Dil-gimgna kont qed insuq lejn id-dar u rajt spanjulett itir fuq gnalqa

ndejn Ta' Qali. Kien wieqaf fl-ajru donnu stampat fis-sema (specjalita ta' dan 1-gnasfur), inares fiss lejn xi caqliqa fil-naxix ta' taflti. lnsomma kelli bilfors nieqaf mal-genb tat-triq noqgflod narah iferfer f'post wiened. lmbagnad zuuumm! nizel qisu gebla gnal fuq il-priza. X'nin rega' tar kellu xi naga mdendla f'siequ. Gremxula probabbli. Frafltlu u komplejt insuq.

Jien kuii meta nonrog berdwocing fil-kampanja dejjem qalbi ttaqtaq li kull gnasfur li nara se nisma' PUMM! u narah niezel mejjet. lmma dis-sena kienet tikka differenti, gnax bis-saflna tal-glieda li qed tagnmel ii-Birdlife, iz-zmien li fih jonorgu 1-kaccaturi tqassar (ara pg 3). Gflalhekk gflal gimagntejn f'din ir-rebbiegfla min iflobb in-natura seta' jonrog igawdi 1-bghadan, 1-isqra, 1-irsieset, ir-rundun, id­daqquq tat-toppu u 1-nuttaf bla biza' li jitfacca xi "hero" bis-senter u jisplodihom. Xorta kien hemm xi kaccaturi kisru 1-ligi, u xorta nqatlu xi gflasafar, imma nafna inqas milli jigri s-soltu.

Naturalment sa ma taslilkom din il-narga tal-f=tuttafa, 1-istagun ikun rega' fetan u 1-massakru jkun rega' beda :(

Kieku fir-rebbiegna ma jkunx hawn sparar, tgflidx kemm iktar gnasafar jibdew ibejtu f'Malta. L­ispanjulett stess jibda jbejjet zgur, gnax ike I isib kemm irid u 1-ambjent miftun li jnobb ghandu wkoll.

11-garnija (yelkouan shearwater Puffinus yelkouan) hija tajra tal-baflar mir-razza tac-cief u ta' !-albatross. F'Malta jbejtu iktar minn 1 000 par minn dawn 1-ghasafar. Ftit nies jafu bil-garni ghax dan 1-gflasfur jgfladdi hajtu fuq il-baflar, u metajbejjet izur il-bejta bil-lejl. B'xorti flazina 1-garni qed jonqos, imma b'xorti tajba 1-Birdlife bdejna progett biex insalvawh (ara pagna 3).

Kull ma jonqos !i nnaqqsu dal-mishut qtil ta' !-ghasafar. Darba din kienet biss halma tagflna. Fl-aflhar qed issir vera.

Sakemm mhux speCifikat mod ieflor, 1-isem Birdlife f'dal-magazin jirreferi gflal Birdlife Malta. Materjal mill-magazin jista' jigi kkupjat basta mhux gflal skop kummercjali, u basta jissemma' isem il-magazin u tintbagflat liii-Birdlife kopja tal-materjal fejn gie kkupjat. Pub!ikazzjoni: Bird life Malta, Apri! 2007 • Disinn u produzzjoni: Victor Falzon Ritratt ta' quddiem: Garnija, ritratt ta' Frank Dhermain Ritratt ta' wara: L-Gfladira ta' Sarraflu, ritratt ta' Joe Sultana Films: Pixel Services. Stampat: Poulton's Print Shop

Kl~.~.b l'tl,lttafhu~af-taqsih'la· .ta~·. Birdl.ite•·rvtalt.~ gl'l~ll·fl1~Jl1bri ta:tant·.it-Ht .. Norganizzaw liar~iet. fU" ~~tl'lP~I'Jja, ~lar~:~tt' l"i!ll4:!rvinaturct,ljfl..t na,gt)tl'llu ..• x~gnot ~mt:>Jeot~li. Non,grg~ hh'lagazin ll•l"'~;~ttafa .kJ,Jit }(l!!ha"ejn gn~ll":mem.J.>ri;.u nagt)mh,l nendawts.u log nob glialwaqt ·.xi. attivitajiet. ?l'lu bi~a fi Kla~~ f=luttaf hi ja l:..h'l3 fis-~ena.

1/-Ffuttafa 79 • Marzu -April 2007

ghasafar kellhom

Malta bla ma jinqatlu.

lmma ghadna

!1-kacca fir-rebbiegna rriduha

dan moqz1ez Bezziegh u Terrorist Ambjentali.

korlo ndklata

lz-zejt ippruvajna nigbruh billi

nixkumawh fi sped ta'

srievet kbar

boroz ta' 1-iska:rt

mimlijin zejt li r~gabar.

Gflad baqa' hafna, u xi

zejt hajkun impossibii li

jingabar-lt

v

4 1/--f=luttafa 79 • Marzu April 2007 -------------~-~ ----· ---····--·--·-····-··-·····--······-···----------------------------

lnsomma til

a tantx! Jekk rajtu 1-film Happy Feet torsi tiftakruh Iii

Lovelace, dak il-pingwin importanti bix-xniexel sofor ma' rasu. FiHilm, Lovelace ikollu problema ghax ikun se jifga f'bicca plastik madwar ghonqu. Fil-najja vera, dan 1-gliasfur jei:isti u jgnidulu rockhopper penguin. U fi!-najja wkoll dan 1-gnasfur gnandu problema serja. U nadd ma jaf x'inhi!

L-ikbar popolazzjoni ta' rockhoppers tgnix til­Falkland Islands. Sa seba' snin ilu hemmhekk kienu jbejtu 300,000 par. ls-sena 1-onra, ii­Birdlife tai­Falklands reggnet glioddithom, u sabet biss 2i 0,000! lr­rockhopper qed jisparixxi!

!r-raguni gliadu nadd ma jafu x'inhi, imma x-xjenzati qed jindunaw li H1ajja fil­banar .f'dawk in-nanat

isem ROCKHOPPER PENGUIN Eudyptes chrysocome

fejn jgl'lix 1-iktar fuq gzejjer fin-nafla t'isfel ta' 1-0ceani Atlantiku u Pacifiku

daqs sa 55cm lewn iswed minn fuq, abjad minn taflt

fattizzi wara gflajnejh gflandu xniexel ta' rix isfar

problemi global warming? status VULNERABBU.

Wielied minn 1 0 speCi ta' pingwini fil-periklu li jinqerdu.

qed tinbidel. 11-pingwini jiddependu totalment miil-banar gnax 1-ikel tagnhom huwa nut. flafna studjuzi qed iwanlilu fii-klima ii qed tisnon, flaga li taffettwa mhux biss il-najja fil-bahar,

t-temperatura u 1-­kurrenti.

X'hasra tkun jekk id-dinja titlef dawn 1-gnasafar tant sbien u interessanti.

karta 1 iCik!ata

/f./1uttafa 79 • Marzu ·Apri/2007

i l ... f1aw¥Jiefa tax ... xtut

Gnasfur komuni li naraw daz-zmien. Hija izgnar mill-nuttafa u 1-nawwiefa, imma 1-gnamla tixxieban nafna. Gisimha mibni biex ittir gnal ninijiet twal, gnalhekk gnandha 1-gwienan tawwalin gejjin gnall-ponta. Ghandha denbha maqsum qisu V imma mhux twi! bnal tal-nuttafa. ll-f1awwiefa tax-xtut

kannella tara minn fuq u bajda minn b'faxx kannella taht gnonqha. I

S'issa dan 1-ghasfur gfladu ma bejjet f'Malta gnax il-bejta jflaffirha mal-gnub I tax-xm ar, u dan 1-ambjent f'Malta

1.

m'gnandniex. Fir-riserva ta' 1-Gnadira speci ta' f1ajt apposta forsi xi I

par hawwief tax-xtut jitnajjar ibejjet f-ihom.. ___ .I'

( Ghasafar Madwama p 31) -·----·

Hemm man?

l ... isfar

tant iii nterler denbi li f!·ahhar inkisirli!

Jekk tarah rnalajr tagnrfu. Ghasfur zgnir mislut, jippassigga (mhux jaqbez) 'I hawn u 'I hemm, denbu il-nin kollu jbandlu 'I fuq u 'I isfel. U sidru u zaqqu sofor lellux. Dan huwa z-zakak isfar jew (fil-qosor) 1-isfar!

ls-sofor huma gnasafar !i narawhom fil­passa, jigifieri fir-rebbiegna u fil-narifa. lhobbu joqoghdu flimkien u fejn tara wiehed spiss se tara ohrajn. Jekk tkun fil-kampanja

ittawwal fl-gnelieqi u gnandek mnejn tara xi sofor jigru fuq il-namrija jfittxu 1-insetti jew wara n-nemus.

kienu jsejhulu pappamosk, kaccamosk, cappamosk u kappamosk. Ghax

(acchiappa) id-dubbien (mosca)!

( Ghasafar Madwarna p 33)

5

gf1andek Internet, idhol fil-vvebsajt WVI.iW.birdlifemalta.org, klikkja KLABB HUTTAF, klikkja NARAW? u ssib ritratti taz-zewg gf1asafar u anke

1-hsejjes jew taghhom. Iii Denis il-webmaster tai-Birdlife.

L-istampi t'hawn fuq menudin m!ll-ktieb Gnasafar Madwarna (fil-ktieb qegfldin bil-kulur). 11-Birdlife flarget dal-ktieb apposta gflal min jibda 1-berdwocing minn eta zgflira. Fih semplici fuq 1 00 gnasfur, u stampi bil-kulur minn qoxra sa qoxra. U jiswa lm2.05 biss! Jekk gnad m'gflandekx ... x'qed tistenna? Cemplilna 347644 jew u ordna wiened.

---·----

karta ritiklata

Fil-mixja tat-18 Marzu 2007 nadna gost! It-temp nargilna tajjeb, Ia xita u lanqas xemx taqli. lltqajna ndejn ii-Villa Rumana sa ma konna grupp sabin, 78 b'kollox (u kelba!), kulnadd lest gnall-mixi.

Tant it-tmexxija tal-leaders nabrieka tagnna tlaqna nimxu, gnaddejna mill-wied ta' tant 1-iMdina, imbagnad minn Wied ii-Qiejgna u wasalna d-Dwejra, fejn waqafna nistrienu u nitpaxxew bil-veduta. lmbagnad gnaddejna minn Bingemma u mxejna lejn iz-Zebbiegn fejn gnamilna waqfa qasira. Komplejna lejn San Martin, fejn ii-leaders kellmuna u qalulna li b'kollox konna gbarna bizzejjed biex tinxtara 1-gnodda li 1-Birdlife gnandha bzonn gnal Foresta 2000. l-annar bicca mixja kienet kwazi kollha gnan­nizla u ma domniex ma wasalna x-Xemxija. Hemmhekk tqassmu r-rigali lill-membri li gabru 1-flus.

ls-somma totali li ngabret kienet lm27 4.35. 11-membru li gabret 1-iktar kienet Jacqueline Licari, li wenidha tellgnet lm36. Prosit Jacqueline u grazzi. U grazzi lilkom kollha li gbartu sa 1-inqas centezmu.

Dawn hum a 1-membri kollha fi nadu sehem fll-gbir ta' flus Yasmine Abela Nicole Aloisio lsmael Aquilina James Aquilina Kimberley Azzopardi Marvic Bonello Sarah Bonnici Jasmine Borg Ludwig Camilleri Cristina Cassar Andre Causon

Nicole Causon Andrew Debono Timothy Debono Luke Oeguara Jade Dowty Ann Marie Farrugia Kevin Farrugia Sean Farrugia Stephen Galea Simon Gauci Amy Gerardi

Rebecca Grima Jacqueline Licari Kevin Micallef Chaanah Muscat Askya Pizzuto Kristina Pulis Anton Saliba Mario Zammit Shaun Zammit

the narne in publishing and booksel!ing since L964

An unbdicv<;blc r<;rHJC of books

Merlin l i~""' 'f ,Y,\HI"'fqjj(•q Str<>t•l

[~IJL1 i I~ ,1)<1,1

to suit ~ll t;1stcs

th<: best pric-es

r 1.1 L'-llFi

karta 0 riCiklot.a

11-BuskeU sabill f'kull stagun, u fir­rebbiegna jkun fl-aqwa tieghu. l­ghasafar ikunu qeghdin ipassu, iHjuri jkunu qed jiftflu u s-sigar ikunu qamu. Ghalhekk se ninzlu sa Wied il-luq, u kif inkunu hemm nilagnbu xi i:ewg lognbiet ambjentali wkoll! Ejjew!

Data: ii-Madd 29 April 2007 Niltaqgnu: fit-8.30am Fejn: ii-Buskett tant it-Hnda Nispiccaw: f'xi nofsinhar Eta: kulhadd! Gibu: xi flaga x'tieklu

11-Muttafa 79· Marzu- Apri/2007

lbi;igl:l.tulna tpingi}i~t jew dtratti natural! tagflkom - natli ngibuhomhi~GALLERIJA

namiema komuni David Attard 13

gamiema Christine Galea 11

Mhux_ annimafi

i:lomestici daqquqa tat­toppu Simon

wizgfla tal-kampanja (sieq) Jeffrey Sciberras

mer iii Brian Mangion 7

bies Gabriei Micallef 10

7

Bl-U X-

Harsa lejn is-sigar Maltin

il-bruka African tamarisk Tamarix africana

11-bruka gnandha nicca specjali f'Malta gnax hija sigra marbuta max-xtut. Tiflah gnar-raxx tal-banar u fil-maltemp tiflan ukoll xi nasla ilma banar meta dan jilnaqha.

11-bruka tikber ukoll f'nalq il-widien fejn dawn jilfthu gnal fuq il-bahar. Fin-natural tikber 1-iktar max-xtut ta' Gflawdex u f'Kemmuna u gflalkemm tinstab Malta ukoll, hija aktar rari.

11-bruka gnandha forma ta' arbuxxell kbir u tajba bnala lqugn tar-rih qrib il-banar. 11-bruka kapaCi ttella' ilma mielah u wara tarmi 1-meln zejjed mill-friegni u mill-weraq. Meta tmissha fil-fatt dejjem tflossha umda u fis-sajf tkun miksija sew b'dan 1-ilma mielan.

11-bruka gnandha glieruq li jikbru fil-fond u kapaci tikber f'namrija ramlija u miellia. Spiss tikber fuq wara ta' 1-gharam ramel (sand dunes). Meta r-rih mimli ramel janbat mal-frieglli tagllha jitief il-lieffa tiegllu u r-ramelli jkun qed igorr jaqa' qrib is-sigra u b'hekk jinbnew 1-gliaram.

lz-zokk tal-bruka huwa griz b'qoxra liarxa. Minnu johorgu friegni miksijin weraq zghar ishom xniexel. Fir-rebbiegha 1-bruka toll rag bukketti b'numru kbirta' ward zghir b'petali bojod fl-isfar car. 11-ward jiddakkar mill-insetti u ssir iz-zerriegna li tixxerred mir-rin u mill-ilma.

Dis-sigra xi kultant jgf1idulha bruka ta' Malta, minnabba li nsibu bruk ienor imllawwelli ngab minn barra.

11-bruka fatli tkattarha bil-bicca f'Jannar u tista' titllawwel mill-ewwel fil-post taHmasgir, u tikber basta ssaqqiha spiss fl-ewwel sena. L-uzu ewlieni tal-bruka qrib il-banar huwa li torbot il-11amrija fl-imkejjen mielna, u biex issebban u tnaddar ix-xtut. L-injam tagllha jaqbad bil-mod minnabba 1-imluna li fih, u gflalhekk tista' tintuza wkoll bliala lqugn in-nar (firebreak).

Charles F Grech, Masgar

kartB r i6iklata

Baruk Barbara, barklor brikkun minn Birkirkara, bararn bruka rniii-Ba:rakka

u karl<arha sai-Karraba, fejn ~ kabbarha go barriera tal-kubrit.

u zgur li :spjegalko'm fid-dettal. Matthew

lium huwa 1-gwardjan ta' Rdum

i-Madonna! hna nifirflulu ,' din il-kariga mportanti u 1nteressanti

Gneziez Fa!kuni,

Din is-sena beda progett gdid gnaii­Birdlife. Dan huwa Progett Garnija (EU LIFE Shearwater Project). Dan il­progett qed isir f'sit fi-Aflrax tal Melliefla jgnidulu Rdum ii-Madonna. Hemmhekk issa sar ufficjalment SPA (Special

Pro- tection Area) miii-Unjoni Ewropea. Ghaliex huwa importanti?

lr-raguni hija li f'dak 1-irdum tant sabin, hemm ibejjet il-garni (yeikouan shearwater), gf1asfur li jixban hatna lic-Ciefa, pero izgnar. 11-garni jidnol fil-bejta bil-lejl biss! F'dawn 1-irdumijiet hemm bejn wiehed u iehor 500 par ibejjet! Sfortunatament dawn 1-gnasafar qed jiffaccjaw hafna tfixkil minnabba 1-bniedem. Per ezempju 1-firien (li f'Malta dahhalhom il-bniedem) qed jieklu 1-bajd ta' dawn 1-ghasafar. ld-dawl u i-hsejjes tal­campers ukoll igerrxu 1-garni. Ghalhekk bl­ghajnuna ta' flus li gibna miii-UE, beda dal­progett biex inharsu u intejbu Rdum ii-Madonna kemm ghan-natura kifukoll gflalina biex ingawduha.

U bilhaqq, min irid izur naqra dal-post, tistgflU tiltaqgnu mieghi biex nispjegalkom aktar fid· dettal fuq il-progett kollu. Sahha.

j Matthew Borg Cardona

0

XognoJ I .. Gfiadira

Ha mmorru ngninu 1-gwardjan ta' 1-Gnadira fix-xog11o! tar­riserva. Wara mmorru u nagnmlu barbikju fil-bajja.

Data: is-Sibt 23 2007 Eta: Falko 13+ Gflal aktar tagnrif u dettalji cempellil Matthew (99886811) jew Iii Simon (79094104)

katta ncil<!ata

f'lafna u jkun emm silg u borra, u 1-gf'lasafar jispiccalhom 1-ikel. ls-sigar tal-frott jinzghu u jorqdu, u 1-gflasafar li jieklu 1-frott, bnat-tajra safra, jibqgflu jittewbu. Hafna insetti, brimb u dud fix-xitwa jmutu jew jinnbew, u gnasafar bflall­pitirross u 1-nuttafa ma jsibux x'jieklu. Gnasafar li jgflixu ma' 1-gnadajjar, bnall-gflasfur ta' San Martin u 1-irsieset, spiss jiffrizalhom il-wicc ta' 1-ilma u ma jkunux jistgnu jistadu.

Biex ma jmutux bil-gun, 1-gnasafar ikollhom jitilqu minn dawn 1-artijiet u jagnmlu vjagg lejn artijiet shan. Dal-vjagg jissejjah il-passa.

harifa Dan il-vjagg jibda qabel ma tibda

x-xitwa, kultant ikun ghadu nofs is­sajf! L-gnasafar tat-tramuntana, per ezempju n-nafla ta' fuq ta' 1-Ewropa, ipassu lejn pajjizi tan-nofsinhar. ii­vjagg jispicca meta l-gf1asfur isib art fejn il-klima hija komda gllalih. Unud jieqfu f!-artijiet madwar ii­Mediterran, fosthom Malta, onrajn jibqgflu gnaddejjin, jaqsmu s­Sanara u jaslu fi-Afrika Centrali. Dan il-vjagg jissejjafl il-passa tal-flarifa

rebbiegfla F'dawn il-postijiet 1-ghasatar

jghaddu x-xitwa f'iktar kumdita gnax isibu x'jieklu. lmmawara li x-xitwa u tibda r-rebbiegha, 1-ghasafar jerggnu jitilqu u lura fart twelidhom. Din tissejjan il­passa tar-rebbiegna.

Gflaliex ipassu 1-gflasafar?

kartG riCiklata

Meta jaslu f'arthom 1-ghasafar ibejtu u jrabbu familja gdida. 11-flieles jgfladdu sajf jieklu u jikbru u jitghallmu jtiru. Meta tasal il-harifa, it-temp jiffriska u 1-ghasafar jindunaw li jridu jiccaqalqu u jergghu jaghmlu 1-vjagg lejn art iktar shuna. 11-flieles issa jkunu kibru, u jew mal-genituri jew wehidhom jitilqu huma wkoll ghall-ewwel passa ta' najjithom ...

, ,' ', , ' ,' ' ,

Gnaliex iH~a¢ca nr,.rebbi~gna tlija kontra ldli.gi ft-Unjoni E:wropea (UE)?

Waqt il-passa tar•rebbieglial­ghasafar ikunu sejrin J'arthom biex ibejtu. Jekk kac¢atur jitne~na joqtoi ghasa.tar fir•rebbiegha, 1-gliasafar rna jkol!homx cans ibe}tu. Jekk ma jfaqqsux ghasafar godda, ftit Ttif l~ispeti li jp<;tssu jonqsu u Ji:;;tghujinqerdu ghal. koHox. ll-gam1ema hekk kien qed jigrilha, u magnha he~tna speci onrajn, Qabel ma twe~qqfet il:kac6a tJr:rebblegliaJil~pa.Jjizita: 1-UE fl-.1979, tl~kaccaturi Ewropej kienu joqtlu mil]uni .ta' gamiem. Ilium ghaH·inqasqed jagntuhom ccms iraobu familjag<;lida.

l.ssa. baqa' biss i~~kaccaturi Maltin li qed jithallewjaghmlu dan!

!mmakif qraJna

f'pagna 3.1-istagun dis­

sena tqassriihom.

J'alla jispicca

ghal kol!ox!

10 11-F/uttafa 79 • Marzu - April 2007

K ' K c 0 0 A

Hawn dawn it-22 gfiasfur maqbudin f'xibka ta' Ara ssibx fejn huma. Tista' taqrahom bil-quddiem u b'lura, '!

s 1 u·F L I v

u D

s F isfel jew 'il fuq. gost. v I R

ARPA KULUVERT AGRETT MALVIZZ u BLONGUN MER ILL T BUFULA PES PUS BUCAOO PITiRROSS

A R

FAR RUG RUNDUN L R z U· flUTTAFA RUSSETT 0 D p z N KACCAMEf\JDULA SEOER DIU D KOKKA SPONSUN KUCCARDA VENEWWA 0 L

KWAKKA ZAKAK F A

Kull sena li inti tibqa' fi Klabb l'futtaf na nibagntulek poster kbir bil-kulur mis~sensiela Hieles, Haj u Sabin! Kull darba !~poster ikoilu gnasfur differenti. Dis-sena gnandna PITIRROSS.

3 pitazzi -BirdLife s er biJ ... kulur

fi Klabb

data tat-twelicl

·-----------··-~;_ode __

telefon imejl

lbgflat kollox Iii Bin::IUfe Malta 57/28 Triq Rigord, Ta' Xbiex XBX 1120 Tibghatx flus bil-posta, imma cekk (pagabbli Iii Birdlife Malta) jew inkella 38 bolla tat-86 (jekk self-adhesive tant ahjar!).

karta (j ricikiala