona
analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji
przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz
wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja
rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143
RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)
Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze
analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono
na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200
kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50
przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO
adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta
była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy
przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości
odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe
niż 10 (zob Tabela 2)
Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt
krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960
509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną
stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np
mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
11
W badaniach wzięło udział 400 osoacuteb z czego 200 to właściciele psoacutew a 200 ndash
posiadacze kotoacutew Wiek badanych podobnie jak w fazie badań jakościowych był
zmienną kontrolowaną W przypadku właścicieli kotoacutew wiek wahał się w przedziale
od 17 do 85 lat (M=414 sd=161) oraz od 15 do 80 lat (M=409 sd=150) w
przypadku właścicieli psoacutew
Wśroacuted właścicieli psoacutew było 45 mężczyzn a 55 kobiet Wykształcenie
średnie miało 34 wyższe ndash 31 niepełne wyższe ndash 24 podstawowe ndash 6 a
zawodowe ndash 4
Wśroacuted właścicieli kotoacutew 46 stanowili mężczyźni a 54 - kobiety 35
spośroacuted nich posiadało wykształcenie średnie 26 - licencjat lub było w trakcie
studioacutew 25 - wykształcenie wyższe a pozostałe osoby miały wykształcenie
zawodowe (8) lub podstawowe (5)
Wśroacuted badanych właścicieli kotoacutew i psoacutew proporcja osoacuteb mieszkających na
wsi (33) i w mieście (67) była identyczna 44 właścicieli psoacutew mieszkało w
blokach a 55 w domach jednorodzinnych Zbliżona proporcja była w przypadku
właścicieli kotoacutew odpowiednio 45 oraz 52
Wśroacuted opisywanych kotoacutew przeważają koty nierasowe (75) a wśroacuted
rasowych - persy (9) pozostałe koty to koty syjamskie maine coon bengalskie
syberyjskie Miały one od 1 do 15 lat 56 kotoacutew było płci męskiej a 43 - płci
żeńskiej Większość kotoacutew (73) zamieszkiwała wraz z właścicielem wewnątrz
budynku Wśroacuted badanych 76 karmi osobiście swoje zwierzęta Większość
badanych posiadała tylko jednego kota (72)
40 opisywanych psoacutew było nierasowych W sumie uzyskano opisy
przedstawicieli 52 ras wśroacuted ktoacuterych najliczniej były reprezentowane owczarki
niemieckie (14) Pozostałe rasy to min pekińczyki jamniki foksteriery spaniele
labradory boksery Opisywane zwierzęta miały od 1 do 15 lat 59 było płci męskiej
a 41 płci żeńskiej 76 respondentoacutew posiało tylko jednego psa W większości psy
przebywały wewnątrz budynku (64) 72 respondentoacutew osobiście zajmowała się
karmieniem zwierząt
Procedura badań
12
Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana
została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź
była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około
10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w
badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze
Analiza wynikoacutew badań ilościowych
Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym
Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami
percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona
analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji
przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz
wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja
rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143
RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)
Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze
analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono
na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200
kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50
przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO
adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta
była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy
przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości
odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe
niż 10 (zob Tabela 2)
Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt
krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960
509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną
stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np
mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
12
Badanie zostało przeprowadzone metodą ankiety roznoszonej Osoba badana
została najpierw zapytana czy posiada jakieś zwierzę psa albo kota Jeśli odpowiedź
była pozytywna wręczano jej kwestionariusz ktoacuterego wypełnienie zajmowało około
10 minut Badania trwały od stycznia do kwietnia 2009 roku Osoby biorące udział w
badaniach chętnie i z dużym zainteresowaniem wypełniały kwestionariusze
Analiza wynikoacutew badań ilościowych
Wymiary cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym
Aby odpowiedzieć na pytanie czy istnieje zbieżność między strukturami
percepcji cech osobowości przypisywanych psom i kotom została przeprowadzona
analiza roacutewnań strukturalnych za pomocą ktoacuterej poroacutewnano macierze korelacji
przymiotnikoacutew użytych do opisu kotoacutew i psoacutew Wyniki przeprowadzonych analiz
wykazały że struktura percepcji osobowości kotoacutew i psoacutew są podobne (funkcja
rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=21897 df=153 plt0001 χsup2df=143
RMSEA=0042 przedział ufności dla RMSEA 0026-0050 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0942-0988)
Z uwagi na brak roacuteżnic w strukturze percepcji osobowości psoacutew i kotoacutew dalsze
analizy zmierzające do ustalenia wymiaroacutew percepcji osobowości przeprowadzono
na wszystkich dostępnych opisach zwierząt domowych (400 opisoacutew 200 psoacutew i 200
kotoacutew) W tym celu zastosowano analizę głoacutewnych składowych Dla wszystkich 50
przymiotnikoacutew wyznacznik macierzy korelacji wynosił 19410ˉ10 Miara KMO
adekwatności doboru proacuteby była roacutewna 0911 a wartość testu sferyczności Bartletta
była roacutewnież satysfakcjonująca (χsup2=853149 df=1225 plt0001) Każdą pozycję listy
przymiotnikowej cechowała wystarczająco duża wariancja na co wskazują wartości
odchylenia standardowego ktoacutere we wszystkich przypadkach są bliskie lub większe
niż 10 (zob Tabela 2)
Za optymalne uznano rozwiązanie sześcioczynnikowe z uwagi na (1) kształt
krzywej ndash punkt spłaszczenia w piątym i oacutesmym czynniku (wartości własne 960
509 361 263 182 160 147 128 117 112 106 096 092 itd) (2) względną
stabilność struktury czynnikowej obliczanej oddzielnie w roacuteżnych podgrupach (np
mężczyźni vs kobiety) (3) czynniki są bdquointerpretowalnerdquo natomiast do kolejnych
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
13
czynnikoacutew poczynając od sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem
powyżej 050 Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 49 wariancji
Tabela 1 zawiera szczegoacutełowe informacje na temat ładunkoacutew czynnikowych
poszczegoacutelnych pozycji ich swoistości czynnikowej obliczonej według wzoru xi = ai2 -
(bi2 + ci
2 + di2 + ei
2 + fi2) jako roacuteżnicy pomiędzy kwadratem wspoacutełczynnika korelacji i-
tej pozycji z danym czynnikiem a sumą kwadratoacutew danej pozycji z pozostałymi
czynnikami Jest to wskaźnik wyłączności skorelowania danej pozycji z danym
czynnikiem na tle korelacji z innymi czynnikami
Pierwszy czynnik to Sumienność a w jego skład wchodzą określenia takie jak
odpowiedzialny obowiązkowy pracowity przewidujący rozważny itp Drugi czynnik
to Energiczność najwyżej z nim korelowały takie przymiotniki jak szybki zwinny
energiczny sprytny impulsywny Trzeci czynnik możemy nazwać Towarzyskością
lubi kontakt z ludźmi towarzyski przyjazny radosny wesoły ciepły w relacjach
Kolejny wymiar to Aspołeczność na co wskazują określenia typu wybredny
obrażalski indywidualista leniwy egoistyczny Piąty czynnik to Intelekt gdyż
korelują z nim takie przymiotniki jak inteligentny mądry bystry Szoacutesty czynnik to
Ugodowość cierpliwy spokojny delikatny nieśmiały
rarr Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Z uwagi na to że dysponowano informacją na temat frekwencji
poszczegoacutelnych pozycji kwestionariusza w procesie wolnych skojarzeń informację tę
potraktowano jako wagi danego skojarzenia w percepcji osobowości zwierząt
domowych Następnie dla każdego wymiaru obliczono sumę iloczynoacutew frekwencji i
kwadratu ładunku czynnikowego i-tej pozycji kwestionariusza (Σfitimesri2) Obliczony
wskaźnik można potraktować jako wskaźnik ważności danego wymiaru w percepcji
zwierząt w kategoriach cech osobowości Najważniejszymi spośroacuted wyodrębnionych
wymiaroacutew w postrzeganiu zwierząt jest Towarzyskość oraz Intelekt Kolejność w
hierarchii ważności pozostałych wymiaroacutew jest następująca Energiczność
Sumienność Aspołeczność i Ugodowość
rarr Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie czy postrzegana osobowość kotoacutew i
psoacutew roacuteżni się w zakresie ustalonych wymiaroacutew obliczono test t Wyniki poroacutewnań w
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
14
zakresie standaryzowanych wynikoacutew skal przedstawia Tabela 3 Wskazuje ona że
psy są postrzegane jako bardziej towarzyskie mniej aspołeczne oraz bardziej
sumienne aczkolwiek ustalone roacuteżne są niewielkie biorąc pod uwagę wielkość efektu
standaryzowanego Es Ponadto sprawdzono potencjalne uwarunkowania
demograficzne opisoacutew zwierząt a więc płci wieku wykształcenia i miejsca
zamieszkania respondentoacutew oraz wieku płci i miejsca przebywania zwierząt W
przypadku opisoacutew kotoacutew stwierdzono tylko słabe związki z miejscem zamieszkania
osoby z miast postrzegały je jako bardziej energiczne (t198=257 plt005 Es=040) Z
kolei psy były opisywane przez mieszkańcoacutew miast jako bardziej inteligentne
(t198=327 plt0001 Es=050) a w przypadku zamieszkiwania wewnątrz budynku
właściciela ndash roacutewnież jako bardziej łagodne (t198=348 plt0001 Es=052) Poza tym
w miarę starzenia się psy były postrzegane jako mniej energiczne (r=-034 plt0001)
Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie korelowały istotnie z opisem
zwierząt
Skala postrzeganych cech osobowości zwierząt domowych
Przyjmując za punkt wyjścia ustaloną sześcioczynnikową strukturę percepcji
zwierząt domowych w kategoriach cech osobowości w kolejnym kroku podjęto proacutebę
konstrukcji narzędzia umożliwiającego ich pomiar Biorąc pod uwagę ładunek i
swoistość czynnikową dla każdego czynnika wyodrębniono po 3 pozycji stanowiące
ich rdzeń i obliczono wspoacutełczynniki rzetelności wewnętrznej alfa Cronbacha W
przypadku kiedy kilka pozycji uzyskało poroacutewnywalne wskaźniki swoistości
wybierano te ktoacutere najczęściej pojawiały się w trakcie badania wolnych skojarzeń z
uwagi na ich większą dostępność w procesie myślenia o zwierzętach domowych
Następnie zweryfikowano strukturę czynnikową 18 wybranych pozycji ponownie
obliczając analizę głoacutewnych składowych (zob Tabela 4)
rarr Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej
swoistości czynnikowej
Optymalnym było sześcioczynnikowe rozwiązanie z uwagi na punkt
spłaszczenia krzywej osypiska w sioacutedmym czynniku w ktoacuterym to też punkcie wartość
własna była mniejsza od 10 Potwierdza to stabilność sześcioczynnikowej struktury
ktoacutera wyjaśniała 67 wariancji danych wejściowych Konfirmacyjna analiza
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
15
czynnikowa także potwierdziła adekwatność wyodrębnionej struktury do danych
wejściowych (funkcja rozbieżności liczona metodą UNKrarrNW χsup2=28167 df=120
plt0001 przedział ufności dla RMSEA 0048-0066 przedział ufności dla
skorygowanego indeksu gamma populacji 0922-0958) Uzyskane wskaźniki
dopasowania biorąc po uwagę brak założeń dotyczących skorelowania błędoacutew
ktoacutere znacząco poprawiłyby dopasowanie modelu należy uznać za
satysfakcjonujące
W skład skali Sumienności weszły przymiotniki odpowiedzialny obowiązkowy i
pracowity a rzetelność skali wyniosła α=073 (średnia korelacja pomiędzy pozycjami
podana jest w Tabeli 4) Szybki zwinny i energiczny stanowiły kwintesencję skali
Energii a ich zgodność wewnętrzna wyniosła α=077 Lubi kontakty z ludźmi
towarzyski i przyjazny konstytuowały skalę Towarzyskości (α=077) W skład skali
Aspołeczności weszły określenia wybredny obrażalski indywidualista (α=060) Do
skali Intelektu weszły także trzy przymiotniki (α=077) inteligentny mądry bystry I
wreszcie na skalę Ugodowości złożyły się przymiotniki cierpliwy spokojny delikatny
z α=070 Z uwagi na minimalną liczbę pozycji wchodzących w skład poszczegoacutelnych
czynnikoacutew uzyskane wskaźniki rzetelności należy uznać za dobre (por DeVellis
1991 Schmitt 1996)
Wymiary percepcji cech własnej osobowości wśroacuted właścicieli zwierząt
domowych
W celu ustalenia wymiaroacutew postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
na podstawie listy przymiotnikoacutew używanych do opisu cech osobowości psoacutew i kotoacutew
zastosowano analizę głoacutewnych składowych Wyznacznik macierzy korelacji dla listy
50 przymiotnikoacutew wynosił 12410ˉ9 Miara KMO adekwatności doboru proacuteby była
roacutewna 0902 a test sferyczności Bartletta wynioacutesł χsup2=782327 df=1225 plt0001
Popdobnie jak w przypadku postrzegania zwierząt domowych najbardziej
adekwatnym było rozwiązanie 6-czynnikowe z uwagi na (1) punkt spłaszczenia w
sioacutedmym czynniku (wartości własne 822 477 315 283 234 166 153 136
121 120 117 109 100 093 itd) (2) stabilność struktury czynnikowej obliczanej
oddzielnie w grupie mężczyzn i kobiet (3) w skład czynnikoacutew poczynając od
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
16
sioacutedmego wchodzi mniej niż dwa przymiotniki z ładunkiem powyżej 050
Wyodrębnione 6 czynnikoacutew w sumie wyjaśniały 46 wariancji (zob Tabela 5)
rarr Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Biorąc pod uwagę przymiotniki najwyżej skorelowane z poszczegoacutelnymi
czynnikami wyodrębnione wymiary można nazwać w następujący sposoacuteb (1)
Sumienność (2) Aspołeczność (3) Ekstrawersja (4) Emocjonalność (5) Ugodowość
i (6) Intelekt Ogoacutelnie struktura percepcji zwierząt domowych i siebie ich właścicieli
jest podobna Wyjątek stanowi Energiczność wyodrębniona u zwierząt jako osobny
wymiar podczas gdy u ludzi została ona włączona do Ekstrawersji W percepcji
siebie pojawia się natomiast wymiar określony jako Emocjonalność
W celu sprawdzenia czy stwierdzone roacuteżnice mają charakter aspektowy czy
zasadniczy poroacutewnano strukturę percepcji zwierząt domowych z percepcją siebie ich
właścicieli osobno wśroacuted właścicieli psoacutew i osobno wśroacuted właścicieli kotoacutew za
pomocą modelowania roacutewnań strukturalnych Uzyskano następujące wskaźniki
zbieżności dla właścicieli kotoacutew RMSEA=0042 chi2=236 79 df=153 plt0001
chi2df=155 skoryg indeks gamma populacji=0967 W przypadku właścicieli psoacutew
te wskaźniki osiągnęły następujące wartości RMSEA=0047 chi2=25897 df=153
plt0001 chi2df=169 skoryg indeks gamma populacji=0959 Wyniki poroacutewnań
wskazują że zasadniczo struktura percepcji cech osobowości zwierząt domowych
nie roacuteżni się od struktury percepcji siebie tych osoacuteb w zakresie przymiotnikoacutew
istotnych w opisie stałych właściwości psoacutew i kotoacutew
Dyskusja wynikoacutew
Wyniki dwuetapowych badań wykazały że struktury percepcji osobowości
człowieka i zwierząt domowych nie roacuteżnią się zasadniczo między sobą Osobowość
zwierząt i człowieka (samoopisy) jest postrzegana na sześciu wymiarach Mimo że
lista przymiotnikowa została skompletowana w oparciu o skojarzenia specyficzne dla
zwierząt (ale zgodnych z definicją cech osobowości w psychologii) i była względnie
kroacutetka (50 przymiotnikoacutew) udało się dokonać replikacji sześcioczynnikowej struktury
osobowości znanej z badań leksykalnych Ekstrawersja Emocjonalność
Sumienność Ugodowość Intelekt oraz Aspołeczność (por Ashton i in 2004
Szarota Ashton Lee 2007) Ostatni z wyodrębnionych wymiaroacutew pod względem
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
17
treści w dużym stopniu jest zgodny z ujemnym krańcem wymiaru
UczciwościPrawości ale nadano mu inną nazwę z uwagi na skład przymiotnikoacutew
Wymiar UczciwościPrawości nie moacutegł w pełni się ujawnić z powodu braku
wartościowania moralnego w percepcji zachowań zwierząt
W przypadku percepcji cech osobowości zwierząt odtworzono cztery wymiary
identyczne z percepcją własnej osobowości ludzi Sumienność Intelekt Ugodowość i
Aspołeczność Kolejne dwa wymiary Energia i Towarzyskość powstały wskutek
rozszczepienia jednego wymiaru Ekstrawersji charakterystycznego dla ludzkiej
osobowości W percepcji zwierząt mają one charakter niezależny Oznacza to że
psy i koty mogą być postrzegane jako energiczne ale nietowarzyskie i unikające
kontaktu z człowiekiem lub też jako przyjacielskie a jednocześnie powolne W
przypadku człowieka Towarzyskość i Energiczność wspoacutełwystępują ze sobą tworząc
wymiar Ekstrawersji (por Ashton i in 2004)
Emocjonalność nie zaistniała w przypadku percepcji zwierząt jako wymiar
niezależny pojawiła się ona tylko w percepcji siebie ich właścicieli Warto jednak
zaznaczyć że nie jest to wynik zaskakujący ponieważ EmocjonalnośćNeurotyzm
wyraźnie pojawia się tylko w opisach własnej osobowości respondentoacutew Wtedy
kiedy jest opisywana osobowość innych ludzi (peer-rating) ten wymiar ulega
znacznemu rozwodnieniu (por Saucier 1998) Brak tego wymiaru w percepcji
osobowości zwierząt może zatem wynikać z tej ogoacutelnej specyfiki percepcji innych
Analizując zachowanie respondenta w trakcie badań w ktoacuterych prosimy go o
opisanie cech osobowości charakterystycznych dla zwierząt domowych należy
przypuszczać że może on także odwołać się do istniejącej wiedzy na temat tego
jakie cechy wspoacutełwystępują z jakimi Wyciąganie wnioskoacutew na podstawie jednej
właściwości o innych cechach postrzeganej osoby w psychologii społecznej nazywa
się wnioskowaniem inferencyjnym a zespoacuteł reguł inferencyjnych tworzy ukrytą teorię
osobowości Ponieważ struktura ukrytych teorii osobowości pokrywa się ze strukturą
Wielkiej Piątki (Borkenau 1992 McCrae Jang Livesley Riemann Angleitner 2001
Passini Norman 1966) należy liczyć się z tym że struktura percepcji cech
osobowości przypisywanych zwierzętom może być podobna do struktury
postrzegania osobowości człowieka w zakresie puli deskryptoroacutew osobowości
stanowiących przedmiot badań roacutewnież z uwagi na ukryte teorii osobowości a nie
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
18
tylko z powodu faktycznego zroacuteżnicowania pomiędzy zwierzętami domowymi w
zakresie cech stanowiących osie odkrytych wymiaroacutew percepcji zwierząt Może to
stanowić alternatywne wyjaśnienie zbieżności struktury postrzegania cech
osobowości zwierząt domowych i ich właścicieli
Konfrontując wyniki własnych badań z dotychczasowymi badaniami nad
percepcją cech osobowości zwierząt należy zwroacutecić uwagę na to że w
dotychczasowych badaniach liczba zidentyfikowanych wymiaroacutew nie przekraczała
czterech (por Gosling John 1999) podczas gdy w badaniach własnych
zidentyfikowano sześć takich wymiaroacutew Głoacutewny powoacuted rozbieżności należy
upatrywać w adekwatności zebranego materiału leksykalnego do naturalnego języka
ktoacuterego właściciele zwierząt używają na określenie swoich pupili Innym powodem
może być ocena osobowości zwierząt w dotychczasowych badaniach nie przez ich
właścicieli przebywającymi na co dzień z nimi lecz najczęściej przez zewnętrznych
obserwatoroacutew na podstawie kroacutetkotrwałej obserwacji Rozszczepienie wymiaru
Ekstrawersji na wymiar Energii i Towarzyskości koresponduje z innymi wynikami
badań w ktoacuterych pojawiał się wymiar Aktywności jako wymiar niezależny (Bard
Gardner 1996 Mather Anderson 1993) lub też wymiar Ekstrawersji ulegał
zawężeniu wyłącznie do Towarzyskości (Coren 1998 Forkman i in 1995) W
badaniach własnych pojawiły się one jednocześnie a zarazem jako niezależne
względem siebie
Warto też zwroacutecić uwagę że w badaniach własnych wymiary Sumienności i
Intelektu pojawiły się jako osobne wymiary percepcji psoacutew i kotoacutew podczas gdy w
dotychczasowych badaniach szereg badaczy twierdziło że tworzą one jeden wymiar
Kompetencji (Coren 1998 Gosling John 1999) Wyniki badań własnych przeczą
temu Podobnie jak w przypadku percepcji osobowości człowieka wymiary te jawiły
jako niezależne względem siebie
Przeprowadzone badania wnoszą wkład w dyskusję na temat tego czy cechy
osobowości ustalane w toku badań kwestionariuszowych (w szczegoacutelności w ramach
Wielkiej Piątki) stanowią tylko kategorie percepcji czy też przysługuje im status
ontologiczny oraz jaki jest zakres podmiotowy stosowalności terminu bdquoosobowośćrdquo
Wyniki badań upoważniają do twierdzenia że roacuteżnice indywidualne między
zwierzętami możemy opisać w przybliżeniu za pomocą tych samych cech za
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
19
pomocą ktoacuterych opisujemy roacuteżnice między ludźmi i jeżeli zbioacuter takich cech w
przypadku ludzi określamy mianem osobowości to psy i koty także ją posiadają w
takim deskryptywnym znaczeniu tego pojęcia Powstaje zatem pytanie czy taka
redukcja pojęcia osobowości jest satysfakcjonująca w psychologii Stanowisko
autoroacutew w tej kwestii jest zbliżone do tego jakie prezentuje Saucier Hampson i
Goldberg (2000) cechy identyfikowane w ramach podejścia leksykalnego stanowią
użyteczne kategorie językowe opisujące typowe dla jednostki wzorce zachowań
pozwalające na poroacutewnywanie obiektoacutew opisu między sobą w zakresie dostępnym
ludzkiej obserwacji i istotnym w danym kontekście Badania oparte na materiale
leksykalnym nie należy utożsamiać z badaniami nad osobowością
Wyniki badań mogą mieć roacutewnież wartość praktyczną w postaci opracowanej
skali Z uwagi na jej rozmiar (18 pozycji) oraz satysfakcjonujące właściwości
psychometryczne może ona być stosowana do badania percepcji cech osobowości
psoacutew i kotoacutew np podczas klasyfikacji i selekcji zwierząt na potrzeby dogo- lub
felinoterapii (por Franczyk Krajewska Skorupa 2007 Niedzielski Sarnecka 2007)
Literatura cytowana
Angleitner A Ostendorf F John O P (1990) Towards a taxonomy of personality
descriptors in German A psycho-lexical study European Journal of
Personality 22 89-118
Ashton MC Lee K (2007) Empirical theoretical and practical advantages of the
HEXACO Model of personality structure Personality and Social Psychology
Review 11 150-166
Ashton M C Lee K Perugini M Szarota P de Vries R E Di Blas L Boies
K De Reed B (2004) A six-factor structure of personality-descriptive
adjectives solutions from psycholexical studies in seven languages Journal of
Personality and Social Psychology 86 356-366
Bard KA Gardner KH (1996) Influences on development in infant chimpanzees
Enculturation temperament and cognition (W) ARusson KBard STParker
(red) Reaching into thought The minds of the great apes (s235-256)
Cambridge UK Cambridge University Press
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
20
Barrett JL Keil FC (1996) Conceptualising a Nonnatural Entity
Anthropomorphism in God Concepts Cognitive Psychology 31 219-47
Bolig R Price C S ONeill P L Suomi S J (1992) Subjective assessment of
reactivity level and personality traits of rhesus monkeys International Journal
of Primatology 13 287-306
Borkenau P (1992) Implicit Personality Theory and the Five-Factor Model Journal
of Personality 60 296-327
Coren S (1998) Why we love the dogs we do How to find the dog that matches
your personality New York Free Press
DeVellis RF (1991) Scale development theory and applications Applied Social
Research Methods Series 26 Newbury Park Sage
Di Blas L Forzi M (1998) An alternative taxonomic study of personality-descriptive
adjectives in the Italian language European Journal of Personality 12 75-
101
Draper TW (1995) Canine analogs of human personality factors Journal of
General Psychology 122 241-252
Forkman B Furuhaug IL Jensen P (1995) Personality coping patterns and
aggression in piglets Applied Animal Behaviour Science 45 31-42
Franczyk A Krajewska K Skorupa J (2007) Animaloterapia Krakoacutew Oficyna
Wydawnicza bdquoImpulsrdquo
Gilbert DT Malone PS (1995) The correspondence bias Psychological Bulletin
117 21-38
Gold KC Maple TL (1994) Personality assessment in the gorilla and its utility as
a management tool Zoo Biology 13 509-522
Goldberg LR (1990) An alternative description of personality The Big-Five Factor
Structure Journal of Personality and Social Psychology 59 1216-1229
Gosling SD John O (1999) Personality dimensions in nonhuman animals A
cross-species review Current Directions in Psychological Science 8 69-75
Gosling SD Kwan V i John O (2003) A dogs got personality A cross-species
comparative approach to personality judgments in dogs and humans Journal
of Personality and Social Psychology 85 1161-1169
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
21
Gosling SD (1998) Personality dimensions in spotted hyenas (Crocuta crocuta)
Journal of Comparative Psychology 112 107-118
Guthrie SE (1997) Anthropomorphism A Definition and a Theory (W) RW
Mitchell NS Thompson HL Miles (red) Anthropomorphism Anecdotes and
Animals (s50-58) Albany State University of New York Press
Harre R (1983) Personal being A theory for individual psychology Oxford
England Blackwell
Hart BL Hart LA (1985) Selecting pet dogs on the basis of cluster analysis of
breed behavior profiles and gender Journal of the American Veterinary
Medical Association 186 1181-1185
Heider F Simmel M (1944) An experimental study of apparent behavior
American Journal of Psychology 57 243-249
Hofstee WKB Kiers HAL De Raad B Goldberg LR Ostendorf F (1997) A
Comparison of Big-Five structures of personality traits in Dutch English and
German European Journal of Personality 11 15-31
Horowitz A Bekoff M (2007) Naturalizing anthropomorphism Behavioral prompts
to our humanizing of animals Anthrozoos 20 23-35
John O Angleitner A Ostendorf F (1988) The lexical approach to personality A
historical review of trait taxonomic research European Journal of Personality
2 171-203
King JE Figueredo AJ (1997) The Five-Factor Model plus dominance in
chimpanzee personality Journal of Research in Personality 31 257-271
Kuczaj Ii S Gory JD Xitco MJ (2009) Analysis of personality-trait structure of
dogs with personality-trait descriptors Japanese Journal of Animal
Psychology 59 99-115
Lachowicz-Tabaczek K (2004) Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej
Gdańsk GWP
Lee K Ashton MC (2004) Psychometric properties of the HEXACO Personality
Inventory Multivariate Behavioral Research 39 329-358
Lorenz K (1996) I tak człowiek trafił na psa Warszawa Państwowy Instytut
Wydawniczy
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
22
Mather JA Anderson RC (1993) Personalities of octopuses (Octopus
rubescens) Journal of Comparative Psychology 107 336-340
McCrae RR Costa PT (1996) Toward a new generation of personality theories
Theoretical contexts for the five-factor model (W) JSWiggins (red) The
five-factor model of personality Theoretical perspectives (s 51ndash87) New
York Guilford
McCrae RR Jang KL Livesley WJ Riemann R Angleitner A (2001)
Sources of structure genetic environmental and artifactual influences on the
covariation of personality traits Journal of Personality 69 511-535
Niedzielski A Sarnecka M (2007) O dogoterapii Artykuł opublikowany w
Internecie na stronie wwwdogoterapiaorgpl
Norman WT (1963) Toward an adequate taxonomy of personality attributes
Replicated factor structure in peer nomination personality ratings Journal of
Abnormal and Social Psychology 66 574-583
Passini F T Norman W T (1966) A universal conception of personality structure
Journal of Personality and Social Psychology 4 44-49
Saucier G (1998) A hierarchy of personality factors in the natural language Referat
wygłoszony na 9th European Conference on Personality Guildford UK
Saucier G Hampson SE Goldberg LR (2000) Crosslanguage studies of lexical
personality factors (W) SE Hampson (red) Advances in personality
psychology t1 (s 1-36) East Sussex UK Psychology Press Ltd
Schmitt N (1996) Uses and Abuses of Coefficient Alpha Psychological
Assessment 8 350-353
Supphellen M (2000) Understanding core brand equity guidelines for in-depth
elicitation of brand associations International Journal of Market Research 42
319-338
Szarota P Ashton MC Lee K (2007) Taxonomy and Structure of the Polish
Personality Lexicon European Journal of Personality 21 823-852
Watson D (1989) Strangers ratings of the five robust personality factors Evidence
of a surprising convergence with self-report Journal of Personality and Social
Psychology 57 120-128
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
23
Wilsson E Sundgren PE (1997) The use of a behavior test for selection of dogs
for service and breeding II Heritability for tested parameters and effect of
selection based on service dog characteristics Applied Animal Behaviour
Science 54 235-241
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
24
Tabela 1 Struktura skojarzeń osobowych w badaniach wolnych skojarzeń ze zwierzętami
Kategoriapodkategoria
Skojarzenia ogoacutelne
Skojarzenia personifikujące
n n
1 Dyspozycje 209 346 358 530
1a Temperament i charakter 167 276 290 430
1b Zdolności i talenty 42 70 68 101
2 Stany 62 103 86 127
2a Emocje stany poznawcze 33 55 55 81
2b Stany fizjologiczne 8 12 7 12
2c Widoczna aktywność 15 25 10 15
3 Społeczne aspekty jednostek 321 531 273 404
3a Role i relacje 58 96 43 64
3b Reakcje społeczne 2 03 0 00
3c Oceny społeczne 188 311 175 259
3d Postawy i światopogląd 0 00 0 00
4 Zewnętrzna charakterystyka 42 70 13 19
4a Anatomia i konstytucja 15 25 5 07
4bWygląd zewnętrzny 22 36 7 10
Razem 604 100 675 100
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
25
Tabela 2 Struktura percepcji psoacutew i kotoacutew
Lp f Przymiotnik Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
M sd 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
25 4 odpowiedzialnya 071 -007 017 002 005 015 045 -056 -051 -057 -056 -052 281 118
22 3 obowiązkowya 069 -005 008 -015 002 016 041 -053 -052 -048 -053 -048 261 113
30 4 pracowitya 066 014 006 -016 -015 018 034 -050 -054 -050 -050 -048 283 126
32 3 przewidującya 056 013 -001 007 010 -001 029 -032 -035 -034 -033 -035 313 121
35 4 rozważnya 064 -001 -003 -005 011 033 029 -053 -053 -053 -051 -032 301 118
24 3 odpornya 057 019 014 008 -001 003 026 -032 -035 -038 -039 -039 322 119
27 7 opiekuńczya 059 -004 032 005 022 007 019 -050 -030 -050 -041 -050 340 122
36 5 samodzielnya 046 025 -004 022 017 007 007 -024 -036 -027 -031 -036 357 123
28 4 pewny siebie 052 033 013 010 007 -025 006 -025 -044 -045 -047 -035 358 114
39 3 szczerya 051 -011 043 014 025 007 -002 -052 -018 -050 -041 -053 346 131
40 7 szybkia -001 075 007 -005 002 -005 -057 055 -056 -056 -057 -056 421 099
49 3 zwinnya -007 071 005 005 004 -002 -051 050 -051 -052 -052 -052 420 103
10 14 energicznya 005 069 020 -009 -010 -016 -056 039 -049 -055 -055 -052 406 111
38 23 sprytnya 011 063 000 021 020 009 -047 029 -050 -041 -042 -048 410 102
11 7 impulsywnya 012 054 006 028 -017 -029 -048 009 -050 -034 -045 -034 338 127
16 4 lubi kontakt z ludźmi 006 001 073 -017 000 -009 -057 -057 049 -051 -057 -056 427 102
41 21 towarzyskia 020 013 069 -012 007 001 -048 -052 040 -053 -055 -056 417 106
33 42 przyjaznya 013 -005 068 -017 020 010 -052 -055 036 -049 -048 -053 429 092
34 8 radosnya 012 035 069 -003 012 -003 -060 -038 032 -063 -060 -063 427 093
45 19 wesołya 017 030 067 -002 009 -007 -053 -040 031 -058 -057 -057 420 098
5 7 ciepłya w relacjach 009 -004 062 002 010 029 -047 -049 028 -049 -047 -032 416 100
19 34 miłya 013 008 065 005 018 032 -055 -057 026 -058 -052 -038 414 102
17 5 lubi się bawić -004 032 063 -020 001 -007 -054 -034 025 -047 -054 -053 434 100
7 11 czułya 022 -003 061 009 016 035 -048 -058 017 -056 -053 -034 386 113
21 4 nieufnya 005 009 -038 026 -001 013 -023 -022 005 -011 -024 -021 284 125
48 3 wybrednya -011 -005 -001 066 019 008 -047 -048 -049 038 -042 -048 340 136
23 3 obrażalskia 016 000 -008 057 000 003 -031 -036 -035 029 -036 -036 279 127
12 4 indywidualista 009 032 -012 059 011 006 -047 -028 -046 020 -046 -048 361 129
14 20 leniwya -016 -026 004 056 -019 008 -040 -032 -045 018 -038 -044 304 137
9 4 egoistycznya -008 012 -016 052 -032 -014 -042 -041 -039 011 -024 -040 261 128
50 9 złośliwya 003 015 -022 054 -027 -023 -049 -044 -039 009 -034 -038 248 135
44 16 upartya 024 023 008 049 006 -032 -035 -037 -046 002 -046 -026 362 117
13 19 inteligentnya 023 028 015 004 069 009 -053 -049 -060 -064 032 -062 420 096
18 50 mądrya 028 021 016 -003 065 006 -042 -049 -052 -057 027 -057 425 097
3 11 bystrya 008 045 008 003 056 004 -051 -013 -051 -052 010 -052 411 097
6 4 cierpliwya 021 001 012 -012 003 062 -038 -046 -043 -043 -046 032 312 132
37 11 spokojnya 019 -023 007 -014 013 064 -047 -043 -053 -050 -051 028 333 129
8 8 delikatnya 013 -003 036 010 020 063 -056 -059 -033 -057 -051 019 346 124
20 8 nieśmiałya 012 -008 -022 029 -016 049 -039 -040 -032 -025 -037 006 239 121
4 4 chciwya 010 014 -011 018 -013 -007 -025 -022 -024 -020 026 -025 272 137
42 4 uległya 027 -020 042 -003 -010 038 -030 -037 -009 -044 -043 -016 289 122
1 10 agresywnya 016 026 -034 024 -021 -031 -035 -027 -018 -029 -031 -021 216 123
2 11 beztroskia -019 013 033 030 -012 -004 -019 -023 -004 -009 -024 -026 337 126
31 4 przebiegłya 028 038 -001 025 -001 -014 -015 -001 -030 -018 -030 -026 357 118
29 26 posłusznya 041 -006 017 -041 018 025 -013 -045 -040 -013 -039 -033 342 118
26 15 odważnya 042 042 003 -007 015 -020 -007 -007 -042 -041 -037 -034 359 123
15 3 lojalnya 040 -017 032 -002 042 -004 -015 -042 -026 -047 -012 -047 377 113
43 5 uczuciowya 042 -010 049 015 023 019 -019 -053 -006 -050 -044 -047 374 124
47 7 wrażliwya 042 -012 044 019 030 017 -018 -051 -016 -047 -036 -048 372 120
46 54 wiernya 037 -018 031 -013 046 -010 -023 -045 -031 -048 -008 -049 420 101
wartość własna 539 406 596 332 281 282
udział 011 008 012 007 006 006
Σfitimesri2 447 461 888 348 624 329
f ndash częstotliwość występowania przymiotnika w procesie wolnych skojarzeń Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu r
2 ndash kwadrat ładunku czynnikowego
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
26
Tabela 3 Poroacutewnanie cech osobowości przypisywanych psom i kotom
Skala
Koty Psy Test t
Es M sd M sd t df p
Towarzyskość -021 103 021 092 -426 398 0001 -043
Energiczność 007 098 -007 102 134 398 0182 014
Aspołeczność 021 090 -021 105 438 389 0001 043
Sumienność -014 098 014 100 -287 398 0004 -028
Intelekt -004 105 004 095 -083 398 0409 -008
Ugodowość 005 096 -005 104 093 398 0355 010
plt001 plt0001
Tabela 4 Weryfikacja struktury czynnikowej na podstawie pozycji o najwyższej swoistości czynnikowej
Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
odpowiedzialnya 077 -006 016 014 012 016 050 -067 -063 -063 -065 -063
obowiązkowya 080 -007 004 -006 016 013 060 -069 -070 -069 -065 -066
pracowitya 076 016 005 -009 001 012 052 -057 -062 -060 -062 -059
szybkia 004 082 001 004 012 -009 -069 064 -070 -069 -067 -068
zwinnya -008 081 004 013 010 -003 -068 062 -069 -066 -067 -069
energicznya 008 078 010 -008 009 -009 -064 058 -064 -064 -064 -064
lubi kontakt z ludźmi 000 002 086 -014 006 003 -077 -077 072 -073 -076 -076
towarzyskia 017 018 077 001 011 009 -062 -062 052 -068 -066 -067
przyjaznya 008 -003 076 -007 015 017 -064 -065 052 -064 -060 -059
wybrednya -021 -001 -001 076 000 012 -055 -064 -064 052 -064 -061
obrażalskia 019 -006 -004 076 -006 -011 -057 -063 -064 053 -063 -061
indywidualista -001 019 -019 064 021 002 -052 -045 -046 029 -044 -052
inteligentnya 011 010 014 010 083 012 -073 -073 -072 -074 063 -073
mądrya 017 002 014 -003 081 007 -065 -070 -066 -070 060 -069
bystrya 000 021 005 005 077 001 -064 -055 -063 -063 054 -064
cierpliwya 015 003 002 -006 002 082 -066 -070 -070 -069 -070 064
spokojnya 012 -025 009 -004 003 074 -061 -051 -063 -064 -064 046
delikatnya 016 -005 025 020 019 065 -054 -059 -046 -051 -052 025
wartość własna 204 217 212 171 212 181
udział 011 012 012 010 012 010
alfa Cronbacha 073 077 077 060 077 070
średnia korelacja 048 053 053 034 054 044
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
27
Tabela 5 Struktura postrzegania siebie właścicieli zwierząt domowych
Lp Przymiotnik
Ładunki czynnikowe Swoistość czynnikowa
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
22 obowiązkowya 069 001 -007 023 020 -012 036 -058 -057 -048 -050 -055
30 pracowitya 061 -019 006 022 018 006 024 -042 -048 -040 -043 -048
25 odpowiedzialnya 061 001 -005 032 010 017 022 -051 -050 -031 -049 -045
35 rozważnya 053 -004 -005 007 024 026 014 -041 -041 -041 -030 -028
14 leniwya -049 041 -007 -011 011 005 004 -011 -044 -042 -042 -044
36 samodzielnya 043 007 014 013 -002 035 002 -034 -031 -031 -035 -010
48 wybrednya -010 060 -007 004 -006 009 -037 034 -038 -039 -038 -038
50 złośliwya -007 061 -004 -011 -014 010 -041 032 -042 -039 -038 -040
23 obrażalskia 000 059 -004 008 003 -015 -038 032 -038 -037 -038 -034
12 indywidualista 004 051 -003 000 -008 019 -030 021 -030 -030 -029 -023
21 nieufnya 019 056 -013 005 018 -014 -035 021 -040 -042 -036 -039
9 egoistycznya -017 056 -002 -027 013 003 -038 019 -044 -029 -041 -044
44 upartya -008 057 000 010 -030 024 -048 016 -049 -047 -031 -038
1 agresywnya 004 052 014 -029 -018 014 -042 012 -039 -026 -036 -039
11 impulsywnya 015 047 027 001 -031 -003 -037 003 -027 -041 -022 -041
41 towarzyskia -004 -011 077 017 -002 -002 -063 -061 055 -058 -064 -064
34 radosnya 003 -014 073 017 014 016 -063 -059 044 -057 -059 -058
16 lubię kontakty z ludźmi -008 -015 071 030 002 -005 -062 -058 039 -045 -063 -063
45 wesołya -004 -007 068 021 -005 023 -056 -056 035 -048 -056 -046
17 lubię się bawić 000 020 058 024 007 000 -044 -036 024 -033 -043 -044
10 energicznya 042 010 053 007 -021 012 -018 -051 004 -052 -044 -050
26 odważnya 032 007 045 -004 -017 035 -026 -045 -006 -046 -040 -022
47 wrażliwya 015 006 003 074 007 -002 -054 -058 -058 052 -057 -058
43 uczuciowya 009 004 013 074 -001 002 -055 -057 -053 051 -057 -057
46 wiernya 006 000 002 059 007 022 -040 -041 -041 030 -040 -031
15 lojalnya -001 000 012 051 -004 000 -027 -027 -024 024 -027 -027
7 czułya 021 001 029 061 014 005 -044 -053 -036 023 -049 -052
27 opiekuńczya 031 -006 018 051 -005 002 -020 -039 -033 012 -039 -039
8 delikatnya 029 -010 012 051 026 006 -027 -042 -041 008 -030 -043
39 szczerya 012 -019 020 044 -011 014 -028 -024 -024 007 -029 -027
5 ciepłya w relacjach -004 -013 042 048 017 008 -045 -042 -011 000 -040 -044
4 chciwya -007 037 014 -047 027 008 -045 -019 -042 -002 -031 -045
29 posłusznya 018 -020 008 000 064 007 -042 -041 -047 -049 032 -048
37 spokojnya 023 -015 -015 010 064 007 -042 -048 -048 -050 030 -051
42 uległya -014 009 012 008 059 -009 -036 -039 -038 -039 029 -039
6 cierpliwya 032 -027 009 006 050 002 -023 -030 -042 -043 007 -044
20 nieśmiałya -002 035 -025 -003 050 -021 -048 -023 -036 -048 002 -040
38 sprytnya 013 002 032 -002 004 057 -042 -045 -025 -045 -045 021
18 mądrya 003 008 010 037 014 062 -055 -054 -053 -028 -051 020
13 inteligentnya -001 011 -005 042 004 058 -053 -051 -053 -017 -053 014
3 bystrya 004 015 015 031 -019 055 -048 -044 -044 -029 -041 012
31 przebiegłya 008 005 018 -032 009 050 -039 -040 -034 -019 -039 009
32 przewidującya 031 003 -019 014 -017 046 -019 -039 -032 -035 -033 003
28 pewny siebie 030 002 042 -005 -023 043 -032 -050 -015 -050 -039 -014
49 zwinnya 037 009 037 -010 002 033 -013 -038 -012 -038 -040 -019
24 odpornya 042 021 031 -019 -007 030 -010 -035 -025 -037 -043 -026
19 miłya 000 -024 024 041 028 031 -046 -035 -034 -012 -030 -027
2 beztroskia -031 029 027 -016 007 008 -010 -013 -014 -024 -028 -028
40 szybkia 042 016 042 -006 -008 029 -012 -042 -012 -047 -046 -031
33 przyjaznya 007 -023 043 042 020 013 -046 -037 -010 -013 -040 -044
Wartość własna 360 392 470 488 272 316
Udział 007 008 009 010 005 006
Lp ndash liczba porządkowa przymiotnika w kwestionariuszu
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
28
Taksonomia leksykalna i struktura cech osobowości przypisywanych
zwierzętom domowym
Streszczenie
Głoacutewnym celem dwuetapowych badań było ustalenie struktury postrzegania
cech osobowości przypisywanych zwierzętom domowym przez ich właścicieli W
badaniach jakościowych zebrano 1279 skojarzenia od 154 osoacuteb ktoacutere opisywały
swoje zwierzęta domowe (psy lub koty) Taksonomia leksykalna została wykonana
przez 7 sędzioacutew kompetentnych Analiza częstotliwości pozwoliła wyodrębnić listę 50
deskryptoroacutew osobowościowych najczęściej używanych przez właścicieli do opisu
zwierząt domowych Tą listą zbadano 400 osoacuteb w wieku 15-85 lat wśroacuted ktoacuterych 200
badanych było właścicielami kotoacutew a 200 - psoacutew Analiza głoacutewnych składowych i
konfirmacyjna analiza czynnikowa wyodrębniła 6 wymiaroacutew na ktoacuterych są
postrzegane zwierzęta domowe Energia Intelekt Towarzyskość Sumienność
Ugodowość Aspołeczność Analiza roacutewnań strukturalnych wykazała że struktura
postrzegania cech osobowości psoacutew kotoacutew i ich właścicieli jest podobna
Opracowano kroacutetką skalę do badania postrzeganej osobowości zwierząt domowych
posiadającą dobre właściwości psychometryczne
Słowa kluczowe taksonomia leksykalna zwierzęta domowe psy koty postrzeganie
cech osobowości wolne skojarzenia HEXACO analiza poroacutewnawcza
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis
29
Lexical taxonomy and personality traits structure attributed to domestic
animals
Abstract
The main aim of the two-stage studies was to establish the structure of the
personality traits that are attributed to domestic animals by their owners 1279
associations were collected in a qualitative study of 154 participants who described
their domestic animals dogs or cats The lexical taxonomy of associations was
performed by 7 judges The frequency analysis allowed isolating 50 personality
descriptors which are most often used by the owners describing their domestic
animals This adjective list was completed by 400 persons (age range 15-85 200 cat
owners and 200 dog owners) A principal component analysis and a confirmatory
factor analysis distinguished six dimensions Energy Intellect Friendliness
Conscientiousness Agreeableness and Antisocial dimension A structural equations
analysis established that the structures of personality characteristics attributed to
dogs cats and self-rating of their owners were similar A short scale of good
psychometric validity was compiled for further studies on perceived personality of
domestic animals
Key phrases lexical taxonomy domestic animals dogs cats perceived personality
traits free associations HEXACO comparative analysis