Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar ...isamveri.org/pdfdrg/D03540/2017_15/2017_15_YILMAZE.pdfTanzimat doneminde de soz konusu kimlik politikas1 siirmii?, Bekta?i

Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar Baba :'<asd ~!Uihid Oldu?

TANZiMAT DON E MiN DE BiR BEKTA~i•NiN HiKAYESi

H USEYiN YA~AR BABA NASIL MULHiD OLDU?

A Bektashi Story in Tanzimat Period

H ow did Husv·in Yasar Baba Became A n A theist?

Von einem B ektaschi zum Z eitpunkt der osmanischen R eformperiode:

Wie wur de der Geistliche H iiseyin Ya§ar zum Unglaubigen?

N :Q

Eray YILi\fAZ"

DOl: 10.24082/ abked.2017.15.005

Bu makalede, Osmanh iktidanrun Tanzimat donemimde, Osmanhcilik

baglammda uygulach~ kimlik politikas1, Bekta?i tekkesi ve bir Bekta~i din adarm olan Huseyin Ya~ar Baba ozelinde incelenmi~tir. 1826'da Yeni<;eriler

ile birlikte tasfiye edilen Bekta~i tekkesi, bu tarihten itibaren merkezin

uygulach~ modern kimlik politikas1 i<;inde Siinnile?tirilmek istenmi~,

miilhidlik ve zmchkhk gibi su<;lamalarla kaq1 ka~1ya kalrm~tlr. Tanzimat

doneminde de soz konusu kimlik politikas1 siirmii?, Bekta?i tekkesi ve

Bekta?iler yine miilhidlik, zmchkhk gibi su<;lamalarla kaq1 kar?Iya kalrm~,

siyasal ve toplumsal ya?amdan tasfiye edilmek istenmi~tir. Bu makalede,

oncelikle Tanzimat doneminde uygulanan kimlik politikalan kisaca

degerlendirilmi?, archndan bu donemde Bekta~ilere yonelik uygulanan

kimlik politikalan ve Siinnile?tirme politikalan, Osmanh aqiv belgelerine

dayana.rak incelenmi~tir. lvfakalenin iizerinde durdugu temel sorunsal,

Tanzimat doneminde bir Bekta?i din adarm Hiiseyin Ya~a.r Baba'mn nas!l

ve hangi gerek<;elerle millhidlikle su<;lanch~m tartl?mak ve meselenin

dini yonleriyle siyasi yonlerinin Osmanh iktidan i<;in nas!l bir kesi~im

olu~turduguna i~aret etmektir. Osmanh iktidanna gore Bekta?iler hem

Sunni anlay1~m ch~ma pkrm~ hem de siyasi <;emberin otesine ta~rm~or.

"' Ogr. Gor., Yilchz Teknik Oniversitesi, Atatiirk ilkeleri Ye inkilap Tarihi Bolumu.

------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 93

ErayYILMAZ

Boylece Bekta~iler, modern kimlik politikasillln ~ekillendigi 1826'dan

itibaren. Osmanh iktidanna itaatkar gorillmemi~ ve hem dini hem

de siyasi bir tehdit bi9minde degerlendirilmi~lerdir. Hiiseyin

Ya~ar Baba'run millhidlikle suc;:lanmasr, Tanzimat doneminde

uygulanan Osmanha politikalann Bekta?i orneginde goriildiigu gibi

Siinnile~tirme politikalanyla birlikte siirdiirillmesi, meselen.in laiklik

c;:erc;:eve:sinde yeniden degerlendirilmesi gerektigini gostermektedir.

Anahtar Kelimeler: Bekta~i, Osmanh kimligi, Tanzimat donemi,

Osmanhahk, Arnavuduk.

ABSTRACT

The Bektashi lodge, which was liquidated with the Janissary in 1826, has been

tried to be sunnificated within the modern identity policy that the center implements

from this date and it has been confronted with accusations such as being hypocr·ite

and atheist . In the Ta.nzimat period, the identity politics continued, and the Bektashi

lodge and the Bektashis were faced with accmations S\Kh as hypocrite and atheist,

and it was desired to be liquidated from political and social life. In this article, firstly

the identity policies applied in the Tanzimat period were evaluated briefly and then

the identity politics and Surmification policies applied to Bektashis in this period were

examined based on Ottoman archival documents. T he basic problem which has been

stressed in tlus article is to discuss how and for what reasons H useyin Yasar Baba,

a Bektaslu reverend, was accused during the Tanzimat era and to point out how the

political aspects of the religious aspects of that matter constitute an intersection fo r

Ottoman rule. According to the O ttoman rule, the Bektaslus were both out o f the

Smuu tmderstand.ing and beyond the political circle. T he fact that H useyin Yasar

Baba was accused of being an imprisoned person and that the O ttoman policies

applied during the Tanzimat period, along with the Sumufication policies as seen in

the example of Bektashi, show that these policies should be reassessed within the

framework of secularism.

Keywords: Bektaslu, O ttoman identity, Tanzimat period, O ttomarusm, Albarua.

94 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------


ZUSAMMENFASSUNG

In dies em Artikelliegt der Fokus, vor dem Hintergnmd der im Osmanischen Reich

zum Zeitptmkt der Reformperiode implementierten osmanischen ldentitatspolitik,

auf dem bektaschitischen Geistlichen sowie dem bektaschitischen-Tekke (ahnelt

strukturell dem K loster) angehorigen H tiseyin Ya~ar. D ass im Jahre 1826 u.a. durch

Janitscharen-Soldaten geriiumte bektaschitische-Tekke, dessen Sunnitisierung ab

diesem Zeitptmkt im Rahmen der zentral durchgesetzten modernen ldentitatspolitik

angestrebt \Vtude, sah sich mit dem Vorwurf ungHiubig, gottlos und ablehnend

gegentiber dem I slam zu sein konfrontiert. Auch waluend der Refo rmperiode

hielt die angeflilu:te ldentitatspolitik des O smanischen Reiches an; bektaschitische

Tekke's sowie Bektaschiten wtuden erneu t mit Unglaubigkeit und Gottlosigkeit

beschuldigt mit d em Ziel sie aus dem politischen und gesellschaftlichen Leben zu

iso lieren. Der Artikel beschaftigt sich ztmachst mit der Analyse der ldentitatspolitik

wahrend der Reformperiode im O smanischen Reich. D arauf au fbauend wird die in

dieser Zeit gegentiber den Bektaschiten angewandte l dentitatspolitik und die Politik

bzw; i\lethode der Sunnitisierung auf Basis von osmanischen Archivdokumenten

und Q uellen naher tmtersucht. Ziel des Artikels ist es, der Frage, wanun und mit

welchen Grtinden der bektaschitische Geistliche H tiseyin Ya~ar Baba wahrend der

Reformpe1·iode als unglaubig tmd gottlos beschuldigt wurde, nachzugehen. Ferner

soli disku tiert werden, inwiefern d iese T hematik aus religioser und politischer

Perspektive ftir das O smanische Reich relevantist. Dennnach der osmanischen i\lacht

hatten die Bektaschiten sowohl die Gre112en des sunnitischen Glaubens als auch eine

politische rote Linie tiberschritten. Aus diesem Grund wurden die Bektaschitennach

der 1826 eingeflihrten modernen ldentitatspolitik als nicht loyal zur osmanischen

Regierung angesehen und als religiose sowie politische Bedrohung wahrgenommen.

Die Beschuldigung von H tiseyin Ya~ar Baba als unglaubigen und die D urchflihrung

und Anwendung der osmanische11 l de11titats- sowie Sunnitierungspolitik am Beispiel

der Bektaschite11 zeigt, dass diese Thematik im Kontext des Laizismus neu betrach tet

und interpretiert w erden so lite.

Schliisselworter: Bektaschi, osmanische ldentitat, Reformperiode un

Osmanischen Reich (Tanzimat), Osmanisches Reich, Albanien.

------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 9 5

ErayYILMAZ

Giri~

1826'da Yen.i)er.i Ocag/mn tasfiyes.iyle b.irlikte, Yen.is:eriler.i kl~kll:ttlklan, d.in den

s:lkarttlklan .iddia edilen Bekta~.i tekkes.in.in de tasfiyes.ine karar verilm.i~t.ir. Bu tar.ihten

.it.ibaren Bekta~iler, Osmanh .ikt.idannm, Islam.iyet'.in Sti.nn.i yorummm merkeze

almast ve onu modernle~men.in b.ir pars:ast haline donti~tiirmes.iyle mlilh.idlik

(Ianntanunazhk) .ile sus:lamru~lard!r. Boylece, O smanh .ikt.idannm Tanz.imat donem.i

bop.mca O smanhcillk baglarmnda uygulad.t~ modernle~me polit.ikast, I slam.iyet'.i

yekpare b.ir hale get.irmek .istem.i~t.ir. Bu polit.ika Tanz.imat donem.i boyunca

uygulanrm~, Bekta~iler cre~.itli b.i).imlerde Stinnile~t.irilmek .istenm.i~t.ir.

Bu makalede, Bekta~.i tekkes.in.in 19. ytizplda ya~adtklanna da.ir somut b.ir ornek

tizer.inde durulmakta, b.ir Bekta~.i d.in adarm, H tisey.in Ya~ar Baba'nm h.ikayes.i soz

konusu ed.ilmekted.ir. H tisey.in Ya~ar Baba, 1865'te uzun yillard.tr h.izmet etmekte

oldugu T .iran'a bagh Akcrah.isar'da bultman b.ir Bekta~.i zav.iyes.inde, b.ir Bekta~.i babast

.iken dine ve mezhebe aykm davram~lan o ldugu gereks:es.iyle mlilh.idlik .ile sus:lamru~,

tumklanrm~, sorgulanrm~ ve hakklnda stirgtin karan ve.r·.ilm.i~t.ir. Bu stire) .icr.inde gerek

sorgulama su asmda gerekse yerel .idare ile merkez .idare arasmdaki yazt~malarda

O smanh .ikt.idanrun Bekta~il.ig.i nasu kavrad.t~, ona nasu yakla~t1gr, onu ne tiir b.ir

tehd.it ve tehlike b.i).im.inde gordtigti a<;tga ) tkmaktadu. Tanz.imat yillarmda uygulanan

O smanh kimlig.i polit.ikast .ile Bekta~il.ik meseles.i tartl~ma konusu yapumaktad!r.

l\!Iakalen.in temel .inceleme noktast, Tanz.imat donem.inde Osmanhcillk polit.ikast

ile Mtisltiman ve gay.r.imtislimle.r.i .itt.ihat haline get.irmek .isteyen Osmanh .ikt.idanru

.incelemek, bu .ikt.idarm, Bekta~.iler tizer.indeki polit.ikasuu somut b.ir ornek tizer.inden

ara~tlrmaktu.

i\Iakalede, oncelikle Tanz.imat donem.inde Osmanhcillk polit.ikast Bekta~i

tekkesine yakla~uru baglarmnda .incelenm.i~t.ir. Bu donem.in devlet adamlan ile ayd.tnlan

arasmdaki fiki.r ve uygulamalara klsaca yer verilm.i~t.ir. .A.rdmdan Osmanh ar~iv.ine

Bekta~ilerle .ilg.ili yanstyan belgeler tizerinde durulmu~, bu belgeler.in Bekta~.ileri nasu

tasn.if ett.ig.i ve Bekta~.i kiml.ig.in.i nasli tasfiye etln ek .istedig.i ara~tlrurm~tlr. Makalen.in

ti<;tincti boltimti H tiseyin Ya~ar Baba'ya a)Tlltru~, Osmanh ar~.iv.inde yer alan H tisey.in

Ya~ar Baba'11111 sorgu tntanaklam1dan ve btirokrasin.in yazt~malanndan elde edilen

bilgilerle, b.ir Bekta~i babast ozelinde, Bekta~.iler.in nasu ve hangi gereks:elerle

mlilh.idlikle Stt)landtgr ve soz konusu sus:lamamn unsurlan .ile sonu)lan incelenm.i~t.ir.



1. T anzimat Donemi'nde O smanhcrhk ve Bekta§iler

1826'da Yeni<;:eri Oca~ tasfiye edilmi~, Yenicrerileri Osmanh iktidanna kar~1

kl~kuttlklan, dinden )Ikartuklan, sapkln hale getirdikleri iddiastyla Bekta~i tekkesi de

kapatllrm~, ba21 Bekta~i din adamlan idam edilmi~, siirgiine gonderilmi~, baz1 Bekta~i

tekkelerine d konuhnu~, satllrm~, miisadere edilmi~, 60 ylldan eski olmayan, kadim

goriilmeyen tekkeler y1ktuiliru~, kadim tekkeler ise Siinni din adamlan ile Siinni

tarikatlara devredilmi~tir. Boylece, Bekta~i tekkesinin toplumsal ve siyasal ya~amdaki

aguh~ klrllrm~, Osmanh Devleti, askerlikten egitime uygularu~ merkeziyetcri

politikalarmm arasma, dini de eklemi~tir. Bundan boyle, ba~lang1<;:ta Siinni o ldugu

ileri siirii.len ve zamanla bozuldugu iddia edilen Bekta~i tekkesi Siinnile~tirilmeye

s:ah~llrm~, Bekta~iligin kendine has ritiielleri, hiyerar~isi ylkllrm~tlf. Tekke, biiyiik bir

saldmyla kar~l ka)itya kahru~, otekile~tirilmi~tir. 1

Osmanh iktidan, ar~iv belgelerine yanstd!gt kadanyla, Bekta~i tekkesinin tasfiye

edilmesinde iki temel argiiman kullanrm~tlr. Bu argii.manlar: 1. Bekta~i tekkesi

kuruldugu donemde var olan ozelliklerini ve Siinni degerlerini yitirmi~, dogru

din ve mezhepten uzakla~tru~tlr. 2. Bekta~iler, Yenicrerileri sapkm hale getirmi~ler,

halkln dini ve mezhebi degerlerini bozmu~lar, hanedana kar~1 bir siyasal muhalefet

meydana getirmil'lerdir. Bu iki argiiman hem Yenis:erilerin tasfiyesi esnasmda hem

de Tanzimat ve sonraki yillarda birbiriyle birle~mi~tir. Bekta~iler son tahlilde, siyasi

ve dini nedenlerle toplumsal ve siyasal ya~amda otekile~tirilnu~, Osmanh iktidaruun

en biiyiik muhalif tmsurlanndan biri kabul edilmi~tir. 1826'yt takip eden ylllarda

ya~armm siirdiiren Bekta~i tekkeleri stkl bir bi<qimde denetlenmi~, tekkder miisadere

edilnu~, tasfiye edilmi~ veya ba~lanna Siirmi tarikat ~eyhleri getirilmi~tir. 1839'da

ba~laytp 1876 yilina kadar siiren Tanzimat yillarmda, Osmanh iktidan ve aydmlan,

Bekta~i mesdesi iizerinde durmanu~m. Iktidann soylemi tamamen kabul edilini~,

egemen dini anlay1~a, ya~am bi)imine aykut gorii.len Bekta~ilerin, Siinni degerlerle

takibi, yargllanmas1 ve cezalanduilinast siiriip git11u~tir.

19. yiizyll Osmanh tarihi, genellikle kimlik sorunlan goz oniine ahnru~nda

modernle~me tezi baglanunda, Miisliiman ve gayrimiislim bi<;:itninde aynlan iki

biiyiik kategori altlnda incelenmi~, Bekta~i meselesi giindeme gelmetni~tir. Bu teze

gore, Tanzimat doneminde dar bir biirokratik ) ev reyi meydana getiren O smanh

devlet adamlan, o zellikle gayrimiislimlerin ap·ilik)l hareketleri kaqlSlnda O smanhc1

Yeni<;:eri Ocag,,run kapaclmas1 ve Bekta~i Tekkesinin Tasfiyesi ic;in bkz. Yumaz, 2016. Aynca Bekta~ilik ic;in bkz. 1Ielikoff, 1998; Ocak, 2015; Ocak, 2014; Karakaya-Stump, 2016.


ErayYILMAZ

politikalara yonelnu~le.r, tiim unsurlan ortak bir Osmanh kimligi altmda bi.rle~tirmek

istemi~le.rdi. Bu dogrulmda lmknktan idareye, egitimden askerlige vanncaya kadar tti.m

unsurlan ortak dege.rler etrafmda bi.rle~tirmek isteyen milli bir siyaset izlemi~le.rdi.2

Tanzimat donenlirun en onemli devlet adamlanndan i\fnstafa Re~id Pa~a, Tanzimat

Fennam'nm ilamyla bi.rlikte nlilli bir siyaset tizerinde durmu~, Osmanh birligirun

ancak ortak bi.r hnhtk dtizeru meydana getirmekle gerc;:ekle~ebilecegine inamru~tr.

Bnrmnla birlikte, ozellikle adaletli bir askerlik sistemirun kurulmasma dikkat c;:eknli~tir

(Kaynar, 1985: 1 00)';. i\fustafa Re~id Pa~a'dan sonra devlet idaresinde onemli vazifeler

tistelenen Fuad Pa~a ve Ali Pa~a da soz konusu anlayr~r izlenli~tir. Fuad Pa~a'ya gore,

adil bir yakla~rmla biElikte u k ve din aynnu ohnaksrzm, devlet memurlngnna ahmlar

liyakate gore ger<)ekle~tirilmeli, gayrimtislimler arasmdan da hak edenler devlet

memnru o labilmeliydi. Ali Pa~a, devlet memurlugundaki liyakat sistemiyle bi.rlikte,

Avrupa'dan da ornekle.r vere.rek, modern c;:agda lilkelerin dini inane;: ve etruk unsur

tizerine kurulmadrgnu vurgulanu~, Osmanh Devleti'run de e~itlige dayanan bir dtizen

gerc;:ekle~tirmesi gerektigini beli.rtmi~ti.r. Ona gore, i\Ilislti.manlar ile gayrimtislimlerin

katrldrgr bi.r Osmanh ittihadr saglamanm en onemli iki aracr; ortak askerlik dtizeru ve

ortak bir egitim sistemirun knruhnasrydr (Akarh, 1978: 6-31) .

2 Osmanhcilik siyasetini Sels:uk Ak~in Some! ~oyle tarumlam1~ttr: "imparatorluk dahilinde ya~ayan farkh dinsel ve etnik gruplan tek bir 'Osmanh rnilleti' kabul eden ve bu unsurlan ortak bir imparatorluk ideali c;:erc;:evesinde birle~tirme yakla~lffilna Osmanhcilik denmektedir." (Some!, 2001: 88-89). Mehmet 0 Alkan'a gore, Osmanh kimligi, Tanzimat doneminde ''icat edilmi~", Tanzimat donernini de kapsayan "modernle~me siirecinde 'millet' bir kanam olarak bugiin kullanc!Jgmuz ulus' a donti~meye ba~lam1~ttr." (Alkan, 2001: 385). ;>ukrti Hanioglu da benzer bir tarum ortaya koyarak Osmanhc!hgl ifade etrni~tir. Buna gore Osmanhcilik: "Ozellikle Frans1z ihtilili'nden sonra Osmanh imparatorlugu'nun sorunlanndan ba9hcas1 haline gelen c;:e~itli unsurlann bagmrs1zhk hareketlerini ve imparatorluktan kopma ~abalanru, her ttirlti etnik rnilliyetin tizerinde Osmanlilik kavrarru yaratarak onlemeye s:ah~an siyasal ve dti~tince hareketine 'Osmanhc1hk' denilmektedir." (Hanioglu, 1985: 1389). Kemal H. Karpat, Osmanhciligi daha a~lk bir bi~imde "milli ve siyasi" bir kimlik politikas1 olarak ifade etrni~tir. Karpat' a gore, bir kolektif kimlik olarak Osmanh kimligi, bir "milli-siyasi" kimlik olmu~, soz konusu politika Tti:rkler is:in "milli devlet" kurma ~abas1yla 1839'da ba~larru~ttr (Karpat, 2009: 67). Gortildugu gibi, bu ara9ttrmac!lar da bir Bekta~i meselesinin farkina varmarru~lar veya on em vermerni~ler, meseleyi iki btiytik ka tegori tizerinden, l\.fusltimanlar ve gayrimtislimler ili~kisi tizerinden degerlendirrni~lerdir.

3 II. Mahmud 1837,de gers:ekle~tircligi Rumeli seyahatinde :Mustafa Re~id Pa~a'run etkisiyle Osmanhc1gin temelinde yer alan e~itlikc;:i anlay1~1 ifade etrni~ti. Padi~ah, Rumlar, Ermeniler ve Yahudilere hitaben ~oyle demi~ti: "hepinizMi.isliimanlortJbiAI!oh'm kulu ve benim tebaamsrnr'?; din/eriniz bafka ba{kadrr; fokat hepiniz kanunun t~ lrade-i ~ahanemin himq;•esindesiniz." (Some!, 2001: 93).

9 8 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------


Tanzimat doneminde sozii edilen anlaF~la birlikte, Miisliiman ve gayrimiislimleri

ortak bir vatan paydasmda toplamaYl hedefieyen Osmanhcillk dogrultustmda tslahatlar

ger)ekle~tirilmi~tir. Tanzimat donemi tslahat)lian, huh.'l.tkta e~itlik)i bir diizen knrmaya

t;:ah~rm~larru. Tanzimat Fermam'nm ilanmdan sonra ) tkaruan vilayet kamumyla, yerel

idarede j\fiisliimanlarla birlikte gayrimiislimlere de yer vermi~ler, Islahat Fermam

ile ortak cografya esasma dayanan bir vatanda~hk ger)ekle~tirmeye t;:ah~rm~larru.

I slahat Fermam'nm bir ba~ka onemli lUlSltrU, gayrimiislimlerin tiim kamu okullanna

gidebilecekleri olmu~, tiim unsurlann ortak yasalara gore yarglianacaklan muhtelit

mahkemelere de fermanda yer verilmi~tir. 1840'ta yapillp 1851 ve 1858'de yenilenen

Osmanh Ceza Ka.nunu ise din aynrm yapmakstzm tiim unsurlara hitap etmi~tir. 1876

yillnda ilan edilen K iumn-i E sasi ile bu siirecin bir baklma son halkast tamamlantru~,

tiim Osmanh unsurlanna din ve uk aynrm yapumakstzm Osmanh denilnu~, bir ki~itun

Osmanh vatanda~t kabul edilmesiyse, iilkeye lmkuki baghh~ ve T iirkt;:e bihnekle

ili~kilendirilmi~tir (Semel, 2001: 1 06) .4 Ortak vatan paydasmda geli~tirilmek istenen

bir ba~ka unsnr, gayrimiislimlerin de askere ahnmast olmu~tttr. 1830'lardan itibaren

Osmanh donamnasma gayrimiislimler, birt;:ok zo rluk ya~anmakla birlikte, askere

ahnnu~, 1855'te cizye kaldtnlrm~ ve askerlik gayrimiislimler i)in de zorunlu hale

getirilini~tir. Ancak 1856'da Islahat Fennam ile getirilen bedelli askerlik dolaylSlyla

gayrimiislimlerin fiili olarak askere ahnmast )iiriirliikten kalktru~tu. 5 Ktsacast,

Tanzimat doneminde yeni bir siyasetle birlikte, yeni bir kimlik politikast hedefiemni~,

j\fiisliiman ve gayrimiislimleri kapsayabilecek ortak vatana dayah bir askerlik ve egitim

diizeni geli~tirilmek istenmi~tir. Ancak son tahlilde, her iki alanda da tam bir ba~an

elde edilememi~, Bekta~ileri de goz oniine alan tiim unsnrlan kapsayabilen, onlan

kl~la ve okullarda birle~tirebilen tnilli bir kimlik meydana getirilemenu~tir.

Tanzimat doneminde uygulanan ve modernle~me tezi baglatrunda degerlendirilen

Osmanhcthk politikast, aynntth bir bit;:imde, ozellikle egitim alamnda gert;:ekle~tirdigi

uygulamalan ile s:oziimlendiginde, Siinni Islam gelenegine dayandtrurru~ttr. 6 Osmanh

iktidan, Bekta~i sorununu bu bit;:imde s:ozdiigtinii sanrm~, Bekta~iligi Siimule~tirmek

istemi~ ve tekkenin ozgiin degerlerini bir bozulma bi)iminde tutelendinni~tir.

Dolaytstyla Osmanh devlet adamlan ve ayrunlan, Osmanh cografyasmda Bekta~i

4 Kanun-i Esasi' nin ilan edili~inin ard>ndan 20 :Mart 1877'de 691\Iiishiman Ye 46 gayrimiislimden olu~an rdeclis-·i l\Iebusan toplannu~, meclis c;:ah~malar>nda Rusya ile yapnan siirtii~mede f-,fiislim ve gap:imiislim uyeler tam bir "'Osmanhhk' ~uuru" ile hareket etmi~lerdi (Bozkurt, 1996: 77).

5 Gayrimuslimle:rin askerlik meselesi ic;:in bkz. Giilsoy, 2000. 6 Bu konuyla ilgili bkz. Ylimaz, 2015.

------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 99

ErayYILMAZ

meselesine c;:oziim bulmu~ gibi davrantru~, tek sonum yekpare kabul edilen

Miisliimanlarla gayrimiislimle!·in ittihadt gibi gormii~lerdi . H albuki laiklik esasma gore

c;:oziilemeyen Bekta~ilik meselesi, kendini her seferinde ve yeniden daha giic;:lii bir

bic;:imde hattrlatrru~, T anzimat yrllanndaysa O smanh ar~ivlerine birc;:ok defa Bekta~i

tekkeler·i ve din adamlanyla ilgili sorunlar yansuru~ttr.

Tanzimat doneminin belki de en onemli aydtnlanndan Natruk Kemal, anne taraft

dolaylSlyla Bekta~i kabul edihnektedir. Irene Melikof'a gore, Nanuk Kemal, dedesi

Abdiillatif Pa~a tara fmdan yeti~tirilmi~, genc;:lik yrllarmda Kerbela ve Ali sevgisi

temah ~iirler yaznu~ttr (i\ lelikoff, 1998: 17 -19) . Ancak bu donemden sonra, Natruk

Kemal'in Bekta~ilik ile dogrudan veya dolayh bir ~iirine veya yazlSlna rastlanmamakta;

ancak omm genel dii~iinceleri iizerinde Bekta~iligin liberal ve mistik etkilerinden soz

edilmektedir (l\ilardin, 2004: 320) .- Namtk Kemal, Tanzimat yrllannda yaymladtgt

yaztlarmda, pragmatik bir b iitiin meydana getiren islamet ve Osmanhet gorii~lerini

ifade etmi~tir. i slamct gorii~lerinde i slamiyet'i yekpare bir bic;:imde goren iktidann

anlayt~uu siirdiirmii~, bu meseleye, Bekta~i tekkesini de ic;:ine alan c;:oziimleyici bir

bic;:imde yakla~manu~tu. Ona gore, Miisliimanlar ~eriata dayanan Islami degerler

etrafmda, gayrimiislirnler ise ortak vatan sevgisi c;:erc;:evesinde Osmanh iktidanna

baglanmahydt (Nanuk Kemal, 1869: 1-4) .

Nanuk Kemal'in Osmanhcilik ile islamciligr bagda~ttran pragmatik yakla~muna

kar~t, Mahmud Celaleddin Pa~a ac;:tk bir bic;:imde Osmanhciligt savunmu~, Osmanhct

politikalan Fransa ve Amerika'da uygnlanan milli kimlik politikalan baglanunda

degerlendirmi~tir. Yazara gore, Fransa ve Amerika'da da farkh dini ve etnik topluluklar

bir arada ya~amayt ba~arnu~ttr. Bu iilkelerde dini ve etnik aynm yap tlmakstzm,

ortak vatana ve degerlere dayanan bir siyaset takip ediltni~tir. DolaylSly!a O smanh

iilkesinde de ortak k,:iltiirel degerler etrafmda bir siyaset izlenmeli, ortak vatan esas

ahnmahydt. Aksi durumda, gayrimiislimlerin iilkeye baglanmast bir tarafa, i\liisliiman

Tiirk unsurun vurgulanmasrneticesinde, Arap, Kiirt gibi diger l\lliisliiman unsurlann

dahi iilkeye baglanmast miimkiin olamazdt (Mahmud Celaleddin, 1870: 1-2) . Bu

tartt~malarda yer alan isimlerden birisi de Hayreddin olmu~mr. H ayreddin, 1848'de

Polonya'da kattldtgt devrimci miicadelenin ardmdan, Osmanh Devleti'ne stguup

Miisliiman ohnu~, c;:e~itli gazetelere siyasal yaztlar kaleme alnu~ttr. H ayreddin'e gore,

7 Narruk Kemal'in yazJan arastnda dogrudan Bekta9ihk ile ilgili bir konuya rastlanmad.g, gibi Osmanh Tarihi kitabtnda da bu mesele uzerinde durulmarm~, ornegin Osmanh D eYleti'nin kurulu~ yillannda Bekta~ilere Yep bu gelenegin varhgina deginmemi~, tartt~mast 1~me

girmetni~tir. (Namtk Kem al, 1971).



Osmanhcrhk milli bir politika kabul edilmeliydi. Bu politikanm iki temel unsuru,

ortak vatan anlayr~l ve tii.m Osmanhlann konu~aca~ sade bir T ii.rkt;:e olmahyd!

(Hayreddin, 1869: 3) . Bu yazarlar da Bekta~ilere clair somut bir yazr kaleme almanu~;

ancak Mii.slii.manlar ile gayrimii.slimlerin ittihad! i<;in laik bir anlap~r ifade etmi~lerdi .

Osmanhcili~n kar~lSlnda yer alan, T icaret-i Bahriye i\lahkemesi zabrt katibi E sad

Efendi ise, ozellikle Rusya'111n basklSlna kar~r, i\lii.slii.manlann birligini savunmu~,

gayrimii.slimleri bir tarafa buakml~tlr. Ona gore, tii.m i\fii.slii.manlar, O smanh

cografyasmda ortak bir siyasal birlik meydana getirmeli, tii.m Mii.slii.manlann halifesi

gorii.lmesi gereken O smanh Padi~alu, ortak ve tek siyasal otorite kabul edilmeli,

T ii.rkt;:e de soz konusu ittihad!n ortak dili o hnahyd! (Esad E fendi, ty: 8-32) .

Sonus: itibariyle, O smanh devlet adamlan ve aydmlan, bir Bekta~i meselesi

oldugumm farkma varmarm~lar, bu meselenin Yenit;:eriligin ve Bekta~i tekkesinin

tasfiyesi ile s:ozii.m bnlduguna ikna ohnu~lardr. O smanh cografyasmda i\fii.slii.manlan

yekpare bir bii.tii.n kabul etmi~ler veya bu bii.tii.nlii.gti.n ancak ve sadece Sii.rmi ritii.eller

etrafmda orii.lebi1ecegine inamru~lard!. Halbuki bu donemde Osmanh ar~ivleri,

1826'da kapatrlan Bekta~i tekkesi ii.zerindeki politikalan yansrtmaktadu. O smanh

Devleti, Bekta~i tekkelerinin mal varhklan111 diger tarikatlara aktarmaya, Bekta~i

tekkelerinin ba~ma Sii.nni tarikat ~eyhleri tayin etmeye, halkr o lumsuz etkiledigi

iddia edilen ve rnii.lhidlikle sus:lanan Bekta~i din adamlaruu baskr altmda tu tmaya,

Bekta~i simgelerini yasaklamaya, Bekta~i din adamlan hakkrnda sorn~ttuma a<;rp

cezalandumaya devam etmekteydi. Krsaca, O smanh devlet adamlan ve aydmlaruun

yok saymasma ka.l[~lll Bekta~iler varh~ru sii.rdii.rmekteydi.

2. Tanzimat D onemi Osmanh Aqiv Belgelerinde Bekta~iler

Tanzimat doneminde bir yandan laik esaslara dayanmasr gereken, ancak hit;:bir

zaman tam anlarruyla ba~an kazanamanu~, O smanhcr politikalar gert;:ekle~tirilirken

bir yandan da Mii.slii.manlar arasmdaki farklrhklar giderilmek istenmi~, bu dogrultt1da

bozulmu~, sapkrn, mii.lhid oldugu ileri sii.rii.len Bekta~i tekkesi ii.zerindeki baskrlar

devam etmi~tir. 1826'da Yenit;:eri Oca~ ile Bekta~i tekkesinin tasfiyesi ve Bekta~ilerin

Sii.nnile~tirilme t;:abasryla ba~layan bu sii.ret;:, Tanzimat doneminde de sii.rii.p gitrni~tir.

Tanzimat D onemi'nde, O smanh ar~ivleri incelendiginde, Bekta~ilerle ilgili belgeleri

iki sr111fta toplamak mii.mh."ii.ndii.r. Btma gore: 1. Bekta~i tekkelerine ve arazilerine el

koyma ile tekke ve arazilerin ba~ka tarikatlara verihn esiyle ilgili belgeler vard!r. 2.


ErayYILMAZ

Bekta~i din adamlarmun takibi, soru~turulmast, cezalandmlmast, Bekta~i klyafetlerinin

giyilmesinin yasaklanmast ile ilgili belgeler soz konusudur.

Her iki Sllllftaki belgeler birlikte degerlendirildiginde, Osmanh iktidan tarafmdan

1826'dan itibaren uygulanan politikalarm istikrarh bir bic;-imde devam ettigi soylenebilir.

Bekta~i tekkesinin tas:fiyesinin ardmdan tekke mallarma el konulmast, tekkelerin ba~ma

Siinni din adamlamun getirilmesi, Bekta~i inancm ve ritiiellerinin ortadan kaldmlmast,

asimile edilmesi, Bekta~i tarikatuun geleneksel hiyerar~isinin km lmasma neden

olmu~mr. Bu siire<;:te ta<;:, teslim ta~t gibi geleneksel Bekta~i klyafetleri de yasaklannu~,

bu klyafetleri giyenler uyanlrm~ ve cezalandmhm~, dolaytsty!a bir simgesel miicadele

de ger<;:ekle~tirilmi~tin:. Bekta~iligi <;:agn~tu:acak tmsurlara dahi miisaade edihnemi~,

Bekta~ilerin toplumsal hafizadaki varhgt silinmek istemni~tir.

Birinci suu fta goriilebilecek belgelere yakmdan bakllrugmda, imparatorlugun

bir<;:ok bolgesinde Bekta~i emlakma el konuldugu, Bekta~i tekkelerine Siinni din

adamlanrun tayin edildigi goriilmektedir. Ornegin, T u hala kasabasmda yer alan

Bekta~i tekkesi Rufai tar·ikatmdan G azi Ali Baba'ya verillni~ (HR. i\1KT.64-47, 28

Zilhicce 1269 [2 Ekim 1853] ve A. }i\1KT.:WNL.66- 61, 19 Safer 1270 [21 Kas11n

1853]), E dirne'de Hamza Bey koyii yakmmdaki H act Muhiddin Baba Bekta~i zaviyesi

arazisi, Nak~ibendi H ankaluna tahsis edillni~ (C .. EV..504- 25491, 27 Ramazan 1258

[1 Kastm 1842]), ve ciaha bir<;:ok ornekte goriildiigti gibi, daha bir<;:ok Bekta~i tekkesi

Nak~ibendi tarikatma ge<;:tni~tir (C .. ADL.9 - 568, 11 Z ilhicce 1274 [23 Termnuz

1858] ve C .. EV..651 - 32819, 29 Zilllicce 1255 [4 Mart 1840]).

ikinci smtfta yer alan belgelerdeyse, Bekta~ilerin kamu ya~ammdan c;-tkanlrugt

goriilmekte, Bekta~i klyafetler·i giyenler·in uyan!dtgt ve tutuklanmalamun istendikler·i

anla~t!maktadu. Bu belgelere gore, Bekta~i tarikatt tasfiye edildiginden, kamu

ya~ammda ta<;: ve teslim ta~1 gibi Bekta~i simgeleri kullananlann uyart!mast ve

gerekirse mtuklanmalan talep edilrni~tir. Belgelerden anla~t!rugt kadanyla, Bekta~i

simgeler·i miilllidligi ammsatmakta, dolaytsty!a l\fiislii.manlara zarar vermektedir. (A_ }

MKT.MHi\ 1.265- 1, 17 Zilhicce 1279 [5 Haziran 1863] ve A_ }i\1KT.N ZD.86-57 /

10 Zilka de 1269 [15 Agustos 1853]) . Bu kateg01·i i<;:inde goriilebilecek bir d iger beige,

bir i\Ieclis-i Vala kararuu ifade etmektedir. Bu belgeye gore, istanbul'da Bekta~ilerin

"bu arahk" goriilmekte olduklan ifade edillni~, yasaklamm~ bu tekketlin klyafetlerirli

ve simgelerini ta~tyan ki~ilerin km.rulmast, ternizlenmesi gerektigi kaydedillni~tir.

Ancak, Bekta~iler siiriiliir ve telniz!etlirken diger tar·ikat ~eyhler·itlin zarar gormemesi

I 02 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------


gerektigi belirtihni~, bu hususa dikkat edilmesi istenmi~tir (i\1VL.250.37-5, 6 Safer

1268 [1 Arahk 1851]).

Belgelerden anla~lldt~ gibi, kamu ya~ammda Bekta~ileri hatu:latacak simgelere

izin verilmemi~, Bekta~ilik tamamen unutturulmak, bastuilinak istemni~tir. Tanzimat

doneminde Osmanh iktidan , Bekta~ileri Sii.nni degerler baglammda nitelendirmi~, bu

degerlerin dt~mda goriilen davram~lan takip etmek ve cezalandumak yo luna gittni~tir.

19. yiizyllda, 1826'dan itibaren uygulanan bu politika, Osmanhct politikalann

hakim o ldugu Tanzimat yillarda da siirmii~tiir. Bu politika aym zamanda, O smanh

modernle~mesinin en onemli unsuru, merkezi giit;lendirmek ile birlikte tam bir dini

ve dolaytstyla siyasal o torite kurmak unsuru olmu~tur. Bu makalenin esas konusunu

meydana getiren ornekteyse, Bekta~i din adamlan iizerindeki baskmm unsurlan

ortaya )tktru~, Bekta~i din adamlannm nasll bir anlayt~ ve yakla~tmla sorgulandt~ ve

cezalandulldt~ goriilmii~ tiir.

3. H useyin Ya~ar Baba Nas1l Miilhid Oldu?

i\ Iakalenin ana konusu, bir Bekta~i babas1 o lan Hiiseyin Ya~ar'm sorgulanmas1 ve

kendisine verilen siirgiin cezastdu. Hiiseyin Ya~ar Baba'nm sorgulanmasma benzer

bir ornek daha once, 1826'da Yeni).eri tasfiyesinin hemen ardmdan ya~amru~, H act

Bekta~ Postni~ini Hamdnllah <;:elebi ve sekiz arkada~1 idam talebiyle yargllamru~tu.

Bu davada mahkeme heyeti ile H amdnllah <;:elebi arasmda gert;ek i slam tartl~mast

ya~anrm~, mahkeme heyeti Bekta~ilerin sapkm, dinsiz, dine ve mezhebe aykm

davram~lan o ldugnnu ileri siirmii~, bu iddialara kaqt H amdullah <;elebi ise, gert;ek

j\fiisliimanlann kendileri oldugunu iddia etmi~tir. 1826'da Yenit;e1·i tasfiyesi suasmda

yapllan bu yargllama neticesinde, H amdullah <;elebi ve dergahtan sekiz ki~i hakktnda

siirgiin cezast ve~.·ilrni~tir. l\.Iahkeme heyetinin, H amdullah <;elebi'nin temsil ettigi

Bekta~ilere yonelt tigi SU)lamalar, a~agtda H iiseyin Ya~ar Baba vakasmda anlattlaca~

iizere, 1826'dan itibaren Bekta~ilere yonelik o nyargtlan olu~ttumu~tlU.

H amdullah <;elebi'yi yargllayan mahkeme heyetine gore: 1. Bekta~i tekkesi

mensuplan namaz kllmadt~ ve ornt; tutmadtgt it;in din den, mezhepten uzakla~rm~lar,

sapktn olmu~lardtr. 2. Bekta~iler, Allah'a ~ekil vernu~, Ene'l H ak demi~lerdir. 3. Ali

dt~mdaki halifeleri tammarm~, onlara kotii sozler soylemi~lerdir. 4. Gayrimiislimlerle

dostluk ktumu~la.rdu. 5. K adtnlar Bekta~i tekkelerine ginni~, erkeklerle karma bir

halde bultmmu~lar, Bekta~i din adamlan bu duruma ruhsat vernu~tir. 6. Bekta~iler

halkt igfal ettni~, ifsada siiriiklemi~tir (Ozmen ve Kot;ak, 2008: 87-119) . i\ Iahkeme


ErayYILMAZ

heyetinin, Sii.nni degerle.r etrafmda ku.rulan bu. yakla~mu neticesinde, Bekta~i din

adamlan sw;:lu go.rlilmii~ ve haklannda idam cezast istenrni~ti.r. H amdullah <;:e!ebi,

tiim bu. suc;:lamala.ra yamtla.r ve.rrni~, mahkeme heyetinin stk stk idam tehditle.rine

.ragmen, yollannm dog.ru oldugunu, kendile.rinin ge.rc;:ek j\flisliimanla.r olduklanru

ifade etrni~ti.r. Bu. malkalenin konusu bi.r Siinnilik-Bekta~ilik ta.rt1~mas1 olmadt~ndan,

Hamdullah <;:e!ebi'nin savunmasma veya teolojik sonmla.ra daha fazla ye.r

ve.rilmeyecekti.r. Ancak dini soylemin siyasal soylemle bi.rle~tigi, Bekta~ile.rin biiyiik

o.randa Osmanh siyasal iktidanna kaqt bi.r tehdit gibi go.rlildiigti ifade edilmelidi.r.

Mahkeme heyeti de Bekta~ile1·in halkl igfal ettigini ile.ri sii.rmii~, bu. du.rumun kabul

edilemeyecegini beli.rtrni~ti.r. Bu.rada makalenin dikkat c;:ekmek istedigi lmsus, 1826'da

Bekta~ile.rin nasJ suc;:land!~m ifade etmek ve bu suc;:lamanm, 1860'la.rda da istik.ra.rh

bi.r bic;:imde sii.rdiigtinii gostennek, Hiiseyin Ya~a.r Baba vakasmda da Bekta~ile.rin din

ile birle~en siyasal suc;:lamalarla ka.r~1 ka~tya kald!~m vurgulamaktadu.

Osmanh a.r~ivinde ye.r alan belgelerden anla~Jd!~ kadanyla H amdullah <;:elebi'nin

ya.rgJanmasmdan a~a~ yukan 40 yll soma, i~kod.ra'da i\lu tasarnf ismail H akkl'nm

ba~latt1~ soru~tunna neticesinde, Bekta~i babalanndan Hiiseyin Ya~ar tutnklanrm~

ve so.rgulamru~tl.r. Bu so.rgulamada kaydedilen istintaknamede (tutanak) kendisine

yoneltilen sorula.ra ve ahnan cevapla.ra ye.r ve.rilmi~ti.r. Oldukc;:a klsa tutulan tntanak, bir

buc;:uk sayfa civanndadu. Tutanaktan og.rendigimize gore, H iiseyin Ya~a.r Deb.relidir

ve babas1 Debre'nin viicuhundandu (onde gelenle.r) . H iiseyin Ya~a.r, Debre'de

mektebe git1ni~ ama de.rebeylerin basklsmdan egitim hayat1m sii.rdii.remerni~, 1267

(1850-1 851) yillnda Debre'den c;:tklru~tl.r. Hiiseyin Ya~a.r Ti.ran'da, ad!ndan ba~ka bir

bilgiye ula~amadt~truz Slileyman Pa~a'ya bi.r sii.re hizmet etrni~, a.rdmdan Kii.rc;:e'de

(Kruje) Bekta~i tarikat1ndan Abdullah Baba'mn de.rgitluna gitrni~tir. Bu de.rgahta

yedi sene kald!ktan soma 1274 (1857-1858) yillnda, Abdullah Baba ta.rafmdan

Akc;:ahisa.r'da bulunan Bekta~i zaviyesine bir senetle ve halife unvamyla gonde.rilrni~tir

(BOA, i\1VL.1017.43.1, 7 H azi.ran 1281 [19 Hazi.ran 1865]).

Bu.rada sorgucu ~oyle bir so.ru so.rmu~ ve cevap alnu~tl.r: "S [Sua!]: Baba Abdullah

K.iirre'de olacagt halde Ak[ahisar'da olan za,iJye senin gibi bir cahili nast! gonderdi ve onun

vazjftsi mi;·di[?] C [Cevap]: Halifesi oldttf.umdan beni gonderdi ve Akrahisarltlar senet ile beni

getirdiler. S . 0 senet nerededir[?J C Kiirre'dedir." Bu. so.rgulamada, Osmanl.t iktidannm

Bekta~i tekkesine ve Bekta~ile.re yakla~mu oh.lmabilmektedir. O smanh iktidanm temsil

eden so.rgucuya gore, Osmanl.t siyasi ve dini ideolojisinin akta.rJd!~ mektep egitirnini

tamamlamarm~, a.rd!ndan med.reseye gitmetni~ bi.r Bekta~i babast, "cahil" bi<)itninde



nitelendirilmekte, Abdullah Baba'nm verdigi senet ile Hiiseyin Ya~ar'm Bekta~i

zaviyesinde halife veya baba ohnast bir anlam ta~tmamaktadu (BOA, l\fVL.1 017.43.1,

7 H aziran 1281 [19 H aziran 1865]).8

Sorguda Hiiseyin Ya~ar Baba'nm hangi konularda sus:lanru~ da goriilmektedir.

Sorgucunun sorulanndan ve iislubundan anla~uru~ kadanyla, H iiseyin Ya~ar Baba

tekkede i~ret (i<;:kili eglence) diizenlemek, tekke adabma yakl~mayacak bir bis:imde

rakl ve ~arap is:mek ile sus:lannu~tlr. H iiseyin Ya~ar Baba, iFet diizenledigi iddias11u

reddetmekle birlikte is:ki kullanrug11u kabul etmi~, ~oyle denu~tir: "C. H aram bildigim

halde taksir-i elem imi~ is:tim." Keder yiiziinden i<;:tigini, i<;:kiye zamanla ah~ugnu ve

is:kinin kendisi is:in bir ihtiyas: haline geldigini eklenu~tir. Bir ba~ka sus:lamaya gore,

H iiseyin Ya~ar Bab a, tekkeyi karun ve erkeklerin kan~tk bir bis:imde ziyaret etlnelerine

"ruhsat" venni~tir. H iiseyin Ya~ar Baba, kan~tk ziyarete kendisinin ruhsat vennedigini,

kendisinden habersiz gelen ziyarets:ilerin tekkeyi bu bis:imde gezdiklerini ifade ettni~,

bu durumtm bir gelenek oldugunu, "kanun-1 ezel" kabul edildigini belirtmi~tir. Ancak

sorgucu, bu cevaptan tattnin ohnanu~, sus:lamayt yineletni~ ve ~u kar~ili~ alrm~ttr: "S.

Sen kenditl mhsat t/ertni{sin ~·e mahrem ve namehnm teklifatmt kaldmp ciimlv·e '{jikur ve inas ihtilatt ifittirmemifsin ve arak ve farap if171egi mubah hiiklniinde herkese m hsat vermi~sin

ve bazt mesm11ata gore oms: ve namaz gibi Jeraizj aJ vdemifsin. C. H afa ben bu hallerde

bulunmadtm." (BOA, :WIVL.1017.43.1, 7 H aziran 1281 [19 H aziran 1865])

Ramazan aymda H iiseyin Ya~ar Baba'mn oms: tutmadt~, ~arap ve rakl i<;:tigi,

namaz kllmarugt gibi sus:lamalar da yoneltilmi~; ancak o, tiim bu sus:lamalan

reddetnu~tir. Ardmdan yine Osmanh iktidamun Bekta~ilere genel yakla~mu ortaya

konulmu~tur: " S. Orucu ni[in tutarsm namaf?J nifin k t!arsm acaba bun/ann ne olacagtllt

bilir misin[?J C. 1\lf.usluman evladt oldugumdan camm ifin k tlanm." Tutanakta tekkeye

"as:tk sas:tk" kadmlarm geldigi ve H iiseyin Ya~ar Baba'mn elini optiikleri soylemni~,

bu dummun caiz goriildiigii ifade edilmi~, Hiiseyin Ya~ar Baba, bu durumu kabul

ettni~ ve kadmlann kendisinden kas:madtklamu soyletni~tir (BOA, j\ fVL.1 017.43.1 , 7

H aziran 1281 [19 H aziran 1865]).

Bekta~i babasma tutanaklarda rastlamlan son sus:lama, Prez'de (Prizren) Bekta~i

tarikaundan ?eyh j\fustafa E fendi'nin miiritlerinden Salih'in arkada~1 oldugu

8 Akc;:ahisar bu donemde belgelerden anla~..!cilgt kadanyla i~kodra Sanca,&, Tiran kazastna bagh bir nahiyedir (lBOA, i\iVL. 101 7.43, 7 Haziran 1281 (19 Haziran 1865]). Bolgenin sonraki yillarda idari ta:ksimi ic;:in bkz. Genc;:oglu, 2015: 259-290. i\rnavucluk'taki Bekta~i tekkeleri ve orgticlenmesi i?n bkz . .Afmataj, 2009.


ErayYILMAZ

yoniindedir. Salih, H iiseyin Ya~ar Baba vakasmda goriildiigti gibi, tekke adabma

yakl~mayacak hareketler i<;:inde kabul edilmi~, ibadetler·i terk etmekle, gece ve

giindiiz sarho~ gezmekle, ts!alu miimkiin olmayacak davram~lar i<;:inde olmakla itham

edilnli~tir. H iiseyin Ya~ar Baba, Salih'i tamdt~ru ve kendisine bir Bekta~i tact verdigirli

ve Salih'in tar·ikattan o ldugunu ifade etmi~tir. Tutanak nihayet ~oyle bitir·i!mi~ ve en

sona, H iiseyin Ya~ar Baba aduun okundugu miihiir konulmu~tur: "S. Yttk artdan burq;•a

kadar ettigimiz sual ve verdigin cevap sana okundu senin ifadenden w di ve noksan bir ff!)'i var

mtdtr[?J C. Z v di ~·e noksant J'oktur ciimlesi k endi ifademdir." (BOA, i\1VL.1 017 .43.2, 7

H aziran1281 [19 H aziran1865]).

Tutanaktan anla~.tldt~ kadanyla, H iiseyin Ya~ar Baba'ya yoneltilen sus:lamalar ve

H iiseyin Ya~ar Baba'nm verdigi yamtlar ile Osmanh siyasal diizerli dii~iiniildiigtinde

mesele ~oyle degerlendirilebilir:

1. Sorguda yer alan sorulara ve yamtlara gore, Hiiseyin Ya~ar 1850-1851 'de

Kiir<;:e'de Abdullah Baba'nm yanmda yedi sene kalrm~ ve 1857-1858'de Ak<;:allisar'a

Bekta~i halifesi tmvamyla gonderilnli~tir. H iiseyin Ya~ar Baba, aldtgt egitim ve dirli

bilgisiyle sorgucuya, dolay!Sly!a Osmanl.t iktidanna gore, din adaml.t~na yeterli kabul

edilmemi~tir. Ancak yukanda goriildiigti gibi, H iiseyin Ya~ar Baba, Abdullah Baba'mn

halifesi olmu~, yedi sene Bekta~i dergaluna llizmet etnli~, ardu1dan Ak<;:allisar'a

gelnli~ ve burada da soru~tnrmanm yaprldtgr 1865 yuma kadar, yedi sene llizmetirli

siirdiirmii~tiir. Bekta.~i tekkesinde yedi sene llizmet etnli~ H iiseyin Ya~ar Baba,

Ak<;:allisar'a elinde bir· senetle halife ve baba unvanlanyla gelnli~; dolapsryla Bekta~ilere

gore, din llizmetlerini yiiriitebilecek bir ehliyet kazanrm~trr.9 Ancak Osmanh iktidan ,

1826'da tasfiye edilmi~ Bekta~i tekkesiyle 1860'larda kar~rla~tJ.gmda, tekkeye ve onun

din adamlanna bir Siirmi veya Siimlile~tirilnli~ bir tekke gibi davrannu~tJ.r. Hiiseyin

Ya~ar Baba'yt resnli ve egemen egitim h.luumlarmda yeti~medigi i)in calli! saynu~

ve tekkede geleneksel Bekta~i rliteliklerle ve davraru~larla llizmet etJ.nesi sus: kabul

ediliru~tir. Ashnda Osmanl.t yonetitrurlin bu tavnnda tntarh o ldugu ifade edilmelidir.

Nitekim Osmanh iktidan, 1826'dan itibaren ba~latJ.!an Bekta~ilerin ashnda Siimli

o ldugu, daha sonra ~e~itli etkilerle bozuldugu anlap~1111 siirdiirmii~tiir. D olay!Sly!a

H iiseyin Ya~ar Baba'yr Siirmi degerler iizerinden degerlendirnli~, Bekta~iligi Siimlilik

baglammda okumu~, bir baklma bu tarikatJ.n kendi degerleritli yok sayrm~, meseleyi

H iiseyin Ya~ar Baba baglanunda tekil bir dmum gibi degerlendirnli~tir. Osmanh

iktidamu en s:ok tedirgin eden unsurlardan bir digeriyse, din adat111111n etrafmda

9 Bekta~ilik terimleri ve din hizmetleri ic;:in bkz. Erdem, 2010: 437-470.

I 06 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------


toplanan insanlar olmn~, Hiiseyin Ya~ar Baba'nm halkl ig fal ve ihlale siiriiklec1igi,

1slalu miimkiin o lmayacak hallere dii~iirdiigti idc1ia edilmi~tir.

2. Hiiseyin Ya~ar Baba tekkede i~ret (ic;:kili eglenceler) diizenlemekte, kadmh

erkekli toplnlnkla:rla rakl ve ~arap ic;:mektedir. H iiseyin Ya~ar Baba bn idc1iaya kar~1,

diinyamn kederinden ic;:ki ic;:tigini ve zamanla ah~kanhk haline getirc1igini ifade etmi~;

ancak kadmh erkekli i~ret alemleri yapt1g1 snc;:lamasnu reddetmi~tir. Bn tiir snc;:lamalar

1826'da Yenic;:eri Oca~'mn tasfiyesi s1rasmda, Bekta~ileri itibarslZla~tlrmak i)in

iktidarm sozciisii haline gelmi~ E sad Efenc1i tarafmdan da s1k s1k yapilim~ ve anla~uan

gelenekselle~mi~tir (Esad E fenc1i, 2005: 17, 69, 168) . Bn somnt olayda, snc;:lamanm

dogru o lnp olmad1gnu soylemek ic;:in elimizde yeterli delil yoktm; ancak geleneksel bir

hale gelmi~ bn tarz bir snc;:lamanlll 1826 yilindan once yapllmad!gl goz oniine ahnacak

o lnmu:sa, bn snc;:lama inandmc1 goriilmemektedir. !~ret meselesinden bagnns1z bir

bic;:imde Bekta~ilikte ic;:ki meselesi ise, onyargllardan nzak bir bi)imde, bir ba~ka

c;:ah~manm konnsu o lmahd!r.10

3. Hiiseyin Ya~ar Baba'ya yonelik bir ba~ka snc;:lama, Ramazan aymda owe;:

tutmad!~, ic;:ki is;tigi ve giinliik ibadetlerini yerine getirmeyip namaz kllmad!~

yoniinde yine geleneksel bir bi)imde olmn~ttu:. H iiseyin Ya~ar Baba, bn snc;:lamalan

iirkeklikle reddetmi~, sorgncn ise h.-ii)iimseyici bir iislnpla bn ibadetlerin H iiseyin

Ya~ar Baba tarafmdan ne oldn~umn dahi bilinmedigini ima etmi~tir. Bn da bir ba~ka

geleneksel yakla~mu ifade etmektec1ir. Bekta~ilerin orne;: tt1tmamak, namaz kllmamak

gibi snc;:lamalarla kar~l1a~mas1 da 1826'dan itibaren goriilmii~, daha once boyle bir

snc;:lamaya rastlanmarm~tlr. Dolaps1yla bn snc;:lama, belirli bir tarz Islam anlay1~nun

ifadesi olmn~, Bekta~iligin kendine has ritiielleri gormezden gelinmi~, h.-tic;:iimsenmi~

ve asimile edilmek istenmi~tir.

4. H iiseyin Ya~ar Baba'ya yonelik bir ba~ka temel snc;:lama, kadm meselesi

baglarmnda degedenc1irilebilir. Sorgncn i~ret aleminde, zaviye ziyaretinde kadmlann

erkeklerle birlikte oldngmm ile1·i siirmii~, kadmlarm ac;:1k sac;:1k bir vaziyette zaviyeye

gelip H iiseyin Ya~ar Baba'mn elini optiikle1·ini belirtmi~tir. H iiseyin Ya~ar Baba,

kadmh erkekli i~ret alemlerini reddeuni~; ancak kadmlarm erkeklerle kan~1k bir

bic;:imde tekkeyi ziyaret etmesinin bir gelenek oldn~um, kadmlann kendi yamna

10 l\fehmet Ersat a gore, Alevilerde i<;:kiye dem, dolu, bade gibi isimler verilmi~ ve bir ritiiel unsuru bi<;:iminde degerlendirilmi~tir. Yazara gore, Alevilerde dem "obur dunyaya, batm alemine ge<;:i~in anahtanchr." (Ersal, 2016: 129).

------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 I 07

ErayYILMAZ

gelmeler·ini, kendisinden s:ekinmemeler·ini ise normal bi.r bi<;imde anlatnu~, kadmlann

kendisinden kas:mad.r~m ifade etnu~ti.r .

.S. H iiseyin Ya~a.r· Baba, ha.reketle.ri din d.r~r go.riilen Bekta~i ta.rikatmdan ~eyh

Mustafa Efendi'run mii.ritle.rinden Salih ile ili~kisi dolayrsryla sus:lantru~; H iiseyin

Ya~a.r Baba ise Salih'in de kendisi gibi Bekta~i ta.rikatmdan o ldugunu beyan etnu~ti.r.

N erice itibar·iyle O smanh ida.resinin so.rulan ka.r~mda Hiiseyin Ya~a.r Baba,

ida.rerun sus: sayd.r~ ama kendisinin sus: go.rmedigi bazr ifadele.rde bulunmu~nu:.

Buna go.re, H iiseyin Ya~a.r Baba'mn beyanlanndan: 1. is:ki i<)tigi, 2. Zaviyenin kad.rn

ve e.rkekle.r ta.rafmdan karma bi.r bi<;imde ziya.ret edilmesini engellemedigi ve bu

du.rumu bi.r gelenek bi<)im inde dege.rlendi.rdigi, 3. K admlann kendisinden kas:mad.r~

ve kendisirun yamnda .rahat o lduklan, 4. Salih ile ili~kisi oldugu ifade edilebilmektedi.r.

i~te bu unsu.rla.r ve o zellikle H iiseyin Ya~a.r Baba'tllll Ak<;alusa.r ahalisi ile h.'l.udugu

yakm ve srcak ili~kisi, soz konusu din adatlllllln miilludlik ile sus:lamnasuu be.raber·inde

getimu~ti.r. Laiklik anlay.r~uun o lmad.rgr veya ye.rle~medigi bi.r toplumda siyaset

ancak ve sadece dinsel bi.r lite.ratii.r ile i fade edilebilnli~ ve Hiiseyin Ya~a.r Baba'mn

Ak<;alusa.r'dan sii.riilmesi ka.ra.rla~tl.rrltru~tu.

H iiseyin Ya~a.r Baba'nm so.rguland.r~ suada Ak<;alusa.r'da toplanan kaza meclisi bi.r

.rapo.r kaleme alrm~tu-. Bu .rapo.ra go.re, Hiiseyin Ya~a.r Baba hakkmda bi.r so.ru~numa

ba~lat.rlmasr ka.ramu i\.fii~i.r i smail H akkl venru~, bu ka.ra.r dogrnlntsunda bu kaza

meclisi toplamru~tl.r. Meclise go.re, H iiseyin Ya~a.r Baba 1858'den 1865 yuma kada.r

yedi seneden be.ri ihlal-i nas (halkl bozmakta, sapklnhga yol as:makta) etmektedi.r.

Hiiseyin Ya~a.r'm Ak<;alusa.r'da onumasr, padi~ah ve mii~i.r ta.rafmdan kabul

edilmeyeceginden ve halkm yeniden rslalu i<)in sii.rgiin edilmesi uygun go.riilmii~tii.r

(BOA,NNL1017.43.3, 7 H azi.ran1281 [7 H azi.ran 186.S]).

Babrali konudan habe.rda.r edildikten son.ra, i~kod.ra mutasa.rnfhgma bi.r tah.ri.rat

gondemu~, bu yazrda ilk defa H iiseyin Ya~a.r Baba miilludlik (Ianntammazhk)

ile sus:lanrm~tl.r. Soz konusu yazrya go.re, H iiseyin Ya~a.r Baba, din ve mezhebe

yakl~maz dav.raru~lar i<)ine gi.rnli~, halkl igfal ve ihlale cesa.ret etnu~, dolaylSlyla

miilludlik gostemu~ti.r. Babrali'ye go.re, Hiiseyin Ya~a.r Baba hakklnda ge.r<)ekle~ti.rilen

tahkikat ile soz konusu ki~i yalanlanyla yo.re halklru igfal etlru~, ~e.riata ve ta.rikata

aykur dav.raru~lanyla ta.rikatl zillete sevk etnli~ti.r. K aza meclisinde kendisine so.rula.r

so.rulmu~ ve bu so.rgu neticesinde, H iiseyin Ya~a.r Baba'mn da kabul ettigi gibi, i slanli

bilgi ve egitinlirun yete.rsiz oldugu, zaviyeye kad.rn ve e.rkek karma halinde ziya.ret<;ile.re



cevaz verdigi, ~arap ve raklya ba~mh oldugu goriilmii~tiir. Bu dunun, Babtali'ye gore,

i slam' a hi<)bir bis;imde uymamakta ve yakl~mamakta, dolay!Slyla H iiseyin Ya~ar Baba

miilhidlik ile sus;lanmaktad!r. Nihayet Babtali, H iiseyin Ya~ar Baba'nm dunumumn

i~kodra'da bultUlan biiyiik mecliste de gorii~iilmesini ve sonucun kendisine

bildirilmesini talep etmi~tir (BOA, i\1VL.1017.43.4, 14 Haziran 1381 [14 Haziran

1865]) .

Babtali'nin i~kodra i\lutasarnfu~na gonderdigi bu yaztda goriilmektedir ki

H iiseyin Ya~ar Baba ilk defa miilhidlik ile sus;lanrm~tu. Ustelik bu sus;lama, H iiseyin

Ya~ar Baba'nm kabul ettigi is;ki is;mek, zaviyeye karma ziyaret<)i almak gibi unsurlar

dolaytstyla gers;ekle~mi~tir. Yerel idare, miilhidlik ile ilgili bir ifade kullanmatru~,

dahast yedi seneden beri burada ya~amakta ve din adamlt~ yapmakta o lan H iiseyin

Ya~ar Baba hakklnda daha once bir soru~mrma as;manu~tu. Ancak l\llii~ir i smail

H akkl'mn as;tt~ soru~mrma neticesinde ve siyasal tehlikenin farklnda goriinen

Babtali, s;ekinmeden H iiseyin Ya~ar Baba'yt miilhidlik ile sus;larm~tu. Osmanlt siyasal

iktidan Osmanltcilik ideolojisi ile hareket etse, Miisliimanlar ile gayrimiislim leri bir

ittihat halinde bnln~mrmaya <;:ah~sa da bir Bekta~i babas1 soz konnsn oldngunda,

Bekta~iligin kendine has geleneklerini ve ritiiellerini sorgularru~, cezalandurm~ ve

otekile~tirmi~tir.

Babtali'nin istegi iizerine i~kodra'da soru~mrma tekrar gozden ge<)irilmi~,

daha onceki soru~turmamn sonucu ve Babtali'nin gorii~ii tekrarlamru~ttr. i~kodra

mutasarnfuun ve i~kodra'da toplanan bti)iik meclisin kaleme ald!~ yazJarda,

soru~mrmanm yeniden Babtali'nin istegi ve iis;iincii ordu miifetti~i Mustafa Pa~a'mn

giri~imiyle gozden ge<)irildigi ifade ediltni~tir. Bmmn sonucunda H iiseyin Ya~ar

Baba'nm cahil oldugu, miilhidlikle halkt ihlale cesaret ettigi, etraf ve civar ahaliyi igfal

ettigi, davram~laruun ~eriata aykln o ldugu, bu durumda etrafma toplanan insanlara

verdigi zararm giderek artaca~ ve tslalunm miimh.iin olmayaca~ belirti!tni~tir.

Nihayet, H iiseyin Ya~ar Baba'nm Aks;ahisar'dan siiriilmesine karar verilmi~ ve

Babtali'ye bildirilmi~tir (BOA, l\11VL.1017.43.5, 6 Temmuz 1281 [6 Temmuz 1865];

BOA, i\fVL.1017.43.6, 6 Temmuz 1281 [6 Temmuz 1865]; BOA, i\fVL.1017.43.7,

26 Temmuz 1281 [7 Agustos 1865]). Bu yazt~malarda dikkat s;ektigi gibi yerel idare,

H iiseyin Ya~ar Baba hakklnda daha once miilhidlikgibi bir sus;lamada bulunmatru~ken,

Babtali'nin gelen yaztstyla ikinci toplanttsmda ve gorii~lerinde miilhidlik ifadesini

sus;lamanm merkezine yerle~tirilmi~, H iiseyin Ya~ar'm Bekta~i babalt~ yok sayJnu~

------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Aia~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 109

ErayYILMAZ

ve H iiseyin Ya~ar b:ir Bekta~i babasryken miilhidlikle sns;lanrm~, sorgnlannu~ ve

siirgiin cezasma s;arptmlnu~t1r.

Son us:

H iiseyin Ya~ar Baba'mn serencarm 19. yiizyllda Bekta~ilerin hikayesini

anlatmaktadu. 1826'dan itibaren biiyiik baskllarla kar~lla~an Bekta~i tekkesi ve

Bekta~iler, Siinnile~ti~·ilmeye s;ah~Jnu~, bn politika Osmanh modernle~mesinin bir

nnsnrn olmn~tnr. Osmanh iktidan askerlikten egitime hemen tiim alanlarda bir tek

tiple~tirme meydana getirirken j\fiisliimanlar is;in Siinni kimligi esas ainu~, Bekta~iler·i

bn degerler baglarmnda nitelendirmi~tir. Osmanh iktidanna gore, H amdullah

<;elebi'den Hiiseyin Ya~ar Baba'ya kadar Bekta~iler; Siinni itikad! benimsememeleri,

Siinni ritiieller·i yer·ine getirmemeleri, is;ki is;meleri, kadm erkek ili~kilerindeki

rahathklan ve en onemlisi s;evredeki halkla kurdnklan yakm ili~kiler dolayrsryla Osmanh

siyasal ve toplnmsal i ktidanna bir tehdit kabul edilmi~tir. Burada dini gibi goriinen

degerlendirme, sns;la.ma, tutnklama, sorgnlama ve siirgiin cezasr aslmda sornnnn

dini yamyla biitiinle~mi~ siyasal boyutlanna da i~aret etmektedir. Osmanh iktidan,

iistelik laik politikalamun nygnlamnaya s;ah~Jd!gr Tanzimat doneminde, Miisliimanlar

i<)ill Siirmi degerlere dayanan bir i slamiyet s;ers;evesinde bir siyasal baghhk meydana

getirnu~, bmmn d!~mda goriilen davram~lan yasaklarm~ ve cezaland!rnu~ur. Bn

yamyla Osmanh modernle~mesi ve rslahatlan daha yakmdan ve daha s;oziimleyici

bir bi<)imde yeniden incelenmeli, ozellikle laikligin anlanu ve nygnlamalan , Osmanh

iktidanmn Bekta~ilere yonelik politikalanyla yeniden sorgnlanmahd!r.



Ar§iv Belgeleri

A. Ba§bakanhk Osmanh Ar§ivi

BOA, HR. l\IKT.64-47, 28 Zilhicce 1269 [2 Ekim 1853].

BOA,A}MKT.i\1VL.66- 61,19 Safer 1270 [21 Kasun 1853].

BOA, C..EV.504- 25491,27 Ramazan 1258 [1 Kasun 1842].

BOA, C..ADL9 - 568, 11 Zilhicce 1274 [23 Temmuz 1858].

C. Telif Eserler, Makaleler ve Tezler

AFMATAJ, Luan (2009). A rnavutluk Bekta{ilif,i, Barlangtct, Gelif11tesi ve Giiniimiizdeki Durumu. Yaymlanmamt~ Yuksek Lisans Tezi, Marmara Universitesi, SBE, ilahiyat ABD, islam Mezhepleri Tarihi BD, i stanbul.

AKARLI, E. Deniz (1978). Beige/erie Tanzimat: Osmanh Sadrazamkmndan Ali ve Fuad Pa{ahnn Sfyasi Vas'fyetnameleri. i stanbul: Bogazic;i Yapnlan.

AL.K.A.t"\i, :M. Ozden (2001). "Resmi ideolojinin Dogu~u ve Enimi Ozerine Bir inceleme" . Modern TurkiJ•e'de S!J•asi Dii{iince, Tanzimat ve Mqruttyetin Birikimi, c. 1, der. Mehmet 0. Alkan istanbul: ileti?im Yaymlan, 377-407.

BOZKURT, Gclnihal (1996). Batt H ukukunun TiirkiJ·e'de Benimsenmesi, Osmanlt Devleti'nden TiirkiJ•e CumhuriJ•eti'ne Resepsij·on Siireci 1839-1939. Ankara: TIK.

ERDEM, Cern ve Demir, Tazegcl. (2010) "Bekta~ilik O~etisinde Terim ve KaYrarnlar". Turk KR/tiirii t~ Hact Bekiaf Ve/i DertJsi, S. 55,437-470.

ERSAL, Mehmet (2016). '1\levi i nan<; Sisteminde Dem Kclt\i Ye Dem Geldi

------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~ttrma1an Dergisi / 2017 / 15 11 1

ErayYILMAZ

Semahlan" . Turk Ktiltiirii ve Hact Bek!af Velf Arofltrma De'!Jsi, S. 77, 127-173.

Es'ad Efendi (2005). Os·s-i Zafer (Yeniferili!Jn Kaldmlmasma Dair). Haz. :Mehmet Arslan.

GEN~OGLU, :Mustafa (2015). "i~kodra Vilayeti'nin idari Taksimatl ve Yap1s1 (1867 / 1868-1908)". CBO Sospl Bilim/er De'!Jsi, c. 13, S. 3, 259-290.

GOLSOY, Ufuk (2000). Osman it GqyrimiislimierininAskerlik Seriiveni. istanbul Simurg.

HANiOGLU, ~Ukrii (1985). "Osmanhclhk". Tanzimat'tan CumhuriJ•et'e Tiirkf)'e Ansikhpedisi, c. 5, Gen. Yon. f-iurat Beige, Yay. Yon. Fahri i\ral i stanbul: ileti~im Yapnlan, 1389-1391.

KARAKAYA-STUMP, Ayfer (2016). Vefailik, BekiOfilik, Kt:i(!lbafltk. istanbul: i stanbul Bilgi Oniversitesi Yayll1lan.

Ki\RPAT, KHalil (2009). Osmanlt'dan Giiniimiize Kimlik ve ldeoloji. ~ev. ve Yay. Haz. Giine~ Ayas. istanbul: Tima~ Yap nlan.

KAY~AR, Rep t (1985). Mustafa Rqit PO[a ve Tanzimat. Ankara: TIK

MARDiN, ~erif (2004). Yeni Osmanlt Diifiincesinin Dofnu. ~ev: Miimtaz'er Tiirkone, Fahri Unan, irfan Erdogan, Haz. Orner La<;:iner, 5. bs. i stanbul: ileti~im Yapnlan.

MELiKOFF, irene (1998). "~anuk Kemal'in Bekta~iligi Ye Masonlugu". Tarih ve Toplum, S. 60,1 7-19.

MELiKO FF, irene (1998). Hact Bek!af Eftaneden Get'fege. istanbul: Cumhuriyet ~taplan.

NAMIK KEl\IAL (1971). Osmanlt Tarihi. Haz. Belgelerle Tiirk Tarihi Dergisi Ara~tlrma Grubu. F· Yelken Matbaas1.

OCAK, A Yap r (2014). Babafier 1D·ant, A levfligin Tarihsel A ltyaptst Yahut A nadolu'da ls!Om-Tiirk Heterodoksisinin Tttekkulii. istanbul: Derg2h Yaymlan.

OCAK, A Yap r (2015). A levt ve Bekta{i lnanflartnm L·lam Oncesi Temel/eri. istanbul: ileti~im Yaymlan.

OZMEN, i smail Ye Ko<;:ak, Yunus (2008). Hamdullah r:;eiebi'nin Savunmast: (Bir lnanr Abidesinin c:;ileli Yafamt). Ankara: F·

SOl\IEL, S. Ak~in (2001). "Osmanh Reform <;:agmda Osmanhcilik Dii~iincesi (1839-1913)" . Modern Tiirkfye'de Styasi Dii{iince, Tanzimat ve MefrtttfJ•etin Birikimi, c. 1, der. Mehmet 0 . i\lkan. i stanbul: ileti~im Yapnlan, 88-116.

YILM.AZ, Eray (2015) Tiirkfe r:;ocuk Gazetelerinde Osmanlt Kimligi (Ahlak, 1/im, Dil Tarih t-e Cogmjya 1869-1908). Yayll1lanmanu~ Doktora Tezi, Y Jd,z Teknik Oniversitesi, SBE, Atatiirk ilkeleri ve i nkJap Tarihi Boliimii.

_ . (2016) . "Yenis:eri K,rrm1, Bekta~i Tekkesinin Tasfiyesi Ye Tanh Ders ~taplannda

O smanh Kimligi (1826-1908)". Tiirk Kultiirii ve Hact Beklaf Vel! De'!Jsi, S. 79, 111-128.



EKLER

EK 1. Husyin Yafar Baba ile ilgili belgelerin saklandtgt dof)'a.

MVL 01017 ()()().13 001

------------------ Alevilik·Bekta~ilik Ara~tlrmalan Dergisi / 2017 / IS 113

ErayYILMAZ

· Yasar a EK 2. H tiS€)'tn '

;~::;;:~:b:a~'n:t~n s:o;r~:~· ~~;tu;t;a;n;a~;~ •• J.IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

114

~~;_. ~

~·~; ~ ~...;r"'GV'\.t. ¥o,..te.,_ ,.

~-~· c...\· .. .;.~("'· I. d_,,~CJI! .. ~

":. . ....:Al~c.~ .... ~ ·. ....:t_.:.;,; .- ,_

"'-''('' a.J~ • • ..;to 2 ( :.,;... ... , ,;,., ~--~r"'

• J' Cl;;., ~.;..,.~,.;..;., tr

. ::.1 Jll;, ~~ .~ " ~./ l -~. ""' /.·~,.-~....., - (:.:.:w .. ;4>· ... ~·-' ,. ("""'iY1"" ~\ "'=' • • A · ·

~; ... ,,flY~ t_~·,.,..u.;,-., , (-'-"~· .. ..;~..-:-' ... :;t'.;:t~.o.,h,~, t. . ,}.~ .... u::~· ... ~ ,:..;- " (-'!'.!:,·(~~~~.,;.A,.,~("'~• ~

.... ~~~· ~!s., a,....; • ..-...,,:.. '!i--:t·~~q~ .,. . d~· .. ~~vi:J.J.:f~ (~'.1'..1 ('-~.I•.;. * 2

'tol! ~~-:...ra'lf·t:t~e/J.,,..;..'f'~ , . . • .s .. ,;._,~, .,JI t -'Aiow,,,, .. "'-'"" __.,·~ .. '~ .•. .,.,.,, ....... ·~.. •

. . . ..,:.;;.-~ .,._.,~~; ..;.~·-~h~ ' ,;J#.t~~,.;...:_J. -

• • ~-. ... ,;,_,J ( ~ ..... ,, .... "~,.~":•··"::;:,,~:·-:;.._,...,h(-:J...;....,:,,. .~?~.I~~ ~.:..,;.- -

. . . ~·:~~:t'"..-~!1-~c'-!.'~(~~<"~<l-' e .,....,. ~ ~'<'•f'l,.,...,. . ...,~,.,..,., "'p""'' <>··- -4"'f,q, ""''"'""'' !'>,~ '"' ,._.., ... (.liyJ, """'<'""'. ~.:.-- s

'-:'·'...;...,J,!),;/ ....... .; .. ..w;...-hc",_.; .... .,.t. (--.'4/,q,~ ~ t.

~'»iC;..<f;.;.,~~··-...r;~~ ... ~,.,~~~ ~ . (.:J.-. ''-"'it. ... \£'-- e ..1A:s.,;k.J.,. ~,...·~·/ .. ;.~;.{ ... .1•~.:~- ..-

. . . (~~"· .. ~t .. ··~.:.~·.i''f'-!'r. l ~..-::~.;4't;. ~e...J<!·.,~;,_·.; ... e...~.,~~h.lt "'

(-'-'1~(!"..-~~Nq.J\,wv e_ };..:~--.:...:+~ "'!"';.va.('*,, ....... ;..~ ":.;'!~ ~ ,1~J ?.14>) (.:"'!"-"'~ j,~~ t.

,.,..:,.,1

.;_...!,,J·~...,.,,.,_,~,.,...,,?''v•-,l,.,,_('·: ~..,_., ,,,!9)•.,..

t'·"'''-'""'•'1"-•·~· ... ~~-:..-,"'':'" --.~'f'/!-'~,..; .... .vf. .. ,~-, .... -..~1-. t~;._,.i/,.f e..

-M•

OS I~floi

.. :::>~ r...~~ ~'2.·········· ~~!!!

d Alevitentum und das ifl ··ber as hungszeiischn u Forse 120171 15 Bektaschitentum

. . 8 ba '<asd ~!Uihid Oldu? ... . H" ~'ln Yasar a · .. . d Bir Bekta$i'nin Hikaytst use. . Tanzimat Donemm e

v 2 . -v Baba'mn sorgu tutanagt . EK 3. Husrytn Laf ar

ZOO'{t()(J() LIOIO .. IM~

... .

~~· 4V•t,;_. ~~ e.:.---f'<>'.--~, c.~·..W. r-: ~)It,......,,,,~~ ~Jj;)~ ~...;.:.;.',...,Ji.~.ur..a~,,..~ .. ~ -:.:.~ ........ tZJ~~J~ <.'), _ _,_.,~.) -1.~"..;·:-~...y • ...,., ,,_('~' ~~,_;!, +.' .... ~ ....... :"' ..... ~~· ..,u "'-··

~(..J'~..>'(k''Y~·I.J(~3#~~ ...... ~,.,,.,..~

11\A.A lt\. )

\

. 12017 115115 'lik Bekrla•ilik Ara•tlrmalan Derg!Sl ------------------- Alen · "> · '

ErayYILMAZ

EK 4. H tiS€)'tn Yafar Baba hakkmda Akrahisar'da toplanan kaza meclis karan.

116 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 -----------

. Baba :'<asd ~!Uihid Oldu? . .. ·esi Hiiseyin Ya~ar . B' Bektasi'nin Htka) . Tanzimat DOnemmde lr

. ' 1skodra iVlutasarn;.tgt .. J ien tahriraf-t sam!J•e. ,11,, na gonaen

EK S. Babtalt'tl:en~,::ii;;iiiii .... ~ ••••••••••

~ ..... ~ .... ...,~,. .. ~ ... ,.; .• ,,,.~--r,.. .. ,~. -~<.;.'-.~..-.... ,,. "'· ,... ·, ' ·;~"''"-"'-•:. ... ~ .. ~ .......... _ .. ;, "'~-· . "''· ' .... '<;. • • . .

.. "";,t't· ..... ,, .. , •• ~.; ~,..,.,,,,,, "'•'!-"-~ .. .,,_,_.,."""

""""·•·-< .,._, .; . ..,.,.,, •c .,.. "'··"-' ~"""' ""',.; •. "'-'·• • ...... .,?,......., ~,,, <""''''"""".""'"-~--.,., .....,__,~ -~""'"'"'"'""' ... "'-""""-·;, '4--:..;_,._,.,~--,,.;;,~ "-•;.,. """"'"'~""""-• ... ,. . ..,.."'--"'--•;.,.,.,~ .... .,.,~.,. ~"~ ........... .,..._,"'"'""'"""""',..;.w,:,_,.._,,,_~··"---" "-.-;,,.,., ...... ~ ..... , .. ,.,~, .... ;,, ..... , ... ,~ .. ""+• .... .... ~~~ " •·• • • .-J.··..i>· . • . • • •.• . ··~·-···- -~,..·~~ .. ,. ,.,...~ .. '"""'· .... -~ ... ., ... ~ ....... .. ""'"""·'-"~· .. ~ .......... ..,..,.;, .. ....,V-,,,. ·--~.,.

-6-: >Xt~\~~l:'~..!-.W.,l04- ~ ... -t: .. !/-e;:,;-~-~-...

M\'L 0101 7 00013 004

---- . •t 2017 / 15 l l 7 1 Dero!Sl ilik Ara~tlrma an ., Alevilik-Bekta~ ·

ErayYILMAZ

EK 6. jfkodm'dan Mufir jsmail H akkt tarafindan sadarete gonderilen ar-~

MVL.OIOI

118 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 -----------


EK 7. jfkodra'da toplanan bi!J•iik kaza meclisinin kamrt.

MVl 01017 0()0.13 006

------------------- A1evi1ik·Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 119

Documents

Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar ...isamveri.org/pdfdrg/D03540/2017_15/2017_15_YILMAZE.pdfTanzimat doneminde de soz konusu kimlik politikas1 siirmii?, Bekta?i