تــنـدرسـتـي

وائــرس: ڪانگــو چچڙن سبب ٿيندڙ

خطرناڪ بيماري

2014 آڪٽوبــر

7

“سنڌ سائنس اڪئڊمي” جو طب، صحت ۽ ماحول جي ڄاڻ يت ٻڌل فيسبڪ يت پهريون سنڌي ماهوار اي-ميگزين

«TANDRUSTI» A COMPLETE ONLINE SINDHI FAMILY HEALTH MAGAZINE

ــي ماهوارتــنـدرسـتـتندرســت معــارشي الء جديــد دوائــن ۽ اعــي اســپتالن کان بـــ

وڌيــڪ رضوري صحــت بابــت بنيــادي ڄــاڻ جــو هجــڻ آهي.

آڪٽوبر 2014 ، شمارو: 07 جلد: 001

سرپرست:

؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟

مئنيجنگ ايڊيٽر )اعزازي(:

اعجاز اسد پليجو

ايڊيٽر:

ڊاڪٽر علي مرتضي ڌاريجو

مئگزين ڊيزائنر:

ماهتاب اعجاز پليجو

ايڊيٽوريل بورڊ:

ڊاڪٽر مرلي ڌر

ڊاڪٽر وجي ڪمار

ڊاڪٽر فرحان پليجو

ڊاڪٽر واسديو لوهاڻا

ڊاڪٽر ڪيشوداس

عبدالخالق ميڻو

هــــــــــن شــــمـــــــــــــــاري ۾

3ڪانگو وائرس )چچڙن سبب ٿيندڙ روڳ(

6ذيابيطس ۽ دل جو بيماريون

8پيٽ جو سور )ترت طبي ساهتا(

9ٽي بي هڪ وڇڙندڙ مرض

10مرگيء جو مرض

12گلوبل وارمنگ: نوان الڙا نوان کٽڪا

14فٽ رهڻ الء پنهنجون عادتون بداليو

15تندرستي بڪ شيلف

16تندرستي پوسٽر

اڳوڻو شمارو:

ماهــوار “تندرســتي” مئگزيــن “ســنڌ ســائنس

اڪئڊمــي” )رجســٽرڊ( پــاران فيســبڪ تــان آن

الئــن شــايع ڪيــو وڃــي ٿــو. هــن جــو مقصــد

ســنڌي ٻــويلء ۾ ســائنيس صحافــت ۽ ســائنيس

ادب کــي عــام ڪرڻ ۽ عوام کي بنيــادي صحت جي ڄاڻ ڏيڻ آهي.

هڪ سوال ؟تندرســتي مئگزيــن جو ســتون ــي ــان ج ــي توه ــڪرين ت ــمارو اس شــي ــن ک ــان ه ــي. اس ــود آه آڏو موجــون ــڻ الء ڪوشش ــت ۾ آڻ ــل حال ڇپيمالــي پــر آهيــون رهيــا ڪــري مجبوريــن ســبب هــن کــي فيســبڪ ــي ــون . مال ــا آهي ــي رهي ــي هالئ ت۾ ســنڌيء گــڏ ســان مجبوريــن ــتن ــدڙ دوس ــي لکن ــي ادب ت سائنســئلو ــڪ وڏو مس ــه ه ــد ب ــي اڻهون ج

آهي. ــنڌ ــه س ــي ت ــن آه ــانکي يقي اس ــا ــنڌ ج ــي ۽ س ــي ٿ ــڃي ناه ــا س اڃــي ــاگرد گڏج ــتاد ۽ ش ــر، اس ڊاڪٽهــن کــي قومــي فــرض ســمجھندي

هــٿ ونڊائينــدا.ڇــا اســان جــي اهــڙي اميــد

ٿينــدي؟ ثابــت ســجائي تندرستي جي ٽيم

هــڪ اهــڙي بخــار هيمريجــڪ ڪانگــو ڪريميــن موتمــار وائرســي بيمــاري آهــي. هــن جــو وائــرس چچــڙ جــي چــڪ پائــڻ ڪــري وچڙنــدو آهــي. اهــو وائــرس پهريــون ڀيــرو 1969ع ۾ پــوء ان کان ويــو ۽ ڏٺــو 1944ع ۾ڪريميــا ۾ ــه ڏٺــو ويــو، تنهــن ڪــري هــن بيمــاريء جــو اهــو ڪانگــو ۾ ب Crimean-Congo( فيــور هيمريجــڪ ڪانگــو ڪريميــن نالــو CCHF/ hemorrhagic fever( پيــو. اهــا بيمــاري آفريــڪا، ايشــيا، ايســٽ يــورپ ۽ مــڊل ايســٽ ۾ وڌيــڪ ڏٺــي وئــي آهــي.

جــي )Nairovirus( وائــرس نيئــرو وائــرس ڪانگــو خانــدان ســان واســطو رکــي ٿــو. اهــو وائــرس جهنگلــي، تــوڙي پالتــو ٻنهــي قســم جــي جانــورن کــي متاثــر ڪنــدو آهــي ۽ چچــڙ جــي چــڪ ذريعــي جانــور ۾ داخــل ٿئــي ٿــو. انســان

جڏهــن اهــڙي جانــور جــي رت ۾ رابطــي ســان گوشــت ۽ ٿينــدو متاثــر تــه آهــي اينــدو چچــڙ بيمــار وري يــا آهــي جــي چــڪ ســان اهــو وائــرس انســان تائيــن پهچــي ٿــو. اهــي ماڻهــو جيڪــي جانــورن جــي )گھڻــو آهــن هونــدا ويجهــو جانــورن ۽ ڪاســائي ڪــري جــي اســپتالن ۾ ڪــم ڪنــدڙ(

وڌيڪ متاثر ٿيندا آهن. جڏهــن مــان ننــڍو هونــدو هيــس ته منهنجي ڏاڏي جي واڙي ۾ ــل ــي چنبڙي ــن ت ــون ۽ مينه ڳئ

ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 32014

ننڍپــڻ ۾ اهــو جملــو اڪثــر ٻڌنــدو هيــس تــه هــو ڪــو چچــڙ آهــي. اهــو جملــو اڪثــر ان ماڻهــوء الء ادا ڪيــو وينــدو هيــو جيڪــو انتهائــي چنبــڙڻ وارو هجــي ۽ جــان نــه ڇــڏي ۽ رت چوســي ڇــڏي. ڳوٺــن ۾ جانــور پالــڻ جــو رواج گهڻــو آهــي اتــي چچــڙ جانــورن تــي ڏٺــا وينــدا آهــن ۽ جانــورن جــو رت بــه چوســيندا آهــن اهــي چچــڙ اســان جي روز مرهــه زندگــي جــو ڄــڻ تــه حصــو آهــن. مــال جــا واڙا، جانــورن جــا ٿــاڪ ۽ ٻهراڙيــون چچــڙن ســان ڀريــل

ملنديــون. اســان کــي اڳ ۾ اهــا خبــر نــه هئــي تــه اهــي ــا ۽ هــڪ موتمــار ــه ٿــي ســگهن ٿ چچــڙ خطرنــاڪ ب

ٿــا. ســگهن بڻجــي ڪارڻ جــو بيمــاريء

چچــڙن جــي چــڪ ســبب وائرســي موتمــار ٿينــدڙ

ي ر بيمــا

ــايل ــو” ن ــا ۽ “ڪانگ ــگهن ٿ ــي س ــت ٿ ــاڪ بـــ ثاب ــڙ خطرن چچ

هــڪ مومتــار بيــاري جــو ڪارڻ بڻجــي ســگهن ٿــا. وائــرس ســبب

ٿينــدڙ هــن بيــاريء کــي ڪرميــن ڪانگــو هيمــر هيجــڪ فيــور

ــڪ ــي چ ــڙ ج ــرس چچ ــو وائ ــن ج ــن. ه ــدا آه )CCHF( بـــ چون

پائــڻ ڪــري وچڙنــدو آهــي. اهــو پهريــون ڀــرو ڪرمييــا ۾ 1944ع

ــن ــو تنه ــو وي ــو ۾ بـــ ڏٺ ــو ڪانگ ــوء اه ــو ۽ ان کان پ ــو وي ۾ ڏٺ

ڪــري ان جــو نالــو ڪرميــن ڪانگــو هيمــر هيجــڪ فيــور پيــو.

ڊاڪٽر مرلي ڌر

وائــرس ڪانگــو پکــڙي؟ ٿــو ڪيئــن چچــڙن وائــرس ڪانگــو ۽ )پالتــو جانــورن رســتي ــنئون ــڌو س ــا س ــي( ي جھنگلٿــو. پهچــي تائيــن انســان ــورن ــور کان جان ــرس جان وائکان جانــورن تــه تائيــن ــت ۽ رت ــن )گوش ــان تائي انســو. ــگھي ٿ ــي س ــي( پهچ ذريعــان ــڪ انس ــرس ه ــو وائ ڪانگتائيــن انســان ٻئــي کان ٿــو. ســگھي وچــڙي بــه

4 ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 2014

چچــڙ هــٿ ســان پٽــي ڪڍنــدو هيــس ۽ انهــن کــي آڱوٺــي ۽ ڏســڻي آڱــر جــي وچ ــدو هيــس. اهــو عمــل ــي ڇڏين ــي ڇٿ ۾ آڻــو ۽ ــاڪ ٿــي ســگهي ٿ ــي خطرن ــه انتهائ باهــو وائــرس ان چٿــڻ واري عمــل ســان بــه ــي ســگهي انســان جــي جســم ۾ داخــل ٿڀرســان ڇيڻــي جــي جانــور بيمــار ٿــو. ــرس جســم ۾ ســاهه کڻــڻ ســان اهــو وائداخــل ٿــي ســگهي ٿــو. اهــا بيمــاري هــڪ انســان کان ٻئــي انســان ڏانهــن بــه منتقــل ٿينــدي آهــي. اســپتالن جــو عملــو بــه متاثــر

ــو. ــي ســگهي ٿ ٿگرمــي گهڻــي وائــرس هــي ڪــري تنهــن ڪــري، نٿــو برداشــت گوشــت ســٺي نمونــي رڌي کائــڻ گهرجي. پــڪل گوشــت کائــڻ ســان اهــا بيمــاري نــه

آهــي. پکڙبــي شــديد شــروعات جــي بيمــاري بخــار، مٿــي جــي ســور، ســنڌن ۽ مشــڪن جــي ســور، ســاڙي، معــدي جــي ســور ۽ دســتن ســان ٿــي ســگهي ٿــي. مريــض کــي رت جــون الٽيــون، پيشــاب ۽ پائخانــي ۾ رت اچــڻ، ڪامــڻ، جهٽــڪا ۽ بيهوشــي مــرض ٿــا. ســگهن پئجــي بــه دورا جــا جــي ســڃاڻپ ممڪــن آهــي ۽ عــاج الء نســن رســتي گلوڪــوس جــون ٿيلهيــون ۽ رائباوائريــن دوا ڏبــي آهــي. جڏهــن اهــا ــار ڪــري ــا جــي شــڪل اختي بيمــاري وب

تــه پــاڻ کــي ان کان محفــوظ رکجــي. جيئــن مٿــي ٻڌايــو ويــو تــه پهريان ڪــري پائــڻ چــڪ جــي چچــڙ جانــور بيمــاري ۾ مبتــا ٿينــدا آهــن ۽ انســان ان

آهــي تــه هــري پــور ۾ انتظاميــه هفتــي الء بنــدش وڌي، دڪانــن تــي اســپري ڪرائــي ۽ ڪاســائين کــي بچــاء الء ماســڪ وغيــره

ڏنــا.عالمــي اداري واري صحــت اداري WHO جــي انگــن اکــران مطابــق اڄ تائيــن ان جــي بچــاء جــي ويڪســين نــه جانــورن الء ۽ نــه ئــي انســانن الء موجــود آهــي. اهــا بيمــاري اســپتالن ۾ ســرنج ۽ ســئي ٻيهــر اســتعمال ۽ اڻپــورن صــاف ــه پکڙجــي ســگهي ٿيــل اوزارن رســتي ب

ٿــي. بيمــاري ورتــل چچــڙ جــي چــڪ پائــڻ جــي هــڪ کان ٽــن ڏينهــن تائيــن بيمــاري ظاهــر ٿينــدي آهــي. جيڪڏهــن بيمــار جانــور جــي رت يــا نهــون رســتي وائــرس جســم ۾ داخــل ٿيــو آهــي تــه 5 کان 13 ڏينهــن ۾ بيمــاري جــون عامتــون اچانــڪ بيمــاري آهــن. ٿينديــون ظاهــر ظاهــر ٿينــدي آهــي. مٿــي ٻڌايــل نشــانين ــن جــو ــن جــو ســڙڻ ۽ اکي کان ســواء اکيآهــي. شــامل وغيــره ســڙڻ ۾ روشــني شــروع ۾ مريــض بــي چيــن هونــدو آهــي ــڊ جــو ــوء نن ــر پ ــي. پ ــدو آه ــدو رهن ۽ لڇنگهڻــو اچــڻ، موڳائــپ ۽ پيــٽ جــي ســور

بيمــار جانــور جــي خــون، رتوبــت، گوشــت ۽ ٻيــن عضــون ســان الڳاپــي ۾ اچــڻ ســان

متاثــر ٿينــدو آهــي. ــه ــو ت ــي ٿي ــو طئ پاڪســتان ۾ اه افغانســتان مــان جيڪــي بــه رڍون اينديون انهــن کــي دوا مليــل پاڻــي ۾ وهنجارڻــو پونــدو ۽ اهــي دوائــون وائــرس کــي مــارڻ ۾ ڪــم اينديــون ۽ نتيجــي ۾ ڪانگــو وائــرس جــي ڪجهــه روڪٿــام ٿــي. پــر اهــا وڌيــڪ نــه هلــي ســگهي. ويجھڙائي ۾ 7 ســيپٽمبر تــي هــري پــور ۾ 4 ڪاســائي مــوت جــو بــک بڻيــا. انهن اهــي رڍون ذبح ڪيــون، جيڪــي هــزرو اٽــڪ مــان خريــد ڪيــون ويــون ۽ اهــا بــه ســڀ کــي خبــر

)1(: چچــڙ کان انســان ڏانهــن بيمــاري جــي منتقلــي روڪجــي.

)2(: ڪپــڙا پوريــن ٻانهــن ۽ پوريــن ڄنگهــن کــي ڍڪــڻ وارا پائــڻ گهرجــن.

تــه پائجــن وارا رنــگ ٿــڌي ڪپــڙا :)3(آســاني چچــڙ چنبڙيــل تــي ڪپــڙن جيئــن

اچــي. نظــر ســان )4(: ڪپڙن تي چچڙ مار دوا لڳائجي.

جســم دوائــون واريــون ڀڄائــڻ چچــڙ :)5(لڳائجــن. تــي

)6(: ڪپــڙن ۽ جســم کــي ٿــوري ٿــوري ديــر ۾ ڏســجي ۽ جيڪڏهــن چچــڙ چنبڙيــل آهــن تــه ان کــي دســتانا پائــي ڪنهــن ڪپــڙي ســان

الــڳ ڪجــي.)7(: چچڙ جي واڌ کي روڪجي.

پاســو کان وڃــڻ تــي جڳهــن انهــن :)8(هجــن. گهڻــا چچــڙ جتــي ڪجــي

جانــور کان انســان ۾ بيمــاري جــي پکڙجــڻ کــي روڪــڻ جــا طريقــا:

هٿــن ۾ دســتانا پائــي پــوء جانــورن ۽ ان جــي خــون ۽ گوشــت کــي هــٿ لڳائجــي.

تــه يــا اڳ کان ڪــرڻ ذبــح کــي جانــور 15 ڏينهــن الء الــڳ جڳهــه تــي رکجــي يــا

ڪجــي. عــاج جــو جانــورن

جــا بچــڻ کان چچــڙن وٺجــن؟ اپــاء ڪهــڙا

ــڇ ــدڙ يس يس اي ــو ڪارڻ بڻجن ــو ج ڪانگ

ايــف وائــرس

ــتي ــونڊ رس ــان س ــڙيء م ــڙ چم ــڪ چچ ه

ــي ــو آه ــي رهي رت پ

ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 52014

جــو هــڪ هنــڌ يعنــي جيــري واري پاســي بيهــي رهــڻ شــامل آهــن. جگــر بــه وڌي وينــدو آهــي. ٻيــون نشــانيون آهــن، دل جــو تيــز ڌڙڪــڻ ۽ جســم تــي رت جــا ســمورا جــا مريــض ٿيــڻ، ظاهــر نشــان عضــوا جهــڙوڪ بڪيــون، جگــر ۽ ڦڦــڙ ڪــم ڪــرڻ ڇــڏي ڏينــدا آهــن. بيمــاري ٿيــو واقعــي مــوت هفتــي ٻئــي جــي وڃــي، بچــي وينــدڙ خوشــنصيب نائيــن کان ڏهيــن ڏينهــن صحتيــاب ٿيــڻ شــروع

ٿينــدا آهــن.

بيماريء کان بچاء:کان بيمــاري هــن ۽ چچــڙن جانــورن،

بچــاء مشــڪل آهــي. ڇــاڪاڻ تــه چچــڙ کان جانــور ۽ وري جانــور کان چچــڙ وارو عمــل بغيــر ســڌ پــوڻ جــي ٿيو وڃي ــورن ۾ بيمــاري ۽ پالتــو جانبظاهــر نظــر ڪونــه ٿــي اچــي. دوائــون جيڪــي چچــڙ مــار آهــن، اهــي هــي هــڪ طريقــو

آهن. ســائوٿ آفريــڪا ۾ اٺ پکيــن ۾ اهــا بيمــاري پکــڙي، اٺ پکــيء کــي ذبح ڪــرڻ کان 14 ڏينهــن اڳ الــڳ رکيــو ويــو ۽ پــوء ان کــي ذبــح ڪيــو ويــو. ڇــاڪاڻ تــه 14 ڏينهــن ۾ بيمــاري ظاهــر ٿيــو پــوي. ان نمونــي انســان کــي ان بيمــاري کان بچايــو ويــو. جيئــن تــه ڪا ويڪســين ڪونهــي ۽ اڪثــر بيمــار جانــور جــي خبــر ڪونــه ٿــي پــوي تنهــن ڪــري بچــاء جــو واحــد طريقــو ماڻهــن کــي ڄــاڻ ڏيــڻ آهــي. ماڻهــن کــي ســجاڳ ڪرڻــو پونــدو تــه جيئــن هــو

بيمــاري کان بچــي ســگهن.

انسان کان انسان ڏانهن وائرس جي منتقلي کي روڪڻ جا طريقا:

ڪانگو وائرس جي بيمار ســان ملڻ وقت احتيــاط ڪجــي. نــڪ ۽ منهــن ڍڪجــي ۽ پنهنجــا هــٿ وري وري پائجــن. دســتانا ڌوئجــن. خــاص ڪــري جڏهن ڪانگو بخار ــا واري مريــض جــي تيمــارداري ڪجــي يعــاج ڪجــي. اهــو اســپتال جــي عملــي الء

انتهائــي اهــم آهــي.

ــر( ڪراچــي ۾ ڪانگــو وائــرس ڪراچــي )رپورٽ

ــل ــا. تفصي ــي وي ــوت ٿ ــا ف ــڪ 2 ڄڻ ــبب وڌي س

موجــب ڪراچــي ۾ ڪانگــو وائــرس تيــزي ســان

پکڙجــڻ لڳــو آهــي، جنهــن ۾ 2 وڌيــڪ مريــض

مــوت جــي منهــن ۾ هليــا ويــا. فوتــن ۾ گبــول

ــراز عــي ــوٺ جــو رهــوايس 9 ســالن جــو رسف ڳ

ســولنگي، جنهــن کــي 7 آڪٽوبــر يت اســپتال

داخــل ڪيــو ويــو هــو ۽ ٻئــي جــو نالــو 20

ســالن جــو آصــف جيڪــو توحريآبــاد النــڍي جــو

رهــوايس هيــو، يــاد رهــي تـــ ڪراچــي جــي مــال

ــرس پــڙي ۾ صفــايئ نـــ ٿيــڻ ڪــري ڪانگــو وائ

جــو انڪشــاف ٿيــو هــو، جنهــن ۾ 2 ڄڻــا فــوت

ٿــي ويــا هئــا.

ڪراچــي ۾ ڪانگــو وائــرس تيــزي

ســان پکڙجــڻ لڳــو، وڌيڪ 2ڄڻــا فوت

ڪانگو وائرس کان متاثر فرد )5 آڪٽوبر 2013(

ٻيــن ۽ پنهنجــو کــي عملــي تندرســت ماڻهــن جــو بچــاء ڪــرڻ

. جــي گهرســان احتيــاط ٽيســٽ جــي رت

. ڪجــيعملو سکيا ورتل هئڻ گهرجي.

اســپتالن ۾ انفيڪشــن کان ــاء ــا اپ ــڻ ج بچ

ياد رکو!جــا . 1 جانــورن

ڪانگــو چچــڙ ڪارڻ جــو ســگھن بڻجــي

ٿــا.خريــد . 2 جانــور

اڳ کان ڪــرڻ ــه ــو ت ــڪ ڪري پــه ــڙ ت ــس چچ مٿناهــن. موجــود

کــي . 3 جانــورن

ســڻ چڪاتــي هٿــن الء جــا پالســٽڪ دســتانا پايــو يــا )DEET( ڊيــٽلڳايــو. لوشــن

وقــت . 4 قربانــي پــاڻ ۽ ٻــارن جــي رت کــي ــري ــن کان پ ڇٽ

رکــو.

6 ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 2014

جــي )Retinopathy( خرابــي جــي پــردي نابينــا ٿيــڻ، گــردن جــي خرابــي ڪــري ڪمــزوري اعصابــي ۽ )Nephropathy()Neuropathy( جنهــن جــي ڪــري پيــر يــا تــه ســاڻا ۽ بــي حــس ٿــي وينــدا آهــن يــا انهــن ۾ هــر وقــت شــديد قســم جــو ســاڙو يــا

ســور رهنــدو آهــي.ڪجهــه مونجهــارا وري نســبتن Macro( رڪاوٽ جــي شــريانين وڏيــن vascular Complications( جــي ڪــري ٿينــدا ،)Heart Attack( آهــن، جــن ۾ دل جــو دورو Heart( دل جــي پمــپ جــو ڪمــزور ٿيــڻFailure(، اڌ رنگــو )فالــج( ۽ پيــرن ڏانهــن رت جــي دورو گهــٽ ٿيــڻ ســبب زخــم، ڦــٽ ۽ گنگريــن جــو ٿيــڻ شــامل آهــي، يــا ڄنگهــه پيــر نتيجــي ۾ جــي جنهــن

آهــي. پونــدي )Amputation( ڪپڻــي جــي مرضــن دل ۽ ذيابيطــس اســان اڄ

جــو ذڪــر ڪنداســين. جــي نســبت جــو جــن مريــض اهــي جــا شــگر ڪولســٽرول ۽ بلڊپريشــر وڌيــل هجــي واپرائينــدڙ بــه تمبــاڪ اهــي گڏوگــڏ آهــن، انهــن ۾ دل جــو مريــض بڻجــڻ جــا خطــرا گھڻــا وڌي وينــدا آهــن. اهــڙا مريــض جيڪــي ٿلهــا، جســماني / ڪــم ورزش نــه ڪنــدڙ ۽ عمــر ۾ وڏا هونــدا آهــن، اهــي

بــه وڏي خطــري ۾ هونــدا آهــن.ســائنس ميڊيــڪل ڪلهــه اڄ آهــي، مشــهور تمــام نالــو هــڪ ۾ )X( )Syndrome-x ”ســنڊروم آهــي اهــو

مــرض جــو شــگر يــا ذيابيطــس ســبب مختلــف پيچيدگيــن ۽ مونجهــارن جــي بڻجــڻ ڪارڻ جــو )Complications(ڪــري ئــي خطرنــاڪ ليکيــو وينــدو آهــي. ــادي عامتــون نــه تــه ذيابيطــس جــون بنيــه تمــام معمولــي هونديــون آهــن. مثلــن توزن جــو وڌڻ، گھــڙي گھــڙي اڃ ۽ بــک لڳــڻ، پيشــاب جــو ڪجهــه وڌيــڪ اچــڻ محســوس ڪمــزوري گهڻــي ٿــوري ۽ جــي نوعيتــن معمولــي انهــن ڪــرڻ. جــي شــگر ئــي ڪــري جــي عامتــن بيمــاري ڪيترائــي ســال جســم ۾ لڪيــل ڪجهــه ڪــري گھڻــو ۽ آهــي رهنــدي آهــي. ٿينــدي ظاهــر پــوء کان ورهيــن )اهــي عامتــون ٽائــپ 2 ذيابيطــس جــي قســم جــون آهــن. جيڪــي ذيابيطــس جــي ڪل مريضــن مــان 95 ســيڪڙو ۾ ٿينــدي آهــي، باقــي 5 ســيڪڙو ٽائــپ 1 جــا مريــض هونــدا آهــن. اهــي ننــڍي ڄمــار جــا هونــدا آهــن ۽ ســنها هونــدا آهــن. انهــن ۾ مٿــي نوعيــت شــديد عامتــون ڪيــل ذڪــر جــي ڪــري بيمــاري شــروع ٿيــڻ جــي چنــد هفتــن ۾ ئــي ظاهــر ٿــي وينديــون آهــن ۽ ــدي ــي وين ــد ٿ ــاريء جــي ســڃاڻپ جل بيم

آهــي.(ذيابيطــس جــا ڪجــھ مونجهــارا تمــام خــراب قســم جــا پــڻ هونــدا آهــن. جــي شــريانين باريــڪ ڪــي ۾ انهــن )Macro vascular complications( رڪاوٽ جــي ڪــري ٿينــدا آهــن. مثلــن: اک جــي

Metabolic( ســنڊروم“ ”ميٽابولــڪ يــا ڪجهــه ۾ صورتحــال ان .)Syndromeبيماريــون ڪٺيــون هــڪ ئــي مريــض ۾ موجــود هونديــون آهــن. ان جــي شــروعات گهڻــو ڪــري موٽاپــي ســان ٿينــدي آهــي، Central( جنهــن ۾ گهڻــو ڪــري پيــٽ ٻاهــرپــوء ۾ انهــن آهــي. هونــدو )Obesityبلڊپريشــر، ڪولســٽرول، ذيابيطــس ۽ دل جــا امــراض پيــدا ٿينــدا آهــن. ضــروري ناهــي تــه اهــي ســڀ مــرض هــڪ ئــي وقــت ظاهــر ٿيــن. انهــن مــان ڪنهــن بــه هــڪ ٻــن ــي ــي ســگهي ٿ ــان شــروعات ٿ خرابيــن م۽ ڪجهــه مهينــن يــا ڪجهــه ســالن کانپــوء ٻيــون خرابيــون بــه ظاهــر ٿيــو پــون. مثلــن ٿولهــه ۽ ذيابيطــس هاڻــي موجــود آهــي تــه

۾ ماڻهــو ئــي ، ان يشــر پر بلڊل و لســٽر دل ڪو ۽ دوري ڻ جــي پــوامــڪان، گهڻــا جــا

هونــدا ، وڌيــڪ هــن آبيماريــن يعنــي انهــن مڙئــي

الئــن جــي لڳــي پئــي

هونــدي آهــي ۽ الء ان

ذيابيطس ۽ دل جون بيماريون

ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 72014

جيڪڏهــن انهــن مــان ڪابــه بيمــاري ڪنهــن مريــض ۾ موجــود هجــي تــه اهــو مٿــي ذڪــر ڪيــل بيماريــن کــي پــڻ نظــر ۾ رکــي

ــو ۽ ٽيســٽون ۽ انهــن جــو معائنڪرائينــدو رهــي ۽ ڪنهــن ســٺي ڊاڪٽــر جــي زيــر نگرانــي رهــي. مٿــي ڄاڻايــل ســمورين بيماريــن جــو بنيــادي ڪارڻ انســولن نالــي هارمــون جــي عمــل ۾ رڪاوٽ

آهــي. )Insulin resistance(اســان کــي خبــر آهــي تــه هــڪ ڀيــرو ڪنهــن کــي دل جــو دورو پئجــي ويــو تــه هــو ڪيــڏو نــه جســماني ۽ نفســياتي طــور تــي ڪمــزور ٿــي وينــدو آهــي. ــدر ــه اهــو ان ــدو آهــي ت ــن لڳن ايئ۽ آهــي ويــو کاڄــي انــدر ئــي ــي ــه ٿ ــه ب ــه وقــت ڪجه ڪنهــن بــدا ــو. هتــي اهــو ٻڌائين ســگهي ٿهلــون تــه دنيــا جــا ســمورا محقــق

۽ ماهــر ان حقيقــت تــي متفــق آهــن تــه ڪنهــن کــي بــه ذيابيطــس ــي خطــرا ــه ان جــي جســم کــي ايڏائ ــو ت جــو مــرض چنبــڙي پيورائــي وينــدا آهــن، ڄڻڪــه ان کــي دل جــو دورو پئجــي چڪــو آهــي. يعنــي ذيابيطــس جــو مــرض هــڪ دل جــي دوري پــوڻ

جيتــرو خطرنــاڪ آهــي.ــو ــاڻ ۾ گهاٽ بلڊپريشــر ۽ ذيابيطــس جــي مــرض جــو پ ــه هــن ــو آهــي. جيڪڏهــن ڪنهــن مــرد کــي شــگر ناهــي ت الڳاٽــدا آهــن، ۾ بلڊپريشــر ٿيــڻ جــا امــڪان رڳــو 15 ســيڪڙو هونپــر جيڪڏهــن ان مــرد کــي شــگر جــو مــرض آهــي تــه ان ۾

بلڊپريشــر ٿيــڻ جــا امــڪان وڌي 44 ســيڪڙو ٿــي وينــدا آهــن. ــه ــي ت ســاڳي طــرح ڪنهــن عــورت کــي شــگر جــو مــرض ناهان ۾ بلڊپريشــر ٿيــڻ جــا امــڪان پــر آهــن، ســيڪڙو 19 صــرف شــگر کــي عــورت ان جڏهــن تــه ٿــو وڃــي ٿــي مــرض جــو بلڊپريشــر ٿيــڻ جــو خطــرو وڌي وڃــي 53 ســيڪڙو ٿيــو وڃــي.

جيڪڏهــن شــگر ۽ بلڊپريشــر گــڏ هجــن تــه اهي مريضن جي دل کــي وڌيــڪ نقصــان پهچائينــدا آهــن ۽ انهــن ۾ انجائنــا، دل جــو جــي دل ،)Heart Attack( دورو Heart( پمــپ جــي ڪمــزور ٿيــڻFailure( جــو خطــرو گهڻــو وڌي وينــدو آهــي. اهــي ٻئــي گڏجــي نقصــان انتهــا بــي کــي دمــاغ اڌ ۾ انهــن ۽ آهــن پهچائينــدا رنگــي )Stroke( ٿيــڻ جــا خطــرا ــا ــاس ڪــن ٿ ــدا آهــن. اهــي بڪيــن کان ن ــا وڌي وين تمــام گهڻــن ــا بڪي ــو عــاج پــوء صــرف ڊاياالئســز )Dialysis( ي ــن ج جنهجــي تبديلــي )Kidney Transplant( آهــي. اهــي اکيــن جــي نظــر ــا ۽ پيــرن ۾ گنگريــن پيــدا ڪــن هميشــه جــي الء ختــم ڪــن ٿٿــا. نتيجــي طــور انهــن ۾ دل جــا مــرض 8-4 ڀيــرا وڌيــڪ ٿيــن ٿــا، دل جــي دوري مهــل مــوت ٿيــڻ جــو خطــرو ٻيڻــو ٿــي وڃــي ٿــو ۽ گــردي جــي مڪمــل نــاڪاره )End-Stage Renal Failure( ٿيــڻ جــو خطــرو 6-5 ڀيــرا وڌي وڃــي ٿــو. اڌ رنگــي ٿيــڻ جــو امــڪان

ــو. ٽيڻــو ٿــي وڃــي ٿ

دل جون بيماريون: دل جو دورو دماغ: اڌرنگي يا فالج

ذيابيطس جون خطرناڪ پيچيدگيونعالمــن يــا نشــانن پنهنجــي ذيابيطــس جــي ڀيــٽ ۾ ان ســان الڳاپيــل اهنجــن گھڻــي ڪــري جــي پيچيدگــن ۽ آهــي. وينــدي ســمجھي خطرنــاڪ

اکين جون بيماريون: انڌو ٿيڻ

دماغ: اڌرنگي يا فالج

رت نلين جون بيماريون: پيرن جو ناسور

بڪين جون بيماريون: بڪين جو بيڪار ٿيڻ

8 ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 2014

پيــٽ ۾ ســور جڏھــن ٿــي ســخت پيــٽ پــوي، ٿــي ڏکنــدڙ ســان ڇھــڻ ۽ وڃــي ھجــن اينــدا اوڪارا لڳــي، ۽ ھلڪــو بخــار بــه ٿــي پــوي، آھــي ھونــدو ممڪــن تڏھــن تــه، اھــڙو ســور اپينڊيســائيٽس )appendicitis( جــو ھجــي. وڏي ســان ســوالئيء اھــو ۾ عمــر ســگھبو ڪــري محســوس آھــي، جڏھــن ٻــارڙن ۾ ھيٺيــن ــدد ســان اھــڙي نشــانين جــي م

وٺبــي ڪــري صحيــح ڳالھــه آھــي.

اپاء:جــي اپينڊيســائيٽس .1نشــاني مکيــه ۽ پھريــن

معدي جو سور:معــدو ھاضمــي جــي سرشــتي جــو ھــڪ اھــم ۽ مکيــه عضــوو آھــي، جيڪــو ھاضمــي ۾ وڏو ڪــردار ادا ڪنــدو آھــي. ھــن ڪيترائــي جــا پــوڻ ســور ۾ ان ٿــا، ســگھن ٿــي ســبب کانســواء ھــن ۾ جڏھــن ســور نــه بــه ھونــدو آھــي، تڏھــن بــه

آســپاس جــي ســور جــي ھــي ــدو آھــي ۽ ــاٽ محســوس ڪن ٽاھــڙي ڏک ڏينــدو آھــي. معــدي ٿــي بــه تڏھــن اھــڙو ســور ۾ ھٻــڇ جڏھــن آھــي، ســگھندو ڪــري گھڻــو کائــي وڃبــو آھي.

اپاء:گھڻــي کائــي پــي وڃــڻ .1جــو اپــاء الٽــي ڪرائــڻ، ســانت ســان ســمھاري، گــوڏا پوئتــي

آھــي. ڪرائــڻ پيتــي کاڌي جڏھــن .2جــي ڪــري اھــڙو ســور نــه ٿيــو ھجــي ۽ ســور جــي ٽــاٽ پونــدي يــا ســور برداشــت کان ھجــي ھلڪــو ھلڪــو ھجــي، ٻاھــر جــو قســم ســخت يــا رھنــدڙ ڊاڪٽــر تڏھــن ھجــي، ســور ســان لــھ وچــڙ ۾ اچجــي. اھڙين حڪمــت پنهنجــي ۾ حالتــن ٿــي ثابــت خطرنــاڪ ھائــڻ

ٿــي. ســگھي جڏھــن پيــٽ جــو ســور .3ڪاڪ کان مٿــي ھلــي ۽ ھــر ھــر ٿــي پونــدڙ ھجــي، تــه اھڙين قســم بــه ڪنهــن ۾ حالتــن نــه گھرجــي. جــو جــاب وٺــڻ جيســتائين ڊاڪٽــر ســان نٿــو ملجــي، تيســتائين ڪجھــه بــه جــو ان پيئجــي. کائجــي نــه ســور جــو آھــي ھــي ســبب ٿــي بــه جــو نوعيــت اھــڙيء ســگھي ٿــو جــو تــرت آپريشــن وڃــي. پئجــي ضــرورت جــي اپينڊيســائيٽس، جھــڙوڪ: ڪنهــن الســر، جــي معــدي عضــوي جــو ڦاٽــي پــوڻ ۽ آنــڊي

وڃــڻ. وڪڙجــي جــو ــي ــي ج ــي ڌاريج ــي مرت ــر ع ڊاڪٽ

ڪتــاب “فرســٽ ايــڊ” تــان ورتــل

اپينڊڪس ڇا آهي؟آڱــر جــو، آنــڊي اپينڊڪــس ھڪــڙو جھــڙو شــڪل جــي

وڌيــل حصــو آھــي، جيڪــو 2 کان 4 انچــن تائيــن ڊگھــو ٿــي ســگھي vermiform( اپينڊڪــس ورميفــارم نالــو پــورو جــو ان ٿــو. appendix( آھــي. کاڌي جــو ڪــو اھــڙو ذرڙو جيڪــو ھضــم ٿيــڻ کان بچــي يــا کســڪي، منجھــس ھليــو وڃــي جھــڙوڪ موســمي جــو ٻــج وغيــره تــه اھــو ان جــي بنــد نالــي ۾ ڦاســي، آھســتي اھســتي ڦنــڊي آھــي. جنهنکــي پيــدا ڪــري وجھنــدو خطرنــاڪ حدتائيــن ســوج جــو ان آھــي. وينــدو ســڏيو )appendicitis( اپينڊيســائيٽس

آھــي. )appendectomy( آپريشــن عــاج واحــد

ســور. ۾ پيــٽ ســڄي آھــي، ــارڙي کــي ــڙي ٻ تنهنڪــري اھ۽ ڇڏجــي ســمھاري تــي ھنــڌ بــرف تــي ھنــڌ واري ســور

. کجــي رڊاڪٽــر جيســتائين .2ســان لھــه وچــڙ ۾ نــه اچجــي، تيســتائين کيــس کائــڻ ۽ پيئــڻ جــو ڏجــي. نــه بــه ڪجھــه الء ــڻ ســان ــڻ ۽ پيئ ــه کائ ــه ب ڪجھٿــي ســگھي ٿــي ابتــر حالــت ــه اپينڊڪــس ــي ت ۽ ممڪــن آھ

پــوي. ڦاٽــي ڪنهــن جــي پيــٽ .3بــه قســم جــي ســور ۾ ڪوبــه گھرجــي. نــه ڏيــڻ جــاب

ٿــي جلــد جيتــرو .4ســگھي مريــض، ڊاڪٽــر کــي

. جــي ر يکا ڏ

سلسلو: ترت طبي ساهتا )فرسٽ ايڊ(

Abdominal Pain :پيٽ جو سورپيــٽ ۾ پونــدڙ اوچتــي

ــي؟ ــا ڪج ــور الء ڇ س

ترت طبي ساهتا

فرسٽ ائڊ

ڊاڪٽــر عــي مرتــي ڌاريجــو

ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 92014

شبير احمد سومرو

ٽي بي جو مرض ڇا آهي؟ بــي هــڪ بئڪٽيريــا جــي ذريعــي ٽــي پکڙجنــدڙ بيمــاري آهــي. جيــڪا جســم جــي ڪنهــن بــه حصــي ۾ ٿــي ســگهي ٿــي. پــر اڪثــر ڪــري اهــا ڦڦــڙن ۾ ٿينــدي

آهــي.

نشــانيون ابتدائــي جــون بــيء ٽــي آهــن؟ ڪهڙيــون

وڌيــڪ کان ان کنگهــه هفتــا ٽــي 1- . کنگهــه

-2 هلڪو بخار ۽ پگهر اچڻ. -3 بک جو نه لڳڻ ۽ وزن گهٽ ٿيڻ.

-4 بلغم ۾ رت جو اچڻ. -5 جيڪڏهــن مٿيــن نشــانين مــان ڪا ظاهــر ٿئــي تــه ويجهــي ڊسپينســري يــا اســتپال مــان ڊاڪٽــر ســان رابطــو ڪريــو

۽ پنهنجــو بلغــم چــڪاس ڪرايــو.

ٽــي بــي جــو مــرض ڪئيــن پکڙجنــدو آهــي؟

مريــض جــو بــي ٽــي جڏهــن کنگهنــدو آهــي، ڇڪيــون ڏينــدو آهــي يــا ٿڪنــدو آهــي تــه جراثيــم هــوا ۾ پکڙجندا آهــن ۽ پــوء ســاهه جــي ذريعــي اهــي ڦڦــڙن

آهــن. ٿينــدا داخــل ۾ ٽــي بــي جــي ســڃاڻپ ڪيئــن ٿينــدي

آهــي؟ ٽــي بــي جون مٿي ڏنل نشــانيون ظاهــر ٿيــڻ ســان ويجهــي اســپتال مــان بلغــم جــي چــڪاس ڪرائــڻ ســان ئــي

پونــدي. خبــر ٿينــدو ڪئيــن عــاج جــو بــي ٽــي

؟ هــي آٽــي کــي مريــض ڪنهــن جيڪڏهــن ــڻ جــي بلــڪل ــه گهٻرائ ــي وڃــي ت ــي ٿ بنيشــنل پاڪســتان آهــي. نــه ضــرورت ٽــي بــي پروگــرام ۽ عالمــي صحــت جــي Dots طريقــي واري عــاج جــي اداري ــو ۽ مــرض جــي ســڃاڻپ ــدو وٺ ــان فائ مٿيــڻ کان پــوء ليــڊي هيلــٿ ورڪــر/ نيــڪ ــٺ ــي هي ــن جــي اوز جــي نگران ــرد، اي مڊاڪٽــرن جــي تجويــز ٿيــل دوائــون بغيــر کائــڻ مهينــا اٺ مسلســل جــي وقفــي

گهرجــن. يــاد رکــو، عــاج اڌ ۾ ڇــڏڻ ســان

بيمــاري جــي شــديد ٿيــڻ ۽ اٿلجــي پــوڻ جــو خطــرو آهــي. جيڪــو بعــد ۾ ڏکيــو ۽

ٿينــدو. ثابــت ڪافــي مهانگــو عــاج

ٽــي بــي جــون دوائــون ڪٿــان مفــت ۾ حاصــل ڪــري ســگهجن ٿيــون؟

اهــا ســڀني کــي خبــر آهــي تــه ٽــي بــي هــڪ خطرنــاڪ مــرض آهــي پــر اطمينــان جــي ڳالهــه آهــي تــه ٽــي بــي قابــل عــاج آهــي. ٽــي بــي جــون دائــون آســاني ســان ــي ــان اه ــن. توه ــود آه ــي موج ــڌ ت ــر هن هســرڪاري ويجهــي پنهنجــي دوائــون بــي ٽــي مرڪــز، ڊسپينســري، صحــت مرڪــز يــا ڪنهــن ويجهــي اســپتال مــان

مفــت حاصــل ڪــري ســگهو ٿــا.مريــض جــي ڪٽنــب، محلــي جــي نيــڪ پاڙيســرين ۽ ڪارڪــن ســماجي مــرد جــو اهــو فــرض ٿئــي ٿــو تــه مريــض ســان ــوار شــخص رابطــو رکــن ۽ ڪنهــن ذميــون ــض کــي دوائ ــي مري ــر نگران جــي زي

کارائيــن.

ٽــي بــي جــي عــاج الء ڪجهــه ضــروري هدايتون:

-1 ٽــي بــي جــو مــرض قابــل عــاج آهــي پــر عــاج ڊگهــو آهــي.

-2 سڀ دائون هڪ وقت کائڻ گهرجن. ســان کائــڻ دوائــون جيڪڏهــن 3- ســان ڊاڪٽــر تــه ٿئــي خــراب طبعيــت

گهرجــي. ڪــرڻ رابطــو -4 معائنــي جــي الء پابنــدي ســان ڊاڪٽــر وٽ وڃــڻ گهرجــي ۽ ڊاڪٽــر جــي هدايتن تــي عمــل ڪــرڻ گهرجــي ۽ دائــون تجويز

ٿيــل مقــدار ۾ اســتعمال ڪــرڻ گهرجــن. -5 عــاج صــرف ڊاڪٽــر جــي مشــوري

ســان بنــد ڪــرڻ گهرجــي. -6 دوائــون صــرف ذميــوار هيلــٿ ورڪر ڪــرڻ اســتعمال هيــٺ نگرانــي جــي

گهرجــن.ــار ــاء پنهنجــي ٻ -7 عــاج جــي دوران م

کــي کيــر پيــاري ســگهي ٿــي.

جــي بيمــاري ســان ڇــڏڻ ۾ اڌ عــاج جــو بــيء ٽــي رکــو! يــاد ــدو آهــي. جنهــن ســان ــدا ٿين ــوڻ جــو خطــرو پي ــي پ شــديد ٿيــڻ ۽ اٿلبيمــاريء جــو عــاج ڏکيــو ۽ گھڻــو مهانگــو ثابــت ٿينــدو آهــي.

ٽي بي: هڪ خطرناڪ ۽ وچڙندڙ

مرض

10 ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 2014

هــڪ )Seizures, Epilepsy( مرگــي خطرنــاڪ پــر قابــل عــاج مــرض آهــي۔ هــي هــڪ اهــڙي بيمــاري آهــي جنهــن ۾ مريــض کــي بــار بــار اوچتــا جهٽــڪا اينــدا آهن۔هــي مــرض عــام طــرح ســان 5 کان 20 ســالن جــي وچ ۾ ٿينــدو آهــي پــر اهــو الزمــي نــه آهــي۔ مرگــي جــا جهٽــڪا ڪنهن بــه عمــر ۾ ٿــا ســگهن ٿا۔هــن بيمــاري جــون

عامتــون هــن ريــت آهــن۔هوش حواس جو وڃائجڻ۔ •

وات مان گگ وهڻ۔ •اکيون هڪ جاء تي بيهي وڃڻ۔ •

هٿــن پيــرن ۾ ڏڪڻــي يــا اوچتــا •۔ جهٽــڪا

پيشــاب يــا پاخانــي جــو خودبخــود •اچــڻ۔ نڪــري

ڊگهي مدت تائين بيهوشي۔ •

مرگي ڇو ٿيندي آهي؟ــاغ ــد انســان جــو دم عــام صحتمن نيورانــس جڙيــل ۾ پــاڻ ئــي ڪيتــرن

)Neurons( جــو ٺهيــل ٿئــي ٿــو۔ جــن ۾ هــر وقــت ڪرنــٽ وانگــر ســگنل ســفر ڪنــدا رهــن ٿــا۔ انهــن ســگنلس کــي ڪنٽــرول ڪــرڻ الء اهلل تعالــي ڪيترائــي سســٽمس جــو ٿيــڻ مرگــي آهــن۔ رکيــا )Systems(ســبب انهــن سســٽمس ۾ گڙٻــڙ يــا خرابــي ٿيــڻ آهــي۔ اهــا خرابــي ڪيتــرن ئــي ســببن جــي ڪــري ٿــي ســگهي ٿــي۔ ڪجهــه اهــم

ســبب هــي آهــن۔جينز )Genes( ۾ خرابي۔ •

Encephalitis,( دمــاغ جا انفيڪشــن •Meningitis(۔

مٿي ۾ ڌڪ لڳڻ۔ •ســپاء جــي رت کــي دمــاغ •

وڃــڻ۔ گهٽجــي جسم مان گهڻو رت وهڻ۔ •

دمــاغ ۾ هــڪ يــا وڌيڪ ڳوڙهيون •هجــڻ۔ )Tumors(

)Puss( گنــد يــا پاڻــي ۾ دمــاغ •وڃــڻ۔ ڀرجــي

دماغ جي ٽي بي )Tuberculosis(۔ •جســم ۾ آڪســيجن جي گهٽتائي •

وڃــڻ۔ ٿــي گهٽجــي گلوڪــوز مــان جســم •

۔ ڃــڻ وجــو مرگــي بــه دائــون مختلــف ڪارڻ بڻجــي ســگهن ٿيــون۔ خــاص طــور بــي ٽــي گوريــون، ڏيارينــدڙ ننــڊ تــي جــون دوائــون، مختلــف اينٽــي بايوٽڪــس ــره۔ ــون گــروپ( وغي )پينســلين، ڪوئينولدوا عــام ٿينــدڙ اســتعمال ۾ دســتن »فليجل«بــه مرگــي جــو مــرض ڏئي ســگهي ٿــي يــا وڌائــي ســگهي ٿــي۔ اســان وٽ اڄ ڪلهــه ڪافــي دوائــون پنهنجــي مرضــي ســان يــا ڪواليفائيــڊ ڊاڪٽــر جــي مرضــي کانســواء اســتعمال ٿــي رهيــون آهــن۔ اهــو اســتعمال ڪڏهــن ڪڏهــن گهڻــو خطرنــاڪ بــه ٿــي ســگهي ٿــو۔ ان کان عــاوه شــراب ــه مرگــي جــو هــڪ ــو اســتعمال ب جــو گهڻ

اهــم ڪارڻ آهــي۔

مرگي جا قسم:مرگــي جــا ڪيترائــي قســم آهــن پــر عــام طــرح هــن کــي ٻــن اهــم قســمن ۾ ورهايــو

وڃــي ٿــو.)Partial Seizure( 1. پارشل سيزر

هــن ۾ دمــاغ جــي ڪنهــن ننــڍي حصــي ۾

مرگــي )مرگھي( جــو مرض:

)Neurons( انســان جــو دمــاغ پــاڻ ۾ جڙيــل لکيــن تنتــي گھــرڙن يــا نيورانــســا ســگنل برقــي ــا ي جــو ٺهيــل آهــي۔ انهــن تنتــي گھــرڙن مــان دماغــي پيغــام / نياپوهڪــري جــي روپ ۾ هــر وقــت ســفر ڪنــدا رهــن ٿــا۔ انهــن ســگنلس کــي ڪنٽــرول ڪــرڻ الء دمــاغ ۾ اهلل تعالــي ڪيترائــي سرشــتا )Systems( رکيــا آهــن۔ مرگــي ٿيــڻ جــو ســبب انهــن سســٽمس ۾ گڙٻــڙ يــا خرابــي ٿيــڻ آهــي۔ اهــا خرابــي ڪيتــرن ئــي

ســببن جــي ڪــري ٿــي ســگهي ٿــي۔

ڊاڪٽر ممتاز قريشي

ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 112014

خرابــي ٿــي وينــدي آهــي۔ دورا جســم جــي ڪنهــن هــڪ حصــي ۾ ٿينــدا آهن۔۔مثــال طــور هــڪ هــٿ، هــڪ پيــر يــا جســم جــو

صــرف هــڪ پاســو۔)Generalized Seizure( 2۔جنرالئيزڊ سيزر

هــن ۾ دمــاغ جــا ٻــه يــا ٻــن کان وڌيــڪ جــا آهن۔مرگــي وينــدا ٿــي خــراب حصــا

آهــن۔ پونــدا ۾ جســم ســڄي دورا

دورا ڪڏهن پوندا آهن؟مريــض ۾ دورا پــوڻ جــا امــڪان هيٺيــن ڳالهيــن جــي ڪــري وڌي وينــدا

هــن۔ آننڊ جو گهٽجي وڃڻ۔ •

جذباتي ڪيفيت ۾ مبتا ٿيڻ۔ •جسماني يا ذهني مشقت ڪرڻ۔ •

بخار ٿيڻ۔ •انفيڪشن۔ •

جــو دوائــن ضــروري غيــر •۔ ل ســتعما ا

شراب جو استعمال۔ •ويجهــي تائيــن ديــر گهڻــي T.V •

ڏســڻ۔ کان اوچتو وڏي آواز ٻڌڻ۔ •

گرم يا ٿڌي پاڻي ۾ وهنجڻ۔ •تيز موسيقي ٻڌڻ۔ •

گهڻي دير تائين پڙهڻ۔ •مريــض بيمــاري جــي مرگــي ســان وضاحــت کــي عزيــزن ســندس ۽ ســمجهائجي تــه جيئــن اهــي هــر ممڪــن طريقــي ســان هــن بيمــاري جــي دورن ۽ بچــي ســگهن۔ جــي نقصانــن کان دورن ڪيترائــي ماڻهــو مرگــي واري مريض کي احســاس ڪمتــري محســوس ڪرائينــدا آهــن۔ اهــو هــڪ غيــر اخاقــي عمــل آهــي۔ هــي هــڪ قابــل عــاج مــرض آهــي۔ درســت دوائــون وٺــڻ ســان هــن بيمــاري تــي 80% مڪمــل ۽ ســٺو وڌيــڪ بــه کان ان يــا ڪنٽــرول ڪاميابــي ســان ڪــري ســگهجي

ــو. ٿ

مرگيء جي مريض کي ڪهڙا احتياط ڪرڻ کپن؟:جيســتائين دورن تــي ســٺو ڪنٽــرول نــه ٿــي وڃــي مريــض کــي زميــن کان مٿاهيــن . 1

جايــن، خطرنــاڪ مشــينن ۽ باهــه وارن ڪمــن ڪاريــن کان پرهيــز ڪــرڻ گهرجــي۔مريــض جــي وهنجــڻ الء پاڻــي نــه گهڻــو گــرم هجــي ۽ نــه گهڻــو ٿــڌو۔ ان کان عــاوه . 2

مريــض کــي وهنجــڻ دوران دروازو الڪ ڪــرڻ نــه گهرجــي۔ســائيڪل هائــڻ يــا تــرڻ کان مريــض کــي مڪمــل پرهيــز ڪــرڻ گهرجــي۔ ان وقــت . 3

تائيــن جڏهــن 6 مهينــن کان وڌيــڪ عرصــو بنــا ڪنهــن اٽيــڪ جــي گــذري ويــو هجــي۔ ان کان عــاوه مريــض اڪيلــو اهــي ڪــم نــه ڪــري۔

مريــض الء هــر اهــو ڪــم جنهــن ۾ هــوش حــواس وڃــڻ جــي صــورت ۾ نقصــان پهچــي . 4ســگهي ٿــو ســخت منــع آهــي۔

مرگيء جا دورا پون ته ڇا ڪجي؟مريــض کــي نقصــان پهچائينــدڙ جڳهــه کان فــورن پــري ڪيــو وڃــي۔ مثلــن؛ پاڻــي، . 1

باهــه، مشــينري وغيــره۔اگــر جهٽــڪا 5 منٽــن کان وڌيــڪ پــون تــه مريــض کــي فــورن ويجهــي ميڊيــڪل . 2

ايمرجنســي ســينٽر تــي کڻــي وڃــڻ گهرجــي۔مريــض جــي زبــان ڏنــدن جــي وچ ۾ اچــڻ کان بچائــڻ جــي ڪوشــش ڪجــي۔ ان . 3

جــي الء ڪــو ڪپــڙي جــو ٽڪــرو، رومــال وغيــره وات ۾ وجهــي ڇڏجــي۔اگر ڪمرو بند آهي يا ٻوسٽ آهي ته مريض کي کلي هوا ۾ ليٽائيجي۔. 4

تــه ليٽائجــي ڀــر پاســي کــي مريــض .7جيئــن الٽــي وغيــره ســندس ســاه جــي نليــن ۾ وڃــي کيــس نقصــان نــه رســائي ســگھي.

جــو جھٽڪــن جيڪڏهــن مريــض تــه وڌي کان منٽــن 5 عرصــو ڪجــي. ڀيــڙو اســپتال تــرت کــي

ڳچــيء ۽ ليٽائجــي پــٽ کــي مريــض .5ڪجــي. ڍلــو کــي ڪپــڙن وٽ

پيئــڻ جــي کائــڻ ۾ مريــض جــي وات .6ڪابــه شــي نــه وجھــڻ نــه کپــي.

12 ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 2014

ــن ــو آهــي جيڪــي ٻوٽ ــو وي ــي کني ــان ئ ــن هائوســز م ــو گري نال

جــي نشــونما الء النــڍي نمــا شيشــي يــا پاســٽڪ جــا گهــر ٺاهيــا

وڃــن ٿــا. جنهــن ۾ ڪنٽرولــڊ گرمــي پــد تــي ٻوٽــا )خــاص ڪــري

ڀاڄيــون( پوکيــا وڃــن ٿــا. انهــن ۾ ســڄو ڏينهــن ســج جــي جيڪا

روشــني انــدر اچــي ٻوٽــن تــي پئــي ٿــي اهااٻاهــر نــه ٿــي وڃــي

ســگهي تنهــن ڪــري اهــي رات جــو بــه گــرم رهــن ٿــا. پــر انهــن

جــي گــرم ٿيــڻ ۽ گريــن هائــوس گئســز جــي ڪــري ڌرتــي جــي

گــرم ٿيــڻ جــو عمــل بلــڪل مختلــف آهــي. گريــن هائــوس

گئســز اصــل ۾ مختلــف گئســز جــو مجموعــو آهــي جنهــن ۾

پاڻــي جــا بخــار، ڪاربــان ڊاء آڪســائڊ، ميٿيــن )ٻــارڻ واري

گئــس(، نائٽــرس آڪســائڊ ۽ اوزون آهــن. ســج کان اينــدڙ گــرم

شــعاع اڌ تــه ڌرتــي پــاڻ جــذب ڪــري ٿــي باقــي اڌ واپــس اڇائــي

ٿــي. اهــو ئــي ســبب آهــي جــو جيئــن مٿــي وڃبــو آهــي تــه گرمــي

گهــٽ ٿئــي ٿــي ڇــو تــه شــعاع جــذب ٿــي واپــس موٽــڻ کان پــوء

هنــن گئســز جــي ڪــري ئــي گرمــي جــو ســبب ٿيــن ٿــا ۽ مٿــي

اهــي گئســز گهــٽ آهــن. انهــي جــو مشــاهدو جهــاز ۾ ٿئــي ٿــو

ــد ــه ٻاهــر جــو گرمــي پ ــو ت جڏهــن جهــاز ڪيتــرو مٿــي وڃــي ٿ

ڪرنــدو رهــي ٿــو. ڌرتــي پــاران واپــس اڇليــل اهــي شــعاع گرين

هائــوس گئــس جــذب ڪــن ٿيــون ۽ انهــن کــي وڌيــڪ گرمائــش

۾ تبديــل ڪــري ڦهائــن ٿيــون. جــن ســان ڌرتــي جــي گرمــي پــد

۾ 33 ڊگــري ســينٽي گريــڊ جــو اضافــو ٿئــي ٿــو. مطلــب تــه اهــي

گئســز نــه هجــن هــا تــه ڌرتــي جــو گرمــي پــد گهڻــو تڻــو ڄمــڻ پــد

تــي ئــي رهــي هــا. پــر جيســتائين اهــي گئســز گهربــل مقــدار ۾

هيــون تــه تــوازن هــو. بلڪــه انهــي تــوازن ئــي انســان جــي هــن

ــگر ــن انســان الء ش ــي. جيئ ــو آه ــڻ ممڪــن بڻاي ــي ره ــي ت ڌرت

ضــروري آهــي پــر هــڪ حــد تائيــن جنهــن کان گهــٽ يــا وڌيــڪ

ٿيــڻ ماڻهــو کــي مريــض بڻايــو ڇــڏي. ايئــن ئــي هنــن گئســز جــو

هجــڻ بــه ضــروري آهــي پــر هــڪ حــد کان وڌڻ بــه خطرنــاڪ

آهــي. پــر جــي. وقــت گذريــو ۽ کان ترقــي ٿــي تــه انســان آســاني

الء وقــت کــي مــات ڏينــدڙ شــين جــي ايجــاد ڪئــي ۽ مختلــف

شــيون اهڙيــون اســتعمال ۾ آنديــون يــا ٺاهــي وڌيــون جيڪــي

انهــن گئســز جــي واڌاري جــو ســبب بڻجــي پيــون. جنهــن جــو

وڏو مثــال آهــي گئــس جــو اســتعمال ۽ پئٽــرول تــي گاڏيــون

ــه گرمــي ــڻ. جيئــن جيئــن انهــن گئســز جــو اضافــو ٿيــو ت هائ

پــد وڌڻ لڳــو ڇــو تــه گئســز جــي وڌڻ ســان انهــن ضــرورت کان

ســن 1970ع کان ئــي وٺــي انهــيء ڳالهــه کــي نظــر ۾

رکيــو ويــو تــه ڌرتــي کــي وڌ کان وڌ خطــرو ڪهــڙو آهــي؟

جيئــن تــه اهــو انهــيء وقــت ئــي معلــوم ٿــي ويــو هــو تــه آهســتي

آهســتي ڌرتــي جــي خشــڪي تــوڙي ســامونڊ حصــي جــي ســطح

جــو گرمــي پــد وڌي پيــو. انهــيء وقــت ئــي اهــا ڳالهــه مشــاهدي

ــي ــدڙ وقــت الء پيشــن گوئ ۾ اچــي چڪــي هئــي ۽ ماهــرن اين

تــي مبنــي انــگ اکــر بــه پيــش ڪيــا تــه اينــدڙ ســالن ۾ گرمــي

پــد اڃــان وڌنــدو. پــر هــن وقــت ســڄي دنيــا جــي ماحولياتــي

ماهــرن کــي ســر جــي تڏهــن اچــي لڳــي آهــي جڏهــن اهــو ڏٺــو

ــد ــي جــي گرمــي پ ــن ڌرت ــي 2000ع تائي ــه 1970ع کان وٺ ــن ت اٿ

ــه هئــي جيتــري 2000ع کان 2010ع تائيــن ــل واڌ ايتــري ن ۾ آي

ٿــي آهــي. جنهــن جــو صــاف مطلــب آهــي تــه گرمــي پــد وڌڻ جــو

ســبب بڻجنــدڙ محــرڪ نــه رڳــو وڌن پيــا پــر انهــن ۾ تيــزي بــه

ــي آهــي. ــاڪ حــد تائيــن آئ خطرن

گرمــي پــد وڌڻ جــا ڪافــي ســبب آهــن پــر ســڀ کان

ــن هائــوس ــڙ آهــي ”گري ــه ســڀني جــي ج ــا وري چوجــي ت وڏو ي

گئســز“ جــو وڌڻ. اهــو نالــو هاڻــي ايتــرو عــام ٿــي چڪــو آهــي

جــو ڪنهــن الء بــه نئــون ڪونهــي. پــر هتــي انهــيء جــي ســؤلي

ســنڌي ۾ وضاحــت ڪجــي تــه بهتــر. گريــن هائــوس گئســز جــو

ماحول ، سماج ۽ صحت

گلوبل وارمنگ:

نوان الڙا ۽ نوان کٽڪا

عبدالحفيظ لغاري

ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 132014

وڌيــڪ شــعاع جــذب ڪــري انهــن کــي گرمائــش ۾ ٿــي بداليــو.

اهــو ئــي ســبب آهــي جــو ماحولياتــي تبديلــي ۽ موســمن ۾ غيــر

يقينــي تبديلــي هاڻــي ســان ئــي ڏســڻ ۾ اچــي ٿــي.

هــن وقــت جڏهــن ماحولياتــي سائنســدان اهــو پيــا چــون

تــه اســان کــي ٽارگيــٽ ســيٽ ڪرڻــا پونــدا. فــي الحــال رڳــو

خطــري جــي گهنٽــي وڄــي آهــي ۽ ڳالهــه هٿــن مــان ناهــي وئــي.

جيڪڏهــن اســان عالمــي طــور تــي ڪوشــش وٺــون ۽ گريــن

ــه شــايد ــون ت ــوس گئســز جــي تڪــڙي واڌاري کــي روڪي هائ

منهــن کــي خطــري ٿيــل گوئــي پيشــن جــي تائيــن 2050ع

ڏيئــي ســگهون ٿــا. پــر جيڪڏهــن ايئــن نــه ٿيــو تــه 2050ع تائيــن

صورتحــال ڳنڀيــر ٿــي وينــدي. ۽ انهــيء جــو خطرنــاڪ پهلو اهو

هونــدو تــه ڏکــڻ وارا عائقــا )خــاص طــور تــي ســامونڊي پٽيــون(

ســخت گــرم ٿينديــون. نــه رڳــو انهــيء جــي ويجهــي رهواســين

ــدو ۽ وڏي ــو ٿين ــڻ ڏکي ــه جيئ ــو ب ــوت ج ــر ســامونڊي جي جــو پ

شــرح ســان مــوت جــو انــگ وڌنــدو. اهــي ســامونڊي پٽيــون

جيڪــي ڪيئــي صديــن کان ماڻهــن جــي ڪشــش جــو ســبب

رهيــون آهــن ۽ هــن مهــل تائيــن اوڀــر کان وٺــي اولهــه تائيــن جي

ملڪــن ۾ ڏســبو تــه ماڻهــن مختلــف ســبب ڪــري جيــڪا لڏپاڻ

ڪئــي آهــي ســا اتــر کان ڏکــڻ ڪئــي آهــي. هــن ملــڪ ۾ ڏســو

تــه اســان کــي پٺــاڻ بلــوچ حيدرآبــاد بديــن تــوڙي ٺٽــي ۾ کــوڙ

ملنــدا پــر اوهــان ســندن عائقــن ۾ وڃــو تــه مســتقل رهائشــي

تــه ٺهيــو پــر ڪــو مجبــوري ۾ ڪــم ڪار يــا نوڪــري ســانگي

ملنــدو تــه بــه بيــزار بيــزار هونــدو. ايئــن ئــي وري اوڀــر ۾ ڏســو

ــڏ پــاڻ ۽ رهائــش اختيــار ڪــرڻ ــا کان مائيشــيا ڏي ل ــه چائن ت

جــي تاريــخ ڀــري پئــي آهــي. هــن وقــت مائيشــيا تــوڙي آســپاس

ايتــرا چائنيــز آهــن جــو يقيــن نــه ٿــو اچــي تــه هــي ملــڪ ڪنهــن

ٻــي قــوم جــو آهــي چائنــا وارن جــو آهــي. ايئــن وري اولهــه ۾

آمريــڪا )ميڪســيڪو( تائيــن لــڏ پــاڻ جــو اهــو رجحــان رهيــو

آهــي. ڇــو تــه اتــر جــي ســخت پٿريلــي زميــن تــي گــذارو ڪــرڻ

نســبتن ڪافــي ڏکيــو آهــي جڏهــن تــه ســامونڊي پٽــي جــي ســڌي

زميــن تــي جتــي موســم بــه ڪافــي ســٺي هجــي ٿــي ۽ ســمنڊ تــه

هونئــن بــه واپــار الء بهتريــن رســتو رهيــا آهــن تنهنڪــري انهيء

جــي ويجهــي وارن عائقــن ۾ روزگار جــا موقعــا بــه ســوايا

هونــدا آهــن. ايســتائين جــو رڳــو پرڳڻــي جــي اتــر وارا ماڻهــو

بــه موســم جــي ڪشــش ۾ ڏکــڻ پاســي گهڻــو اينــدا رهيــا آهــن ۽

”ســهڻا تــون نــه وڃ الڙ پکــو مــان جهلينــدي مــانء“ جهــڙا گيــت

ســرجيا ويــا. پــر خــدا نــه ڪــري جيــڪا پيشــن گوئــي ٿئــي پئــي

ايئــن ٿيــو تــه وڏي پئمانــي تــي گنــگا ابتــي وهنــدي يعنــي ماڻهــو

ڏکــڻ کان اتــر طــرف لــڏ پــاڻ ڪنــدا. ڇــو تــه نارمــل موســم ۾

ــه ســهي رهــڻ جــا عــادي اچانــڪ وڌي ويــل گرمــي جــي ســٽ ن

ســگهندا. ۽ موســم جــي انهــي تڪــڙي تبديلي ڪــري وڌ کان وڌ

جــي ٿينــدي جيــڪا هنــن عائقــن ۾ هلڪــي )ڏور اتر قلــت ڪــڻ

جــي ڀيــٽ ۾( ٿــڌ ۾ ٿئــي ٿــي. پــر جڏهــن ســيارو صفــا اينــدو ئــي

نــه تــه ڪڻــڪ نــه ٿينــدي. اهــڙي ۾ ماڻهــن ۾ خــوراڪ تــي ويڙهــه

جــا بــه امــڪان آهــن. لڏپــاڻ ســان ڀلــي کڻــي گرمــي کان بچــاء

ٿئــي پــر اتــر طــرف وڃــڻ ســان جيئــڻ الء جيڪــي ٻيــا جتــن آهــن

انهــن ۾ اهنــج اينــدا ۽ ڏکيايــون وڌنديــون. ســواء موســم جــي

ٻيــو ڪــو ســاٿ نــه هونــدو. آبــاد ٿيــڻ ۽ لوازمــات جــي پورائــي

ڏکــي ٿينــدي. هــڪ ئــي وقــت تــي ايــڏي وڏي پئمانــي تــي ٿيــل

لــڏ پــاڻ ويڙهــه جــو ســبب بــه ٿــي ســگهي ٿــي. انهــيء وقــت جــي

مــوزون ملڪــن الء ســرحدن تــي ڪنٽــرول بــه هــڪ چئلنــج ٿــي

ســگهي ٿــو.

ذاتي طور ڇا ٿو ڪري سگهجي؟تــوڙي جــو اڄڪلهــه جــي مــادي دؤر ۾ هــر ڪــو چئــي

ٿــو جڏهــن ٿيــو تڏهــن ڏســبو يــا اســان نــه هونداســين.

گهــٽ ڪنــدي مظاهــرو جــو ذميــداري وقــت هــن پــر

توانائــي واريــن شــين تــي زور ڏيــڻ )مثــال طــور بلــب

بجــاء انرجــي ســيور جــو اســتعمال(، ڪچــرو )waste( ٿيــڻ

ــر آهــي انهــي ــم ڪــرڻ کان بهت ــوء انهــن جــي خت کان پ

ــار ڪــرڻ ــي روڪــڻ جــي پاليســي اختي جــي ٿيــڻ کــي ئ

ــال طــور پاســٽڪ ٿيلهيــن بجــاء ڪاغــذ جــي بئــگ )مث

جــو اســتعمال( ۽ اضافــي گئســز جــي جــذب الء وڻ پوکــڻ

جــي ڪوششــن ۾ هــٿ ونڊائــڻ ۽ دونهــون ڇڏينــدڙ گاڏيــن

جــي هــر ممڪــن ننــدا ڪــرڻ اهــڙا ڪــم آهــن جيڪــي

ذاتــي طــور تــي ڪجــن تــي ڏينهــن رات هــڪ ڪــري اهــو

مســئلو ســلجهائڻ ۾ رڌل سائنســدانن جــي ڪــم کــي

ــي پئــي. جيڪــر هٿــي مل

14 ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 2014

کان ســڀ الء رهــڻ صحتمنــد پيئــڻ کائــڻ صحيــح ضــروري وڌيــڪ آهــي، پــر اهــو ڪافــي نــه آهــي. ان ســان گــڏ ــد ــه شــيون آهــن جيڪــي صحتمن ٻيــون بزندگــي الء ضــروري آهــن. کائــڻ پيئــڻ جــي صحيــح عادتــن ســان گــڏ انهــن عادتــن تــي بــه غــور ڪــرڻ ضــروري هونــدو آهــي، جــن ســان اســان جــي صحــت الڳاپيــل ٿئــي ٿــي. اســان کڻــي صحــت جــي معاملــن ۾ ڪيتــرو بــه احتيــاط ڪريــون پــر اســان پنهنجــي روزانــي جــي عادتــن ۾ کائــڻ پيئــڻ ســان گڏوگــڏ ڪيتريــون اهڙيــون غلطيــون ڪنــدا آهيــون جــن جــو نــاڪاري

اثــر صحــت تــي پونــدو آهــي. تمــام گهڻــو پيــزا گهڻــا ماڻهــو مزيــدار ۾ کائــڻ آهــن، ڪنــدا پســند لڳــڻ وارو پيــزا اســان جــي صحــت الء طــور مڪمــل تــه ڇــو ناهــي، صحيــح الء ان آهــي. هونــدو پريچوريٽيڊفيــٽ پيــزا ۾ اســتعمال ڪيــل چيــز تمــام گهــٽ رکــو ۽ ٽوميٽــو ســاس جــو مقــدار وڌيــڪ

رکــو. ٽماٽــن ۾ اينٽــي آڪســيڊنٽ هونــدا آهــن، جيڪــي جســم ۾ ڪنهــن بــه قســم جــي ٽيومــر کــي بڻجــڻ کان روڪينــدا

آهــن. ســان کائــڻ ماڻهــو ڪيترائــي هيلــٿ يــا ڊرنڪــس ڪولــڊ گڏوگــڏ ــڊ ڊرنڪــس ــن. ڪول ــدا آه ڊرنڪــس پيئن۽ هيلــٿ ڊرنڪــس صحــت الء درســت نــه آهــن. ان ۾ ڪاربوهائيڊريــٽ جــي مقــدار ــدي آهــي. ان جــو هــڪ تمــام گهڻــي هوننقصــان اهــو بــه آهــي تــه اهــي کاڌي ۾ موجــود توانائــي واري جــزن کــي جســم ڏينــدا. ان الء ناهــن ٿيــڻ ذريعــي جــذب ــدران جــوس ــڊ ۽ هيلــٿ ڊرنڪــس ب ڪول

پــي ســگهو ٿــا.

ــان ــو ڌي ــن اســان ج ــن ڪڏه ڪڏه ناهــي طــرف وهاڻــن ڪيــل اســتعمال اســتعمال جــو وهاڻــن غلــط وينــدو، ڪلهــن ۾ ســور، پٺــي ۽ چيلهــه جــي ســور ان الء وهاڻــا آهــي. بڻجنــدو جــو ســبب

رهــو. مٽائينــدا بيمــاري دوران اســتعمال ڪيــل شــين کــي بــه تبديــل ڪــرڻ ۾ الپرواهي نه ڪيــو. مثــال ڏنــد صاف ڪــرڻ واري برش کــي تبديــل ڪــرڻ نــه وســاريو، جيڪڏهــن بيمــاري ســيء يــا بخــار ســان الڳاپيــل آهــي ــدو ــل ڪــرڻ ضــروري هون ــرش تبدي ــه ب تآهــي، ڇــو تــه بيمــاري دوران اســتعمال ــي. ــدو آه ــي وين ــڊ ٿ ــڻ ســبب انيفڪٽي ٿي

ــرش ۽ ــي ب ــان ان ئ ان الء جيڪڏهــن توهٽنــگ ڪلينــر کــي صحتمنــد ٿيــڻ بعــد ــه ٻيهــر بيمــار ٿيــڻ ــه اســتعمال ڪنــدو ت بــت ــدو. بلــڪل انهــيء ري جــو خطــرو هوندوران ان ٿئــي ۽ انفيڪشــن اکيــن ۾ جــو ڪجــل اســٽڪ توهــان جيڪڏهــن اســتعمال ڪيــو آهــي تــه ان کــي ٻيهــر

اســتعمال نــه ڪريــو.

الء رهـــڻ فــــٽ پنـهـنـجون عـادتـون

يـــو ال بـد

ماهــوار تندرســتي مئگزيــن آڪٽوبــر 152014

لعــل ڪرتــار ڊاڪٽــر ۽ نفســياتي ذهنــي، پمناڻــي دماغــي بيماريــن جــو تجربيــڪار ڊاڪٽــر آهــي۔ پــاڻ ڪيتــرن ئــي ســالن کان ســکر ۾ نفســياتي ۽ ذهنــي بيماريــن ســان گــڏ دماغــي بيماريــن جــي اســپتال ۾ هزاريــن مريضــن جــو عــاج ڪنــدا رهيــا آهــن۔ ڪجهــه عرصــي کان ڪئنــاڊا ۾ آهــن۔ ســندن ســنڌي ۾ لکيــل هــي ڪتــاب ذهنــي بيماريــون Mental Illnesses هــڪ تمــام ســٺو ڪتــاب آهــي، جيڪــو هــر ماڻهــوء کــي پڙهــڻ گهرجــي۔ هــي ڪتــاب ذهنــي ۽ نفســياتي کــي ســمجهڻ ۾ گهڻــو معاملــن ۽ مريضــن

مــددگار ثابــت ٿينــدو۔

شــيلف بــڪ “تندرســتي”

ڪتاب:

ذهني بيماريون

ليکڪ: ڊاڪٽر ڪرتار لعل پمناڻيصفحا: 290

پبلشر : سنڌ ادبي اڪيڊمي ڪراچي

سال: 2012

ڪتاب: “ذهني بيماريون” جو هڪ صفحو

سنڌيء ۾ ڇپيل صحت ۽ سائنس بابت ڪتابن جو تعارف

تندرستي پوسٽر ترتيب: اعجاز اسد پليجو