تــنـدرسـتـي“TANDRUSTI” A Fortnightly E-magazine in Sindhi language for promotion of Science & disseminating information on Health, Environment, Climate change & Biodiversity

15جنوري - 31 جنوري 2015

گوشــت ڇــا ــر ــڻ ۽ کي کائســان پيئــڻ ڪينســر ٿــي ســگھي ٿي؟

خــوراڪ ۾ ٻــارن ــر ــا اث ــوٽ ج ــي ک ج

آٽــــــــــــزم

10

تندرســت معارشي الِء جديد دوائن ۽ اعيٰل اســپتالن کان بـ تــــنــدرســتـي

وڌيــڪ رضوري صحت بابــت بنيادي ڄاڻ جو هجڻ آهي.

15 جنوري - 31 جنوري 2015 ، شمارو: 10 جلد: 002

سرپرست: ؟؟

مئنيجنگ ايڊيٽراعجاز اسد پليجو

ايڊيٽر:ڊاڪٽر علي مرتضٰي

ڌاريجو

مئگزين ڊيزائنر:ماهتاب اعجاز پليجو

ايڊيٽوريل بورڊ:ڊاڪٽر مرلي ڌر

ڊاڪٽر وجي ڪمار

ڊاڪٽر فرحان پليجو

ڊاڪٽر واسديو لوهاڻا

ڊاڪٽر ڪيشوداس

عبدالخالق ميڻو

هن شماري ۾

ڪئنســر کيــر ۽ گوشــت

پيــدا ڪــري ســگھن ٿــا -3

ٻــارن ۾ خــوراڪ جــي گھٽتائــي

جــا اثــر -5

صحت صالحون -7

آٽزم ڇا آهي؟ -8

فرسٽ ائڊ -10

تندرستي سماچار -11

تندرستي چارٽ -12

ســائنس “ســنڌ مئگزيــن “تندرســتي” پندرهنــوار

الئــن آن تــان فيســبڪ پــاران )رجســٽرڊ( اڪئڊمــي”

ســنڌي مقصــد جــو هــن ٿــو. وڃــي ڪيــو شــايع

کــي ادب ســائنيس ۽ صحافــت ســائنيس ۾ ٻــويلَء

آهــي. ڏيــڻ ڄــاڻ جــي صحــت بنيــادي کــي عــوام ۽ ڪــرڻ عــام

VOL: 02 ISSUE No. 10, JANUARY 15- 31, 2015

“تندرستي” مئگزين الِء مواد اي ميل رستي يا هن پتي تي موڪلي سگھو ٿا.Dr. Ali Murtaza DharejoSindh University Employees Cooperative Housing Society (SUECHS)House No. A-148 Sindh University Campus Jamshoro, 76080

ڪريــو.. الئيــڪ

يــا issuu.com تي ســرچ ڪريو

“تندرســتي” مئگزيــن پڙهــڻ الِءEmail.

tandrustimag@gmail.com

03 تندرستي مئگزين 15 جنوري - 31 جنوري 2015

صحتمنــد ڪنهــن مــان ڪڪــڙ بيمــار هــڪ بيماريــون

ــه انهــن ڪڪــڙ کــي ســوالئي ســان وچــڙي ســگھن ٿيــون ت

جــا روڳــي جيــوڙا انســانن کــي بــه بيمــار ڪــري ســگھن ٿــا.

انســانن الِء اســتعمال ٿينــدڙن ڪيتــرن قســمن جــي جانــورن

جھــڙوڪ: ڪڪڙيــن ۽ چوپائــي مــال کــي مختلــف بيماريــن

کان بچائــڻ الِء انٽيبياٽــڪ )antibiotic( دوائــون ڏنيــون وڃــن

ٿيــون، جيڪــي انســان بــه اســتعمال ڪريٿــو. انهــن جــي

ــوڙن ــن جــي جي ــو بيماري ــه رڳ ــڌ اســتعمال ســبب ن ــڌا ڌن ان

۾ انٽيبياٽــڪ دوائــن الِء مزاحمــت پيــدا ٿئــي ٿــي تــه اڳتــي

ــا جــن ــه پيــدا ٿيــن ٿ هلــي روڳــي جيــوڙن جــا اهــڙا نســل ب

تــه ڪنهــن بــه قســم جــي انٽيبياٽــڪ دوا اثــر ڪــري نــه ٿــي

ســگھي. ماهــرن مطابــق، جــن جانــورن کــي انســان پنهنجــي

کاڌي الِء اســتعمال ڪــري رهيــو آهــي تــن کــي مختلــف

قســمن جــون انتيبياٽــڪ دوائــون ايتــري تــه گھڻيــون ۽

جھجھــي مقــدار ۾ کارائــي رهيــو آهــي جــو انهــن الِء روڳــي

جيــوڙا نــود بنجــي انســانن کــي بــه بيمــار ڪــري هــڪ

ــي ــي هل ــه اڳت ــي ت ــن ۽ ممڪــن آه ــا آه مســئلو بنجــي رهي

ــوي جنهنکــي ــي پ ــدا ٿ هــڪ اهــري ســنگين صورتحــال پي

انســان بــه منهــن ڏئــي نــه ســگھي.

ان کانســواِء ڪيتــرن ماهــرن کــي ان ڳالهــه جــو بــه

فڪــر آهــي تــه اهــڙن جانــورن کــي انٽيبياٽــڪ کانســواِء

جڏهــن صحتمنــد زندگــي گــذارڻ جــو ذڪــر ڪجــي

ٿــو تڏهــن عــام طــور تــي اهــو بــه ٻــڌڻ ۾ اچــي ٿــو تــه ڪــي

ماڻهــو کائــڻ الِء جيئــن ٿــا تــه ڪــي جيئــڻ الِء کائيــن ٿــا.

جڏهــن تــه ماهــرن جــو اهوئــي چــوڻ آهــي تــه، زنــده رهــڻ الِء

کائــڻ ضــروري آهــي. ٿلهــي ليکــي تــه، جســم جــي ضــرورت

آهــر طاقتــور ۽ متــوازن کاڌو کائــڻ ضــروري ٿئــي ٿــو. هــاڻ

تــه جيڪــي ماڻهــو جيئــڻ الِء کائيــن ٿــا انهــن جــا بــه ٻــه قســم

ٿيــن ٿــا جــن ۾ هڪــڙا جيئــڻ الِء کائيــن ٿــا ۽ ٻيــا مــرڻ الِء.

جڏهــن تــه اهــا بــه هــڪ حقيقــت آهــي تــه ڪــو بــه فــرد ڄاڻــي

واڻــي اهــڙو کاڌو نــه کائينــدو جيڪــو ســندس الِء مــوت

جــو ڪارڻ بڻجــي ســگھي. جڏهــن تــه ڪــي اهــڙا بــه ٿيــن ٿــا

جيڪــي مختلــف طريقــن ســان تمــاڪ واپرائيــن ٿــا تــه ڪــي

ــن تــي ويهــي ســڻڀيون ۽ چشــڪيدار گھــر کان ٻاهــر هوٽل

ــر ۾ ــا. ڪــي وري پنهنجــي پ ــن ٿ شــيون شــوق ســان کائي

وڌيــڪ صحتمنــد کاڌن کــي اهميــت ڏيــن ٿــا جھــڙوڪ :ڳائــي

گوشــت بجــاِء ٻاڪــرو گوشــت.

ــن گوشــتن جــي ڀيــٽ ۾ ڪڪــڙ جــو ــه، ٻي اڄڪله

گوشــت سســتو ملــي ٿــو جنهــن ســبب تمــام گھڻــي مقــدار

۾ اســتعمال ٿئــي ٿــو. ڪڪڙيــون پالينــدڙ بــه ڪمائــي جــي

اللــچ ۾ پولٽــري فارمــن جــي گھــٽ ۾ گھــٽ ايراضــيِء ۾

ــن ــق، ڪڪڙي ــا. ماهــرن مطاب ــون پاليــن ٿ وڌ ۾ وڌ ڪڪڙي

جــو ايتــري گھڻــي ويجھــي هجــڻ ســبب منجھــن پيــدا ٿينــدڙ

سنڌيڪار: زوالفقار علي ڌاريجو (HEALTH REPORT( / هيلٿ رپورٽ

هارمــوَن )hormones(، قدرتــي طــور تــي انســاني جســم ۾ ٿيــن ٿــا تــه جانــورن ۾ بــه. پــر جيڪڏهــن جانــورن جــي گوشــت ۽ کيــر ۾ جھجهــي مقــدار م موجــود هجــن ۽ اهــڙو کيــر ۽ گوشــت الڳيتــو واپربــو رهجــي تــه ان ســبب بــار جلــد بالــغ ٿــي وڃ ٿــا تــه وڏن ۾ ڪــن قســمن جــي ڪينســر پيــدا ڪــرڻ جــو ڪارڻ بنجــن ٿــا.

ڇــا گوشــت کائــڻ ۽ کيــر پيئــڻ ســان ڪينســر ٿــي ســگھي ٿــي

تندرستي مئگزين 15 جنوري - 31 جنوري 042015

ڪيا ويندا آهن.

ــورن کــي ــق جــن جان ــو‘ مطاب ــٽ رائيــٽ انٽروي ’ائ

ڪيميائــي مــادا ڏنــا وڃــن ٿــا تــن جــي اســتعمال ڪــرڻ ســان

انســانن کــي ڪيتريــن بيماريــن ٿيــڻ جــا خطــرا ٿــي ســگھن

ٿــا. جيتوڻيــڪ اهــڙي ڳالهــه ثابــت نــه ڪئــي ويئــي آهــي پــر

تنهــن هونــدي بــه رياســت، کاڌي ۾ اهــڙن ڪيميائــي مــادن

جــي مقــدار تــي اک رکــي ٿــي ۽ جيڪڏهــن اهــڙي ڪنهــن

کاڌي ۾ انهــن جــو مقــدار وڌيــڪ هجــي ٿــو تــه ان کــي

وڪــري الِء مارڪيــٽ ۾ نــه ٿــو موڪلجــي.

نالــي نــه ٻڌائــڻ جــي شــرط تــي پاڪســتان جــي ڪيتــرن

پولٽــري فارمــن ۽ واڙن جــي مالڪــن ٻڌايــو تــه

هتــي، ”هــر قســم جــي جانــور تــي بناتميــز

۽ بــي حســاب ڪيميائــي مــادا اســتعمال

ڪيــا وڃــن ٿــا ۽ انهــن جــي اســتعمال

دوران جانــورن جــو کيــر، گوشــت ۽ آنــا

ــا“. وغيــره وڪــرو ڪيــا وڃــن ٿ

اهــا مــان کوجنــا جيســيتائين

ڳالهــه ثابــت نٿــي ٿئــي تــه جانــورن الِء

ــي مــادا انســانن ــدڙ ڪيميائ اســتعمال ٿين

ــا تيســيتائين ان الِء هاڃيــڪار ٿــي ســگھن ٿ

ڳالهــه کــي ذهــن ۾ رکــڻ گھرجــي تــه اســريل ملڪــن

۾ آرگينــڪ کاڌن يعنــي اهــڙن کاڌن جــو رواج وڌي رهيــو

آهــي جيڪــي قدرتــي طــور تــي بنــا ڪنهــن ڪيميائــي مــادي

جــي پيــدا ۽ تيــار ڪيــا وڃــن ٿــا. هونئــن بــه سائنســدانن

جــي راِء موجــب اســانکي ڪيميائــي مــادن کان پــاڻ بچائــڻ

گھرجــي. )VOA جــي ٿــورن ســان(.

هٿــرادو طــور تــي ڪــن اهــڙن قســمن جــا هارمــون بــه کارايــا

يــا هنيــا وڃــن ٿــا تــه جيئــن انهــن جــي گوشــت ۽ کيــر جــي

مقــدار ۽ جھجھــو واڌارو ٿــي ســگھي. انســان جڏهــن ان

قســم جــو گوشــت کائــي يــا کيــر پيئــي ٿــو تــه اهــي ســندس

ــدا ــا مســئال پي ــرن قســمن ج ــر ڪــري ڪيت تندرســتي متاث

ڪــن ٿــا جھــڙوڪ: ٻــارن جــو وقــت کان اڳــي بالغجــڻ يــا

ســامائجڻ ۽ ڪيتــرن قســمن جــو ڪينســري بيماريــن جــو

پيــدا ٿيــڻ.

ان سلســلي ۾ ڪراچــي جــي آغــا خــان يونيورســٽي

ــر ــي ميڊيســن‘ جــي هــڪ ماهــر، ڊاڪٽ اســپتال جــي ’فيمل

ثمينــا شــاه وائــس آف اميريــڪا ســان ڳالهيون ڪنــدي ٻڌايو

تــه ، ”جانــورن کــي ملنــدڙ ڪيميائــي مــادا، انســاني جســم

۾ پهچــي پنهنجــو اثــر پيــدا ڪــن ٿــا خــاص طــور تــي جڏهــن

اهــي الڳيتــو ۽ گھڻــي مقــدار ۾ واپرايــا وينــدا هجــن“.

ســندس چواڻــي، ”ان قســم جــون رپورٽــون بــه اوس موجــود

آهــن تــه جانــورن الِء اســتعمال ٿينــدڙ دوائــن ۽ هارمونــن جــا

انســاني جســم تــي هاڃيــڪار اثــر پيــدا ٿــي رهيــا آهــن پــر

ان تــي کوجنــا نــه ٿــي ڪئــي وڃــي“. ســندس وڌيــڪ چواڻــي

تــه، ”شــايد تــه اهــو هــڪ ايتــرو وڏو ڪاروبــار ۽ ان ســان

ــه گھڻــن ماڻهــن جــو پيــٽ گــذر الڳاپيــل آهــي جــو ايتــرن ت

ان مالــدار ۽ طاقتــور صنعــت ڏانهــن ڪيــر بــه آڱــر کڻــڻ الِء

تيــار ناهــي، جڏهــن تــه صحــت کاتــي کــي ان تــي ڪــم ڪــرڻ

گھرجــي“.

فالحــي ۽ ملــڪ اســريل هــڪ ڪئنــاڊا

رياســت آهــي اتــي پــڻ جانــورن ۽ ٻوٽــن الِء

ڪيميائــي مــادا اســتعمال ڪيــا وڃــن ٿــا

پــر ’ائــٽ رائيــٽ انٽرويــو‘ نالــي ويــب

ــي مــادن ــق اهــڙن ڪيميائ ســائيٽ مطاب

مقصــد، جــو ڪــرڻ اســتعمال جــي

جــي جانــورن سســتن ۽ صحتمنــد

پــرورش ڪــرڻ آهــي ۽ اهــو ڪــم وڏيَء

خبــرداريِء ســان ڪيــو وينــدو آهــي. ويب

مــان کيــر ســائٽ مطابــق، جنهــن ڳئــون

حاصــل ڪيــو وينــدو آهــي ان کــي هارمــون

نــه ڏنــا وينــدا آهــن، رڳــو انهــن گابيــن کــي هارمــون

ڏنــا وينــدا آهــن جــن جــو وزن وڌائڻــو هونــدو آهــي تــه جيئــن

وڌيــڪ گوشــت حاصــل ڪــري ســگھجي. جيڪڏهــن ڪنهــن

ڍڳــيَء کــي بيمــاري ۾ انٽيبياٽــڪ دوائــون ڏنيــون وينديــون

آهــن تــه ان جــو کيــر وڪــرو ناهــي ڪيــو وينــدو ۽ جيڪڏهن

ڪڪريــن کــي ڏنيــون وينديــون آهــن تــه انهــن جــا آنــا ضايــع

“جانــورن کــي ملنــدڙ ڪيميائــي مادا، انســاني جســم

۾ پهچــي پنهنجــو اثــر پيــدا ڪــن ٿــا خــاص طــور

تــي جڏهــن اهــي الڳيتــو ۽ گھڻــي مقــدار ۾ واپرايــا

وينــدا هجــن. رپورٽــون موجــود آهــن تــه جانــورن الِء

انســاني جــا دوائــن ۽ هارمونــن ٿينــدڙ اســتعمال

جســم تــي هاڃيــڪار اثــر پيــدا ٿــي رهيــا آهــن.”

05 تندرستي مئگزين 15 جنوري - 31 جنوري 2015

ٻارن ۾ خوراڪ جي گهٽتائي ۽ اُن جا اثر

ــن ــي جنه ــل آه ــر” ۾ ڏڪار آي ــي “ٿ ــل عالئق ــي پي ــي پٺٽ ــي انتهائ ــنڌ ج س ســبب ٿريــن جــا اهنــج وڌي ويــا آهــن. ٿريــن جــو ســڀ کان وڏو اهنــج ۽ درد ســندن ــو وڏو ڪارڻ ــوت ج ــي م ــارن ج ــر ۾ ٻ ــي. ٿ ــوت آه ــت م ــي وق ــو ب ــارن ج ــم ٻ ابهــي. ــڻ آه ــه مل ــو ن ــذا )balanced diet( ج ــا غ ــوراڪ ي ــي خ ــوري پن ــب ۽ پ مناسحقيقــت ۾ غــذا جــي کــوٽ ۽ ســرڪار پــاران وقــت ســر واهر نــه ڪــرڻ کان به

وڏو ڪارڻ ماڻهــن ۾ صحــت جــي مناســب ڄــاڻ جــو نــه هئــڻ آهــي. ٻيــن لفظــن ۾ ٿــر ســميت ســڄي ســنڌ ۾ ٻــارن تــوڙي وڏن جــي بــي وقــت مــوت جــو ڪارڻ غربــت نه

پــر جھالــت آهــي. هــن جھالــت جــو هــڪ ئــي عــالج “تعليــم” آهــي. )ادارو(

اســانجي ملڪ ۾ ، ٽن مهينن ــارن ۾ کان 5 ســالن جــي عمــر جــي ٻخــوراڪ جــي ڪمــي ٿيــڻ هــڪ عــام ڳالهــه آهــي. اهــو ئــي ســبب آهــي جــو ننــڍي عمــر ۾ خــوراڪ جــي کــوٽ ٻــارڙا معصــوم ڪيترائــي ســبب

چڙهــي ور جــي بيماريــن خطرنــاڪ روزانــو فــوت ٿــي رهيــا آهــن. جيڪــي کان حملــن جــي بيماريــن ٻــارڙا بچــي وڃــن ٿــا انهــن جــي جســماني ۽ ذهنــي واڌ مســتقل گهٽجــي وڃــي ٿــي، جنهنڪــري ســندن ســڄي عمــر

عــذاب ۾ گــذري ٿــي. ُســٺي غــذا وقــت

تــي نــه ملــڻ ســان اهــي معصــوم ُگل

وقــت کان اڳ خــزان جــي ور چڙهــي

وڃــن ٿــا. ٻــارڙن جــي ان حالــت جــا

ــون. اســانکي ــوار اســان ســڀ آهي ذمي

گهرجــي تــه ٻــارڙن ۾ خــوراڪ جــي

ڪمــي بابــت ڄــاڻ حاصــل ڪريــون تــه

جيئــن ان ســبب ٿينــدڙ دائمــي نقصــان

ــه ــي اهــو ب روڪــي ســگهجن. اســان ت

ــه اهــڙي ڄــاڻ ڳــوٺ ــو ت فــرض ٿئــي ٿ

ڳــوٺ، شــهر شــهر پهچايــون تــه جيئــن

اســانجو اينــدڙ نســل ذهيــن ۽ صحــت

منــد بنجــي دنيــا جــي ٻيــن قومــن ســان

مقابلــو ڪــري ســگهي.

ــوٽ ــا ک ــي ي ــي ڪم ــوراڪ ج خســبب ٿينــدڙ بيماريــون

ڪمــي جــي ۾خــوراڪ ٻــارن

ــي ــوراڪ ج ــارن ۾ خ ٻــي؟ ــي ٿئ ــو ٿ ــي ڇ ڪمخــوراڪ جــي کــوٽ آهــن ســبب ڪيترائــي جــا جــن مــان ڪــن ســببن جــو ٿــو: ڪجــي ذڪــر هيــٺ ــو ــاُء ج ــا م ــُڃ ي ــار کــي ٿ • ٻکيــر ُگهــرج کان گهــٽ ملــڻ. ان ســبب ٻــار ڪمــزور ٿــي وڃــن ٿــا. پــوري کيــر نــه ملــڻ جــو هــڪ ســبب ٻــار ُپٺيــان

ٻــار ڄڻــڻ بــه آهــي.• ماُء جو کير 4 مهينن کانپــوِء ٻــار جــي ضــرورت ناڪافــي الِء ڪــرڻ پــوري

ضــروري الِء ان ٿــو. ٿئــي ٿئــي ٿــو تــه ٻــار کــي واڌو / ٻاهريــن خــوراڪ ڏيــڻ بــه شــروع ڪجــي. مثــال طــور؛ کچڻــي، دال، ڪيلــو، انــڊي

جــي زردي وغيــره.• غربــت جــي ڪــري والديــن يــا کيــر مڇــي، گوشــت، بيضــا وغيــره خريــد ڪــري جنهنڪــري ســگھن ٿــا نــه ٻــار جــي طاقتــور خــوراڪ

ٿــي. وڃــي گھٽجــي ڳوٺــن گھڻــن • اســانوٽ ۾ اهــو تاثــر عــام آهــي تــه ڪجهــه کاڌا گــرم تــه ڪجهــه

ســبب جنهــن ٿــا ٿيــن ٿــڌا گرميــن ۾ بيضــا ۽ ســردين ــور ــا چان ــروٽ ي ۾ ڪيــال، فآهــن. کارئينــدا نــه وغيــره ۾ خــوراڪ بــه ســان ان وڃــي. ڪجهــه ٿيــو ڪمــي خاندانــن ۾ ُســٺي خــوراڪ صــرف ُپــٽ کــي ڏنــي وڃــي ٿــي جنهــن ڪــري نياڻيــون جــو ڪمــي جــي خــوراڪ

وڃــن. ٿيــو شــڪار هــڪ کــي ٻــارن •ــان دســت ۽ ســيني ــي ُپٺي ٻئجــون بيماريــون ٿيــڻ ســان وڃــي ٿــي ختــم ُبــک بــه

جســم جنهنڪــري ٿــي شــديد جــي خــوراڪ ۾ وڃــي. ٿيــو گهٽتائــي اهــڙيَء صورتحــال ۾ اهــي وڌيــڪ بــه اڃــا بيماريــون ٿيــون. ٿيــن ثابــت موتمــار / رٿابنــديَء ڪٽنبــي •فيملــي پالننــگ تــي عمــل اهــڙو هــڪ بــه ڪــرڻ نــه اهــم ســبب آهــي جنهــن جــو اثــر نــه رڳــو مــاُء تــي پــوي ــزوري ــاُء جــي ڪم ــر م ــو پ ٿســڌي طــرح ســان ٻــار کــي بــه ڪمــزور ڪــرڻ ۾ اهــم

ٿــي. ڪــري ادا ڪــردار

(NUTRITION & HEALTH( / ڊاڪٽر ممتاز قريشيغذا ۽ صحت

تندرستي مئگزين 15 جنوري - 31 جنوري 062015

قســمن اهــم ٻــن هيٺيــن ســبب

)ڪواشــيورڪور ۽ مراســمس( جــون

ٿيــون. ٿيــن بيماريــن

1.ڪواشيورڪور K w a s h i o r k o r

۾ ٻــارڙن ننــڍن ۽ ابهمــن

ٿينــدڙ کاڌي جــي ســخت اوڻائــي جنهن

پروٽيــن جــو مکيــو ڪارڻ کاڌي ۾

جــي معيــار ۽ مقــدار جــي کــوٽ ٿئــي

ٿــي جنهــن ســبب رت جــي کــوٽ يــا

رت جــي پوڻائــي، ٿوٿــر، پيــٽ مٽڪــي

جــو چمــڙيَء پــوڻ، نڪــري جيــان

رنــگ ڦٽــي وڃــڻ، وارن جــو ڪــري يــا

رنــگ مٽجــي وڃــڻ، رت ۾ البيومــن

تمــام گھڻــي گھٽجــي وڃــڻ ۽ پيٽــان

تمــام گھڻــو ويهــڻ جنهــن ۾ اڻ هضــم

ٿيــل کاڌو ٿئــي ٿــو/ هــن بيمــاريَء جــو

ســبب جســم ۾ پروٽيــن جــي شــديد

کــوٽ ٿئــي ٿــي.

)Marasmus( 2. مراسمسجــي کاڌي ۾ ٻــارن ننــڍن شــديد اوڻائــي جنهــن جــو ســبب کاڌي ۾ ڪئلريــن ۽ پروٽيــن جــي پوڻائــي ٿئــي ٿــي تــه هــيَء بيمــاري پيــٽ ۾ جيتــن ســبب بــه ٿــي ســگھي ٿــي/ هــن بيمــاري ۾ کاڌي جــا اٽــڪل ســڀ ُجــزا ٿــا وڃــن گهٽجــي مقــدار ۾ گهڻــي

ٻــارڙن ۾ هــي ٻئــي بيماريــون عــام طــور تــي هــڪ ئــي وقت تــي ٿين ٿيــون. اهــڙي صورتحال ۾ ان بيماري کــي مراســمڪ ڪواشــيورڪور جــي

ــو. ــي ســان ســڏيو وڃــي ٿ نالخــوراڪ جــي کــوٽ جــا پيــدا ٿينــدڙ

اثــرجــي خــوراڪ ۾ ٻــارن گهٽتائــي ڪــري ســندن واڌ تــي تمــام گهڻــو اثــر پــوي ٿــو، قــد بــت ۾ ننــڍا ۽ ــا، عمــر جــي حســاب ڪمــزور هجــن ٿ

ســان ســندن وزن تمــام گهــٽ هجــي

ٿــو، ٿــوري ٿــوري وقــت کانپــوِء بيمــار

ٿــي پــون ٿــا ۽ ڪمــزوري ســبب پيــدا

ڏکيائــي گھڻــيَء بيماريــون ٿينــدڙ

ٿيــون. اچــن ۾ ڪنٽــرول ســان

هيٺيــون ۾ ٻــارن ســبب مراســمس

ٿيــون: ٿيــن ظاهــر عالمتــون

• جســم ڏٻــرو ٿــي وڃــڻ، جســم

مــان چرٻــي ڳــري وڃــڻ، ٻــار جــو مٿــو

لڳــڻ، وڏو ۾ مقابلــي جــي جســم

منهــن ۾ ُگهنــج پــوڻ )جيڪــي عــام

پونــدا کانپــوِء ســالن 70 تــي طــور

آهــن(، پاســراٽين ۽ ويهــڪ جــي هــڏن

جــو ظاهــر ٿيــڻ، پيــٽ ڦوڪجــي وڃــڻ.

ڪواشيورڪورهــي بيمــاري عــام طــور تــي

1 کان 5 ســالن جــي عمــر ۾ ٿئــي ٿــي.

جڏهــن تــه ان کان اڳ يــا بعــد ۾ بــه ٿــي

ســگهي ٿــي ۽ پروٽيــن جي شــديدکوٽ

ڪــري ٿئــي ٿــي. هــن بيماري ۾ جســم

جــي مختلــف حصــن ۾ســوڄ ٿــي پــوي

ٿــي جيــڪا هــن بيمــاري جــي هــڪ

ــي. ــت آه ــم عالم اه

ٻيــون عالمتــون هيٺيــون ٿــي

ٿيــون: ســگھن

خــوراڪ جــي گھٽتائــي ســبب پيــدا ٿينــدڙ خطرنــاڪ اثــر• ٻــار جــي جســم جــي گرمــي/ گرمي

پــد گهٽجــي وڃڻ• جســم مان گلوڪوز جي گهٽتائي

ٿيڻ• دِل جي ڌڙڪن گهٽجي وڃڻ

• موتمار روڳ / انفيڪشن ٿيڻ

07 تندرستي مئگزين 15 جنوري - 31 جنوري 2015

حصــن ظاهــري جــي جســم •ــر، ويهــڪ ــٿ، پي ــن، ه ــڙوڪ: منه جھ

ٿيــڻ تــي ســوڄ جــاِء وغيــره جــي • واڌ ۾ گهٽتائي

• ٻار ۾ بيچيني ۽ چڙ ٿيڻــار جــا وار ســنها، بــي رنــگ ۽ • ٻ

ڇڙوڇــڙ ٿيــڻ• ٻار ۾ رت جي ڪمي ٿيڻ• ٻار جو الڳيتو بيمار ٿيڻ

ــڍا ــا نن ــار جــي کل بــي رنــگ ي • ٻوڏا داغ ٿيــڻ

• ٻار جو جيرو وڌي وڃڻعالج:

شــروعات ۾ ٻــار کــي پاڻيٺــي ــي ــدار ۾ ۽ وقف صــورت ۾ گهــٽ مقوقفــي ســان خــوراڪ ڏيــڻ گهرجــي. جيئــن تــه اهــڙن ٻــارن جــي ُبــک گھڻــي گهٽجــي وڃــي ٿــي ان ســبب گهڻــي جــو ٿيــڻ ُالٽــي کيــن ســان کائــڻ انديشــو هجــي ٿــو. کيــر هــڪ تمــام ــون ــٺي غــذا آهــي جنهــن ۾ ڪيلري ُس۽ پروٽيــن ٻئــي موجــود ٿيــن ٿيــون. اهــڙن ٻــارن کــي 3 کان 5 ڏينهــن بعــد پاڻيــٺ مليــل نهــري غــذا ڏيــڻ گهرجــي جــي انــڊي دال، کچڻــي، جھــڙوڪ: زردي، نــرم بســڪيٽ، ڪيلــو، َرٻ ــه اهــا غــذا صــرف ــاد رهــي ت وغيــره. يانهــن ٻــارن الِء آهــي جيڪــي 4 مهينــن

يــا ان کان وڏيَء عمــر جــا هجــن.خــوراڪ جــي گهتٽائــي ســبب گھڻــي حالــت جــي ٻــار جيڪڏهــن ُالٽيــون، گهڻيــون جھــڙوڪ: خــراب دســت وغيــره هجنــس يــا نيــم غــش يــا بيهوشــي جــا دورا پونــدا هجنــس اســپتال ويجهــيَء تــرت کيــس تــه ســندس فــورن تــه جيئــن پهچائجــي جســم جــي پاڻيــاٺ کــي نارمــل مقــدار ۾ معاملــي ان ســگهجي. رکــي ۾ موتمــار الِء ٻــار توهانجــي ُسســتي

ٿــي. ســگهي ٿــي ثابــت

(HEALTH TIPS( صحت صالحونطريقــا ديســي جــا ڇوٽــڪاري کان نشــانن جــي چهــري

کان داڻــن ۽ داغــن تــي چهــري ــون مختلــف ڪريمــن جــو پريشــان ڇوڪريســهارو وٺندي نظر اينديون آهن، جنهن ســان کيــن وقتــي طــور تــه آرام ملــي وينــدو آهــي، پــر مســتقل ان کان ڇوٽــڪارو ناهــي ملنــدو. اهــي مهانگيــون ۽ قيمتــي شــيون نــه رڳــو کيســي تــي وزنــي ٿينديــون آهــن، پــر انهــن ســان ديــر تائيــن اثــر بــه ناهــي ٿينــدو. پــر جيئن تــه اڪثــر عورتــون وقــت جي گهٽتائــي جواز بڻائينــدي اهڙيــون بــازاري شــيون چهري جي ــون آهــن. انهــن ــي اســتعمال ڪندي چمــڙي تجــو چــوڻ هونــدو آهــي تــه قدرتــي شــين کان فائــدو حاصــل ڪــرڻ هــڪ ڏکيــو ڪــم آهــي، پــر اهــو تمــام غلــط خيــال آهــي. جيڪڏهــن ٿــوري محنــت ڪئــي وڃــي ته جلد ئي گهربل نتيجــا ملــي ســگهن ٿــا. اچــو تــه ڏســون اهــي ڪهڙيــون قدرتــي شــيون آهن، جيڪي اســان جــي چمــڙي الِء بهتريــن ثابــت ٿينديــون آهــن. ماهــرن موجــب اهــي هــر موســم ۽ هــر قســم

جــي چمــڙي الِء فائديمنــد هونديــون آهــن.باسل )نازبوء /تلسي: هيَء هڪ جراثيم مارينــدڙ جــڙي ٻوٽــي آهــي، باســل جــي ڪجهــه پتــن کي پاڻي ۾ پندرهن منٽن تائين اٻاريــو ۽ پــوِء ان کــي ٿــڌو ــا ــال ي ــن ب ــو. ڪاٽ ــرج ۾ رکــي ڇڏي ڪــري فڪپهــه جــي مدد ســان ان کي ڏينهــن ۾ ٻه ڀيرا پنهنجــي چهــري تــي لڳايو، تمام گهــٽ وقت ۾ توهــان پنهنجــي چهــري تــي ان جــا حيــرت انگيــز نتيجــا ڏســي ســگهندو. ان کان عــالوه باســل جــي ڪجهــه پتــن کــي صــاف ڪــري انهــن کــي چيڀاٽيــو ۽ انهــن کــي هٿــن ســان دٻائــي رس ڪــڍو ۽ پــوِء ڪپهــه جــي مدد ســان اهــا رس پنهنجــي چهــري جي داڻن تي لڳايو.نم: هونئن ته نم جا ڪيترائي فائدا آهن، پر چهــري الِء بــه هــر لحــاظ کان بهتريــن آهــي. نــم بــه چهــري جــي داغــن ۽ داڻــن کي ختم ڪــرڻ ۾ مــدد ڏينــدي آهــي. نم جي ڪجهه خشــڪ پتن کي پيســيو، پوِء ان ۾ گالب جــو پاڻــي مالئــي پنهنجي چهري تــي لڳايــو ۽ ڪجهــه منٽــن بعــد ٿــڌي پاڻــي

ســان ڌوئي ڇڏيو. هي هر قســم جي داغن الِء فائديمنــد هونــدي آهي. ان کان عــالوه بازار ۾ نــم جــو تيــل بــه موجــود آهــي، ان کــي روزانــو رات جــو پنهنجــي چهــري تــي لڳايــو ۽ صبــح

جــو ٿــڌي پاڻــي ســان ڌوئــي ڇڏيــو.ســاوا ڌاڻــا: هــڪ ٻــي قدرتــي جــڙي ٻوٽــي آهــي، جيــڪا چهــري جــي داڻــن ســان گــڏ بليــڪ هيــڊز مهــارت ۾ ڪــرڻ صــاف رکــي ٿــي. ڌاڻــن جي ڪجهه پنــن کــي هٿــن جــي مــدد ســان پيهيــو ۽ انهــن جــو رس پنهنجــي چهــري تــي لڳايــو. ڪجهــه ڦــڙا ليمــن ۾ بــه شــامل ڪــري ســگهجي ٿــو. هــي مڪســچر داڻــن الِء فائديمنــد آهــي، جيڪڏهــن توهــان چاهيــو تــه ڌاڻــن کــي اٻــاري ٿــڌو ٿيــڻ تــي انهن کي پيهي پنهنجي چهري تــي لڳايــو. ڏهــن کان پندرهــن منٽن بعــد ٿڌي

پاڻــي ســان ڌوئــي ڇڏيــو.ايلوويــرا: چمــڙي جــي حوالــي ســان هــيَء جــڙي ٻوٽــي تمــام گهڻــي فائديمنــد آهــي. ان جــو ســڀ کان وڏو فائــدو اهــو آهــي تــه چهــري جــي چمــڙي کــي صحتمند رکندو آهي. داڻن ۽ داغن جا نشــان بــه الهــي ڇڏينــدو آهــي. ايلــو ويــرا جــو رس يــا جيــل بــازار ۾ بــه آســاني ســان دســتياب آهــي. ان کان عــالوه ايلــو ويــرا ڪــي پنــن کــي وچ مــان ڪٽــي انهــن جــو گــودو ڪــڍي ۽ چهــري ــو، ــڻ ڏي ــڳل ره ــن ل ــن تائي ــي پندرهــن منٽ تپــوِء هلڪــي يــا ٿــوري گــرم پاڻــي ســان ڌوئــي

ڇڏيــو.ســائي چانهــن: ســائي چانهــن جــو روزانــو اســتعمال مختلــف بيمارين کان ئــي محفــوظ نــه ٿــي رکــي، پــر اســان جــي چمــڙي تــي ان جــا هــاڪاري اثــر پــڻ ڇــڏي ٿــي. ان ســان گــڏ ســائي چانهــن جــي اســتعمال ٿيــل ٽــي بيگــز کــي ٿــڌي ٿيــڻ بعــد چهــري تــي داڻــن تــي لڳل رهڻ ڏيــو ۽ 10 کان 15 منٽن تائين متاثر جڳهه تي مساج ڪريو

تــه اهــو بــه گهڻــو فائديمنــد رهنــدو. )روزاني عوامي آواز جي ٿورن سان(

تندرستي مئگزين 15 جنوري - 31 جنوري 082015

ڄاتــا وڃــن ٿــا. آٽــزم جــي الِء خانــدان جــي مالي حيثيــت، تعليم، ــي ــه ٿ ــت ن ــق ثاب ــه تعل ــيَء جــو هيســيتائين ڪوب ــي ڪهڻ رهڻ

ســگهيو آهــي.آٽــزم کان متاثــر ماڻهــن جــي بــاري ۾ آمريــڪا جهــڙي ــن. ــه آه ــر موجــود ن ــگ اک ــه درســت ان ــڪ ۾ ب ــه مل ــي يافت ترقدنيــا ۾ آٽــزم جــي متاثــرن جــو تعــداد هــر هــزار ماڻهــو مــان 2 آهــي. جڏهــن تــه، آمريــڪا ۾ مرضــن جــي تحفــظ ۽ ان تــي قابــو CDC: Centers for Disease Control and( پائــڻ وارن مرڪــزنPrevention(جــي رپورٽــن مطابــق 09 آهــي. آٽــزم جــي متاثــرن جــي تعــداد ۾ 1980ع کان ڊرامائــي انــداز ۾ اضافــو ٿــي رهيــو آهــي. پــر هــي واضــح نــه ٿيــو آهــي تــه اهواضافــو مــرض جــي چانــج پڙتــال جــي ڪــري آهــي يــا واقعــي مــرض ۾ اضافــو ٿــي رهيــو آهــي. ڇوڪريــن جــي ڀيــٽ ۾ ڇوڪــرا ان مــرض ۾ 3 کان 4 ڀيــرا وڌيــڪ متاثــر ٿيــن ٿــا. ان جــي شــڪار ماڻهــن جــي ــه هجــي، پــر هــي هــڪ تعــداد ۾ اضافــي جــو ســبب ڪهــڙو باهــم انســاني مســئلو آهــي جنهــن جي شــدت محســوس ڪندي اقــوام متحــده پــاران هــر ســال 2 اپريــل تــي آٽــزم جــي بــاري ۾ شــعور بيــدار ڪــرڻ ۽ ڄــاڻ ڏيــڻ الِء “آٽــزم جــو عالمــي ڏينهــن”

ملهايــو وينــدو آهــي.رواجــي جــي ذهــن دراصــل آٽــزم ڪــم ڪار ۾ رنــڊ اچــڻ يــا بيــڪار بڻائــڻ ۾ اثــر پذيــر يــا نفــوذ ٿيــڻ وارو مــرض مــرض ٻيــا آهــي. )Pervasive Disorder(اهــي )Pervasive Developmental Disorder(آهــن جــن کــي گهڻــا ماڻهــو گهــٽ ڄــاڻ جي بنيــاد تــي آٽــزم ســان جــوڙڻ جي ڪوشــش ڪنــدا آهــن، پــر جديــد نظريــن جــي مطابــق انهــن جــو آٽــزم ســان ڪــو بــه تعلــق نظــر نه

ــو اچــي: ٿ )Asperger Syndrome( 1.ايســپرگر ســنڊروم: هن مرض جون نشــانيون آٽزم جھڙيون هونديــون آهــن، پــر ان کان متاثــر مريضــن جــي ُٻــڌڻ جــي ســگھ

عــام رواجــي ٿئــي ٿي.2. ريــٽ ســندروم )Rett Syndrome( : هــي مــرض آٽــزم کان بلــڪل مختلــف هونــدو آهــي ۽ صــرف عورتون ان جو شــڪار

ٿينديــون آهــن.Childhood Integrative Disorder.3: هــي تمــام گهــٽ ٿينــدڙ مــرض آهــي جنهــن جــو شــڪار ٻــار 10 ســالن جــي عمــر تائيــن ان مــرض کان پهچنــدڙ نقصــان جــي ڀيــٽ ۾ موچاريــون مهارتون

۽ ڳالهائــڻ ســکي وٺــن ٿــا.

(NUTRITION & HEALTH( / ذهني صحت

آڪســفورڊ ڊڪشــنريَء مطابق لفظ “آٽزم” جو ترجمو ڪجهــه هــن ريــت آهــي: پنهنجــو پــاڻ ۾ گــم رهــَڻ يــا ٻاهريــنَء دنيــا ســان ڪلهــو ڪلهــي ۾ نــه مالئــَڻ يــا رابطــي نــه ڪــرَڻ جــي ذهنــي ڪيفيــت؛ جيــڪا اڪثــر ڪــري ننڌپــڻ ۾ ظاهــر ٿينــدي

آهــي.بــي ٿينــدڙ پيــدا انســاني اوســر ۾ آٽــزم دراصــل قائدگــي يــا دماغــي اوســر جــي گڙٻــڙ/ بــي ترتيبــي / خلــل واري حالــت )Disorder of Neural Development( جــو نالــو آهــي، جنهــن جــون عالمتــون شــروعاتي ٽــن ســالن ۾ ڪنهــن بــه وقــت ظاهــر ٿــي ســگهن ٿيــون. آٽــزم دمــاغ جــي ســماجي ۽ رابطــي واري

صالحيتن ســان الڳاپيل اوســر کي متاثر ڪنــدو آهــي. نتيجــي ۾ هــن ۾ ورتــل ٻار پهريائيــن ٻــن ســالن جــي عمــر تائيــن يــا ڪجهــه ٽــن ســالن تائيــن پهچــڻ کان اڳ اهــي صالحيتــون آهســتي آهســتي يــا

اوچتــو وڃائــي ويهنــدا آهــن.آٽزم ڪا بيماري )Disease( نه، پر )Syndrome( مختلــف عالمتــن جو ڳٽڪــويعنــي جســم جــي ڪنهــن عضــوي جــي مختلــف بيماريــن جــي عالمتــن جــو ميــڙ / روڳــي عالمــت / مرڪــب مــرض آهــي،

جنهــن جــو واســطو دمــاغ ســان آهــي. ٿــورن لفظــن ۾ آٽــزم انســان جــي طبعــي ڪيفيت جو نالــو آهــي جنهــن جــو تعلــق دمــاغ جــي رواجــي ڪيمســٽري ۽ بائالجــي جــي ابتــڙ هونــدو آهــي. ان جــي باوجــود، اڄ تائيــن ــه ــدازو مڪمــل طــور واضــع ن ان جــي ڪارڻ )Factors( جــو انٿــي ســگهيو آهــي. البــت تحقيــق جــو عمــل جــاري آهــي ۽ ان سلســلي ۾ جينياتــي ڪارڻ اهــم بنيــاد ڄاتــا وڃــن ٿــا، جڏهــن تــه ڄــم دوران خلــل وجهــڻ وارا ڪارڻ، ماحولــي ڪارڻ جهــڙوڪ: ڳرا ڌاتو )Heavy Metals(، جيت مار دوائون)Pesticides( ۽ ننڌپڻ )Hypothesis( بابــت هيســيتائن مفروضــا )Vaccines( وارا ُٽڪــن

آٽــزم (Autism( ڇــا آهي؟

ترجمو: عبدالخالق ميڻو

)قسط-1(

09 تندرستي مئگزين 15 جنوري - 31 جنوري 2015

Pervasive Developmental( 4.اوســر ۾ رنــڊڪ وجهنــدڙ مــرض

Disorder(: هــن جــي الــڳ درجــه بنــدي نــه ڪئــي وئــي آهــي ۽ هن

کــي Atypical Autism بــه چيــو وڃــي ٿــو.

آٽــزم جــي بــاري ۾ ســڀ کان پهريــن ڊاڪٽــر ليوڪيــز

1943ع ۾ دنيــا کــي حقيقتــون ٻڌايــون. هــيَء بيمــاري دنيــا جــي

هــر خطــي، رنــگ ۽ نســل، مذهــب ۽ طبقــي ۾ بنــا ڪنهــن فرق

جــي ٿئــي ٿــي. ان جــا متاثــر ڪجهــه ٻــار پهريائين ٻن ســالن جي

عمــر تائيــن پهچــڻ کان اڳ اهــي صالحيتــون آهســتي آهســتي

يــا اوچتــو وڃائــي ويهنــدا آهــن. آٽــزم جــو شــڪار هــر ٻــار

پنهنجــي صالحيتــن ۽ مشــڪالتن ســبب؛ هــر ٻئــي آٽــزم جــي

متاثــر ٻــار کان مختلــف هونــدو آهــي. انهــيَء جــي ڪــري آٽــزم

کــي اهــڙي حالــت جــو نالــو ڏنــو ويــو آجــي جنهــن ۾ عالمتــن ۽

خاصيتــن جــي حوالــي کان تمــام گهڻــي وســعت ملــي ٿــي.

آٽــزم ظاهــري طــور دمــاغ جــي ان حصــن تــي اثــر انــداز ٿينــدو

آهــي جيڪــي قدرتــي طــور تــي ٻــارن ۾ ســکڻ، ســمجهڻ،

ڳالهائــڻ ۽ عمــر ۽ حالتــن مطابق َرويــو )Behavior( اختيار ڪرڻ

جــي فطــري صالحيــت کــي پيــدا ڪــن ٿــا. ان جــي ڪــري اهــي

ــارن وانگــر ڳالهائــڻ، کيــڏڻ، َچوگــرد جــي ماحــول ــار عــام ٻ ٻ

کــي ســمجهڻ ۽ ان جــي مطابــق مناســب وهنــوار ڪــرڻ کان

الچــار هجــن ٿــا ۽ ان ســان گــڏ معاشــرتي فضيلتــن کان بــه اڻ ڄــاڻ هونــدا آهــن. اهــي ٻــار خطــرن جــو احســاس بــه نــه ٿــا ڪــري

ســگهن، مثــاًل وچ رســتي يــا روڊ تــي بيهــي رهــڻ يــا ڪنهــن

مٿاهيــن جڳهــه تــي بنــا ڪنهــن ڊپ جــي چڙهــي وڃــڻ، وغيــره.

آٽــزم ســڄي عمــر ســاڻ رهــڻ وارو روڳ آهــي. آٽــزم جــي متاثر

ٻــارن ۾ بــه ســکڻ ۽ ســمجهڻ واريــون صالحيتــون ڀــل مختلف

ئــي ســهي پــر موجــود هونديــون آهــن ۽ اڪثــر آٽــزم متاثــر ٻــار

پنهنجــي مختلــف صالحيتــن آهــر لکــڻ پڙهــڻ ســان گــڏ ڪجهــه

هنــر بــه ســکي وٺــن ٿــا.

آمريــڪا ۾ تــازن انگــن اکــرن مطابــق اتــي اٽــڪل

ــار آٽــزم جــو شــڪار هونــدو آهــي. ــارن مــان هــُڪ ٻ هــر 150 ٻ

ان جــا ســبب هيســيتائين نامعلــوم آهــن پــر تحقيــق موروثــي

)جينياتــي( ســببن )Genetic Factors( کــي اهــم قــرار ڏئــي رهــي

آهــي. اهــڙا والديــن؛ جــن جــو هــڪ ٻــار آٽــزم جــو شــڪار آهــي تــه انهــن جــي ٻــي ٻــار ۾ بــه آٽــزم جــي هجــڻ جــو خدشــو هونــدو

ــه ٽيســت ســان ــزم جــي تپــاس هيســيتائين ڪنهــن ب آهــي. آٽ

ممڪــن نــه آهــي. ان باوجــود؛ ٻــارن جــي عادتــن ۽ رويــن جــي

تفصيلــي مشــاهدي، والديــن کان مليــل ڄــاڻ ۽ مخصــوص

چيــڪ لســٽن )Check Lists( جــي مــدد ســان ماهريــن آٽــزم جــي

ســڃاڻپ ڪنــدا آهــن. جيڪڏهــن آٽــزم ســان گڏوگــڏ ٻــار ڪنهــن

ٻئــي مــرض جھــڙوڪ ِمرگهــي وغيــره ۾ ورتــل آهــي تــه ان جي

عــالج جــي الِء ڪنهــن ســٺي ڊاڪٽــر ســان صــالح ڪجــي.

آٽــزم ۾ ورتــل ٻــار ظاهــري طــور عــام ٻــارن وانگــر

نظــر اينــدو آهــي، پــر ان جــو ورتــاُء ۽ چــال چلــت ان کــي ٻيــن

ٻــارن کان مختلــف ڪــري ڇڏينــدي آهــي؛ جــن جــو تفصيــل

هيــٺ ڏنــل عالمتــن ۾ بيــان ڪيــل آهــي. اهــي ٻــار آٽــزم جــي

شــڪار ٿيــڻ کانپــوِء ڪنهــن نــه ڪنهــن معمــول جــا عــادي ٿــي

وينــدا آهــن ۽ ان ۾ ڪا بــه تبديلــي پســند نــه ڪنــدا آهــن. مثــال

طــور هــڪ ئــي رســتي کان گهــر واپــس اچــڻ، هڪــڙو ئــي

بســترو اســتعمال ڪرڻ، هڪڙي ئي رانديڪي ســان مســتقل

ــي ــاغ جــي ان حصــي ت ــار جــي دم ــزم ٻ ــره. آٽ ــڏڻ وغي طورکي

حملو ڪندو آهي جيڪو ٻار ۾ فطري طور ســکڻ ۽ ســمجھڻ

جــون عــام صالحيتــون پيــدا ڪنــدو آهــي. ان ڪــري انهن ٻارن

کــي ســيکارڻ جــو عمــل تمــام ڏکيــو هونــدو آهــي. ترقــي يافتــه

ملڪــن ۾ ماهــرن انهــن ٻــارن کــي خصوصــي تعليــم ڏيــڻ الِء

مختلــف پروگــرام رٿيــا آهــن. جيڪــي هــر ٻــار جــي رجحــان،

دلچســپي ۽ ســکڻ جــي صالحيتــن مطابــق تيــار ڪيــا وينــدا

آهــن. اهــي ٻــار جيتوڻيــڪ؛ هــڪ مخصوص معمــول ۾ ڪنهن

بــه تبديلــي تــي تمــام گهڻــي مزاحمــت پيــدا ڪنــدا آهــن، ان

ڪــري والديــن جــي الِء بهتــر آهــي تــه اهي شــروع ئــي کان انهن

ٻــارن ۾ زندگــي جــي عــام معمولــن جــو عــادي بڻائيــن. مثــاًل

کائــڻ پيئــڻ جــون عادتــون، ســمهڻ ۽ جاڳــڻ جــا وقــت، وهنجڻ ۽

بيــت الخــال جــي اســتعمال ڪــرڻ جــي عــادت وغيــره. )هلنــدڙ(

تندرستي مئگزين 15 جنوري - 31 جنوري 102015

جھــڙوڪ ملمــل جــي ڪپــڙي يــا صابــڻ ســان ڌوئــي صــاف ڪجــي. ڌوپ کانپوِء به ھــڪ دفعــو ان ڦــٽ کــي وھنــدڙ پاڻــيَء ۾

ڌوئــي صــاف ڪجــي.زخــم واري ھنــڌ تــي صــاف پٽــي .2ٻــڌي ڇڏجــي ۽ مريــض کــي جڏھــن ڪنهن پاســي نيــو وينــدو ھجــي تــه اھــڙي زخميل حصــي کــي آرام ســان ھــڪ ھنــڌ رھــڻ

ڏجــي.جيتــرو جلــد ٿــي ســگھي مريــض .3کــي ڊاڪٽــر وٽ پھچائجــي ۽ ڊاڪٽــر کي اصــل حقيقــت ٻڌائجــي تــه ڪھــڙي جانور

چــڪ ڪيئــن ۽ ڪٿــي پاتــو آھــي.پوليــس يــا صحــت جــي اداري .4

ڏجــي. اطــالع اھــڙو بــه کــي

ڇا ڪجي؟اھــا ڳالھــه ذھــن ۾ رکــڻ کپــي تــه اھــڙي ڦــٽ مــان، چــڪ جــي گھرائــپ جــو انــدازو لڳائــي نٿــو ســگھجي. جــو ٿي ســگھي ٿو تــه، محســوس ٿينــدڙ ڦــٽ جــي گھرائــپ، انهــيَء کان وڌيــڪ ھجــي. ڇــاڪاڻ ته اھڙن

جانــورن جــا ڏنــد تيــز ۽ تــکا ھونــدا آھــن.جيڪڏھــن ڊاڪٽــر ســتت نٿــو .1ملــي ســگھي تــه ھڪــدم وھنــدڙ پاڻــيَء ســان ڦــٽ کــي چڱــيَء طــرح ڌوئــي صــاف ڪجي، جيئن وڌ ۾ وڌ ممڪن حد تائين جانــور جــي گگ يــا پــڪ وھائــي ۽ ڌوئــي صــاف ڪري ســگھجي. اھــڙي ڌوپ گھٽ ۾ گھــٽ پنــج منــٽ الڳيتو ڪجــي. انهيَء کانپــوِء ان ھنــڌ کي ڪنهــن صاف ڪپڙي

ڇتڪتائــپ / رئبيــز بيمــاري جــي .5

نشانين جي تڪڙي يا دير سان ظاھر ٿيڻ

جــو مــدار ڦــٽ جــي ھنــڌ تــي ھونــدو آھــي.

ــون ھــڪ دفعــو ھــن مــرض جــون عالمت

عــالج بــه کانپــوِء ڪنهــن ٿيــڻ ظاھــر

وســيلي رئبيز کان بچي نه ســگھبو آھي.

تنهنڪــري ضــروري ھونــدو آھي تــه اھڙي

چــڪ کانپــوِء انهــيَء جــي عــالج ۾ ديــر نــه

ڪجــي.

ھــڪ ڀيــرو جڏھــن رئبيــز جــو .6

مــرض ظاھــر ٿــي پونــدو آھــي، تڏھــن انهيَء جي بچاَء الِء لڳندڙ سيون فائديمند ثابــت ٿــي نــه ســگھنديون آھــن. تنهنڪــري ضــروري هونــدو آھــي تــه، ھــن مــرض جــي نشــاني ظاھــر ٿيــڻ کان اڳ ئــي اھڙيــون ســيون ھڻائجــن تــه جيئــن نشــانيون ظاھــر ــدڙ ــه ســگھن. جڏھــن اھــڙي چڪين ــي ن ٿجانــور جــي خبــر پئجــي نــه ســگھندي آھي ــه پــوِء اھــڙي ــه ؟ ت ــا ن ــه اھــو ِڇتــو آھــي ي تجانور کي گھٽ ۾ گھٽ 10 ڏينهن تائين واڙي کيــس جاچبــو آھــي ۽ جڏھــن انهــن ڏينهــن ۾ اھــو صحتمند ظاھر ٿينــدو آھي يــا لئبارٽــريَء مــان ان جــي دماغــي تپاســن جــي اھــڙي تســلي ٿينــدي آھــي تــه پــوِء

عــالج بــه بنــد ڪــري ڇڏبــو آھــي.

ــي ــي ج ــٰي ڌاريج ــيل مرت ــر ع ڊاڪٽ

ڪتــاب “فرســٽ ائــڊ” تــان ورتــل

فرسٽ ائڊ

جانورن چــڪ جــي ــا ــي ڇ ــوڻ ت پ

؟ ڪجــي

ترت طبي ساهتا

فرسٽ ائڊ

)Bites( َچَڪھتــي اســين ڪتــن، ٻلــن ۽ جھنگلــي جانــورن جھــڙوڪ: نوريئــڙن ۽ چمــڙن جــي چــڪ جــي ڳالھــه ڪــري رھيــا آھيــون. اھــي جڏھن چــڪ پائيندا آھــن، تڏھن چمڙيَء يــا مــاس کــي چيــري بــه ڇڏينــدا آھــن. اھــڙن چڪــن ڏانهــن گھڻــي ڌيــان ڏيــڻ جــي ضــرورت ھونــدي آھــي، گھڻــو امــڪان هونــدو آھــي تــه چڪ پائــڻ دوران پڪريزي )rabies( جيــوڙا جســم ۾ داخــل ٿــي ويــا ھجــن. انهيَء کانســواِء ڇتڪتائپ / رئبيــزجھــڙي خطرنــاڪ بيمــاري بــه ائيــن جانورن کان ماڻھــن تائين پکڙجي ويندي آھي. ڪتــو بــه ھڪــڙو اھــڙو جانــور آھــي، جيڪــو ڇتڪتائــپ جــو مــرض وچڙائينــدو آھــي، انکانســواِء ٻيــا جھنگلــي جانــور جھــڙوڪ: چمــڙا، ســھا، ۽ نوريئــڙا وغيــره پــڻ ھــن بيمــاريَء جــا جيــوڙا چــڪ وســيلي انســانن ۾ رســائي ســگھندا آھــن.

11 تندرستي مئگزين 15 جنوري - 31 جنوري 2015

فاســٽ فوڊ جــو گھڻو واپــرو ٻارن جي

ــو: ماهــر ــر ڪريٿ ــي متاث ــي اورس ک ذهن

سگھن ٿيون: ماهرپايئ ملڻ جا

طبي فائدا

مــرچ کائو ۽ عمر وڌايو

(HEALTH NEWS) / تندرستي سماچار

)Rabies( بيمــاري جــي ڇتائــپ

وائرس ڪيئن متاثر ڪري ٿو؟

رئبيز وائرس ڪيئن وچڙي ۽ پکڙي ٿو؟

انسان ۾ رئبيز جون نشانيون:

رئبيز جو عالج:

ڊ

ڇتــي جانــور جــي چــڪ

ــرس ــا رهــڙڻ ســان وائ ي

جســم ۾ داخــل ٿئــي ٿو.

ــت وائرس گوش

)مشــڪن( کان

رســتي تنــن

تائــن دمــاغ

ــو ــي حمل پهچ

ڪريٿو.

۾ دمــاغ وائــرس

وڌي ويجھــي ســوڄ

ڪريٿــو. پيــدا

کان دمــاغ وائــرس پــڪ رســتي تنــن غــدودن جــي عضــون ٻــن ۽ ٿــو. پکــڙي ڏانهــن

ڇتائــپ )Rabies( جــي بيمــاري رئبيــز وائــرس )Virus( ســبب ٿينــدڙ هــڪ شــديد تڪليــف ڏينــدڙ ۽ وچڙنــدڙ بيمــاري آهــي. رئبيــز جــا وائــرس بيمــاري ورتــل ڇتــي )Rabid( جانــور )گھڻــو ڪــري ڪتــي( جــي وهنــدڙ آهــن. هونــدا ۾ )Saliva( گِگ ڪنهــن وائــرس ۾ انســان ڇتــي جانــور جــي چــڪ پائــڻ يــا چنبــن ســان رهــڙون پائــڻ رســتي جســم ۾ داخــل ٿئــي

ٿــو.

رئبيــز وائــرس ٿڻائتــن جانــورن )مئملــس( جھــڙوڪ: چمــڙو، رڪــون، اســڪڱڪ، لومــڙي ۽ ٻلــي وغيــره جــي وهنــدڙ گِگ ۾ ٿــي ســگھي ٿــو. پــر ڪتــو انســانن ۾ بيمــاري وچڙائــڻ ۽ پکيــڙڻ جــو وڏو ۽ عــام ذريعــو آهــي. وائــرس بيمــاري ورتــل چوپائــي مــال )ڳئــون، ٻڪــري ۽ گھــوڙو وغيــره(

ذريعــي بــه وچــڙي ســگھي ٿــو.

جســم ۾ وائــرس پهچــڻ ۽ ٽُــڪا نــه هڻائــڻ جــي صــورت ۾، 2 مهينــن ۾ بيمــاري ظاهــر ٿــي ســگھي ٿــي.

بخار، اُداسي، ڊپذهني مونجھـ ۽ ولوڙ

پاڻي پيئڻ سان ڳلي ۾ سور، تاڻ ۽ وات ۾ گجي ٺهڻهفتي اندر موت ٿي وڃي ٿي

ظاهــر عالمتــون جــون بيمــاريَء ٿيــڻ کانپــوِء اهــا العــالج ۽ موتمــار بڻجــي پونــدي آهــي. تنهــن ڪــري تــرت کانپــوِء چــڪ جــي ڇتــي )ٽُڪــو( وئڪســين رئبيــز اينٽــي

. ئجــي ا لڳر

» رئبيز وائرس

اسڪنڱڪٻليلومڙيچمڙو

ترتيب: اعجاز اسد پليجو، ڊزائين: ماهتاب اعجاز پليجو

ڇتي جانور جو چڪ دماغ کي جيرتو ويجھو اوتري جلدي ۽ جيرتو پري اوتري دير سان بيامري ظاهر ٿيندي آهي.

تندرستي مئگزين 15 جنوري - 31 جنوري 122015